■co -co
=o
-^ ■co
DHLiG
WATSOH
ì((.
r^
I o . .-,
BARDACHD GHAIDHLIG
BARDACHD GHAIDHLIG
SPEGIMENS OE GAELIC POETRY
15B0-1900
WILLIAM jf WATSON
M.A., LL.D.
PBOFKSSOU OF CELTIC LANGUAGES, ETC.
IN THB
UNIVERSITY OF EDINBURGH
AN COMUNN GAIDHEALACH
108 HOPE 8TREET, GLASQOW
5nDcrnc»»
THE XORTHERN COUNTIES PRINTINO AND PUBLI8HING COMPANY LIMITKD
1918
PREFACE
This collection of Moderii Gaelic Poetry forms a
companion volume to Rosg Gàidhlig, published in 1915.
Its oontents are but a small fraction of the body of
such poetry that awaite editing. The Notes are mainly
historical. The Vocabulary has been drawn up with
care, and contains a good deal of illustrative material
derived from souroes other than the text. Indexes of
Persons and Plaoes were prepared, but have been with-
held owing to scarcity of paper. The want of the
former will be less felt in view of the help given in the
Notes, and by the kind arrangement of the Editor of
An Deo Grèine, the Index of Places wiU appear in that
magazine early in 1919. I am indebted to my wife and
to the Reverend Maloolm MacLennan, D.D., for help
with the proofs.
W. J. W. Cboftchose,
OUNDOCHABT, Aufftut, 1918
ADDITIONS AND CORRECTIONS
Read bhith in 11. 136, 169, 175, 199, 282, 411, 468, 600, 642, 788-790, , 794, 813, 817, 856, 3711.
p. 20, title, read 1773-1822.
1. 1096, read luchd.
p. 87, title, read Cor.
1. 1205, not€, read " The first modern Gaelic poet."
I. 2017: for Thomas of Ercildoune, see further J. G. CampbeH's
Superstitions of the Scottish Highlands, 269-272; also Blind Harry's Wallace.
II. 2496, 4359: the Wheel of Fortune, &o often mentioned in Gaelio
ix)etry, is f requently alluded to by Chaucer ; it is described in The Eingis Quair, and is mentioned by Blind Harry {fl. c. 1450-1492).
1. 2665, supply t at end of line. 1. 3723, read eireachdail. 1. 4926, hòthach, rioh in kine.
1. 4800 : a defective line ; the final word is omitted in the MS. 1. 6098: the line is a syllable short; it might be amended Tuirseach atàmaoid ri port.
1. 6642, &c., Creag Vanach : I have adopted this reading in pre- ference to the usually accepted Creag Ohuanach, because, as I waa informed in Lochaber, the stream which flows by the foot of the rock into Loch Treig is called Allt Uanach. The rhymes fuaihas, 6639; cruadhach, 6765, suggost that Uanach is indeclinablc.
p. 234, Fada atà mise, &c. : oompare Dunbar's Lament for the Makars, with its refrain
Timor mortis oonturbat me.
AN CLAR-INNSIDH
c. 1663 A bhean. leasaich an stop dhuinn (55).* E. 197: G.
268; S.O.— lain Lom MacDhomhnaill . . 183
a. 1600 A Chomhachag bhochd na Sròine (8) : R.C. 2, 351 (T. MS.): McL. 73: G. 222; S.O. ; Gael 5, 331: M.C. 9: G.B. 1, 8— Domhnall mac Fhionnlaigh nan Dàn . 249
a. 1643 A Dhomhnaill an Dùin (39), E. 170: Glen B. 8—
lain Lom MacDhomhnaill 223
? c. 1795 A' falbh a Loch nam Madadh dhuinn (26), U.B. 163
— Gille-easbuig MacDhomhnaill (G. na Ciotaig) . 38
c. 1620 A mhic an fhir ruaidh (41), G. 83 — Gun urrainn . 239
1848 A Thì mhòir a chruthaich na dùilean (23), C. na C.
323— An t-Urramach Donnchadh B. Blàr, D.D. . 9
Ach 's e an samhradh a chuar sinn (53), R.C. 2, 345
(T. MS.) : M.C. 43-Gun urrainn . .165
1800 Air mìos deireannach an fhoghair (14), T. 38 ; S.O.—
Alasdair MacFhionghuin 25
1707 Air teachd o'n Spàin do shliochd an Ghaoidhil ghlaìs (72) : Arch. Brit. 1707 : G.B. 2, 58— An t-Urram- ach Eoin Mac Ghille-Eoin 155
1721 Alasdair a Gleanna Garadh (17); Adv. Lib. MS. LXV.; E. 286; S.O.— Silis Nighean Mhic- Raghnaill 128
c. 1646 Alaadair mhic ò hò ; Folk-Song Jo. 257 : M.C. 40—
Gun urrainn 212
1689 An ainm an àigh ni mi tùs (46) : G. 151 : G.B. 1, 90
— lain Lom MacDhomhnaill 168
1646 An cuala sibhse an tionndadh duineil (73); T. 49:
G.B. 1, 68; S.O.— lain Lom MacDhomhnaill . 213
1678 An Nollaig am bu ghrondhnach fìon (3) : E. 21—
GiUo-eaflbuig Dubh mac Mhic Dhomhnaill . 179
An uair a chailleas neach a mhaoin (32), Nic. Gael.
Prov,— Donnchadh Loudin 29
c. 1630 Bcir mise leat, a Mhic Dhè (7); R.C. 2. 75 (Fern.
M8.— Donnchadh MacRaoiridh .236
Beir mo Hhoraidh lo dùrachd (35)— Rob Donn . 76
* Tlie flgures wUhin firenthcMA rcfer to tfao numbcr of the poein ns dcscrilied In the sectlnn on metrcM.
X. A71 Cla -Innsidh
a. 1751 B'fhearr leam breacan uallach (69); A.M. (1751),
139— Alasdair MacDhomhnaill 111
a. 1776 Cha dìrich mi bruthach (65) : E. : S.O.— Gun urrainn 50 1705 Cha sùrd cadail (52) ; E. 235 ; S.O.— Màiri nighean
Alasdair Ruaidh . . 157
a. 1790 Chunnaic mi an diugh a' chlach bhuadhach (19) —
Donnchadh Bàn Mac-an-t-Saoir .... 61
? c. 1670 Dìomhain bhur dlùth chiabh (74) ; R.C. 2, 70 (Fern.
MS.— Murchadh Mòr mac Mhic Mhurchaidh . 220
p. 1715 Dul a chaidh mi dheanamh aodaich (15) ; R.C. 1, 162, 342 (Adv. Lib. MSS. LXII. ; McL. MS.)— ? Domhnall Bàn Mac O'Neachdain . . .115
c. 1630 Fada atà mise an dèidh chàich (6) ; R.C. 2, 77 (Fern.
MS.— Donnchadh MacRaoiridh . . . .234
c. 1800 Fhuair mi naidheachd ro-mhath leam (34) ; S. 433 —
Gun urrainn 40
c. 1900 Ged a gheibhinn-se mo thagha (37) ; Am Bolg Solair
An t-Athair Urramach Ailean MacDhomhnaiIl . 1
c. 1821 Gu bheil mi am ònrachd 's a' choillo ghruamaich
(36) ; C. na C. 98— lain MacGhille-Eathain . . 14
c. 1646 Gu ma slàn 's gu ma h-èibhinn (43) ; T. 90 ; Glen B.
12— lain Lom MacDhomhnaiÌl . .211
1750 Gu'm beannaicheadh Dia an teach 's an tùr (1) ; W.R. (1892), 97; S.O. ; G.B. 2, 59— lain Mac- Aoidh 123
17thcent. Gur e m'anam is m'eudail (9): G. 242: McL. 92—
Gun urrainn 192
a. 1751 Gur h-ì as crìoch àraid (28) : A.M. (1751) 1— Alasdair
MacDhomhnaill 97
p. 1660 Gur muladach thà mi (48) ; E. 31 ; S. 2i6 ; S.O.—
Màiri Nighean Alasdair Ruaidh .... 181
c. 1746 Gura mor mo chùis mhulaid (58); T. 147; S.O.—
lain Ruadh Stiùbhart 87
lain Mhic Eachainn o'n dh'eug thu (10)— Rob Donn 82
c. 1750 Is a' chaora fhuair mi o Shiùsaidh (66) — Donnchadh
Bàn Mac an t-Saoir 54
c. 1660 Is cian 's gur fad tha mi am thàmh (40), McN. : Inv. G.S. Tr. 27, 373; J. MacGregor (1801), 217; G.B. 1, 58*—? lain Lom MacDhomhnaill . . .226
* See note on line 6020
Tt.
a. 1768 Is (.luilich kuin au càradh (53) — Donnchadh Bcàn
Mac an t-Saoir 65
c. 1646 Is fhada tha niise ann am chodal (22) ; G. 85~Gun
urrainn 209
1716 Is goirt leam gaoir nam ban Muileach (50) ; T. 1 ;
G.B. 2, 89 — Mairearad Nighean Lachainn . . 133
a. 1716 Is i so an aimsir a dhearbhar (71) : E. 227 : S.O. ;
G.B. 2, 10— lain Dubh mac lain mhic Ailein . 149
1649 Is i so iorram na truaighe (61) : E. 34 ; G.B. 1, 35 —
Pòl Crùbach MacLeoid 210
a. 1751 Is iomadh baintighearn' bha spèiscil (68) ; A.M.
(1751), 65— Alasdair MacDhomhnaiU .104
p. 1675 Is mi am shuidhe air an tulaich (60) : E. 107 : S.O.
Màiri Nighean Alasdair Ruaidh .... 194
? c. 1600 Is nii suidhe an so m'ònar (63) : T. 283— Gun urrainn 241
c. 1750 Is mòr mo mhulad 's cha lugha m' eislean (38) ; G.
136: G.B. 2, 69— Seumas MacShithich ... 53
a. 1751 Is tuirseach mo sgeul ri luaidh (25) ; A.M. (1751), 150
Alasdair MacDhomhnaiU 102
p. 1705 Marbhphaisg air a' mhulad sin (27) ; E. 93 ; S.O.—
Lachlann MacFhionghuin 144
? c. 1700 Mi an diugh a' fàgail na tìre (12) : McL. 139; W.R.
(1902), 103: S.O.—Iain MacAoidh . . .119
c. 1760 M'ionmhainn m'annsachd 's mo thlachd (24) : G. 287;
G.B. 2, 213; S.O.— Eachann MacLeoid .86
? 1570 Moch maduinn air latha Lùnasd' (29) ; T. 286 ; G.B. 1, 18: M.C. 325*—? Bean Ghriogair Ruaidh Mhic Ghriogair 244
c. 1663 Moch 's mi ug èirigh 's a' mhaduinn (44) ; S. 406 ;
S.O. : G.B. 1, 84— lain Lom MacDhomhnaill . 186
c. 1610 Naile bho hì (75) : Gael 5, 68 ; Folk-Song Jo. 16, 238 (music) ; M.C. 35— Do Dhomhnall Gorm le a Mhuime 246
c. 1646 O gur mis th'air mo chràdh (49); T. 304; G.B. 2.
180; S.O.— lain Ruadh Stiùbhart .... 91
O i» tuirseach a nochd atàim (2) ; R.C. 1, 165 (Adv.
Lib. MS. LXIL); M.C. 59~Gun urrainn . . 176
c. 1787 O mosglamaid gu suilbhir ait (64); W.R. (1892), 9:
S.O.— UiUeam Roa 45
• ThUr Tersion i» In Siadna Bhnrafh 2 (S2+5') «+*
xii. An Glar-lnnsidh
1715 Och a Mhuire, mo dhunaidh (51) ; E. 75 : G.B. 2, 24 :
S.O.— Niall MacMhuirich '141
1810 Och nan och mar atà mi (56) ; Macf. Coll. (1813) ; Dr N. Macleod's Coll. (1828) ; Leabhar nan Cnoc, 1834; S.O.— Eoghan MacLachlainn ... 20
p. 1666 Ri fuaim an t-saimh (47) ; E. 27 ; S. 219 : S.O.—
Màiri Nighean Alasdair Ruaidh .... 198
1640 Righ gur mòr mo chuid mhulaid (46) ; T. 98 : Glen
B. 6— lain I^om MacDhomhnaill .... 228
1643 Sgeula leat, a ghaoth a deas (30) ; E. 23 ; McL. 54—
Murchadh Mòr mac Mhic Mhurchaidh . . . 221
0. 1615 Shaoghail, is diombuan do mhuirn (31) : R.C. 2, 89 (Fern. MS.)— Gille Caluim Garbh Mac Ghille Chaluim 236
a. 1729 Slàn a chaoidh le ceòl na clàrsaich (18) : S. 357 —
Silis Nighean Mhic Raghnaill .... 131
c. 1746 So deoch-slàinte mo ghaisgich (11) ; T. 196 — Alasdair
Camshron, d. 1788 94
1788 Soraidh bhuan do'n t-Suaithneas Bhàn (57); S.O.—
Uilleam Ros ^8
Soraidh soir uam gu Cinn-tìre (13) : R.C. 2, 315 (T.
MS.)— Gun urrainn 183
a. 1642 Ta cogadh orm do ghnàth (5) ; R.C. 2, 72 (Fern.
MS.) — Alasdair rnac Mhurchaidh . . .233
a. 1766 Tapadh leat, a Dhomh'aill mhic Fhionnlaigh (16) : (McL. 68: G. 103; U.B. 77; S.O.— lain Mac- Codrum 't
p. 1693 Tha acaid 'g am thadhal (59) ; R.C. 2, 415 (T. MS.): E. 103; S.O. ; G.B. 1, 149— Ruairidh Mac Mhuirich 161
p. 1746 Tha mi cràiteach tinn (67) ; T. 240 : G.B. 2, 204 ;
U.B. 110— lain MacCodrum 68
' c. 1670 Tha mise fo ghruaim (42); E. 185; G.B. 1, 28; S.O.
— Murchadh Mòr mac Mhio Mhurchaidh . . 217
1715 Tha mulad, tha gruaim orm, tha bròn (70) : T. 135 ;
G.B. 1, 168— Silis Nighean Mhic Raghnaill . 125
? 1604 Tha mulad, tha mulad (62) ; G. 276— Gun urrainn . 237
1685 Tha sgeul agam dhuibh ri innseadh (21) : E. 138 ;
McL. 67— An t-Aos-dàna MacShithich . . 172
An Clar-Innsidh xiii.
a. 1715 Tha tigh'nn fodham (76); U.B. 213 : S.O. : G.B. 2, 9 — lain mac DhughaiU mhic Lachainn Domh- nallach 139
1648 Thriall bhur bunadh gu Phàro (54); E. 85; G.B. 1, 45; S.O. ; McN— Eachann Bacach Mac Ghille- Eathain ... 205
c. 1556 Triallaidh mi le m' dhuanaig ullamh (20) ; R.C. 2, 319 (T. MS.) ; McL. 187 ; E. ; Gael. 1, 261— Gun urrainn 259
a. 1642 Tuirseach dhùinne ri port (4) ; R.C. 2, 78 (Fern.
MS.)— Alasdair Mac Mhurchaidh ... 230
LIST OF ABBREVIATIONS
A.M,— Alexander Macdonald's Pocms; Edinburgh: Maclachlan & Stewart.
Aur.— Auraicept na nEces ; George Calder ; Edinburgh : John Grant.
Celt. Rev.— The Celtic Review, 1904 : Edinburgh : T. & A.
Constable.
Cl. na C— Clàrsach na CoiUe ; Rev. A. Maclean Sinclair; Glasgow: 1881
C.D. — Clàrsach an Doire; Neil Macleod; Edinburgh : Norman Macleod.
D.G. — Dàin Gaisge: Poems of Ossian, Oran & Ullin; Hugh and John MacCallum ; Montrose : 1816.
D.M. — Duncaji Macintyre's Songs, ed. Georgc Calder; Edin- burgh: 1912.
Din. — Irish-English Dictionary ; Rev. Patrick S. Dinneen : Irish Texts Society.
Duan. — An Duanaire; Donald Macpherson ; Edinburgh : 1868.
E. — Collection of Gaclic Poetry ; Ranald Macdonald ; Edinburgh : 1776. (The Eigg CoIIection).
Folk-Song Jo.— Joumal of the Folk-Song Society, No. 16; Miss Francca Tolmio's CoIIoction of Gaelic Folk-Song (words and music) ; London : 1911.
G. — Gillies' Collection of Ancient and Modern Gaelic Poems and Songs; Perth: 1786.
G.B.— Gaelic Bard.s, 1411-1715, and 1716-1765: Rov. A. Macleau Sinclair ; Montreal and Edinburgh : 1890.
Gael.— An Gàidheal, 6 vols. ; 1871-1877.
Glen B.— Thc Glen Bard CoIIcction of Gaelic Poetry ; Rev. A. Maclean Sinclair: 1888.
n.P.— Highland Papcrs, 2 vol.s., ed. J, N. R. Macphail: Scolfish History Socicty,
Inv, O.S. Tr. — Transactions of the Gaelic Society of Invenu' .^.
L, na F,— Leabhar na Fèinne ; J. F, Campbell.
McN.— Th'? MnrXi-ol Gaelic MSS.
xvi. Li-'it of Ahhreviations
McL. — The Maclagan Gaelic MSS. in Glasgow University.
M.C. — The Macdonald Collection of Gaelic Poetry ; Rev. A. Mac- donald, Kiltarlity, and Rev. A. J. Macdonald, KiUearnan ; Inverness : 1911.
Mitch. — History of the Highlands and Gaelic Scotland ; Dugald Mitchell.
P.N.R.C. — Place Names of Ross and Cromarty ; W. J. Watson ; Inverness : 1904.
R.C. — Reliquise Celticae, 2 vols. ; Inverness : 1892.
R.G. — Rosg Gàidhlig : Specimens of Gaelic Prose ; W. J. Watson ; Inverness : 1915.
S. — Collection of Gaelic Poetry ; Alexander and Donald Stewart ; Edinburgh: 1804.
S.O. — Sàr Obair nam Bard Gàidhealach : The Beauties of Gaelic Poetry; John Mackenzie (Ist ed. 1841).
S.M.L. — Wonder Tales from Scottish Myth and Legend ; Donald A. Mackenzie ; Blackie & Son : 1917.
Sil. Gad.— Silva Gadelica, 2 vols. ; S. H. O'Grady ; Williams & Norgate: 1892.
S.H. — Sketches of the Highlanders of Scotland, 2 vols; General David Stewart of Garth.
T. — Turner's Collection of Gaelic Poetry ; Edinburgh : 1813.
T MS.— The Turner MSS. in the Advocates' Library, Edinburgh.
U.B. — Uist Bards; Rev. Archd. Macdonald, Kiltarlity; Glasgow, &c.: 1894.
W.H.T.— Tales of the West Highlands, 4 vols. ; J. F. Campbell, Edinburgh: 1860; 2nd edn., Alex. Gardner, Paisley : 1890.
W.R. — Poems of William Ross; Edinburgh : Maclachlan & Stewart.
INTRODUCTION
I.— THE CLASSIC POETS Gaelic poetry, both in Scotland and in Ireland, laus into tvvo great divicions, tbe older, or classic, poetry, and the modern. Tbe classic poetry, so far as ib iias come down to us, is more or less continuous from about A.D. 800 or earlier to about 1730. Its earliest forni was based on the early Latin hymns; its dictinctive features, borrowed from them, were syllabic structure and rhyme at the end of each line or couplet. From ihis beginning there developed a huge system of metres, about three huudred of which are known to us, many of them extremely complex and difficult. The makers of the poetry were, as a rule, men who had received i long and rigorous training in language, phonetics, and metres; they were alco leamed in Gaelic history, literature, genealogy and tradition. They wrote in the Irish script, which is simply the old Latin hand, and they used a literary style which, though it changed with the changes of the language, was always more archaic than the vernaeular of their day. These trained poets and men of learning cccupied an honoured position in the social system. Their recom{X>n6e, always liberal and often munifìcent, wa« derived part^y from grants of land, partly from dues and privileges, and partly from the fees to which they were entitled for their composi-
xviii. Intruduction
tions. Tliey were iu close touch with the chief or lord, sat in- his council, preserved the history of his famiiy, and on due occasion celebrated his praises. The offìce of poet, like other offices among the Gael, tended to be hereditary in a faniily. This family represented learning and culture in the tribe, as the chief repre- sented authority. Its poet-historians through successive generations kept alive the pride of race, and ministered to it, especially by pajiegyrics.
In the beginning of the sixteenth century, when James Macgregor, Dean of Lismore, compiled his Booh, this class of poetry was in full vigour from Lewis to Kintyre, and to a oonsiderable extent, doubtless, on the eastern side of Gaelic Scotland. Yet alrea-dy, by the downfall of the Lord of the Isles in 1494, the social system on which it depended had reoeived a shock from which it was not to recover. The West and North were now slowly, reluctantly, but surely attracted into the orbit of the central government, and the change in social organisation, which v/ent on steadily through the seventeenth century, was fìnally accomplished by the measures tha.t followed on the Risings of the Fifteen and the Forty-five. Of the Gaelic chiefs, some became Angìicised, others v/ere removed by death, banishment, or confiscation. The new system had no plaoe for poets or historians ; these representatives of the ancient cul- ture passed away with the system of v/hich they formed an integral part-. The laet of the learned bards in Pcotla.nd was Donald Mac Vurich, of Staoiligearry in South Uist, who died some time after 1722.1
1 He is recorded to have witnessed a letter in that year ; Adv. Lih. MS. LII.
Introduction xix.
II.— THE MODERN POETS As the fall of the Macdonalds was the rise of tlie smaller clans v.hom they had overshadowed, so the decay of the professioual poets proved the begiuning of a uew and brilliant echool of untrained bards. Modeni Gaelic poetry, as we know it, starts from about 1600 ; its most fruitful j^eriod is from 1640 to about 1830, a period tnily remarkable for the number of composers and the quantity and excellence of their output. There has never, perhaps, been a finer inanifestation of national genius than was given by Gaelic Scotland in those two centuries. The poets of the new school were born, not made : they eang because they must sing, and they sang of things in which they were keenly interested. Their poetry issp^utaneous ; it has the notes of freedom, freshness, sincerity. It has great beauty of form, and the style is direct and clear. There is, besides, the charm of the language itself , so copious, so flexible, and so adequate, possessing also a vocalic system difficult \ o match for compass and melody, The pcetry needs careful study before it can be fully appreciated. Knowledge of thc language comes, of course, first, but one has to become faimiliar with the mental attitude of the poets, their hLstoric background, and their standanls of value. These are arnong the things that go to make them Gaelic poets, and they are very different from what Engli.sh-speaking people of the present day are accustomed to. In fact, the poets' outlook on things and the qualities that appealed to them — raoe, physical beauty, manly acoomplishmente, free-handed generosity, wifidom in council — are more akin to what is found in Homer and Pindar. They reflect, and with great
XX. Introduction
ability, the conditions of a comparatively simple and unsophistioated society.
The modern poets represent all classes. A number belong to the old ruling families, which, indeed, had always produced men and women who could turn a vigorous and pointed poem. Archibald Macdonald, an Ciaran Mabach (fl. 1650), was brother of Sir Jaiiies Macdonald of Sleat. Another Archibald Macdonald, his contemporary, was head of the Macdonalds of Keppoch. His daughter Silis (Celia or Cicely), a highly gifted poetess, was wife of a landed gentlemaii, Alex- ander Gordon of Beldornie, on the upper Deveron, in Aberdeenshire. John Macdonald, lairi Lom, was the great-gra.ndson of lain Aluinn, a chief of Keppoch. Dunoan Macrae, who wrote the Fernaig Manuscript, an ingenious man and a capable poet, was head of the Inverinate branch of the Macraes, on Loch Duich side. His brother, also a poet, was minister of Kintail Alex- ander Mackenzie and his son Murdoch, Mnrrhadh M6r mac Mhic Mhurchaidh, were lairds of Achilty in Ross- shire. Others, apartfrom the circumstance of birth, were educated men. Alexainder Macdonald, Mac MhaighiHir Alasdair, was a clergyman's son, and a student of Glasgow University. William Ross was educated at the Grammar School of Forres. Ewen MacLachlan (1773-1 1822), of Lochaber and Aberdeen, was one of the most scholarly men of his time. Many clergymen also were poets, siicli 'ijg John Maclean (d. 1756) of Cill Naoinein in Mhill, a younger son of Maclean of
1 Mr P. J. Anderson says : " All previous accounts of Mac- Lachlan, including the two monumental inscriptions, have given 1775 as the year of his birth. But the date of his baptism. 15th March, 1773, is oonclusive." — Aherdeen Univ. Bulletin, May. 1918.
Introduction xxi.
Treshnish : Dr Jaiiies MacGregor of Comrie aiid Noya Scotia (1769-1830); Jaines Maclagan of Blair- Atholl (1 728-1805), who made the collection of Gaelic poetry known as the Maclagan MSS ; and Dr Duncan Black Blair of Strachur and Nova Scotia. Others, meu and women of strong and original niinds, were unlettered, though far from being illiterate. Three of these stand out conspicuoue: Mary Macleod, Màin Niijhean Alasdair Suaid7i,th.e brilliant poetess of Harris and Skye : Duncan Macintyre, of Glenorchy and Edin- burgh : and Rob Donn, of the Reay Country, in the north of Sutherland. As regards geographical distri bution, we find no poets south of Forth and Clyde : Gaelic had almost or quite ceased in Galloway a-nd Ayr- shire by the beginning of the modern pericd. The district between Findhorn and Forth, as one goes round h; Aberdeen, is represented by only one poet, James Shaw of Crathienaird in Glen Isla, Forfarshire (fl. 1750). Xorth and West Perthshire, Aigyll, Inverness- shire, Ross, and Sutherland are well represented. Lewis has few poets and none of first rank. The actual lur-iber of poets, some at least of whose works have survived, is striking. A list of names compiled by an authority gives a total of one hundred and thirty between 1645 and 1830. " Most of these were really pood poets, while some of them were pcets of really fc,'reat ability."! With this verdict all who know the facts will agree.
in. THE MODERN POETRY: (a) LANGUAGE The language of the modern poets is the current Gaelic of their day, the modem form, as developed in
1 Th.' F;. V. A. Maclean Sinclair, D.D., Inv. O.S. Tr. 24, pn. 264-266
xxii. Introduction
Scotland, of the ancient language wliich for so many centuries weis oommon to Scotland and Ireland. In their use of the vernaoular, they broko away, as did the modern Irish poets, from the lit/erary dialect of the classical school, which oontained many words and ex- pressions already obsolete in oommon speech, This literary languago was, of course, faimiliar to the trained professional bards — it formed part of their education — and it was also understood by the ruling families, to whom so much of- the poetry composed therein was a-ddressed, but it oould not have b€en very intelligible to the people generally. We possess, for instanoe, three elegies on Sir Norman Macleod of Bernera (d. 1705), two of them in the classic style, the third in the vernaoular. To anyone who knows Scottish Gaelic, this last presents no special difììculty to-day ; the others demand a very competent knowledge of the old style.i- In short, the classic poetry was a-ddressed to the aristocracy of birth and of learning ; the modern poetry is addressed to the people.
IV.— THE MODERN POETRY : [h) CONTENT
In its content, the new poetry shov/s a great advance on the classio school in range and in variety. It was the chief business, as it was also the intorest, of the
1 The opening quatrain of the longer of the classic elogie? is : — Do thurn aoibhneas Innse Gall, damhna dobròin da thadhal : othar is amhghar gan cheilt an dochar adhbhal oirdheirc. " Gone is the joy of Innse Gall (tho Isles), a cause of woc is haunt- ing it; sickness and afìliction without hiding is the great conspicu- ous injury." There are here flve obsolete words, and one, oirdheirc, used in a sen«;o now rbsol'^te in Scottish Gaelic.
Introductioii xxìii.
professional bards to producs panegyrics. Many heroic ballads, and some religious poetry, love poems, and occasional pieces in classic metre also survive, but sub- ject and treatment are alike shackled by tradition. The range of modern poetry is quite unrestricted . It has indeed produced uothing in the way of drama or epic, if we except the Ossianic poetry put together by James Macphei'son : these forms were never practised by the Gael. A more remarkable feature is the absence of the ballad, though the old ballads continued to be recited. Further, Gaelic poetry, as a rule, deals with phenomena without seeking to analyse or explain them ; it is objec- tive; not introspective ; concrete, not abstract. That the Gael appreciated the beauties of nature, there is ample evidence, but his appreciation is shown by inci- dental allusion or by deliberate enumeration, not by reflection on the ' ' soul ' ' of nature . For his views on the problems of life and conduct, again, we must consult his proverbs rather than his poetry. Still, when these cjualifications have been made, there remains a wide fìeld of subject: eulogy and satire, love and war, politics, the hill and the sea, deecriptions of nature, clan poetry — the intensely patriotic expression of love for and pride in a too narrow patria, social subjects, convivial poetry, and the remarkable body of poems connected with labour — iorram , oar-chant; òran-luadh- aidh, fulling song ; oran hràthann, quern song ; òran mnistridh, chuming song: iàladh, lullaby or cradle song. Graver poetry of the religious type is represented by Dugald Buchanan of Rannoch (1716-1768), and by many writers of hymns, from MacCullcch of Park (end of >ixt3enth century) to the present day.
xxiv, lìitrodaction
V.-THE MODERN POETRY : {c) CHARACTP^IUSTICS
The tone of modern Gaelic poetry is clean and virile, In tlie case cf the serious dignifìed compositions, known as Orain Mhòra, we cannot help feeling that the authors are high-minded men of very considerable power, who "would utter nothing base. These poems ma-y be tender or fìerce, but they are always elevated, instinct with the feelings of cruadal , hardihood, yaisge, valour, and that sentiment for which English has no name, but which in Greek is atSoj? and in Gaelic nàire. It is in less serious productions, Orain Aotrom, tbat we meet the qualities of wit and, less often, humour. Gaelic humour in the old sagas, such as Fled Bricrend, is often broad, grim, ironical : in the modern pcetry it is usually quieter. Perhaps this quality is mcst common in Duncan Mac- intyre, e.g. in his naive account of the sheep which he received as a gift, its tragic end, and the shifts to which he was driven thereby. Another example of genuine humour is the Sgiohaireachd of Gille-eaebuig na Ciotaig (p. 38). Humour must be kindly, or at least tolerant. Wit at the expense of others is sarcasm, and it must be admitted that there is an element of this even in such usually good-natured poets as Duncan Macintyre and Rob Donn. Gaelic satire is often merely sarcasm. John Macdonald, lain Lom, is often termed a satirist : he is neither satirical nor, as a rule, sarcastic, but simply bitter against sliochd nam heul cam, the Campbells. Again, the Gael is no prude : there are passages and poems which we could well do without. The great poets, with one exception, never sin in this respect. The one exception is the greatest of them all, Alexander Macdonald, who by some strange twist, in
Introductioh xxv-
two or three of his poems, appears to have deliberateiy ainied at being shocking, in imitation, probably, of oertain much older examples. But when all is said, tho total amount of Gaelic poetry unfit virginihiis puerisque is so small that we are left with a strong sense of the clean-mindedness and good taste of its composers. In this connection, it is relevant to note the evident popu- larity of religious poetry throughout the whole of our pericd. Some of it is beautiful : the poem, for instance, oomposed by Duncan MacRyrie on the day of his death (p. 236) is absolutely perfect in its simplicity. Dugald Buchanan's spiritual poems, compceed, be it noted, at the time when Alexander Macdonald and others were breathing warfare and defiance, indicate an aspect of Gaelic thought which has to be kept in view in forming a general estimate.
There is one general principle which infonns and pervades all Gaelic artfstry, the principle, namely, of precision, defìniteness, completeness. Ite working is admirably exemplified in the extraordinary meticulous- nees and symmetry of the old legal system known as the Brehon Laws. It ìs seen not less strikingly in the native Gaelic art of Ireland and Scotland as applied to the illuminated manuscripts and the sculptured stones. Here the instinct manifests itself in four ways : — (l) The artist pushes his art to its utmost limits technically. The work of the illuminations in the Book of Kells is so fine that it has to be studied with a microscope. (2) The artist leaves no part of the surface of his material untouched : whether the material is stone or vellum, he will ornament every square inch of it. (3) His choice of subject Ì8 restricted to one which it is possible to
xxvi, l'Titroduction
exhaust thoroughly to his satisfaction. (4) He is not anxÌQUs for originality in design ; his aim is fineness of technique. The poetry of the cla/ssical period shows exa-ctly the same characterifitics. There are niany patterns of rann, but the framewbrk of each is fìxed absolutely. Ha/ving selected his framework, the poet proceeds to embellish it to' the limit of his technique, guided by rule as much as the sculptor of the geo- metrioal patterns was guided. Neither poet nor sculptor had, or cared to have, much initiative in this respect, This ornament is applied to each line of the rann, and the raìin stands out as complete in itself as a panel of a eculptured stone. In dealing with his subject, the poet seeks alwa.ys to exhaust it, and his subject is such as can be so dealt with. To exprese thought under the complex conditions of the classic poetry was immensely difficult. The modern poets achieved freedom of expression by discarding the shackles of tradition, even when, as often, they utilised the old structure. But in their work also, the inetinct for precision and complete- ness asserts itself in their choice of subject and in their treatment. * The Gaelic poet works m^ethcdically and thoroughly on a small canvass. The two longest Gaelic poems, Macintyre's Beinn Dohhrain and Macdonald's Birlinn, contain each lese than 600 lines. Each of them proceeds methodioally to deal with various aspects of the subject till the poet is satisfìed that he has covered the ground, and the poem stands a oomplete, fìnished w^hole ; there is no more to be said. Here is the secret of much that ie good and of some things that are fanlty in Gaelic poetry. The poet strongly desires completeness. and definitoness of detail : he is intolerant of haziness. There is hence danger of overdoing description. The
Introduction xxvii.
two great poems above-mentioued may be critioised iii this respect; most readers, however, wiU feel that the poete' artistic judgment was sound, and that little, if an}i;hing, can be taken away with advantage. The charming delineation of Eriskay by Father Allan Mao- donald is another good example of v/ise artistry ; readers wiU judge others for themselves. There is, however, a tendency, which is already very evident in the prose literature of Middle Trish, to attempt absolutely to exhaust the details of a description by piling up a succession of descriptive adjectives. In English it has been tried by Southey in his description of the cataraot of Lodore. In Gaelic it was a well recognised form, and it should not be condemned too hastily. The test is whether the epithets add to the clearness and vivid- ness of the description. If they do, the poet is justified ; if they do not, or if they are merely a heaping up of eynonyms, the art is bad. Good examples for considera- tion occur in the poems on Coire an Easa (p. 119) and Moladh Chinn-tìre (p. 183) ; another is Alexander Mac- donald's Fàilte na M&rair. This somewhat risky method of minute description by adjectives is not very common in our period. Most poems follow the ordinary Knes, and when, as often happens, the poet combines warm sympathy with his subject and artistic judgmeut sufficient to control his taste for detail and to enable him to select the details that really matter, the result is a picture richly coloured and suggestive. Some of the most pleasin^ Gaelic poetry owes its charm not to the number of details, but to their suggestiveness. As an example may be taken the charming description of life in a hnthan àirighf shieling hut, beginning at ]. 5192;
xxviii. Introduction
here we liave what has been aptly styled " the "uii- elaborate magic of the Celt." Another example touch- ing in its utter simplicity is Duncan MacRyrie's death-bed hymn on p. 236, alrea.dy alluded to. Instances of happily suggestive phrasing are nct un- common : Aramig dhuhh-ghorm a' hharraich ; Cill-mo- Kuihhe fo sgèith a' chuain ; na fiiìrana o ghleannaihh Chnòideart, and many othcr delightful touches are quite in the Homeric manner. Some cf these can ba traced to no particular author : they are the common property cf a nature-loving people.
VI.— EXTERNAL INFLUENCES
How far has modem Gaelic poetry been affected by external influences ? To outsiders, such as the German scholars, the peculiar interest of the old Gaelic literature is that it represents the thought cf a people who, alone in Western Europe, were practically uninfluenced by Latin culture. For
us, of course, it has, or ought to have, the addi- tional and still stronger interest that we find therein the expression of our own aucestors. Much of this double interest attaches to the modern literature also. It, too, expresses the content of the minds of our own pecple, ind up till about the end of the eighteenth century it represents on the whole the old Gaelic tradi- ticn and culture, with little foreign admixture. That tradition was common to Ireland and Scotland till about tl 3 time cf the Reformation ; thereafter the tie between the " sea-divided Gael " became gradually looser, and Gaelic Scotland continued the old tradition independ- ently of Ireland.
Introiiuctioìi xxix.
In Scotland the Gael came early in ccntact witli two Teutonic peoples, the Saxons (c. 600 onwards) and the Norse (800-1266). The traoes of Norse influence in our modern poetry a^re slight, and are confined to two points, the presence of Norse loan-words and references to Norse descent. The loan-words form a very sniall part of the total Gaelic vocabulary ; their importance is often exaggerated.i The one great clan which boasts Norse descent is the Macleods. It is repeatedly asserted by Mary Macleod
Lcchlannaich threun toiseach bhur sgèil, Sliochd solta, bh'air freumh Mhànuis.
^Mighty Norsemen a.re the start of your tale, a stout stock from the root of Magnus.' The Macleods sre
De ehloinneadh nan rìghrean Leis na chìosaicheadh Manainn
— * of the name of the kings who put Man under tribute.' They are
sliochd Olghair is Ochraidh O bhaile na Boirbhe
— ' th« descendants of Olghar and of Ochra from tlie city of Bergen ' (Boirbhe is used metri caiisa, insteacl of the U£ual Jieirhhe). The classic poetry has the same tradition : Macleod is " ua Maghnuis 6 mhilr Manuinn. ' scion of iifagnus from the rampart of Man. It doee not
1 Very few of the Irish words for ships, parts of a ship and Heafaring are of Celtic origin "— Alexander Buggo. Norst' Loans i'n Irish : MiseeUany to Kuno Meycr, p, 291. How far this .stateinent is true of Scottish Gaelio may bo tested by an annlysis of the vocabulary of our Hea-poems, e.g., Macdonald's liirfinn. It will bo found that the proportion of Norso tcrms to puro Gaelic torins i« small. In lain Ixjm'B lorram. (p. 186 of t^^xt), of the toriiis for a ship and part.s thereof, 13 aro puro Gaolic, 3 are Knglish loans, 2 aro Noree loan«, The Duanag Ullamh (p. 259) has 11 surh terms of pure Gaolic origin, and 2 Norse loans.
XXX. Iiitìoduction
meiition Ochra, and Olghar is with the classic poets Olbhur, which is likely to be nearer the original form, representing the Norse name Olver.
Saxon influence is seen in loan-words borrowed from the early periods onwards, but it has little, if any, effect on the literature till the eighteenth oentury. English or Lowland Scote tunes axe stated to be used for Gaelic words in thc Fernaig Manuscript (1688-1693), Rel. C'elt., II., pp. 70, 117, 120; they might be introduc-.I by drovers and by Highland soldiers who took part in Montrose's campaigns and subsequent wars in Et:gland and Sootland. Of the thirty-one poems in Alexander Macdonald's fìrst edition (1751), twelvo have English or Scots airs assigned to them; Duncan Macintyre U6es only one, ' The Flowers of Edinburgh,' in Gumha Choire Gheathairh. Macdonald's poems on Summer and Winteri were almost certainly suggested by James Thomson's ' Seasons ' ; they are, however, quite different in style and treatment, The opening stanza of 'Ora?i an t-Samhraidh proves him to have known the poems of Allan Ramsay. Dugald Buchanan's religious poetry was influenced, as Rev. D. Macloan has pointed out,2 by Young's Night Thoughts. The Eev, John Maclean wrote his congratulatory poem to Edward Lhuyd in the heroic couplet of Dryden and Pope. William Ross, like Alexander Macdonald, is fond of classica! divinities^ — Flora, Baochus, Phoebus, Cupid, <fec. Macdonald's elaborate invocation to the Muses, in which he naanes them all conscientiously, is probably a
1 Cf . Ancient Irish Poetry (translated by Kuno Meyer), which contains four such poems (' Summer has Come * ; ' Song of Sum- mer ' ; 'Summer is Gone ' : ' A Song of Winter ') belonging to the ninth and tenth centuries.
2 Songs of Dugalcl Buchanan.
liitroduction xxxi.
reminiscence of his classical studies. But while there is thus clear evidence that the educated Gaelic poets of the eight^nth ceutury knew English and read the works of English pcets, the total effect on their way of thinking was very slight: that remained Gaelic. The poetry of the nineteenth century, with some exceptions such as Alexauder Mackinnon and Allan Macdougall, shows increasing English influenoe in style, thought and metre. Much of this later poetry is pretty and witty, but it has little of the old fire and virility ; often, not without reason, it expresses the wail of a deijected and harassed people. It is at this stage, and at no other, that the famous " Celtic Gloom " is to be found in the literature, when the social revolution was complete, and the Gaelic people were left dependent, intellectually and economically, on what wae to them a foreign and distasteful culture. The poetry that was inspired by the infamies of Culloden and the Clearances could not be other than gloomy. It is the more remarkable to note the spirit of resilience that even stiU flares up from time to time to remind us that the old battling buoy- ancy is not gone after all.
VII.— THE BEGINNINGS OF MODERN POETRY
The classic poetry was eyllabic; the modern poetry is usuallyi regulated by stress, each line having a fixed number of stressed syllables, or, in other words, a certain rhythm. It has been held hitherto that the new poetry oriorinated with Mary Maclecd, Mniri Nifjhtaìi Alnadair Iluairlh, who quite suddenly, without precedent oi tuition, burst the fetters of tradition, and invented
1 Not altcayi, as will appcar later.
xxxii. Introduction
rhythms of her own.i This view will not stand the test of historical enquiry.
(1) Mary Macleod's period has b-een ante-dated. She is said to have been born in 1569, and to have died in 1674 ;2 aocording to another account her period was 1588 to 1693.^ As a matter of fact, she was alive in 1705, when she composed the lament for Sir Norman Macleod of Bernera, who died on the third day of March of that year.^ The earliest of the extant poems ascribed to her is that on the death of Roderick Mac- kenzie of Applecross, Marhlirann do Fhear na Comraich, who died in 1646. This gives her an active period of fìfty-nine years. The dates of her birlh and death are unknown ; tr^dition, according to John Mac- kenzie, gives her a life of 105 years. I would put her tontatively as from circa 1615 to 1707.
(2) John Macdonald, lain, Lom, is credited with a poem on the death of Angus of Keppoch in 1640; also with a poem to Sir Donald Gorm of Sleat, which must have been composed some time before Sir Donald's death in 1643. He was a well-known bard in 1645, the date of the battle of Inverlochy, which he celebrates with such bitterness. lain Lom must therefore have been bcrn at lefvst as early as 1620, probably earlier : he died about 1710. He was therefore a full contemporary
1 Cf. Dr M. Maclean, Literature of tlie ('cìts, p. 266: Rev. D. Maclean, Literature of the Scottish Oael, p. 18.
2John Mackenzie, Sar Ohair ; TAterature of the Celts, p. 267.
3 Alex. Mackenzie, History of the Macleods, p. 105 ; Tr. of Inv. Oael. Soc, 23, 48.
4 Elegies on Sir Norman Macleod, Rel. Celt. II., 274, and in the Advocatcs' Library, Edinburgh, the latter unpublished. These contain a dating rann, and, in addition, the heading of one of thom stntes that Sir Norman died on 3rd March. 1705, at 10 o'clock. Cf. 1. 4264 of text.
Introduction xxxiii.
of Mary Macleod. All the poems ascribed to him are ÌK stressed metre, and the tv/o earliest (pp. 223, 228 below) are in the very metre which Mary is alleged to have invented. Of the two, therefore, John Macdonald has the better claim to originality.
(3) Poems were composed in etressed metre before the time of John Macdonald a.nd Mary Macleod. Speci- mens of these are given later ; the earliest, if the tradition of its origin is correct, dates from some time well before 1550.1
On the evidence we are not entitled to ascribe the beginnings of the new poetry to any particular person. With regard to Ireland, Professor Doug^as Hyde writes: " The earliest intimations of the new school which I have been able to come across occur towards the very close of the sixteenth century."2 xhe move- ment appears to have been practically simultaneous in Ireland and Scotland. It is therefore reasonable to suppose that similar causes were at work in both countries. One of these was the decay of the trained professional poets and of the bardic schools, and the •orrespondingly increased importance of untrained or only i>artly trained poets, who, when they used the structure of the syllabic metres, would disregard the refinements. Another factor was the strongly stressed songs of labour, the inrram, <fcc,, which, whether based
1 P. xlìii. To the.se may be acUif'd a poem to Sir Rodorick Macleod of Dunvcgan (d. 1626), bcKÌnning—
Soraidh no dhà le dùrachd bhuani Gu cuirtcar dcas a chooil, Gu guala thrèin nan lùirichean Is nam bratach cùbhraidh nròil.
—Inv, G.S. Tr. 26, 235.
2 Hittory of Irith Literatnre, p. 544.
xxxiv. Introduction
on the olcler inetres (ae sòme at least undoubtedly were), or independent of them. must have had great popular vogue. Concurrently with these circumstances, there is reason to believe that in the language itself the principal stress, both in words and in phrases, was asserting iteelf increasingly at the expense of the lightly stressed syllables and words. This tyranny of the principal stress is strongly marked in modern Gaelic, even more, I think, in Scottish Gaelic than in Irish Gaelic. It is, in fact, breaking down the language into a sort of short- hand, in which the stress-bearing elements eclipee a-ll the rest.i In the older language, while stress played a great part, it was more evenly distributed : an un- stressed syllable was duly sounded ; it might even be long, as in certain parts of Ireland is still the case in certain words, e.g., aviadàn. In modern Scottisn G aelic, the eole trace lef t of the « or « 2 fn unstressed position is that it is sounded open, a true a, not a dull sound like a. It was, ae I believe, in the latter part of the sixteenth century that this tendency came into decisive prominence, since when it has gone on increas- ing. In time it would have sufficed of itself to upset the old syìlabic system, as the latter grew more and more out of harmony with the spoken language. While all these appear to be true cauees which conditioned the change, it is fairly certain that more light might be
1 E.g. {-ox' malth dWjhaoìdte the regular Lewis pronunciation (and spelling) is maìt. The samc process is even more vigorously at work in English, where disintegration, consequent on the tyranny of the principal stress and the total neglect of secondary stress, is fast reducing spoken English, in the South especially, to a mere jargon.
2 i.e. eithor a long or a short, but originally bearing a stress, aà in Conglilais, a stream name : co/ir/hlas, a muzzle (both with open (i), from (yìais, a stream, and f/Jas, a lock, respectively.
Ihtrouaccìja xxxv.
thrown on it by close study of the metres, both Scottish and Irish.
VIIL— THE METRES: (a) DAN DIREACH
The classic metres (Ddìi Direach) have two general characteristics, (1) a fixed nuniber of syllables in each line ; (2) end-rhyme or consonance.
1. The unit is the rann, which for our purposes may be understood as quatrain. Each ran?i consists of two couplets, leathrann. Each line in the rann should approximate to independent sense ; in the couplet the approach to fuU sense is nearer; the quatrain is always eomplete and self-contained.
2. End-rhyme or ooneonance, comharda, may exist either between the final words of each line, or between the final worde of the two couplets.
3. Internal rhyme, uaithne, may occur between an}'' word in the first line of a couplet and any word in the second line of the same couplet, The uaithne that occurs between the last word of the first line of a couplet and a word in the second line of the same oouplet is called by the special name, aichilì , '* anticipation " : a quatrain in which this sort of iiaithne occurs is called aichleach.
4. Alliteration, uaim,, occurs between words begin- ning with the same consonant, or with a vowel. Fior- naim demands that the alliterating words shall come together at the end of a line (a short unstressed word botween does not count).
5. Elision, hàdhadh, is not obligatory in the earlieat classical poetry, but in the later stages it is regular, tbough not invariable. In other words, hiatim (the separate pronunciation of two vowels, one at the end of
XXX vi. Introduction
a word and the othor at the beginning of the following word) is not usual. The vowels in question, however, are always written in full.
The following highly embellished quatrain, from the elegy on Sir Dunoan Campbell of Glenorchy, who died in 1603, illustrates all these points : —
Dob lionmhur ar leirg an locha
laoch làidir is oigfhear oll : iomdha um thriath Tatha taoiseach
sgiath flatha agus craòiseach corr.i
Here, oll : corr are in oonsonance. The fìrst couplet has no internal rhyme; the second has thriatk: sgìath; Tatha : flatha; taòiseach : craòiseach (aichiU). The alliteration is obvious ; (in the second line òigfhear : oll alliterate). In the third line there is hiatue between iomdha and um ; in the f ourth line agus must be read 'gus. The odd lines oontain each eight syllables and end on a dissyllable; the even lines contain seven syllables and end on a monosyllable. This metre, called Sèadna, is extraordinarily complex and difficult, though the finished rann looks simplicity itself. It may be represented by the formula 2 (8^ + 7^) ^ + ^, meaning that each rann consists of two couplets, containing each a line of eight syllables ending on a dissnlJahle and a lineof seven syllables ending on a monosyllahle , and that the second and fourth lines of the raivn have end rhyme. 6. To have a proper ending, dùnadh, a poem must repeat at the end the word, or part of the word, with which it began. This device satisfied the desire for completeness, and also indicated, in the closely writtsn
1 Numerous on the lake side were the stalwart heroes and tall young men ; around the lord of Tay was many a leader, many a ihield of prince and taper spear.
Introduction xxxvii.
lines of a manuscript, where one poem ended and another began.
The classic metres of the above type represented in the text are the f ollowing : —
1. EaniMÌgheacht diaUach mhòr (Great one-syllabled versification), in which each line contains seven syllables and ends on a monosyllable. The couplets rhyme. Its sclieme is 2 (7^ 4- 7^) 2+*. It occurs in the poems (1-8) begin- ning on pp. 123, 176, 179, 230, 233, 234, 236 ; on pp. 251, 252, &c., of Oran na Comhachaig^ in a number of quatrains of Seanfhocail agus Comhadan (29), and in (31) Shaoghail is diomhiuin, all except the first rann. AU these have aichill in both couplets, and little or no alliteration. As an example of an exactly constructed and freely embellished lann, we may compare the fol- lowing from Cathal MacMhuirich's welcome to Donald of Moidart, written in c. 1650: —
Binne na ceòl cro^ do sgeal,
a ghiolla gan lo^ gan \eòn : at/ìoi mar orghàin 6s ihio?i,
ma's comhradh iior do hhaoi ad hheoil.^
2. Rannaigheacht recomarcach hheag (Little two- syllabled versification) :— 2 (7^ -|- 72)2+4. Each line con- tains seven syllables and ends on a^ dissyllable. The couplets rhyme.
(9) P. 192, Gur e m'anani is m* eudailj may be read as stressed, but it is rather to be rea-d as syllabic metre ; e.g., 1. 5198 is plainly not stressed.
(10) P. 82, lain Mhic Eachainn o'n dh'eug thu, Here the final cfissyllable of the syllabic metre is re- plaoed by penultimate stress.
1 Sweeter thon the musio of lyres thy tale, thou lad without wound or hurt : thou art a« organs over wine, if 'tis true talk that i* in thy mouth.
xxxviii. Introduction
(11) P. 94, So deoch-slàinte mo fjhaisyich.
These latter are both gcod examples of a classic eyllabic metre converted into a stressed metre, and are to be contrasted with the following fìne rann in the old style, from an el«gy on Lord Macdonell and Aros of Glen- garry, who died in 1680: —
Nior ghlac cliath colg no gunna
sgìath re linn no lann tana cothrom cruais do ghleo an ghiolla,
eo Sionna 6'n Bhuais 6'n Bhanna.i
In the fìrst couplet c:c, 1:1 alliterate ; cìiath:sgiath rhyme. In the sccond couplet c : c, gh : (jh, Bh : Bh alliterate ; criiais : Bhuais, ghleo : eo, ghiolla : Sionna rhyme. The end rhymes are tana:Bhanna.
3. Rannaigheacht hheag mhòr : 2 (8^ + S^) 2+*^ Each line has eight syllables and ends on a dis- Byllable. The couplets rhyme. Good specimens are :
(12) P. 119, Mi an diugh a' fàgail na tìre,
(13) P. 183, Soraidh soir uam gu Ginn-tìre,
(8) Oran na Gomhachdig, quatrains with dissyllabic ending. Influenced by stress in a degree greater or less, it appears in
(14) P. 25, Air mios deireannach an fhoghair,
(15) P. 115, Dul a chaiclh mi dheanamh aodaich.
(16) P. 71, Tayadh leat, a Dhomh'aill mhic Fhionn-
laigh.
(17) P. 128, Alasdair a Gleanna Garadh.
1 There grasped not pike sworcl or gun, shield, in his time, cr thin blade, the match in hardihood for the prowcss of the lad, salmon of Shannon, from Bush from Bann (indicating his claim to Irish, and in particulav to Ultonian, desccnt, Bush and Bann being rivers of Ulster).— AcZt;. Lih. MS. LII., 34a.
Introdaction xxxix.
(18) P. 131, Slàn a cìiaoidh le ceòl nu clàr'-'airh.
in all of which penultimate stress replaces at will the dissyllabic ending. It appears also in three stanzas of
(19) P. 61, Rainn Ghearradh-arm.
4. Snendhhhairdne (Snedbairdne) : 2 (t^ + P)^+\ The couplet consists of a line of eight syllables end- ing on a dissyllable ijIus a line of four syllables ending on a dissyllable. The couplets rhyme. The best speci- mens are : —
(20) P. 259, An Duanay UUamh.
(21) P. 172, Tha .syeuì nifow dJniihh ri innseadh. Less accurate are : —
(19) P. 61, Ch'Uìinaic mi an diwjh a' chlarJi. hhuadh- ach.
(22) P. 209, Is fhada tha mise ann mo cJiodal.
(23) P. 9, ^-1 Thì mhòir a chruthaich na diYdean. The last is influenced strongly by stress. All, however, are excellent poems. Most of Alexander Macdonald's Birlinn is in this metre.
For comparison we may take two quatrains from an ancient poem ascribed to Colum Cille : —
Mellach lem bith ind ucht Ailiuin
for beind cairrge, conacind and ar a mheinci
fèth na fairrci.
Conacind a tonda troma
uas ler lethan, amail canait ceol dia n-athair
for seòl bethad.^
1 Phiasant, mcthinkn, to bo in the broast of Ailiun, on a i)in- naclo of rock, that I might soo thero in it« froquoncy the ooean's asp«x;t. 8o that I might »ee its weighty billows over tho broad Jiea, how thoy »ing musio to their Father, throughout life'a course.
xl. Introduction
5. Dtclimid mrechtfelesach or crO cummaisc etir rannaiyheacht mhòr agus sruth di aill: ^ (8 ^ + 4^)*^+^^'"^*'-
The odd lines have eight syllables and end on òì monosyllable ; the even lines have four syllables and end on a monosyrable. The odd lines rhyme, and the even lines rhyme. Our only example is :
(24) P. 86, M'ionmhainn m'annsachd is mo thlackd. It is very irregular.
6. (Jummasc etir rannaigheacht mhòr agus leath- rannaigheacht : 2 (7^ + 5^) ^+^. The only example is :
(25) P. 102, Is tuirseach mo sgeul ri luaidh.
The execution shows that Alexander Macdonald knew the requirements of the old metre. He rhymes his odd lines as well as his even lines.
7. Crò cummaisc etir cashairdne agus leathrann- aigheacht : 2 (7^ + 5^) 2+4,
(26) P, 38, A' falhh a Loch nam Madadh dhuinn.
(27) P. 144, Marhh'phaisg air a mhulad sin. Though here the short line has six syllables, there can be no doubt as to the origin. The odd lines have ante- penultimate stress at will instead of ending on a tri- syllable, but the poet is often oontent with penultimate stress or a dissyllabic word.
8. Crò cummaisc etir rindaird agus leafhrannaigh- eacht : 2 (B^ + 5^) ^+^- Compare :
(28) P. 97, Gur h-ì a^ crìoch araid. Most of the odd lines have only five syllables.
9. Sèadna: 2 (8^ + 7^) ^+^'-
This metre has been described on p. xxxvi.
(29) P. 244, Moch maduinn air latha Lùnasd\ Thie poem is often irregular in number of syllables, aiid doubtless corrupt. A good example of Sèadna ìn
Introduction xli.
modeni poetry occurs in the pcems of Murdo Macleod (b. 1881, d. 1907), a native of Hanis and a sailor ; -
'S gach neach tha an dùthaich nan Gtìidheal, d'fhìor fhuil nan sàv bu mhaith heachd,
c*ar son a sgap sibh bho ch^ile
's a chaill sibh bhur leirsinn 's bhur neart ?i
Except that this has aichilì in both couplets, as usual in modern poetry, and has no a-lliteration, it can hardly be distinguished from the work of a trained bard who wrote between 1715 and 1725: —
Is uaisle /Aearainn //minn Alban
a muigh o'n /nmhe gan /ccht, nach iongnadh 's a ^^oil ri ^^//eadh
nach bhf huigh iad .<f//eadh le seirc ?2
Alexander Macdonald has one Sèadna poem, beginning (p. 78 of 1874 edn.): —
Is èibhinn leam fhìn, tha e tiV//iinn, Mac an righ dhliV/Aich tha hh.iiainn :
Slios mòr rìoghail do'n tig aimkchd, Claidheamh is t«r//aid nan dual.
Thifi also has double aichill, and no alliteration.
10. Dtihhidhe: 2 (7* + 7=^+^) S'
Each couplet consists of two lines of Feven syllables, and the last word of the second line must contain one syllable more than the last word of the first line. There is end-rhyme between the two lines of each couplet, but as the rhyming syllable of the eecond line is unstressed, the rhyme is unrhythmic.
(30) P. 221, Sgeula leat, a yhaoth a deas.
There is intemal rhyme in the second couplet of each rann, e.g., in r. 1, fhuaifn: chuan, nìthe: Syìthe) but there is no regular alliteration .
ILaoiflhean affus Dàin Spioradail (Edinburgh : N. Macleod, 1908), p. 28.
a Beliquia Celtiea, II., 280.
xlii. Introduction
(31) P, 236, Shaoghail, is diomhuan do ììihuirn. One rann; the rest is in ,a different metre. Tlie
following well-wrought quatrain i& froni an elegy by a professional poet on Sir Norman Maclecd (d. 1705) : —
larbhùa Chonuire agus Ch.uinn, ila Maghnuis 6 mhùr Man?/?//;? :
fada a èag a ccuimhne chàigh,
hèad 6s gach duilghe a dhìoghb}i«77.i
Alliteration — Ch : Gh ; M -.mh: M ; cc : ch ; d : dh .
(32) P. 29, An iiair a chailleas neach a mhaoin. This poem is a congIom.erate, or possibly a mosaic, of
quatrains in different metres : —
71 + 71 : stanzas 1, 7, 9, 11, 14, 16 (irregular), 25,
29, 31, 32, 34, 41, 42. 82+82 : stanzas 2, 8, 13, 15, 20, 28, 38, 39, 43.
72 + 72 : stanzas 21, 26, 37. 61+62 : stanza 22.
62 + 62 : stanza 27.
gi + 72 : stanza 30.
71 + 72 : stanza 35 (not Deibhidhe).
Sèadna: stanzas 3, 4, 5, 6, 10, 12, 23, 36, 40.
Irregular: stanzas 17, 18, 19, 24, 33.
IX.— THE METRES: (&) STROPHIC MEASURES.
Besides the ordinary four-line rann, the old poetry has another kind of metrical structure, which we shall oall strophic. In it we have a series of similarly con- structed lines (or " phrases '') ended off by a shorter line of different structure. This forms a half-strophe ; the other half is constructed to correspond. In certain
1 Descendant of Conaire and of Conn (early kings of Ireland), scion of Magnus from the rampart of Man, long is his death in all men's minds, a misfortune surpassing every grief is the loss of him. — Adv. Lih. MS.
Iiitrodiiction xliii.
ises the similarly constructed lines, or phrases, have end-rhyme, and the last word of the first part rhynies with the last word of the seeond part. Strophic iiieasures are well represented in the mcdern poetry of Ireland and Scotland.i They lent themselves' readily to rhythm, and were probably the first of the syllabic iiietres-to be adapted to stress. With us, these measures are Used chiefly in labour songs, especially iorram, boat- chant, and in cumha, laments. They are naturally 8uited for both purposes, and that the cifmha and the iorram should often be identical in form is easily under- stood : the noble dead were usually conveyed to their last rest — often in lona — by sea, and the oar-chant was the lament also.2 In several cases given below the connection between these metres and the old syllabic verse is clear; in others it is not traceable directly, partly, no doubt, because the old strophic measures have not been fully recorded, partly because the modern
easures, once they came into vogue, developed inde- j)endently.
What is perhaps our earliest specimen of stressed
etre is a etrophic iorram, entitled traditionally Caixmearhd Ailean nan .S'op,3 and dating, if the tradi- tion \<A correct, to well before 1550. It begins : —
lE.g., D. O'Bruadair (d. 1698; Egan O'Ilahilly (d. cìrca 1740); Raftery (d. 1836). Almoat onf-fifth of Jlob Donn's total is strophic; with Duncan Macintyro the proportion is ovcn largcr: in the caso of Alcxandcr Macdonald, it is less than l-23rd of tho whole. Mao- donahl probably agrcod with O'Bruadair (III., 142) in rockoning this form of motro to bo moro suitod (o a xrdidf'if/ifin (strolling b.ird) than to a poct who took himsclf geriously. It is cortainly
ong thc easie«t and most straightforward of the niotro.s.
2 Sinco thi.^ was writton, I have comc across a very similar itomont in Pattiuon's Modern Gaefir JìnrrU, p. 12, noto.
IGnrl. IV.. 76; aaelic Jìardn, 1411-1716.
xliv. " Introduction
Is mithich dh/anne mar bhun ^)mhlachd dàn bT/rdain a chrt.^^airt dhuit,
A fhleasgaich bhrèoghmhoir fhliuchas pìosan lo d' dhibh phriseil ne<7r^mhoraich,
The first strophe consists of a double-strcesed ^'^-phrase thrice repeated, with its final stress penultimate, foì- l^wed by an a-phrase of three syllables with ante- penultimate stress, represented shortly —
3 (is mithich dhùinne) chàsgairt dhuit.
The second strophe is exactly simila-r, except that its distinctive vowel is i, and so on.i
A hymn by Ma«Cullcch of Park, near Strathpeffer, who died about 1600, shows similar structure —
losa mo^aim an crann toraidh
tha 'ga ìhurajì fèin gach lò Air gach àuin^ bheir dha i^rram
bhios gu so«lleir cinnteach dhò.2
represented as
3 (losa molaim) fèin gach 16,
3 (àir gach dùine) cinnteach dhò.
Similarly in a hymn by Alexander Munro, teacher in Strathnaver, who died before 22nd December, 1653: —
Claon toil m' fheòla mo bhaoithe is m' òige
an saoghal fòs 's na d^amhna Strì gu calma, sìor chlaoidh m' «??ma
chaoidh gu damnadh siorruidh.3
In the old strophic metre called Ochtfhoclach mòr (great eight-phrased poetry) the longer lines end oh dissyllables : (3 x 6*) + 5^. The following example is
1 By a (Vphrase, à-phrase, &c., is meant a phrase whose final stressed vowel is ù or à, &c.
2 BeHquice Cdticoe, II., 12. 3 ih., 20.
Introduction xlv.
froin the Book of Leinster, compiled c. 115u, but the verse is older : —
Cid Domnall na Carpre na Niaman àn airgne, cid iat lucht na hairddne
rot fiat-su cen acht. Fonaisc latt ar Morand, mad aiU leat a chomaìl, naisc Carpre min 'M.aìiaìid
is naisc ar da mac^
The next example shows this measure applied to a labour chant, in this case an Oran Bràthann, quern- song: —
Tha seallaÀh. aig mo shi/ilean Thug ealla^h dhiom is d?aseal, 'S tha m' aire nis air s?/gradh
Le cwirteir nam flath. Tha m' fha^Veachadh air d?)sgadh Cha chaillea.ch ach bean ?)r mi Mo ghean air aiseag b/is dhoinh S mo rwn air an t-srath.^
1 (Meave, queen of Connacht, speaks to the hero Fordiad, to whom she has made ccrtain ofTer.s, for the fulfilment of which he demands pledges). " Though it be Domnall or Carpre, or brilliant wide-spoiling Niaman, though it bo the folk of poe.sy, thou shalt haTe tiiem without hesitation. Bind it in thy interest on Moran, if thou wilt havo it fulfilled, bind Carpre of the smooth of Manau, and bind our two sons." Mtn Manand is the plain part of the old province of Manau, about the head of iho Firth of Forth, whenoe Slamannan = .S;ta6A Manann, and CIackniannan = C^ac/j Manann. A hill in this district, callcd in ancient rocord Ctioc Cairpri, Carpre's (or Cairbre's) Hill, is now repre.scnt(»d by Carriber on the river Avon, between Linlithgow and Stirlingshire.
2 Maedonald Collection, p. 334. The poem begins—
Bràth, bràth, blcith, O, bràth, bràth, bleith, likc the Qreek grinding-chant^
ttXci, fjLvkd, ttAct firind, thou mill, grind." It is by far the most romarkablo of ir quem-songs. Miss Frances Tolmic gives tho words and air of a waulking-.<K>ng which i.^ ovidontly closely connected. — Folk-Snng Journal, No, 16, p. 228,
xlvi. Introductìon
Here tlie long lines contain seven syllables. In the first three phrases the syllables that bear the first stress rhyme with each other, as do also the syllables that bear the second stress. There is aichill between the third and fourth phrases.
(33) Conipare p. 63, Is duilich leam an càradh. The scheme of such poems may be given compendiously as
3 (Is di^iilich leam an càradh) 's a' Bhraigh so thall, and described, in this case, as a double-stressed cì-phrase thrice repeated, with its final stress penultimate, fol- lowed by a double-stressed ^-phrase with final stress ultimate. The last stressed vowel of the strophe rhymes with the corresponding vowel of the following fifteen strophes, which are therefore all à-strophes.
(34) P. 40, Fhuair nd naidheachd ro-mhaith leam, is very similar.
Ochtfhoclach mòr corranach is a* sixteen-line variety of the above, It is represented in
(35) P. 76, Beir mo shoraidh le dùrachd.
Here the final stressed syllables of the first f our strophes rhyme together, the four strophes thus forming a ranv, each line of which is a strophe.
Ochtfhoclach heag is of the form (3 x 5') + V-. It also has a corranach form of sixteen lines or four strophers, represented in mcdern poetry by (36) P. 14 :
Gu bheil mi am ònrachd 's a choille ghr?/r/maich mo chridhe luaineSich. cha tog mi fonn.
This is cumha. The metre is that of Duncan Mac- intyre's Goire Cheathaich. The rann consists of four strophes, each the equivaJent of a line, the final words of the strophes rhyming in each rann.
Intioducliun xlvii.
Another corranach measuie is
(37) P. 1 :
Is fhada o thztgadh dhutsa an z/rram aig a' Phn'onnsa Tearlach,
a double-stressed u-phrase thrice repeated, with its final strese penultimate, followed by a single-stressed o-phrase with penultimate stress, the whole repeated four timea to form a rann. Or,
4 [3 (/.v fhada o thùyadh) Tedrlach]. The famous cumha beginning A chuachay nan craohh^ wrongly ascribed to William Ross, is of similar structure, but in it each of the longer lines has its fìnal stress ultimate.
(38) P. 53 :
Is mòr mo mhulad 's cha lugha m' e/slean ge b'e dh' ^tsdeadh rium.
Scheme: 3 ('«S^ mor mo mhùlad) rium. It resembles Caixm,eachd Ailean nan Sop, but there each -trophe ends on a phrase of three syllables with ante- i-enultimate stress.
The following (39-49) are examples of iorram, some of them baing also cnmha. All but the last belong to ihe seventeenth century. This metre was a special favourite with lain Lom : —
(39) P. 223 :
A DhomhnuiU an D/nn niliic Ghille-aasbuig nan tùv chaidh t' eineach 's do chl/?> thar ch<'/ch.
This may be described a« a strophe consisting of a doubIe-stref»sed w-phrase thrice repeated, with final stress on the last .syllable, followcd by an rz-phrase of two syllableH, with single stress, and that on the last syllable. Or, mor^ briofly, the strophe consists of a triple doub^e-
ilviii. Introduction
streesed ?2-phra&e, with its final stress ultinmte, followed by an a-phrase of two syllables with single ultimate stress. This a-phrase is repeated throughout the poem, which may therefore be oalled an «-poeni. The form of this ajid the following ten examples may be represented compendiously :
3 {A Dliòmhnuill an Dùin) thar chàch. ThÌ9 fine swinging measure has been copied with success in the English iorram, " Over the Sea to Skye" :
Loud the winds howl, loud the waves roar,
Thunder clouds rend the air ; Biaffled our foes stand by the shore,
Follow they will not dare.
The changes of measure in the course of this poem and similar poems indicate changes of stroke in the rowing. Quite often the opening strophes of an iorram show imperfect assonance as compared with the rest of the poem, reflecting probably the movement of the oars before the crew have got properly together in their swing; compare the opening of lorravi na Truaighe, p. 201, with the following stanzas.
(40) P. 226 :
Na'n dubhadh an eK«bh 's gu'n cromadh a' ghrian leam bu mhithich bhith triaW air chuairt.
A triple double-stressed i(7-phrase with its final stress ultimate, followed by a i/a-phrase of two syllables with single ultimate stress. A wa-poem.
(41) P. 239, A mhic an fhir ruaidh, &c.
Similar to the above, but the final phrase, of three eyllables, has ante-penultimate stress, except in the first strophe, where it is penultimate. The measure changes in course of the poem.
Introduction xlix.;
(42) P. 217, Tha mise fo ghruaim, &c.
An ò-poem. It is not neceseary to repeat the descrip- tion, wbicli, ììiufdtis miitcnidis, is similar for all these poems.
(43) P. 211, Gu ma slàn 's gu ma h-èibhinn. An ò-poem ; the first strophe is on <?.
(44) P. 186, Moch 's mi 'g èirigh 's a' mhaduinn, <fec. Here there is doiible assonance, i.e., the vowels that bear the first stress assonate in each strophe, as well aa thoee that bear the second stress. An à-poem.
(45) P. 168, An ainm an àigh ni mi tììs, kc. There is double assonance, which becomes more fully developed after the opening strophes. The final phrase of four syllables has ante-penultimate stress. An ^-poem .
The following are the seventeenth century specimens of cumhn in this metre : —
(46) P. 228, Righ, gur mòr mo chuid mhidaid, &c. An à-poem.
(47) P. 198 :
Ri fuaim an t-saimh 's uaigrìesich mo ghean ; bha mis' uair nach b'e sud m' àbhaist.
An <ì-poem, with double aseonanoe after the first stanza.
(48) P. 181, Gur mtdadach thà mi, &c.
An d-poem, with double assonance in most of the strophes.
(49) P. 91, 0 gur mis th'air mo chràdh, <fec. An ^-poem, with double aesonance.
In oertain poems the rhyming phraees of the strophe are repeated six timee or more. Of the six examples that follow, five are cumha.
(50) P. 133 :
1; - Introdurtion
8 {Is goirt leam gàoir nam ban Mùileach) 's na hlàraihh. A doublo-stres&ed t^-phraise is repeated eight times, with final stress penultimate ; followed by a two-syllable à-phra&e with pQnultimate stress. An à-poem.
(51) P. 141:
8 {Och a Mhnire mo dhunaidh) do dhiol. Similar to above, except that the final phrase has ulti- mate stress. An i-poem.
(52) P. 157 :
6 {Gha sìird cddail) èisdeachd
7 {Mo nèart 's mo thrèoir) nah-Eireann.
A double-stressed i^-«2-phrase, six times repeated, fol- lowed by an e-phrase of two syllables, with single pen- ultimate etress. The strophes vary between the above and a form consisting of a double-stressed phrase six (or seven) times repeaited, with final stress ultimate, followed by a phrase of three syllables with single penultimate stress. An e-poem.
These are poems of the early eighteenth century ; the rest belong to the seventeenth century.
(53) P. 165:
7 {Ach 's e an sdmhradh a chvar sinn) mu'n chrò. Similar to (2). An ò-poem.
(54) P. 205 :
7 (Thriall hhur hunadh gu Phdro) theachd heo. An ò-poem. In the first strophe Phàro does not make complete assonance with the following liquid rhymes. In the other strophes, the number of phrases varies between five and eight — if the text is sound.
(55) P. 189 : The structure of all the strophes except the first is :
Introduction li*
5 (Am fear nach diìraig a h-ul(aj) fhir chàoimh. An i-poem. The first strophe has an extra phrase, with final stress ultimate.
Note. — lu these strophic iiietres the phrases have two stresses, all except the last phrase of the strophe, which is sometimes double-stressed, at other tinies siiigle- streesed. All the phrases of each strophe have end- rhyme with each other, exoept the last phrase, which usually, but not a-lways rhymes with the correspouding final phrases all through the poem. The imperfect assouance which is so couuuou at the beginning of strophic poenis, reflects their vogue as labour poems ; the halting rhythm indicates the initial stiffness of the quem, oars, &c.
X.— MODERN MEASURES OF NON CLASSIC ORIGIN.
In Irish poetry the moderu measures are divided iuto amhranj soug or lyric metre, and caoiìitadli or ciimha, lament. Both amhran and caoineadh are iu the forni of quatrains.i
In amhraii each liue has usually four stresses, and the vowels that are streesed in the first liue ol the rann are repeated in the same order iu each liue of the ranfi. Often the same vowel scheme extends ovcr a number cf consecutive ranns, or over a whole poem.
Example :
O's anfadh a mbhV/dhna d'fhiVniuaibh ^;/nge Fh/itl.liliiìi Is bagar na sc/'an gach d?a ar a muin^^alaibh Is mairg nach fiodaid triV/ithe chloinue A'ibhir A ithris ar nV/ghail Bhrmin mhic Cinneide.2
The schenie of this five-stress rann is •,
( — ) a ia — ia — iè —
1 In Sootti«h Gaelic òrdnt is the litcrury tcrni for song, but in tho spokcn Gaclic of tho North Highlund8 amhran i") rcgitlur. Tho two words are ctymologicully distinct.
2Poem$ of David O'Bruadair, III., 120.
liit tntroduction
There are just two quatrains of amhran iu the above sense in this book, that on p. 48 (see below) and the Ueangalj " binding," on p. 234: —
M'anam do Chr^osd mar sgrìobh na h-«stail gu leir M'anam a rzsd do bhrìgh a' bhaistidh o'n ohleir An t-aran 's am fzon 's am pios an càithrichear ead Is a le^thid am iomhaigh go m'anam ai dh^on a pein.i
If my restoration of the phonetically spelled text i:s oorrect, the last line is faulby. Other specimens of genuine amhran in Scottish Giaielic may be seen in T., pp. 108, 114 : it is by no means common.
Caoineadh is satisfied if the same end-rhyme is pre served . Exampl© :
Amhail rug an t-iolair an t-ionad i nedlaibh 'S an mìol muiridhe i gcrioslachaibh bdchna Amhail rug ceannas ar cheathraibh an ledghan Rug mo laoch-sa ar ghrèas an rdd leis.2
A four-stress d-rann.
A good example of caointadh occurs on p. 223, again in a Geangal :
Thàinig plàigh air dàimh nan clàrsach binn, Tha gàir-bhàite an àite sìol Chuinn ; Tha mnài cràiteach mu d'fhàgail 'sa chill : 'S i mo ghràdh do làmh làidir leis am b'àbhaist bhitli leinn.
Here the poet goes beyond the requirements of caoin- eiidh, which would have been satisfìed with the fìnal i-rhyme. The best known examples in Scottish Gaelic are the two laments oonnectcd with the name of Mac-
1 I have tried to amend the second line, which is faulty as it stands in the Fernaig MS. ; also the first Hne, MS. ostil into astail.
2 ih., II., 226.
Introduction liii.
I
Crimnion.i The following is a rnnn from the Gumhn ascribed to MacCrimmon himself : —
Soraidh bhuan do'n gheal cheò a tha comhdachaih
ChuiMniiy Slàn leis gach blàth sh^jl th'air an I>im 's iad a' t./«r-
eadh; Soraidh bhuan do'n luchd-cii^/1 's tric chuir swiind
orm is t»on a : Sheòl MacCriomain thar sàil is gu bràth cha till ti/elleadh.
The tuireadh said to have been by MacC Trimorj's sweetheart, begins : —
Dh'iadh ceò nan stùc mu eudann Chuiliuu. Is sheinn a' bhean-shìth a torman mulaid ; Tha sùilean gorm ciuin 'san Dìin a' silea.dh O'n thriall thu uainn 's nach till thu tuilleadh.
Rob Donn uses this style ònce : —
A chridhe na, feile, a bheil na tàbhachd, A cheann na ceiUe 's an fhoghluim chràbhaidh, A làmh gun ghanntair anns an tàbhaim An uachdar a' bh?/ird, a ghniiis na fàilte.2
The poems dealt with below are divided into Cumha and Amhran or Oran.
CUMHA.
We have very little poetry of the type of the Irisli caointadh as described above. The earliest specimeii known to me of a ciimha in modem Gaelic is one stated to be by Mary, daughter of Angus Macdonald of Dùn Naomhaig in Islay, for the death of her husband, Sir Donald Macdonald of Clanranald, who died in 1618. It begins : —
1 Seottish Celtie Revieio, pp. 157, 159.
2 Orain le Roh Donn, p. 35 (1871 odn.).
liv. Introduction
Moch 'sa mhaduinii 's mi 'g èirìgh
Gur ruiteach mo dhei^r air mo gìivuaiàh,
Nach freagair thu m'e^gheach,
A lùb cheanalta tr,eun a dh'fhàs suairc:
Is 6 chuir mo shùilean o leirsinn
Bhith càradh na leine mu d' th^o'inns' ;
Ach, a Mhuire, mo sgeula:,
Cha'n eirich thu fein gu là ìuaìn^
Though printed as an octave, this is really a quatrain, consisting of faur long lines, each with five stressee. The final stress in each line is on ua : the quatrain is therefore a i^a-quatrain. In each line the second and fourth stresses fall on the vowel è.
This is the measure used by Ewen MacLachlan in his lament for his friend Professor Beattie, which follows.
(56) P. 20 :
Och nan och mar ata mi, thrèig mo shùgradh mo mhi/nran 's mo cheòl. Each long line 2 has five stresses ; the first and third stressed vowels are indefinite; the second and fourth rhyme; the final stressed vowels rhyme throughout the rami. Scheme of the first rann : —
o à — |
— u a 0 |
a à — |
— è à ò |
à ua — a à — |
— a ua ò — ao à ò |
A poem by the Irish poet Raftery, a contemporary of MacLachlan's, in similar metre, begins : —
1 Macdonald CoUection, p. 26. The language is almost startingly modern, but the internal evidence as to the occasion of the poem is quite olear. An inferior and shorter version in Patrick Mac- farlane's Collection (1813) is ascribed to the wife of Macdonald of Kinlochmoidart, wrongly
2 " Lfong line " is here and subsequently used in the sense indi- cated in the preceding section.
Introduction Iv.
Is è Tomàs O D^laigh D'fhàg fan agus sgap ar aois dig,
le 6 dh'imir au bas air Na grasa go dtugaidh Dia dhd, &c.i
(57) P. 48: Sòraidh hhuan do'n t-Suaithneas Bhàn. A four-stress poem; the scheme of the first rann is regular amhrany the rest is cumha, the fiual 3tres.^e«l vowels of each ra7i?i rhyming. Scheme of the first rann : —
a — ua — ua — à
(58) P. 87 :
Gnra mòr mo chuis mhulaid^ bhifh 'f/ amharc na (faìn ata *m thir. A five-stress poem, of the same fonn as that on p. 20.
(59) P. 161 :
Tha dcaid ' g am fhidJial dh'fhag trèa.ghaid am chliabh gu gòirt. Each long line has five stresses. The first streseed vowel of each line usually, but not always, rhymes with the third stressed vowel, and the second with the fourth ; the final stressed vowels rhyme in each rann. In 1. 4354 read ad dheaghaidh-sa to rhyme with aghart i ) the previous line. Scheme of the first rann, reading mea» as mios: —
— a a — — a ìa — o
— i a — — a ia — o
— i ò — i ò o
— a à — a à — o
(60) P. 194 :
'S mi *m shnidhe air an tuJaich fo mhulad 's fo
irnrhei^f .
1 Douglas Hytic, Ah/irdin ftn Reuchtùire, p. 60.
- u - ì — - ao — |
U 1 — |
ao a — |
|
ao — |
iù a — |
ìm frnsiir/ |
he fha 'mn ùa?'r .so |
Ivi. Introduction
A four-stress poem, in which the second and third streseed vowels rhyme in each Jine, while the fìnal stressed vowels rhyme throughout the rann. In form and in spirit it is rather amhran than cumha. The fìnal line of each rann is repeated as the first line of the next rann. This may be regardei >as an extension of con- chlann, ' a grasp/ a term used to denote the repetition of the final word of a rann, as the first word of the next. Scheme of the first rann : —
ui —
oi —
ua —
(61) P. 201: \S i so iorram na iiuaifjrne rna mn wmr m f/n
h-èic/heach . A four-'^tress iorram-cumha. In the first rann the lines are of four stresses, the first stressed vowel being indefinite, the second and third rhyming in each line, and the stress vowels rhyming throughout the rann. In all the other stanzas the lines have five stresses, and the second and third, or second and fourth, stressed vowels rhyme in each line.
(62) P. 237:
Tha mxxlad, tha 7n\\lad, tha mxdad 'gam lionadh. Each line has four stresses. The second and third stressed eyllaibles assonate, and the final rhyme is on ì (aoi, ao). In 6326 the rhyme requires foill for feall.
(63) P. 241 :
'S mi suidhe an so 'm dnar air comhn^rd an rdthaid. SLmila.r to the above (p. 237) ; the final rhyme is on a throughout.
Introduction Ivii.
AMHRAy OR ORAN.
(64) P. 45 : 0 mòsglamaid gu sùiìbhir àit le sunndachd ghà^da is èireamaid. There are six stresses in e«ach long line, and the final stress is ante-penu^timate. The third and fifth stressed vowels rhyme in each line; the "final stressed vowels rhyme throughout the stanza. In 1213, 1214 the rhyme is suthain: hhruthainn; there is no proper rhyme in 1215, 1216, where nèimh-.fìal should rhyme. (65) P. 50 :
Cha dirich mi bruthach 's cha siubhail mi mmnteach. Each long line has four stresses. The second and third stressed vowels rhyme in each line, except 1391-2, aigne . furtaich ; 1407-8 cuideachd : thaghainn ; the first threi^ lines have the same end-rhyme, but the last line is inde- pendent, and has its final stress ultimate, while the other lines have final stress penultimate. Scheme of first rann : —
— ì u —
a — — ì
— a ua
(66) P. 54 : 'S a* chàor a fhuair mi o Shiusaidh gun an cuinn n dhol g'a cheànnach. Each long line hae four stresses. The second and third streesed syllables rhyme, and the poem has <'/-end-rhyme throughout, being therefore an a-poem. Being an òran- luathafdh, it is not in quatrains. (67)P. 68: Tha mi crditeach tinn 's tha mi sgith lan dòchair. An intricate metre. Each line has four stresses, two of which asaonaite. In the third and fifth lincA, the asson-
— |
u - |
— — |
- o |
— |
ì |
— |
ò |
— |
ua |
— |
ò |
— |
ì |
— |
ù |
Iviii. Introduction
anc© is between the second and f ourth stressed syllables ; in the other lines, it is between the second and third. In the fourth line, the second and third assonances agree with the second and fourth of the third line. The lines of each stanza have the same end-rhyme, exoept the third, which rhymes' with two words in the next line. In 1. 1842, for nach 'eil we should probably read nach hhfhuil, to rhyme in quality though not in quantity with gimlan, lùthmhor. Scheme of fìrst stanza, which is less regular than the others : —
à — ì ì — o —
a — — — ui — è — — o —
a — ì (u) — e — ì
ui ì — ì — o —
— à — — a — — — o — a —
a — a a — a —
(68) P. 104 :
'S iomadh hdintighearn' hha spèiseil mu'n chèile- hh'aig Mòraig. A complicated metre. Each long line hae four stresses. In the first two lines the vowel sequence is the same, exoept in the first stressed syllable. The third and fifth lines are homogeneous, i.e., they have the eame vowel sequence. The fourth and sixth lines have each a syllable rhyming with the final stressed syllable of the previous line. The final stressed syllables rhyme throughout the stanza. By arrangement of the stress in the third and fifth lines, the poet obtains a stacca/fco effect resembling the phrasing of part of a pibroch. Scheme of the first stanza : —
— 6 —
— ò —
o — ^ _
(2) |
— a — V — a — |
e è |
_ |
e è |
|||
(3) |
— |
— 1 — |
— |
ì |
— |
— |
ì |
(4) |
— ua — |
— |
6 |
— |
— |
a |
|
(5) |
— |
— ì — |
— |
ì |
— |
— |
ì |
(9:\ |
— o — |
|
ò |
|
|
o |
Introduction lix.
(69) P. 111:
'Bfhedrr leam hreacan uallach mu'm ghumllibh 's a chur fo m' àchlais. Each long line has four stresses. The third and fourth stressed syllables assonate, and final «-rhyme is main- tained throughout. In 3015, ghloic must be pronounced glaoic (as in fact it is now) to rhyme with saighdeir. Tn 3039, coireadh rhymes with coilV thu.
(70) P. 125: Tha mulad tha gruaim orm tha hròiì . The first, second and last lines of each stanza have three stresses and the aame end-rhyme, with ultimate final stress. The two short lines may be regarded as ono long line with four etresses, and with assonance between the second and fourth streesed syllables, the final stress being penultimate, and the final stressed syllable rhyming with the second stressed syllable of the laet line. Cf. the third line of John MacCodrum's poem, p. 68.
(71) P. 149:
'Si ao 'n àimsir a dheRrhhar an tàìrgneachd dhuinn. Each long line has four stresses. The second and third stressed syllables assonate ; in the last line always, and in the other lines often, the first, second and third stressed syllables assonate. The final stressed syllables rhyme throughout the stanza. Scheme of firet rann: —
( — ) — a a — a ù
— a a a ù
~è è è ù
etr^ airg eirbh ù
(72) P. 155:
Air te.arhd o'n Spàin do nhliochd an Ghdoidhil ghldÌM.
The beroic rhymed coupiet of Pope and Dryden.
Ix. - Introduction
(73) P. 213 : An cuala sìhhse an tionndadh diiineil. Amhran, with three stresses in each line. The first stressed vowel is indefinite ; the second was meant to rhyme in the four lines of each rann, but the purpose is very incompletely fulfilled ; the third rhymes throughout each rann. Scheme of first rann: —
(— ) — — i — a — i — u — a — i —
u — à — i —
The Vest quatrains are Nos. 2, 3, 4, 8 ; the moet im- perfect are Nos. 7, 10, 12, 15, 16, 19, 20, 21.
(74) P. 220 :
Diomhain hhur dluth chiahh air tuiteam chon làir. Amhran, with four stresses in each line. The second and third streseed vowels rhyme in three lines, except in 1. 5866; but in fourth line, aon ni (ì èÌ7i-ni) does not rhyme with thigèas.
(75) P. 246: Nàile hho hì... nàile hho h-àrd.
This poem, sayB Miss Frances Tolmie, was originally an iorram, but became eventually a waulking song. The lines have each four stresses, and each of the various sections, apart from the openings, has end-rhyme, the same throughout the section.
(76) ^" . 139: Sud an t-slainte chùramach.
Three lines each with two stresses and similar ante- penultimate end-rhyme, followed by a fourth line of two stresses with final stress penultimate on è repeated throughout the poem. The first stressed syllable of the fourth line rhymes with the last stressed syllable of the previous line. The arrangement closely resembles • the strophic metres.
BARDACHD GHAIDHLIG
EILEAN NA H-OIGE
An t-Athaie Ukramach Ailean MacDhomhnaill
1859—1905
Ged a gheibhinn-se mo tliagha B'o mo rogha de'n Eòrpa Aite tuinidh an cois na tuinne An Eilean grinn na h-Oige; 5 Lom e dhuilleach, lom e mhuran, Lom « ohurrsuc eòma : Air a luimead gur a lurach Leamsa a h-uile fòd dheth.
Is fhada o thugadh dhutsa an urram i' Aig a' Phrionnsa Tearlach :
Is aJin bha fuireach an sàr-dhuine
Chuir gu'm fulang Loòdaich ;
Is lain Mùideartach an curaidh
Dh'iomair cluich air Lòchaidh, ^* Thug iad uile greiseag annad :
Pir an diugh 'ga thòrachd.
Cha'n 'eil ionad anns a' chruinne As inntinniche òigridh ; Sunndach cridheil fonn nan riirrTman * Afl binne sheinneas òran.
30
Bàrdachd Ghàidhlig
Ar cuid bhodach, is iad tha frogail, Mòr tha thogail coinh riuth : Sùrd na caileig air a' chaillich, Is mear an aigne tha fòipe.
25 Fuaim nam feadan feadh nan creagan, Leinibh bheaga a' dannsadh; Luchd na mara a' sàr-tharruing Canabhas ri cranntaibh ; Eigh nan gillean sios mu'n linnidh, lad a.g iomairt trang ann : Tràigh as gile, cnuic as grinne, Rogha suidhe eamhraidh.
Là na gaillinn gur a fallain Gaoth na mara greanntaidh;
35 Gasda an sealladh muir a' stealladh Sad mu mhullach bheannta; Marcan-sìne bharr na Sgrìne Nuas 'na mhill 's 'na dheann ruith ; Muir gach ama caochladh greanna
^ Ris na meallan geamhraidh.
Gasda am farum aig a' bhannal Tha air an teanal thall ud ; Luadhadh daingean air na maidean,. Chuireas plaid a,n teanntachd ; *5 Trom am buille, treun an ruighe, Trang a' bhuidheann bhaindidh ; An clò 'na shiubhal dol an tighead, Rann cur ruith gun taing air.
Eilean nci h-Oige
Tball mu'n teallach faic a' chailleach 50 Cur 'na deannaibh cuibhle.
Fear an tighe, is math a làmhan,
Dubhan cam 'ga rìghleadh.
Tigh a' Bhealaich, is mòr an tathaich
Tha ann de fhearaibh is nìonag, ^ Is fear d'am b'aithne le sàr-anail
Gabhail rann na Fèinne.
Pìob 'ga spreigeadh, binn a fead leam, Is cha b'e sgread na fìdhle ; Cridhe toirt breab as, 's e 'ga freagairt •0 Ann am beadradh inntinn.
Air an fheasgar bhiodh na fleasgaich Ag oomh-f hreagairt tìm dhi : Lfeam ku ghasda bhith 'nam faisge Dol an teas an rìghlidh.
^ Fir a' iarruing mach a caladh,
Gu'ra b*e an sealladh èibhinn ;
Togail chranna, buill 'gan snaimeadh
Ann am gramaibh gleusta;
Siuil ag crathadh, chluinnte am farum, ^o Gus am faighte rèidh iad ;
Is raach air chabhaig thun na mara,
Is cop ri darach deudag.
Na lìn fhada is na lin sgadain Ann am badaibh reidh ac' ; ^* H-uile h-ullachas dhìth culaidh Bhio« a' ruith an èisg ac'.
Bàrdachd Ghàidhlig
Dia na tuinne gur e am bun e : dod è ni duine ,as eugmhais ? Toradh mara a cuilidh Mhoire- •0 Is e tha cumail èis bhuap'.
Gu'm bu laghach toiseach foghair Corra thadhal dorghaich, Leigeil dhubhan thun a' ghrunna Muigh air iola eòlaich. •* Bodaich bheaga ag ith an graide, Mucan creige ag corbadh, Is beadag cudaige tighinn chugainn D'an robh an criomadh seòlta.
Tòrachd cobhartaich ri reothart 90 Miuigh air oitir treud dhiubh :
Dh'aindeoin crosgag bhog na rosaid
Gheibhte sochair èisg ann.
Nuas 'nar fochair gun dad dochuinn
Thigeadh socair lèabag ; 95 Is bioraich mhosach, thoill an crochadh,
Is tric bha crios dhiubh fhèin ann.
Feasgar foghair draghadh mhaghar Gu'm b'i an fhaghaid ghrinn i ; lasg a' riobadh, gun fhois tiota, 100 Togail diogal inntinn' ;
Sliopraich slapraich aig an slat-an Oumail cath an teinn ruith ; Beairt 'ga bogadh is beairt 'ga togail Is beairt 'ga sgobadh innte.
Eilean va h-Oif/c
105 j^ àm na CaJLainn' feadh nan carraig
Bhiodh na feara greòd dhiubh ;
Là gun dad aca 'gan ragach'
Is latha sgait gu leoir ann.
F©ar a' pronnadh is fear a' solladh 110 Tional pobull ghòrag ;
Tàbh 'ga thomadh thun an todhair
Sin 'ga thogail fòpa.
Fir naii deannaibh tarruing eallach
Stigh o'n chaladh Hanna 115 Dh' iasg na mara a rèir an ama
Cumail thall na teanntachd ;
Smearaich thapaidh ruith 'nam feachdaibh
Feadh nan leac an traingead,
Tìoradh langa, dhaibh is aithne, 120 Air an sgallaidh 's t-samhradh.
Bharr gach bearraidh, stigh gach bealach, Chithear deannan nìonag, Eallach connaidh cùl an droma Nuas o'n mhonadh Sgrìne. 1* Bodaich throma an cas air sgonnan Chas-a-croma, sgìoe dhiubh, Sruth de'n fhallus air am malaidh, Toirt air talamh strìochdadh.
Luingeas bhioran aig na giullain 130 Air gach linne an snàmh iad ;
Fear 'gan leigeadh, fear 'gan tilleadh Air gacb iomall bàghain.
Bàrdachd Ghàidhliy
Sud an iorram nach dean ciorram, Chuireas mire air àite — 135 Coimhling loinneil ud na cloinne: Leam bu toil bhi 'm pàirt riuth.
H-uile h-eag ,am bonn nan creiagan Bothag bheag aig cloinn ann ; Sreathan shlige, bloighean phige, 1* Badan riobag, loinn leo:
Buain nam bileagan bu ghrinne Ann am mire soighneis, TogaJl luinneag air gach coileig, Leigeil ruith le 'n aoibhneas.
145 Ogain gheala feadh nam bealach, Gur e an teanal grinn iad : Sud iad agaibh f eadh nan laga Ann am baidean cruinn iad. Nall am muUach thar an tulaich,
15« Dhaibh is ullamh sìnteag ;
Dìreadh chnoc, gearradh bhoc, Saor o lochd *s o mhìghean.
Ròn le a chuilean air an t-siubhal Co nach ludhaig speis dha ?
165 is © cho measail air an isean, Mu'n dean clibisd beud air. Ri àm cunnairt, sud air mhuin e, Falbh an t-sruth gu rèidh leis ; Gu'm bu tubaisdeach do'n duine
1*0 Chuireadh eunna air sfhleus ris.
Eilean na h-Oige
Sùlair amaiseach a's t-earrach Stigh an caraibh tìr e, Tighinn an caise, sgiathan paisgte, Fear nach caisgte a chiocras. !•* Thall 's a bhos iad, cha'n 'eil fois ac' Sloistreadh crosd' gun sgìos ac' ; Cromadh, tomadh fo na tonnan, Lionadh bhronnan shìoa iad.
Corr chas-fhada, stob bun chladaich, i'^o An riochd bhi ragaicht' reòta;
An ann fo gheasaibh tha i seasamh ?
Am bi i feasd 'san t-seòl ud ?
Cailleach ghlic i, cha do chleachd i
Cluich an cuideachd ghòraich; i^ Rogha suthain bhi gun duine
An cuid rith 'g grunnach lònain.
An sgaj*bh odhar, air tha fothail, Caradh fodha an clisgeadh. D' eoin na mara cha'n 'eil fear ann ^ Fhuair a char 'san uisge.
Aghaidh Staca ris na leacaibh Chithear feachd ri fois diubh : Sud 'san uisge iad, ma ni mosgaid Loegadh clis 'nam faisge.
^ H-uile cinneadh muigh air linnidh A ni imeachd tuinn deth ; Bun-a-bhuachaille a' mhuineil, Binn a bhurral ciuil leam ;
Bùrdachd GJbàidhlig
Crannlach 's learga bhràghada dearga, i^ Annlag fairge, eoin-bhùchain,
lall de lachaibh am fiath a' chladaich, Riagh de chearoaill umpa.
Ach b'e m'ulaidh-sa dhiubh uile
Tè gun lurachd gann di, ^95 Bòdhag chuimir cheuma grinne
Sheasadh ionad baintighearna.
Is i tha furachail m'a culaidh,
Mu'n toir fliuchadh greann di :
Coltas silidh a bhi tighinn, aoo Tillidh i 'na teannruith.
Is tric a shuidh mi am barr na beinne Ag amharc luingeas Ghallda, Le 'n cuid canabhas ri crannaibh, Gu'm b'e an sealladh greannmhor: *05 Sgoth a' tilleadh, an ealta mire, Cromadh sireadh annlainn : Gu'm b'e sonas a bhi fuireach Anns an innis sheannsail.
Is minig theireadh fear an inisg 210 Gu'n robh an t-eilean staimhnte,
H-uile duine bh'ann a thuineadh,.
Ann an ionad fainge :
Ach 'se chuir air barrachd lurachd,.
Air gach tulach 's gleann deth, «15 Dìon na tuinne a bhi uime
Cumail muigh na h-anntlachd.
A'</ò yiuf/ara
EAS NIAGARA An t-Urramach Donnchadh B. Blab
1815—1893
A Thì mhòir a chruthaich na dùilean
Is a shocraich an cruinne Le d' ghàirdean cumhachda-ch neartmhor 220 Air a bhunait;
Is glòrmhor an obair a rinn thu,
Niagara ainmeil, An t-eas mòr a rinn thu chumiadh
*San t-seann aim&ir.
225 Sud an t-eas iongantach lòghmhor, Eas mòr na gàirich, Eas ceòthranach liathghlas na smùidrich Is na bùirich ghàbhaidh ;
£as fuaimearra labhar na beucail 2» A' leum 'na steallaibh
Thar bhile nan creagan aosmhor 'Na chaoiribh geala,
Gu srideagach sradagach sneachdgheal Is a dhreach soilleir, 236 A' tearnadh o bhràighe gu iochdar Le dian bhoile ;
Sruth uaine briseadh m'a mhullach,
Is e ruith na dheannaibh Thar bhearradh nan stacan àrda •* Le gàir mhaireann :
10 Bàrdachd Ghàidhlig
Le slachdraich ghailbhich a' tuitearni
An slugan domhain, Gu linneachaibh dubhghorm doilleir
Ag goil mar choire.
245 An t-aigeal 'ga thionntadh o'n iochdar Le fìor ainneart, Is an glas uisge brùchdiadh an uachdar Le luas saighde;
An linne 'ga sloistreadh 's 'ga maistreadh *o Troimhe chèile,
Is i fosgladh a broillich ghlasduibh Rìs na speuraibh.
B' iongantach a-n sealladh bhi faicinn Deataich liathghlais 265 Ag èirigh an àird anns an athar Ri là grianach ;
An uair shealladh tu fada air astar
Air an ionghnadh Is e theireadh tu gur bàta-toite 2^ A bh'ann le smùidrich.
Acb 'nuair thigeadh tu am fagus da,
Ghabhail beachd air, Throm-fhliuchadh an cathadh caoirgheal
Le braonaibh dealt thu ;
2*6 Is chitheadh tu am bogha froise Le dhatha,ibh sgiamhach, Ged bhiodh sìde thioram sheasgair Anns an iarmailt.
Eas Niaffara 11
Am mìn-uisge tuiteam mu'n cuairt duit ^^ Air an àilean,
Is an fhaiche gu h-ùrail uaine Mar a b'àill leat;
Na craobhan ag cinntinn dosrach Is lusan ùrghorm ^^ A* fàs le feartaibh na grèine
Gu rèidh fo'n driùchd ud.
Na liosan a tha mu d'thimchioll
Cha'n iarr uisge, Cha'n aithne dhoibh idir tiorraachd ^ Ri aimsir loisgich.
Cha tuigear leo ciod as ciall
Bhi gun fhliche, Ged theannaicheadh gach àit mu'n ouairt d&ibh
Mar chruas cloiche.
285 Tha an t-^thar gun ghoinne gun chaomhnadh A' taomadh fheartan A stòraa do-thraoghadh na h-aibhne Gu saoibhir beartach.
Db' fhag sud aghaidh an fhuinn ud ^ Dh' oidhche is a latha
Gu h-ùrail uain fheurach àluinn A' fàs gu fallaiu.
An uair thèarnadh tu aios do'n t-slugan Gu oir an uisge, 2^5 Bhodhradh an tormanaich uamhaidh Do chluasan buileach.
12 Bàrdachd Ghàidhlig
An uair shealladh tu an sin mu'n cuairt duit
Air a' chasshruth, Chuireadh e do che.ann 'na thuaineal 300 Is tu 'nad bhreislich.
Is 'n uair a thigeadh tu am fagus
Do'n i^hlaide liathghlais Tha an crcchadh ri aghaidh na creige,
Bhiodh geilt is fiamh ort.
306 An uair shèideadh a' ghaoth gu làidir Is an t-uisge f rasach 'Ga chathadh gu fìadhaich ad aodann Gach taobh g'an teich thu.
Mar latha gailbheach 'san fhaoiltich '10 Le gaoith is uisge
A fhliuchadh am priobadh na siil' thu Is a dhrùidheadh tur ort.
Mar osaig o inneal-sèididh Fiiirneis iaruinn, 315 Is amhlaidh ghaoth sgalanta chruaidh ud Thig le dian neart
Eadar a' charraig 'san steall atà
Nuas a' tuiteam ; An comhdach tha air do cheann
Is gann gu'm fuirich.
Shaoileadh tu gu'n d'èirich doinionn
Anns an iarmailt, Ged tha an t-sìde ciuin mar bha i,
Dearrsach grianach.
sao
Eos yiagara 13
325 Ach trian cha'n urrainn mi aithris De gach ionghnadh A tha r'a fhaicinn air an eas ud, An t-eas cliuiteach;
Bu mhoralach greadhnach an sealladh ^ E gun teagamh :
Ma tha iongantais air an t-saoghal Is aon diubh esan.
Mìltean tunna gach mionaid A' tuiteam comhla ^ Thar bhile na creige do'n linne 'Na aon mhorshruth.
Is dliith air ochd fichead troighean
Anns an leum ud, O bhràighe gu iochdar na creige ^ 'Na seasamh direach.
Is a' chreag ud gu h-àrd aig a mullach Air chumadh lethchruinn,
Cosmhuil ri crudha an eich charbaid No leth cearcaill.
^ An t-uisge a' spùfcadh 'na steallaibh Mach gu fada O bhonn na creige 'san linne Fichead slat uaip.
Chluinneadh tu an torman seachd mìlo ^ XJaith air astar,
Mar thàirneanach anns na speuraibh Ri beucaich neartmhor.
14 Bàrdachd Ghàidhliy
Is 'nuair bhiodh tu 'nad sheasamh làimh ris B' amhladdh tartar ^ Is mile carbad air oabhsair
'Nan deann dol seachad.
Gu'n critheadh an t-athar mu'n cuairt- duit
Leis na buillibh Tha an t-uisge trom a' sìor-bhua-ladh ^ Air o'n mhullach.
Is maothchrith air an talamh throm
Fo bhonn do chasan, Mar mhothaichear latha stoirmeil
Tigh 'ga chrathadh.
^^ Ach ged bhiodh mìle teanga am bheul Cha'n innsinn uile Na h-iongantais a th'air an eas ud : Mar sin sguiream.
AM BARD AN CANADA Iain Mac Ghille-Eathain
1787—1848
Gu bhèil mi am ònrachd 'sa' choille ghruamaich, 3'^'' Mo smaointinn luaineach, cha tog mi fonn : Phuair mi an t-àit so an aghaidh nàduir, Gu'n thrèig gach tàlanta bha 'nam cheann. Cha dean mi òran a chur air dòigh ann, An uair nì mi tòiseachadh bidh mi trom : ■575 Chaill mi a' Ghàidhlig seach mar a b'àbhaist dhomh An uair a bha mi 'san dùthaich thall.
Am Bàrd arì Canada 15
Cha'n fhaigh mi m'inntinn lea,m ann an òrdugh, Gred bha mi eòlach air deanamh rann ; Is e mheudaich bròn dhomh 's a lùghdaich sòlas 380 Gun duine còmhla rium a nì rium cainnt. Gach là is oidhche is gach car a nì mi Gu'm bi mi cuimhneachadh anns gach am An tìr a dh' fhàg mi tha an taic an t-sàile, Ged tha mi an dràsd ann am bràighe ghleann.
^ Cha'n ionghnadh dhomhsa ged tha mi brònach, Is ann iba. mo chòmhnuidh air cùl nam beann, Am meadhon fàsaich air Abhainn Bhàrnaidh Gun dad as fearr na buntàta lom. Mu'n dean mi àiteach 's mu'n tcg mi barr ann
"0 Is a' choille ghàbhaidh chur as a bonn
Lo tteart mo ghàirdein gu'm bi mi sàraichte Is treas air fàillinn mu'm fàs a' chlann.
Is i so an dùthaicb 's a bheil an cruadal Gun fhios do'n t-sluagh a tha tighinn a nall, Gur h-olc a fhuaras oirnn luchd a' bhuairidh A rinn le an tuairisgeul ar toirt ann. Ma nì iad buannachd cha mhair i buan dhaibh ; Cha dean i suas iad 's cha'n icngnadh leam, Is gach mallachd truaghain a bhios 'gan ruagadh ^ Bho'n chaidh am fuadach a chur fo'n ceann.
Bidh gealladh làidir 'ga thoirt an tràth sìn, Bidh cliù an àite 'ga chur am meud ; Bidh iad ag ràitinn gu bheil bhur cairdean Gun sona saoibhir gun dad a dh' èis.
16 Bàrdachd Ghàidhlig
^05 Gach naigheachd mheallta 'ga toirt gu'r n-ionnsaigh-se Feuoh an sanntaich sibh dol 'nan dèidh ; Ma thig sibh sàbhailt 'n uair chi sibh àdsan, Cha'n fhearr na stàtachan na sibh fèin.
An uair theid na dròbhairean sin g'ur n-iarraidh "^io Is ann leis na breugan a nì iad feum,
Gun fhacal fìrinne bhi 'ga innse
Is an cridh© a' dìteadh na their a.m beul.
Ri cur am fìachaibh gu bheil 'san tìr ao
Gach nì as prdseile tha fo'n ghrèin ; 415 An uair thig sibh innte gur beag a chì sibh.
Ach coille dhìreach toirt dhibh an speur.
An uair thig an geamhradh is am na dùbhlachd Bidh sneachda a' dlùthadh ri ciìl nan geug, Is gu domhain dùmhail dol thar na glùine, 420 Is ge maith an triùbhsair cha dean i feum, Gun stocain dhùbailt 's a' mhocais chlùdaich Bhios air a dìina/dh gu dluth le èill : B'e am fasan iir dhuinn a cosg le fionntach Mar ohaidh a rùsgadh de'n bhrùid an dè.
495 Mar bi mi eòlach air son mo chòmhdaich Gu'm faigh mi reòta mo shròn 's mo bheul, Le gaoith a tuath a bhios neimheil fuaraidh Gu'm bi mo chluasan an cunnart geur. Tha an reothadh fuathasach, cha se-as an tuagh ris,
430 Gu'm mill e a' chruaidh ged a bha i geur ;
Mur toir mi blàs di, gu'm brist an stàilinn, Is gun dol do'n cheardaich cha ghearr i beum.
Am Bàrd an Canada 17
Aii uair thig an samliradh 's am mìosa cèitein
Bidh teas na grèine 'gam fhàgail f ann ; ^ Gu'n cuir i spèirid 's a h-uile creutair
A bhios fo èislean air feadh nan toll.
Xa mathain bhèisteil gu'n dean iad èirigh
Dhol feadh an treud, is gur mor an call ;
Is a' chuileag ìneach gu socach puinseanta ^ 'Gam lot gu lìcnmhor le roinn a lainn.
Gu'n dean i m'aodann gu h-olc a chaobadh, Cha'n fhaic mi an saoghal, 'sann bhios mi dall ; Gu'n at mo shùilean le neart a cungaidh, Ro-ghuineach drùidheach tha sùgh a teang'. Cha'n fhaigh mi àireamh dhuibh ann an dànachd Gach beathach gràineil a thogas ceann ; Is cho liutha plàigh ann 's a bha air righ Phàro Air son nan tràillean 'nuair bhàth e an camp.
446
Gur h-iomadh caochladh tighiim air an t-saoghal, ^ Is ro-bheag a shaoil mi an uair bha mi thaJl ;
Bu bheachd dhomh 'nuair sin mu'n d'rinn mi gluasad
Gu'm fàsainn uasal 'nuair thiginn ann.
An car a fhuair mi cha b'ann gum' bhuannachd,
Tighinn thar a' chuain air a' chuairt bha meallt' ^ Ju tìr nan craobh anns nach 'eil an t-saorsainn
'jun mbart gun chaora is mi dh' aodach gann.
Giir h-iomadh ceum anns am bi mi an dèis lìiimh Mii'n dean mi saoibhir mo theachd-an-tìr ; fiidh m' obair èigneach mu'n toir mi feum aisd', ^ [s mu'n dean mi rèit€«aeh air son a' chroinn :
18 " Bàrddchd GliàidhUy
Cur sgonu nan teinnteau air muin a chèile Gu'n 0*0 lasaich fèithean a bha nam dhruini, Is a h-uile ball dhiom cho dubh a' sealltainn, Bidh mi 'gam shamhlachadh ris an t-siiip.
**5 Ge mor an seanchas a bh'aca an Albainn, Tha a' chùis a' dearbhadh nach robh e fìor ; Na dolair ghorma cha'n fhaic mi falbh iad, Ged bha iad ainmeil a bhi 'san tìr. Ma nìtear bargain cha'n fhaighear airgiod,
^■^0 Ged 's èiginn ainmeachadh anns a' phrìs ;
Mla gheibhear cunnradh air feadh nam bììithean Gu'm pàighear null e le flììr no ìm.
Cha'n fhaio mi margadh no latha fèille No iomain feudalach ann an dròbh,
^"^5 No nì ni feum dhuinn am measg a chèile : Tha an sluagh 'nan èiginn 'sa h-uile dòigh. Cha chulaidh fharmaid iad leis an ainbheach, A reic na shealbhaicheas iad an còir : Bidh fear nam fiachan is cromadh cinn air
4«o 'Ga chur do'n phrìo&an mur diol e an stòr.
Mu'n tig na cìiisean a tigh na cìdrte Gu'n tèid an diiblachadh aig a' mhòd ; Tha an lagh ag giùlan o làimh na jury Gu'n tèid a spìiinneadh 's nach fiù e an còrr. ^ Bidh earraid siubhlach air feadh na dùthcha 'Gan ruith le cunntasaibh air an tòir; Gur mor mo chiiram gu'n tig e am ionnsaigh : Cha crhabh e diùltadh 's bidh diìibhail oirnn.
Am Bàrd an Canada 19
Cha'n fhaigh mi innseadh dhuibh anns au dàn so *w Cha dean mo nàdur a chur air dòigh
Gach fios a b' àill leam ihoirt do mo chàirdean 'Sau tìr a dh'fhàg mi, rinn m' àrach òg. Gach aon a leughas e, tuigibh reusan, Ifl na tugaibh èisdeachd do luchd a' bhòsd, Na fàidhean brèige a bhios 'gur teumadh, Gun aca spèis dhibh ach dèigh bhur n-òir.
Ged bhithinn dìchiollach ann an sgrìobhadh Gu'n gabhainn mìosa ris agus còrr Mu'n cmrinn crìoch air na bheil air m' inntinn 500 Is mu*n tugainn dhuibh e le cainnt rao bheoil. Tha mulad diomhair an dèidh mo lìonadh O'n is èiginn strìochdadh an so rim' bheò, Air bheag thoil-inntinn 'sa' choille chruinn so, Gun duine faighneachd an seinn mi ceòl.
^ Cha b'e sin m'àbhaist an tiis mo làithean, Is ann bhithinn ràbhartach aig gach bòrd, Gu cridheil sunndach an comunn ciiirteil A' ruith ar n-ìiine gun chùram oirnn. An uair thug mi cùl ribh bha mi 'gar n-ionndrainn ''' Gu'n shil mo shùilean gu dlùth le deoir, Air moch Diar-daoin a' dol seach an caolas Ift an long fo h-aodach 's a' ghaoth o'n chòrs'.
20 - Bàrdachd Ghàidhlig
MARBHRANN DO MHR. SEUMAS BEATTIE
EOGHAN MacLaCHLAINN
1775—1822
Ocii nan och, mar atà mi, Thrèig mo shùgradh mo mhànrau 's mo cheòl ; 515 Is trom an acaid tha am chràdhlot,
Is goirt am beum a rinn sgàinteach am f heoil :
Mi mar ànrach nan cuaintean A chailleas astar feadh stuadhan 'sa cheò, O'n bhuail teachdair a' bhàis thu, 5*0 A charaid chaoimh bu neo-fhàilteumach glòir.
A ghaoil, a ghaoil de na fearaibh, Is fuar a nochd air an darach do chreubh ;
Is fuar a nochd air a' bhord thu, Fhiìirain uasail bu stòilde ann ad bheus. 526 An làmh gheal fhuranach chàirdeil
As tric a ghlac mi le fàilte gun phlèid,
Ri d' thaobh 'san anairt 'na sìneadh, 'Na meall fuar crèadha fo chìs aig an eug.
A mhìogshuil donn bu tlà sealladh •30 A nis air tionndadh gun lannair ad cheanii ; Is sàmhach binnghuth nan ealaidh, Is dùinte aan beul ud o'm b' anna&ach cainnt.
An cridhe fìrinneach soiUeir, Leis am bu spìdeil duais foille no sannt, 536 A nochd gun phlosg air an dèile:
Sian mo dhosguinn nach breugach an rann.
MarhJirann do Mìir. Stuìnas Beattie 21
Gun smid tha an ceanii auus na tharmaich Bladh gach eòlais a b'àirde anu am miadh)
Gliocas eaguaidh na Grèige, ^ Is na thuig au Eadailt bu gheurfhaclaich brigh ;
Is balbh fear-rèitich gach teagaimh Anns a' bheurla chruaidh spreigearra ghrinn ;
An uair bhios luchd-foghluim fo dhubhar, Co 'na t-ionad-sa dh'fhuasglas au t-snaidhm ?
^5 Is balbh an labhraiche pongail :
Bu tearc r'a fhaotainn a chomj>aua4:h beoil,
Aui briathran suaidhte sgèimh-dhealbhach A chur na h-ealaidh no an t-seanchais air n-eoil. Ge b'e bàrd au dàin cheutaich 550 Mu chian astar Enèas o Thròi,
Is fìrinn cheart nsich bu diìi leis E fèin thoirt mar ughdair do sgeoil.
Gun smid tha an gliocair a b'eòlach i\ÌT fad na cruitheachd a dh' òrdaich Mac Dhè; '^'^ Gach gnè an saoghal na fairge
'Sa' mhachair chomhnaird uo'u garbhlaich an t-slèibh:
Gach bileag ghorm a tha lìibadh Fo throm eallaich nan driùchd ris a' ghrèiu ; 'San rìoghachd mheatailtich b' àghmhor 8W Do phurp ag innse dhuinn nàdur gach seud.
Is balbh fear aithue nan ràidean A shoillsich aingil is fàidheau o thùs ;
Is soisgeul glòrmhor na slàinte Thug fios air tròcairean àrd Rìgh nan dùl ;
22 - Bàrdachd Ghàidhìig
565 An steidli gach teagaisg bu ghràsmhoir
Is tearc pears-eiaglais thug barr ort, a rùin ;
Dòchas t-anma bu làidir 'San fhuil a dhòirteadh gu Pàrras thoirt dhuinn.
Riaghlaich t-eòlas 's do ghiùlan 570 Modh na foirfeachd a b' iuil duit 's grach ceum : Do mhor-chridhe uasal gun tnùth ann, Gun ghoimh gun uabhar gun lùban gun bhreug ;
Cha b' uaillse tholgach an fhasain, Cha dealradh saoibhreis a dh' atadh do speis : 575 Is i an inntinn fhiorghlan a b' fhiù leat,
Is foghlum dìchill 'ga stiuireadh le cèill.
Mo chreach lèir ! an tigh mùirneach 'Sam faiote a' ghreadhain gu sunntach mu'n bhòrd ; Dreòs na cèire toirt soiUse, 880 Gach fìon bu taitniche faoileas fo chròic: Do chuilm bu chonaltrach fàilteach, B' aiseag slàinte dhuinn mànran do bheoil :
Bu bhinn a thogail na tèis thu Is a' chruit fhonnmhor 'ga gleusadh gu ceòl.
685 An uair dh' èireadh còisridh bu choinnealt
A dhanns' gu lùthmhor ri pronnadh nam j^ong,
Gu'm b' èibhinn cridhe do mhnà-oomuinn Do chròilein mhaoith, 's iad gu tomanach donn ; A ghearradh leum air bhòrd loma, 690 Dol seach a chèile mar ghoireadh am fonn : Ach dh' fhalbh sud uile mar bhruaxiar, No bristeadh builgein air uachdar nan tonn.
•K
Marhhrann do M/ir. Seumas heattir 23
A rìgh, gu'r cianail ino smaointean Ri linn do t' àrois bhi faontrach guu mhùiru ;
Sguir a' chuilm 's an ceòl-gàire, Chaidh meòghail ghreadhnax:;h is mànran air cùl ;
Chinn an ta,lla fuar fàsail, Is e chuir mullach na fàrdaich 'na smìir
Ceann na dìdinn 's na riaghailt ^ A bhi 's a' chadal throm shiorruidh nach dùisg.
Do bhanntrach bhochd mar eun tii]. liaidh, Ri truagh thùirse, 's a sgiathan mu h-àl :
A neadan creachta, is i dòineach M'a gaol a sholair an lòn doibh gach tràlh : •* O'n dh' imich fìreun na h-ealtainn
Tha an t-searbh dhile tighinn thart as gacìi àird ;
A rìgh nan aingeal, bi d' dhìon doibli Is tionndaidh af^^aoin na sìne gu tlàtbs.
Is iomadh sùil atà silteach ^io A thaobh ùidh nam fear glic gun bhi buaTi : Tha mìltean ilrnuigh 'gad leantainn Le mìltean dùrachd is beannachd gu t'uaigli :
A liuthad diùlannach ainnis A dh' àrdaich t-ionnsachadh ainneamh gii uaill, «18 la gach là bhios càirdeas air faoineachd,
A Bheattie chliuitich, bi cuimhne air do luach.
Rinn t-eug sinn uile gun sòlas, Tha teach nan innleachd 'san òigridh fo pluàmh; Chaidh Alba buileach fo èislein, •• Sgur na Ceòlraidhean Greugach de'n dàn :
24 _. Bàrdachd GJiàidld'xj
Thàiiiig dallbhrat iia h-oidhche oiriin O'n chaidh lòchran na soillse 'na smàl :
B'e sud an crithreothadh cèitein, A mhill am fochann bu cheutaiche barr.
^25 Bu tu craobh-abhall a' ghàraidh,
A chaoidh cha chinnich na's aillidh fo'n ghrèin ;
Dealt an t-samhraidh m'a blàthaibh, Luisreadh dhuille,ag air chràcaibh a geug ;
Ach thilg dubh dhoirionn a' gheamhraidh *30 A' bheithir theinntidh le srann as an speur ; Thuit an gallan ùr rìomhach, Is uile mhaise ghrad-chrìon air an fheur.
A Thì tha stiuireadh na cruinne, Is tu leig d'ar n-ionnsaigh a' bhuille bha cruaidh ; 635 Sinne chaill an t-sàr ulaidh,
Neamhnuid prìseil nan iomadaidh buaidh ;
Dh' fhalbh a' chombaisd 's na siuil oirnn, Chaidh an gasraidh 's an fhiùbhaidh 'nam bruan, Gach creag 'na cunnart do'n iùbhraich, 640 O laigh duibhre air reul-iuil an taobh tuath.
Och nan och, mar atà mi ! Mo chridhe an irnpis bhi sgàinte le bròn;
Tha an car,aid-cùirte an dèidh m' fhàgail, A sheasadh diirachdach dàna air mo chòir;- ^ Bidh sud am chliabh 'na bheum-cnàmhain
Gus an uair anns an tàr mi fo'n fhòd ;
Ach 's glic an t-Aon a thug cìs dhinn Is d^a òrdugh naomh biomaid striochdta gach lò.
i6à
Blàr na h-Olaind 25
BLAR NA H-OLAIND
Alasdaib MacFhionqhtjim
1770—1814
Air mìoe deireannach an fhogliair
An dara latha, is math mo chuimhne, Ghluais na Breatunnaich o'n fhaiche
Dh' ionnsaigh tachairt ris na nàimhdean. Thug Eabarcrombaidh taobh na mara
Dhiù le'n canain, 's mi 'gan cluinntinn ; ^ Bha fòirne aig Mìir gu daingean
Cumail aingil ris na Frangaich.
Thriall Eabarcrombaidh 's Mùr na fèile Le'n laoich euchdach thun na batailt ;
Tharruing iad gu h-eòlach treubhach ^ Luchd na beurla ri uchd catha ;
An uair a dhlùith na h-airm r'a chèile Dhubhadh na speuran le'n deathaich ;
Is bu lìonmhor fear a bha 'san èisdeachd Nach do L^Iiluais leis fèin an athoidhch'.
••• Dh' fhàg iad siune mar a b' annsa
Fo cheannardachd Mhoirear Hunndaidh, An t-òg sniiorail fearail nàimhdeil
Na'n teannadh ainneart g'ar n-ionnsaigh; Le bhrataichean sìoda a' strannraich ••• Ri'n cuid crann a' danns' le mùiseig,
le na fìr a togairt thun nam Frangach : B'iad mo rùin-s' a' chlann nach diùltadh.
26 Bàrdachd Ghàidhlig
Bha an leomhann colgarra gun ghealtachd Le mhìle foar sgairteil làmh ruinn, *75 An Camshronach garg o'n Earrachd Mar ursainn chatha 'sna blàraibh : Dh' ax>ntaich sinn maraon 's a' bhata,ilt
Le faobhar lann sgaiteach stàilinn ; Cha bu ghnìomh le'r laoich gun taise 6*0 Fantainn air an ais 'san làmhach.
Bhriìchd na nàimhdea/n le'n trom làdach
Air muin chàich a' bàrcadh teine : An uair fhuair Sasunnaich droch chàradh
Phill iad o'n àraich 'nar coinne. ^5 Ghlaodh Eabarcrombaidh r'a chuid armunn
" Greasa/ibh na Gàidheil mu'n coinne, Is tionndaidh iad an ruaig mar b' àbhaist,
An dream àrdanach neo-fhoilleil."
690
69S
Grad air an aghairt 'san àraich
Ghluais na saighdearan nach pillte ; Mar iolai'rean guineach gun choibhneas
Nach b' fhurasda claoidh le mìomhodh, Thug iad sgrios orra mar bhoillsgeadh
Dealanaich ri oidhche dhìlinn : Ri sìor iomain rompa nan nàimhdean,
Is neul na fala air roinn nam pìeean.
An Uiair a dh' ionndrainn a' chonnspuinn
Moirear Gordon o uchd buailte, Is a chual iad gu robh e leointe, TOO Dh' ùraich iad le deoin an tuasaid :
Blàr na h-Olahid 27
Mar mhaoim de thuil nani beann mòra Brùchdadh o na neoil mu'r guaiUibh,
Lean iad an niaig le cruaidh spòltadh Gu fuilteach mor-bhuilleach gruamach.
"^06 Bha Camshronaich an tùs a' chatha Air an losgadh mar an ciadna ; Leònadh an ceann-feadhna sgairteil
Ri còmhrag bhatailteaii a liath e; Gur sonraichte coltach an dearcag ^o 'San fheoil nach taisicheadh fiamh i :
Mu'n chrom a' ghrian fo a cleòca taisgte Phàidh sinn air an ais na fi.achan.
Ged bha iia Rìoghalaich o Albainn, Na fir ainmeil mheanmnach phrìseil, ^ Fada bhuainn ri uair a' gharbh chath
Is buaidh a b' ainm dhoibh ri uchd mhìltean ; Ghreas iad air aghaidh gu colgail,
An uair a chual ia«d stoirm nam picean : Mo chreach ! luchd nam breacan ballbhreac ^ Bhi le lasair marbh 'nan sìneadh.
Tha na Frangaich math air teine
Gus an teannar goirid uapa; Is ann mar sin a fhrois iad sinne
Rè deich mionaidean na h-uarach. ■'• Arh 'nuair a fhuair ar laoich j^un tioma
Dhol an àite buille bhualadh, Bha roinnean siàilinne biorach
Sàthadh guineìdeach mu'n tuairmeas.
28 Bàrdachd Ghàidhlig
Gu'm b'i sin an tuairmeas smiorail ^^ Chinnteach amaiseach gun dearmad,
Thug na leomhainn bhorba nimheil,
Bu cholgail sealladh fo'n armaibh : Ri sgiiirsadh nàimhdean mar fhalasg, Is driìichdan fallais air gach calg dhiu ; 736 Is bha na Frangaich brìichdadh fala,
Is an cùl ri talamh 's a' ghainmhich.
Mar neoil fhuilteach air an riasladh Le gaoith a b' iargalta sèideadh,
Ruith 'nam badaibh ceigeach liathghonn '^^ An dèidh an cliathadh as a chèile ;
Chìte na nàimhdean gun riaghailt Teicheadh gu dìan o uchd streupa,
Is iad a leaghadh air am bialaibh Mar shneachd am fìanuis na grèine.
■^^5 Ged a phill sinn o an dùthaich
Cha do mhill sinn ar cliii an cruadal ; Bha sinn gach latha 'gan sgiùrsadh
Mar chaoirich aig cii 'gan ruagadh. Dh'aindeoin an cuid slòigh gun chunntas 750 Tighinn o'n Fhraing as ùr g'ar bualadh;
Bu leisg ar gaisgich gu tionndadh
An uair a chòrd an Diìic r'an uaislean.
An uair chuireadh a' bhatailt seachad Is a dh' àireadh ar gaisgich threubhach, ^ Bha iomadh Gàidheal 's an deachamh, Le meud am braise 'san streupa,
Blàr nn h-01aiìul 29
Fuil a' ruith air lotaibh frasach, O luchd nam breacanan fèilidh, Is i sior thaomadh leis na glacan : TW Is truagh nach d' fhaod ar gaisgich èirigh.
Is bochd gun sìan orra o luaidhe
O'n a bha iad cruaidh 'nan nàdur, Fulangach a dhol 'san tuasaid,
Guineideach 'nuair ghluaist' an àrdan. "5 Cha robh math d'an nàmhaid gluasad,
Dh' iarraidh buaidh orra 'sna blàraibh : Chaill iad air an tràigh seachd uairean
Tuilleadh na bha bhuainn 'san àraich.
A nÌ3 o'n chuir iad sinn do Shasunn "'^o Ghabhail ar cairteaJan geamhraidh,
Far am faigh sinn leajin axa. pailteas
Ged tha mac-na-praisich gann oirnn, Olar leinn deoch-slàinte a' Mharcuis Ar gualann-taice 's ar Ceannard ; '^ Tha sinn cho ullamh 's a b'ait leis Dhìon a bhrataichean o ainneart.
TIO
SEANFHOCAIL AGUS COMHADAN
DONNCHADH LOXTDIN
c. 1750— c. 1830
An u&ir a chailleas neach a mhaoin
Is gnothach faoin bhi ag iarraidh meas :
Ge do labhair e le ceill
Is beag a gheibh e dh'eisdeas ris.
30 " Bàrdachd Ghàidhlif/
Is beag sgoinn de mhòintich am monadh, Is beag sgoinn de choille am fàsach;
Is lugha meas tha de dhuine falamh An uair tha earras an dèidh fhagail.
785 Is iomadh caraid tha aig fear saoibhear, Tha daoine bochda gun phrìs; Is gann a dh' aidicheas an càirdean
Gu'm buin iad daibh is iad bhi an dìth,
Is fearr a bhi bochd na bhi breugach, 790 Is fearr fheuchainn na bhi 'san dùil ;
Is fearr am fear a chostas beagan Na am fear a theicheas ann an cùil.
Tha an fhirinn gu cliuiteach sona, Cha chron air duine bhi iìal ;
Is fearr beagan anns an onoir Na an donas is ceithir chiad.
795
Is ainmig a dh'èireas fortan
Le fear crosda bhios gun chèill : Is fearr do dhuine fuireach sàmhach «00 Na droch dhàn a chur an cèill.
Eirid'i tonn air uisge balbh ;
Gheibhear cearb air duine glic ; Eiridh gnothach le fear mall :
Bristidh am fear tha call gu tric.
'05 Tha a ghaineamh fèin anns gach sruthan Cha'n 'eil tuil air nach tig tràghadh : Is dona an càirdeas gun a chumail
Is cha'n fhaighear duine gun fhàillinn.
810
Seanfhocail ayus Gomhadan 31
Is coltach fe^r tha ris an fhoill
Is nach 'eil sgoinn aig de'n chòir, Ris an duine a thaisg an luaidh
Agus a thilg uaith an t-òr.
Is dona thig maighdean gun bhi beusach ; Cha dean fear gun ghèire dàn; 8^5 Cha dean fear gun fhoghlum leughadh, Is cha tig lèigh gu duine slàn.
Is math bhi sìothchail anns gach ball ;
Oaillidh duine dall an t-iiil ;
Is sona neach a bhios gun bheud,
830 Ach cajllidh luchd nam breug an cliù.
Smuainich mu'n dean thu labhairt, Ma's àill leat do ghnothach bhi rèidh ;
Is fearr dhuit sealltainn beagan romhad Na sealltainn fada air do dhèidh.
825 Is trom snighe air tigh gun tughadh ; Is trom tubaist air na dràicean ; Is duilich do mhnaoi beanas-tighe Deanamh air na fraighibh fàsa.
Cha trom leis an loch an lach, 8^ Cha trom leis an each an t-srian ;
Cha trom leis a' chaor a h-olann, Is cha truimid a' cholann a ciall.
Cha trom leis an fhiadh a chabar, Cha trom leis a' choileach a chìrein ; 835 Nì mheasas aon neach mar leathtrom Chì neach eile mar thoil-inntinn.
32 Bàrdachd Ghmdhlig
Tha an neach tha gleidheadh seanchais dhiomhain
Is a leigeas diadhachd fo a bhoun, MdJ" bha an tè a thog a' chàth 840 Is a dh' fhàg an cruithneachd air an tom.
Caillear mart an droch mhuthaich Seachd bliadhna roimh a mithich ; *
Tha sud a' feuchainn is a' dearbhadh Gu'n tig an t-earchall le mifheairt.
845 Cha'n fhuirich muir ri uallach,
Is cha dean bean luath maorach ; Cha dean bean gun nàire cugann, Is cha doan bean gun fhuras aodach.
Far am bi bo bidh bean, 850 Is far am bi bean bidh buaireadh :
Far am bi fearg bidh bruidheann, Is as a' bhruidhinn thig tuasaid.
Am fear a bhrathas is e mharbhafi ;
Cha deanar dearbhadh gun deuchainn ; 855 Is gann dh' aithnicheas tu do charaid Gus an tachair dhuit bhi ad èiginn.
Cha'n 'eil saoi gun a choimeas,
Cha'n 'eil coille gun chrìonaich ; Is fearr beagan a mhathadh ^60 Na sean fhalachd a dhìoladh.
Is math caraid anns a' chiiirt
Ma thig neach gu trioblaid ; Is fearr aon eun 'san làimh
Na dhà dheug air iteig.
Seanfhocail ^ikju.s Comhadan 33
865 Leig t'eallach air làr mu'n lag tliu,
Ma dh' aithnicheas tu t'eallach trom ; Is mor gur feaiT an cù a ruitheas Na an cù a shuidheas air tom.
Bean thlachdmhor gun ghnìomh gun ghleidheadb, '^ Gre do thaitinn i ri t'shùil,
Ciod am feum atà an lann Mur bi làmh air a cùl ?
Pigheid chaileig air bheag ceill Ged robh eudail aic is stòr, 875 Cha'n fhaod a fear a bhith sona,
Ma bhios i gnogach anns an t-sròin.
Bean gun nàire gun ghliocas,
Bean mhisgeach, gun bheusaibh, B'fhearr dhuit cìi a chur mu t'amhaich 880 Na do cheangal ri te dhiubh.
Bean ardanach labhar,
Bean ghabhannach chèilidheach, Is tùs trioblaid is aimbeairt
Dol gu d'cheia.ngal ri te dhiubh.
"^ Am fear a gheallas 's e dh'ìo<Ms,
Is e am fear a dh' iarras a phàidheas ; Cha chòir do neach a bhith ulljimh Gu dol an cunnart no an gàbhadli.
Am fear nach dean àr ri latha fuar ^'^ Cha dean e buain ri latha teth :
Am fear nach dean obair no gnìcml' Cba'n fhaigh e biadh feadh nam preas.
34 -^ Bàrdachd GhàidhUg
Is fearr sìtli à preas na strì ri glais ;
Bi faicilleach mu d' ghiùlan ; Is furas seasamh an gnothach cea-rt,
G-ed thèid gach cùis gu dùbhlan.
895
Is tùs ;a' ghliocais eagal Dè ;
Cha dean eucoir do chur suas ; Co dhiubh is math no is olc ad chrè 900 Is a-nn d'a. rèir a gheibh thu duais.
Is f earr an ceartas glan na an t-òr ;
Is beag air duine còir an fhcill ; . An neach a mheallas tu o d' chùl,
Chuir e a dhùil an cuid a.n doill .
905 Is ciatach gnothach follaiseach, Is dona comunn oealgach ; An rud a gheibhear aig ceann an Deamhain, Caillear e aig a earball.
910
Is olc an toiseach cogaidh geilt;
Cha'n iona,nn sgeul do'n chreich 's do'n tòìrj Is searbh glòir an fhir a theich,
Is am fear a dh' f huirich ni e bòsd .
Is fearr bhith tais na bhith ro bhras, O'n 's e as lugha cìiram ; 915 Is fearr suidhe an tigh a' bhròin
Na an tigh a' cheoil 's an t-sìigraidh.
Cha toir neach air èiginn beairteas ;
Is duilich droch chleachd a chur fàs ; Bheir gach Domhnach leis an t-seachdain, 920 Is bheir am peacadh am bàs.
Seanfhocail affiis Comhadan 35
Na bi ealamh air troda
Is na bi toileach. air tuasaid ; Ach ma's toigh leat do leanabh
Na bi leisg air a bhualadh.
925 Bi an comhnuidh air taobh na sìotLchaint Is na bi dìochaisg air bheag aobhair ; Is fearr dhuit amadan a bhreugadh Na dol g'a fheuchainn an caonnaig.
Na bi talach air do chuibhrinn 930 Ged a robh i baileach sòmhail,
Is fearr greim tioram le sìothchaint Na tigh làn ìobairt le còimhstri.
Dol a stri ri rud gun choslas,
Cha'n 'eil ann ach gnothach faoin ; 935 Cha tig feur troimh na clcchan,
Is cha tig folt troimh chloigeann aosd'.
Tha e cruaidh air duine lag
Dcl ri bruthach cas 'na steud ;
Tha e tearc am measg an t-sluaigh
9^ An neach sin a gheibh buaidh air fhèin.
Na bi ag cur na cionta air càch,
Ma tha an fhàillinn agad fhèin ; Is duilich neach a rib' an slaod
Is ceann an taoid aige fhèin.
9*5 Neach tha gu math ìb còir dha fuirench Gun bhith strì ri rud nach iomchuìdh ; Is tric bha call an dèidh an turuis, Ach 's buidhe le amadan imrich.
36 Bàrdachd Ghàidhììg
Is feiarr cù beò na leòmliann marbh ; 950 Is fearr min gharbh na bhith giin bhleth ;
An rud a chì thu thogas fearg . Na dean dearmad air a chleth.
Thoir aire ciamar ghluaiseas tu ; Cha toir thu buaidh le f armad ; 955 Is tric le gnothach mì-rùnach
Gu'n crìochnaich e neo-shealbhmhor.
Bi eòlach mu dhuine an tùs
Mu'n innis thu do rùn g'a cheann ; Na ouir do chlàr air a thaobh 950 Do neach nach saoil thu chuireadh ann.
Na gabh farmad ri neach idir, Ged shaoil thu a staid bhith mor ;
A' bheinn as àirde tha 'san tìr
Is ann oirre as trice chì thu an ceò.
955 Is math an gille greasaidh an t-eagal :
Tha rud air theagamh duilich innscadh'^ Is fearr dhuit teicheadh le onoir
Na dol thoirt oàdhirp neo-chinnteach .
970
An uair a thèid thu do'n tigh-leanna Na iarr a bhith ag amhailt na pàirti ;
Is mithich druidèadh chòir an doruis
An uair a theannas an sporan ri àicheadh.
Is dionLhain duit a bhith toirt teagaisg Do neach a chuir cùl ri eòlas ; 9*75 M]ar Ihionndaidheas a' chomhla air a bannaibh Pillidh an t-amadan r'a ghòraich.
Stanfìwcdd u(jus Comhadan 37
Ged a robh thu dripeil
Is còir dhuit a bhith air t* fhaicill ; Is iad na toinihsean trice 980 Nì na toimhsean cearta.
Tha ar n-ììine a' ruith gun stad
Ceart co luath 's thig clach le gkann ;
Ni i stad 'n uair ruigear lag Is bidh a h-astar aig a cheann.
^ Ceart mar thig gaillionn nan sian
Au uair nach niiann leat a bhith ann ; Is amhluidh sin a thig an t-aog, Ged a shaoil thu nach b'e an t-am.
Ceart mar a sgaoileas an ceò •50 An uair thig teas air o'n ghrèin,
Is amhluidh sin a shiubhlaa glòir Is iomadh dòchas air bheag fheuni.
Cha b'e comunn an dà ghamhna A bha shannt orm dheanamh riut, 9* Ach rud bhiodh agad ghabhail uat,
Is an rud bhiodh uat a thoirt dhuit.
Nach b'e sud an oomunn saor
Is cha b'e oomunn nam maor mu'n chlàr; •
B'e an comunn-sa bhith toirt a null 1000 Ig cha chomunn ach a null 's a nall.
Ma's fior gach sean fhocaJ
A labhradh le luchd gèire, Bbedr fòid breithe agus bàis
Duine air athadh 's air èiginn.
36 Bàrdachd Ghàidhlig
SGIOBAIREACHD
GlLLE-EASBUIG MacDhOMHNAILL
(Gille na Ciotaig) c. 1750— c. 1815
1006 A' falbh a Locli nani Ma-dadh dhuinn Le sgrìob d© ghaoith an iar, A' ix>gail a cuid aodaich rith' Cha'n fhacas aogas riamh : Bu lionmhoire dhuit sracadh ann
1010 Na cunntas shlat an cliabh ;
Is ar leam fèin gu'm b' amadan Thug anam innte sios.
Sgiobair làidir aineolach
Ro bharaileach mu ghnìomh, 1015 Gki'm b'olc gu cunntas fearainn i
Is i ainsheasgar 'na gnìomh ;
Dà thobhta is dh' ith na giìirain iad,
Na crainn air an cìil sìos :
B'e cuid de'n fhasan ùr IMO An cur an taobh nach robh iad riamh.
B'e sud na crainn 's bu neònach iad, Gun dad ach seòrsa ràmh, Gun dad de shnaidheadh orr' Ach an lia,gh thoirt dhiubh le tàl ; Spreòd de bhun slat-iasgaich Mar a thogas fianuis chàich: Is gur iomadh uair a shìolamaid Mur bhitheadh Dia nan gràs.
1025
Sgiobaireachd
Na cuplaichean gun sùghadli annt', 1030 is an stagh 's a dhùil ri falbh ; Na crainn a' bagairt liibaidh An uair a thigeadh tuirling gharbh; Deich laimhrigean a chunnt mi Is mi 'nam chrùban air a calg, 1035 Is mi greimeachadh le m' iongnan Ann an àit nach dìreadh sgarbh.
Is © mo rìin an Domhnallach Bha còmhla rium 's a' bhàt, An robh spionnadh agus cruadal 10.3 Air a gualainn leisan ràmh; Dol sìos gu Rudha Lìrinis Gu tir mhic RaghnaiU Bhàin, Bha fear an sin 'n a èiginn Is gun air fèin ach an aon làmh.
1045 Bu chruaidh eadar dà Eigneig i Is am muir ag èirigh searbh, Is a' ghaoth a bha 's na epeuraibh Cuir an cèiU gu robh i garbh : An uair ràinig sinn Rudha Eubhadh
1060 is bha h-uile beud air falbh,
Gu'n d' fhuair &inn làn na gloine Chuireadh anam am fear marbh.
Dh' fhalbh sinn agus fras ann ; Cha bu stad dhuinn 's cha bu tàmh, 1055 Qiis 'n do ràinig 8Ìnn an cladach 'S an robh acarsaid an àigh :
3»
40 BàrdacJtd Ghùidhliy
Seaji teadha-ir a bh' air capull Chuir iad oirre i air son càbaill ; Fulag air son acair: 1060 Chsi, robh aca-san ni b' fhearr.
1080
ORAN DO FHEAR AN EARRACHD
Fhuair mi naidheachd ro mhaith leam Air Coimealair Ailetan, D'an dìithchas an t-Earrachd O chiomi tamuill is cian ; 1065 is ^ (jo dhualchas bhith fearail, Is e do bheus a bhith smiorail, Is e do cheutfaidh chuir aJl' ort Thaobh barrachd do ghnìomh.
Bha thu treun an tìr aineoil 1070 An uair a dh' èireadh a' charraid ;
Bha thu gleusda an am tarruing
Nan lann tana 'san strì;
Bha thu làidir le ceannas
Anns gach ruaig agus deannal : 1075 Bhiodh do nàimhdean ag gearan
Le aithreachas sgìth.
Tha an uiread de bhuaidh ort, Tha gach duine ann an luaidh ort, Tha thu urramach suairce, Tha thu uasal ro ghrinn ; Tha thu furanach truacant', Is blàth do chridhe ge cruaidh e ; Làmh a dhìoladh nan duaisean Bheireadh uat iad neo-chrìon.
Oran do Fhear an Earrachd 41
1085 Uasal foisdeanach stàtail,
Ghleidheas meas anns gach àite,
Mòr-inntinneach àghmhor,
Is ann an tàbhachd gu cinnt ;
Gabhail foghluim gach ceàrna, 1090 Agus cleachdadh mhic àmiuinn :
Cha'n 'eil aon ann de'n àl so
Gheibh barr ort 'sna gill.
Is mòr t-onoir 's cha neònach;
Is leat deagh ghean Righ Deòrsa, lo^ Nam flaitheanan òga
Is luch steòmaidh nan crìoch.
Thog thu Reisimeid chòmhlan
De spealpairea.n spòrsail,
Gillean sgiolta 'n an còmhdach, 1100 Olig oòmhnard nach clì.
Fiùrain sheasmhach, làn cruadail, Anns gach ball ni iad buannachd ; Bidh srann aig an luaidhe Dol le luathas ann an gnìomh ; 1105 Bidh ar nàimhdean am bmaillean, Bidh an t-eagal 'gam buaireadh ; Le faobhar bhur cruaidh lann Thèid fuathas gu dìth.
Leat dh' eirich na conspuinn 1110 Is na treun laoich tha leòmhannt' ; Cha nì furas an leònadh, Pir chròdha gun chlaoidh.
42 Bàrdachd Ghàidhlig
Meanmnach urranta seòlta, Garg fuileachdach stròiceach, ^5 Searbh-bhuilleach 'n am tòiseach' Chuir gach foirneart gu dìth.
An uair a rùisgeas iad claidheamh Ri aodann a' chatha, Bidh gach cùisc leo rathail 1120 is neul flatha air gach saoi.
Chluinntear fuaim ri sìor sgathadh Air luchd diombaidh 'nan laighe ; Bidh cuid diubh 'n am bloighibh,. Brisear cnàimhean is cinn.
1125 Comunn anabarrach treubhach^
An aon àite cha ghèill iad ;
Is iad bhuaileas na spèicean
Gun dèistinn gun sgìos.
Bheir an Rìoghachd dhoibh urram^ 1130 Nach facas an tionnal
'G an cur cruinn aig aon duine
Cho iilla.mh le spìd.
Na h-oifìgich brdail
Ts ia>d uile air deagh f hoghlum ; 113* Clann Ghille Eathain nan sròl leat
Is buidheann Lòchaidh 'nan stiU.
Gaisgich mhear' de Chloinn DòmhnAÌIl,
Fial farumach còimhstritheach ;
An uair chromas iad còmhla, 1140 Is bea,g thèid beò as an lìon.
U46
Oran do Fhear an Earvachd 45
So i an Reisimeid thoirteil Bhio3 aiiuneil gu cosiiadh ; Chuir thu fèiu air a cois i Gun chostas do'n Rìgh. Gun uiread is sgillinn larraidh no shireadh, Airm aodach no inneal, Cha robh sin ort a dhìth.
Rinn thu an earradh gu sàr mkaith 1160 Le deiseachan sgàrlaid,
Cha d' thug thu dhoibh tàmailt :
Am màdar cha b' fhiach.
Cha'n aithnichear air sràid iad
Seach na h-uaislean as àirde, 1155 \j^ fèilichean àluinn
Is osan gearr air chois chruinn.
Bu tu cridhe na fèile, Bu tu ulaidh nam feumach, Bu tu fuasgladh nan dèirceach, nw Bidh Mac De riut an sìth.
Leis na thug thu do bhochdaibh Chuir an ùmuigh an stoc thu, Guidhe anmoch is moch leat Thu bhith an sonas 's am prìs.
1165 Gur ioma leth-pàidheadh
Rinn thu ghleidheadh 's a theàrnadh, Do thruaghan gun chàirdean Air an d' fhàillinn gach nì.
44 Bàrdaclid Ghàìdhlig
An uair a niigeaclh'iad t' fhàrdoch 1170 B'e sud ionad a bhlàis doibh, Bu niheasa na plàigh dhoibh Gu'm fàsadh tu tinn.
Cha'n 'eil buaidh bha a-ir duine Nach do ghlaodh riut gu buileach ;
1175 Xha thu d' shea-lgair 's a' mhunadh, Nì thu f uil anns an f hrìth : An uair thèid thu air t-uilinn, Is a bheumas tu chorrag, Bidh damh cèirgheal a' mhullaich
1180 Leis a' bhuille ud a dhìth.
Grad leumaidh do chuile^an Gu beurra 'na. mhuineal : Is e is èiginn da fuireach, Is cha b' fhuras a- chlaoidh, 1186 Cha'n èirich e tuille,
Cha'n 'eil feum 'n a chuid luinneag : Sgionnan geura aig gach curaidh, Toirt a chulaidh o dhruim.
Buaidh is piseach gu bràth leat 11^0 Q-u gleidheadh gach làraich ;
Is gu seasamh nan càirdean
Far an àlaichear sibh.
Mea6 sìorruidh gun àicheadh
Bhith leibh anns gach àite ; 1195 Na dhìricheadh càch oirbh,
Na robh fàillinn 'nur spìd.
Oran ati t-Samhraidh 45
Ach bhitli buinig le h-àbhachd Air gach tunis gu stàt>ail, Gu fulangach dàna 1300 Cur gach làrach fo'r cìs. Urram onoir is càirdeas A bhith 'g ur leantainn 's gach àite, Is bidh mo ghuth-sa 'sna dànaibh Gu bràth ar bhur tì.
ORAN AN T-SAMHRAIDH
UlLLEAM ROS
1762—1790 1203 o mosglamaid gu suilbhir ait,
Le sunndachd ghasda, is èireamaid ; Tha a' mhaduinn so le furan caomh
Toirt cuiridh fhaoiltich èibhinn duinn. Cuireamaid fàilte air an lò laio Le cruitean ceòlmhor teudbhinneach, Is biodh ar cridhe a' deachdadh fuinn Is ar beoil a' seinn le speirid dha.
Nach cluinn thu biothfhuaim suthain sèinih 'S a' bhruthainn sgiamhail bhlàidhenlt^aich^ 1215 Is beannachdan a nuas o nèimh A' dòrtadh fial gu làr aca ? Tha nàdur a* cacchladh tuair
Le caomhchi-uth cuanta pàirt-dhatliach, Is an cniinne iomlan mu'n iadh a' ghrian 1220 A' tamiing iiamhan gràs-'il air.
46 Bàrdachd GhàidJdig
Nach cluinn thu còisridh stòlda suairc
'S an doir© ud shuas le'n òranaibh, A' seinn cliìi d'an Cruthadair fèin
Le laoidhean oeutach sòlasiach, 1225 XÌY chorraibh an sgiath gun tàmh
Air meangain àrd nan ròchranna, Lo'n ceileirean toirt molaidh bhinn
D'an Tì dh'ath-phill am beòtachd riu ?
Gu'm b'fhearr na bhith an cadal an tàmh 1230 Air leabaidh stàta chlòimhitich, Eirigh moch 's a' mhaduinn Mhàigh
Gu falbh nam fàsach feoirneineach ; Ruaig a thoirt air bharr an driìichd Gu doire dliith nan smeòraichean, 1235 ^ni bi tùis as cìibhraidhe na fìon Le fàile ciatach ròsanan.
Tha foartan toirbheartach neo-ghann
'S an am so gun ghreann dubhlachdach,
Cur trusgain thromdhaite air gach raon, 1240 Le dealt 's le braon 'gan ùrachadh.
Tha Flora comhdachadh gach cluain, Gach glaice is bruaich le fliìraichean ;
Is bidh neoinean ròsan 's lili bhàn Fo'n dìthean àluinn chùlmhai&es ch .
1245 Tha Phoebus fèin le lòchrann àigh
Ag òradh àrd nam beanntaichean, Is a' taomadh nuas a ghathan tlàth, Cur dreach air blàth nan gleanntanan;
Omn an t-SamhraidJt i:*J
Gach innseag is gach coirean fraoich '250 A' tarruing fa/oilt' na Bealltuinn air, Gach fireach gach tulach 's gach tom 1j& foirm cur fonn an t-samhraidh air.
Tha caoine is ciuine air muir 's air tìr,
Air machair mhìn 's air gairbhshleibhtibh ; i^ Tha cùimean driùchd 'na thùir air làr Ri àird 's ri àin na gealghrèine; Bidh coille is pòr is fraoch is feur,
Gach iasg, gach eun 's na h-ainmhidhean Ri teachd gu'n gnàsalachd 's gu nòs, 1260 'Nan gnè is 'nan dòigh, 's an aimsir so.
Gur èibhinn àbhachd nìonag òg
Air ghasgan feoir 'sna h-aonaichean, An gleanntaibh fàsaich 's iad gu suairc
A' falbh le buar 'gan saodachadh, ^365 Gu h-iìrail fallain gun sgìos,
Gu maiseach fialaidh faoilteachail, Gu neoichiontach, gun cheilg, is gràs
Nan gaol a' snàmh 'nan aodannan.
Uainn gach mìghean sgìcs is gruaim 1270 'g jxa bìomaid uair fo'n ainneartan; Crathamaid air chìd gach bròn
Le fonn 's le oeòl 's le canntaireachd ; Is binne an tathaich sud mar cheud Na gleadhraich eitigh chabhsairean, 1276 ig jiii ajn pillein cìibhraidh cìilghorm fraoich 'S na bnithaichean , saor o'n champaraid.
48 ^ Bàrdachd Ghàidhlìu
Biodh easlaint eitigeacii gun chlì
An dìdean rìomhach sheòmraichean ;
Biodh eucailean gun speis gun bhrìgh 1280 An aitribh rìghrean 's mh6ruaislea.n ;
Biodh slàinte chunbhalach gaoh ial Am bìithaibh fial gun stròidheal,achd
Aig Gàidhe'il ghaeda an èididh ghearr, Fir speiseil chàirdeil ròighe^anach.
AN SUAITHNEAS BAJN^
UlLLEAM ROS
1285 Soraidh bhuan do'n t-Suaithneas Bhàn,
Gu là luain cha ghluais o'n bhàs ; Ghlac an uaigh an Suaithneas Bàn : Is leacan fuaraidh tuaim a thàmh.
Air bhith dhcmhsa triall thar druim 1290 Air Di-dòmhnaich is còmhlan leam, Leughas litir naidheachd linn, Is cha sgeul ait a thachair innt'.
Albainn àrsaidh, is fathunn bròin Gach aon muir-bhàit' tha bàrcadh oirnn, 1295 T'oighre rìoghail bhith 'san Ròimh Tirte an caol chist lìomhta bhòrd.
Is trom leam m' osnaich anns gach là, Is tric mo smuaintean fada o làimh : Cluain an domhain, truagh an dàl, 1300 Gur cobhartach gach feoil do'n bhàs.
An Suaithneas Bàn 49
Tha mo chridhe gu briste fajin, Is deoir mo shùl a' niith mar allt ; Ge do cheilinn sud ar am, Bhrùchd e mach 's cha mhisde leam.
1305 Bha mi seal am barail chruaidh
Gu'n cluinte caismeachd mu'n cuairt, Cabhlach Thearlaich thighinn air chuan ; Ach thrèig an dàil mi gu là luain.
Is lionmhor laoch is mìlidh treun 1310 Tha an diugh an Albainn as do dhèidh, lad os n-iosal sileadh dheur, Rachadh dian leat aiins an t-streup.
Is gur neo-shubhach dubhach sgì Do threud ionmhuinn anns gach tìr; 1315 Buidheann mhsanmnach bu gharg clì, XJllamh armchleasach 'san t-strìth.
Nis cromaidh na cruiteirean binn Am barraibh dhos fo sprochd an cinn ; Gach beò bhiodh ann an srath no'm beinn 1320 Ag caoidh an comh-dhosgainn leinn.
Tha gach boinn gach cnoc 's gach sliabh Air am faca sinn thu triall, NÌ9 air oall ah dreach 's am fìamh, O nach tig thu chaoidh nan cian.
132S BJia, an t-àl òg nach fac thu riamh
Ag altrum gràidh dhut agus miadh : Ach thuit an cridhe nis 'nan cliabh, O na cbaidìl thu gu sior.
60 - Bàrdachd Ghàidhlig
Ach biodh ar n-ùrniiigh moch gaych ìà 1330 i^is an Tì as àirde atà,
Gun e dhìoladh oirnn gu bràth
Ar n-euooir air an t-Suaithneas Bhàn.
Ach is eagal leam ge math a' chlèir, Is gach sonas gheallair dhuinn le'm beul, 1335 Gu*m faioear sinn a' sileadh dheur
A chionn an Suaithneas Bàn a thrèig.
Cuireajnjaid sbraidh uainn gu rèidh, Lreis na dh' imicheas an cèin, Dh'ionnsaigh an àit 'na laigh an reul, 1340 Dh' fhògradh uainn gach gruaim is neul.
Is bìomaid toilicht' leis na thà, O nach f haod sinn bhith na's f earr ; Cha bhi ar cuairt an so ach gearr Is leanaidh sinn an Suaitlineas Bàn.
1345 Soraidh bhuan do'n t-Suaithnea,s Bhàn,
Gu là luain cha ghluais o'n bhàs ; Ghlac an uaigh an Suaithneas Bàn : Is leax3an fuaraidh tuaim a thàmh.
AN GILLE DUBH CIARDHUBH ante 1776 Cha dìrich mi bruthach ^^50 Is cha siubhail mi mòinteach,
Dh' fhalbh mo ghuth-cinn Is cha seinn mi òra^n, Cha chaidil mi uair
O Luain gu Domhnaich, Is an gille dubh ciardhubh Ag tighinn fo m' ùidh.
1366
An Giìle Duhh Cmrdhuhh 51
Is truagh iiacli robh mi
Is aji gille dubh ciaxdhubh. An aodann na beinne 1360 Fo shileadh nan siant-an,
An lagan beag fàsaich
No an àiteigin diamhair, Is cha ghabhainn fear liatjb,
Is tu tighinn fo m' ùidh.
1365 Dii' òlainn deoch-slàinte
A' ghille dhuibh chiardhuibh D'uisge dubh an lòin
Cho deònach 's ge b' fhìon e; Ged tha mi gun stòras 1370 Tha na's lecir tighinn gu m' iarraidh,
Is cha ghabh mi fear liath Is tu tighinn fo m' ùidh.
B' èibhinn leam còir
Air a' ghille dhubh chiardhubh, 1376 Fhaotainn r'a phòsadh,
Na'n deònaicheadh Dia e. Rachainn leat do'n Olaind,
Ochòn b'e mo mhiann e, Is cha ghabh mi fear liath ^^ Is tu tighinn fo m' ùid]i.
Brìodal beoil tliu,
Gràdh nan ban òg thu; Pòitear fìon thu,
Is an Baoi nach sòradh ;
52 Bàrdachd Ghdidhlig
1385 Is tu fearail fearrabhuilleach
Sealgair air mòintich, Is cha ghabh mi fear liath
Is tu tighinn fo m' ùidh.
Is luaineach mo chadaJ 139« O mhaduinn Di-ciadaoin ;
Is bruaidleineach m' aigne,
Mur furtaich thu, Dhia, orm; Mi aji raoir air dhroch leabaidh, Cha'n fhada gu'n liath mi, 1396 Is an gille dubh ciardhubh
Ag tighinn fo m' ìiidh.
Mo ghiUe dubh bòidheach, Gre gòrach le càch thu,
Dheanainn do phòsadh 1400 Gun deoin mo chàirdean.
Shiubhlainn leat fada
Feadh laganan fàsaich,
Is an gille dubh ciardhubh Ag tighinn fo m' ùidh.
1406 Mo ghille dubh laghach,
Is neo-roghainn leam t' f hàgail ; Na'm faicinn aji cuideachd thu,
Thaghainn roimh chàch thu : Ged fhaicinn coig mìle, 1410 Air chinnt gur tu b' fhearr leam,
Is a-n gille dubh ciardhubh Ag tighinn fo m' ìiidh.
Oran Gaoil 33
ORAN GAOIL
Seumas MacShithich circa 1750
Is mòr mo mhulad 's clia lugha m' èislean, Ge b'e dh' èisdeaxlh rium ; 1*1* Is tric mi 'g amharc thar a' bhealax^h Is m' aire air dol a nunn. Is ioma oidhche anmoch a. mhol mo mheaiimja
Dhomh dol do'n ghleann ud thall, Far am biodh a' ghruagach shiilghorm wao Is i gu cùlbhuidhe cruinn.
Shiùbhlainn giùthsach ri cidhche dhubh-dhoiroh
Gre do bhiodh an driùchda trom : Shnàmhainn thairis gun ràmh gun dai^ach, Na'm biodh mo leannan thall. 1** Sruth d'a chaisid cha chum air m'ais mi, Ge do bhiodh mo leac fo thuinn. Bheirinns* dith-sin a' phaltog rìomhach
Is sìod air bun a dùirn, Is bheireadh ise dhomhsa an criosan dìsneach M» Air am bu lionmhoire buill.
Gaol na rìghinn a rinn mo lionAdh Is i bean nam mionrosg mall Ged rach' mi leaba cba'n fhaigh mi cadal O cha'n 'eil m'aigne leam. ^*^ Is tric mi t' fhaicsin ann am bruadar A bhean a' chuailein duinn. Bo shlios mar fhaoilinn, do ghruàidh mar ohaorrunn,
Do mhala chaol fo thuinn. Do bheul lurach ag cur oimi furain, ***> A ghaoil, cha duilich leam.
54 Bàrdachd Ghàidhlig
Anna bhòidheach as geanaile cheòlnihoire,
O is truagh nach pòsda thu rium. Is mis' tha brònach 's thu dol a phòs^h,
Is mi bhith chòir nam beann. 1*46 Qtun bheàm am dheudaich gun chais am eudainn,
Thà uchd mo chlèibh gun srann. Chia b'e lughad m'eudail thug ort mo thrèigeadh,
Ach comunn geur nan Gall. Ge nach 'eil mise eòlach mu chur an eòrna, 1450 Gu'n gleidhinn duit feoil nam mang ;
Fiadh a fireach is bi^eac a linne
Isboc biorach donn nan carn ; An lachag riabhach, gèadh glas nan larinns',
Is eala as cia.taiche snàmh ; Eun ruadh nan ciarmhon', mac criosgheal liathchirc
Is cabair rìomhach coill. Ge bu leamsa gu Lcch-abar
Is ni b' fhaide thall ; Eilginn Muireiabh 's Dun-èideann mar ris
Is na bheil do fhearann ann; Chuirinn suarach na rinn mi luaidh ort, Mu'n tugainn uam an geall.
1455
1460
ORAN DO CHAORA A FHUARADH A GHIBHT O MHNAOI UASAIL ARAIDH
DONNCHADH MaC AN T-SaOIR
1724—1812 Is a' chaora fhuaar mi o Shiùsaidh Goin an cùinn a dhol g'.a oeannach.
1466 Gu'm bu slàn do'n t-sàr mhnaoi-uafiail, O'n d' fhuaradh a' chaora cheannfhionn.
Oran do Ghaora 55
CuimlirLÌchidh mi do dheoch-slàint© 'S a h-uil-e àite an òl mi drania.
Chaora thàinig a Coire-uanain, 1470 Pàirt d'a suanaich mar an canach.
Bha cuid dhith air dath na carnaid, Is cuid oile mar bharr a' bhealaidh.
Is ann bu choslach ris an t-sìoda Caora mhìn nan oasa geala.
1475 Is iomadh cuil€«,g chun an iasgaich Thàinig riamh as a cùl cannach.
Cungaidh mhaith nam breacan daora Anns a h-uile taobh d'a falluing.
Cuiridh iad i air na clàdaibh, 1480 is àlainn i an uair thèid a tarruing.
Is i bu mhclaiche na 'n lìon
As fhearr tha cinntinn aig na Gallaibh.
Bhiodh aice dà uan 's a' bhliadhna,
Is bha h-uile h-aon riamh dhiubh fallain.
1485 ig 'n uair a thigeadh mios roimh Bhe^ltuinn, B' fheàirrde mi na bh' aice bhainne.
Chumadh i rium gruth is uachdar,
Air fhuairid 's gu'm biodh an t-earrach.
Dh' fhoghnadh i dhomh fad an t-s^mhraidh 1490 Cumail annlain rium is arain.
Cha robh leithid chun an eadraidh Am fad ae freagradh do MhacCailein.
56 Bàrdachd GhàidJdig
Bhiodh i air thoiseach an t-sealbhain, A' tighinn 's a' falbh o'n bhaile.
1495 is mise fhuair an sgobadh creachaidh An là a lea,g iad i 'san rainich
Is trjc tha mi 'g amharc an àite An robh i blàth, 's i call a fal,a.
Is anns an fhraoch aig taobh XJillt Ghartain 1600 Rinn i aji cadal as nach d' fhairich.
Is diombach mi de'n ghille-mhàrtninn Bha cho dàna is dol na caraibh.
Feudaidh na h-ennlaith bhi ròioeil Ag itheadh a feòla is a saille.
1505 Cha*n 'eil eun a. laigh air fulachd Niach robh umad ann an cabhaig.
Am fear ruadh a chuir gu bàs i, Thug © pàirt dhith chum a. gharaidh.
An uair a ràinig miee an àraich, 1810 Oha robh làthair dhiot ach faileas.
Bha nia cnàimhean air an lomadh, Is bha. an ola.nn air a peailadh.
O'n a chaill mi nis mo chaora,
Is ooslach do m' aodach a bhith tana.
m* Cia leis a. nithear dhomh còta,
O nach beò Su chaora cheannf hionn ?
H-uile bean a th' anns a.n dùthaich,
Tha. mi an dùil an dùrachd mhaith dhomh.
Oran do Ghaora 57
Is thèid mi dh' iarraidh ua faoighe-chlòimhe IMO Air mnathan còire an fhearainn.
Tadhlaidh mi air Inbhir-ghinneachd Is innsidh mi na bhios air m' aire.
Gheibh mi tlàm de chlòimh nan caorach, O'n a tha. mi dh'aodach falamh.
1525 Gheibh mi rùsg an Tigh na Sròine
O'n mhnaoi chòir a bha 'san Arthar.
An Gleann Ceitilein an fheoir Gfaeibh mi na iiiisg mhona gheala.
Gheibh mi làn na slige-chreajchainn 1530 O nighean Domhnaill ghlais an drama.
Cuiridh mi sud thar mo rùchan
Is fheàirrde a ghiùlaineas mi an t-eallach.
R'iigidh mi bean Cheann Lcch Eite, Tha mi am èiginn 's cha bu mhaith lea.
1*^ Gheibh mi uaipe tlàm de fhaoighe,
Tiàm eile a thaobh mi bhith am charaid.
Tlieir an te tha an Guala-chuilinn : " Ts mor aa duilich leam do ghearan."
iJheir i nuas an t-uisge-beatha, *»*> Dh' fheuchajnn an crath e dhiom an smalan.
Their gach te tha an Druim a' Chothuis : " Gheibh thu rud, 's gur maith an airidh."
An uair a thèid mi dh' Inbhir-chamain, Chia leig .aon te th' ann mi falamh.
58 Bàrdachd Ghàidhlig
1546 Aji uair thèid mi "ii bliaile tha> làinili ris, Gheibh mi tlàman anns gach talla.
Cha'n 'eil te tha an Dail an Easa Nach teid mi am freasdal a ceanail.
Thig mi dhachaidh leis na gheibh mi, 1550 is tomad deth cho mor ri gearran.
Foghnaidh sud domh còrr is bliadhna, Chumail snìomh ri nighinn a' bharain.
Is 'n uair a thèid e fo na spàlaibh, Nì i fàbhar rium a' bhainfhigheacii.
1655 is ioma te nì eudach guamach,
Ach cha luaidh i e gun cheathrar.
H-uile gruagach tlia an Gleann Eite, ^Dh' fheoimainn-sa iad a thighinn do'n bhaile.
Is 'n uair a chuireas mi air seòl iad, 1560 Is ann a thèid an clò a theann^h.
An uair a theannas iad ri fùcadh Cha bhi tùchadh air an anail.
An uair la shuidheas iad air clèith,
Gu'n cluinnte an èigheach thar na beannaibh.
1565 A.n uair a sheinneas iad na h-òrain, Cuiridh iad na h-eoin an crannaibh
An uair a theannas iad ri luinneagf, Is binne iad na guileag na h-eala.
Is mòr as binne fuaim nan nìonag 1570 j^a ceòl pìoba air thiìs a' phannail.
Oran do Chaora 5>
Bidh a turn an làimli gach te dhiubh, Is bidh a beul a' seinn na h-ealaidh.
Tè ri bum, is te ri mòine, Tè ag cur seòl air an aingeal.
1575 Tè 'ga phosbadh ann an tuba,
Tè 'ga luidreadh, te 'ga ghlanadh.
Dithis 'ga shlacadh gu làidir, Dithis 'ga fhàsgadh gu gramail.
1580
Ach niu'ii cuir iad as an làimh e,
Is cinnteach mi gu'm fàs e daingeann.
TLèid a thiormachadh air bràighe Gàradh-càil air am bi barran.
Mur tig e am ionnsaigh an tàillear,
Is nàr dha e, is gu'n tug sinn bean da.
1585 is ann an sin a thèid mo chòmhdach Leis a chlòimh a rinn mi thional.
Gur mise tha gu dubhach
Ri cumha do'n chaora cheannfhinn.
Is beag an t-iongnadh dhomh bhith duilich, 1590 Mulad a bhith orm is farram.
An uair a shuidheas mi air tulaich, Is turraman a bhios air m' aire ;
Ag cuimhneachadh coslas na caorach Nach robh h-aogas anns an ihearann.
1** Bha i riabhach, 's bha i lachdunn,
Bba i caisfhionn, 's bhi i oeannfhionn.
40 Bàrdachd Ghàidhlig
Bha i croidhfhionn, 's bha i bòtach; Bha geal mòr air barr a breamain.
An uair thèid mi shealltainn nan caorach, 1600 lonndraichidh mi a' chaora cheannfhionn.
Is misde mi gu'n d'rinn i m' fhàgail,
Is b'fheàirrde mi am fad 's a dh' fhan i.
Cha do l'eig i riamh an fhàilinn
Ann am fhàrdaich fhad 's a mhair i.
1605 An uair a rachainn chum na h-àirigh Chuireadh i na tràthan tharum.
Is ro mhaith thogadh i na pàisdean : Bhiodh iad sàthach 'n uair bu mhaith l©am.
Is mise bha air bheagan saothrach 1610 Am fad 's a bha mo chaora nwreann.
O'n a thàinig ceann ,a saoghail,
Is èiginn domh bhith daor 's a' cheannachd.
Gu ma slàn do'n chàta chaorach, As an tàin' a' chaora cheajinfhionn.
1615
Is an te o'n d' fhuair mi i an toiseach, Is ro mhaith choisinn i mo bheannachd.
Beannachd leis an rud a dh' fhialbhas
Cha'n e as fhearr dhuinn ach na dh' fhanas.
Is fhearr bhith cridheil leis na dh' fhuiricheas, Na bhith tuirseach mu na chailleas.
Rain/ii Gearradh-Arm 61
RAINN GEAERADH-ARM
DONNCHADH MaC AN T-SaOIR
Chunnaic mi an diugh a' chlach bhuadhach
Is an leug àlainn, Ceanglaichean de'ii òr mu'n cuairt dhith
'Na chruinn mhàille; i^ae Bannan tha daingean air suaicheant^ae
Mo chàirdean, A lean greamail r'an seann dualchas
Mar a b'àbhaist.
1630
Inneal gu imeachd troimh chruadal
Le sluagh làidir, Fir nach gabh giorag no fuathas
Le fuaim làmhaich ; Fine && nainig a ghluais ann
An r^aig nàmhaid 1635 Naoh sireadh tilleadh gun bhuannachd
No buaidh làrach.
Bha sibh uair gu grinn a' seòladh
Air tuinn sàile, Chaidh tarrung a aon de bhòrda i^ Druim a' bhàta;
Leis a' chabhaig sparr e an òrdag
SÌ08 'na h-àite, Is bhuail e gu teann leis an òrd i,
Is ceann di fhàgail.
!•* An onoir a fhuair an saor Slèibhteach Leis gach treuntas a dh' fhàs ann, Ghleidheadh fathast d'a shliochd fèin i Dh' aindeoin eucorach gach nàmhaid ;
62 Bàrdachd Gliàidhlig
Na h-airm gbaisge ghasda ghleusda 1680 Dli' òrduich an rìgh gu feum dhàsan,
Cho mhaith 's a th'aig duine 'n dream threun sin, De shlicchd Cholla Cheud-chathaich Spàintich.
Dòm an claidheamh 's làmh duine-uasail Le crois-tàraidh, 1W6 lolairean le 'n sgiathaibh luatha, Gu cruas gàbhaidh, Long ag imeachd air druim chuantan
Le siuil àrda, Gpearradh-arm Mhic-Shaoir o Chruachan, 1660 Aonach uachdarach Earra-Ghàidheal.
Tha do dhaoine tric air fairge,
Sgiobairean cahna neo-sgàthach ; Tha an s/>g»& cumachdail dealbhach,
l8 iom^adh armailt a bheil pàirt dhiubh. : 1665 Thug iad gaol do shiubhal garbhlaich
Mòch is anmoch a' sealg f ròsaich ; Cuid eile dhiubh 'nan daoine-uaisle,
la tha cuid dhiubh 'nan tuath ri àiteach.
Is rìoghail an eachdraidh na chualas i«TO Riamh mu d' phàirtidh,
Is lìonmhor an taic, na tha suas diubh,
Na'm biodh càs ort: Tha gach buaidh eile d'a rèir sin
An Gleann Nodha fèin an tàmhachd, 1676 Pìob is bratach is neart aig Seumas,
An ceann-cinnidh nach trèig gu bràth sinn.
1680
Cumha Ghoire a' Cheathaich 63
CUMHA CHOIRE A' CHEATHAICH
DONNCHADH MaC AN T-SaOIR
Ib duilich leam ^n càradh Th'air coire gorm an fhàsaich, An robh mi greis am àrach
'S a' Bhràighe so thall ; Is iomadh ftìar a bharr onn A thaitneadh e r'a nàdur, Na'm biodh e mar a bha e
An uair dh' fhàg mi e nall. I6t6 Gunnaireachd is làmhach Spurt is aobhar gàire, Cleachd bhith aig na h-àrmuinn
A b'àbhaist bhith 's a' ghleann. Rinn na fir ud fhàgail, 1^^ Is Mac Eoghainn t'ann an dràsda, Mar ch^ach an ionad càbaig
An àite na bh'ann. Tha an coire air dol am fàillinn, Ged ithear thun a' bhlàir e, 1696 Gun duine aig a bheil càs deth
Mu'n àit anns an am. Na fèidh a bh'ann air fhàgàil, Cha d'fhuirich gin air àruinn, Is clia'n 'eil an àite tàmha i'^oo Mar bha e 's a' ghleann.
Tha am baran air a shàrach', Is dh' fhairtlich air an tàliwih, Gun 8gil aig air an nàdur
Qeà thàinig e ann :
64 Bàrdachd Ghàidhlig
1705 B'fhearr dha bhith mar b'àbhaist, Oa cionn an t-soithich chàtha, Is a làmhan a bhith làn dith, 'Ga fàsgadh gu teann.
Is e miithadh air an t-saoghal, i'^o An coire laghach gaolach
A dhol a nis lair faondradh,
Is am maor a theachd ann : Is gur h-e bu chleachdainn riamh dha Bhith trusadh nan cearc biata; i'^iB G-ur tric a rinn iad sianail Le pianadh do làmh ; Is iad 'nam baidnibh riabhach Mu t'amhaich 's ann ad sgiath^n, Bhiodh itealaich is sgiabail i''30 Mu t'fhiaclan 's an am.
Bu ghiobach thu ri riaghailt Mu chidsin tigh an larla, Gar nach b'e do mhiann
Bhith cur bhian air an staing. 1725 Cred tha thu nis 's a' Bhràighe Cha chompanach le càch thu, Is tha h-uile duine tàir oit
O'n thàinig thu ann. Is èiginn duit am fàgail 1730 Na's miosa na mar thàinig ; Cha taitinn thu r'an nàdur Le cnàmhan 's le cainnt. Ged fhaiceadh tu ghreigh uallach An uair rachadh tu mu'n cuairt daibh,. iT* Cha dean thu ach am fuadach' Suas feadh nam beann,
Cumha Choire a' Cheathaich 65
Leis a' ghuniìa nach robh biiadhmhor Is a' mheirg air a toU-cluaiae : Cha'n eimiis i na crujuchan, 1740 An cuaille dubh cam.
Is e an ooire chaidh an dèislaimh O'n tha e nis gun sprèidh ann, Gun duine aig a bheil spèis diubh Ni feum air an cìil.
1745 O'n tha iad gun fhear-glèidhte Cha'n fhuirich iad r'a chèile, Is ann ghabh iad an ratreuta Seach rèidhlean nan lùb. Cha'n 'eil prìs an ruadh-bhuic
1750 An coill© no air fuaran,
Nach b'èiginn da bhith gluasad Le ruaig feadh na diìthch' ; Is cha'n 'eil a nis mu'n cuAÌrt da Aon spurt a dheanadh suairceas,
1755 Nq thaitneadh ri duine uasal Ged fhuafigladh e chù. Tha, choille bh' anns an fhrìth ud 'Na cuislean fada dìreach, Air tuiteam is air crìonadh
17*0 Sios afi an rùsg.
Na prisein a bha brìoghmhor 'Nan dosaibh tiugha lìonmhor, Air seacadh mar gu'n spìont' iad A nìos as an ìiir.
1766 isi'a, failleanan bu bhòidhche, Na slatan is na h-ògain,
66 Bàrdachd Ghàidhlig
Is an t-àit am biodh an smeòrach Gu mòdhar a' seinn ciuil,
Tha iad nile air caochladh i'^'O cii^ d'fhuirich fiodh no f raoch ann ;
Tha am mullach bharr gach craoibhe Is am maor 'ga thoirt diubh.
Tha uisge Srath na Dìge 'Na flhruthladh dubh gun sìoladh, ^''■^s Le barraig uaine lìghlais
Gu mì-bhlasda grannd. Feurlochain is tàchftir An cinn an duilleag-bhàite, Cha'n 'eil gnè tuille fàs ^■^80 Anns an àit ud 'san am.
Glunijagan a' chàthair 'Na ghlugaibh domhain sàmhach, Cho tiugh ri sìighan càtha
'Na làthaich 's na phlam. ^TW Sean bhurn sala-ch ruadhain
Cha ghladne ghrunnd na uachdar: Gur ooslach ri muir ruaidh e, *Na ruaimle feadh stancj. Tha 'n t-àit an robh na fuarain 1T90 Air fàs 'na chroitean cruaidhe, Gun sobhrach, gun dail-chuaich,
Gun lus uasal air oarn. An sliabh an robh na h-èildean, An àit« laighe is èirigh i^* Cho lom ri cabhsair fèille,
Is am feur, chinn e gann.
Cumha Choire a' Gheathaich 67
Chuir Alasdair le gheisgeil A ghreigh ud as a. chèile ; Ifl ar leam gur mor an eucoir 1800 An eudail a chall.
Cha lugha an t-aobhar mìothlachd, Am fear a chleachd bhith tìorail A' tèarnadh is a' dìreadh
Ri frìth nan damh seang.
1805 Xch ma's duine de shlicchd Phàruig
A thèid a nis do'n àite,
Is gu'n CTiir 6 as a làraich An tàcharan a th' ann,
Bidh 'n coire mar a bha e, ^•10 Bidh laoigh is aighean dàra ann,
Bidh daimh a' dol 's an dàmhair Air fàsach nam beann.
Bidh buic 'sna ba^an blàtha,
Na bric 'san abhainn làimh riu 1*1* Is na fèidh air Srath na Làirce Ag àrach nam mang.
Thig gach uile ni g'a àbhaist
L« aighear is le àbhachd,
An uair gheibh am baran bàirlinn 1*20 gud fhàgail gun taing.
68 Bàrdachd GhùidhUy
ORAN MU'N EIDEADH GHAIDHEALACH AN DEIDH BLIADHNA THEARLAICH
Iain MacCodrum
c. 1710—1796
Tha mi oràiteach tinn 's tha mi sgìth làn dochair, CeangaJ air mo bhuill, cha dean mi ceum ooiseachd ; Mallachd air an rìgh thug na breacain dhinn, Guidheam air beul sios o'n a shìn e an t-osan. 1825 Ged tha an stocainn fada is i 'na eochull farsaing,
B'annsa lan t-o«an geair nach biodh rèis o'n t-aàil an ga.rtan.
Luthaig thu ar còta 'na sgeòd farsaintj Is luthaig thu ar brògan na's leoir phailte ; Mheudaich thu ar cis is lìighdaich thu ar nì 1839 Xs dh'fhàg thu sinn gun phris : cha'n 'eil dìrea<dh againn . Thug thai dhuinn a' bhriogais, theannaich thu ar
n-icsgaid : B'annsa am breacan sgaoilte, an t-aodach aotrom sgiobalt.
Is olc a' chulaidh oidhche bhith an luib na casaig : Clia'n fhaigh mi oas a .shìneadh, cha'n fhaigh mi cadal ; 1836 B'fh€«arr an sòlas inntinn na deich slatia.n singilte
Chuirinn anns an fhèile an am èirigh 'sa' mhaduinn. Sud an t-aodach dreachmhor chumadh giaoth is fras
uam : Mallachd an dà shaoghal air aon fhear chuir as e.
1840
An t-Eide<idh Gàidhealach 6;9
Cha'ii ©il culiaidh slLamhraidh aa fearr ua am breacaji ; Tha e aotrom fonnmhor an àm an t-sneachda ; Bha e cleachdte r'an cumhdach air na gaisgich lìith- nlhor: le acaid air an giùlan nach 'eil e aca. Chulaidh bha cur fasgaidh air na Gàidheil ghasda, Rìgh, gur mhor am beud le plèid a chur a fasan.
1845 Cha'n fhaca tu mac màthar air sràid no faiche As dedse- na mac Gaidheil le shàr phearsain : Breacan air am fèile is a chlaidheamh air chìil sgèithe,
Le dhagaichean cho gleusda nach èisd iad sradag ; Sgiath air gual la' ghaisgich, claidhe»amh caol 'na achlais : 1850 Cha'n 'eil Gall 'san t-saoghal mach caochladh roimh fhaicinn.
Is maith thig boineid ghonn air chùl borb aji cocadh, Còta gearr is fèile air sleisnean nochdte, Dhol an làthair cruadail gu fuilteach nimheil buailt- etach, A' leadairt nam fear ruadha, bhiodh smuais 'ga f hoegladh : !•» Neart treun nan curaidh, cur nan lann gu fulang,
Bhiodh luchd nan oasag millte is an cdnn de am muineil .
An uair chruinnicheas na Gàidheil an làthair troda Le'n geur lannan Spàinnteach 's an dearrsadh chlogad, Pàidhidh iad gu daor ann ajn fuil 's an gaorr, 1860 is cha bhi bonn gun dìoladh de bhlàr Chuil-lodair.
70 Bàrdachd Ghàidhlig
Chia'n 'eil urra cbaidh a ohreiachaKlh no urra chaidh u
ghlacadh Nach faigh iad luchd am mìoruin gu'n rogha dìol
ihoirt afld*.
An uair chluinneas fir na h-Alba do dhearbh chaismeachd, Thèid iad gu neo-chearbach fo d' dheaJbh bhrataich ; liw Domhnallaich bu dual, ae dàine thèid 'aan ruaig,
TàiUearan chlò ruaidh, ged nach fuaigh ach sracadh; Le'n cruaidh lannan sgaiteach snaidheadh chluais ia
chlaigeann, Is gu'm bi àireamh cheiann air a h-uile ball 's a' bhreacan .
Gur h-oil leam ar n-èideadh bhith air caochladh cum- aidh, 1870 \q}^ chì mi bhith 'ga dhìoladh mu gheata Lunnainn, Leis na fleasgaich bhòidheach chluicheas mar na leòmhainn, Chuireaa geilt air Deòrsa is nach faod e fuireach. Thèid rìgh Deòrsa dhachaidh 's am Prionnsa òg a
ghlaoadh, Is bidh Tearlach 'na rìgh 's fèairrde prìs nam breacan.
1875 Xs ionann 's a bhith am prìosan bhith dhìth a' bhreacain, Deanamaid iirnuigh dhìchiollach 's gheibh sinn taioe; An uair thig iad a nall oirnn còig oeud mile Frangach Bidh Tearlach air an ceann, bidh am ball fo'n casan. Sud an sluagh beachdail chuireas an gleò reachdmhor, ^••8 Armailteach gu leoir, a luaidheas an clò Catach ;
1885
1»9&
Moladh Ghloinn Domhnaill 71
la 'nuair thèid a' mhuc a dhathadh '3 a ouid uirce«,Q
fbaileadhj Air claidheaiiih 110 air breacan cha bhi tuilleadh
bacaJdh.
MOLADH CHLOINN DOMHNAILL Iain MacCodbxtm.
Tapadh leat, a Dhomh'aiU mhic Fhionnlaigh ;
Dìiùisg thu mi le pàirt de d' chònihradh ; Air bheagan eòlais a's dùthaich
Tha cuimtafi gur gille còir thu. Chuir thu do chomaine romhad,
Is feàirrde do ghnothach au còmhnuidh; Ifi cinnteach gur a leat ar bàidse : !•* Is leat ar càirdeias 'm fad as beò thu.
Mhol thu ar daoine is ar fearann,
Ar mnathan baile, is bu chòir dhuit; Cha d' rinn thu dìochuimhn no mearachd
Mhol thu gach sean is gach òg dhiubh. Mhol thu an uaisleian, uihol thu an ìslean,
Dh' fhàg thu shìos air aon dòigh iad : Na bheil d'an ealain r'a chluinntinn
Oha cbion dìchill a dh'fhàg sgòd orr'.
Teannadh ri moladh ar daodne, i«o Cha, robh e saothaireach air aon dòigh : An gleus an gaisge is an teomachd, Air aon aobbar thig 'nan comhdhail.
7J Bàrdachd Ghàidhlig
Nochdadh an eoidann ri gradan,
Cha robh gaiseadh .anns a' phòr ud :
Cliù is pailteas, maiso is tàbhachd ;
Ciod e lan càs naoh faighte air chòir iad ?
1905
Oha. bu mhisd' thu mise làijnh riut
An am bhith ag àireamh nan conspunn,
Gru innse am miaise is an uaisle 1910 An gaisge is cruadal 'n ,am trògbhail.
B'iad Bud na fir a. bha fearail,
Thilleadh ainsheasgair an tòrachd,
Is a dh' fhàgadh salach an àraich
Nai'm fanjadh an nàmhad ri'n oomhrag.
1915 Ach na'm faiceadh tu na fìr ud Ri uchd teine is iad an òrdon, Ooelas fiadhiaich ag dol sios orr'
A' falbh gu dian air bheagan atòldachd ; Claidheamh ruisgte an làimh gach aoinfhir, iMi Fearg 'nan aodiann 's faobhar gleois orr', lad oho nimheil ris an iolair,
le iad cho frioghail ria na leomhainn.
Cha mhor a thionnal nan daoine ud Bha r'a fhiactainn 's an Roinn Eòrpa; !•* Bha iad fearail an am oaonnaig,
Gu fuilteach faobharach stròioeach. Na'm faigheadh tu iad an gliooas
Ma«r a bha am misneiach 's am morchuis, C'àite am feudadh tu àireamh 1930 Aon duine b'fhearr na Clann Domhnaill ?
Moladh Chloinn Domhìimll *l%
Bha iad treubh'acli fearail foinnidli,
Gu neo-loniian'a mu'n stòras; Bha iad cunbhalach 'nan gealladli,
Gun fheall gun charachd gun ròidean. 1935 Qe do ia.rrtadh nuas a»n sinnsre
O mhullach an cinn gu am brògan, An donas cron a bha ri innse orr',
Ach an rìoghalachd mar sheòrsa.
Ach ma mhol thu ar daoine-uaiele, i'40 C'uim nach do luaidh thu Mac Dhomhnaill ? Aon Mhac Dhè bhith air 'na bhuachaill'
'6 a ghleidheadh buan duinn 'na bheòshlaintl O is curaidh a choisneas buaidh e, Leanas r'a dhualchas an còmhnuidh, 1945 Nach deachaidh neach riamh 'na thuasiaid Rinn dad bua»nnachd air an còimhstri.
C'àite an d'fhàg thu Mac MhicAilein,
An uair a thionaileadh e mhòr shluagh ?
Na fìr mhòra bu mhòr alladh 1950 Ri linn Alasdair 's Mhontròsa.
Is mairg a dhùisgeadh rùin bhur n-iaisith, No thionndadh ta^obh ascaoin bhur cleòca,
Ge b'e sùil a bhiodh 'gan amharc Cromadh sìos gu abhainn Lòcha.
1^5 Aoh ma cbaidh thu 'nan sealbhaibh,
C'uim nach do eheanchais thu air chòir iad ? Teaghlach uasal Ghlinne Garadh
Is na fìùrana o ghleannaibh Chnòideart?
7^ Bàrdachd Ghàidhlig
19«0
19M
1970
Is iomadh curaidh làidir uaibhreach.
Sheiasadh cruaidh 's a bhuaileadh stròicean, O cheann Loch Shubhairn nam fuar bheann
Gu Bun na Stuaidhe am Morar.
An d'fhàg thu teaghlach na Cea-paich,
Is mòr a' chreach nach 'eil iad còmhlan, Dh' èireadh leinn suas an aisith
Le'm pìob 's le'm brataiche sròlta; Mac lain a Gleanna-Comhann
Fir chothanta an am na còimhstri, Daoine foinnidh fearail fearrdha,
Riisgadh arm is fearg ri'n srònaibh ?
Dh' fhàg thu MacDhùghaill a Làtharn,
Bu mhuinieach gabhail a chòmhlain, Cuide ri uaislean Chinn-tire,
O'n Roinn Ilich 's Mliaol na h-Odha. 1976 Dh' fhàg thu larla Antrum a h-Eirinn,
Rinn an t-euchd am blàr na Bòinne: An uair a dhliithaicheadh iad r'a chèile,
Co chunntadh fèich air Chlann Domhnaill ?
Alba, ge bu mhòr r'a innse e,
19M Roinn iad ì o thuiiin gu mòintich :
Is iomadh urra mor bha innte
Fhiuair an còir o làimh Chloinn DomhnaiU. Fhuair iad a rithis an Riitai,
Cunntaidh Antrum ge bu mhòr i; 1985 Sgrios iad as an nàimhdean uile,
Is thuit Mac Ui Bhilin 'san tòrachd.
Moladh Chloinn DomhTuiUl 75
Bhuidhiim iad baile is leth Alba:
Is « an claidheamh a shealbhaich còir dhoibh ; Bhuidhiun iad latha Chath Gairbheach : 1'*' Rinn iad an argumaid a chòmhdach. Aii' bhea-gan còmhnaidh gu trioblaàd
Thug iad am brieteadh a moran, Mac Ghille Eathain ann le cuideachd
Is Lachlann cutach Mac an Tòisich.
1995 Na'n tigeadh feum air Sir Seumas, Gu'n èireadh iad uile còmhluath O Roinn Ghallaibh gu Roinn Ile,
Gach fear thug a shinnsre còir dhoibh. Thigeadh MJacCoinnich a Brathainn, 2000 MacAoidh Srath Nahhar 's Diìic Gordon, Thigeadh Barraich 's thigeadh Bànaich, Rothaich is Tàilioh is Ròsaich.
Ar luchd dàimh 's ar càirdean dìleas Dh'èireadh leinne sìos an còimhstri : 2006 Thigeadh uaisle Chloinn Ghille Eathain
Mu'n cuairt cho daingeann ri d' chòta; lad fo ghruaim an uair a' chatha,
Oruaàdh 'nan làmhan sgathadh feòla, Tarruing Spàinneach làidir lìomhar' 20io Sgoilteadh dìreach cinn gu brògan.
Buidheann fhuilteach glan nan geur lann, Thigeadh reisimeid nan Leòdach,
Thigeadh reieimeid nan Niallach Le loingeas lìonmhor 's le seòltaibh.
76 Bàrdachd GhàidhUg
J016 yoirbisich *s Fris^laich dh' èireadh
Is thigeadh Clann Reubhair an òrdugh: An uair a dhùisgeadh fir na h-Iùbhraich, Co thigeadh air tùs ach Tòm,as ?
2035
CEAD FHIR BHIAGUIS DO N FHEITH
EOB DONN
1714—1778
Beir mo shoraidh le dùrachd Gu ceann eile na dùthcha Far an robh mi gu suniidach Eadar Tunga is am Parbh. An àm direadh na h-uchdaich Ge do ohanadh fear, Ochain, la ami leam-sa bu shocrach Bhith an soc nam meall garbh. Far am faicte am fear buidhe Is e 'na chaol iniith le bruthach, Agus miolchoin 'n an siubhal ' Is iad ag cluiche r'a chalg,
Air faobhar a' chadha An dèidh clàistinn an spreadhaidh, Is gu'm bu phàirt sud de m'aighir Mac na h-aighe bhith marbh.
Ach, a Mhaighistir Mhioghraidh, Gu bheil aighear aig t' inntinn, Aig feabhas do mhuinntir Is a' bheinn ann ad chòir ;
Gead Fhir Bhi(ujuis do' n Fhrìfh 7T
O dhonis do rùma, ■•*° Pa chomliair do shùla,
Na tha eadar an Dùnan
Agiis cnùicean Meall Horn.
Is e mo smuainfceaai gach maduinn
An uair sin a bh' againn — •*• Dhol uaibhse cho fada
A chuir fadalachd orm :
B'e mo dhvirachd bhith faicinn
An ùdlaich a' feacadh,
Agus fùdar a' la-sadh 2050 Eadar clach agus òrd.
Beir mo shoraidh gu càirdeach
A dh'ionnsaigh mo bhràthar :
Is gun luaidh air mo chàirdeas
Gu'm bu nàbuidh dhuit mì. •* Ge do thearbadh air fuinn sinn
Bu tric anns a' bheinn sinn,
Is gur h-ainmig le m' inntinn
Bhi cùite agua ì.
Tha t'àit-sa mar thachair, *"• 'Na bhràighe is 'na mhachair,
'Na àite cho tlachdmhor
'S a chuir tlachd air do thìr.
Is na thG' dh'anabarr air t'aitr nbh
Ls mòr m ' fharmad ri t' f hasan "^^ Gur Hoirbli dhuit gach seachdaiii,
Ts fii bìiitli f'ilcimi im. fjìlli".
lif'ir ii!o slif'rviHÌli ,') nthi^ Gn pàidhear na dibhe, Is làmh dheanamh m». sithinn, WlQ 7^ ^xi cndhe pun fhiamh :
78 Bàrdackd Ghàidhlig
Faj- a bheil lain MacEachainn, Is mi tamull gnn fhaicinn, Mo dheagh chòmhlan dca-s dnineil, Bu tu easoaraid fhiadh.
^8 An am nan cuilean a chasgadh,
'Gran ciunail is 'gan glaoadh, Ni b'fhearr a thoirt facail Cha'n fhaca mi riamh. Bu shealbhach ar tadhal
20to Air sealgach nan aighean
Bu tu sgaoileadh an fhaghaid, Is &, chuireadh gadhair gu gnìomh.
Beir mo shoraidh-sa còmhluath Gu Dòmhnull Mac Dhòmhnaill,
^^ Sàr chompaiiach còmhnard
O'm faighte còmhradh gun sgìos; Is gus na h-uaislea.n d'am b'àbhaist Bhith aig Fuaran a' Bhàird leinn, Chmnadh coinne r'an càirdean,
2090 Aig.do thàDhairn gach mìovS.
Bhiodh geanachas grathuinn Aig na fir fa do chomhair, Is 'nuair la b' àill leo, bu domhain Air thomhas nam pìos.
2095 Is tric m'inntinn fo luasgan
Mu gach pung bha 'san ua-ir sin, Is cha bu mhìorun do'n t-sluagh sin, A chuir air luathair mi sìog.
Beir an t-soraidh so suas uam aioo Fax bheil càch de na h-uaislean,
Agus h-ax>n diubh gu luath Gu Aonghas ruadh mac Mhic Aoidh ;
2106
Cead Fhir Bhmguis do' n Fhrìth 71
Bha e an uraidh ckaidli seachad Is e ma.r rium am Faisbheinn, Is ged thrèig mise am fasan, Tha an cleachdadh air m' ùidh ; Gu*m bu chasg sud air m' airtneal Bhith a measg nam fear tapaidh, Agus uisge mu m' chasan aio Tighinn dachaidh à beinn;
Bu lughad mo mhulad Bhith treis am Beinn-spionnaidh, Agus tamull a' fuireach Mu bhun Cam an Rìgh.
2115 Gu'm bu dòrn sud air mholadh
Do'n òganach ealamh,
A dheònaicheadh fanadh
Ri talvamh 's ri gaoith.
Is ged bu chinnteach à chuid e, ^^ . An uair thigeadh e chugainn
Is e nach milleadh an obair
Air cuideachd a chaoidh.
Bha a làmh is a fhradharc
Air an dèanamh 'n aon adhairt, 2125 An uair a shiùbhladh na h-aighean
A stigh air a' bheinn.
Le cuilbheir na sraide
Is làmh chuimseach na graide
Nach iomralladh eadar ■** An claigionn 's an cuing.
B'e ar faaan oar grathuinn Gu'm bu phrosbaig dhuinn t' amharc, Mu'n cuairt duinn is romhainn, Ib tu ooimhead 's a' falbh ;
ÌO Bàrdachd Ghàidhlig
2135 is ged bhiodh i«ad 'nan seaaamh
Air luimead na creachainn,
Is nach b'urrainn dninn fhaicinn
Ach ait-eal de'n calg ;
Is ann an sin theireadh Aonghas, 2140 '* Ge deaoair a,n ruigheachd,
Is leoir fhad 's a. tha sinne
Gun sithionn gun sealg ;
Theid siniie gu socrach
Air ionnsiaigh nam procach, 2145 Is o neimhnid ar n-acfhuiiin
Bidh an aisnichean dearg."
Beir m' iomchorc chòmhnard
Gu DòmhnaJl mac Sheòrais,
Is ged thrèig mise an t-eòlas 2150 is ann bu deoin leam a bhith ;
Ri aithris, mar 's còir dhuinn,
Is duine tairis gu leoir e,
Is 'nuair a thogas a shròn air
Ris nach còir a bhith strì. 2155 An uair bhiodh a* ghaoth oirnn a' tionndadh
Is a' mhaoiseach 'na teaiin ruith,
An àm sgaoilidh naji contacd
Bu chall bhith 'ga dhìth.
Gu dìreadh nam fuar bheann 2160 Leis na sàr cheumaibh buadhach,
Chuireadh an ceill gu neo-uaibhreach
Nach bu shuarach do chlì.
An t-soraidh chliuiteach-sa air falbh uam Gu mac Plùisdein do'n Bhorghlaidh ; 2165 Tha do chìiisean duit se^smhach
Is gu dearbh cha'n 'eil càs :
Ceml Fhir Bhiaguis do'n Fhrìth 81
Is e mo bharail air t-uaisle
Nacli fear masguill no fuaim thu,
Gheibhear cunbhalach buan thu, 2170 Qus an uair 'n tig do bhàs.
Pòitear inntinneach measail
Os cionn fheara do stuic thu ;
Is a riamh cha b' àirde bhiodh misg ort
Na bhio-dh do ghliocas a' fàs. 2175 Bheireadh t' inntinn ort eirmseachd
Air an fhìrinn d'a seirbhead,
Is cha bhiodh strì ri do thoirmeasg
Gus an teirgeadh do bhlàths.
Is ann an rudhachaibh Sheannabhaid 2180 Tha an Sutharlach ainmeil,
Gus an ludhaiginn m' \omchorc
lomchar a suas.
Is ri innse mar 's cubhaidh,
Is fìor gheanail 'na shuidhe 2185 Ajn feiar tighearnail cridheil,
As ceann-uidhe dhaoine uails'.
Sàr ghiomanach gunna,
Làjuh bhiadhadh nan cuilean, ^
Agus iarrtaiche tunna 2'^o Ann an cumadh gun chruas ;
Dhuinn a b' àbhaist bhi tathaich
Air na h-àbhaich 'n àm laighe;
le ged dh' fhàg mise a chathair
Leam is deacair a luaths'.
82 Bàrdachd Ghàidhlig
MARBHRANN lAIN MHIC-EACHAINN
EOB DONN
2195 lain MhicEachainn, o'n dli'eug tliu C'àit an tèid sinn a dh'fhaotainn Duine sheasaa 'nad fhine,
An ratha>d tionail no sgaoilidh ? Is nì tha cinnt' gur beart chunnairt 2200 Nach dean duine tha aosda e,
la ged a bheirt' de'n àl òg e
Is tearc tha beò dhinne chì e.
Dearbh cha b' iona-nn do bheatha.
Is do fhir tha fa.thast an caomhnadh, 2205 Thionail airgiod is fearann
Bhios buidheiann eile 'g a sgaoileadh; Bhios fèin air an gearradh
Gun ghuth oaraid 'gan oaoineadh, Air naoh ruig dad de mholadh
2210
Tha iad laghail gu litireil,
Is tha iiad 'nan deibhtearan geura, Is iad a' pàidheadh gu moltach
Na bhios aca air a chèile; 2215 Ach an còrr, thèid a thasgaidh,
Gred 's cruaidh a cheiltinn o'n fhèile, Is tha an sporan 's an sùilean
Ceart cho dùinte air an fheumnach.
Marhhrann lain Mhic-Eachainn 83'
Leis an leth-onoir riataicli-s' 2220 Tha na ceudan diubh faomadh,
Leis an fhearr bhith am fìachaibh Fada aig Dia na laig daoinibh ; Thig fo chall air nach beir iad,
Is e oeann mu dheireadh an dìtidh, 2225 " C'uim nach d'thug sibh do n' bochdaibh Am biadh an deoch is an t-aodach ?"
Ach na'm b'urrainn mi dhiiraiginn
Do chliìi-s' chur an òrdugh, Ann an litrichibh soilleir, 2230 Xìv chor 's gu'm beir na daoine òga air;
Oir tha t' iomradh-s' cho feumail
Do an neach a thèid ann do ròidibh Ib a bha do chuid, fhad '© bu mhaireann,
Do an neach bu ghainne 'na stòras.
2236 Fhir tha an latha is an comas,
Ma's àill leat alladh tha fìùghail, So an tìom mu do choinne
An còir dhuit greimeachadh dlùth ris ; Tha thu am baiteal a' bhàis
A thug an t-àrmunn-s' do'n ùir uainn ; Glacadh gach fear agaibh a oifìg
Is mo làmh-s' gu'n cothaich e cliù dhuibh.
2240
Oir ged tha cuid a bhios fachaid
Air an no'-ch la tha fìalaidh,
22^5 la i uio bharail-!?' gu h-achda.^'dh
Bu chòir an athchuing' so iarraidh : —
84 Bàrdachd Ghàidhlig
Gu'm bu luatli thig na linnean
Ni chuid as sine dhinn cialla^h, Niach dean sinn ìobairt de bhithbhuantachd 2250 Air son trì fichead de bhliadhnach*.
Is lìonmhor neach bha gun socair
A chuir thu an stoc le do dhèilig, Agus bàth-ghiullan gòrach
Thionail eòlas le d' èisdeachd ; 2255 Dearbh cha'n aithne dhoiiih aon neach,
Mach o ìmiaidhean sprèidhe, Nach 'eil an inntinn fo chudthrom
Air son do chuid, no do chèiUe.
Fhir nach d' ith mìr le taitneas 2268 Na'm b' eòl duit acrach 'san t-saoghal
Fhir a chitheadh am feumnach
Gun an èigh aige a chluinntinn ; , B' fhearr leat punnd de do chuid uat
Na unnsa chudthrom air t' inntinn : 2266 Thilg thu t' aran air uisgeach'
Is gheibh do shliochd iomadh-fillte -e.
Chì mi an t-aimbeartach uasal
Is e làn gruamain 's fo airtneal,
Is e gun airgiod 'na phòcaid 2270 Air an òsdthigh dol seachad :
Chì mi banntrach bhochd dheurach, Chì mi an deirceach làn acrais,
Chì mi an dìllenchdan dearg rùisgte, Is c falbh anns na racaibh.
Mitrhhraììn lain Mhic-Eachainn 85
2275 Chi nii aii ceòlair' guii iiiheas air,
Call a ghibht cio chioii cleachdaidh, Chi mi feumnach na comhairr
Ag call a ghnothuich 's a thapaidh ; Na'm biodh aire agam fhìaiachd 2280 Ciod e as ciall do'n mhòr aoain-s',
Is e their iad gu lèir rium,
" Och ! nach d'eug lain MacEachadnn !*'
Chì mi an t-iomadaidh sluadgh so
'Nan cuLaidh-thruaighs' chionn 's nach beò tbu; 2285 is ged e an call-sa tha an uachdar
Clù mi buannachd nan òlach ; — O'n a thaisbein dhomh 'm bliadhna
lomadh biadhtach nach b' eòl domh, Mar na rionnagan reulta 2290 An dèidh do'n ghrèin a dhol fodha.
Is tric le marbhrannaibh moltach,
A bhios cleachdach 'sna dùthchaibh-s', Gu'm bi coimeaegadh masguill
Tighinn a steach annt 'n a dhmchdaibh ; •2^^ Ach ged bhithinn-se air mo mhionnan
Do'n Tì tha cumail nan dùl rium, Cha do luaidh mi mu'n duine-sa
Ach buaidh a chunnaic mo shùil air.
81 Bàrdachd Gìiàidhlig
MOLADH COILLE CHROIS Eachann MacLeoid
Ìioruit 1750
M'ioninliainn m'annsachd is mo thlachd 2300 G'an d'thug mi toirt;
Chia'n àicheadhainn do'n chlèir nach dean^nn stad 'Sa' choille sin Crois.
Is binn cruit cheòlmhor is clàrsach cheart Is pìob le cuid dos, 2305 Ach is binne na h-eoin a' seinn mu seach 'Sa' choille sin Crois.
Dh'aon innleachd d'an d'fhuaradh a mach
Gu ar dion o'n olc, B'fheàrr dubhar nan craobh le smuaintean ceart 2310 'Sa' choille ein Crois.
Ged bhiodh tu gun radharc sùl, gun lìith do chos,
Ann ad dheoiridh bochd, Na'm bu mha.th leat do shlàinte philleadh air aia,
Ruig coille Chrois.
2315 Aig àilleiachd a luis is mìsleachd a meas Is Mg feabhas &, blais, Cha'n iarradh tu shòlas na'm biodh tu glic Ach coille Chrois.
A bheil oeòl-cluaise 'san t-saoghtal-sa bhos 2320 C}io binn is cho bras
Ri sior-bhòrcadh stoirmeil an eas Ri taobh coille Chrois ?
Latha Chuil-lodair .W
Tearnadh a' bhuinne le creig Gun uiieasbhaidh iieirt, 2525 Nach traogh is nach tràigh is nach fàs beag, Nach reodh is nach stad.
Is lionmhor bradan tarrgheal druimbhreac
A leumias ris : Cho luath 's a thàras iad as 2330 Ag comhruith bho'n eas.
2340
LATHA CHUIL-LODAIR AGUS COIR NAN GAIDHEAL
Iain Ruadh Stiubhart
floruit 1745
Gura mòr mo chùis mhulaid
Bhith ag amharc na guin atà am thìr.
A Righ ! bi làidir, 's tu as urrainn
Cbasg nan naimhdean tha dhuinne 's gach taoibh.
Oimne is làidir Diùc Uilleiam,
An rag mhèirleach, tha guin aige dhuinn :
B'e sud salchar nan sgeallag
Tighinn an uachdar air chruithneachd an fhuinn.
Mo chreach Tearlach Ruadh bòidheach Bhith 'ga dhìteadh aig Deòrsa nam biasd ; B'e sud dìtoadh na còrach, An fhìrinn 'sa beoil foipe sios. Ach, a Rìgh, ma's a deoin leat, Cuir Mì rìo^hachd air seòl a chaidh dhinn ; 2J<5 Cuir rìgh dligheach na còrach Ri linn na tha beò os ar cinn.
88 Bàrdachd Ghàidhliy
Mo chreach a.rniailt> nam breacan Air aii sgaoiP 's air aji sgapadh 's gach àit, Aig fìor bhalgairean Shasunn 2360 Nach do ghnàthaich bonn ceartais 'nan dàil ; Ge do bhuannaich iad baiteal, Oha b'ann d'an cruadal no an tapadh a bhà, Ach gaoth an iar agus f rasachd Thighinn an iar oirnn bhar machair nan Gall.
2355 ig truagh nach robh sinn an Sasunn
Gun bhith cho teann lair ar dachaidh 's a bhà ; Is cha do sgaoil s'nn cho aithghearr, Bhiodh ar dìchioll ri seasamh na b'fhearr. Ach 's droch dhraoidheachd is dhrèachdan
2360 Rinneadh dhuinn mu'n deachas 'nan dàil; Air na frìthean eòlach do sgap sinn, Is bu mhi-chòmhdhail gu'n d'fhairtlich iad oirnn.
Mo chreach mhòr na cuirp ghlègheal Tha 'nan BÌn' aìr na slèibhtean ud thall,
23W Gun chiste gun lèintean,
Gun adhlacadh fhèin anns na tuill ; Chuid tha beò dhiubh an dèidh sgaoilidh Is iad a' bruithe a chèile air na luing ; Fhuair na Chuigs an toil fèin dinn
2370 Is cha chan iad ach reubaltaich ruinn.
Fhuair na Goill sinn fo'n cafian,
Is mor an nàire 's am masladh sud leinn ;
An dèidh ar dùthcha 's ar n-àite
A spùilleadh 's gun bhlàths againn ann ;
Latha Chuil-lodair 89
2371 Caisteal Dhùnaidh an dèidh a loegaidh, Is e '^a làraich thuirseach gun mhiadh : Gu'm b'e an caochaileadh goirt o Gu'n do chaill sinn gach sochair a b'fhiach.
Cha do shaoil nii le m' shìiilean 2380 Gu'm faicinn gach cìiis mar a tha; ,
Mar spiitadh nam faoilleach
An am nan luibhean a sgaoileadh air blàr ;
Thug a' chuibhle car tionntaidh
Is tha iomadh fear gu h-aimcheart an càs ; 2385 A Righ, seall le do choibhneas
Air n,a fir tha aig nàimhdea.n an sàe.
Is mòr euooir 'n luchd òrduigh An fhuil ud a dhòrtadh le foill ; Mo sheachd mallachd air Mhoirear Deòrsa: 2390 Fhuair e an là ud air òrdugh dha fèin. Bha an dà chuid air a mheoiribh, Mar an gìogan gun tròcair le f oill ; Mheall e sinne le chòmhradh, Is gu robh ar barail ro-mhòr air r'a linn.
2395 Ach fhad 's is beò sinn r'ar latba
Bidh sinn oaoidh na ceathaim chaidh dhinn, Na fìr threubhach bh'a» sgairteil, Dheanadh f eum le claidheamh 's le sgia-th ; Mur bhiodh sìontan 'nar n-aghaidh,
*^ Bha sinn sìos air ar n-adhairt gu dian, Is bhiodh luchd beurla 'nan laighe Tòn thar cheann : b'e sud m'aighear 's mo mhiann,
^ Bàrdachd Ghàidhlig
Och nan och, 's mi fo sprochd,
Is mi ^n so ag osnaich lcam fèin 2405 Ag amharc reismeid an Ròsaich
Ag ithe feur agus cruithn'eachd an fhuinn ;
Rothaich iargalt is Ciataich
Tighinn a nall oimn le luchd chasag is lonn ;
lad mar mhiolchoin aig acras, 2^10 Siubhal chrìoch, charn chlach, agus tholl.
Mo chreach an dùthaich air an d'thàinig: Rinn sibh nis clàr rèidh dhith cho lom, Gun choirce gun ghnàiseach, Grun sìol taghte am fàsach nam fonn ; 2415 prìs nan cearc air an spàrdan
Gu ruige is na spàinean thoirt uainn ; Ach sgrios na craoibhe f'a blàth oirbh, Air la crìonadh f'a barr gu a bonn.
Tha ar cinn fo 'n choille, 2420 Xg; eiginn beanntan is gleanntan thoir oirnn ;
Sinn giin sìigradh gun mhacnus
Gun èisdeachd ri binneas no ceòl ;
Air bheag bìdh no teine
Air na stùcan air am bi an ceò, 2*25 Mar chomhachaig eile,
Ag èÌ6dea<?hd ri deireas gach lò.
Latha Chuil-lodair 91
LATHA CHUIL-LODAIR
Iain Ruadh Stiubhart
O gur mis th'air mo chràdh,
Thuit mo chridhe gu làr
Is tric snighe gu m' shàil om' lèirsinn.
2430 Dh'fhalbh mo chlàistinueachd uani, Cha chluinn mi 'san uàir Gu mall no gu luath ni's èibhinn.
Mu Thearlach mo lùin, Oighre airidh a' chrùin Is e gun fhios ciod an taobh gu'n teid e.
3436
Fuil rìoghail nam buadh
Bhith 'ga dìobairt 'san uair,
Is mac dìolain le a shluagh ag èirigh.
Sìol nan cuilean gun bhàidh, 2440 'G an ro-mhath chinnich an t-àl
Chuir iad .siiuie an càs na h-èiginn.
Ge do bhiiaiiiK.il sibh blàr
Cha b'ann d'ur cruadal a bhk,
Ach gun ar sluaghainn bhith 'n dùir a cheile.
2446 larla Chrombaidh le shlòigh, AgUB Bàrasdal og, Is Mac MhicAilein le sheoid nach gèilleadh.
Clann Ghriogair nan Gleann, Buidheann ghiobach nan lann, "^w Is iad a thigeadh a nall na'n èight' iad.
92 Bàrdachd Ohàidhlig
Clann Mhuirich nam buaxih,
ladsan uile bhith uainn,
Gur h-o sud m'iomadan fcniagh r'a leughadh.
A Chlann Dòmhnaill mo ghaoil 2456 'Gam bu shuaicheantas fra.òch,
Mo chreach uile nach d' fhaod sibh èirigh.
An fhuil uaibhreiach gun mheang
Bha buan cruadalach ann,
Ged chaidh bhur bualadh an am na teugmhail.
8^ Dream eile, mo chreach,
Fhuair an laimhseachadh goirt;
D'an ceann am Frisealach gasda treubhach.
Clann Fhionnlaigh Bhràigh Mharr,
Buidheann oheannsgalach gharg,
'Nuair a ghlaoidhte adbhans 's iad dh'èireadh.
2465
Mo chreach uile is mo bhròn
Na fir ghaed' tha fo leòn,
Clann Chatain an t-sròil bhith dhèidhlaimh.
Chaill sin Dòmhnall donn siiairc 2470 O Dhùn Chrombaidh so shua«, Miar ri Ala.sdair ruadh na fèile.
Chaill sinn Raibeart an àigh
Is chia bu sgruba>ire e,
Measg ohiaigneachadh lann i& bhèigneid.
2476
Is ann thuit na rionnagan gasd,
Bu mhiath àluinn an dreach ;
Cha bu phàidheadh leinn mairt 'nan èirig.
24M
Latha Chwil-lodair
Air thùs an latha dol sìos Bha gaoth ag cathadh uan sìon As an adhar bha. triau ar lèiridh.
Dh'fhàs an talamh cho trom
Gach fraoch fearaun is foun,
Is nach bu chothrom dhuinn lom an t-slèibhe.
Lasair theine nan Gall
Frasadh pheileir mu'r ceanu;
Mhill sud eireachdas lann 's bu bheud e.
Ma's fìor an dàna g'a cheaun, Gu'n robh Achan 'sa' champ : Dearg mhèirleach uan rabhd 's nani breugan.
2*^ Is e sin an Seanalair mòr,
Gràin Ì6 mallachd an t-slòigh, Chreic e onoir 's a chleòc air eucoir.
Thionndaidh e choileir 's a chleòc Air son au sporain bu mhò : 2495 Rinn sud dolaidh do sheoid Righ Seuma^.
Ach thig cuibheall an fhortain mu'n cuairt,
Car o dheas no o thuath,
Is jjheibh ar n-eascaraid duais ua h-ei ccir.
2600
Is gu'm bi Uilleam Mac Dheòrs'
Mar chraoibh gun duilleach fo leòn,
Gun mheur, gun mheangan, \r\\n mheoirean gèige.
Gu ma lom bbics do leac,
Oun bl:ean, gun bhiàthair, guu mhac,
Gun fhuaim clàrsHÌch guu laj. 'r chèire.
94 Bàrdachd Ghàidhlig
2505 Gun sòlae sonas no seajins,
Ach dòlas dona mu d' cheann,
Mar bha air ginealach clann na h-Eiphte.
Is chì sinn fhathast do cheann Dol 'san adhar ri crann, 2510 ig eoin an adhair 'ga theann reubadh.
Is bidh sinn uile fa-dheoidh,
Araon sean agus òg,
Do'n Righ dhligheach 'dan còir ag gèilleadh.
DO DHOMHNALL BAN MAC DHOMHNAILL DUIBH
Alasdair Camshbon floruit 1745
So deoch-slàinte mo ghadsgich, ^15 ig còir a faicinu 'ga lìonadh,
Is a cumail an oleachdadh
Mar fhasan da rìreadh ;
H-uile fear leis nach ait i
Fàgam eeaii an iotadh : 2520 Bhith 'ga h-òl gur h-e b'annsa
Ma's branndaidh no fìon i.
Ma's branndaidh math cruaidh i Druid a nuas i 'ga feuchainn, Is gu'n cuirinn làn cuaich dhith *25 j^ suas fo chlàr m' eudainn ; ^
Is olc an obair do chàirdean Bhith mi-ghràdhach do chèile, 'S a h-uile fear leis an àill i : So deoch-slàinte nan reubal.
Donihnall Bàn Mac DhomJuuùll JJwihh 95
»30
Is a Dliomlmaill òig Abmich, Do shlàinte gu'm faic mi mu'n cuairt i; An t-òg f ìrinneach smachdail Nach robh tais an am CTuadail ; Is beag iongnadh an t-àrdan 2535 Bhith gu h-àrd ann do ghruaidhean,
Is a liuthad fuil rìoghail Tha sìoladh mu d' ghuaillibh.
Gur lìonmhor fuil fhnasach Tha air a pasgadh fo d' lèinidh,
25^ O shliochd Mhànuis Mhic Cairbre
Bha gu h-armailteach treubhach, Le sgiathaibh breac dùbailt Is le'n lùirichean treuna: An am dhoibh dol anns an iomairt
2545 Cha b'e tilleadh bu bheus doibh.
Gur lìonmhor do chàirdean Ann an Albainn r'am feuchainn ; Is car' thu d'oighre na Dreòllainn Is do Shir Domhna-11 a Slèibhte; 2560 Do Mac Shimidh naan bratach
Nach robh tais an am feuma : Dh'èireadh Eòghan òg Chluainidh Is a shluagh leat gun euradh.
«65
Gu'n èireadh Diuc Pheairt leat Is àrd Mharcus na h-Einne, Mar sud is Clann Chatain Le'n glaB lannaibh geura;
96 Bàrdachd Ghàidhlig
Mac MhicRaghnaill na Ceapaich Lre phrasgan gla^n treiibhach, Ts Mac lain Stinbhairt o'n Apuinn Ceannard feiachd e na^'h ^èilleadh.
2560
Is tha thu cinnteach ad chinneadh Anns gach ionad a-n tèid thu : Is mairg dh'fheuchadh an ascaoin, 2566 cha bu tais an am feum iad :
Gti h-armach acfhuinneach rìoghail, Is cha'n e stj-ìcchdadh bu bheus doibh ; Is le f arum an làmhaich Gu'm biodh ,an nàimhdean gun èirigh.
2570 is dearbhadh air sin Sliabh a' Chlamhain
Gu'n d'fhuair sibh barrachd an cruadal ; Thug thu an dìithchas o d' sheanair : B'àrd che-annard air sluagh e: Tha mo dhùil anne an Trianaid,
2575 Ma's nì thig gu buaidh e,
Gu'm faic mi thu ad Dhiùca
An dèidh an crim ud a bhuannachd.
Là na h-Eaglais bh'aig Hàlaidli Thug sibh barr air a' bhuidhinn :
258a An uair a thionndaidh na nàimhdean
'Nan sia rancan 'sa' bhruthach : Dhuit cha b'iomrall an cruadal, Ghlac thu an dualchas bu chubhaidh : An uair theann do chinneadh r'a chèile
2685 Ghabh na bèisdean mu shiubhal.
Moladh na Sean Chànain Gà'ìdhlig §7
Cha b'e siubhal n«a slàinte Bh'aig a' ghràisg ud a' teicheadh ; Is iomadh còta ruadh màduir Bh'anns an àraich gun leithcheann, 2590 Agus slinnein o''n ghualainn
Agus cnuac chaidh a leagail Le lùths njam fear làidir, Ghabh an fc-àrdan gun eagal.
Is mairg a tharladh riu crosgach 3W6 An am tachairt ri »iàmhaid ;
Is mo ghaol-sa air aji tòiseach,
Craobh chosgairt a' bhlàir thu ;
Ati uair a thogte do bhratach
Le fir ghasda neo-sgàthach, *•• Is ann le lùths bhur gacirdein
Bhiodh luchd beurla anns an àraich.
MOLADH NA SEAN CHANAIN GAIDHLItì
Alasdaib MacDhomhnaill
c. 170O— c. 1770
Gur h-ì afi crìoch àraid Do gach cainnt fo'n ghrèin,
2606
Gu ar smuainte fhàsmhor A phàirteachadh r'a chèil' ;
Ar n-iiintinnean a rùsgiadh, Agiie rùn ar crì, Le'r gnìcmh 's le'r giùlnn Sùrd chur air ar dìth.
98 Bàrdachd Ghàidhlig
2*10 Is gu laoigh ar beoil
Dh' iobradh do Dhia nan dùl ; Is i h-ard chrìoch mhòr Gu bhith toirt dòsan cliii.
Iis e a.n duine fèin '•W As aon chreutair reusanta ann :
Gu'n d'thug toil Dè dha Gibht le bheul bhith cainnt.
Gu'n chum e so O'n uile bhrùid gu lèir ; O ghibht mhor phrìseil-s* Dheilbh 'na ìomhaigh fèin !
2620
Na'm beirte balbh e Is a theanga marbh 'na cheanny B'i an iargain shearbh e; *8B B'fhearr bhith marbh no ann.
Is ge h-iomadh cànain O linn Bhabeil fhuair An sliochd sin Adhaimh, Is i Ghàidhlig a thug buaidh.
2630 Do'n labhradh dàicheil
An urram àrd gun tuairm*s, Gun mheang gun fhàillinn Ae urra càch a luaidh.
2638
Bha a' Ghàidhlig ullamh,
'Na glòir fìor-ghuineach cruaidh
Air feadh a' chruinne
Mu'n thuilich an Tuil-ruadh.
Moladh na Sean Chànaàn Gàidhlig 99
Mliair i fòs
Is cha teid a glòir air chall 2M0 Dh'aindeoin gò
Is mìoruin mhoir nan Gall.
Is i labhair Alba Is gall-bhodaich fèin, Ar flaith, ar prionn&aidhe ••^ Is ar diùcanna gun èis.
An tigh-comhairl© an rìgh
An uair shuidheadh air binn a' chùirt
Is i a' Ghàidhlig lìomhta
Dh' fhuasgladh snaidhm gach cùis.
2650 Is i labhair Calum
Allail a' chinn mhoir,
Gach mith is maith
Bha an Alba, beag is mor.
le i labhair Goill is Gàidheil, ^^ Neo-chlèirich is clèir,
Gach fear is b©a.n A ghluais€iadh teanga am beul.
Is i labhair Adhamh Ann a phàrras fèin 2660 Is bu shiubhlach Gàidhlig
O bheul àluinn Eubh.
Och tha bhuil ann ! Is uireasbhach gann fo dhìth Glòir gach teanga 2665 A labhras cainnt seach
100 Bàrdachd Ghàidhlig
Tha Laidionn coimhliont Torraxìh teann na's leoir, Ach sgalag thràilleil I do'n Ghàidhlig chòir.
2670 'S an Aithne mhoir
Bha a' Ghreugais còrr 'na tìm, Ach b'ion di h-òrdag Chur fa h-òirchrios grinn,
Is ge mìn slìm bòidheach 2676 Cùirteil ro-bhog lìomht'
An Fhraingis lòghmhor Am pailis mor gach rìgh,
Ma thagras càch oirre Pàirt d'an ainbheaoh fèin 2680 Is ro-bheag a dh' fhàgas
lad de àgh 'na crè.
Is i an aon chànain Am beul nam bàrd 's nan èisg As fearr gu càineadh 2685 O l^nn Bhabeil fèin.
Is i las fearr gu moladh,
Is as torrunnaiche gleus
Gu rann mo laoidh
A tharruing gaoth troinih bheul.
■690 Is i as fearr gu oomhairr
Is gu gnothuch chuir gu feum Na aon teanga Eòrpach, Dh'aindeoin bòsd Uian Greug.
Moladh na Sean Chànain Gàidhlig 101
Is i as fearr gu rosg >W5 Is air chosaibh a chur duain,
Is ri cruaidh uchd cosgair Bhrosnachadh an t-sluaigh.
Mu choinne bàir
Is i as tà,bhachdaich bheir buaidh, 2700 Gu toirt a' bhàis
Do'n euooir dliàicheil chruaidh.
Cainnt làidir ruithteach Aa neo-liotach f uaim ; Is i sea.ghail sliochdmhor 2706 Briosg-ghlorach mall luath.
Cha'n fheum i iasad
Is cha mho dh'iarras uath' ;
O, an t-sean mhathair chiatach,
Làn de chiada buaidh !
*7it Tha i fèin daonnan
Saoibhir macineach slàn,
A tighean-taisge
D* fhaclaibh gasda làn.
A' chanain sgapach 3711 Thapaidli bhlasda bhinn,
Thig le tartar Nearimhor a beul cinn.
An labhairt shìolmhor Lìonmhor, 's mìlteach buaidh ; 3f» Shultmhor bhrìoghmhor
Fhiorghlan, chaoidh nach tniaiU !
102 Bàrdachd Ghàidhlig
B'i an teajiga mhilis Bhinnfhoclach 'san dàn, Gu spreigeil tioram 2725 loraltach, 's i làn.
A' chànain cheòlmhoir Shòghmhor, 's glòrmhor blas, A labhair moirshliochd Soota is Gaidheil ghlais :
^^ Is a rèir Mhic Gomb,
An t-ughdar mòr ri luaidh,
Is i as freumhach òir
Is ciad ghràmair glòir gach sluaigh.
MARBHRANN DO PHEATA COLUIM Alasdaib MacDhomhnaill
Is tùirsoach mo sgeul ri luaidh, 2736 Is gun chàch 'ga<d chaoidh;
Mu bhàs an fhir bu leaubail tuar, Is bu mheanbh r'a chlaoidh.
Is oil leam bàs a' choluim chax>imh, Nach b' anagrach gnàs, 3740 A thuiteam le madadh d'am beus Dobhran nan càrn.
Is tu as truaigh leinn de bhàs nan eun,
Mo chràdh nach beò; Fhir a b' iteagach miotagach triall, ■745 Ge bu mheirbh do threoir.
Marhhrann do Pheata Coluim ' 108
B'fheumail' do Naoi iia càch
An ani bhàrcadh nan stuadh ; Bu tu an t>eachdaire gun seacharan dà,
An uair thràigh au cuan.
2750 A dh'fhidreachdainn an d'fhaJbh aoi tuil, Litir gach fear, Dìighall is Colum gu'n chuir Deagh Naoi thar lear.
Ach chaidh Dìighall air seacharau-cuain ^55 Is eha do phill e riamh;
Ach phill Colum le iteagaich luath, Is a fhreagradh 'n a bhial.
Air thùs, cha d'fhuair e ionad d'a bhonn An seasadh e ann, 3760 Gus .an do thiormaich dìle nan tonn Bharr mullach nam beann.
Is an sin, a litir-san leugh an duine bha glic
Gu'n thiormaich a' bhailc, Is gu faigheadh a mhuirichinn cobhair 'nan teirc' 2765 Agus fuaagladh 'nan airc.
Le neart cha spùilteadh do nead,
Ge do thigte gu d' shlad ; Bhiodh do chaisteal fo bhearraibh nan creag
Ann an daingnichean rag.
^O Cha do chuir thu dìiil an airgiod no sprèidh No fèisd am biodh sùgh, Ach spioladh is criomadh an t-sìl le d' bheul, Is ag òl a' bhùim.
Wi Bàrdachd Ghàidhlig
Aodach no anart, sioda no sròl, 2778 Oha ch€a.nnaiclieadh tu am bùth :
Bhiodh t-èididh de mhìn iteacha gorm, Air nach drùidheadh an driùchd.
Cha. do ghabh thu rianih paidir no creud A ghuidhe nan dùil ; 2780 Gidheadh cha'n 'eil t'anam am pein O chaidh thu null.
Cha'n e gun chiste no anart bhith comhdach do chrè
Fo lic anns an ìiir, Tha mise, ge cruaidh e, an diugh 'g acain gu lèir, *788 Ach do thuitim le cù.
2790
2798
MOLADH AIR PIOB-MHOIR MHIC CRUIMEIN
Alasdair MacDhomhnaill
Is iomadh baintighearn' bha spèiseil
Mu'n chèile bh'aig Mòraig ;
Gu'n àirmhear mi fèin diubh
Is gach tè tha de m' sheòrsa :
Mhol e phìob anns gach grìd
Am b'fhearr a prìs cheòhnhor,
'Na buadhanna mòra,
'Na gaisge ri comhrag ;
O, fhad bhios bìog no a.on dìorr,
No gnè chlìth am chomhradh-s',
Is gun an fhorc a bhith ani' mheoiribh,
Gu mol mi ri m' bheò thu.
2809
Molddh air Pìoh-Mhòir Mhic Cruimein 105
Leam is mùirneacli 'n ani èirigh Criiaidh sgal èibhinn do sgòrnain ; Aiiail beatha do chreubhaig 'G a sèid^adh troimh d' phòraibh; Cinnidh as port nach tais, Làn de thlachd sòghradhach, Is e fonnmhor mear bòidheach, Gu h-inntinneach lòghmhor ; Ceart is blae, caismeachd bhras, Is ùrlar cas comhnard, Gun rasgaich gun chrònan, Gun slacdaireachd mheoirean.
2810 An ani do'n ghrèin dol 'na h-èididh
Is tric leat èirigh ad sheòmar,
Gu trusganach ceutach,
Is ribein glèghrinn de'n t-6iòl ort;
T' àrd ghlaodh suas, sgairteil fuaim, 2815 Maduinn f huar reòta ;
Dol 'san ruaig chomhraig
Bheirte sluagh beò leat :
Gur spreòdadh cruaidh V alarm-sa, luath
Neach is tuar gleois air ; 2«20 Gu'n toir mi-fhìn bòidean
Gu mol mi ri in' hheò thu.
Corp mìn chraicneach glè ghlan Làn de sheideagan-cruadail, Do cheud sgairt neartmhor eutrom 2*29 Mosglaidh oeudan o'm fuar-ghreann ;
Le mor sgairt thèid gu grad An arm 's am brat buailte,
lOG Bàrdachd Ghàidhlig
Le foirmaala/chd uallaich Is craobh-fheirge 'nan gruaidhibh; 2830 Spàinneiach glas cùil nan claie,
Siar gach baQ-cruachain, Grad ullamh gu tuasaid, Le sgial sionnsair 'gam buaire^h.
9835
2840
Is mòr tha mhaise is de mhisnich Is de dhetagh ghibhtean 'na t'ùrluinn : Pròis^il sturtail, fìor sgibidh, Is gur neo-mheiata cur giuig ort; Goic nam buadh as àghmhor gruaim, A dh' fhàgas eluagh creuchdach ; Gu marbhadh is gu reubadh Le caithream nan geur lann : Pìob 'si suas as dìonach nuall Miarchruinn luath loumnach : Toirm thrileanta bhlasda, 2846 is fìor bhasdalach beucail.
An uair a nochdar a' bhratach, B'ait leam basgar do shionnsair ; Le d' bhras-shiubhlaichean cnapach Teachd le cneatraich o d' chrunnluath :
8«50 Oaismeachd dhlùth as pronnmhion lùth,
Teachd le rùn reubaidh, Ghmrradh smìiis agus fhèithean Le d' sgalghaoir ag èigheach. Oo de'n t-sluagh nach cinn luath
.98H Fo do spor cruaidh gleusta?
Cha'n 'eil anam an creubhaig Làn de mhisnich nach sèid thu.
ìloladh air Pìoh-Mhòir Mhic Cruimein 107
Chuireadh cnapraich do bhras-mhiar
Gach aou a'gne gu cruadal : *^ Do thorniau dìonach le lasgar,
Aird-bhinn chaisnieachd an fhuathais.
Lìiths is spìd, luas le clì,
Is mòr neart fìor-chuanta,
Gu sàthadh 's gu bualadh 2868 is gu cuirp chur an uaighibh :
Beuc nam pìob 's i cur dhìth,
Sìorsgrios gnìomh-luaineach
Riamh ri h-uchd bualaidh
Is crann àghmhor 'san ruaig thu.
^^ Molam oeòl agus caism€>achd,
Crann taitneach mo riiin-s' thu :
Chuireadh t'iolach fo d' bhratbhrèid
Rinn-cholg gaisge 'nar sùilean.
Rìgh nan ceòl, 'n am na slòigh 2875 Bhith 'nam mòr èididh,
Gu stròioeadh 's gu reubadh,
Chur chorp as a chèile :
Ri h-uchd gleoie is bras do mheoir
Le d' anfhadh glòir-ghleusda, •w Dol air 'n adhart gu sgairteil
Is leanailt bhras 's an retreuta.
Rinn thu òinid de'n chlàriiaich, Searbh mar ràcadal fìdhlean : Ciuil bhochd mhosgaideach phrànihail '^^ Air 8on sheian daoine is nìonag:
Ri h-uchd goil' b'fhearr aon sgal O d'thuill mheara fhìnealt
103 Bàrdachd Ghàidhlig
G'a*m brosnadh 's d'au grìosadh, Ann an caithreani thoirt grìosaich ; 2890 Toimi do tholl phronnadh phong
Cruinn-chruiaidh lom-dhìonach ; B'fhearr 'san am 6Ìn do bhrothluinn Ka uile oirfeid na crìostachd.
ai90
2900
Torman siùbhlach dhos fàinuieach As milis gàirich is crònan ; Bìiirein cuilc is binn ardghaoir, Teachd o fhaslaicheian ceòlchaol ; Sionnsair donn as foirmeil fonn, Is sgiamhach bonn ro-ghrinn, Gun gha-iseadh, gun fhòtus, Is rifeid gheur chomhnard : Brat mìn trom, plabraich crom, Shìcda lom cròdheiarg, Mar shuaicheantas comhraig 2905 is e srannraich ri mòrghaoith.
B'ait bhith 'g amharc 'na t'eudann
An am bhith sèideadh do shròine ;
Tha Mars gaisgeil 'na èididh
Ri sìcr-shèitrich fo d' chòtan : 2910 An uair chùireìar suas do ghlaodh cruaidh
Roimh an bhràs-ishluagh choimhstritheach,
Cinnidh daoine 'nan leòmhannaibh
Fuileachdach beòdha.
Bidh bras ruaim, ghuineach ruadh, 2915 Anns gach gruaidh f heòlmhoir ;
Is le mor lasgar do bhrasphort
Cha'n ath iad bhith deònach.
Moladh air Pìob-Mhòir Mhic Cruimein 109
B'e sud an gotliadh fìor-laghach
A' dol air n-adhart 's a' mhàrsail ; 2920 Ann d' chorp cumail sbadhaidh
A' dol am fradharc do nàmhad ;
Is ioiniadh fear bheir fa-near
T' fhacail mhear ghràsmhor,
D'an spreòdadh 'sna blàraibh 2925 Lie mear ghaoith do mhàla :
Is rabhadh trom i^Sich. aon phong
Thig o d'ehom gàireach,
Sìor bhrosnachadh teine,
Is tarruing sgoinneil air chlàidhean.
2^30 Chuireadh tusa le d' bhuaidhean
Gaoir dhearg chruadaii 's gach inntinn ;
Shiubhladh tu le d' thoirm uallaich
Gach ball uasal 's cha dìbir ;
Dhannsadh brae air thoirt as, 2^35 Le fìor bheiachd mìochuis,
Gach cridhe a bhios rìoghail
'Nan comaibh gun dìbleachd :
Thèid air ghleus gach aon chrè
Le misg-chath' gheir dhìlis ; 2940 Ig le brosdadh do bhrasphort
Gu'n caegradh i.ad riiìltean.
Gura suibsec fìor tliorrach Corp eo-ghràdhach na pìoba ; Lomlàn loinne mu broilleach ••* Sìos gu ooileir a fìdeig ;
Buill do chuirp sheinneas puirt Le oeòl-stuirt bhìogail ;
110 Bàrdachd Ghàidhlig
Troimh t'ochd uinneagan fìnealt' Thig arm-cha.ismeachd nam mìlidh : 2^ Is toirm do bhruit ri sìor-chluich
Am ba.rr do dhuis rìomhaich, Seoid a mhosgladh nan gaisgeach Le foirm bhrasphort d'a-n grìosadh.
Is comh-tiugh gach orraichean sèitreach 2^55 Mu d' ghnùis cheutaich a' bòrcadh,
Ri meanbh-chuileagan cèitein
Mu bhoc a' rèiceil air lònan :
Gràdh do chom choisneas bonn
Le d' shreath tholl òrdail, 2960 Teachd 'na thailmrich bhinn bhòidhich
Troimh ochd dhorea do sheòmair ;
Muineal crom phronnas pronn
Puirt, le fonn comhraig :
Cliath as tartarach tadhal, 2965 Breabraich, stadhadh 's mòisin.
Suas 'nuair nìtear do spalpadh A'nn an achlais do chèile, Troimh d' chaol ghaothaire snasmhor Gaoth 'na d' phearsa 'ga sèideadh ;
2970 Meoir 'nan ruith air bhalla-chrith,
Is iad ri frith-leumraich Air sionnsair donn gleusda, Is binn goileam a chlèibh sin : Dearrasan bruit, gaoirich duis,
'975 Gun tuisleadh 'ga bheusadh,
Air slinnein borb an fhir-bhrataich, Gathan gasda agus brèid ris.
Moladh ctir Pìoh-Mhòir Mhic Cruimein M\
An crami mu'n cruinnich na ceudan,
An ajn cruaidh gheur thoirt a truaiUibh; 2980 Làn arm agus èididh,
Ghuineach ghleusda gu cruadh-chiiis :
Crith gu feum air gach treun,
Làn de shèid ghruamaich,
Le do lasagan buadhach »•8 Sparradh ascaoin 's na sluaghaibh :
Mars 'aa leum anns an speur
Air each dearg ceum-luaineach,
'N a làimh a chlaidheamh 'g a chrathadh,
Is misg-chatha 'na ghluasad.
2990 Mhoire, is ionmhuinn leam fèin thu
Seach an cèile bh' aig Deòrsa :
A Bhan-Chruimeineach bheusach,
Mhaiseach bhrèidghlan gun fhòtus ;
Bean gun bheud 's i gun eud, 2995 Làn de ehèid shòlais,
An geal ghlacaibh t' fhir-phòsda
'Gad chniadach 's 'gad phògadh :
O, Ì9 fortan cruaidh nach 'eil d' fhuaim
Am chluais feadh 's bu bheò mi : 3000 Ceòl is caismeachd mo chridhe,
A Bhan-Sgiathanach ghlòrmhor !
AM BREACAN UALLACII Alasdair MacDhomhnaill
B' fhearr leam breacan uallach Mu m' ghuaillibh 's a chur fo m' achlais, Na ge do gheibhinn còta 3005 De 'n chlò as fearr thig a Sasunn.
1J2 Bàrdachd Ghàidhlig
Mo laochan fèin an t-èididli
A dh' fheumadh an crics g'a ghlasadh :
Giiiaicheineachadh èilidh,
Dèis èirigh gu dol air astar.
3010 Eilidh cruinn nan cuaichein,
Gur buadhail an t-earradh gaiegich :
Shiubhlainn leat na fuarain
Feadh fhuarbheann, 's bu ghasda air faich thu.
Fìor chulaidh an t-saighdeir, ^15 As neo-ghloiceil ri uchd na caismeachd : Is ciatach 'san adbhans thu, Fo shrannraich nam pìob 's nam bratach.
Cha mhios anns an dol sios thu An uair sgrìobar a duille claisich : 3030 Fìor earradh na ruaige
Gu luas a chur anns na casaibh.
Bu mhaith gu sealg an fhèidh thu 'N am èirigh do'n ^hrèin air creachunn, Is dh' fhalbhainn leat gu lòghmhor 3025 Di-dòmhnaich a' dol do'n chlachan.
Laighinn leat gu ciorbail,
Is mar earbaig gu'm briosgainn grad leat,
Na b' ullamh air m' armachd
Na dearganach is musgaid ghlagach.
3030 An am coilich a bhith diìrdan
Air stùcan am maduinn dhealta, Bu ghasda t'fheum 's a' chìiis sin Seach mùtan de thrusdar casaig.
Am Breacan Uallach 111
Shiubhlainn leat a phòsadh, 3035 Is bharr feoirnein cha fhroisinn dealta: B'i 6ud an t-suanach bhòidheach, An ògbhean bu mhòr a tlachd dhith.
B' aigeanntach 's a' choill' thu, Dam' choireadh le d' bhlàs 's le t'fhasgadh: 3040 O chathadh is o chrìonchur
Gu'n dìonadh tu mi ri frasachd.
Air uachdar gura sgiamhach A laigheadh an sgiath air a breacadh, Is claidheamh air chrios ciatach *><• Air fhiaradh os cionn do phleata.
Is deas a thigeadh cuilbheir
Gu suilbhire leat fo'n asgaill,
Is dh'aindeoin uisge ie urchoid
No tuilbheum gu'm biodh ar fasgadh.
3050 Bu iiihaith anns an oidhche thu, Mo loinn thu mar aodach-leapa : B'fhearr leam na'm brat lln thu As prìseile mhin tha'n Glaschu,
Is baganta grinn bòidheach 30^ Air banais 's air mòd am breacan : Suas an èileadh-sguaibe, Is dealg-gualainn ag cur air fasdaidh.
Bu mhaitli an là is an oidhche thu, Bha loinn ort am beinn 's an cladach ; 3060 Bu mhaith am feachd 's an sìth thu : Cha rìgh am fear a chuir as duit.
114 Bàrdachd Ghàidhlig
Shaoil leis gu'n do mhaolaich so Faobhar nan Gàidheal tapaidh ; Ach ^s ann a chuir © gèire orra 30W Na's beurra. na deud na h-ealtainn\
Dh' fhàg © iad lan mìoruin,
Cho ciocrasach ri coin acrach :
Cha chaisg deoch an ìotadh
Ge b' fhìon e, ach fìor fhuil Shasunn.
3070 Gru spìon sibh an cridhe asainn, Is ar broillichean sìos a shracadh, Cha toir sibh asainn Tearlach Gu bràth gus an teid ar tachdadh.
R'iar n-anam tha e fuaighte, 3076 Teann luaidhte cho cruaidh ri glasan ; Is uainn cha'n fhaodar fhuasgladh, Gu'm buainear am fear ud asainn.
Ged chuir sibh oirnne buarach Thiugh luaidhte, gu ar falbh a bhacadh, 30M Euithidh sinn cho luath
Is na's buaine na fèidh a' ghlasraich.
Tha sinn 'san t-sean nàdur, A bha sinn roimh am an achda : - Am peai^anna is an inntinn, ^*** le 'nar rìoghalachd cha teid lagadh.
Is i an fhuil bha an cuisle ar sinnsridh, Is an innsgin a bha 'nan aigne, A dh' fhàg dhuinne mar dhìlib Bhith rìoghail : O sin ar paidir !
Am Breacan Uallach 115
3090 Mallachd air gach seòrea
Nach deònaicheadh fòs falbh leat»a,
Cia dhiu bhiodh aca còmhdach
No comh-riiisgte lom gu an craicionn.
Mo chion an t-òg feardha ^^ Thar fairge chaidh uainn air astar : Diithrachd blàth do dhiithcha Is an ùrnuigh gu lean do phearsa.
le ged fhuair sibh làmh an uachdar^ Aon uair oirnn le seòrsa tapaig, 3100 An donas blàr ri bheò-san
Ni am feòladair tuilleiadh tapaidh.
LAOIDH AN TAILLEIR
? DOMHNALL BaN MaC O'NeACHDAIN
flomit c. 1730
Dul a chaidh mi dheanamh aodaich Do chlannaibh Baoisgne an Almhuin :
Cha d' thug iad an asgaidh mo shaothair 3105 is gu'm b' iad fèin na daoine calma.
Ts tric a rinn mi casag mhaiseach
Do Gholl mor an aigne inheaniiiiiaich,
Ib cha bhithinn na bu lugha na ginni An uair a shlneadh e a làmh dhomb.
116 Bàrdachd Ghàidhlig
^iio Cliaidh mi dul a dheanamh triubhais Do Chuchulinn lan Dùn Dealgan ; Air bhith dhomhsa 'ga chumadh
Thàinig fomhair &, i&tcach d'ar n-ionnsaigh. Tharraing Cuchulinn a chlaidheamh, 3115 Ib mairg a» thàrladh lair 'san uair sin, Is sgath e na còig cinn d'a mhuine.al : Is mise chunnaic bhith 'ga bhualadh.
Gheibhte furasda ad theach rìoghail Piobaireachd is cruit is clàrsach ; 3120 Fìon 'ga. leigeadh, òr 'ga dhìoladh, Fir ùra ,ag iomairt air thàileasg. B'ioma-dh seang chù ann air slabhraidh,
Agus Spàinneach ann air ealchainn ; Mnathan deudgheal ri fuaigheal anairt, 3125 i,s ooinnle cèir ann laiste lan lanndair.
Is iomadh clogaid agu6 ceannbheart,
Sgiath amalach dearg is uaine, Is iomadh diollaid is srian bhuclach,
Pillein òir is cuirplinn airgid. 3130 is Ik'nmhor sleagh as rinngeur faobhar
An taic ri la-cch air ealchainn : Gheibheamaid tombaca is sgeulachd
Is branndaidh Eireannach is Fhrangach.
Chuir Fionn gillo gu mo shireadh 3135 Dheanamh briogais da de'n mheilmhinn, I bhith farsaing am bac na h-easgaid Chum gu b' fhaeaid' da ruith gu calma
Laoidh an Tàiìleir IJ17
" Is mise neach as luaithe adeirear An seachd cathaibh na Fèinne 3140 Is air do chluais na freagair duine
Gus an cuir thu mise am eideadh."
Adubhairt Osgar 's e ag gabhail angair, " Ciod e fàth dhuit bhith 'g a chumail ?
Mur ruig e mise moch a màireach 3145 Gu'n toir mi a cheann as a iiihuineal."
" Osgair, is mise do sheaiiair Is tha e agamsa 'n a shuidhe :
Is cha deaji e greim do dhuine Gus an cuir e mise am uidheam."
3150 " Ge bu tu m' athair is mo sheanair, Cha bhi mi na's faide riiisgte ', Mo chotan sìoda gun fhuaigheal,
Is bheir mi duaia dha chionn a dheanamh." Deir Goll is deir Giaradh is deir 3155 Bricin mac Briain Boroimhe :
" Olc air maith le Clannaibh Baoisgne Gheibh sinn cuid ar croinn de'n òglach. *
.Adubhairt Conan is e dùsgadh a' chogaidh, " (3e b' oil le Osgar 's le Fionn e, 31W Gheibh sinn cuid ar croinn de'n tàillear
Dheanamh aodach bainnse Mhic Morna." Adubhairt Fearghus is e 'ga fhreagairt,
" A Chonain leibidich an dòlais, Cha dean e snaidheam do dhuine *"• GuB an riar e Clanna Baoisgne."
IIS Bàrdachd Ghàidhlig
Deir Caoilte, deir Diarmaid, '' A dhaoine,
Ciod e a' chiall a tha agaibh A' trod mu aon làn buidse de thàillear,
Aon là gu'n riar se air fad sìbh. 3170 Gabhaidh gu euidhe is gu sìothchaint,
Is nì mise innleachd dhuibh an ceartuair An tàillear a chur as an teaghlach,
Is cha mhair a' chaonnag na's fhaide."
" Is maith do chomhairle dhuinn, a Dhiarmaid, 3175 Craobh-shìothchainte dhuinn air fad thu, An tàillear a chur a fochair na Fèinne •Mu'n deantar leis beud no bramas." Dh' fhiosraich Diarmaid gu glè fhoist'neaoh,
C'àite am b' àbhaist dhomh bhith am chomhnuidh. 3180 Fhreagair mise e am briathraibh àilne,
Gu b' àbhaist dhomh bhith an Gleann Lòcha.
" Cionnas atà mo luchd-cinnidh Ejadar ghillibh is fearaibh òga?
Cia mar tha am Baran is a b'hràthair? 3185 Cia lìon tha làthair de'n t-seòrsa. ud ?
Ead]ar righ Deòraa is righ Seumas An d' fhuirich linn sìol beò dhiubh ?
No a bheil iad anns na oathaibh A bha aca am machair Alba.?"
319t
" Bha mise am Mouadh an t-Siorraim, Cuim nach innsinn duitse, a Dhiarmaid,
Gu d'rinn Clann Domhnaill an dligheadh, Is theich Diiic Ghordain as na cianaibh.'
Cumha Choire an Eam
" Marbhaisg oirbli, a. cliuideaclid aii donais, ^^ C'uirae nach cuireadh sibh fìos oirrne ? Is chairteamaidne a mach na Sasunnaich Tar a' Chaisteial Nodha. ar n-ònraohd
An àm do'n rìgh bhith air pilleadh,
Is a thighinn a steach do Albainn, Cuiridh litir Mharr g'ar sireadh
Is gu Diuc o Bearrag is Eanruig. Imich thusa romhad, a thàilleir,
Mu'n t-og thu aimhreit 's an teaghlach ; l8 thoir beannachd uam-sa gu mo chàirdibh,
Is innis doibh gu'n chosg mi caonn.ag."
3200
3206
no
CUMHA CHOIRE AN EASA
Iain MacAoidh (Am FioBAniE Dall)
1666—1754
Mi an diugh a' fàgail na tìre Siubhal na frìthe air a leatlitaobh Is e dh'fhàg gun airgiod mo phòca Ceann mo stòir bhith fo na leacaibh.
Is mi aig bràigh an Alltain Riabhaich Ag iarraidh gu Bealach na Fèithe, Far am bi damh dearg na cròice Mu Fhèill Eoin Ròid a' dol 'aan dàmhair.
Is mi ag iarraidh gu Coire an Easa, Far an trìc a sgapadh fùdar ; Far am bi miolchoin 'gan teirbeirt, Cur mac na h-èilde d'a dhùbhlan.
120 Bàrdachd Ghàidhlig
Coire gun easbhaidh gun iomrall, Is tric a bha Eaibeart mu d' chomraich ; 3220 Cha.'n 'eil uair a nì mi t'iomradh
Nach tuit mo chridhe gu tromchradh.
Is e sin mise Coire an Easa, Tha mi am eheasamh mar a b'àbhaist ; Ma tha thusa 'nad fhear ealaidh, 3236 Cluinneamaid annas do làimhe.
An àill leat mise a rùsga^dh ceoil duit, Is mi a.m shuidhe miar cheò air bealach, Gun spèis aig duine tha beò dhiom O'n chaidh an Còirneal fo thalamh ?
3230 j^o chreach, mo thùirse is mo thruaighe, 'Ga chur 'san uair-sa dhomh an ìre, Mhuinntir a chumadh rium uaisle Bhith an diugh anns an uaigh 'g am dhìth-sa.
Na'n creideadh tu uam, a Choire, 3235 Qui. h.e dorran sud air m' inntinn, Is cuid mhor e dh' aobhar mo leÌ6geil Nach urrainn mi seasamh ri seinn duit.
Meaear dhomh gur tu mac Ruairidh Chunna mi mar ris a' Chòirneal ; 3*^ An uair a bha e beò 'na bheatha
Bu mhiaiun leis do leitheid 'na sheòmar.
Bu lìonmhor de mhaithean na h-Eireann Thigeadh gu m' rèidhlean le h-ealaidh ; Sheinneadh Ruairidh Dall dhomh fàilte, 3245 Bhiodh MacAoidh 's a chàirdean mar ris.
Cumha Ghoire an Kasa i2-l
O'n tlia thusa ag caoidh naii àriiiunn Leis am b'àbhaist bhith 'g ad thadhal, Gu'n seinn nii ealaidh gun duais dhuit, Ge fada uam is mi gun fhradharc.
3250 lij lìonmhor cacchladh teachd 'san t-saoghal Agus aobhar gu bhith dubhach ; Ma sheinneadh 'san uadr sin duit fàilte, Seinnear an tràth so dhuit cumha.
Is e sin ceòl as binne thruaighe 3255 Chualas o linn MhicAoidh Dhomhnaill ; I.S fada a mhaireas e ,am chluasan An ihuaim a bh'aig tabhann do mheoirean.
Beannachd dhuit agU6 buaidh-làriach Anns gach àit an dean thu seasamh, 3260 Air son do phuirt bhlasda dhìcnaich, Is a' ghrian a' teannadh ri feasgar.
Is grianach t' ursainn fèin, a Choire, Is gun fhèidh a.' teamadh gu d' bhaile ; Is iomadh neach d'am b'fhiach do mholadh, 3265 j)q chliath chorrach bhiadhchar bhainneach.
Do chìcb, do bhorran, do mhìlteacli, Do shlios, a Choire, gur lìonach, Lùbach luibheach daite dìonach ; Is f asgach do chuilidh 's gur fìarach .
3270 xha t'èideadh uile air dhreach a' chanaich, Cìrein do mhullaich cha chrannaich ; Far am bi na fèidh gu torrach Ag èirigh fanimach mu d'fhireach.
122 Bàrdachd Ghàidhlig
Sleamhuinn slioefhad do shliochd àraich, ^275 G-Qn an gart no an càl niu t'ìosal ; Mangach maghach aghach teàrnach Greigheach cràioeach fradharc frìthe.
Neoinein^ach gucagach mealach Lònanach lusanach imeach, 3280 is bòrcach do ghorm luachair bhealaich, Gun fhuachd ri doininn ach cireach.
Seamragach eealbhagach duilleach Mìnleacach gormshlèibhteach gleajinach Biadhchar riabhach riasgach luideach, '2S5 Le'n dìoltadh cuideachd gun cheannach.
Is cìiirteil leam gabhail do bhràighe, Biolaire t'uisge mu t'innsibh, Mìodar maghach cnocach càthair, Gu breac blàthmhor an uchd mìnfheoir.
3290 Qu gormanach tolmanach àluinn
Lochach lachach do&ach cràighiadhach Gadharach faghaideach bràigheach Ag iomain nan eilid gu nàmhaid.
Bùireineach dubharach bruachach 3^5 Fradharcach cròiccheannach uallach Feoimeineach uisge nam fuaran, Grad ghaisgeanta air ghasgan cruadhlaich.
Balg-shìiileach fàileanta biorach Brangshronach eangladhrach corrach, 3300 'San anmoch as meanbhluath sireadh,
Air mhire a' dìreadh 's a' choire.
Gumha Ghoire aii Easa 123
'S a' mhaduinn ag èirigh le'r mìolchoin Gu mùirneach maiseach gasda gnìomhach Lùbach leacach glacach sgiamhach ■3306 Cràcach cabrach cnagach fìamhach,
An am do'n ghrèin dol air a h-uilinn, Gu fuilteach reubach gleusta gunnach Snapach armach calgach ullamh Riachach marbhach tairbheach giullach.
3310 An am dhuinn bhith tèamadh gu d' rèidhlean, Teinnteach cainnteach coinnleach cèireach Fìonach cornach ceòlach teudach Ordail eòlach, 'g òl le rèite.
Sguiridh mi a nis dhiot, a Choire, ^15 O'n tha mi toilicht' de do sheanchas Sguiridh mise shiubhal t'aonaich Gus an tig MacAoidh do Albain.
Ach 's i mo dhiirachd dhuit, a Choire, O'n 's mòr mo dhùil ri dol tharad, 3'*' O'n tha sinn tuisleach 's a' mhunadh, Biomaid a' triall thun a' Bhaile.
BEANNACHADH BAIRD Iaik MacAoidh (Am Piobaire Dall).
Gu'm beannaicheadh Dia an teach 's an tùr
Is an tì a thàinig ùr 'nar ceann,
Geug shona sholta gheibh cliù,
Nì buannachd dùthcha is nach call.
124 Bàrdachd GhmdhUg
A' gheug a thàinig 's an deagh uair D'am buadhach miiirn agus ceòl, Ogha* Choinnich nan rùn rèidh Is Bharain Shrath-spè nam bo.
3^30 O larla Shìphort an tòs
Dhiuchd an òigh as taitnich beus,
Is o'n Taoitear Shàileach a rÌ6,
A fhrea.sdaile.?.dh an rìgh 'na fheum.
Bidh Granndaich uime nach tiom 3335 Bu treubhaich iomairt 's gach ball, O Spè a b'iomadaich lìon, Is fèidh air firichean àrd.
Is ann o na Cinnidhean nach fann Thàinig aJi òigh as glaine crè ; 3340 Gruaidh chorcair agus rosg mall, Mala chaol cham is cùl rèidh.
Tha a h-aodann geal mar a' chailc Is a corp sneachdaidh air dheagh dhealbh ; Maoth leanabh le gibhtean saor, 3345 Air nach facas fracch no fearg.
Tha slios mar eala. nan sruth, Is a cruth mar chanach an f heoir : Cìil cleachdach air dreach nan teud, No mar aiteal grèine air òr.
3350 Bii cheòl-cadail i gu suain,
Is bu bhuachaille i air do-bheus : Coinneal soluis feadh do theach, A' fritheala.dh gach neach mar flieum.
Là SliahJi (i/i t-Siorrnm 125
Gu meal thu fèin t'ùr bhean òg, 3358 A Thriath Ghearrloch nan corn fial ; Le toil chàirdean as gach tìr, Gu meal thu ì is beannachd Dhia.
Gu meal sibh breith agus buaidh, Gu meal sibh uaill agus mùim, 3360 Gu meal sibh gach beannachd an cèin Is mo bheannachd fèin dhuibh lair thiìa.
Is iomadh beannachd agus teist Tha aig an òigh as glaine slios ; Is beannachd d'an tì a thug leis 3365 Rogha nam ban an gnè 'sam meas.
ORAN AIR LA SLIABII AN T-SIORRAIM
SlLIS NlGHEAN MhICRaGHNAILL
1660—1729
Tha mulad, tha gruaim orm, tha bròn, O'n dh'imich mo chàirdean air folbh, O'n chaidh iad air astar Gun chinnt mu'n teachd dhachaidh, 3370 Tha m'inntinn fo airtneal gu leoir.
Mo ghuidhe gu'n cluinnear sgeul binn Mu'n bhuidhinn a dh'imich o'n tìr, Gu'n crtin sibh an Sasunn An righ dligheach le'r gaisge, 3375 Ig gu'm pillear leibh dhachaidh gun dìth.
126 -^ Bàrdachd Ghàidhlig
Beir soraidh gìi Domhnall o'n Dùn, Gu h-Uilleam 's gn Senmas 'nan triuir, An uair a chruinnicheas uaislean De d* chinneadh mu'n cuairt duit, 3380 Glac an t-urram a fhuair thu le cliù.
Beir eoraidh gu h-Alasdair liath,
As do chruadal gu'n earbainn deagh ghniomh ; An uair a thèid thu gu buillean Is do nàimhdeau a dh'fhuireach, 3385 Gu cinnteach bidh fuil air am bian.
Beir soraidh gu h-Ailean o'n chuan Bha greis anns an Fhraing uainn air chuairt ; Is e ro mheud do ghaisge Chum gun oighre air do phearsa, 3390 Craobh chosgairt air feachd nan ann cruaidh.
Beir soraidh an deaghaidh nan laoch A dh'imich o Cheapaich mo ghaoil, Gu ceannard a' Bhràghad Is a' chuid eile do m' chàirdean 3395 Buaidh shìthne is buaidh làraich leibh chaoidh.
Tha iirachadh buidheann tighinn oirnn, MaicCoinnich, Ma<?Shimidh 's MacLeoid, MacFhionghuin Srath Chuailte Is an Siosalach suairce; '^ le e mo bharail gu'm buailear leo stròic.
Gig gig, thuirt an coileach 's e an sàs, Tha mo sgoileirean ullamh gu blàr, Am fùididh nach coisinn : Cuiribh a cheann anns a' phoca, 3405 Xs cha'n fhiiì dhuinn bhith 'g r?naich m'a bhàs.
Là Sliabìi (lìì t-Siorraim 127
Crath do chìreiu do choileir 's do chluas, Cuir sgairt ort ri feachd aai taobh tuath ; Cuir spuir ort 's bi gleusda Gu do nàimhdevan a reubadh, 3*10 Is cuir MacCailein fo ghèill ma-r bu dual.
Thigheama Shrùthain o Ghiùthsaich nam beann, Thug thu fcamull a' feitheamh 'ean Fhraing,
Tog do phìob is do bhratach :
So an t-am dhuit bhi sgairteil, 5^15 is cuir na Caimbeulaich dhachaidh 'nan deann.
Rìgh, is buidheach mi Mhoirea,r sin Marr, Leis a dh'èireadh a' bhuidhetann gun fheall ;
A liuthad Foirbeiseach gasda
Tha ag iadhadh m'a bhrataich ; 3420 B'fhiach do Sheumas an glacadh air làimh.
Tha mo ghruaim lis a' bhuidhinn ud thall, A luaithead 's a mhìith iad an t-sreang ;
Tha mi cinnteach am aigne
Gu'm bu mhiann leo bhith againn, W25 Mur bhi Chuigse bhith aca mar cheann.
Far an robh sibh ri pe-idseachaG rianih ,
Is cha b'ann ag osnaich air mullach nrii s.iabh ;
A liuthad cùbaid tha an dràsda
Fo chùram na gràisge, 3430 AguB easbuig fo àilleas nam biasd.
A Dhonnchaidh, ma dh'imich thu iiull, Tha do chiabhan air glasadh fo chliù :
Gu'n cluinneam 's gu faiceam
Do philleadh-sa dhachaidli, ^^ Is do chinneadh cha stad air do chùl.
128 ' Bàrdachd Ghàidhlig
An uair a ruigeas sibh cuide ri càch, Ciamar chuiiias a Chuigse ruibh blàr ? C'ait' a bheil e fear aca An Albainn no an Sasunn 3440 Nach gearradh sibh ae mar an càl ?
An uair a ruigeas sibh Lunnainn nan cleòc, Is a bheir sibh an fhàistinneachd beò, Bidh.sibh tomhas an t-sìoda Le bhur boghachan rìomhach, 3445 j^Y an drochaid is mìltean fo'r sgòd.
ORAN DO ALASDAIR GHLINNE GARADH
a dh'eag anns «' hhliadhna 1721
SlLIS NlGHEAN MhIcRaQHNAILL
Alasdair a Gleanna Gara^dh,
Thug thu an diugh gal air mo shùilean ; Is baag iongnadh mi bhith trom chreuchdach :
Gur tric 'gar reubadh as ùr sinn. 3550 is deacair dhomh-sa bhith gun osnaich
Meud an dosgaich th'air mo chàirdibh ; Gur tric an t-eug oirnn ag gearradh,
Taghadh nan darag as àirde.
Chaill sinn ioiiann agus còmhla 3455 gip Domhnall a mhac 's a bhràthair.
Ciod e am fàth dhuinn bhith 'gar gearan ?
Dh'fhan Mac Mhic Ailein 's a' bhlàr uainn. ChaiU sinn darag làidir liathghlas Bha cungbhail dìon air a chàirdibh, 3460 Capull-coille bharr na giìithsaich,
Seabhag sùlghorm lìithmhor làidir.
Alasdair <i Gleanna Garadh 129
Dli'fhalbh eeauii na cèille is na comhairl'
Anns gach gnothuch am bi cùram Aghaidh shoilleir sholta thaitneach, 5465 Cridhe fial farsaing m'an chìiinneadh. Bu tu tagha nan sàr-ghaisgeach
Mo ghuala thaice is mo dhiìibhail ; Smiorail fearail foinnidh treubhach,
Ceann feachda chaill Seumas Stiùbhart.
^■^0 Na'm b'icnann do chàch is do Gholl An uair dh'imich an long a mach, Cha rachadh i rithist air sàil
Gun fhios 'd e am fàth niu'n d'thàin' i steach. Ach 'nuair chunnaic sibh 'san tràth sin . 34''5 Bhith 'gar fàgail air faontradh, Bhrist bhur cridheachan le mulad :
Is lèir a bhuil nach robh sibh saogh'lach. ^
Bu tu an lasair dhearg d'an losgadh, Bu tu sgoltadh iad gu 'n sàiltibh ; 5^ Bu tu guala chur a' chatha,
Bu tu an laoch gun athadh làimhe. Bu tu am bradan anns an fhìoruisg',
Fìreun as an eunlainn 's àirde : Bu tu leomhann thar gach beothach, 3488 Bu tu damh leathann na cràioe.
Bu tu an loch nach faoidte a thaomadh,
Bu tu tobar faoilidh na slàinte ; Bu tu Beinn Nibheif^ thir ^ach aonach,
Bu tii a' rìireai,' nach fhaoidte thèarnadh.
130 Bàrdachd Ghàidhlig
3490 Bu tu clach-mhullaich a' chaisteil, Bu tu leac leathann na sràide; Bu tu leug loghmhor nam buadh«in, Bu tu clach ua&al an fhàinne.
Bu tu an t-iubhar as a' choillidh, '4" Bu tu an darach daingean làidir ;
Bu tu an cuilionn, bu tu an droigheann, Bu tn an t-abhall molach blàthmhor. Cha robh meur annad de'n chritheann, Cha robh do dhlighe ri feàrna ; »••0 Cha robh do chàirdeae ri leamhan : Bu tu leannan na.m ban àluinn.
Bu tu cèile na mnaoi prìssil,
Is^oil leam fèin gur dìth an trath-s' thu ; Ge nach ionann dhomhsa is dhìse, **o* Is goirt a fhuair mi fèin mo chàradh, H-uile bean a bhios gun chèile
Guidheadh i mac Dhè 'na àite, O 's e as urrainn di g'a còmhnadh
Anns gach leòn a chuireae càs oirr'.
2510 Guidhim do mhac bhith 'nad àite
An saoibhreas an aiteas 's an cìiram : Alasdaàr * Gleanna Garadh
Thug thu an diugh gal air mo shùilean.
3611
Cumha Lachlainn Mhic-FhioiKihuin 131
CUMHA LACHLAINN MHIC-FHIONGHUIN
SlLIS NlGHEAN MhICRaGHNAILL
Slàn a chaoidh le ceòl na clàrsaich O'n a ghlac am bàs thu, Lachlainn : Cha bhi mi tuille 'gad iargain, Ni mo dh'iarras mi chaoidh t'fhaicinn. Fhuair mi mo chleachdadh ri d'cheòl-sa An uair bha mi òg 's mi am phàisdean ; ^20 is ged a thàinig mi 'n taobh tuath uat,
Thigeadh tu air chuairt do m' fhàrdaich.
An uair a chithinn thu a' tighinn Dh'èireadh mo chridhe 'san uair sin ; Gheibhinn uat sgeula gun mhearachd 3*25 Air na dh'fharraidinn de m' uaislean.
An uair a tharlamaid le chèile B'e Slèite toiseach ar seanchais ; Gheibhinn uat sgeula còmhnard Air Dòmhnall is air Mairearad.
*••• Gheibhinn sgeula uat gu cinnte
Air gach aon neach tha 'san àite ;
Gheibhinn sgeul air Mac Mhic Ailein,
Is Air na dh'fharraidinn de m' chàirdibh.
Gheibhinn sgeul uat air Cnòideart, >••* Air Morar is Gleanna Garadh ;
Gheibhinn sgeul uat as a' Bhràighe
Air gach fàrdaich anns gach baile.
Gh«ibhinn sgeul air Mòir 's air Seònaid, Ged th«. an còmhnuidh 'n Earra-Ghàidheal ; **o Gheibhinn .sj(*^ul air Gleanna Ccnihann,
le air garh gnothuch mar a b'àil leam.
132 Bàrdachd Ghàidhlig
Nis o cbaill mi mo cheiann-seanchais, Is cruaidh an naidheachd leum r'a. èisdeachd ; Mur cluinn mi tuille de d' labhairt, ** Co uaith a ghabhas mi sgeula?
Ach mur tig thu chaoidh do'n bhair-sa, Gu'n laighidh smal air mo shùgradh ; Is e an t-eug 'gad thoirt le cabhaig Thug an diugh gal air mo shìiilean. 3380 is a,nn umad a bha mi eòlach,
Is air do cheòl a bha mi dèigheil ; Cha bhiodh gruaman air nar buidhinn Far an suidheamaid le chèile.
3838
3660
An uair a ghlacadh tu do chlàrsach,
Is a bhiodh tu 'ga gleusadh làmh rium,
Cha mhath a thuigte le h-ùmaidh
Do chuir chiuil-sa is mo ghabhail dhàn-sji,
Bu bhinn do mheoir air a cliathaich
An uair a dh'iarrainn Cumha an Easbuig,
Cumha Ni MhicRaghnaill làmh ris,
Cumha Màiri is Cumha Ghille-easbuig.
Cha chluinn mi chaoidh socair dhàna Cumha no fàilte no òran, Nach tig na deoir o mo shùilean ''*•• Le trom thìiir&e o nach beò thu.
Ged a bha iad dall do shùilean Cha bu dall an cìiis no dhà thu : Cha bu dall do bbeul ri sùgradh, Is cha bu dall air lùths do làmh thu.
i'umha Lachlniìììi Mhic-Fhionghuin 133
3670 is cruaidh leam do clilàrsach 'ga rùsgadh,
Is cruaidh leain gach cùis mar thachair ; Is duilich leam nach tig thu 'n dùthaich Gun mo dhùil bhith chaoidh ri t'fhaicinn. larraim air Dia bhith riut iochdmhor
^5 Xs do leigeil am measg nan aingeal :
O bha do thlachd 'san cheòl 'san t-saoghal Ceòl am measg nan naomh do t'anam.
Cha d'iarr thu phòrsan 's a' bheatha Ach raheud 's a gheibheadh tu o uaislean,
^^ Ag imeachd le sùgradh 's le aighear
An uair bhiodh tu caitheamh do dhuaise. Ach ciod am fàth dhomh bhith 'gad chumhadh An dèidh gach saoi a tha 'gar fàgail ? Is ged bu toil leam e ri m' òige
••^ Slàn a chaoidh le ceòl na clarsaich.
GAOIR NAM BAN MUILEACH
Maibearad Niohean Lachainn
c. 1660— c. 1730
1» goirt leam gaoir nam ban Muileach,
lad ri caoineadh 's ri tuireadh,
Gun Sir lain an Lunnainn
No 'h an Fhraing air cheann turuis ;
Ifl trom an sac thug ort fuireach
Gun thu dh'fhalbh air an loingeas,
Gur h-e aobhar ar dunach :
Is òg a choisinn thu an urram 'sna blàraibh.
184 -, Bàrdachd Ghàidhlig
Eìgh nam prionnsa d'an d'rinneadh òò^jò Togail suas ann am barrachd ;
Is daor a thug sinn ort csannachd
O'n là thionnsgainn a' charràid
Dh'fhògair aon mhac Shir Ailein
Ajs a chòraichean fearainn 3600 Le fòirneart 's 1© aindecin ;
Is gur e turus an earraich so chràidh mi.
Ged a b'fhad' thu air siìidaii Cha robh lochd ort r'a chunntas ; Luchd toisich cha b'fhiù leat *••• Dhol a dheanamh dhoibh umhlachd ; Ard leomhann bu mhìiinte, Is e mo chreach gu'n do dhriiidh ort Meud t'eallaich r'a ghiùlan, Is nach ro lèigh ann a dhiùchradh am bàs uait.
'•lo Mac Ghille-Eathain nan lùireach Bhith 'na laighe 's a' chrùisle, Ann an leabaidh na h-ùrach An suain chadail gun diisgadh : Is ruaig bhàis air do mhuinntir Aig nach d' fhàgadh de ùine Cead an armachd a ghiiilan ; Is ann a thug iad d'an ionnsaigh 'nan teannruith.
B'fhiach do chàirdean an sloinneadh : MacDhomhnaill 'e MacCoinnich, Is MacLeoid afi na« Heiarradh, Is am fear treun sin nach maireann Ailean Miiideartach allail. Fàth mo chaoidh gach fear fearainn Tha an deagh rùn dhuinn 's nach mealladh, 3625 Bhith gun chomas tighinn mar ruinn an dràsda.
M16
2630
Gaoir nam Ban Muileach 115
Clia chainnt bhòsdail 's cha'u earrghloir Tha a shannt orm am she^nchas, Bhith 'giir faicinn-se caillte An dèidh gach cruadail a riun sibh, ^*** Ann an Eirinn 's an Albainu
Sliochd GhiUe-Eathaiu nam fe^arghleus;
Chuidich Eachanu cath Gairbheach,
Is e air deas laimh na h-armailt le shàr fhir.
9636
Cha'n e Ailean no Eachann
No losgadh fir Shasunn
A tha mise an diugh 'g acaiu,
Ach aii t-ogha ud Shir L,achunn
Nam pìos òir 's nan corn daite :
Is mairg rìoghachd de'n deachaidh iMO Sir lain is Caipteiu Chlaun Raghuaill.
Och, is mis' th'air mo chlisgeadh,
Saoir bhith sàbhadh do chiste,
Is gu'n do chàireadh fo lic thu
An àit© falaich gun fhios duinn, 3645 An aird-an-iar air a bristeadh,
Is gun au t-oighre 'na ghliocas :
'Si a' bhliadhna thug sgrios oirnn,
Is daor a phàigh sinn air sibht Mhoirear Marr sin.
Is ann Di-màirt roimh an latha ^••o Bu neo-aoibhneach ar gabhail ;
O'n là dh'eug Mac Ghille-Eathain
'S a chaidh sìos sliochd ar tighe
Is raòr mo dhìobhail o Shamhuinn
Is o FheiU Brìde so chaidh, »w Tha mi am thruaghan bochd mnatha
Gun clieanu cinnidh thaobh athar no màthar.
136 Bàrdachd Ghàidhlig
Mo cheist ceannard nan giaisgeach, Gu6 a 90 nach d'fhuair masladh ; Bha do shuaicheantas taitneach, 3660 G^d ^ thogar do chreachan
Cha chluinnear do chaismeachd
No Ruairidh 'ga glacail :
Mhothaich sùil nach robh ceart duibh,
An là chunna^jas o Pheairt sibh a màrsadh.
3665 lar-ogha Ailein nan ruag thu,
Cha neart dhaoine thug uainn thu ; Na'm b'eadh, dh'èireadh mu d' ghuallainn Luchd nan clogaide cruadhach, Fir mar gharbh fhrasa fuara,
3*70 Bheiroadh leotha na f huair iad : Is goirt an naidheachd so chualas O'n là chruinnich do shluagh ann an Aros.
Ach 's © chuir sinn an iomall
Gun neiart slàinte no spionnaidh, 3675 Sinn an dràsd gun cheann-chinnidh
Mar Mhaol-Ciarain 'gan sireadh ;
Gur h-ann timchioll bhur teine
Gheibhte bàird agus iìlidh,
Agus oearraich ri h-iomairt, J680 Organ 's clàrsach bu bhinne
Aig luchd nan cùl fìonna cas fàinneach.
Ach A. rìgh 'ga bheil feartan, Nach cruaidh leat mar thachair O'n là thogadh a mach e 3615 L^ spàinnteach gheur nan tri chlaisean
Gaoir nn<m Ban Muileach 187
Ad làinih threubhaich gu sgapadh ;
Ged iiach d'fhuair thu air t'fhacal
An tìr a bh'aig t'athair,
B'fhearr gu faigheadh do mhac i :
An Rìgh g'ar coimhead o mhiosguinn ar nàmhad.
^^ Sliochd nan rìgh 's nan long siiìbhlach, Nan ceannbheirt 's nan each crìiidheach ; Ged bu dìleae do'n chrùn sibh, Fhuair iad seòl air bhur diùchradh ; Is mairg nach gabhadh dhibh ciiram
^^5 Ann an èirig ar siiìdain :
An uair nach d'aidmhich sibh tionndadh, Is ann a rinn iad air aon long bhur fàgail.
Co an neach 'ga bheil siiilean
Nach gabhadh d'a ionnsaigh 3T00 Mar tha a' choille air a rùsgadh ?
Fhrois a h-abhall 's a h-ùbhlan,
Dh'fhalbh am blàth bharr gach ùr ròs,
O nach maireann an t-aonfhear
Fo làimh Dhè ghabh dhinn cùram : 3705 is ann tha fuaegladh na cùise aig an Airdrigh.
Oimne thainig an dìobhail : Tha Sir lain a dhìth oirnn, Is Clann Ghille-Eoin air an dìobradh, lad gun iteach gun linnidh, '^o Ach mar gheoidh air an spìonadh — Cha'n 'eil feum bhi 'ga innseadh — l8 iad am meaeg an luchd mìoruin, Ged nach ann ri feall-innleachd a blia iad.
13S _ Bàrdachd Gkàidhlig
Gur h-e turus na truaighe, ^^* Gun bhuidhinn gun bhuannachd,
Thug thu au uiridh 'nuair ghluais thu Le do dhaoine ri d' ghualainn ; Dh'fhàg e sinn ann an cruadhchas Os cionn tuigse agus sinuaintinn ; 3720 Tha sinn falamh lag suarach :
Dh'fhalbh ar sonas mar bhruadar gun stàth uainn.
Is e mo chreach gu'n do strìcchd thu, Ehiubhaidh eireachdal f hiachail ; Do chlann òg ar an dìobradh ; 3726 Co ni an deoch dhoibh a lìonadh, Chasg am pathaidh no an iotaidh ? Cha'n 'eil fàth bhith 'ga chaoidh ein Gun thu an caidreabh do dhìslean : Is ann a dh'fhàg iad thu mhìos gus a màireach.
3730 ig ^ chuir m'astar am maillead
Is mo shìiilean an doillead,
Bhith ag faicinn do chloinne
Is an luchd-foghluim is oilein
Bhith 'nan ceathairne choille, 3736 Is iad 'gam fògairt gun choire,
Gun solus gun choinneil,
Is iad gun fhios co an doire 's an tàmh iad.
Gura goirt leam r'a chluinntinn Ib gura h-oil leam r'a iomradh, 3740 Nach deach aobhar ar n-ionndrainn, Olc air mhaith le luchd-diomba,
Gaoir n-am Ban Muileach 139
A thoirt dachaidh d'a dhiìthaich ; Gu'm bu shòlas le d' mhuinntir Do chorp geal a bhith dlùth dhoibh 3746 Ann an I nam fear cliuiteach le d' chàirdean.
Och is mis' th'air mo sgaradh Nach d'thug iad thu thairis, Dhol air tìr air an Ealaidh Dhol fo dhlon anns a' charraig 3750 Ann an rèilig nam manach
Mar ri t'athair 's do sheanair
Is ioma treun laoch a bharrachd,
Far am faodamaid teannadh mu d' chàrnan.
Is mairg a gheibheadh gach buille ^" A fhuair sinne o'n uiridh;
Thàinig tonn air muin tuinne
A dh'fhàg lom sinn 's an cunnart;
Chaidh ar creuchdadh gu guineach,
Dh'fhalbh ar n-èibhneas gu buileach ; ^^ Bhrist ar claidheamh 'na dhuille,
An uair a shaoil sinn gu'n cumamaid slàn e.
3766
THA TIGHINN FODHAM EIRIGH
Iain MacDuuohaill mhic Lachlainn Domhnallach
Tha tigh'nn fodham fodham fodham
Tha tigh'nn fodham fodham fodham
Tha tigh'nn fodhani fodhani fodliam
Tha tigh'iin fodham èirigh.
140 Bàrdachd Ghàidhliy
8ud an t-slàinte cliùramach, Olamaid gu sunndacli i, Dooch-slàinte an Ailein Mhìiideartaich : Mo dhùrachd dhuit gu'n èirich.
3770 Ged a bhiodh tu fada bhuainn, Dh'èireaxih sunnd is aigne orm, An uair chluinninn sgeul a b'aite leam, Air gaisgeach nan gnìomh euchdaoh.
Is iomadh maighdean bharria«ach 3776 D'am maith a thig an ea-rasaid, Eadar Baile Mhanaich
Is Gaolas Bharraidh a tha an dèigh ort.
Tha pàirt an Eilean Bheagram dhiubh, Tha cuid 's an Fhraing 's an Eadailt dhiubh, 37«o Xs cha'n 'eil latha teagaisg
N,ach bi an Cill Pheadair treud dhiubh.
An uair chruinnicheas am bannal ud, Brèid caol an càradh crannaig orr', Bidh fallus air am malaidhean 3785 A' danns' air ùrlar dèile.
An uair chiaradh air an fheasgar Gu'm bu bheadarach do fhleasgaichean ; Bhiodh pìoban mòr 'gan spreigeadh ann, Is feadanan 'g an gleusadh.
3798 Sgiobair ri là gaillinn thu
A sheòladh cuan nam marannan, A bheireadh long gu calachan
Le spionnadh ghlac do threun fhear.
3796
JMO
Marhhrann Mhic Mhic Ailein 141
Sgeul beag eile dhearbhadh leat, Gur sealgair sìthne an garbhlaich thu, Le d' chuilbheir caol nach dearmadach Air dearg ghreidh nan ceann eutrom.
B'e sud an leòmhann aigeannach An uair nochdadh tu do bhaidealan, Làmh dhearg is loug is bradanan,
An uair lasadh meanmna t'eudainn.
MARBHRANN MHIC MHIC AILEIN
A MHARBHADH 'SA BHLIADHNA 1715
NiALL MacMhuirich
circa 1630—1716.
Och a Mhuire, mo dhunaidh !
Thu bhith ad shìneadh air t-uilinn An tigh mòr Mhoireir Dhrumainn ^••5 Gun ar dùil ri d'theachd tuilleadh
Le fàilte is le furan
Dh'fhios na dùthcha d'am buineadh : A charaid larla Chòig Uladh, Is goirt le ceannard fhear Mhuile do dhìol.
»10 Dh'fhalbh Domhnall nan Domhnall Is an Raghnall a b'òige Is Mac Mhic Alasdair Chnòideart,
Fear na misniche moire, Dh'fheuch am beireadh iad beò ort : 3W8 Cha robh an sud dhaibh ach ^òraich',
Feum cha robh dhaibh 'nan tòrachd : Is ann a fhuair iad do chomhradh gun chlì.
142 Bàrdachd Ghàìdhlig
Mo chre<ich mhor mar a thachair, Is e chuir tur stad air m' aiteas 3iao T'fhuil mordhalach reachdmhor Bhith air bòcadh ad chraicionn Gun seòl air a oasgadh ;
Bu tu rìgh nam fear feachda, A chum t'onoir is t'fhacal, 3126 is cha do phill thu le gealtachd a nìos.
Mo cheist cea.nnard Chlann Raghnaill, Aig am biodh na cinn-fheadhna,
Na fir ùra air dheagh fhoghlum, Nach iarradh de'n t-eaoghal 3130 ^ch airm agus aodach Le'n cuilbheire caola
Sheasadh fada air an aodainn :
Rinn iad sud is cha d'fhaod iad do dhion.
Is mòr gàir bhan do chinnidh 3835 O'n a thòisich an iomairt,
An isgeul a fhuair iad chuir time orr' :
T'fhuil chraobhach a' sileadh Is i dòrtadh air mhire Gun seòl air a pilleadh : 3840 Ged tha Raghnall ad ionad,
Is mor ar call ge do chinneadh an rìgh.
Is trom pudhar na luaidhe,
Is goirt 's gur cumhang a bualadh Nach do ruith i air t'uachdar 3845 An uair a dh' ionndrainn iad uath thu ;
Marhhrann Mhic Mhic Aiieiìi 143
Thug do mliuinntir gàir chruaidh asd',
Acli 's e ordugh a fhuair iad Ceum air 'n aghaidh le cruadal, Is a bhith leantainn na ruaige air a druim.
^^ DLea^h nihic Ailein mhic lain,
Cha robh leithid do thighe Ann am Breatann r'a fhaighinn :
Tigh mòr fiiighantach flathail Ani bu mhor shùgradh le h-aighear ;
Bhiodh na h-uaislean 'ga thathaich : Rinn iad cuimse air do chaitheamh Ann an toiseach an latha dol sìoa.
Is iomadh gruagach is brèideach
Eadar Uibhist is Slèibhte Chaidh am mugha mu d' dhèighinn :
Laigh smal air na speuraibh Agus sneachd air na geugaibh,
Ghuil eunlaith an t-slèibhe O'n là chual iad gu'n d'eug thu, A cheann-uidhe nan ceud bu mhor prìs.
3855
3t60
Gheibhte ad bhaile mu fheasgar Smùid mhòr 's cha b'e an greadan,
Fir ùra agus fleasgaich
A' losgadh fùdair le beadradh,
Cùim Ì8 cupaichean breaca Pìosan òir air an deiltreadh,
Is cha b'ann falamh a gheibhte iad,
Ach gach deoch mar bu neartmhoire brìgh
144 Bàrdachd GhàidUìi
9175
Is cha bu lothagan cliata
Gheibhte ad stàbull 'gam biathadh, Ach eich chruidheacha shrianach ;
Bhiodh do mhiolchoin ,air iallaibh ; Is iad a' feitheamh ri fiadhach
Anns na coireanaibh riabhach ; 3*W B'e mo chreach nach do liath thu
Ma'n tàinig teachdair 'g ad iarraidh o'n rìgh.
Is iomadh clogaid is targaid
Agus claidheamh cinn airgid Bhiodh m'ur coinne air ealchainn : 3885 Dhomhsa b'aithne do sheanchas,
Ge do b'fharsaing ri leanmhainn Ann an eachdraidh na h-Alban : Raghnaill òig, dean beart ainmeil, O'n bu dual duit od' leanmhainn mòrghnìomh.
ORAN DO DHAOINE UAISLE ARAIDH
Lachlann MacFhionghuin
(Lachlann mac Thearlaich Oig)
floriiit 1700
3890 Marbhphaisg air a' mhulad sin
Nach d'fhuirich e nochd uam, Is nach do leig e cadal domh
Is an oidhche fada fuar. Ma's ann a dh'iarraidh cunntais orm 3M5 ^ lunn thu air mo shuain,
Bheir mise treis an tràth-sa dhuit Air àireamh na tha uat.
Oran do Dhaoine Uaisle Araidh 145
Là ag siubhal slèibhe dhomh Is mi falbh leam fèiu gu dlùth, ^^ Gun chuidea<;hd anns an astar sin
Ach gunna glaic is cù, Gu'n thachair clann rium anns a' ghleann
Ag gal gu f ann chion iuil : Air leam gu'm b'iad a b'àillidh dreach 390i D'am facas riamh le m' shìiil.
Gur iongnadh leam mar tharla sibh
Am fàsach fada air chìil, Coimeas luchd bhur n-aghaidhean
Gun tagha de cheann iuil. 3910 XÌY beannachadh neo-fhiata dhomh
Gu'n d'fhiaraich mi, " Co siìibh?' Fhreagair iad gu cianail mi
Am briathraibh mìne ciuin.
" lochd is Gràdh is Fiùghantae ^^* 'Nar triuir gu'm b'e ar n-ainm,
Clann dhaoine-uaisle cùramach
A choisinn cliìi 's gach ball. An uair phàigh an fhèile cìs do'n eug Is a chaidh i fèin air chall, 3920 'Na thiomnadh dh'fhàg ar n-athair sinn
Aig maithibh Innse Gall.
" Tormod fial an t-sìigraidh
Nach d'fhàs mu'n chùinneadh cruaidh Bha gu fearail fiùghantach 3^* Is a chum an dùthchas suas,
10
\i6 Bàrdachd Gkàidhlìg
Is ann ort a bha. ar tathaich O'n thugadh lain uainn :
Is beag m'fharmad rÌ6 na feumaich O'n a bheum na cluig gu truagh.
3930 " Bixa, an duine ud ro fhlathasach Is e mathasach le cèill, Bha e gu fial fìùghantach
Is a ghiùlan maith 'ga rèir ; Gre farsaing eadar Arcaibh 3938 Cathair Ghlaschu is Baile Bhòid,
Cha d'fhuaras riamh oide altrum ann Cho pailt ri teach MhicLeoid.
' ' Chaidh sinn do Dhìin-Bheagain Is cha d'iarr sinn cead 'na thiìr ; 3940 Fhuair sinn fàilte shuilbhireach
Lo f unnailt is le mùirn ; Gu'n do ghlac e einn le acarjuchd
Mar dhaltachan 'nar triuir, Gu'n togadh e gach neach againn 394« Gu maoanta air a ghlìin,
" Fhuair sinn greis 'gar n-àrach Aig MacLeoid a bha 'san Diin, Greis eile glè shaoibhir
Aig a bhràthair bha an Dùn-tuilm." '•*^5 Sin 'nuair labhair Fiìighantas
Dalta ù.iseil Dhomhnuill Ghuirm :
" Bu tric leat a bhith sìigradh rinn,
Is cha b'fhasan iìr dhuinn cuimi.
Oran do Dhaoine Uaisle Araidh 147
" Ag èirigh dhuiun uoo-airtuetalach ^^^ Is biadh maidne dhol air bord,
Gheibhte gach uì riaghailteach
Bu mhia,nnach leat 'ga d' chòir ; Cha do chuir thu dùil am prìobairtich, Cha b'fhiach leat a-ch uì mor ; 3960 Bu chleachdadh air do dhiuneir dhuit
Glaine fhìona mar ri ceòl.
Am fear bha air a' Chomraich
Bu chall soilleir dhuiun a bhàs Ann au cùisibh diìilauais
Cha b' ìidail thu measg chàich : Làmh sgapaidh òir ie airgid thu
Gun dearmad air luchd dàimh I? gu mionnaicheadh na clàrsairean
Nach e bu tàire làimh.
3965
39T0 " Thug sinn ruaig gun sòradh
Gu Coinneach mòr nan cuach ; Bii duine iochdmhor teòchridheach «
Ts bu leòmhannta e air sluagh ; Bha urram uaisle is ceannais aige ^^ Air fearaibh an taobh tuath :
Ch.\ chuirte as geall a chailleadh e Gu an d'fhalaich oirnn e au uaigh.
" O'n rinn an uaigh bhur glasadh orm Ts nach faic mi sibh le m' shùil, 39«o Is cumhach cianail cràiteach mi,
Is neo-ardanach nio ehùrd,
148 Bàrdachd Ghàidhlig
Is mi cuimhneaclia>dli nam bràithrean ain
A b'àillidh dreaeh is gnùis : Gur tric a chum sibh coinne rium 3985 Aig Coinneach anns a' Chiiil.
" An t-Ailpineach dubh fìrinneach 'Gan dùthchas cian an Srath, D'an tig na h-airm gu sgiamhach Ge bu riabhach leinn do dhath, 3990 Bu làmh a dheanadh fìadhach thu
Gun dàil bu bhiadhtach math, Do bhàs a chràidh am bliadhna mi : Mo bhriathar, b'fhiach mo sgath.
" Bu chuimte glan do chalpannan 3^9' Fo shliasaid dhealbhaich thruim ;
Is math thig breacan cuachach ort
Mu'n cuairt an fhèile cruinn : Is ro mhath thigeadh claidheamh dhuit, Sgiath laghach nam ball grinn : ^ooo Cha robh cron am fradharc ort
Thaobh t'aghaidh 's cìil do chlun.
" An am togbhail niàil do dhùthchannan Is 'ga dhlùthachadh riut fèin, Bhiomaid air 'nar stiùbhartan ^oo' Is 'nar triuir gu'm bìomaid rèidh.
Cha do tbog sinn riamh bo Shamhna dhuit,
An am Bealltuinn cha do lèibh,
Cha Yoh.6 thug oich air tuathanach :
Bu mhò do thruas ri'm feum."
Oran du Dhaoine Uaisle Araidh 1^9
^i* Bha an duine ud 'na charaid dhomh
Is cha char dhonih chliii a sheinn ; Mus can càch gur masgull e
Leig thairis e 'na thìm ; Do bhàs a dh'fhàg mi muladach ^15 is ann chluinnear e '§ gach tìr;
Cha b'iongnadh mi 'gad ionndrainn An am cunntas thoirt 'san t-suim.
Is mi smuainteach air na saoidhean sin Is a bhith 'gan caoidh gu truagh, ^^ Is amhuil dhuinn tha buinnig ann
Bhith tathaich air lorg fhuar. An taobh a chaidh iad seachad
Is an teid dachaigh uile an sluagh Dh'eug Eanruic prionnsa Shaghsunn, ^^ Is cha'n fhaicear e gu luain.
ORAN NAM FINEACHAN GAIDHEALACH
Iain Dubh Mac Iain Mhic Ailein
Ìloniit 1700
Is ì so an aimsir a dhearbhar
An tairgneachd dhùinn, Is bras meanmnach fìr Alban
Fo an armaibh air thùs. ^^ An uair dh èireas gach treun laoch
'Nan èideadh glan ùr Le rùn feirge agus gairge
Gu eeirbhis a' chrùin.
150 Bàrdachd Ghàidhhg
Thèid maithe na Gàidhealtachd *^ Glè shanntach 's a. chiìis,
Is gur lìonmhor each seangmhear
A dhannsas le sunnd : Bidh Sasunnaich caillte
Gun taing dhaibh d'a chionn, ♦040 Bidh n.a Frangaich 'na-n campaibh
Glè theann air an cìil.
An uair dh'èireas Clann DomhnaiU,
Na leòmhainn tha garg, 'Nam beòbheithir mhor leathann ♦^ Chonnspunnach gharbh,
Luchd seasamh na còrach
'Gan ordugh làmh dhearg, MjO dhòigh gu'm bu ghòrach
Dhaibh tòiseachadh oirbh.
^^ Tha Rothaich 's Rosaich gle dheònach
Air toidheachd 'nar ceann, Barraich an treaa eeòrsa
Tha an comhnuidh measg Ghall. Clann Donnchaidh, cha bhreug so, 4055 Gu'n èireadh leibh 's gach àm,
Is clann Reubhair fir ghleusda Nach èisd gun bhith annt'.
Clann an Aba an seòrsa Thèid bòidheach fo'n triall, *'' Is glan ccmhdach a' chomhlain
Luchd leònadh nam fiadh:
Oran 7iam Fineachan Gàidìiealach 151
lad fèin is Clann Phàrlain,
Dreain àrdanax:h dian, I3 anu a b'àbhaist 'gar n-àireamh ^ Bhith am iàbhar Shiol Chuinn.
Na Leòdaich am pòr glan
Cha b' fhòlach bhur sìol, Dream rìoghail gun fhòtus
Nan gòreaid 's nan sgiath. ^•^ Gur neartmhor ro-eòlach
Bhur n-òigfhir 's bhur liath, Gur e cruadal bhur dualchas :
Is e dh' fhuasgail oirbh riamh.
Clann Fhionghuin o'n Chrèithich ^^ Fir ghlè ghlan gun smùr,
Luchd nan cuilbheirean gleusda
An àm feuma nach diùlt. Thig Niallaich air sàile
Air bhàrcaibh nan sùgh L© an cabhlach luath lànmhòr
O bhàdhun nan tùr.
Clann Ghille-Rathain o'n DreòlLainn Thèid sanntach 'san niaig,
Dream a cliìosaicheadh ainneart **•* Gun taing choisinn buaidh ;
Dream rìoghail do-chìosaicht' , Nach fltrìi'chdadh do'n t-sluagh :
Is iomadh mìiidh deae dìreach Bheir inntinn duibh suas.
152 - Bàrdachd Gkàidhlig
^•** Gur guineach na Duibhnich
An àm bhriseadh cheann, Bidh cnuacan 'gan spuacadh
Le cruadal bhur lann ; Dream uasal ro-uaibhreach 4095 Bu dual bhith 'san Fhraing :
Ib ann o Dhiarmaid a shìolaich Pòr lìonmhor nach ga,nn.
Tha Stiùbhartaich ùr ghlan 'Nam fiùrain gun ghiamh, 41M Y'iY shunndach nan lìith-chleaft
Nach tionndaidh le fiamh; Nach' gabh cìiram roimh mhùiaeig,
Cha b'fhiìi leo bhith crìon : Cha bu shiigradh do Dhubhghall 4106 Oùig a bhuin dibh.
Gur lìonmhor làmh theom.a
Tha aig Eoghann Loch-iall, Fir cholganta bhorganta
As oirdheirce gnìomh ; 4110 ij^d jna.r thuilbheum ar chorrghleus
Is air chonfhadh ro-dhian ; Is i mo dhiiil-se an àm rìisgaidh
Nach diiìlt sibh dol sìos.
CUinn Mhuirich nach sòradh *^* A' ohonnspairn ud ial,
Dream fhuilteach gun mhorchuis 'Gan còir a bhith fial ;
4136
4136
Oran ìhuìi Fineuchan Gàidhealach 153
Gur gaisgeil fìor-sheòlta
Bhur mòr thionail chiad : Nì 9Ìbh spòltadh is feòlach
A' stròiceadh fo'n ian.
Tha Granndaich niar b'àbhaist
Mu bhràigh Uisge Spè, Fir làidir ro-dhàicheil
Thèid dàna anns an streup ; Nach iarr càirdeas no fàbhar
Air nàmhaid fo'n ghrèin : Ts i bhur làmhach a dh' fhàgae
Fuil bhlàth air an fheur.
^i** Tha Frisealaich ainmeil
Aig seanchaibh nan orìcch, Fir gharbha ro-chalnia:
Bhur fearg cha bu shìth. Tha Catanaich foirmeil, ^* Ib i an armachd am miann :
An Cath Gairbheach le'r n-armaibh Do dhearbh sibh bhur gnìomh.
Clann Choinnich o thuath dhuinn Luchd bhuannachd gach cìs, 4140 Gur fuasgailteach luathlàmhach
Bhur n-uaislean 'san strì; Gur lìonmhor bhur tuathcheathairn
Le am buailtibh de nì ; Thig sluagh dùmhail gun chunntas *i^ A dùthaich MhicAoidh.
154 Bàrdachd Ghàidhìig
Nis o chuimhnich mi m' iomrall,
Is fàth ionndraichinn àd, Fir chunbha-lach chuimte
Ni cuimse le'n làimh ; 4110 Nach dèan iomluas mu aonchuis
A chionn iunntais gu bràth : Gur muirneach ri'n iomradh
Clann Fhionnlaigh Bhràigh-Mharr.
Thig Gordanaich 's Greumaich ^^■* Grad gleusda as gach tìr,
An cogadh rìgh Seurlas
Gu'm b'fheumail dha sìbh ; Griogaraich nan geur lann Dream spèiseil nam pìos ; 4160 Xr leam gu'm b'i an eucoir
An uair dh' èighte eibh sìos.
Siosalaich nan geur lann Thèid treuu air chìil arm,
An Albainn 's an Eirinn *!•* B'e bhur beue a bhith garg ;
An àm dol a bhualadh B'e an cruadal bhur calg :
Bu ghuineach bhur beuman An uair dh'èireadh bhur fearg.
4iTe Na'm biodh gach curaidh treunmhor
Le cheile 'san àm, lad air aon inntinn dhìrich, Gun fhiaradh, gun cham,
Moladh air Maighistir Eideard Lùid 155
lad cho cinnteach ri aon fhear *17S is iad tìtheach air geall,
Dh' aindeoin mùiseig nan Dubhghall Thig cùis thar an ceann.
Do chuireadh na Eainn-sa cuideachd le Mr EoiN Mxc Ghille-Eoin, Minisdir an t-Soisgeul-sin Chriosd, ann ' n-Eaglais Chille yuoinein, ann a Muile, aon d'oileanaibh Innse Gall a nAlbainn (1707).
Ordin. 1702, ob. 1756
xMr teachd o'n Spàin do shliochd an Ghaoidliil ghìais, Is do shliochd na Milidh 'n fhine nacli budh tais, *^^ ivudh nihòr a iiscleo 'egach fòd air cruas a nlann,
Air fìlidheachd fòs, 's air foghlum nach budh glìann. Isuair a dh'fhàs a mpor ud mòr a bhos is thall
Bhi meas is pris fa'n Ghaoidlieilg anns gach ball. A teanga lionmhor bhrioghmhor bhlasda bhinn, *!** Is an chan'mhain thartrach liobhtha ghasta ghiinn. A ccuirt na Riogh, ri mile bliadhain is trèall
Do bhi si an tùs, mun do thog caint Dhubhghall ceann. Gach file is Bard, gach Lèigh, Aoedan is Draoi
Druinich is Sheanchaidh fòs, gach ealadhain sliaor, ♦i^ Do thug Gathelus leis o'n Eighpht a nall,
San Ghaoidhelg sgriobh iad pud le gniomh a mj) :a.nn. Na diadh're mòr budh chliil 's bu ghloir do'n cl'ìcir
'San lè gu tarbhach labhariud briathra Dè. Ifl i labhair Pàdraic 'nninse Fàil na Riogh ^'^'''' Ih an fciidh caomh-sin Colum naomhtha 'n l.
156 Bàrdachd Ghàidhlig
Na Francaigh Hobhtha, lean gach tir a mbeus,
O I na ndeòraidh ghabh a mfoghlum frèinih. B'i bh'oide mùinte luchd gach duthcha is teangth', Chuir Gaill is Dubhghaill chuice an t-iùl 's a nclonn. ^^ Nois dh'fholbh si ùainn gu tur, mo nùar '3 mo chreach, Is tearc luchd a gaoil, b'e sud an saogh'l fa seach. Thuit i 'san tùr maraon le h-ùghdraibh fèin,
Is na riaith' rnbudh dùth i, ghabh do cumhdach spèis, Reic iad san chùirt i, air caint ùir 6 n-dè **06 le Jo thrèig le tàir, budh nàr leo ngcàn'mhain fèin. Air sàr O Liath biodh àgh is cuimhne is buaidh,
Do rinn gu h-ùr a dùsgadh as a h-uaimh. Gach neach 'ta fhrèimh o'n Ghaoidhil ghleusda gharg Is gach droing do'n dùth an chan'mhain ùd mar chainnt, ^io Gach aon do chinn air treabh 's air linne Scuit
An duais as fìach thu is co^r gu n-iocfad dhuit, O'n Bhanrighinn air an traths a bhfuil an crun
Go nuig an bochd do n-àite nochd an diin. Bhi 'nainm 's a n-euchd 6 linn na nceudan àl 4215 Xre meath na Gaoidheilg dol a cuimhne chàich. Nois a,lladh 'n gniomh, chluinn criocha fada thall
Is deir siad le chèil', '' bhi Gaoidhil èin uair ann." Is ni's fearr, a shaoi, biaidh briathra liobhtha 'nar beul, Làn seadha is brigh le'r nochdfar firinn Dè. ♦220 Cia, fìos an Ti chuir ann Ahaliab tùr Is a mBesalèel a thogbhàil àrois ùir, Nach è so f èin a ghluais '(S a ghleus O Lùid
Le tuigse ghèir le'r dtug se an ceum-sa tèid ? Bhrigh bheith 'na run ainm dheanamh cliuiteach mor 4225 ^ij. foadh na ccrioch-sa a nd'fhuair na Gaoidhil c6ir.
Cumha MhìcLtoid 157
Gu b'amhluidh bhios, 's gach neach do chi an 16 Biodh t-ainm-sa egriobhth' 'na. chridh an litreach òir, Agus 'na chuimhne; is gheibh thu choidhch ùam fèin Beannachd Ì8 fàilt, lem chridhe lem laimh 'b l^em bhcul.
MARBHEANN DO SHIR TORMOD MACLEOID a dh' eug air an treas là dt' n Mhàirt, 's a bhliadhna 1705
Maibi Nighean Alasdair Euaidh circa 1615—1707 *230 Cha sùrd cadail
An rùn-s' air m'aigne, Mo shùil f rasach Gun sùrd macnais S a' chùirt a chleachd mi 4235 Sgeul ùr ait ri èisdeachd.
Is trom an cudthrom so dhrùidh Dh'fhàg mo chuislein gun lùth, Is tric snighe mo shùil A' tuiteam gu dlùth, 4240 Chaill mi iuchair mo chùil :
An cuideachd liichd-ciuil cha tf'c! nii.
Mo neart 's mo threoir Fo tha«gaidh bhòrd, Sar mhac Mhic Leoid 42^5 N'am bratach sròil, Hu phailt mu'n òr, Hu bhinn caismeachd sgeoil
Aig luchd-astair is ceoil na li-Eireann.
158 Bàrdachd Gìiàidhlig
Co neach d'an eòl 4250 Fear t'fhasain beò
Am blasdachd beoil
Is am maise neoil,
An gaisge gleois
An ceart 's an còir, 4255 Gun airceas no sgleò fèile ?
Dh' fhalbh mo shòlas : Marbh mo Leòdach Calma cròdha Meanmnach ròghlic ; 4260 Dhearbh mo sgeoil-sa S eanchas e olais Gun chearb foghluim :
Dealbhach ròghlan t-èa^asg.
An treas là de'n Mhàirt 4265 ph' fhalbh m' aighear gu bràth ; B'i sud saighead mo chràidh Bhith 'g amharc do bhàis, A ghnùis fhlathasach àilt, A dheagh mhic rathail ^270 An àrmuinn euchddich,
Mac Ruairidh reachdmhoir Uaibhrich bheachdail, Bu bhuaidh leatsa Dualchas farsaing ^275 Snuadh ghlaine pearsa
Cruadal 's smachd gun eucoir.
ha MhicLeoid 159
Uaill is aiteas Is aun bhuat gu faighte, Ri uair ceartais <C80 Fuasgladh facail
Gun ghruaim gun lasan
Gu suairce snasda reusant'.
Fo bhiìird an cistidh Chaidh grunnd a' ghliccais, 4285 Fear fiùghant miosail Cuilmeach gibhteil, An robh cliù gun bhriseadh :
Chaidh ìir fo lic air m' eudail.
Gnùis na glaine 42^ Chuireadh sùrd air fearaibh, Air each crìiidheach ceannard Is lann ùr thana ort Am beairt dhlùth dhainginn
Air cùl nan clannfhalt teudbhuidh'
4295 ig iomadh fear aineoil
Is aoidh 's luchd ealaidh
Bheir turnais tamull
Air crùintidh mhalart
Air iuil 's air aithne : 4300 Bu chliù gun aithris bhreug e.
Bu tu an sìoth-thàmh charaid Ri am tighinn gu baile, 01 dian aig fearaibh Gun strì gun cbarraid, ^--^ Is bu mhiann leat mar riut
Luchd innse air annas sgeula.
160 Bàrdachd Ghàidhlig
Bu tric uidh chàirdean Gu d' dhìin àghmhor, Suilbhir fàilteach 4310 Cuilnimhor st-àtail
Gun bhuirb gun ardan,
Gun diùlt air mhàl nan dèirceach.
Thu à sliochd Olghair Bha mòr morghail, 4315 Nan seòl corrbheann
Is nan còrn gormghlas Nan oeòl orghan,
Is nan seòd bu bhorb ri èiginn.
Bha leth do shloinnidh «20 Ri siol Cholla Nan cìos troma Is nam pìos soilleir Bho chòigeamh Chonnacht :
Bu lìonmhor do loingeas brèidgheal.
4325 is iomadh gàir dhalta
Is mnài bhasbhuailt
Ri là tasgaidh :
Cha-'n fhàth aiteie
Do d' chàirdean t' fhaicsin 4330 Fo chlàr glaiste :
Mo thruaighe, chreach an t-eug siiin !
In2;hean Sheumais nan criìn Bean-chèile ghlan ùr Thug i ceud-ghràdh da rùn, ^^ Bu mhor a h-aobhar ri sunnd
An uair a shealladh i an gniìis a cèile.
Oniìi M6r Jfhic Leoid 161
Is i fhras nach ciuin . A thàinig as ìir A shrac ar siuil «40 is a bhrist ar stiuir
Is ar cairt mhaith iuil
is ar taice cùil
Is ar caidreabh ciuil
Bhiodh againn 'nad thùr èibhinn.
4345 is mor an iunndrainn tha bhuainn
Air a dùnadh 's an uaigh
Ar cùinneadh 's ar buaidh
Ar ciiram 's ar n-uaill
Is ar sìigradh gun ghruaim : 4350 is fada air chuimhne na fhuair mi fèin deth.
OKAN MOR MHIC LEOID
RUAIRIDH MaC MHriRICH
(An Clarsair Dall) 164G— c. 1725
Tha acaid 'gam thadhal
Dh'fhàg treaghaid am chliabh gu goirt, O na rinneas air m' aghart
Ad dheidh-sa an triall gun toirt ; ^^ Tha mise ort an tòir
Is mi a' meas gu robh còir agam ort : Mhic athar mo ghràidh,
Is tu m'aighear 's tu m'àgh 's tu m'olc.
11
162 Bàrdachd Ghàidhliy
Chaidh a' chuibhle rnu'n cuairt, *360 Grad thionndaidh gu fuachd am blàtha;
Do chunnacas fèin uair
Dùn ratha. nam buadh so thràigh ; Gheibhte ann tathaich gach duain,
Ib moran maitheas gun chruas gun chàs ; 4*w Dh'fhalbh an latha sin uainn,
Is tha na tighean gu fuaraidh fàs.
Chaidh mac-alla as an Diin
An àm sgarachduinn dùinn r'ar trÌAth, Is ann a thachair e rùinn 4370 Ar seacharan bheann is shliabh.
Labhair esan air thùs,
" A rèir mo bheachd-sa gur tu, ma'e fìor, So chunnacas air mhùirn,
Roimh an uiridh an Dùn nan cliar."
^*'" " A Mhic-alla nan tur,
Is e mo bharail gur tù-so bha Ann an talla nam Fiann,
Ili aithris air ghnìomh mo làmh." " Tà mi am barail gur mi, ♦380 is gu bu deacair dhomh fhèin bhith 'm thàmh,
Ag èisdeachd prosmunn gach ceoil
Ann am fochair Mhic Leoid an àigh."
" A Mhic-alla so bhà
Anns a' bhaile an do thàr mi m' iùl, 4386 ig aj2ii a nis dhuinn is lèir
Gu bheil mis 's tu fèin air chùl ;
Oran Mòr Mhic Leoid 163
A rèir do chomais air sgeul,
O'n Ì6 fear comuinn mi fèin is tii, Bheil do mhuinntearas buan ^^ Air an triath ud d'an dual an Dùn?"
' ' Tha Mac-alla f o ghruaim
Anns an talla am biodh fuaim a' cheòil, An ionad tathaich nan cliar,
Gun aighear gun mhiadh gun phòit, ^95 Gun mhire gun mhùirn
Gun iomrachadh dlùth nan còrn Gun chuirm gun phailteas ri dàimh, Gun mhacnas gun mhànran beoil.
" Is mi Mac-alla bha uair ^^ Ag èisdeachd farum nan duan gu tiugh,
Far am bu mhùirneach am beus
An àm dùbhradh do'n ghrèin 'san t-sruth; ì'ar am b' fhoirmeil na seoid,
lad gu h-organach oeòlmhor cluth : ^5 Ge nach fhaicte mo ghnùis
Chluinnte aca 'san Dìin mo ghuth.
" An àm èirigh gu moch
Ann an teaghlach gun sprochd gun ghruaim, Chluinnte gleadhraich nan dos *^io Is a cèile 'na cois a'n t-suain ;
An tràth ghabhadh i làn
Is i chuireadh os àird na fhuair, Le meoir cheanalta ghnìomhach Dhrithleannach dhìonach luath.
164 Bàrdachd Ghàidhlig
4415 " is bhiodli a riaiiadair fèiu
Ag cur dh' fhiachaibh gur h-e bhicdìi aiin, Is e ag èirigh 'nam mcasg
Is an èigheadh gu tric ''na cheann ; Ge do b' àrd leinn a fuaim 4420 Cha thuairgneadh e sinn gu teann,
Chuireadh tagradh 'nam chluais Le h-aidmheil gu-luath 's gu mall.
" An tràth chuirte i "na tàmh
L^ furtachd 'na fàrdaich fèin, *426 Dhomhsa b'fhurasda a ràdh
Gu'm bu chuireideach gàir nan teud ; Le faghar do mheur
Ag cur innealtas chàich an cèill, Rìgh, bu shiìibhlach ri m' chluais 4430 An laghadh le luae do mheur.
" Ann san fheasgar 'na dhèidh
An am teasdadh do'n ghrèin trath nòin, Fir a' cnapraich mu'n chlàr Is cath air a ghnàth chur leo ; 4435 Dà chomhairleach ghearr
Gun labhairt, ge b' àrd an glòir, 'S a rìgh, bu thìtheach an guin Air dhaoine gun fhuil gun fheoil.
" Gheibhte fleasgaich gun ghràin 4440 Fir a' macnas le gràdh gun ghruaim,
Is mnài fìonn an fhuilt lèidh
Cur an grinneis an cèiU le stuaim ;
Marhhrunn Mhic Alasdair 166
An dèidh ceileireadh beoil
Daniisa oileanach òrdail sua^s, ^^5 Le fear bogha d'an còir,
Chumail modha ri pòr an cluas.
" Beir an t-soraidh so uani
Gu beachdaidh gu Ruairidh òg, Agus innis da fèin ^^ Meud a chunnairt ma's e Mac Leoid;
E dh'amharc 'na dhèidh
Air an lain so dh'eug 's nach beò Gu bu saidhbhir a chliù,
'S cha'n fhàgadh e 'n Dùn gun cheòl.
^^ " Ri linn nan linntean do bhà
Mi tathaich a ghnàth 'san Dùn, Ri linn iomadh Mac Leoid
Cha b' uireasbhuidh eòlais dùinn ; Is cha'n fhaca mi riamh, *^ O na ghineadh mo thriall air thiis,
Gun Taoitear gun Triath
Gun Tighearna riamh an Dùn."
MARBIIRAINN MHIC ALASDAIR TRIATH NA LUIBE.
Ach, 'se an samhradh a chuar sinn Is a shèid oirnn a' ghaoth-chuartain, *^ A leig ar creat ris an fhuaradh,
A leag ar dionchleith 's ar stuadhaidh,
Do fhrois ar cruithneachd tiugh dualach, Ar n-abhall ard 's ar coill-chnuasaich,
Dh'fhàg ag gàrthaich mar uain sinn mu'n chrò.
166 BàrdacJid Ghàidhlig
4470 A thriatli na Lùibe is na fèile, Bu neamh-Kibacli do bbeusa ; Bu teòghradhach carthannach ceutfach Ciuin iochdmhor acartha dèirceach : Creach gach truagh agus treun thu, 4^"'» Chinn a' chruadail 's na cèille,
Bhith 'n leabaidh uaignich 'nach èirich le ceòl.
Am feasd cha'n fhaic mi fear t'aogais,
Do chroidhe fial nax^h raibh gaoid ann, Ach seirc is mòrchuis is daonnachd 4480 Bòsd no bròd cha raibh 't' aorabh ; Is goirt leam gàir agus aobhar
Gach lag 's gach làidir 'gad chaoineadh, Fhir nach oeileadh do ghaol doibh 's tu beò.
Bu saoitheil rìoghail 's gach aiceachd 4485 An leomhann mordhalach reachdmhor; Caraid èiginn is airce,
Trom air tuath cha do chleachd thu ; Is da'm biodh fear lompais gun bheartas Mhaithte an t-suim dho ma'n creachte e : 4490 lad ,a nis gun chul-taice 's a' mhòd.
Cha raibh t'uaisle r'a crìobadh :
Bu tric mu d' ghuailnibh air sìoladh 'Na bras fhuarana brìoghmhor
Dh'fhan gan truailleadh o'n dìlinn 4495 D© shìol bhuadhach na rìoghrmdh
Chinneadh Scuit agus Mhilidh, Is gach fuil uaibhreach 'san rìoghachds' ann ad fheoil.
Marhhrarm Mhic Alasdair 167
An crann as dìrich r'a sheanchas
O'n a shìolaich e an Albain : **oo Mac Ghille-Bhrìde nan Garbhchrioch
Cholla Ì8 Chuinn rioghaibh Banbha De'n treibh rìoghail sin Eireamhoin
Leis an do chìosaichte Tuath Danmhainn :
Is e mo chreach thu d'an leanmhainn cho òg.
^^ Ard Mhic Alasdair chliuitich^
A thriath nam bratach 's nan lùireach, Nan egiath 's nan clogada cumhdaidh,
Is beam an sluaighibh ar dùthch' thu, An am na caonnaig a dhùsgadh, *5ifl Is nan geur lann a rìisgadh,
Nach tarruing thu an dluths doibh le ceòl.
Bu mhìlidh curant-a calm thu,
Leòmhann fuileachdach meanmnach, Triath fea-r cath agus comhlann ; **15 ig cian a Breatann chuaidh ainm ort; Dh'fhairich cloiginn do naimhdean
Gu raibh cudtrom ad armaibh : B'iomadh banntrach od chiorrbhadh am bròn.
Confadh t'fheirge an tràth dh'èireadh *520 Mar leomhann ocrach a' bèioeadh ; Mt thorunn tuinne re treunghaoith
Fuaim do loinne re speiceadh ; Riamh a' ghealtachd nior lèigh thu, Ach an uckd fir do thèagbhail : *52i Bhiodh e cinnte as an eug o do dhorn.
168 Bàrdachd Ghàidhlig
Ach dh' fholaich 'm fòd o do shealbh thu, Is da'm b'ann le fòirneart do nàimhdeau,
Bu lìonmhor tòiseach is ceannphort Eadar Breatann is Banbha 4530 Bhiodh deanntrach teineadh d'an armaibh l6 tuilte f ola le h-aibhnibh
An uair a nochdte mu d' dhearmail an sròl,
Ach rìgh an uamhainn chuir sèisd riut, An nàmh nach diongfann an t-euchdachj
Is nach gabh tiomadh ri deuraibh Banntraich dìleachd no oighre :
A rìgh chruthaich 's d'an gèill sinn, Do throm-bhuille so leir sinn :
O is tu loit sinn 's tu lèighiseas ar leòn .
4S3B
4545
CATH RAON-RUAIRIDH (1689) Iain Lom
circa 1620—1710
4540 An ainm an àigh ni mi tùs
Air a' mheanm-sa tha am rìin :
Cha'n i an aimsir mu'n diiin an Cèitein oirnn.
Nach fhaic sibh loingeas an Rìgh Cur an spionnaidh gu tìr :
Cha'n e an t-Uilleam tha mì cho dèigheil air.
Ach Righ Seumas 's a shìol
A dh'orduich Triath gu ar dìon :
Cha rìgh iasachd d'am fiach dhuinn gèilleachdainn.
Cath liaoìi-lhiairidJi 169
Ach mur tig tliu air ball *550 is do lèint-e-criosa 'gan call,
Is ceud misde leam thall 'san Eiphit thu.
An comunn ciatalach tlàth Shuidh an ionad nan Stàit, Mar choi-meata chuir Sàtan seula riu,
^^ Paca sligheach nan cealg
D'am bu dligheach a' mheirg,
Dhubh am fitheach le salchar eucoir sibh.
Cha b'e am brathadair còir Bha cur gabhail fo'n fhòid, 4560 Ach fear an tigh nach bu chòir bu phèacan duibh.
Anns a' bheithe bheag òg
Bha fo bhaile Mhic Dheòrs',
Gur h-iomadh fearr sròil bha reubta ann.
4665
Is iomadh bioraid is gruag
Bha 'g an spealtadh mu'n cnuac :
Bha. fuil dhaite 'na stuaidh air feur a muigh.
Fhuair sibh deannal 'sa choill O lannaibh shìol Chuinn
Chuir 'nar deannaibh thar tuinn trom-chreuchdach sibh.
^''o An Raon-Ruairidh nam bad Is lìonmhor uaigh is corp rag, Mile sluasaid is oaib 'gan lèidigeadh.
170 Bàrdachd Ghàidhlig
A shàr Chlebheris nan each, Bn cheann-feadhn' thu air feachd : 4575 Mo chreach lèir an tùs gleac mar dh'èirich dhuit.
Bu lasair theine dhoibh t'fhearg
Gus an d'èirich mi-shoalbh :
Bhuail am peileir fo earball t'èididh thu.
Bu mhor co6gradh do làmh **80 Yo aon chlogaide bàn,
Is do chorp nochdte geal dàn gun èididh air.
Cha robh eascaraid suas Eadar Arcaibh is Tuaid Mar bhiodh tacaid a bhuail 'san eudainn thu.
4585 An uair bhrùchd t'uaislean a mach Cha sgaoth bhuachaille mhart, Ach luchd bualadh nan cnap gu spèireadail.
Air a' bhruthach a stad Os cionn dubhar nam bad 4590 Luchd cur 'nan siubhal gu grad nan eucorach.
Clann Domhnaill an àigh
Luchd a chònsach gach blàir,
Cha do ghabh iad riamh sgàth roimh reubalaich.
Is lìonmhor spalpaire dian ^595 Bha fo d' bhrataich dol sìos:
Cba b' ascartach lìon do rèisimeid.
Is ioma fiùran deas òg
Gun lan dìiirn air de fheoil
Ghearradh cloigne is smòis is fèitheanan.
Cath Baoìi.Buairidh 171
*^ Mo ghaol an Domhnall Gorm òg O'n Tùr Shlèibhtea<?h 's o'n Ord : Fhuair thu deuchainn 's bu mhor an sgeula e.
Mo ghaol an Tàinistear ùr Is a gheur Spàinneach 'na smùid : 4605 Clia, b'e an t-ùmaidh air chùl na sgèithe e.
Mo ghràdh an t-Alasdair Dubh
O Ard-Gharadh nan sruth,
Chuir 'nan siubhal gu tiugh na reubalaich.
Is do bhràthair eile lain Og ^io Dh' aoinaich peileir throimh fheoil :
Is caol a thèaruinn e beò o'n spèileireachd.
Tha an cogadh so searbh
Air a thogail gu garg :
Ge ceann nathrach, bidh earball peucaig air.
^15 is e Prionnsa Uilleam 's a shluagh Dh'fhàg an dùthaich so truagh An uair a chuir iad tliar cuan Righ Seumas uainn.
Guidhim sgrios orra is plàigh Is gort Ì8 mioeguinn is bàs 4620 Air an sliochd mar bha air àl na h-Eipheite.
Oach aon latha dol sìos
Ca'gneadh chlaidheamh throimh 'm bian,
Is coin ag caitheamh an dìol air sleibhtichibh.
172 Bàrdachd Ghàidhlig
CUMHADH DO GHILLE-EASPUIG CAIMBEUL lARLA EARRA-GHAIDHEAL,
a chaidh dhith-cheannadh an Dùn-èideann am hliadhna ar Tighearna 1685
Leis an Aos-dana Mac Shithich
Tha sgeul agam dhuibli ri innseadh, *^25 Xs cha chùis ghàire,
Gu'n do chuireadh ceann-taic nan Gàidheal An staid iosal.
4630
Co chumas còir ris an anfhann,
Is e 'na chruadhaig, No chumas caeg air gach anghnàth
Tha teachd nuadh oirnn ?
Co chumas còir ris an Eaglais ?
Dh'fhàa i dorcha. No chumas suas ar luchd teagAÌsg ^38 Ris na borbaibh ?
Co chumas an creideamh catharrdha
Suas gu treòrach, Is nach d'fhuair Gille-easpuig cead èisdeachd
An taic còrach ?
4640 Qq chumas tigheadas greadhnach Gu buan faoilidh, Ib nach tadhail an t-Iarla Duibhneach 'S ftn Dùn Aorach ?
Cumhadh do larla Eana-Ghàidheal 173
Roghainn nan Albannach uile, *^ De'n àrd fhine ;
A dhaoine, nam biodh spèis do dhuine, Is beud a mhilleadh.
larla duasmhor Earra-ghàidheal, Garg an leòmhann ; <*«• Bu mhòr an cridh' d'fhearaibh Albann Fhuil a dhòrtadh.
Dhaoine, ge do fhuair sibh àite
Os cionn Cùirte, Is olc a chuir sibh gliocas Alba 4«e6 Gu srird millt*.
Ge do shrac sibh còir gun cheartas,
An taic bhur mìoruin, Theagamh gu'n tig là nach fhasa
Dhuibh d'a dhìoladh.
^'^ Fhuair an fhuil uasal a ceusadh, Mar fhuair losa: Ge nach coimeae sud r'a chèile, Feudar innseadh.
Mo thruaighe a nochd do luchd leanmhainn : *666 Faoin an seasamh ;
Tha gach duine ag gabhail gèiU dhiubh : Dh'eug Gille-easpuig.
Dh'eug an tuigse, dh'eug an aithne, Dh'eug an ceannspal :
^t'^^J Dli'fUf? an crann dligheach tr "n <r.li..l,:M Hi,
Dh eug an ceann-math.
174 Bàrdachd Ghàidhlig
Boannachd le t-anam am pàrras,
Is fiach do chuimhne ; Gu'n togadh Dìa suas bhur n-àlach, 4676 A dhream Dhuibhneach.
Dhream bheadarrach bhuadhach bhàdhach,
Mheadhrach mhùirneach, Labhradh gu foistinneach fìr-ghlic
Brìgh gach cìiise.
46i0 Sud a chlann as uaiele fine, Nan steud meara, Rèidhbheartach an iìil 's an aithne, A' chlann ud uile.
Ge b'e dh'aithriseadh mo sheanchas 468« L^ mion chuimhne,
Co as mò tuigse air druim talmhainn
Na clann Duibhneach ?
Blàth a dh'fhàs os cionn gach fine, Gnìomh gun ghainne ; 4690 Ceann cèille clèir agus sgoile An leibhidh uile.
Is iomadh leòmhann is triath duineil
Is oeann buidhne De'n shliochd iarlail a sliochd Dhiarmaid 4695 Mhic Ua Duibhne.
O Dhiarmaid thàinig sibh uile :
Sean am fine ; Clann a b'fhearr a b'fhiach am moladh
Chuala sinne.
Cumhadh do larl-a Earra-Ghàidheal 175
'^^ Is iomadli cridhe bras tha brònach, Rosg tha deurach, Luchd oifig is am bas ri bualadh : Tha an creach dèanta.
Is iomadh brugh sol^ta fo thìiirse ^™* Air dreach meirgte;
Mnài ghreanta gun ghean gun ghàire Ag caoidh fo thromchradh.
Bhàsaich luchd ciiiil gu builoach ; Co nì'n cumail ? <^9 Cha'n 'eil stà dhuinn bhith ri foras : Chaidh an t^aom thairis.
Is fuathasach a' ghaoth so thàinig,
Ghluaie i an fhiùbhaidh ; Dh'fhuadaich i na h-eoin le stoirm ghàbhaidh, 4T1I O'n choille chaomhaidh.
Ach tigidh na h-eoin iiiseil àillidh
D'an coiUe chòmhnuidh ; Gu'n togaidh Dìa suas bhur n-àireamh
An staid naomha.
^'fi Ib cruaidh an càs sibh shearg gun chionta, Seoid bu phailte; Is nach d'fhuaradh a bhàrr 'nar n-aghaidh Ach meud bhur tuigse.
Thàinig braghadh oirbh gun f hios duibh : ^26 Leam is duilich ;
Ma dh'fhalbhas a' chlann so buileach Is mairg a dh'fhuirich.
176 Bàrdachd Ghàidhliy
Cuiribh-se bhur dòchas 'san Airdrigh, A chlanii chèillidh ; 4T30 ig e sud am breitheamh gun fhallsa, Nach dèan eucoir.
An tì chruthaich sibh an toiseach
An staid cheutaich, Tha e fathast dhuibh cho ghràsmhor. 4738 Is a» bha a' cheud uair.
Is iomadh Marcach lìithmhor làidir
Thuit gu h-ìosal, Is dh'èirich gu socair sàbhailt
Suas 'na dhiollaid.
^"^^ Mar stiùir Maois a' chabhlach lìonmhor, l6 iad 'nan èiginn, A mhac-samhail gn'n tarladh dhuibhse Ri uair feuma.
Ri uair feuma tha Dìa neartmhor, ^'^^^ Ceann gach cùise,
Dhèanadh de bhur naimhdibh treuna Càirdean ciuine.
ORAN DO THIGHEARNA NA LEIRGE AN CINN-TIRE
O is tuirseach a nocht atàim
Is mo chroidhe briste bàidhte am chom, 4750 i^i clàistinn an sgeoil nach binn
Dh'fhàg na chluinn gu tuirseach trom.
4756
Do Thufìitnnia na Leirge 177
Skaoil mi an darach leathann ard
^arruing air barr as a fhrcimh, Gu gluaiste na creaga dìlinn
Na'n dìbrid o'n Leirg do threubh.
Mo mhallachd-sa is mallachd Dhè
Anns a' chrè do rinn mo ghuiii, An ionad do chumhdaigh gu sèimh
Chaidh spìonadh do fhrèimh a bun.
^^ O Ì6 mairg neach a thug daoibh spèÌB, An gliocae 6 thrèig do phòr ; Is e am mìorath a dhall do shùil Dol a reic do dhìithaich air òr.
4765
A magha mìn as blàithe fonn, A gcinn torrach trom gach pòr ;
Eadar monadh maol is tràigh Am binn bàireach laoigh is bò.
Is binn a maighdeanna 'na buailtibh, Is binn a cuach am barr a tuim ;
Is binn a smeòrach nacb claon fonn, Is nuall na dtonn ri slios a fuinn.
A macraidh ghleusta ghasda gharg
A chuireadh gu feardha bàir ; Aig do smèideadh mar bu chòir, ♦775 Dream nach pilleadh beò le tàir.
Ifi lìonmhor curaidh foirtreun fìal Shoir ia shiar ri teachd 'na gceann,
Bu chomh-dhìleas duit ri t'fheoil Da nochte do srM ri fTiìin.
12
178 Bàrdachd Ghàidhiig
'♦'^80 Sinn a nis mar uain gun aodhair'
Ar dian sgaoileadli feadh na nibeann ;
Mar shaithe bheachann gun bheach-eòlua,
Gun chìil-taic gun ghlòir gun cheann.
Eadar Allt Pàruig fa dheas ^■'^s Is Allt na Sionnach 's leith fa thuath,
Foarann as àillidh fo'n ghrèin, Is dnine trèigte thug dha fuath.
Cia le'n riarar easbhuidh n-deòraidh ?
Cia bheir fòirneirt geur f o sniacht ? Cia thagras cùis na baintrigh',
Nì dìon is tearinunn do'n bhocht ?
4790
Slàn le oineach, slàn le dàimh,
Slàn le grà-dh le mùirn 's le speis ; Slàn le mòrdhala-chd 's le suairceas, ^'^s Slàn le h-uaisle feasd ad dhèidh.
Bu ghlic do chomhairle do chàch, Do thuigse co b'fhearr fo'n ghrèin ;
Acht seajifhocal fior do leughas ' Co leigheas an liag^h e fèin V
4800
Lùchairt corrgheal os cionn . .
An riarthadh na slòigh gun dìth, 'M bu cian do shinnsear fo chliù,
Dachaidh ùr gach suairceis ì.
J)o Shir Stumm M6r Mac DhomhnaiU 179
MARBHRANN 1)0 . SHIR SEUMAS MOR MAC DIIOMHNAILL TRIATH SHLEIBHTE,
a dh'euff tmns a' bhliadlnut 1()7S
GlLL£-EASPT7IG DUBH MaC MhIC DhOMHNAILL
An Nollaig 'm bu glireadhiip.ch fìoii 4835 Ormsa rug an dìth 'san call :
Tha m' iùlchairt 'sa' chrann fo dhìon, Ceann-sìthe fear Innse Gall.
Gun fàth tòrachd air an tì Chuaidh dhinn ani feasda nan tràth : ^io An Gormtliulaich eadar dà thìr
Tha pailte gun chrìne an tàmh.
Is mòr mo smuainte — chàch cha lèir — Leam fhèin, is mi gabhail mu thàmh ; De an t-saoghal so is beag mo speis : Thigeadh an t-eug 'nuair as hill.
4815
Cha'n iarrainn latha gu bràth Do lea.'^acliadh tlirkth thea<ìid orm, Na'm b'e gu'n deònaicheadli Dia Mi dhol gu dian air do lorg.
Cha'n iarrainn tuilleadh de'n t-saoghal, Laighinn le daolaibh an fhòid Ann an leabaidh chumhaing chioil Sìnte ri tac^bli do chuid bliòrd.
180 Bàrdachd Ghàidhlig
Chuaidh mi iomrall air an aois 4825 Am muinghin mo nàmhaid thà mì ;
Is beag mo dhòchas a. bhith àrd Is tu an clàraibh druidte d'am dhìth.
Ormsa rug an t-anrath cuain, Chuaidh mo riaghailt uam air chall ; 4830 Mo sgeul duilich 's mo chàs cruaidh :
Is nì buan gun bhuinnig tha ann.
Dhìomsa thug an t-eug a' chìs, Is lèir dhuit, a Rìgh, mar a thà ; Ormsa rug gàir-thonn nan sian, Gun sìth ach dòruinn gu bàs.
4835
4840
Cha robh stiuir no eeòl no slat, No ball beirte a bha ri crann, Nach do thrus an aon uair uainn : Mo thruaigh-sa, an fhras a bh'ann.
Tigh mòr thathaicheadh na slòigh Gun òl gun aighear gun mhiadh, Gun chuirm gun chaitheamh air bòrd : Mo dhòlas, Athair nan sìan.
Gun chaismeachd gun choimhstri theud 4845 Qcun dàn 'ga leughadh air clàr,
Gun fhilidh ri cur an cèill Euchd do chinnidh-sa gu bràth.
Gun treun fhir ri dol an òrd, Gun tàileasg, gun chòrn, gun chuach : 4850 Mo bheud duilich 's mo chreach mhòr :
Fo'n fhòd a thuinich an duais;.
An Talla am hu ghnàth le Macì.eoid 181
Gun èirigh moch thuii nan stùc, Gun chù 'ga ghlacadh am làimh, Gun mheanmna ri clàistinn ciuil, *^ Gun mhiiim gun mhacnas ri mnài.
Gun òigridh ri siubhal shli&bh, Gun mhiadh air iarraidh an ròin,
Gun mhiolchoin a' tcannadh iall : Sàmhach a nochd fiadh an Stòir.
**w Is iomadh beann is gleann is cnoc,
Ceann òbain loch agus tràigh, Shiubhail mise leat fo nihùirn, Is luchd ciuil ri h-aighear gun- phràmh.
4865
AN TALLA AM BU GHNATH LE MAC LEOID
Maibi Nighean Alasdaie Ruaidh
Gur muladach tha mi,
Is mi gun mhire gun mhànran
Anns an talla am bu ghnàth le Mac Leoid.
Tigh mòr macnasach meadhrach Nam macaomh 's na maighdean, Far am bu tartarach gleadhraich iian còrn.
Tha do thalla. mor prìseil
Gun fhasgadh gun dìon ann,
Far am faca mi am fion bhith 'ga òl.
Och mo dhiobhail mar thachair, Thainig dìle air an aitribh : 4875 1« aìin i'w cianail leam tachairt 'na còir.
4870
182 Bàrdachd GhàidhUg
Shir Tormoid iiam bra.tach, Fear do dhealbh-aa bu tearc e, Gun sgeilm a chur asad no bòsd.
Fhuair thu teist is deagh urram 4880 Ann am freasdal ga-ch duine,
Air dheiseachd 's air uirghioll beoil.
Leat bu mhiaiinach coin lùthmhor
Dhol a shiubhal nan stùcbheajin,
Is an gunna nach diùltadh r'a h-ord.
<E85 \^ i do làinh nach robh tuisleach Dhol a chaitheamh a' chuspair Le do bhogha cruaidh ruiteach deagh-neoil.
Glac throm air do shliasaid An dèidh a snaidheadh gun fhiaradh, 48^ Is barr dosrach de egiathaibh an eoin.
Bhiodh cèir ris na crannaibh
Bu neo-èisleanach tarruing
An uair a leumadh an taifeid o d' mheoir.
An uair a leigte o d' làimh i 4895 Qha bhiodh òirleach gun bhàthadh Eadar corran a gàinne is an smeoirn.
Ceud soraidh le dùrachd
XJaim gu leannan an t-sìigraidh
Gu'm b'e m'aighear 's mo rùn bhith 'nad chòir.
4900
An am dhuit tighinn gu d'bhaile
Is tu bu tighearnail gabhail,
An uair a shuidheadh gach caraid mu d' bhòrd,
4905
Moladh Chinn-tìre 183
Bha tliu ineasail aig uaislean,
Is cha robh beagau mar chruas ort,
Sud an cleachdadh a fhuair thu is tu òg.
Gu'ni biodh faruni air thàilisg
AgU6 fuaim air a' chlàrsaich,
Mar a bhuineadh do shàr iiihac Mhic Leoid.
Gur h-è bu eachdraidh 'na dhèidh sin 4910 Greis air ursgeil na Feinne,
Is air chuideachda cheircrhil nan cròc.
MOLADH CHINN-TIRE
Soraidh soir uani gu Cinn-tìre
Le caoine dìsle agus fàilte, Gun àrd no ìosal a dhearniad ^'^15 Eadar an Tairbeart is Abhart.
Banaltra Galldachd is Gàidhealtachd G© do thrèig i nis a h-àbhaist,
Bha diòidhadh gach tìr d'a h-iunnsaigh Is cha dùraig aon neach a fàgail.
^^ Is cùbhraidh 's is fallain a fàile
Ag èirìgh thar blàthaibh is thar geugaibh, Mea«arra a Samhradh 's a Geamhradh Gun ainiochd stoirme no grèine.
la aoibhinn a ciioca 's a cruacha, ^^ Ig àirigheach 's is buailteach a glinn«,
Botliach laoghadi meannach uanach
Gnithach bainiieach iiachdrach iomach.
184 Bàrdachd Ghàidhlig
Gheibhte prostan àluinn uasal
Ag ruia.ga<ih a' bhuic uallaich ceannaird 4930 Le coin ghradcharach ro lùthmhor
'G a chur gu dhiibhshlan air a charaibh.
Bidh an coileach 'san tom gu sàmhach
Is gadhar nan amhailt 'g a chealgd.dh, , le gus an glacar 'san lìon e, ^935 Cha smuain e inntleachd an t-sealgair.
A glinn as binne dùrdan srutha,
Seinn troimh shrathaibh fasgach feurach,
Luibhoach craobhach meangach duiUeach, Caorach cnuthach subhach smeurach.
♦940 is ealacarach binnghobach òrdail
A sheinneas an smeòrach 'san fheasgar, An uiseag os a cionn gu h-uallach
An lon 's a' chuach ag cur beus leatha.
Cha'n 'eil fear-ciìiil 's a' choille chìibhraidh 4945 Nach seinn le dìirachd a còrus
Gu fileanta ealanta dìonach siùbhlach, A' roinn na h-iiine gu h-eòlach.
An caomh comh-sheinn pongail òrdail Freagairt a moramh 's a minim, 4950 Gu h-eagnaidh geibnigh teibnigh ceòlmhor, Organ as glòrmhoire 's a' chruinne.
Gu feart-tarnach ceart-tarnach ceutach Gun bhuige no gèire no dìochuimhn A' stad is ag aideachadh gu h-eòlach 4955 ^' mealtainn sòlais is sìothchaint,
Moladh Chinn-tìrt 185
A' freagairt a clièile niu'ii inbhir
Am bi am breac 's am bradan gu suilbhir
Gu h-iteach lannach ballach bruinngheal A' mire is a' leumnaich ri'n urball.
*^ I9 fochlasach biolaireach a fuarain
An achlais gach cluain is gach tulaich, A' brùchda'dh mar chriostal an uachdar
'Na h-ìocshlaint fhionnair bhuadhaich mhilis.
4965
A magha seisueil deisneil rìoghail An lìonmhor fear sìolchuir 'san earrach ; 'San fhoghmhar greadhnach meadhrach uallach Dualach sguabach cruachach torrach.
A creaga truideach crotach calmnach Murbhuach'leach sgarbhnach a calaidh,
Gèadhach lachach de gach seòrsa, Dobhranach rònanach ealach.
Nuallan a tcnna mar orgain
Teachd leis am monmhur as binne, Druim air dhruim ag ruith a chèile 4975 le g-iir axDÌbhinn am beul ga>ch aoinfhir.
A cuain-long gu longach lànmhòr
Luchdmhor laidir dealbhach dìonach,
Is lionmhor corda crois is crannag Ri na crannaibh fallain fìor ard ;
*980 Qfxx barcannach ardchrannach croiseach Gu bàtannach coiteach ràmhach Cuplach tairrneach staghmhor beartach Ulagach acuinneach acaireach càblach.
186 Bàrdaclid Gltàidhlig
Is lìonmiicr diùlnach Kitlimhor trèorach 4985 An ,am an seolaidh 'gam beartadli
'G an tnlgadh 'sna crannagaibh guanach, Le'n coimhdheis fnaradh no fasgadh.
Is e a glòir 's a sgèinih thar gach aoin-ni, A h-uaisle flathail rìoghail stàtail ^5^3 *S an cìiirtibh maiseach meAdhrach mìiirneach
Bha an sinneea.ra cliìiiteach 'gan àitaach,
Ulann DòmhnaiU na fèile is an t-suairceis
'G am buaine ceannas nan innse Is cìan bunadh na treibhe ae uaisle ^955 'gan tìr mhaisich bhuadhaich rìoghail.
An fhine bu teinne ri dòruinn
Is nach iomaireadh fòirneart air fainne ;
Thoirbheartach air luchd an cèilidh Onoir is fèile gun ghainne.
5000
lOREAM DO BHATA MHIC-DHOMHNAILL
Iain Lom
Moch 's mi 'g èirigh 's a' mhaduinn
Is trom euslainteach m' aigne
Is nach èighear mi an caidreabh nam bràithrean,
Leam is aithghearr a' chèilidh Rinneas mar ris an t-Seumas, 5005 Ris na dhealaich mi an dè moch là Càisge.
Dia 'na stiuir air an darach
Dh'fhalbh air tùs an t-siuil-mhara
Seal mu'n tug e cheud bhoinne de thràghadh.
lorra m J)hartiich 187
Gr€ b'e àm cur a' choirc e, 5W0 is mi nach pilleadh o stoc uat ;
Is ann a shuidhinn an toise^ch do bhàta.
Au uair bhiodh càch cur ri gnìonihadh Bhiodh mo chuid-sa dheth dìomhain, Ag òl na gucagan fìona air a fàradh.
5015 cha bu mharcach eich leumnaich A bhuinnigeadh geall reis ort, An uair a thogadh tu bieid oe cionn sàile.
An uair a thogadh tu tonnag Air chuan meanmnach nan droniiag, £020 ì^ iomadh gleann ris an cromadh i h-eàrrach.
m uair a shuidheadh fear stiuir oirr' -Vn am bhith fàgail na dùthcha, iu mhear ruith a' chuain dhubhghlais fo h-earrlainn.
Cha b'iad na luchannuinn mheanbha 5025 Bhiodh m'a cupuill ag èaladh,
An uair a dh'èireadh mòr-shoirbheas le bàirlinn.
Ach na fuirbirnich threubhach
As deia a dh'iomradh 's a dh'cigheadh,
Bheireadh tuli/ an tùs clrithe ;iir ràmh bràghad.
^^ An uair a dli liialaulito na ijuiid di [b nach faighte làu siuil di Bhiodh luch-tighe sìor lùb air a h-àlach.
Is iad gun eagal gun èislean Ach ag freagradh d'a cheile •035 An ii;»ir f>ii«'f'nd]) ìMuir bheucach 'e gach àird oi ra.
1^^ Bàrdachd Ghàidhlig
Dol timchioll Rudha na Caillich Bu ro-mhath siubhal a daraich, Ag gearradh shrutha gu cairidh Chaoil Acuinn
Dol gu uidhe chuain fhiadhaich 6040 M'ar bu chubhaidh leinn iarraidh,
Gu Uibhist bheag riabhach nan cràghiadh.
Cha bu bhruchag air meirg i
Fhuair a treachladh le h-eirbheirt,
An uair a thigeadh mor shoirbheas le gàbhadh.
5045 Ach an Dubh-Chnòideartach riabhach Luchdmhor ardghuailleach dhìonach : Gur lionmhor lann iaruinn m'a h-eàrraich.
Cha bu chrannlach air muir i Shiubhal gleann gun bhith curaidh, 5050 is buill chainbe r'a fulagan àrda.
Bha Dòmhnall an Diiin innt,
Do mhac oighre 's mor curam,
'S e do stoighle fhuair cliiì measg nan Gàidheal.
Og misneachail treun thu, 5055 is blàth na bric' ort 'san eudainn,
Mur mhisd thu ro-mheud 's tha de nàir' innt.
Do mhac XJibhisteach glè mhòr
D'am bu chubhaidh bhith 'n Slèibhte,
O'n rudha d'an èighte Dun Sgàthaich.
5060 Grm. mor mo chion fèin ort Ged nach cuir mi an cèill e, Mhic an fhir leie an èireadh na Bràighich.
.1 Bhean, ìeamicJi an Sfòp 189
Ceist aajii baii o Loch Trèig thu, 'S o Srath Oisein nan rèidhlean : 5065 Gheibhte bruic agus fèidh air a h-àruinn.
Dh'èireadh buidheann o Ruaidh leat
Lùbadh iubhar mu'n guaillean,
Thig o bhruthaichean fuar Charn na Làirce.
Dream eile de d' chinneadh ^70 Clann lain o'n Inneoin :
Is iad a rachadh 'san iomairt neo-sgàthach.
Is iomadh òganach treubhach
Is glac throm air chùl sgèithe air,
Thig a steach leat o sgèith Meall na Làirce.
5075 is a, fhreagradh do t'èigheach Gun eagal gun èislean, An uair chluinneadh iad fèin do chrois-tàra.
ORAN DO DHOMHNALL MAC DHOMHNAILL
MAC THRIATH SHLEIBHTE
Iain MacDhomhnaill
(lain Lom)
A bhean, leasaich an stop dhuinn,
ìs lion an cu}>a le sòlas ; ^ Ma's e branndaidh no beoir i,
Tha mi toileach a h-òl, An deoch-sa air Ceannard Chlann DòmhnaiU,
An t-aigeannach òg thig o'n Chaol.
190 Bàrdachd Ghàidhli
Ain fear nach dùraig a h-òl 6086 Gu'n tuit an t-sùil ,air a' bhord as ;
Tha mo dhùra>chd do'n òigfhear,
Crann cìibhraidh Chlann Dònihnaill : Rìgh nan dùl bhith 'gad chòmhnadh, fhir chaoinih.
Greas mn'n cnairt- feadh a-n tigh i, 5090 Chum gu'n gluaisinn le h-aighear, Le sliochd uaibhreach an athar,
A choisinn buaidh leis a' chlaidheamh : Fìon 'ga ruagadh 's 'ga chaitheanih gu daor.
Sliochd a ghabhail naii steud thu 5095 Dh'fhàs gu fla.tha.sach fèilidh,
De shliochd gasda Chuinn Cheudaich,
A bha tathaich an Eirinn ; Ged fhuair an claidheamh 's an t-eug oirbh sgrìob.
Bhiodh an t-iubhar 'ga lìibadh 5100 Aig do fhleasgaichean ìira
Dol a. shiubhal naii stùcbhea^n,
Anns an uidhe gun chùram Leis a' bhuidhinn roimh 'n rìiisgte na gill.
Is tha mo dhùil anns an Trianaid 8105 Ged thàinig laigse air t'fhìonfhuil, Slat de'n chuilionn bha ciatach, Dh'fhàs gu furanach fialaidh, Sheasadh duineil air biaJaibh an rìgh. '
An am dhuit giuasad o t'aitreabh 5ii« Le d' cheòl-cluaise agus caiemeachd, O thìr uasal nan glascharn,
'G an robh cruadal is gaisge, 'G am bu shuaichneas barr gaganach fraoich.
A Bhtan, leamich an Stòj) 191
An uair a chàirte fo luchd i 5115 Bhiodh tarruing suas air a cupaill, Bord a fuaiaidh 's ruith chuip air,
Snaidhin air fuaigheal a fliuchbhuird, Sruth niu guaillibh 's i sucht-a le gaoith.
5120
An uair a chàirte fo seòl i
Le crainn ghasda is 1« còrcaich, Ag ioniairt chlea^an 's 'ga seòladh,
Aig a' chòmhlan bu bhòidhche, Seal niu'n togte oine a ro-seoil o thìr.
Gu Duu-tuilni nani fear fallain, 5126 Far an greadhnach luchd ealaidh, Gabhail fàilte le caithream As aa clàrsaichean glana, Do mhnaoi òig nan teud banala binn.
Sliochd nan curaidhean talmhaidh 8130 x^eis an do chuireadh cath Gairbheach ; Fhuair mi uiread d'ar seanchas Gu robh an turus ud ainmeil, Gu robh tigh is leth Alba fo'r cìs.
Is ioniadh neach a fhuair còir uaibh 5J^5 Ann.s an am ud le'r gòraich : B'ann diubh Rothaich is Ròsnich,
MacCoinnich 's Diùc Gòrdoii, Mar-Glnlle-Eatliain o'u Dreòlliinii 's MjicAoidh,
|{'e do shuaicheantae taitneacli
Long is leomhann is bradan, \ir chuan lìomliarra an aigeil,
A' chraobh fliigeis gun ghRÌseadh ('huireadh fìon di le pailteas ;
Làmh dhearg roimh na gaisgidi jiach tìm.
192 Bàrdachd Ghàidhlig
5^'*5 An uair bii sgìth de luchd-theud e Gheibhte Biobull 'ga leughadh, Le fìor chreideamh is cèille,
Mar a dh'òrduich mac Dhè dhuibh, Is gheibhte teagaisg na. clèire uaibh le sìth.
615'^ Ma^ Shir Seumas nam bratach, O bhun Slèibhte nam bradan, A ghlac an fhèile is a' mhaise
O cheann-cèille do leapa, Cum do rèite air a casan : 5155 Bi gu reusanta macanta mìn.
Sliochd nam mìlidh 's nam fear thu, Nan sròl nam pìos 's nan cup geala, Thogadh sìoda ri crannaibh, An uair bu rìoghaile tarruing, 5160 Bhiodh pìc rìomhach nam meallan 'na teinn.
Gu'm bu slàn 's gu'm bu h-iomlan
Gach nì tha mi 'g iomradh Do theaghlach Eìgh Fionnghall, Oighre dligheach Dhùn-tuilm thu : 5165 Olar deoch air do chuilm gun bhith sgìth.
BOTHAN AIKIGH AM BRAIGH RAINEACH
Oran le Nighinn Oig d'a Leannan
Gur e m'anam is m'eudail
Chaidh an dè do Ghleann Garadh :
Fear na gruaige mar an t-òr Is na pòig air bhlas meala.
Bothcm Airigh am Brùiyh Eaineach 19S
5170 is tu as fearr do'n tig deise
De na sheasadh air thalamh, Is tu as fearr do'n tig culaidh De na chunna mi d'fhearaibh.
Is tu as fearr do'n tig osan 5175 Is bròg shocrach iiam barr iall :
Còtan Lunnuinneach dubh ghorm Is bidh na crùintein 'ga cheannach.
An uair a ruigeadh tu an fhèill Is e mo ghear-sA a thig dhachaidh : 5180 Mo chriosan is mo chìre
Is mo stlomag chaol cheangail.
Mo làmhainne bòidheach
Is dèis òir air am barraibh, Mo sporan donn iallach 5185 Mar ri sgian nan cas ainneanih.
Thig mo chrios a Dùn Eideann Is mo bhrèid a Dùn Chaìlleann.
C'uimo am biomaid gun eudail Agiis eprèidh aig na Gallaibh ? 51« Qheibh sinn crodh as a' Mhaorainn Agus caoirich a Gallaibh.
Is ann a bhios sinn 'g an àrach
Air àirigh am Bràigh Raineach, Ann am bothan an t-sùgraidh, 5195 Is giir e bu dhùnadh dha barrach.
13
194 Bàrdachd Ghàidhlig
Bhiodh a' chuthag 's aii smùdan
Ag gabhail ciuil duinn air chrannaibh
Bhiodh an damh donn 'sa bhùireadh 'Gar dùsgadh 's a' mhaduinn.
LUINNEAG MHIC LEOID Maiei Nighean Alasdair Ruaidh
5200 ig Y^{ 2jm shuidhe air an tulaich
Eo mhulad 's fo imcheiet, Is mi ag coimhead aic Ile, Is ann do m' iongnadh 'san am so ; Bha mi uair nach do shaoiì mi,
6206 Gug an do chaochail air m'aimsir,
Gu'n tiginn an taobh so Dh'amharc Dhiiìraidh a Sgarbaidh.
Gu'n tiginn an taobh so Dh'amharc Dhiùraidh a Sgarbaidh ;
5210 B^ir uiQ shoraidh do'n dùthaich
Tha fo dhubhar nan garbhbheann Gu Sir Tormod ùr allail Fhuair oeannas air armailt, Is gu'n caint-e anns gach fearann
6216 Gu'm b'airidh fear t'ainm air.
Gu'n cainte anns ga<^h fearann Gu'm b'airidh fear t'ainm air, Fear do chèillo is do ghliocais Do mhienich 's do mheanmain,
Luinneay Mhic Ltuid 195
6230 Dq chruadail 's do ghaisge
Do dhreach is do dhealbha, Agus t'òlachd is t'uaisle Cha bu shuarach ri leanmhaiiin .
5226
Agus t'òlachd is t'uaisle Cha bu shuarach ri leanmhainn, D'fhuil dìreach rìgh Lochlainn B'e sud toiseach do sheanchais. Tha do chàirdeas so-iarraidh RÌ8 gach larla tha an Albainn, 5230 is ri h-uaislean na h-Eireann :
Cha bhreug ach sgeul dearbhta e.
Is ri h-uaislean na h-Eireann : Cha bhreug ach sgeul dearbhta e. A Mhic an fhir chliuitich, *** Bha gu fiùghantach ainmeil ;
Thug barrachd an gliocas Air gach Ridir bha an Albainn Ann an cogadh 's an sìoth-thaimh, Is ann an dìoladh an airgid.
®^ Ann an co^radh 's an sìotli-thàimh,
Is ann an dìoLadh an airgid. Is beag an t-iongnadh do mbac-sa Bhith gu beachdail mòr meanmnach, Bhith gu fiùghant' fial farsaing,
*2^ O'n a ghlac sibb mar shealbh e :
Clann Ruairidh nam bratach, Is e mo chreach-sa na dh'fhalbh dhiubh.
196 Bàrdachd Ghàidhlig
Clann Ruairidh nam bratach,
Is € mo chreach-sa na dh'fhalbh dhiubh ;
5250 ^ch an a^on fhear a dh'fhuirich
Nior chluinneam sgeul marbh ort ; Ach, ©udail de fhearaibh, Ge do ghabh mi uat tea,rbadh Fhir a' chuirp as glan cumadh,
5255 Gun uireasbhuidh dealbha.
Fhir a' chuirp as glan cumadh, Gun uireasbhuidh dealbha; Cridhe farsaing fial fearail, Is math thig geal agus dearg ort. 5260 Sùil ghorm as glan sealladh
Mar dhearoaig na talmhainn ; Làmh ri gruaidh ruitich Miar mhucaig na fearradhris.
Làmh ri gruaidh ruitich 5265 ^M^ar mhuoaig na fearradhris,
Fo thagha na gruaige Ciil dualach nan oamlùb. Gheibhte sud ann ad f hàrdaich An càradh air ealchainn, 5270 Miosair is adharc
Is rogha gach armachd.
Miosair is adharc Is rogha gach armachd, Agus lanntainean tana 5275 O'n oeannaibh gu'm barrdhèis.
Luinneag Mhic Leoid 197
Gheibhte siid air gach slios dhiubh Isneach is cairbinn, Agus iubhair chruaidh fhallain Le an taifeidean cainbe.
5280 Agus iubhair chruaidh fhallain
Le an taifeidean cainbe,
Is cuilbheirean caola
Air an daoiread gu'n ceannalchte iad ;
Glac nan ceann lìomhta 82'5 Air chur sioe ann am balgaibh
O iteach an fhìreoin
Is o shìoda na Gailbhinn.
O iteach an fhìreoin
Is o shìoda na Gailbhinn ;
5290 xha mo chion air a' churaidh,
Mac Mhuire chur sealbh adr. Is e bu mhiannach le m' leanabh Bhith am beannaibh nan sealga, Gabhail aighir na frithe
82% is a' dìreadh nan garbhghlac.
Gabhail aighir na frìthe Is a' dìreadh nan garbhghlac, A' leigeil nan cuilean Is a' furan nan seanchon ; *** Is e bu deireadh do'n fhuran ud
Fuil thoirt air chalgaibh O luchd nan ceir geala Is nam falluingean dearga.
198 Bàrdachd Ghàidhlig
O luchd nan cèir geala 5305 Xs nam falluingean clea.rga,
Le do chomhlan dhaoine uaisle Rachadh cruaidh air an armaibh Luchd aithneachadh latha Is &, chaitheadh an fhairge B310 is a b'urrainn 'ga seòladh
Gu seòlaid an tarruinnte i.
RI FUAIM AN T-SAIMH
Mairi Nighean Alasdair Ruaidh
Ri fuaini an t-saimh
Is uaigneach mo gnean ;
Bha mise uair nach b'e sud m'àbhaist.
W15 Ach pìob nuallanach mhor
Bheireadh buaidh air gach ceòl,
An uair a ghluaiste i le meoir Phàdruig.
Gur mairg a bheir gèill Do'n t-saoghal gu lèir : 5320 Is tric a chaochail e cheum gàbhaidh.
Gur lionmhoire a chìirs Na'n dealt air lan driùchd Ann am maduinn an tìis Màighe.
Cha'n fhacas ri m' rè 5328 ^on duine fo'n ghrèin
Nach d'thug e ghreis fein dhà sin.
Ri FtM'im an t-Sannh 19t
Thoir an t-soraidh so uaui
Gu talla nan cua«h,
Far am biodh tathaich nan truagh dàimheil.
W30 Thun an tighe nach gann Fo aii leathad ud thall, Far bheil aighear is ceann mo mhànrain.
Sir Tormod mo rùin, Olghaireach thù, W36 Foirmeil o thùs t'àbhaist.
A thasgaidh 's a chiall,
Is e bu chleachdamh duit riamh
Teach fareaing 's e fial fàilteach.
Bhiodh teanal nan cliar 5M0 Rè tamaill is cian,
Dh'fhios a' bhaile am biodh triall chàirdean.
Nàile, chunnaic mi uair
Is glan an lasadh bha ad ghruaidh,
Fo ghruaig chleachdaich nan dual àrbhuidh'.
*** Fear dìreach deas treun Bu ro-fhìrinneach beus, Is 6 gun mhìghean gun cheum tràilleil.
De'n linnidh b'fhearr buaidh Tha 'sna crìochaibh mu'n cuairt, WM Clann fhìrinneach Ruairidh lànmhòir.
Cha'n 'eil cleachdainn mhic rìgh
No gaisge no gnìomh,
Nach 'eil pearea mo ghaoil làn deth.
200 Bàrdachd Ghàidhlig
Ann an trèine 'san lùth, 6355 Ann an ceudfaidh 'san cliù Ann am fèil is an gnùis nàire.
An gaisge is an gnìomh,
Ann am pailteas neo-chrìon,
Ann am maise is am miann àillteachd.
5360 Ann an cruadal 's an toil,
Ann am buaidh thoirt air sgoil, Ann an uaisle gun chron càileachd.
Tuigscar nan teud,
Purpais gach sgèil,
5365 Sufibaint gach cèill nàduir.
. Gu'm bu chubhaidh dhuit sud Mar a thubhairt iad ris, Bu tu an t-ubhal thar mios àrdchraoibh.
Leòdach mo rìiin, 5370 Seòrsa fhuair cliù,
Cha bu thòiseachadh ùr dhaibh Sir.
Bha fios co sibh
Ann an iomartas rìgh,
An uair bu mhuladach strì Theàrlaich.
W7» Slàn Ghàidheil no Ghoill Gu'n d'fhuaras oirbh foill, Dh'aon buaireadh gu'n d'rinn bhur nàmhaid.
Lochlannaich threun Toise>ach bhur sgèil, 5380 Sliochd solta bh'air freumh Mhànuis.
lorram 7m Truadghe 201
Thug Dia dhuit mar ghibht
Bhith mordhalach glic ;
Chrìosd deònaich do d'shliochd bhith àghmhor.
Fhuair thu fortan o Dhia, 5385 Bean bu shocraiche ciall,
Is i gu foistinneach fial nàrach.
A bheil eineach is cliìi, Is i gun mhiUeadh 'na cùis, Is i gu h-iriosal ciuin càirdeil.
5390 I gun dolaidh fo'n ghrèin Gu toileachadh treud, Is a folachd a rèir bànrighinn.
Is tric a riaraich thu cuilm Gun fhiabhras gun tuilg, 6396 Nighean oighre Dhùn-tuilm, slàn duit.
lORRAM NA TRUAIGHE Do lAIN MAC SHIR RUAIRIDH MHIC LEOID
a dh'eug 'sa hhliadhna PoL Crubach floruit 1650
Is i so iorram na truaighe
Tha 'ean uair so 'ga h-èigbeach, A liuthad glaodh tioma
Gun bhinneas r'a èisdeachd ; Moo Ar Tighearna dùthcha
Gun dùil ri e èirigh, Oach cùis am biodh cunnart
Is tu b'urrainn d'a rèiteach.
202 Bàrdachd Ghàidhlig
Chunna miae Sir Seumas 6405 'G^ad thrèigsinn, 's cha b'ann d'a dheoin ; Bha a» dhearcshùilean glana
Ri sileadh na miltean deoir. Na'm b'ann le neart lannan
Bhiodh do cholunn ag cacchladh neoil, *<io Gur h-iomad laoch fearail
Bhuaileadh farum 's a reubadh feoil.
Gur lìonmhor sròl ballach
'Ga nochdadh ri slinntibh chrann ;
Gur lìonmhor treun ghaisgeach **is Ri faicinn nam maoth shròl fann,
Ilach iarradh fuireach
A cumasg gu stròiceadh cheann,
Ach lunn air bhràighdean
A' faighneachd 'n e an aon ghuth th'ann.
5^20 Grui. h-iomad cuilìobhar
Nach dìobradh teine ri h-ord, AgU6 clogaide cruadhach
Ri folach nan gruag 's nan sròn, Agus pìc mheallach M25 Air a tarruing o chluais gu dòrn, Agus fiiibhaidh chaol-earra Air a fa-lach gu ceir an feoil.
Na'm bu chiontana dhaoine
Bu bhaoghal do anam Mhic Leoid, ^''20 Q-ur lìonmhor Tùir shuairce
Bo ghluaiseadh gu h-ealanta borb,
lorram ?ui Ti uaiyhe 203
Bheireadh ruaig mhaidne
Gun an oidhche chadal air chòir ; Mnài bhriiito ag èigheach •*55 Mu rùsgadh nan geur lann gorni.
Gur mòr an tein-adhair
Thug an spreadhadh nach ganu 'nar measg, Chuir ar n-aigne an ìslead
Is ar cridhe 'nar cliabh gu'n d'chlisg : A liuthad bean bhreidglieal
Is a h-€>anchainn a leum fo a sic, Mu dheagh mhac Kuairidh
Tha an eaglais nan stuadh fo lic.
5440
Gur mor an sruth-tràghaidh ^^ Thàinig air fir Innse-gall, Ri amharc a chèile
Gur soilleir dhoibh fèin an call ; Fear do choimeis cha lèir dhomh ; Bu tu an curaidh an streup nan lann, M^ Le d' chlaidheamh cruaidh beumnach
Ann ad dheaslaimh gu spèiceadh chrann.
Ach a ghnùis na fèile,
Nach do bhreugnaich riamh t'fhacal aon uair, Ceann-uidhe nan deòraidh •^ Nan aircleach gun treoir 's nan trua 'h, A chearraich na tioe
Aig am bu tric bhiodh àireamh sluaig}:, An fheile dhùbailt
Nach iarradh an cunntas cruaidh.
204 Bàrdachd Ghàidhlig
5460 Ach lain mhic Ruairidh,
Nach gluaiste lo mùiseig, Nach gabhadh bonn eagail
Is nach cuireadh beagan an cùram, Cha'n fhacas do ghillean 5465 An tìr ©ile 'ga spùilleadh, Is cha bhiodh luchd faire
Ann ad bhaile 'nan diisgadh.
Aig f eabhas ,an achda
So chleachd thu 'nad dhùthaich, 5^''" Cha d'iarr thu riamh ciachair Gu do chaisteal a chumhdaxjh ; Cha bhiodh droll air do chòmhlainn
Mu thrath-nòine 'ga dìinadh, Ach thu an cathair na fèile M75 is tu leughadh na h-umhlachd.
B'e m'aighear an t-Iain
So chaochail air maduinn Di-màirt, Oeann rèite gach f acail
Gus an uair an deach stad air do chainnt. 6480 Bha do chàirdean tùirseach
Is an cìiram an àite teann, An dèidh do chàradh 'san ìiir ac'
Gun chomas air an diiibhail ann.
Tri bliadhna fìchead 5485 Bha. an gliocas 'na àite fèin, Gun bheud gun mhulad
Gus an do thromaich am bàs bii treun ;
Do Shir Lachlann Mac Ghille-Eathaìn 205
Mar gu'm biodh fras ann
A chaisgeadh uainn soillse nan speur, 5^^ No coinneal d'a mùchadh
Gun sùgradh gu bràth 'na- dhèidh.
DO SHIR LACHLANN MAC GHILLE EATHAIN TRIATH DHUBHAIRD
a dh'eug 'sa bhliadhna> 16^8 Eachann Bacach Mac Ghille Eathain an t-Aos-dana
Thriall bhur bunadh gu Phàro,
Co b'urrainn d'a sheanchas, MhacMhuirich, MacFhearghuis ? 6^9* Craobh a thuinich rè aimsir,
Fhriamhaich bun ann an Albainn,
Chuidich fear dhiubh Cath Gairbheach : Fhuair sinn ulaidh fear t'ainm a theachd beò.
Cha chraobh-chuir is cha phlannta, ^•^ Cha chnò an uiridh o'n d'fhàs thu,
Cha bhlàth chuirte mu Bhealltuinn,
Ach fàs duillich is meanglain, Am meur mullaich so dh'fhag sinn :
Cuir, a Chrìosd, tuille an àite na dh'fhalbh.
5606
Is mòr pudhar an ràith-sa,
Ts trom an dubhadh-sa dh'fhàs oirnn, Gur a cumhang leinn t'fhàrdach
An cifit-laighe nan clàran : Is fhada is cuimhne leinn càradh nam bòrd,
206 Bàrdachd Ghàidhlig
5510 Cbaidh do chist an tigh-geamhraidh, Cha do bhrist thu a' chnò shamhna ; Misneach fear Innse Gall thu, ' Is mòr is misde do ranntaidh Nach do chlisg thu roimh armailt,
6518 Fhir bu mheasaile an campa Mhontròe.
Fhir bu rìoghaile cleachda,
Is tu bu bhìoganta faicinn, Dol a sios am blàr machrach
Bhiodh na mìltean mu d' bhrataich ; 5520 Chuid bu phrìseir de'n eachdraidh,
Luchd do mhìoruin na'n caiete ort Is ann a dh'innste leo t'fhasan
An uair bu sgìth leo cur sgapaidh 'nam feoil.
Cha bhiodh buannachd do d' nàmhaid 5526 DqI a dh'fhuasgladh uait làmhainn ;
Bha thu buadhach 's gach àite : Cha b'e fuath mhic a mhàile Fear do shnuadh theachd 'na fhàrdaich ; Cha dath uaine bu bhlàth dhuit, 5530 An uair a bhuaileadh an t-àrdan ad phòr.
Gu'm b'aithriseach t'fheum dhoibh An àm nan crannan a bheumadh,
Chum nan deannal a shèideadh,
Bhiodh lann tana chruaidh gheur ort, 5535 is tu f a-d là air an t-seirm sin :
Cha tigeadh lagbhuille meirbh as do dhòrn.
Du .>ri(i i^aciùaiui Mac Ghillt-IùitJiain 207
Nàile chunnaic mi aimsir
Is tu ri siubhal na sealga-, Cha bu chuing ort an garbhlach ; ^^ Pìc de'n iubhar cha d'fhàs i
Chuireadh umhail no sphirn ort;
Cha bhiodh fuigheall a tairrne Na'm biodh lughadh 'na crannghail
Chuireadh siubhal fo eàrr-ite an eoin.
*^ Glac chomhnard an càradh
Am bian ròineach an t-seanbhruic, Cinn storach o'n cheardaich,
Cha bhiodh òirleach gun bhàthadh Eadar smeoim agus gàinne, 6550 Le neart còrcaich a Flànras ;
Cha bhiodh feòlach an tearmad
Air an seòladh tu an crann sin ad dheoi.i.
Cha b'e .-in mo it';iii-(_ aa.>ga
An uair a bhuail an gath bàis thu ; 5565 ifi truagh a dh'fhàg thu do chàirdein Mar ghàir sheilloan air làraich
An deidh am mealannan fhàgail, No uain earraich gun mhàthair :
Is fhada chluinnear an gàirich mu'n clirò
6550 Gu'm bu mhath do dhiol freasdail An tigh mòr am beul feaAgair :
Uisge beatha nam feadan Ann am pìosan 'ga leigeil,
8in Ì9 clàrsach 'ga spreigeadh ri ceòl.
208 Bàrdachd Ghàidhlig
5565 Bhuineadh dhinno 'na ìir-roB Fear ar tighe is ar crùnair, Ghabh an rathad air thùs uainn
Liuthad latha r'a chunntas Bha aig maithibh do dhùthcha 5570 Meud an aigheir 's am mùirne :
Bha mi tathaich do chiiirte
Seal mu'm b'aithne dhomh 'n t-ìirlar a dh'fhalbh.
B'eòl dhomh innse na bh'aca :
Gu'm b'ann de mhiannan Shir Lachlaun 5575 Bhith ag òl fìona an tigh farsaing
Le mnathaibh rìomhach neo-ascaoin,
Glòir bhinn agus macnas
Anns an àm sin 'm bu chleachd leibh bhith pòit.
An àm na fàire bhith j^lasadh 5580 Bhiodh a' chlàrsach 'ga creachadh,
Cha bhiodh ceòl innte an tasgaidh
Ach na meoir 'ga thoirt aisde, Gun leòn làimhe gun laige,
Gus am bu mhiannach leibh cadal i^u fòill.
5585 Bhiodh na cearraich le braise
lomairt tàilisg mu seach orr', Fir foirne ri tartar,
Toirm is maoidheadh air chairtean, Dolair Spainnteach is tastain 5590 Bhiodh 'gan dìoladh gu" lasan 'nan lorg.
Koi/in du Alosf/air Mac ('olìa 209
Thug càch teist air do bheusan :
Bha gràdh is eagal Mhic Dhe oit, Bha fàth seirce g'ad chèile ort
Bha rogha deiseachd is deilbh ort, 5595 Cha robh ceist ort iiiar threun fhear
Bhiodh na Sgriobtuir 'gan leugliadh Ann ad thalla niu'n èircadh do bhòrd.
Ge bu lìonmhor ort frasachd,
Chuni thu dìreach do d' mhacaomh 5600 Do bhrèid rìomhach gun sracadh ; Cha do dhìobair ceann-slaite thu,
O'n 'se Crìosda b'fhear-beairt dhuit: Is sin an Tì a leig leat an taod-sgòid.
• A nihic, ma ghlacas tu an stiuir so, 5«>5 cha bu fhlathas gun dìithchas
Dhuit bhith grathunn air t'ùrnuigh,
C*uir d'a caitheamh an Triuir oirre : Cuir an t-Athair an tùs oirre,
Biodh am Mac 'na fhear iuil oirre 5610 An Spiorad Naomha 'ga giìilan gu nòe.
ROINN DO ALASDAIR MAC COJAJl
Is fhada tha mise ann am chodal
Is mi tha fulang, Gun an t-Alasdair òg so a mholadh
Mar threun duine.
14
210 _ Bàrdachd Ghàidhlig
5615 Do mhac-samhail mar ealtainu o dhubh bheinn Dol trìd choille dharaich, No mar fhròis mhoir ag reubadh tuinne Air druim cuain mara
Is leat Clann Alasdair nan arm guineach 5620 As ro-mhaith cinnseal :
Sud na fir nach 'eil dhuit fallsa, Tàim d' an innseadh,
Tigidh Raghnall Dhùn nan Ultach 'N a chraoibh thoraidh, 5625 Am fear nach do ghabh sgàth roimh thì eile : B' e an gnìomh doilich.
Tigidh Aonghus mac MhicRaghnaill,
Fèinnidh fuileach; Is cha bhi feum air lèigh am baile 5630 An dèidh do bhuile.
An uair a thogte fraoch is fearg
Air Triath an Todhair, Chluinrite fuaim do lann 'g an crathadh
An criochaibh an domhain.
8635 Thug thu an là ud an Cìiil-rathain An tùs t-òig'e ; Leagadh le>at an sin luchd lastain Bu mhor bòsda.
Ag ailis air Goll mac Morna 5640 Là Uillt Eireann :
Dh'fhàg thu Goill gu brònach Is mnà gu deurach.
Oran do Alasdair Mac Colla 211
Ag ailis air Oscar nam beuinan trice Latha Pheirte : 5645 Cha'n fhaodadh duine chuca, leis A' cheò a bh' aca.
Ag ailis air Fionn mac Cumhail
Là ChiU-Saoithe : Chuir thu eich is Goill le bruthach, *«o Gu breun brothach.
An uair thogadh tu do bhratach mhìn ruadb
Ri crann gatha, Bheiroadh tu buaidh air gach rubha,
Is gaoth 'g a crathadh.
*6* Cha robh coimeas ann do m' threun fhear An tùs troide ; O nach sàiteadh am mòine bhuig e : Carragh creige.
ORAN DO ALASDAIR MAC COLLA
AN DEIDH LA ALLT EIREANN
Iain MacDhomhnaill (lain Lom)
Qu ma filàn is gu ma h-èibhinn ^^ Do'n Alaedair euchdach,
Choi'^inn latha Allt Eireaini le ìnhlr shluagh.
Le t*haighdearan laghach
An am gabhail an rathaid,
Leia am bu mhiannach bhith gìbhail a' chrònain.
212 Bàrdacìid Ghàidfdig
5665 Qiia bu phrabaire tlàth thu
Dhol an caigneachadh chlàidhean
An uair bha thu 's a' ghàradh 'na t'ònar.
Bha luchd chlogaid is phìcean Ag cur ort mar an dìchioll, 5670 Gus an d'fhuair thu relìobh o Mhontròsa.
Is iomadh òganach sùlghomi
Bha fo lot nan arm rùisgte,
Aig gea-ta Chinn-iìidaidh gun chomhradh.
Agus òganach loinneil 5675 Thuit an aobhar do lainne,
Bha 'na shìneadh am polla ud Lòchaidh.
Is cha robh Domhach no Geinnsach
An talamh Mhic Coinnich
Nach d'fhàg an airm theine air a' mhòintich.
5680 Cha robh Toniaino Simidh
An talamh Mhic Shimidh Nach do thàr anns gach ionad am frògaibh.
Chuir 6Ìbh pàirt diu air theicheadh Gus an do ràinig iad Muireabh 5M6 Is chuir sibh lasraichean teiner 's a' Mhormhaich.
ROINN DO ALASDAIR MAC COLLA
Alasdair Mhic ò hò Cholla ghasda ò hò As do làimh-se ò hò Earbainn tapadh, trom eile.
Latha Inhhir Lòchaidh 213
*** As do làimh-se ò hò
Earbainn tapadh ò hò Mharbhadh Tighearna ò hò Achaidh nam Breac leat, trom cile.
Mharbhadh Tighearna ò hò *•* Achaidh nani Breac leat ò hò
Dh'adhlacadh an ò hò Uir an loch e, troni eile.
Is ge beag mi ò hò Bhuail rni ploc air ò hò 5W) Chuala mi an dè ò hò
Sgeul nach b' ait leam, trom eilo.
Chuala mi an dè ò hò Sgeul nach b'ait leam ò hò Glaschu a bhith ò hò ■W6 Dol 'oa lasair, trom eile.
Glaschu a bhith ò ho
Dol 'na lasair ò hò
Is Obar-Dheadhan ò hò
An deidh chreachadh, trom eile.
LATHA INBllIR LOCHAIDH (1645) Iain MacUhomunaill
(lain Lotn)
•'^o An cuala sibhse an tionndadh duineij Thug an camp bha'n Cille Chuimein ? Is fada chaidh ainm air an iomairt, Thu^ iad a» an nàimhdean iomain.
214 Bàrdachd Ghàidhlig
Dhirich mi moch maduinn Dòmhnaich 5715 Qu bràigh caisteil Inbhir Lòchaidh ;
Chunna mi an t-arm a' dol an òrdugh, Is bha buaidh a' bhlàir le Clann Dòmhnaill.
Dìreadh a mach gliin Chuil-eachaidh Dh'aithnich mi oirbh siird bhur tapaidh ; B720 (}ed bha mo dhùthaich 'na lasair, Is èirig air a' chùis mar thachair.
Ged bhitheadh oighreachd a' Bhràghad An seachd bliadhna so mar tha e, Gun chur gun chliathadh gun àiteach 8WB Is math an riadh o bheil sinn pàighte.
. Air do làimh-se, Thigheama Labhair, Ge mòr do bhòsd as do chlaidheamh, l6 iomadh òglach chinneadh t'athar Tha an Inbhir Lòchaidh 'na laighe.
§730 is iomadh fear gòrsaid agus pillein
Cho math 's bha riamh de do chinneadh, Nach d'fhaod a bhòtann thoirt tioram, Ach foghlum snàmh air Bun Nibheis.
5738
Sgeul a b'aite an uair a thigeadh Air Caimbeulaich nam beul sligneach : H-uile dream dhiubh mar a thigeadh Le bualadh lann an ceann 'gam brie^eadh,
An là 6Ìn shaoil leo dhol leotha Is ann bha laoich 'gan ruith air reodha "^ Is iomadh slaodanach mòr odhar
Bha 'na shìneadh air Ach' an Todhair.
Latha I/ib/iir Lòrhaidh 215
Ge b'e dhìreadh Tom na h-Aire, Bu lìonmhor spòg ùr ann air dhroch ehaiUeadh ; Neul marbh air an sùil gun anam, 57*6 An dèidh an 6giùrsadh le lannan.
Thug sibh toiteal teith mu Lòchaidh
Bhith 'gam bualadh mu na> srònaibh ;
Bu lìonmhor claidheamh claisghorm còmhnard
Bha bualadh an làmhan Chlann Dòmhnaill.
5*^50 Sin 'nuair chruinnich mor dhragh na falachd, An àm rìisgadh nan greidlein taiia, Bha iongnan nan Duibhneach ri talamh An dèidh an lùithean a ghearradh.
Is lìonmhor corp nochd gun aodach 5756 Xha 'nan sìneadh air Chnoc an Fhraoiche, O'n bhlàr an greasta iia saoidhean Gu ceann Litir Blàr a' Chaorainn.
Dh'inusinn sgeul eile le firinn Cho math 's ni clèireach a sgrìobhadh, 57W Chaidh na laoich ud gu an dìchioll,
Is chuir iad maoim air luchd am mìoruin.
laiii Mhùideartaich nan seòl soiUeir, Sheòladh an cuan ri latha doilleir, Ort cha d'fhuaradh bristeadh coinne : s^w B'aite leani Barr-breac fo d' chomas.
Cha b'e fcud an siubhal cearbach
A thug Alasdair do Albainn,
Creachadh loRgadh agus marbha^Ii,
Is leagiadh l«is coileach Shrath Bhalgaidh.
1^16 Bàrdachd Ghàidhìiy
5770 An t-eun dona chaill a cheutaidh
An Sasunn a-n Albainn 's an Eirinn ; Is ite e a curr na sgèithe : Cha mhisd© leam ge do ghèill e.
Alasdair nan geur lann sgaiteach, 5775 Gheall thu an dè a bhith cur as daibh ; Chuir thu an retreuta seach an caisteal, Seòladh glè mhath air an leantainn.
Alasdair nan geur lann guineach, Na'm biodh agad àrniuinn Mhuile, 5780 Thug thu air na dh'fhalbh dhiu fuireach, Is retreut air pràbar an duilieg.
Alasdair mhic Cholla. ghasda, Ijamh dheas a sgoltadh nan caistea.1, Chuir thu an i-uaig air Ghallaibh glasa, 5785 ig ma dh'òl iad càl gu'n do chuir thu asd' e.
Am b'aithne dhuibh-s' an Gcirtein Odhar ? Is math a bha e air a thodhar ; Cha'n innear chaorach no ghobhar, Ach fuil Dhuibhneach an dèidh reodha.
5790 Bhur sgrios ma's truagh leani bhur càradh, Ag èisdeachd anshocair bhur pàisdean Ag oaoidh a' phannail bh'anns an àraich, Donnalaich bhan Earra-ghàidheal.
An Làir Dhunn 217
AN LAIR DHONN
MUBCHADH MacCoINNICH
(Murchitdh Mhòr mac Mhic Mhurchaidh, Fear Aicheallaidh) fiuruit 1650
Tha mise fo ghruaim 5795 Is gun mi an caidreabh a' chuain ;
Cha chaidil mi uair air ehòir.
Ge socrach mo ghleus
Air chapull nan leum,
Cha choisgear leath' m' fheum le treoir.
Moo Loth philleagach bhreuii
Fo pillein 's fo srèin, Aon ghiUe 'na dèidh bu lòd.
Cha tugadh i ceum Ach duine is i fhein, 8«06 Is gu'n cuireadh i feum air lòn.
Na'n èigheadh i sgìos
Is e b'fheudar dhol sìos,
Is a trèigsinn ge b'fhiamh an tòir.
Cha b'ionann 's mo lìiir «10 Air linne nam bàrc
Bhiodh gillean a ghnàth cur bhòd.
Cba b'ionann 'e mo shaoi
Ri grinne na gaoith',
Gun bhioran r'a taoibh 's i folbh.
218 Bàrdachd Ghàidhliy
6818 is i b'fhearaile ceum
D'a faca mi fèin, Is cha bu ghearan dhi f eum air lòn .
lùbhrach shocrach a' chuain D'an cliù toiseach dol suas, 5820 Bhiodh giuthas dosrach nam buadh fo sheòl.
Air bharraibh nan stuadh
Cur daraich 'na liiae
Is buill tharruing nan dual 'nan dòrn.
6826
Reubadh mara gu dlùth Fo bheul sgar ague sìigh Is i an dèidh a barradh gu h-ìir o'n òrd.
Chluinnte faium nan ràmh
O'n charraig a' snàmh
Is bhiodh barant a làimh gach seoid.
5833 Cha'n iarradh i moll
No fodar no pronn, Ach sadadh nan tonn r'a sròin.
B'e sud m'aighear 's mo mhiann Ge do ghlasaich mo chiabh, 5835 is eha b'e slat agus srian am dhòrn.
Ged thigeadh an ruaig
Le caitheamh a' chuain,
Cha laigheadh oirnn fuachd no leòn.
584«
An uair ghabhmaid gu tàmh Ann an caladh-phort shàmh, Cha b'fhallain o'm làimh-s' an ròn.
Aìi Làir Dhonn 219
Bhiodh eilid nam beanii
A' tèarnadh le gleann,
Is mo pheileir gu teann 'na lorg.
5845 Bhiodh ar sgionan-ne geur
Gu feannadh an fhèidh, Ib cha b'annas an gleus sin oirnn.
Fhir dh'imicheas an iar, O nach cinnteach mo thriall, 5«50 Bi 'g innseadh gur bliadhna gach lò.
Beir an t-soraidh-sa nunn
Air fad chun an fhuinn
Far am faighte na suinn ag òl. ~
5tS6
Gu eilean an fhèidh Is gu eirthir an èisg Far nach pàigheamaid fèich air lòn.
Gu comunn mo rùin
Nach cromadh an t-sùil
An àm tromachadh dhùinn air pòit.
••w Guu àrdan gun strì,
Gun àireamh air nì, Ach cur sàradh a fìon 's 'ga òl.
Bhiodh ceòl filidh 'nar cluais O'n Eoin fhìnealt gun ghruaim, *••• Fear o'n rìoghail cur dhuan air folbh
220 Bàrdachd Ghàidhlig
DIOMHANAS NAN DIOMHANAS
MUKCHADH MacCoINNICH
(Murchadh Mòr Mac Mhic Mhurchaidh)
Dìomhain bhur dlùth chiabh air tuiteam chon làir,
Diomhain bhTir piosa, bhur cupanna clàir,
Dìomhain bhur n-uchdshnaidhiii, bhur n-usgair gun
stà, Dìomhain gach aon nì, an uair thigeas am bàs.
6870 Dìomhain bhur caisteil fo bhaideal 's fo bhlàth, Dìomha^in bhur n-aitribh d'an cailceadh gach là, Dlomhain, giodh ait libh, bhur macnae ri nmà, Dìomhain gach aon nì an uair thigeas am bàs.
Dìomhain bhur saoibhreas, bhur n-aoibhneas ri bàrr, 6875 Dìomhain bhur n-uailse, giodh uallach am blàth, Dìomhain bhur bantrachd làn ariiisachd is gràidh, Dìomhain gach aon nì an uair thigeas am bàs.
Dìomhain bhur codla, bhur sccair gun sàet, Dìomhain bhur cosnadh fa osnadh gach là, 5880 Dìomhain bhur gràinnsich, bhur tàinte air blàr, Dìomhain gach aon nì an uair thigeas am bàs.
Dìomhain bhur lèigheann, bhur lèirsinn a bhàn, Dìomhain bhur geurchuis 'sna speuraibh gu h-àrd, Dìomhain bhur tuigse tha tuisleach a ghnàth, 8985 Dìomhain gach aon nì an uair thigeas am bàs.
Marhhrann Dhomhnaill Ghuirm Oig 221
Dìomhain na daoine nach smaoinich am bàs, Diomhain an eaoghal, a. thaobhadh is bàth, Bho thà e dam chlaoidheadh 's mi daonnan an spàirn, Sguirim d'a h-aoiribh bho is dìomhanas à.
MARBHRANN DIIOMirNAILL GHUIRM OIG MHIC DHOMHNAILL SHLEIBHTE
a dh'euff 'sa bhliadhna IfjJfS
MURCHADH MacCoINNICH
(Murchadh M6r Mac Mhic Mhurchaidh, fear Aicheallaidh)
58^ Sgeula leat, a ghaoth a deas,
Seirbhe do ghlòir na an domblas, Gun fhuaim sìthe leat a steach
Air cliuau SL'ìtlie. mo lèir-chreach.
An isg*'uia lìiaiuiij air tuinn, 5898 A Dhè, nach bu dàil do'n aisling,
Gu'n do eug an Triath ùr glan Rioghchrann-sìthe nan Eilean.
Ureann chatha Innse-Gall luchair flatha nam fìor-rauu *900 A' chraobh sin theasd de ehìol Chuinn Milidh gasda an chomhluinn.
Fior leòmbann ri h-uchd catha
Craobh dhruideadh o'n ard-fhlatha ; Bu shèimhidh meanmnach an ceòl **•• 'S do ghnìomb leanbaidh an comhòl.
222 Bàrdachd Ghàidhlig
Oo o'm faighmid ma^nas no muirn ?
Co nì aiteas ri mhòr-chnirm ? Co phiUeas na ceuda creach,
O'n d'imich a' gheug ghormshuileach ?
*9io O'n d'imich seanchaidh nan rìgh Dh'imich oircheas na coigcrìch ; O dh'eug an ard chraobh-chosgair Chuaidh an sgeul fo fhìor-chlosta.
Nì'm feudar a mholadh leinn 5915 A' gheug sholuis bu ghlòir-bhinn :
Leomhann leanabh agus rìgh, *G ,an raibh aithne gach èin-nì.
'S tuirseach leam do chur fo'n ìiir, A bhith dùnadh do ghorm-shìiil : 5920 s e dh'fhàg mo chridhe-se tais
Do lorg shlighe 'ga h-aithris.
'S tuirseach do theaghlach fa dheoidh,
Do threun chinn-fheadhna fo dhubh-bhròn Mar choll gun chnuasach gun mheas 5935 Tha t'fhonn sgìreachd as t'eugmhais.
'S tuirseach do phannal 's ni h-ait, Ach mo nuar do leannan leap' :
Bu chrann-cèille thu agus neart, An am na fèidhme bu rìgh airc.
1930 Ni'n còir dhuinn cumhadh ad dhèidh O'n 'sè uidhe gach èin-chrè : O nach bàs ach beatha dhut Ni'n lèigim air tì ar dearmad.
5935
5940
Do DhomhnaU Gorm Og 223
Ge deireadh clia dearmad dhùinn,
Trèigmid farmad is mì-rìin ; Mar ghadaiche an t-eug gu'n tig :
B'fhada leinn an sgeul a thàinig.
An Ceanyal Thàinig plàigh air dàimh nan clàrsach binn, Tha gàir-bhàite an àite sìol Chuinn ; Tha mnài cràit«ach mu d'fhàgail 'sa chill : 'S i mo ghrà<ih do làmh làidir kis am b'àbhaist bhith leinn.
DO DHOMHNALL GORM OG MAC DHOMHNAILL SHLEIBHTE
Iain MacDhomnnaill
(lain Lom)
ante 1643
A Dhomhnaill an Dìiin,
Mhic Ghille-easbuig nan tùr,
Chaidh t'eineach 's do chliù thar chàch.
5^ Tha seirc ann do ghruaidh,
Caol mhala gun ghruaim, Beul meachar o'n suairoe gràdh.
Bidh 8ud ort a' triall : Claidheamh sgaitoach gorm fiar, ••" Air uilinn bidh sgiath gun sgàth.
Is a' ghràbhailt mhath ùr Air a taghadh o'n bhùth, B'i do roghainn an tìw a' bhlàir.
224 . Bàrdachd Ghàidhlig
Churaidh gun ghiamh, 595» Tràth ghabhadh tu fiamh
Is e thoghadh tu sgian mar arm.
Is an gunna nach diùlt
An trath chaogadh tu an t-sùil :
Gu'm biodh an sùgradh searbh.
5960 Is bogha air do chìil
Donn mèallanach ìir, Caoin fallain de'n fhiùran dearg.
Is taifeid nan dual Air a tarruing fo d' chluais ; 5965 Mairg neach air am buailt' a meall.
Is ite an eoin lèith
Air a sparradh le cèir :
Bhiodh briogadh an dèidh a h-eàrr.
Cinn ghlasa nan sgiath 5970 Air a leacainn mu'n iadh :
Cha bu ghaiseadh bu mhiann lo d' chrann.
O'n is imeachd dg'n Fhèinn
Is cinn-fhine sibh fèin
Air fìneachan fèil gu dearbh.
5975 larla Aondruim nan eluagh
Is Clann Ghille-Eathain nam buadh, Bidh sud leat is Ruairidh Garbh.
Mac MhicAilein nan ceud Is Mac MhicAlasdair fhèil, ^^ Is MacFhionghuin bu treun 'nan ceann.
Bo Dhomhnall Gorm Oy 226
Creach 'ga stròiceadh Feachd 'iia lcruhd Is fir fa leòn nan arm.
Long 'g a seòladh 5M6 Crith air sgòdaibh
Stiuirbheirt sheòlta theann.
Beucaich niara
Leum r'a darach,
Sùigh 'gan sgaradh teann.
S990
Cha b'ì an àsaig
Ri sruth-tràghaidh
Is muir 'na ghàir fo oeann.
Thig loingeas le ga/oith Gu baile nan laoch 5996 Ged a bhiodh na caoiltean garbh.
Gu talla nani plos
Far am farumaich fìon,
Far am falaichear mìle crann.
Bidh cruit is clàrsaich ^oto Is mnà uchd-àillidh
An tiìr nan tàileasg gearr.
Foirm nam pioban
la orghain Lìtich
Is cùirn 'gan lìonadh àrd.
15
226 Bàrdarhd Ghàidhliy
6006 Cèir 'na droillsean
Kè fad oidhche Ag èisdeaichd strì nam bàrd.
Rtiaig air dhìsnean Foirm air thìthibh *oio Is òr a sios niar gheall.
Aig deagh larla. Ile Agus Chinn-tìre Rois is Innse Gall.
Clann Donihnaill nach crìon ^"1* Mu'n òr is niu ni
*Sud a' bhuidheann as prìseil geàrd.
O Theamhair gu h-I, Gus a' Chananaich shios Luchd-ealaidh bho 'n chrìch 'nar dàil.
tm
DO MHAC FHIONGHUIN AN T-SRATHA
Iain MacDhomhnaill
(lain Lom)
Is cian 's gur fad tha mi am thàmh
Gun triall air do dhàil,
A Lachlainn bho an Airde-tuath.
N*'m biodh sneachda nan càrn 'N a ruith leis gach allt, 'Ofi* Ib gu'n cailleadh gach beann a gruaim.
Do Mhac Fhwnylìnin an t-Sratha 227
Na'n dubhadh aii sliabh
Is gu'n croma^h a' ghrian,
Leam bu mhithich bhith triall air chuairt.
Cha b'i machair nan Gall •W3 So bheirinn fo m' cheann,
Ach bràighe nan gleann so shuas.
Agus taJla an fhir fhèil Ceann-uidhe nan ceud : Cill-mo-Ruibhe fo sgèith a' chuain.
*^ Beir an t-soraidh thar chaol,
Bho nach cluinn iad mo ghlaodh,
Gus a' bhuidhinn gun fhracch gun ghruaim.
D'fhics an Ailpinich ghlain D'an fhuil rìoghail gun smal, *^ Ite an fhìreoin nach meath r'a luaidh.
Ch& b'e am fasan bh'aig càch
So ghlac e mar ghnàth,
Bhith smachdail mu'n mhàl air tuath.
Dhoibhse b'aithne do bheus : ^** An am dol fodha do'n ghrein,
Chluinnte farum nan tcud mu d' chluais.
Bhiodh do ghillean ag oi,
Stòip làna aca air bòrd :
Cuirn aJrgid 'nan dòrn mu'n cuairt.
•*** Ach na'n èireadh ort strì, Bhiodh sud air do thì Clann Ghriogair nam pìob 's i,..., i liiig.
328 Bàrdachd Ghàidklig
Mar sud is Graiintaich Shrath Spe, Is iad gu ceannlàidir treun, 60M Trì fichead 's coig ceud ri uair.
Sud a' bhuidheann nach gann,
Chuireadh giuthas ri crann,
Lùbadh iubhair nam meall gu cluais.
Fhuair thu gibht bho Shìol Leoid WM Nam brataichean sròil,
Nan cupa nan còrn 's nan cuach.
Ghlac thu an èiteag mar mhnaoi,
Cha robh 'n lèireinn ud claon :
Is glan do chèile ri d' thaobh 's gur suairc.
•••* Beul binn thogadh fonn, Slios mar eala nan tonn, Caol mhala nach crom fo ghruaim.
CUMHADH AONGHAIS MHIC RAGHNAILL OIG NA CEAPAICH
a mharhhaàh '.?« hhliadhna 16^0
Iain MacDhomhnatll
(lain Lom)
Rìgh, gur mor mo chuid mhulaid
Ged is fheudar dhomh fhulang,
Ge b'e dh'èisdeadh ri m'uireasbhaidh àireiamh.
Bho na chaill mi na gadhair .
Is an t-eug 'g an sìcr thadhal
Is beag mo thoirt gar an t^dhal mi am Bràighe.
Cumhadh Aonghais na Ceapaich
Is eun bochd mi gun daoine W75 Air mo lot air gach taobh dhiom :
Is tric rosad a-n aoig air mo chàirdean.
Gur mi an gèadh air a spìonadh
Gun iteach gun linnidh,
Is mi mar Oisein fo bhinn an tigh Phàdruig.
6080 Gur nii a" chraobh air a rùsgadh Gun chnothan gun ùbhlan, Is an snodhach 's an msg air a fàgail.
Ruaig sin ch«a.nn Locha Tatha Is i chuir mise ann am ghaibhtheach : ^* Dh'fhàg mi Aonghas 'na laighe '&an àraioh.
Mu'n do dhìrich mi am bruthach
Is ann 'nar deaghaidh bha'n ulaidh :
Bha giomanach gunna air dhroch chàradh.
Ged a dh'fhàg mi ann m'athair •wo Cha'n ann air tha mi labhairt,
Ach an lot rinn an claidheamh niu d' àirnean.
Gur e dhrùidh air mo leacainn
Am buille mòr bha ad leathtaobh,
Is tu 'nad laighe an tigh beag Choire Charmaig.
flow 3'i ,pQ gliràdh do ghnùis aobhach
Dheanadh dath le t'fhuil chraobhaich,
Is nach robh seachnach air aodainn do nàmhaid.
22»
23Ò Bàrdachd Ghàidhlig
TUIRSEACH DHUINNE RI PORT
Alasdair MacCoinnich
(Alasdair Mac Mhurchaidh)
obiit c. 1642
Tuirseacli dhùinne ri port,
Cha'n iongnadh mo dhos bhith liath : 61C0 Thug mo chridhe troigh air aie
Mar Oisin an dèidh nam Fiann.
Is mi an dèidh Choinnich an àigh, Nach ceileadh air chàch an t-òr ; Làmh a mhalairt nan seud : 6106 lomadh ceud da dtug se fòir.
Nì air mhaireann Cailin ùr,
B'allaii a chliù is è òg : Ge do ghabh sè ruinne fearg,
Ghiorraich è gu dearbh mo lò.
nio ]v[ì air mhaireann Ruairidh Mòr,
Bhrosnaidh fa trom dhùinn air thvis : Och òn nach maireann na suinn
Choisinn le'n loinn dhììinn gach ciìis.
Nì air mhaireann E.uairidh Gearr, •118 Do chumadh spàirn ris gach neach ;
Laoch nach gèilleadh ach san chòir : B'èibhinn leis slòigh agus creach.
Smuainmid air cheannard an Tùir, Bho'n d'fhuarae mìiirn is mì òg ; *■* B'èibhinn leis seobhag is cìi :
B'annsa leis a chliìi na an t-òr.
Tuirstach Dhmnnt ri Port 331
Nì air mhaireann mac Ruairidh eil',
Neach iiach d'fhuiling beum fo eud No fear-tighe Chille Chrìosd : •1» Allail an dithis chaidh eug.
Smuainmid fa dheoidh Eachaun eil', Neach nach d'iarr cairidh mu nì :
Bu luath leam do ghoin am bàs An urra dh'fhàg sè 'na thìr.
♦130 Mo chompàn 's mo charaid ghaoil,
Neach nach cuireadh fo sgaoil rùn : Goirid leam do ghleidh a mhac A' ghlac fhuair sè anns an Dìin.
lonìadh duine uasal an Ros •1* Nach faod mi a nois a chur sìos,
Ib cuimhne leams' do dhol eug Is mise 'nan dèidh gun phrìs.
Ni air mhaireann fir Innse Gall, Mòr an call domh ri m'aois : •i^ Ceannard an t-slòigh Domhnall Gorm, Is Ruairidh nan corn 's nam pìos.
Ni air mhaireann mac Mhic Leoid
An Talasgair bhudh ròd nan cliar : San t-Srath do bhì am fear pailt : •i^ An Ratharsa bha an t-slat fliial.
Nì air mhaireann Eachann òg Mac Ailein nan seòl 'e nam pìos ;
No Raoghalt bha air Dùn Bhuirbh, No Domhnall Gorm, tòir do phill.
232 Bàrdachd Ghàidhlig
*iw lomadh oaraid do chaidh bhuam Bho'm faighinn-se cuairt is lòn, Gkd tharladh mì a nochd gun chuirm Mo dheoch is è burn ri òl.
(ifle
Ta mì gun aighear gun fhonn, Mo lìith lom ri dol an cùirt :
A mheud 's a chosg mis' ri càch, Gheibhim 'na àit a nochd b'ìiird.
Do bhì osnaidh de iiio dheoin, Gun chosnadh air muir no tìr ; •iM Do na chrann cha dtugas fonn : B'annsa leam long agus fìon.
Is minig do dh'òl mi sabhs
De'n fhìon as mìlee bho'n Fhraing : Bho'n sguir mi sgrìobhadh nan trosg, 6166 A nochd cha'n fhiach mo dh^och plaing,
Bidh mi a nis ri mo bheò
Aig Seòras Og an ceann bhiiird :
Le clàrsaich ge ghabhainn dàn, Olaim gach tràth lan a' chìiirn.
6170 Foghlamar an leabhar bàn
Anns an glèidhmear gach là tuigs' ; Gach uair 'g am bìomar ag osnaidh Ochad-àn is mì fo thuirs'.
Tà Cogadh Oirnn 233
TA COGADH OIRNN
Alasdaie MacCoinnich
(Alasdair Mac Mhurchaidh)
Tà cogadh oirnne do ghnàth, Toradh mo ghràidh dhuit, a Dhè : 617* Tà mo spiorad da mo rian
No biodh srian 'sa' cholainn chrè.
Na h-airm eagnaidh Ihugais dìiinn Creideamh ùriiuigh agus gràdh : Bhith 'g an iomairt mar bu dligh 6181 Creid an Spiorad Naomh a mhàin.
An Tì do neartaich na h-airm
'S a lotadh gu garbh 'sa' chath, 'S e aobhar ar n-aignidh bhaoith
'S gu'n reubadh a thacibh le gath.
'^•5 Chuir siad ooron m'a cheann
Tairrne gu teann troimh bhois mhaoith, Chon ar saoraidh bho na» bhàs
D'a mhiorbhuiltibh : fàth ar caoidh.
fioo
Trèigraid mìorun agus cealg,
Trèigmid fearg is uabhar cuirp ;
Biomaid ri guidhe gach lò Buidheacha« dhò ge do thuit.
Beiridh mo Chaiptein-se buaidh Ceannard sluaigh le'm pillear tòir ^^ Bidh mo chreideamh da mo dhìon Mar adubhairt Peadar is Pòl.
534 Jiàidachd GhàidhUy
Beiridh iiio Chaiptein-se buaidh
Ge b'e uair tha a' dhàil chon teacht : 'S e dòrtadh fola mo Rìgh 6200 ]sjì m'ana.m dhìon 's a neart.
Do bhì sìol Adhaimh uile dall,
'N t-aoibhneas Iha thall dhaibh cha lèir :
Goirid ar cèilidh a sunn
Bho is dearbh leinn do dhul eug.
6205 Crìoch a' chogaidh bho 'e e an t-eug, Cha'n obainn-s' e cia eadh fàth : Ar n-uile aoibhneas do bhì thall : Saoghal a bhos m.eallta atà.
An ('eangal M'anam do Chrìosd mar sgrìobh na h-ostail gu lèir •*io M'anam a rithist bhrìgh bhaistidh bho na chlcir
An t-aran 's am fìon 's am pìos an càithrichear èad Is a leitheid am ìomhaigh go m'ana.m a dhìon a pein.
FADA ATA MISE AN DEIDH CHAICH
DONNCHADH MacRaOIRIDH
ohiit c. 1630
Fada atcà mise an dèidh chàich
'S an saoghal gu bràth dam dhragh : 6215 Saoghal bha againn gus an diugh
Nach 'eil fios an diugh cia a fheadh.
'N saoghal a bha againn uair
Gu'n ghoideadh e bhuainn gun fhios ; Agus aH saoghal atà ^^ Ciod è a phlàigh nì sinne ris ?
Fada atà mise an dèidh Chàich 255
Dìth Chailin is tuirseach leani
Fear bho'm faighinn niuirn gu bràth,
Agus a bheireadh orm mios : Fa<la atà mise an dèidh chàich.
6226 x ùcidh Ruairidh is Choimiich fa thrì,
A dh'fhuasgladh niì as gach càs, Dheauadh fuireach ri mo sgriod : Fada atà mise an dèidh chàich.
Gun mhian, gun aighear, gun cheòl, 6330 Ach laighe fo bhròn gu bràth ;
Ach gu f aighim bàs gun fhios : Fada atà mise ah dèidh chàich.
Tà fear am Manchainn nan Lios Nach lèigeadh mise as mu nì : «235 Do bhì an Cananaich nan Glag Tnuir a dh'fhàg gu lag mì.
• Mairg atà beò 'nan deidh
'S atà gun spèis fo bheul cin : Thug an anshocair mo leòn •8^ Bho nach maireann beò na fir.
A Mhic Choinnich, Chailin Oig,
Mhic an t-eeoid nach robh gu lag, A nis bho i.s ^oìnd mo theirni
Bidh mise agad fèin gu fad.
Fada atà mise.
236 Bàrdachd Ghàidhlig
BEIR MISE LEAT
Rainn a rinneadh le
DONNCHADH MacRaOIRIDH
an là dh'eug e. *^^ Beir mise leat, a Mhic Dhè,
Agad fèin do b'ait leam tàmh ; Cum air do shlighe gu dlùth
Mo chridhe is mo rùn 's mo ghràdh.
M' ìirnuigh agus m' aithrigh' buan **o Bhith agad gach uair 's gach tràth ;
Ar peacaidh uile lèig linn :
Tuille cha dèan sinn gu bràth.
Athchuinge eile dh'iarrmaid ort,
Feudaidh do thoil-s' thabhairt dùinn 6256 An t-anam a bhith agad fèin,
'S a' cholann chrè a dhol 'san ìiir.
• Gu bhith air cathair nan àgh Cuide ri càch far a bheil : Bho is tu as fìosrach mar atàim, •*• Beir mise leat tràth ie beir.
Beir mise leat.
NA TKI LAMHA BU PHAILTE
GiLLE Caluim Garbh mac Ghille Chaluim obiit c. 1616
Shaogliaii, is diombuan do mhuirn, Mairg a dhubhar le droch chuirm :
An triuir bu phailte ri mo rè
Ni air mhaireann diubh ach an ath-sgenl.
Na Trì Làmha hii J'haUte 237
626S Xà Aonglias a.n Cncx; nan Aingeal,
Làmh nach do chaomhain 'na saoghal : Bha sud air na làmhaibh bu phailte D'am facas de chlannaibh Ghaoidh^al.
Làmh eile bha air Giolla-ea-sbuig *270 jjj^ac Chailin an larla Dhuibhnich :
'S e sin an dara làmh bu phailte
D'am faoas de chlannaibh Ghaoidheal.
Làmh Eachainn Oig mhic Eachainii,
Mo chreach-sa ì bhith air a claoidheadh ! *275 B'^ sin an aon làmh bu phailte
D'am facas de chlannaibh Ghaoidheal.
Nis bho chaidh an triuir sin seachad
'S gun bhith ann neach ri taobhadh, Ach iad mar ghiomaich am faiche, ^^ 'S ro-bheag mo thoirt ort, a shaoghail.
Shaoghail, is diombuan.
MAC GRIOGAIR A RUADHSHRUTH
Tha mulad, tha mulad,
Tha mulad 'gam lìonadh. Tha mulad bochd truagh orm
Nach dual domh chaoidh dìreadh -6285 Mn Mhac Griogair a Ruadhshruth
D'am bu dual bhith an Gleann Lìobhunn, Mu Mhac Griogair nam bratach
D'am bu tartarach pìoba, D'am bu shuaicheantas giutha^s **^ Ri bnithach 'ga dhìreadh :
238 Bàrdachd Ghàidhhij
Crann caol air dheagh locradh,
Is ite dhosach an f hireoin ; Crann caol air dheagh shnaidheadh : Cuid dè aighear mhic rìgh e, 6295 An làimh dheagh mhic Mhuirich G'a chumail rèidh dìreach. Ge do bhuail mi am balach
'Gam ghearan cha bhì mi. Ge do dhèan iad orm eucoir, 6300 A Thì fèin, co nì dhìoìadh ?
Is luchd a gha.bhail mo leithsgeil Anns an t-seipeil so shìcs uam, Luchd a sheaeamh mo chòrach, Is e mo leòn iad bhlth dhìth orm. 630€ ^o chomhdhaltan gaolach
An leabaidh chaoil 's an ceann ìosal ; An lèine chaoil anairt
Gun bhannan gun sìod oirre. Is nach d'iarr sibh g'a fuaghail 6310 Mnatha.n uaisle na tìre.
Ort a bheirinn-sa comhairr, Na'n gabhadh tu dhìom i : An uair a theid thu 'n tigh-òsda Na h-òl ann ach aon deoch. "1* Gabh do dhrama 'nad sheasamh,
Is bi freasdlach mu d' dhaoinibh. Na dean diùthadh mu d' shoitheach :
Gabh an ladar no an taoman. Uean am foghar de'n gheamhradh, ftMO Ts dean an samhradh de'n fhaoillte^h.
Dean do leaba 'e na creagaibh, Is na dean cadal ach aotrom. Ge h-ainneam.h an fheòrag.
Sai(//t(ha/! (Thliiin IJohlnnììi 233^
Gheibhear seòl air a faotainn ; Ge h-uasal an seabhag,
Is tric a srhabhar le feall e.
SAIGHDEAN GHLINN LIOBHUNN
A Mhic an fhir niaidh,
Bha gu misneachail cruaidh,
Do thuiteam 'sau ruaig cha b'fheàirrd mi
•"• A" triall 's tu dìreadh
Ri cois frìthe, Bhiodh cuilbheir dìreach dearbhta leat.
Coin air iallaibh, Garg an gnìomhan : 9^ B'e do Mihiann bhith sealgaireachd
Pìc 'nad dhòrnaibh
Is mill na's leoir oirr' :
Is ann le treoir a thairngear i.
Glac nach leuniadh *^ Ri teas grèine,
Agus cèir o'n Ghailbl'uni oirr'.
Ite an eoin leith,
Briogadh 'na deidli,
Air a gleue le bairbeireachd .
^ Sìod a h-Eirinn
Is raeoir 'ga reiteach :
Cha tig brèin' fir-cheird air sin
240 Bàrdachd Ghàidhlig
Ach fleisdeir fmealt' O Ghloann Liobhunn, 5350 Sìor chur sìd air chalpahnan.
Cinn bhreac sgiathach
Air dhreach dialtaig :
Cha tig iaruun garcail orr'.
Gun chron dlùthaidh 6355 O d' làimh lùthmhoir ;
Ite chùi' is eàrr air sin.
An saoi nach sòradh
Air thùs tòrachd :
Is mairg fear lòdail thàrladh ort.
6360 An saoi nach maoimeadh
Air thùs feadhna : Bhiodh sgian chaol o'n cheardaich ort.
Triath na Sròine, Ma's fhìor dhomhsa e : 6365 Gur i a' chòir as feàirrde leat.
Dàimh 'gad mholadh,
Triall gu solar :
Bhiodh do sporan earlaidh dhoibh.
Beoir air chuachaibh 63V0 01 aig t'uaislibh,
Anne gach uair d'an tàrladh sinn,
Pìob 'ga spreigeadh,
Pìon 'ga leigoadh,
Luchd leadan ann ri ceàrrachas.
Saighdean Ghìinn lAohhann 241
^^ Foireanii air thì,
Dolaraii sìos, Galoin de'n fhìon bhàrcaideach.
Cupannau làn Musgar ri dàimh, *380 Usgar air mnàibh airgbhraiteacli.
A bhile a h-Eirinn
Sin ort sgeula ;
Thig coig ceud a shealltainn ort.
63W
«996
An t-òg as deis' thu
Dh'fhalbh mu f heasgar :
Ghabh mi cead 'san anmoch dhict.
An t-òg aa fìne
Is fearr de'n Chinneadh
Nach d'rinn cillein airgid riamh.
'S ann leam a b'aithreach
Gun bhith niar riut,
Dol fo sparraibh Ghall-bhcdrcìi.
CLANN GHRIOGAIR AIR FOGRADH
Is mi fiuidhe an bo am ònar Air comhnard an rathaid,
Dh'fheuch am faic mi fear-fuadaiii, Tighinn o Chruachan a' cheathaich,
1«
243 • Bàrdachd Ghmdhìuj
Bheir dhomh sgeul «,r Clann Ghriogair No fios ciji an do ghabh iad.
Cha d'fhuair mi d'an sgeula 6400 Ach iad bhith 'n dè air na Sraithibh.
Thall 's a bhos mu Loch Fìne Ma's a fìor mo luchd bratha.
Ann an Clachan an Dìseirt Ag òl fìon air na maithibh.
•^•* Bha Griogair mòr ruadh ann,
Làmh chruaidh air chùl claidhimh
Agus Griogair mor meiadhonach, Ceann-feadhna ar luchd-tighe.
Mhic an fhir a Srath-hàrdail, 6410 Bhiodh na bàird ort a' tathaich.
Is a bheireadh grois air a' chlàrsaich Is air an tàileiasg gu h-aighear.
Is a sheinneadh an fhidheall Chuireadh fiughair fo mhnathan.
*4i* Is. ann a rinn sibh an t-sitheann anmoch
Anns a' ghleann a.m bi an oeathach.
Dh'fhag sibh an t-Eoin boidheach Air a mhòintich 'na laighe.
'Na starsnaich air fèithe fS4eo Ati dèidh a reubadh le clqidheamh.
b.U
Chmn Ghriogair air Fòyrc.dh
Is anii thog sibh ghreigh dhiibhghorm O lùban na h-abhann.
Ann am bothan na dìge Ghabh sibh dìon air an rathad.
Far an d'fhàg sibh nio bhiodag Agus crios nio bhuilg-shaighead.
Gur i saighead na h-àraich So thàrmaich am leathar.
Chaidh saighead ani shliasaid, *-«o Crann fiar air dhrcch shnaidhcadh.
Gu'n seachnadh Righ nan Dùl sibh O fhùdar caol neimhe.
O shradagan teine
O pheileir 's o shaighead.
*^ () sgian na roinn caoile
Is o fhaobhar geur claidhimh.
1» ann bha bhuidheann gun chòmhr-idh Di-dòmhnaich am bràighe bhaile.
Is cha dean mi gàir èibhinn **<• An am èirigh no laighe.
Ir beag an t-iongnadh dhomh fèin aud, Is mi bhith'n dèidh mo luchd-tighe.
244 Bàrdachd Ghàidhlig
CUMHA GHRIOGAIR MHIC GHRIOGAIR GHLINN SREITH
a dhithcheannadh 'sa' hhliadhna 1670
Moch maduinn air latha Lùnasd' Bha mi sùgradh mar ri m'ghràdh, ^4^5 Ach mu'n d'thàinig meadhon lath*
Bha mo chridh« air a chràdh.
Ochain, ochain, ochain uiridh Is goirt mo chridhe, laoigh, Ochain, ochain, ochain uiridh ^^ Cha chluinn t'athair ar caoidh.
Mallachd aig maithibh is aig càirdean Rinn mo chràdh air an dòigh, Thàinig gun fhios air mo ghràdh-sa Is a thug fo smachd e le foill.
6^** Na'm biodh da fhear dheug d'a chinneadh
Is mo Ghriogair air an ceann, Cha bhiodh mo shùil a' sileadh dheur, No mo leanabh fèin gun dàimh.
Chuir iad a cheann air ploc daraich, 6^6f Is dhòirt iad f huil mu làr :
Na'm biodh agams* an sin cupan, Dh'òlainn dìth mo shàth.
la truagh nach m'athair an g^'lar, Agus Cailein Liath am plàigh, 6^'^ Ged bhiodh nighean an Ruadhanaich
P.'T thadh a bas 's a làìP^.
Cumha Gliyiuijair M/iic (iiirioyair 2C5
Chuiriuu Cailein Liatli fo gblasaibii, Is Dcniichadh Dubh au làimh ; Is gach Caimbeulach th'ann ain Bealaoh *^^ Gu giùlan n*.n glas-làmh.
Ràinig mise rèidhlean Bhealaich,
Is cha d'fhuair nii ann tàmh :
Cha d'fhàg mi ròin de m'fhalt gun tarruing
No craiceann air mo làmh.
^''^ Is truagh nach rcbh nii an ricchd na h-uiseig,
Spionnulh Ghricgair ann mo làimh : Is i a' chlach a b'àirde anns ,a' chaisteal A' chlach a b'fhaisge do'n bhlàr.
Is ged tlia mi gun ùbhlan agam *^** Is ùbhlan uile aig càch,
Is ann tha m' ubhal cùbhraidh grinn Is cùl a chinn ri làr.
Ged tha mnài chàich aig baile 'Nan laighe is 'nan cadal sàmh, •^ Ik ann bhios mise aig bruaich nio leapa
A' bualadh mo dhà làmh.
le mòr a b'annsa bhith aig Griogair Air feadh coille is fraoich, Na bhith aig Baran crìon na Dalach ^♦^ An tigh cloiche is aoil.
le mor a b'annsa bhith aig Griogair
Cur a' chruidh do'n ghleann,
Na bhith aig Baran crìon na D-ilach
Ag òl air fìon is air leann. \
?46 "-^ liàìdachd Ghàidhliy
(^'^s is jT^or «. b'annsa bhith a-ig Griogair
Fo bhrata ruibeach ròin, Na bhith aig Baran crìon na Dalach Ag giùlan sìod is sròil.
f3}0
Ged bhiodh cur is cathadh ann Ifi latha nan seachd sìon, Gheibheadh Griogair dhomhsa cuagan 'San caidlimid fo dhìon.
Ba hu, ba hu, àsrain bhig, Clia'n 'eil thu fhathast ach tlàth *W5 Is eiagal lea,m nach tig aii latha
Gu'n dìol thu t'athair gu bràth.
TALADH DHOMHNAILL GHUIRM
A Mhuimx
Nàile bho hì nàile bho h-àrd Nàile bho hì nàile bho h-àrd Ar leam gnr h-ì a' ghrian 's i ag èirigh ^io Nàile bho h-àrd 's i cur smàl Nàile bho h-ì air na reultaibh.
Nàile nàile nàile ri triall hò Gu cìiirt Dhomhnaill nan sgiath ballbhreac Nan lann ceanngheal nan saighead siùbhlach •*i* Nan long seòlach nam fear ineanmnach.
Nàile nàil« hò nàile gu triall
Moch a màireach. Gu'n d'fhaighnich a' blaean
De'n mhnaoi eile : Na, co i an long ud
Tàladh DhomfuiaUl Ghuirm 247
Siar an eirthir 's a' chiiau Chanauach ? ^^ Dou-bìdh ort ! C'uini au ceiiiuu ?
Co ach long Dhomhnaill loug mo ieinibh
Long nio rìgh-sa long nau Eileau.
Is niòr leam an trom atà 'san eathar.
Tha stiuir òir oirr' trì chroinn sheilich. 6525 Gu bheil tobar fìona shìos ua deireadh
Is tobar fìoruisg' 's a' cheaun eile.
H6 nàile nàile nàile ri triall
Mcch a màireach nàil chuirinu geall
Is mo shean-gheall : Am f aod sibh àicheadh f
6530 An uair thèid mac mo rìgh-sa dh'Alba Ge b'e caladh tàimh no àite Gu'm bi mire cluiche Ì6 gàire Bualadh bhròg is leois air deàrnaibh Bidh sud is iomairt hò air au tàileasg
*956 Air na cairtean breaca bàna
Is air na dìsnean geala chnàmha.
Hò nàile nàile uàile le chèile Ge b'e àite an tàmh thu an Alba Bidh sud mar ghnàths ann ceòl is seancha* 6546- Pìob is clàrsach àbhachd 's danusa. Bidh cairt uisge suas air phlanga, 01 fìona Ì8 beoir ad champa Is gur lìonmhor triubhas eaothaireach seang ann.
Nàile nàile nàile hò nàile 6546 An uair thèid mac hò mo rìgh-sa deiseil
Cha'n ann air choignear cha'n auu ar sheisear Cha'n ann air naoinear cha'u ann air dheichnear : Ceud 'nan suidhe leat ceud 'uau sea«amh leai
248 "^ Bàrdarhd (;hmd1d\'^;
Ceud eile, hò, bhith cur a' chupa deiseii dhut •*w Dà cheud deug bhith dèanamh chleasa leat
Dà cheud deug bhith cur a' bhuiU-choise leat Dà cheud deug bhith 'n òrdugh gleaca leat.
Nàile nàile hò nàile so hugaibh i An uair thèid mac mo rìgh fo uidhim «*6 Cha'n i a' Mhòrthir a cheann-uidhe :
Ile Ì8 Cinn-tire an Ròimh 's a' Mhumhan Dùthaich Mhic Shuibhne is dùthaich Mhic Aoidh cuide riutha.
Cha liutha dris air an droigheann No sguab choirce air achadh foghair *5*o No sop seann-tcdhair air taobh tighe
Na an cuirt Dhomhnaill sgiath is claidheamh Clogaide gormdheas is balg-shaighead Bogha iubhrach is tuagh chatha. Gur lìonmhor boineid ghorm air stainf/ ann l8 coinnle chèire laiste an lanndair.
^^ Nàile nàile hò nàile le chèile
An uair thèid mac mo rìgh-s' 'na èideadh Gu'n robh gach dùil mar tha mi fhèin da. Ciod e ma bhios? Cha tachair beud di. Gu bheil mi dhut mar tba do phiuthar:
6*7« Mur 'eil mi barr tha mi uibhir, Neart na gile neart na greine Bhith eadar Domhnall Grorm 's a lèin* Neart an fhochuinn anng a' Cheitein Bhith eadar Domhnall Gorm 's a leine.
W7» Neart nan tonna troma treubhach
Bhith eadar Domhnall Gorm 'r a leine.
ràlMtt Dk^àmmm Gkmirw^ t4»
Bkità eadir DoMkittU G<n s a
N«ut CWB-ckvlanu & fia
Biùtà cMÌar DqmIumD Goim 's Ncut
Nesit Oiseù bkuM Mut Oagùr BiàÙt mdMr DoMluall Gon 's a
BfcU oMÌar DoMluMn G«ni e a Xcaxt «1 tnmmM ìs m b«ìyu«ad Bidlk Mdar DiMikMll Goni ^s a
BkiUieMÌarDQiiiikun Gcim'sa Kcut Bui dàl B cUaua-^wva Bkìlk «adbr DoBkun G<m *s s Iom. Gsdk Mi dràkk nd tt Msit Mkie Dk» ttìlk sMÌsr DoMkMn Gon *s s 1». CVdeMskkkst Cka tacksìr be«d dvl.
Ar Imoì gmr k4 s* skiìui "s i a^ « Kàfllìkkoki MÌIfikkokòk-srd
ORAX XA COMHACHAIG
AdMaikscka |
if kkockdaaSiòìiie. |
AMkdìikè |
buckdolMks, |
Hskkalk«« |
Mi ri Hmi DoMigksn |
C%M'mimm^ |
lOi gt %nm kot Vmm |
250 Bàrdachd Ghùidhlig
Is oomh-aois mise do'n daraig Blia 'na faillein anns a' mliòintich ; Is iomadh linn a chuir mi romham, 6605 Xe gur mi comhachag bhochd na Sròin«,
A nis o'n a tha thu aosda, Dèan-sa t'fhaosaid ris an t-sagart ; Agus innis dha gun euradh Gach aon sgeula d'a bheil agad.
6610 i2h.di> d'rinn mise braid no breugan,
Cladh no t-earmunn a bhriseadh ; Air m'fhear fhèin cha d'rinn mi iomluas Gur cailleach bhochd ionraic mise.
Chunncas mac a' Bhritheimh chalmii. 6616 Agus Feargus mor an gaisgeach,
Is Torradan liath na Sròine : 8in na laoich bha dòmhail taiceil.
O'n do thoisich thu ri seanchas Is èiginn do leanmhainn na's fhaide : ^20 Gu'n robh an triùir sin air foghnadh
Mu'n robh Donnghail anns an FheArsaid.
Chunnaic mi Alasdair Carrach, An duine as allail' bha an Albainn ; Is minig a bha mi 'ga eisdeachd 6626 is ^ ag rèiteach nan tom-sealga.
Chuniiaic mi Aonghas 'na dheaghaidh, Cha b'e sin roghainn bu tàire : Ib ann 'san Fhearsaid bha> a thuinendh, Is rinn e muileann air Allt Làire.
Oidii /iri l'omhachaig 261
^^ Ku lìoumhor cogadh is creachadh
Bha an Loch-abar aiiiis an uair-sin, C'àit© ajn biodh tusa 'gad fhalach, A eoin bhig na mala gruamaich ?
Is ann a bha chuid mhor de m' shinnsear •*36 Eadar an Innse 's an Fhearsaid ;
Bha cuid eile dhiubh mu'n Deabhadh, Bhiodh iad ag èigheach mu fheasgar.
An uair a chithinn-sa dol seachad Na creachan agus am fuathas 66^ Bheirinn car beag bharr an rathaid
Is bhithinn grathunn an Creig Uanach.
Creag mo chridhe-ea Creag Uanach, Creag an d'fhuair mi greis de m'àrach ; Creag nan aighean 's nan damh siìibhlach, ^*6 A' chreag ùrail aighearach ianach.
A' chreag mu'n iadhadh an fhaghaid, Bu rahiann leam a bhith 'ga tadhal, An uair bu bhinn guth f^^alain gadhair Ag cur greigh gu gabhail chumhaing.
^^ Is binn na h-iolairean mu bruachaibh,
Is binn a cuachan 's binn a h-eala ; Is binn© na sin am l laoghan Nì an laoghan meanbh-bhreac ballach.
6665
Gur binn leam tonnan nan dos Ri uilinn nan corrbheann cas ; Is an eilid bhiorach 's caol ccs Ni foÌ8 fo dhuilleach ri fpT^.
252 Bàrdachd Ghàidhìig
Gun de chèilc aic' ach an damh, 'S e as muime dhi feur is creamh : 6660 Màthair an lacigh mheanbhbhric mhir,
Bean an fhir mhall-rosgaich ghlain.
Is siùbhlach a dh'fhalbhas e raon, Cadal cha dèan e 's an smìiir ; B'fhcarr leis na plaide fo tliacbh 6666 B.arr an fhraoich ghaganaich ìiir.
Gur h-àluinn sgèimh an cla'mh dhuinn Thèarnas o shireadh nam beann : Mac na h-èilde ris an t-sonn Nach do chrom le spìd a cheann.
6670 Eilid bhinneach mheargant bhallach
Odhar eangach uchd ri h-àrd, Damh tcgbhalach cròicchai^inach agìamh-ich Crònanach ceannriabhach dearg.
Giir gasda a ruitheadh tu suas ^"* Ri leacainn chruaidh is i cas ;
Moladh gach aon nea-ch an cìi : Molaim-s' an trìi tha dol as.
Creag mo chridhe-s' a' Chreag Mhòr, Is ionmhuinn an lòn tha fo a ceann ; ^^•* Is annaa an lag tha air a cìil
Na machair is mìiir nan Gall.
M' annsachd Beinn Sheasgach nam fuaraia, An riasgach o'n dèan ,an damh rànan ; Chuireadh gadhar as glan nuallan 6685 Feidh 'nan rraig^ e:n Tnbhir Mheuran.
Oran na Comhachaig 3*3
B'aunsa leam aa dùrdan bodaich Os cionn lic ag eararadh sìl, Bìiirein an daimh 'm bi gnè dhuinnid Air leacainn beinne is e ri sìn'.
«-690 An uair bhìiireae damh Beinne Bige
Is a bhèiceas damh Beinn na Craige, Freagraidh na daimh ud d'a chèile, Is thig fèidh a Coire na Snaige.
Bha mi o'n rugadh mi liamh *698 Ann an caidreabh fhiadh is earb :
• Cha'n fhaca mi dath air bian Ach buidhe riabhach agus dearg.
Cha mhi fhìn a sgaoil an comunn A bha eadar mi is Creag Uanach, ^"^^ Ach an aois 'gar toirt o chèile :
Gur goirid a' chèilidh a fhuaras.
'Si chreag mo chridhe-sa Creag Uana-ch, Chreag dhuilleach bhiolaireach bhr*on,ach, Nan tulach àrd àluinn fiarach : 670S Gur cian a ghabh i o'n mhaorach.
Cha mhinig a bha mi ag èisdeachd Ri sèitrich na muice mara, Ach Ì8 tric a chuala mi moran De chrònanaich an daimh allaidh.
*'^^<' Cha do chuir mi dùil 'nan iasgach,
Bhitl) 'ga iarraidh leis a' nihaghar ; le niòr gu'm b'annsa leam am fìadhach Siiibhal nan shabh annf? an fhoghar.
254 Bardachd Ghùidhlig
Is aoibhinn an obair an t-sealgr, •Ti^ Acibhinn a meanmna is a beachd ;
Gur binne a h-aighear 's a fcnn / Na long is i clol fo beairt.
Fad a bhithinn beò no maireann, Deò de'n anam ann mo chorp, *''*o Dh'fhanainn am fcchair an f heidh :
Sin an sprèidh an robh mo thoirt.
Ceòl as binne de gach ceòl Guth a' ghadhair mhòir 's e teachd ; Damh 'na shìomanaich le gleann, 6726 Miolchoin a bhith ann is as.
Is truagh an diugh nach beò an fheadhainn Gun ann ach an ceò de'n bhuidhinn Leis 'm bu mhiannach glòir nan gadhar, Gun mheadhair gun òl gun bhruidhinn.
^■^3« Bratach Alasdair nan Gleann,
A sròl farumach ri crann : Sua.ichea.ntas eoilleir shìol Chuinn, Nach do chuir sùim 'n clannaibh Ghall.
e7M
Ts ann an Ciiin-Erhiìithsaich 'na laighe Tha nàmhaid na greighe deirge : Làmh dheas a mharbhadh am bradan ; Bu mhath e an sabaid na feirge.
Dh'fhàg mi 'san ruaimhe so shios Am fear a b'olc dhomhs' a bhàs : *^^ Ts tn'" rhi7Ìr a th^grradh an cruas
An clrp.i? ;m dm'r. h cl^'^bi-aich ?.n sàfl.
•74C
Oraii na Comhachaig 255
Raghnall mac Dhòmhnaill Ghlais Fear a fhuair foghlum gu deas ; Deagh nihac Dhòmhnaill a' chùil chai»: Cha bheò neach a chòmhraig leis.
Alasdair cridhe nan gleann, Gun e bhith ann mòr a' chreach : Is tric a leag thu air an tcni Mac nan sonn leis a' chù ghlas.
•^■* Alasdair mac Ailein Mhòir
Is tric a mharbh 'sa' bheinn na fèidh,
Is a leanadh fada air an tòir :
Mo dhòigh gnr Dòmhnallach trern.
»w
tfTM
Is Dòmhnallach thu gun mhearaclid, Gur tu buinne geal na cruadhach ; Gur càirde^h thu do Chlaiin Chatain Gur dalta tliu do Chreig Uanach.
Mi'm shuidhe air siothbhrugh nam bea ; Ag coimhead air ceann Lccha Trèig, . Creag Uanach inu'n iadli an t-sealg, Grianan àrd am biodh na feidh.
Chì mi Coire Ratha uam,
Chì mi a' Chruach is a' Bheinn Blire-fc,
Chì mi Srath Oii 2Ìn nani Fiann,
Chì KlÌ -.V <'-llI-Ì.'!ll ■<:'\V M<^l]l IKMl L(\' f
Cin \n\ neiiiii AiDDeis gu h-arti Agus an Càrn Dearg r'a bun, Is coire beag eilo r'a tacbb : Chite is monadh faoMi is muir.
256 Bàrdachd Ghùidhlig
5TT« Gur rìomhach an Coire Dearg
Far am bu mhia-nnach leinn bhith sealj Coire nan tulchannan fraoich, Innis nan laogh 's nan damh garbh.
Chì mi bràigh Bhidein nan Dcs «"• An taobh so bhos de Sgurra Lìth
Sgurra Chòinnich nan danih seang : lonmhuinn leam an diugh na chì.
Chì mi Srath farsaing a' Chruidh Far an labhar guth nan sonn ; «710 is coire creagach a' Mhàim Bhàin
Am minig a thug mo làmh toll.
CBì mi Garbhbheinn nan damh donn, Agus Lapbheinn nan tom eìth ; Mar sin is an Litir Dhubh : 6785 "[s tTÌc a rinn mi fuil 'na frìth.
Soraidh gu Beinn Ealair uam, O'n 'si fhuair urram nam bea.nn, Gu slios Loch Eireachd an fhèidh : Gu'm b'icnmhuinn leam fèin bhith aii
^^ Thoir soraidh uam thun an loch
Far am faicte bhos is thall ; Gu uisge Leamhna nan lach, Muime nan laogh breac 's nam meann.
«T«6
Is e loch mo chridhe-sa an loch, An loch air am biodh an lach ; Agus iomadh eala bhàn, Is bhiodh iad a' snàmh mu eeach
Oran na Comhachauj 257
Olaidh mi a Trèig mo thea.un shàth, 'Na dhèidh cha bhì mi fo mhulad : 6800 Uisge glan nam fuaran fallain,
O'n seang am fiadh a ni an langan. •
Soraidh uam gu Coire na Cloich' An coire am bu toigh leam bhith tàmh ; Is gu Uisge Labhar nam faobh, 6805 Cuilidh nan agh maol 's nam mang.
Soraidh eil' gu Bac nan Craobh, Gu dà thaobh Bealach nan Sgùrr ; Is gus an Eadar-bhealach mòr Far nach cluinnear glòir nan Gall.
^io Is buan an ccmunn gun bhristeadh
Bha eadar mise 's an t-uisge, Svigh nam mor bheann gun mhisge Mise 'ga òl gun traegadh.
Is ann a bba an comunn bristeach 6815 Eadar mis' 's a' Chreag-sheilich :
Mise gu bràth cha dìrich, Ise gu dìlinn cha teirinn.
Nis o labhair mi sibh gu lèir Gabhaidh mi fèin dibh mo chead ; 6820 Dearmad cha dèan mi 'san àm
Air fiadhax^h ghleann nam Beann Beag.
CeAd as truaighe ghabhas riamh, Do'n fhiadhach bu mhor mo thoil ; Cha'n fhalbh mi le bogha fo m' sgèith, ^^ la gu là-bhràth cha leig mi coin.
17
58 Bnrdachd Ghùidklig
Mise is tusa, ghadliair bhàin, Is tùirse^h ar turus do'n eilean ; • Chaill sinn an tabhunn 's aji dàn, Ged bhà sinn grathunn ri ceanal.
6830 Thug a' choille dhiot-s' an earb,
Thug an t-àrd dhiom-ea na fèidh ; Cha'n 'eil nàire dhuinn, a laoich, O'n laigh an aois oirnn le cheil'.
An uair bha mi air an dà chois, è83« ig nioch a shiùbhlainn bhos is thall ;
Ach a nis, o'n fhuair mi trì, Cha ghluaie mi ach gu mìn mall.
A aois, cha'n 'eil thu dhuinn meachair Ge nach fheudar leinn do sheachaadh ; 6840 Cromaidh tu an duine dìreach,
A dh'fhàs gu mìleanta gasda.
Giorraichidh tu air a shaoghal, Is caolaichidh tu a chasan ; Fàgaidh tu a cheann gun deudach, •3'<5 Is ni thu eudann a chasadh.
A shine chas-eudannach pheallach, A shream-shuileach odhar èitigh, C'uime leiginn leat, a lobhair, Mo bhogha, thoirt dhiom.air èiginn T
'^ 0*n is mi fhìn a b'fhearr an airidh
Air mo bhogha ro-mhath iubhair, Na thusa, aois bhodhar sgallach, Bhioe aig an teallach ad shuidhe.
Oraii na Comhachaig 269
Labhair an aois rium a rithis : Is mò is righinu tha thu leantainn RÌ8 a* bhogha sin a ghiùlaii Is gur mòr bu chuibhe dhuit bata/'
Gabh thuaa uamsa am bata, Aois ghraunda chairtidh na plèide : Cha leiginn mo bhogha leatsa De do mhaitheas no air èiginn."
Is iomadh laoch a b'fhearr na thusa Dh'fhàg mise gu tuisleach anfhann^ An dèidh fhaobhach' as a sheasamh, Bha roimhe 'na fhleasgach meanmnach."
AN DUANAG ULLAMH
Triallaidh mi le m' dhuanaig uUamh
Gu rìgh Ghaoidheal, Fear aig am bì am baile dùmhail
Sona saoibhir.
W70 Triath Earr-ghaoidheal as fearr faicinn 'S as mò maitheas : GiUe-easbuig larla fo chliùidh As fial flaitheas.
Seabhag as uaisle thèid 'sna neulta, ^* Craun air chrannaibh ;
Mac rath do chum Dia gu h-ullamh Do'n chlèir ealamh ;
260 Bàrdachd Ghàidhlig
AbLall uasal f arsaing f rèimlieach Do'n cu'idh moladh ; 6880 Crann as ùire dh'fhàs troimh thalamh Làn de thoradh.
Diae abaich chruithneachd 's i lom-làn
A measg seagail : 'S beag nach deachaidh Alba air udal ^885 An àird air th'eagal.
'N tràth ghluaiseas Gille-easbuig larla
Le shluagh bunaidh, Cuirear leis air f airg o chaladh
Artraighe ullamh.
6890 Loingeas leathann làidir luchdmhor Dealbhach dìonach Sleamhain sliosrèidh ro-luath ràmhach Dair-chruaidh dìreach.
Togar leò na geal chroinn ehorrach *•'• Suas le'n lònaibh :
B'iomhdha ball teann bhiodh 'gan dèanamh *N am dhuit seòladh.
Dèantar an stagh dìonach duaJach
Do'n mhaoil thoisich, Togar an seòl mor leathann maiseach
'S an sgòdlin croiseach.
Dèantar a chluas do'n chìch thoisich
Dol 'san f huaradh : An ateud ro-luath, sruth 'ga sàiltibh
'S muir 'ga bualadh.
6900
An Duamuj U llamh 261
'S iomadh laoch fiiileachdach meanmnitch
Doiriighea-l trèitheach A dh'iomradh lùb air a h-àlach
Gu sunndach sèitreach.
'5^0 Do shluagh lìonmhor leathann armach Air bhàrcaibh reamhra : 'S mairg air 'n dèanadh feachd Ui Dhuibhn© Creach na Samhna.
Cha'n aithne dhomh fad a mach ort ^^ 'S ni maith m'eòlas,
Ach *s ro-mhaith mo dhòigh as àbhaÌBÌ MacLeoid Leòdhuis.
Clann GhiUe-Eoin gu làidir lìonmhor De'n Fhèinn Mhuilich, *9at Drftam a thug buaidh anns gach bealach, 'S a b'fhearr fuireach.
Tigidh Seumas nan Ruaig gu d' bhaile
Gach uair ehirinn ; Uaisle Innse Gall an coimhlion, •935 Mar adeirim.
Tigidh gu lìonmhor gu d' bhaile
Le'n sluagh daoine: Leat a bhì Alba air a h-àlach,
'S an Fhraing bhraonAch.
•9* Cioa aa uaisle aig fearaibh Alban, Feachd is loingeas : 'S l^atea ein gu h-umhal tairis 'N tùs gach conais.
262 Bàrdachd Ghàidhlig
Thig chugad cìoe Thìre Conaill, ^935 A bhith bheo-chahna;
Oonn a, rìs, bu chruaidh a chuibhreach, Le a ehluagh meanmna>ch.
An t-Athair cumhachdach da d' chcimhead 'S aan Mac Fìrinn, 6940 'g an Spiorad Naomh dhìon do nàire,
A rìgh Loch Fìona.
CKa d' fhuaras do choimhaith dh'urraiun,
'S ni mò dh'iarras : A rìgh nam fear as pailte cùram, W4« '8 leatfla thriallas.
Triallaidh.
N O T E S
Eilean na h-Oiyc is Eriskay, south of South Uist, where Father Allan Macdonald was priest, and where he is buried. lu Gaelic legend the Other-world, in which there is neither death nor age nor decay, is called Tìr na h-Oige, the Land of Youth, and Tìr nan Og, the Land of the Young.
5 Lom e dhuilleach, bare as it is of leafage ; supply de; compare 456.
7 air a luimead, for all its bareness.
10 Eriskay was the first part of Scotland on which Prince
Charles Edward Stuart set foot. He landed on 23rd July, 1745, and left for Borrodale in Arisaig on 25th July. — Lyon in ^founiiny.
11 An sàr-dhuine : the " superman " was Domhnall mac
lain mhic Sheumais of Caisteal a' Chamais (Castle Camus) in Sleat, Skye, poet, warrior, and drover. He held Eriskay from Clanranald, and lived there in his early days. He was a noted enemy oi the Macleods, against whom he took a leading part in the battles of the Coolin in Skye and of Carinish in North Uist. He wa-- an old man in 1648. — Clan Donald, III., 40-45, .:00-503.
12 chuir f/u'm fuhing: compare 1855.
13 lain Mùideartfich, John of Moidart, Chief of Clan-
ranald, fought for Charles I. with Montrose at
Inverlochy, 2nd February, 1645; see R.G., 165.
He died in Eriskay in 1670, and was Tjuried in
Howmore in South Uist. 39 (jach (tma, genitive of time. 43 luadh(uJh : for an Oran Lu/idhdidh, see p. 64. One
woman of the hannal, 'iHinmd, sings the rcmn,
stanza, and all join in the hiìnnecKj, refrain. 48 iighead, pronounced here tiuf/hnd to rhyme with
tiubh(d. Dol an tighe^d i. a' fàs na's tighe.
264 Bàrdachd Ghàidhlig
56 gahhail rann na Feiìine, singing one of the heroic
ballads of the adventnres of Fionn and his warriors, the Fiann. These ballads are collected by J. F. Campbell of Islay in Leahhar na Fèinne.
57 leam, in my opinion, to my mind ; a common idiom ;
compare 8, 57, 63 and passim.
58 Compare 2883.
75 dhith chuìaidh .i. de dhith c, of a boat's needs. 80 cuilidh Mhoire, Mary's storehouse, a Roman Catholic " kenning '' for the sea. A fishing bank in the Moray Firth is called Cillein Help(tk, Helpak'B treasury, the reference being to a witch.
111 tional 'pohull ghòrag .i. tional coimthionail de iasgaibh beaga gòrach.
114 Ilanna, from Old Norse hòfn, genitive hafnar, a har- bour. When the meaning of the Norse name wa» forgotten, the place, being etill a harbour, was called caladìi, whence duplication of meaning, as in many other similar cases.
125 hodaich throma, sturdy, thick-&et carles ; cf. gillean troma.
140 Compare 57 n. : 3051.
151 gearradh hhoc, compare 589.
160 For views as to the seals, see B.G., 24, 25.
217 In this poem the old classic syllabic metre, called Sned- hairdne, is used as a stressed metre, and the poet, going by stress, does not observe the rules as to the number of syllables in each line. He does, however, observe the rule as to rhyme between the couplets, a.nd usually, but not always, the rule as to the dis- syllabic ending.
365 The sudden ending is a feature not uncommon in Gaelic poetry. Compare the ending of Duncan Macintyre's Beinn Dohh ra in .
387 Ahhainn BJiarnaidh, Barney's River in Pictou County, Nova Scotia.
461 Cur sgonn, arranging the logs for burning, a difficult and toilsome part of the settler's work.
513 Professor James Beattie, who is here lamented, was nephe'w of Professor James Beattie, author of the
Aot(.s 265
Miììstrtl, (tc, who died oii 18tli August, 1803. Ewen MacLachlan's friend wae Professor of Humanity and Natural History in Marischal Cbllege, Aberdeen, and died on 4th October, 1810. 620 na Ceòlraidhecm, the Muses. In his translation of Homer's lìiad, Ewen MacLachlan heads the Invoca- tion of the Muses (//. II., 484), " Urnaigh na, Ceolraidh," and begins —
" A Cheolraidhean binn an dàin Tha an gorm liichairt ard nan reul."
625 Compare 3497.
637 Compare 4340, 4806.
649 The Ninety-second Regiment, or Gordon Highlanders, was raised in 1794, and its fìrst Coiiimander was George Marquis of Huntly, Moirear Hunndaidh. In August, 1799 it embarked from Ramsgate for the Helder, as part of the expedition to Holland, and landed on 27th August. " No opposition was niade to the landing, but the troops had scarcely formed on a ridge of sand hills, at a short distance from tho beach, when the enemy made an attack, and per- severed in it till five o'clock in the evening, when they retired after a hard ccntest. The 92nd, which fomied part of Major-General Moore's brigade, was not engaged ; but in the great action of the 2nd of October it had an active share, and displayed con- duct so much to the satisfaction of General Moore, that, when he was made a Knight of the Bath, and obtained a grant of supporters for his armorial bearings, he took a soldier cf the Gordon High- landers, in full uniform, ae one of these supporters, and a lion as tiie other." — SJÌ .
653 Kaharcromhaidh, Sir Ralph Abercrombie (1734-1801), ccninianded the first division in the expedition to Holland in 1799.
675 Afì ('am^hronach garg o'n Earrachd : Allaii Cameron of Erracht, who in 1793 raised the Cameron High- landers : see 1061 *rr/r/. and note. He was severely wounded in this engagement (707).
266 Bàrdachd Ghàidhlig
709-710 Text obscure and probably corrupt.
761 Is bochd gun sicm orra, Alas, tha.t they did not bear a charm against lead. In the old tinies, it wae com- mon to &eek invulnerability by means of enchant- ments. In the evidence anent the murder of the Laird of Cawdor in 1592, the Deponer gives this token, " That it wes Auld Mackellar of Cruachan that lernit hir his charmis, and that the said McEllar lernit them at the pryoris of Icohnkill and siklyke that Macaurrie suld lerne to inshant Ard- kinglass & his cumpanie that nae wapin suld offend thame, the quhilk inshantment wes receivit be them all except Ardkinglass himself." — TI .P., I., p. 166.
777 Gaelic i.s rich in proverbial or gncuìic lit-erature, and the very oldest specimens of it take the form of instruction or exhortation, as here. These are (1) Audacht or Tecosc Moraìnn, the Baquest or Instruc- tion of Morann, a noted judge of the fìrst century ; (2) Briatharthecoac ConcJiuhiìiid , the Instructions of C'uchullin to his foster-son Lugaid : (3) Senhriathra Fithail, ths Old Saws of Fithil, a judg? of the third century; (4) Tecosca Cormaic, the Instructiona of Ccrmac mac Airt, who was High-King of Ireland in the third century. Much later are (5) (^'omhairlean Briain, the Advices of Brian, specimens of which are given in R.C., II., 358. The fìrst collection of Scottish Gaelic Proverbs was made bv the Bev. Donald Mackintosh (1743-1808), and piibliehed in 1785, second edition 1819. In 1881 Alexander Nicolson published his well-known Collection of Gaelic Proverbs. The fìrst* editicn of Duncan Lothian's Seanfhocail figus Comhadnn was published at Edinburgh in 1797 : the second 'w 1834 : the third in 1844. See Todd Lecture XV. (E.I.A.) ; Nicol- &on's Gaelic Proverbs, Introduction and pp. 397 seqq.: M^ckinnon's Catalogue of Gaelic MSS., pp. 183-193.
777 The sentiment of this quatrain is frequent in Gaelic poetry, e.g., Biatach na Foraìa, G. 44. It is crystallised with wit and humour in the Irieh quatrain : -:—
Notes 267
Is maitli aii duine ag a lubi uiuc :
do bhadar muca agam fèiu ; is fearr au mhuc atà beo :
wi thuil acht ceò 'sau uihuic a ndè.
Compaic 785. " Is biuu gach glòir o'u duiae beairteach," McL.; Inv. G. Soc. Tr., 22, 179.
792 The refereuce is to behaviour in an ale-house or taveru.
801 uisge balbh: compare Balbhaig, '' the little dumb one," the name of the stream flowing from Balquhidder into Loch Lubnaig : Sir W. Scott's Balvaig in the La</ì/ of thr LAilìe. Its opposite is Labharag.
803 Otherwise, " ruigidh each mall muileann."
805 " Ilka blade o' grass keps its aiu drap o' dew."
829-834 /f/.s', compare 57 n.
849-850 This saying is ascribed to Colum Cille.
897 Proverbs 1, 7.
915 Ecclesiastes 7, 2.
923 Proverbs 13, 24.
927 Cf. Solomon on fools, passim.
931 Proverbs 15, 17.
933 Otherwise characterised as " gad im gainimh," putting a withy round sand.
939 Proverbs 16, 32.
943 " It is difficult to entangle a mau iu a euare."
949 Ecclesiastes 9, 4.
595 dàr, usually a board, table, but here evideutly a wooden vessel of some kind : a coggie : see Vocab.
963 Compare 3453.
971 " It ifi high time to be making for the door."
975 Compare Isaac Watts on the sluggard : " As the door on its hinges, so he on his bed," etc. ; based cn Prov. 26, 14.
979 " Short accounts make long friends."
982 Compare, " Mar chlach a' ruith le gleann, feasgar fAun fogharaidh."
997 Nicolson giv€8 another version, attributed to John Morrison of Bragar, in Lewis, who lived during the latter half of the seventeenth century : —
268 Bàrdachd Ghàidhlig
Mo cliomain-sa is comain a' mliaoir, Do mo thaobh-sa bhiodh e gann :
Is maith leis comain a null,
Ach cha mhaith leis comain a null 's a nall.
1003 So tne old Irish saying : tri fòdain nach sechaindter . . . fòt in ghene, fot in bhàis, agus fòfc in adhnacuil — " three little sods that are not avoided : the eod of birth, the sod of death, and the sod of burial." — Z.CP., II., 137.
1005 The oourse of the boat is from Loch nam Madadh (Lcch- maddy) southwards along the east coast of North Uist.
1015 cunntas fearainn, enumerating the places which were passed as they skirted the coast.
1024 an liagh, the blade, or feathered part, of an oar. The round part of the oar is lunn. MacCodrum, in Oran do'n Teasaich, says of his legs, when he was con- valescent after the fever, " gur pailte liagh dhoibh na lunu," i.e., they are sharp and " feathered " rather than round.
1034 air n calg, literally " on her bristles "; the wind was westerly, and the poet was perched high up on the weather side watching the deich laimhrigean which they passed. He applies calg metaphorically to the topmost part of the cliathach, to which he wae clinging.
1043 Bha fear an sin : the poet himself, who had only one hand, hence his nickname.
1045 am muir, here made masculine, though muir is feminine in Uist, a-nd the poet was a Uistman. It is masculine in certain districts, e.g., Rona and Durness. The reason of the variation is that the word was originally iTreuter ; when the neuter gender ceaeed to be used, the old neuters had to beoome either mas. or fem., whence, in the case of some words, divergent treàt- ment in different districts. So muileann, an old neuter, is regularly masculine, but in Lewis it is a,lways feminine.
1061 Fear an F.arrachd , Allan Cameron of Erracht, about five miles N.E. of Banavie, Fort-William, eldest son
yotes 269
of Donald Canieron of Erraclit, was born abont 1744. He was educated at St Andrews, according to Alexander Mackenzie, but the St Andrews authori- ties inform nie that his name does not appear in any University record. As a young man, he fought a duel with Cameron of Murshiorlich, in which the latter was mcrtally wounded. In conse- quence, Allan Cameron went to America, joined the " Royal Highland Emigrant Corps," and, after some daring enterprises (1069), was taken prisoner, and confìned for two and a-half years in the jail of Philadelphia. He escaped thence, arrived in Eng- land in 1780, and married an English lady. As uoted before, he raised the Camerons in 1793, and was their Colonel for fifteen years of service ìv, Holland, Egypt, Denmark, Sweden, and the Pen- insula. He was severely wounded in Holland, Egypt, and twice at Talavera, where he had three horses killexi under him. After the Peninsular War, he was knighted. He is introduced in Charles Lever's novel, " Charles O'Malley." General Sir Allan Cameron died on 9th March, 1828. His free- handed generosity (1157), to the poor especially, is attested by contemporary evidence, and is not yet forgotten in Lochaber. " On the 17th of August, 1793, letters of service were granted to Allan Oameron of Erracht, for the purpose of raising a -corps of Highlanders. Tp regiments embodied in this manner, Government regularly allowed a
bounty, but under no certain regulation
But in this instanoe, no bounty whatever was given. and the men were recruited at the sole expense ef Mr Cameron and his offioers. . . , The corps was inspected at Stirling in February, 1794, and embodied under the number and denomination of the 79th or Cameron Highlanders. Mr Cameron wa« appointed lieutenant-colonel-conimandant." — SJ/., II., 208. 1205 Thf first Gaelic poet who wrote on the Seasons was Alexander Macdonald, and he was doubtless influ-
270 Bàrdachd Ghàidhlicj
enced by James Thomson (1700-1748), whose poem Winter appeiared in 1726, Summer in 1727, and his Spring in 1728. After Alexander Macdonald, seasonal poems were produced by Duncan Macintyre, Rob Donn, Ewen MacLachlan, and others; William Ross's is the shortest, and probably the best.
1285 An Suaithneas Bàn, the White Cockade, the Jacobite emblem, is here used as a " kenning " for Prince Charles Edward Stuart, born in 1720, died at Rome in 1788.
1299 Clnain an domhain, the deoeitfulness of the world. In the fìrst quatrain of his pcem to Blàbheinn in Skye, William Ross has —
Cluain an domhain, truagh an dàl Gur cobhartach do'n bhàs gach feoil.
1349 An Gille Dnhh Giardhuhh: the author, or more probably authoress, of this gem of Gaelic love poetry was apparently unknown to Ranald Macdonald, who included it in his Collection published in 1776.
1413 This poem is of special interest as representing the Gaelic of part of Forfarshire. Very few specimens of Gaelic literature of the eastern Highlands between Sj>ey, Don, and Forth have been preserved.
1418 dol do'n ghleann ud thaU, i.e., to Deeside from Glen Isla. The title in Gillies' Collection, 136, is : " Oran le fear Chrannard an Gleann-ilea do thigh Piteaghabhann, do mhnsaoi do mhuintir Mharr a thug se am fuadach oi'ch' a cluiche." Rev. A. Maclean Sinclair states : " James Shaw was laird of Crathinard in Glenisla, Forfarshire. He fell in love with Ann MacHardy, a niece of the Earl of Mar, and heiress of Crathie in Aberdeenshire. He ran off with her and married her." — G.B., II., 68. I have ^ not been able to verify this. Donald Shaw, Crathy-
naird, who appears in the list of subscribers to the book of Gaelic poems published in 1792 by Kenneth Mackenzie, Castle Leather, Inverness, was most probably a son of James Shaw.
yofes 271
1463 This poeni was composed when Duncan Ma<?intyre was living at Dalness, at the head of Glen Etive, and probably not very long after his niarriage. It ia included in the first edition cf 1768. There are many touches of humour in it ; it is an òran luadh- (lidhj waulking song. The couplets have end- rhyme on a all through.
1485 April, when the lambs begin to arrive.
1492 MarCaiUin, the patronymic by which tho Duke of Argyll, Chief of the Campbells, is known in Gaelic. In the older poetry Mac Mhic ('aiìeiìì is also found. Sir Walter Soott, with his usual carelessness where Gaelic is concerned, styles the Duke " Mac Callum More." Compare Macintyre's Oran do ChèilCj. 119: —
Gad chumail am prìs an Righ 's MacCailein.
1583 Mur ti(/ t'.e is used with forward reference, and imme- diately explainedby t(ìillear. Gaelic is fond of such ueages.
1621 The first three and the fifth octaves (except 1660) ar© in the form of Snedbairdne : 2 (8- + 4«) 2+*, Hke Dr Blair's poem on Niagara, p. 9. Ilere, however, the end-rhyme of the couplets is on d throughout. The structure of the rest of the poeni is llamìiaigheachd hheag mhòr or Carn-dechìiuid , scheme, - (8^+82) 2+4^ \^^ Blàr na. h-Olaiml , p. 25, and Macintyre's first poem, Hìàr na h-Kaglaise lirice.
1654 Av xaor SUihhteach'. the traditional anoestor of the Macintyrefi, danv Mhir an- t-Saoir, who, from the incrdeni recorded in the text, was called Sam- na k-Ordaig. See J).M., 505.
1652 ('oll i'eudrhntharh SjHrinntearh \ Conn Ceud-chathach, Conn of the Hundred Battles, was High-King of Ireland, according to the Annals, from 123 to 157 A.D. He was father of Art and ^randfather of Cormac. He is here confused with CoII Uais, one of the three CoIIas, who flourished in the middle part of tl}C fourth oentury, and from whoni^the House of Somerled — the Macdonalds and the Macdougals —
272 Bàrdachd Ghàidhlig
claim descent. The epithet S'painnteack refers to the ancient tradition that the Gael were descended from Milidh Easpàine, Mil of Spain, whose two sons, Eber-Finn and Eremon, took and divided Ireland between them, except Ulster, which they gave to their nephew Eber. Milidh was descended from Gràidheal Glas, the eponymus of the Gael : and wa^ married to Scota, daughter of Pharaoh, King of Egypt, whence the term Scot. Hence Gael, Mile- sians, and Scots aJl denoto one and the same people, namely, the ruling race who held Ireland from, say, about 400 B.c. till the Norman Conquest. Some of the rulers-of Gaelic Scotland were of the same stock. These are historic facts, whatever may be the ulti- mate value of the traditions as to origin. 1653 An adequate description of the Macintyre Arms ; the
motto is Pei' Ardua: Troimh Chrimdal. 1675 Seumas: James Macintyre, 1727-1797, Chief of the Clan, a» scholar and a poet. '' When Duncan Bàn visited Glenoe, he was shown the old seal bearing the arms of his clan." — D.M., 312. Hence the poem. 1677 Coire a' Cheathaich, at the head of Gleann Lòcha, not quite a mile beyond Bad a' Mhaidhm. It looks eastwards, is about two and a-half miles long, and rises from about 800 feet to over 2500 feet. There is another Coire a' Cheathaich about two miles lower down, on the south side of the river, opposite Bad Odhar. 1680 's a' Bhràighe, the upper part of Gleann Lòcha. Bràighe is Englished Brae, €.g., Brae-Moray. " Am Bràighe" yar excellence is Bràighe Loch-abar, Brae- Lochaber ; e.g. in B.G. 155, 1. 7, fìr mì hhrdghad mean? ' the men of Brae-Lochaber ' ; (not as in R.G. 236, \. 13). 1690 Mac l'Joghainn : his Christian name, as appears from 1797, was Alasdair. He had been a sort of " maor- chearc " (1713) either at the Earl of Breadalbane's chief mansion, Bealach (Taymouth), or, more prob- ably, at Fionnlairg, near Killin, where he took to do with the management of the kitchen (1721). He Mvas no sportsman.
Jotes 273
1805 Sliochd PhàrcUg: Patrick, accordiug to tradition, was 6on of Duncan, cldcst son of Sir John Campbell of Glenorchy (1635-1716), who became Viscount of Breadalbane. '' Patrick, the darling of the popular imagination, had, it is said, a seat near Coire- chruiteir, where he sat directing the chase. . . . His seat was held in grcat veneration, and used to be visited by ardent sportsmen that they might have the honour.to sit on Big Patrick's seat. Suiclheacìutn Pheudmr Mhòir of the O.S. maps, and Clach Phara Mhoir of current tradition, coincide, and point to a big stone about four-score paces S. of Auch River, and at no great distance E. of the Railway Viaduct." —D.B., 489.
1808 An tàcharan : thought to refer to Lord Glenorchy (cf . D.B., 489) ; but that Duncan Macintyre should refer thus to one of the Breadalbane family, to whom, moreover, he composed a most flattering panegyric, is not likely. The reference is doubtless to Alasdair Mac Eoghainn.
1821 The Act proscribing the Gaelic dress was repealed in 1782. It was rigidly enforced between 1746 and 1756. The people were made to swear a revolting oath : " I, A. B., do swear, and as I shall answer to God at the great day of judgment, I have not, nor shall have in my possession any gun, sword, pistol, or arm whatever, and never use tartan, plaid, or any part of the Ilighland garb ; and if I do so, may I be cursed in my undertakings, family, and property, may I never see my wife and children, father, mother, or relations, may I be killed in battle as a coward, and lie without Christian burial in a strange land, far from the graves of my forefathers and my kindred ; may all this come across me if I break my oath."— .V/Vr//., p. 663.
The prohibition naturally roused bitter feeling among the clans, both Jacobite and TTanoverian, and many poems were composed on the subject, e.g., Alexander Macdonald, Am Breacaìi UnVach: Mac-
18
274 Bàrdachd Ghàidhlig
pherson of Strathmashie, Oran na Brigis Lachduinn — Turner, 330 ; Oran eadar an sealgar 's am fiadh — Turner, 332 ; Rob Donn, Oran nan Gasagan Duhha; Duncan Macintyre, Oran do'n Bhringais, and Oran do'n Eideadh Ghàidhealach.
1835 deich slatan singillte, eight to t^n yards of single width (one yard wide), or four to six of double width (two yards wide), were required for the belted plaid. See 3002 n.
1858 lannan Spàinnteach : Spanish blades, especially those made by Andrea Ferrara, were much prized by the Gaelic warriors. The blades often bore two, or three, flutings, claisean, and the lann trichlaiseach was valued most, But there was a considerable home manufacture of swords, and the names of cer- tain families of swordsmiths, e.g., the Macnabs of Barrachastulan, Dalmally, are still handed down in tradition.
1880 a lùaidheas an clò Catach : a play on the double meaning
of luaidh, to waulk cloth, and hmìdhe, lead. So Alexander Macdonald, before MacCodrum, in his Oran Luadhaidh no Fùcaidh :
Cuimhnich thoir leat bannal ghruagach A luaidheas an clò ruadh gu daingeati.
Teann tiugh daingean fighte luaidhte Daite ruadh, air thuar na fala.
1881 a' mhuc : compare 2881 ; the Hanoverian dynasty are
termed German swine, e.g., Alexander Macdonald, p. 107 (1874 edn.) :
O, an cullach sin rìgh Deòrsa Mac na cràine Gearmailtich.
1883 Domhnall mac Fhionnlmgh : who he was is not known for certain. It appeare from a verse of Mac- Codrum's poem, A' Ghomhstri eadar Domhnall Friseal agus Domhnall Bàideanach, alien farmers in Uist, that one of these was mac Fhionnlaigh. The verse appears thus in McL., 68:
Notes 275
Mac Fhiunlaigh a bha ealanta Tha dà iarruin deug is teallach aig, lad uile diolta garaidh"* aig, Am fear a bheir e tarag dhiubh, Chuid eile dhiubh cha bhean e dhoibh.
1900 air aon dòigh: McL. has air Poet.
1930 aon duine: so McL; fhine, U.B.; chinne, S.O.
1947 Mac Dhomhnaill: Sir James Macdonald of Sleat (1741- 1766), a highly accompliehed and much loved gentle- man. John MacCodrum was his baixi ; see R.G.y 221.
1947 Mac MhicAilein: the patronymic of the Chief of Clan- ranald. The clan name is from the founder of the family, Raghnall (Ranald, Reginald), son of John Lord of the Isles ; died 1386. His son and suocessor was Allan, whence the style of the Chief .
1949 mhòra: so McL; chròdha, TJ .B. and S.O.
1950 Alasdair: Alasdair MacColla.
1955 ahhainn Lòcha: the reference is to the battle'of Inyer- lochy, 1645; eee R.G., 155.
1962 Mòrar: Morran, McL.; similarly Tigherna Mhòiròinj Red Book of Clanranald, p. 267; R.C., II., 214; Morron, Adv. Lib. MS., LII., 34a. There is no doubt whatever that the correct form is Morar ( = M6rdhobhar, Celt. Rev., vii. 363).
1966 sròlta: so McL.; sròile, U.B. and S.O.
1967 Mac Inin, the patronymic of the Chief of the Mac-
donaMs of Glencoe.
1980 CoBnpare 5129 seqq.
1982 urrn: so McL.; curaidh, U.B. and S.O.
1986 Mnc Ui Bhilin : tbe Chief of the MacWheelans or Mac- Quhillans of the Route in Antrim. An unpublished poem addressed to Angus Macdonald of Dùn Naomhaig in Islay {Adv. Lih. MS., XLII., 23^5) stateB:
Ruguis in Rut le ruaig èn-laoi d'fhuil Ui Bilin ger b'fhuil riogh.
O. and U.B. have mac Cuihhilein. •Ir. gairthe, flushed, red-hot.
276 Bàrdachd Ghàidhlig
2001 Barraich, the Dunbars ; McL. {Inv. G. Soc. Tr., 22,
191), in a po€m to a gentleman of the Munroes, has :
Tha thu Charabh nam Barrach Da'm bu duchas bhi'm Farrais.
2002 Tàilich, McL., Kintail men ; U.B. and S.O. have
Sàilich, but the otiier accords with usage; e.g., an Taoitear Tàileach, the Tutor of Kintail. 2017 fir n-a h-Iiihhraich, the men of the Yew-wood, i.e., Tomnahurich, Inverness, which according to legend is ,a fairy haunt. With them, in the centre of the hill, is Thomas of Ercildoune, or Thomas the 'Rh.jmev.S.M.L., 147. Compare 3442, 4022. A version of Alexander Macdonald's poem An Airc {Celt. Rev., iv., 297) begins: —
Adhra mhialach nan cat,
Air dhealbh nathrach 's a grunnd fuar, 'Nuair thig Tòmas le chuid each
Bidh là nan creach mu d' bhruaich.
Adhra is the Ary river, Inveraray. A poem from the same MS., printed in Celt. Rev. v., 301, has : —
'S i so an aon bhliadhna chòrr Tha Tòmas ag innseadh gu beachd, Gu f aigh sinn coinne gu leoir : Biomaid beò an dòchas rag.
In &> poem on Sheriffmuir, Sìlis nighean Mhic RaghnaiU says {T., 303): —
Tha Tòmas ag innse ann a fhàistinn
Gur Clanna Gàidheal a bhuidhneas buaidh :
Bìdh fallae fola air gach mala
Cur a' chatha thall ud aig Cluaidh ;
Ni Sasunn strìochdadh ge mor an inntleachd,
Dh'iarraidh sìth air an Rìgh tha uainn.
l\j is doubtless to this prophecy she refers in 3442.
Xotes 277
The Groodnian of Inbhir-chadain, in Rannoch, says : Chuala mi a bhith leughadh, Bharr air Beumair, ioniadh fàidh, Gu bheil curaidhnean aig Seumas Ni treubhantas an dèidh bhith marbh.
—T. 282 ; eee also T. 80.
2115 dòrn air mholadh: compare, " chaidh dòrn air thapadh, dòrn air ghleusadh, dòrn air spionnadh ann." — R.G., 88. 2195 lain MacEachainn :John Mackay, tacksman of Musal, the poet's employer for a considerable period, and his friend and benefactor.
In several cases, to appreciate the rhyme, we must aJlow for dialectic pronunciation. In 2220 ce-udan rhymes with riat^ch of 2219; the pronuncia- tion of ceud as ciad is general all over the Highlands. In 2255 ao7i neach, pron. ùn neach, rhymes with ùmaidhean 2256. Uisgeach 2265 : shliochd 2266 ; cf. aosda 2200: chì 2202; 2275 mheas ( = mhios) : ghibht 2276.
2273 deaTy rùisgte must be pronounced deargruixt^
2353 gaoth an iar, a westward wind, a wind blowing west; cf. 5848. At Culloden the Prince's army faoed east. There is more contemporary evidence of a heavy storm 6i wind and hail from the east, blowing on the backs of the English troops ; Dr Mitchell is wrong in stating (p. 637) that the showers " were driven by a strong north-west wind." Colonel John Roy St«wart lays much stress on the disadvantage of the weather ; cf . 2399, 2478.
2389 Moirear Deòrna : Lord George Murray, who was, un- justly, 8usj>ected of betraying the Prince's cause. Ile is the Achan of 2488.
2425 Mar rhomhachaig : the reference is to the Comhachag of Strone; p. 249.
2451 Clanii Mhuirìch: the Macphersons, who were too late for the battle.
2454 Clann Domhnaiìl: Sir Alexander Macdonald of Sleat refused to join Prince Charles, and accepted a com- mission in King George's service.
278 Bàrdachd Ghàidhlig
2468 Clann Chatain . tbe Mackintoshes, whose cliief was Royalist, though Lady Mackintoeh was a keen Jacobite.
2469-2472 The three mentioned here, Donald from Dùn Crombaidh, the generous Alasdair, and the brave Robert, were evidently of Clann Chata-in, among whom Oolonel John Roy Stewart lived. Alasdair Ruadh was Alexander MacGillivray of Dunmaglass, head of MacGillivrays, and Lieut.-Colonel of Clann Chatain at Culloden. He was an exceptionally handsome man, and a most gallant eoldier. Raiheart an àigh was Captain Robert MacGillivray, also a very brave man, who is stated to have been in Dalziel of Petty. According to one account, he killed seven redooats with the tram of a peat-cart. Domhnall donn was probably MacGillivray of Dul- Chromhmdh, Dalcrombie on Loch Ruthven, in Strathnairn ; no place called Dùn Chromhaidh is known to me. {Lyon in Mourning ; Antiq. Notes, 2nd Ser., 95, 379).
2488 Achan 's a' champ, see 2389 n.
'2359 read dreachdan (wiles) to rhyme with deachas 2360.
2614 This poem is addressed to Donald Cameron of Lochiel, celebrated for his share in the rising of 1745, and known as " the Gentle LochieL" He is called Domhnall Og, 2530, though a man of middle age, because his father, John Cameron, wa>& still alive. His grandfa.ther, 2572, was the famous Sir Eoghan Cameron. After Culloden, Lochiel lived for about two months in Lochaber, and thereafter moved to the hut on Ben Alder, where he had the company of Macpherson of Ciuny and was visited by the Prince. He left Scotland along with the Prinoe, and died on 26th October, 1748, at Borgue, of inflammation in the head. See Hist. Cam.
The poem was evidently composed soon after Culloden, when, on 8tli May, 1746, at Murlagan in Lochaber, oertain of the chiefs entered into a bond for mutual defence, contemplating another rising.
Notes 379
3540 Mànus Mac Cairbre : I liave no information about thia anoestor.
2555 Marcus na h-Einne : the Marquis of Huntly and Ear] of Enzie. The Enzie is a village, pa.rish, and dis- trict of Banfifshire.
2570 Sliabh a' Chlamhaiiiy Gledsmuir; in English usually the battle of Prestonpans. Chambers says : " The victory began, ae the battle had done, among the Camerons." Lochiel and his men also did great service at the battle of Falkirk — Là na h-Eaglaise Brice 2578 — where General Hawley was defeated.
2602 Macdonald seems to have been influenced to some extent by the poem to Edward Lhuyd, 4178.
2610 Hosea 14, 2.
2637 Compare D.M., 314, 22.
2b46 A note in McL., 122, states tiiat " the proceedings before the Parliament in Ardchattan when Mac- dougall was forfeited were in Gaelic " (reign of Robert Bruce).
2650 Malcobn Canmore, i.e., Ceannmhòr, " big-hea<ied " (1057-1093).
2658 Compare D.M., 314, 16; also 330, 9.
2672 òrday, etc. — in token of submission : conipareRobDonn, p. 322 (1871 edn.)—
Bheir mi thairis an dorn spòrs ud, Seall tu, m' òrdag fo do chrios.
2706 Cha'n fheum i iasad: Gaelic has borrowed (1) from
Latin, eepecially during the time of the Celtic
Church ; (2) from Norse : (3) from Anglo-Saxon and
later Engiish. 3729 Scota ìh Cmfìhfal f/las: see 1652 n. 2730 a ri-ir Mhir Cfjmb : most probably James Thomson (see
1205 n.), the author of the poems on the Seasons;
but I have not found the reference. 2734 Thifi elegant little poem may be compared with Catullus'
I)oem to the Sparrow, and may have been inspired
by it. 2746 Naoi: the older Gaelic for Noah.
280 Bàrda<ihd Ghàidhlig
2752 Dùghall, i.e., duhhghall, usually means a Norseman; here a raven, from the raven emblems of the Norse- men.
2786 The MacCrimmons, famed for their surpassing skill in pipe music, were pipers to Macleod of Harris and Dunvegan. Their College was at Boreraig. The last of the MacCrimmon pipers was Lieut. Mac- Crimmon, who had a farm in Glenelg in the firet quarter of the 19th century.
Of the many poems in praise of the bagpipes, some of the best are by Gille-easpuig na Ceapaich (Archibald Macdonald of Keppoch), who died in 1682; lain mac Ailein, a Maclean of Mull, whose fame reached Dr Johnson on his Tour in 1773 ; and Duncan Macintyre. It was dispraised by Niall MacMhuirich and by Lachlan Maclean (R.G., II., 340; Adr. Lih. MS., LXV., p. 7).
2810 Compare Psalm 19; 4, 5.
2830 Compare 1858 n., 3019.
2870 ceòl agus raismeachd : compare B.M., 328:
'S e an dà chuid i, ceòl is caismeachd, Is cridheil air astar 's an tàmh i.
GiUe-easbuig na Ceapaich begins : —
Is mairg do dhì-mhol ceòl is caismeachd Brosnadh slòigh gu gaisgeachd threun.
—G.B., I., 94.
2967 The relation of the bagpipe to the performer is often expreesed as cèile, leannan.
2991 an cèile hh'aig Deòrsa: see 1881 n.
3026 While the ship in which Prinoe Charles had crossed from Eriskay lay in Loch nan Uamh, young Clan- ranald a.nd some others came on bcard. One of these relatee a conversation which he had with the Prince, before he knew him for certain. '' He asked me if I was not cold in that habite (viz., the highland garb). I answered, I was so habitua.ted to it that I should rather be so if I was to change my dress for any other. At this he laughed heartily,
Sotes 281
aud iiext enquired how I lay witb it at iiight, which I explained to hini ; he said that by wraping myeelf up so closs in my plaid I would be unprepared for auy sudden defence in the case of a surprise. I answered, that in such times of danger, or during a war, we had a different method of useing the plaid, that with one spring I could start to my feet with drawn sword and cock'd pistol in my hand, without being in the least incumber'd with my bsd-cloaths." — C. Sandford Terry, The llising of the Forty-fivey 30. The man who conversed so with the Prinoe was prcbably o^r poet.
3039 dam' choireacìh : coireadh (Ist edn.) rhymes with coilF thu 3038; later editions have choihhreadh; both forms unknown to me.
3051 Compare 140.
3089 rior/hail, loyal to the King : royalist.
3101 am feòladair: the Butcher was William Duke of Cum-
berland, whose atrocities and brutalities after Culloden eanied him that title.
3102 This clever and amusing parody of the heroic ballad is
of scme historic im|x>rtance in connection with the " Ossianic " oontroversy. One of the arguments against the authenticity of Macj^herson's " Oseianic" poems was that in them the two great cycles of heroic tales are mixed up, so that Cuchullin of the Craohh- ru/ulh cycle appears alongside of Fionn (Macpher- son's Fingal), who lived 250 years later. Here we find this very confusion before Macpherson's time» It does not, however, occur in the older literature.
3103 clannaihh Baoinr/ne: Fionn belonged to Clann Baoisgne^
and his chief seat was in Ahnu, Almhu, now the HiII of Allen, in Leinster. Goll was the leading warrior of the Clann Moma of Connacht, and wae often in opposition to Fionn. See Duanaire Fi'nUy Ir. Texfc Soc.
3\\3 fomhair: the genuine Cuchullin saga introduoes no giants ; it is in the Finn sagas that they appear.
3118 ad fheach^ i.e,, presumably, CuchuIIin's mansion of Dùn Dealgan, now Dundalk.
282 Bàrdachd Ghàidhlig
3132 The amusing anachronisms here and fur4^her on — tobacc©, French brandy, velvet breeches — are doubt- less intentional.
3155 Bricin is probably a reminiscence of Bricriu " of the poisoned tongue/' a mischief-making bard of the Craohhruadh or Cuchullin sagas. Brian Boroimhe (Brian of the Cow-tribute) , King of Ireland, was killod at the battle of Clontarf, 1014.
3158 Conan, of the Clann Morna, is often represented as an impetuous brawler, as well as a good warrior.
3182 mo luchd-cinnidh, i.e., the MacDiarmids, who lived in Glen Lochay, near Killin, Perthshire. Compare Inv. G. S. Tr., 26, 156.
3201 Diuc o Bearrag: the Duke of Berwick, the natural eon of James II., and half-brother to the Chevalier de St Greorge, whose cause he supjDorted for a time. He was a famous general, and was killed in 1734, while besieging Philipsburg on the Rhine. Eanruig is suggested, with probability, to be Henry St John, Lord Bolingbroke, a statesman who for a time favoured the Jacobite cause, but cooled latteriy owing to a quarrel with the Chevalier, otherwise James III.
3206 The title is given as " Coire an Easain " in S.O.; but both E. and G. (from McL.) have " Coire an Easa." The place is at the head of Glen More in Sutherland. The Alltan Riabhach and Bealach na Fèithe are still known. The date of the poem is perhaps about 1700.
3205 fagail na tìre, i.e., leaving Dùthaich Mhic Aoidh, the Reay Country, and going to his hcme in Gairloch.
3213 Fèill Eoin Eòid, the festival of St John the Baptist of the Rood, 14th September. dàmhair ought to rhyme with Fèithe; there is something wrong.
3219 Bmheart -. Robert Mackay, son of John, second Lord Reay ; Colonel of the Scots Brigade in Holland ; severely wounded at Killiecrankie : d. at Tongue, 1696 ; Book of Machay, 158.
3244 Ruairidh BaU: Ruairidh MacMhuirieh, known as An Clàrsair Dall, harper and poet.
Notes 283
3286 cmrteil: so G.; but E. has cruiteod, aiid McL. haa cruiteil, which is probably right : " Pleasant to my mind is the sweep of thy upper part."
3312 ceòlach: read ceòìmhor; so E., G., and McL.
3322 This poem was composed on the marriage, in 1730, of Alexander Mackenzie of Gairloch to his cousin, Janet Mackenzie of Scatwell, whose motherVas a daughter of LudovicGrant of Grant. She wa>soghrfChoiìinich, grand-daughter of Sir Kenneth Mackenzie of Scat- well. The metre is syllabic.
3330 larla Shìphort, the Earl of Seaforth, was Chief of the Mackenzies.
3332 Taoitear Sàileach, usually T. Tàileach, Sir Roderick
Mackenz'e of Coigach (Ruairidh Mor), son of Colin Cajn Mackenzie of Kintail, and brother of Kenneth, Lord of Kintail. He was Tutor (Guardian) to Lord Kenneth's son, Colin, during his minority, and had a great reputation for severity. He founded the family of Cromarty ; d. 1626.
3333 This may have been suggeeted by the legend which
relates how Kenneth, ancestor of the Mackenzies, rescued King Alexander II. from the attack of a furious stag, whence also the Cahar-feiclh crest. " Cuidich an Righ," Help the King, is the motto of the Seaforth Highland Regiment.
3376 Domhnall o'n Dùn: Sir Donald Macdonald of Sleat, " Domhnall a* Chogaidh." He took part in the campaign of 1689 and in the rising of 1715, his estates were forfeited, and he died in 1718. William and James were his brothers.
3381 Alasflair liath: Alasdair Dubh, of Glengarry, who led the Glengarry men at Killiecrankie. He became chief in 1694, fought at Sheriffmuir, and died in 1721. See the following poem.
3386 Ailean o*n chmn: Allan of Clanranald, who wa« mortally wounded at Sheriffmuir, and was taken to Dnimmond Castle, where he died next day. He was buried at Tnverpeffray. See the elegy at 3802. Tl.ere is also an ©legy on him, in the old classic style, in theRed Book of Clanranald, printed in R.C., II.,
284 Bàrdackd Ghàidhlig
248. O'ii chuan .i. o'u chuaii Uibhisteach, the Minch.
3392 o CheapaicÌL mo (jhaoil : Coll Macdonald of Keppoch, brotner of the poetess, joined in the rising of 1715. He is " ceannard a' Bhràghad," leader of Brae- Lochaber.
3398 S?\ath ('huailfe: Mackinnon is usually styled " Mac Fhionghuin Srath Suardail," of Strathswordale in Skye, for which " Srath Chuailte " may be an error. I have not heard of it.
3411 Alexander Robertson of Struan, the poet Chief, who had fought at Killiecrankie. " An Giìithsach " is the Black Wood of Rannoch. The Chief had a residence at Càiridh (Englished Carie), on the south side of Loch Rannoch — an Slics Garbh.
3421 a' ùhuidheann ud thall : " At Auchterarder, 400 Frasers who had arrived at Perth only a few days before, and 200 of Lord Huntly's Strathdon and Glenlivet men, left Marr in a body." — Mil. Tiist. of Perth- shire, 275. The poem, it is to be noted, was composed at Beldornie, on the Upper Deveron.
3431 A Dhonnchaidh: Duncan Macpher&on of Clunie " steered his way carefully through the Revolution troubles. He is very intimate with Lord Dundee ^ signs the address to George I. ; and in his later years is only known by hÌ6 hostility to the heir-male ; and neither going out himself in 1715, perhaps incapaci- tated by age, nor sufiFering Nuide to do so." — C. Fraser-Mackintosh, Antiq. Nofes (Second Ser.),350.
3442 an fìiàistinneachd : the prophecy ascribed to Thomas the Rhvmer; see 2017 n., 4022.
3454 Cham sinn: Sir Donald Macdonald of Sleat, d. 1718; Sir Donald, his son and successor, d. 1720; he was succeeded by his father's brother, Sir James, who died in 1720, a few months after his succession.
3457 Mac MhicAilein: seQZ^d>^ n.
3470 In this somewhat obscure etanza, in which the heroic Alasdair is conipared to Goll mac Morna (3107 n.), the reference is probably to the abortive affair of Glenshiel in 1719, in which Glengarry took no part.
Notes ' 285
3482 A cbief is ofteu styled ' salmon ' {bradan, eo, maighre, tiyne), and * lion ' ; ' hawk,' seahhag, is a commoner appellation than fìreun, ' eagle.'
3487 These metaphors have an interesting similarity to the famous passage in Aeschylus' Agamemnoii, 896-901, where Clytemnestra says of her husband : '' I would t«rm this man watch-houud of the stalls, the saviour forestay of the ship, supporting pillar of the roof, land seen by sailors when their hopes had gone, the sight of fairest day after wintry stoiui, to wayfarer athirst a fountain's flow."
3494 The " chieftains " among trees, according to an ancient Irish tract, are dur, oak ; coll, hazel ; cuileand, holly ; ahhull, apple-tree; uiitd><in, ash ; ihur, yew ; gius, fir. The " servile " trees are : fern, alder; saiì, willow; hethi, birch ; ìemh, ehn ; xre, hawthorn ; crithach, aspen ; caerthand, rowan. Aur. 88, 90. A poem in Silv. Gad., 245 (Gael.), 278 (Eng.), gives an account of trees that are, or are not, proper to burn. In it feithltnn, woodbine, is the king of trees ; rowan is the tree of the druids ; willow is a noble tree {sdir) ; yew is the wood of feasts. Com- pare Judges 9, 8-15.
3514 This poem affords valuable information as to the posi- tion of the harper at a period when the professional harpers were just dying out. Alexander Campbell, compiler of Albyn's Anthology, records that the last of the Hebridean harpers was Murdoch Mac- donald ; educated at Dunvegan by Macleod's Harper, and in Ireland ; was Harper to the Laird of Coll ; died in 1738, and is buried in a romantic spot in Mull. — Alhyn's Anth., and A. Campbell's MS. in Laing'g MSS., p. 24, Univ. Lib., Edinburgh.
3660 (Jumha Ni MhicRaghnaill: " Lament for the daughter of the Chief of Keppoch."
'581 Sir John Maclean of Duart, only son of Sir Allan Mac- lean, was a staunch Royalist, to his own undoing. He commanded the right wing of Dundee's army at Killieciankie, at the age of about 18, and in 1715 joined the Earl shortly before Sheriffmuir. " When
286 Bàrdachd Ghàidhlig
the army broke up from Perth and went to Mon- trose, Sir John was offered aocommodation on board the Chevalier's ship, but declined it. He parted with hÌ6 men at Keith, and went to Gordon Castle, where this brave unfortunate man, the last of the powerful Lords of Duart, breathed his lost, on the 12th March, 1716. He was buried in the Church of Raffin in Banffshire, in the family vault of the Gordons of Buckie." — Tlist. MocL, p. 201. 3632 Eachann Ruadh of Duart was killed at Harlaw, 1411; compare 5497. A poem to Sir Hector Maclean (d. 1750) says òf Eachann Ruadh {T., 110) : —
Bu Shoanalair buadhach uasal ainmeil
Eachunn ruanach Ruadh nan garbh chath ;
Air son a ghluasaid bha fuath nan Gall ris,
Is gu'n d'thug e àr orra am blàr chath Gairbheach.
3637 Sir Lachlan Maclean, Ist Baronet of Duart, d. 1648.
3640 Seo 3386 n.
3663 sùil nach rohh ceart : an evil eye.
3665 Ailenn nan ruag: not identifìed.
3676 Maol-Ciarain : the reference is to the lament by Maol- Ciarain for his son Fearchar, a young bard who went to Ireland on a poetic circuit and was slain there. The father's grief is expressed in a beautiful and pathetic poem, of which there is a corrupt version in B.C., II., 332; see O'Grady, Cat. Ir. MSS., 361, and Deo-Greine, September, 1917. Compate Andrew Maclean's lament for his brother :
Is mi mar choltas Mhaol-Ciarain
No mar Oisein 'gad iarraidh,
Is gu'm bi mise 'gad iargain ri m' bheò.
—G.B., II., 7.
In another poem to Sir John Maclean our poetess
A rìgh gur dubhach cianail mi
Ag caoidh nan treun a b'fhiachaile ;
Gu'n d'èirich cleas Mhaol-Chiarain daibh.
— Clàrsach 7ia Coille, 207.
KoUs 28T
One of the McL. MSS. has : —
Och uan och gur mi au t-Oisein Is mi mar choslas Mhaol-Chiaraiu,
with the note, " Am fear mu dheireadh d« n*
Cruithnich " — the last of the Cruithne or "Picts."
—Inv. Gael. Soc. Tr., 22, 169. 3709 Compare 6077. 3748 Ealadh, the spot in lona ou which the dead were placed
on landing.
Ach na'm biodh tu an sin aoa
Far an racht' air do thòrradh
An talla na h-Innse,
No an I, far 'm bu chòir dhuit,
Ann an rèilig nam mauach
Far bheil ua barrauta mòra
Dol air tìr air an Ealaidh,
Is cha bhiodh tu fada ann ad ònrachd. — T., 16.
" In lona at Porf nam Marhh, where the dead were landed for burial iu the holy isle, there is a raised platform called eala. The platform is is in the form of an altar, and the dead were carried three times sunwise round it, and placed upon it before burial."— f/arw. Gadel. II., 268. E. Ir. elad, f., a tomb ; a chloch thall for elaid uair Buite buain maic Bronaig bàin — thou stone younder upon the cold tomb of ever-famous Buite, the blessed son of BvonAch.—Todd Lect., XIV., 18. 3802 See 3386 n. This poem is notable as being written in streesed metre by a highly trained professioual bard ajid seanchaidh, who was accustomed to use the old cUussic metres.
3808 Ifirla rhòlf/ fUadh: " Earl of the Province (lit. Fifth)
of the men of Ulster " ; i.e., the Earl of Antrim, who was descended from the Macdoualds of Dùn Naomhaig in Islay, and was kin to Clanra-nald.
3809 reannard fhear Mhuile: Sir John Macleau ; see 3581 n.
3810 Domhnall nan Dnmhnaìl : Sir Donald Macdonald of
Sleat; see 3376 n.
3811 Ilaghnalì: Allan's brother, who was also at Sheriffmuir.
H« succeeded to the Chiefship; see 3840, 3888.
288 Bàrdachd Ghàidhlig
3812 Mac MliicAlasdair, th« patronymic of Glengarry, who
also held Knoydart; see 3381 n. 3861-3863 : Such tokens on thè death of a chief are a common-
place of the older Gaelic poetry. Similarly the elegy
on Allan, already referred to (3386 n.), has the
quatrains : —
Na slèibhte ag sileadh f a seach sneachta fuacht agus flichreacht,
'sgan bhlàs do fearthuin feasda 6 bhas Ailin shior-chneasda.
An ghaoth go garbh glorach cas
's muir dà freagra go fior-bras : tromghàir na tuinne ag tuitim
's lomlàn tuile ag tiorm-bhailtibh.
3890 The title in A^. is: " Oran do dhaoin'e uaisle an Ealain Sgiathanaich le Lach'unn Mac lonmhuin, da'm ha cho-ainm Lach'unn Ma Thearlaich òig."
3922 Tormod fial : compare 4898 ; Sir Norman Macleod of Bernera, son of Sir Roderick Macleod of Harris and Dunvegan. His contract of fosterage, between Sir Roderick and '' Eoin mac mic Cainnigh," is dated 8th October, 1614 {Nat. MSS. of Scotland, III., No. LXXXIV.). He fought on the side of Charles II. at Worcester, 1651, and was knighted at the Restoration. He died on 3rd March, 1705, and is buried in Rowdill, Harris.
3927 lain : lain Breac MacLeoid, son of Sir Roderick, and Chief 1664-1693. His good qualities are com- memorated in three poems by Ruairidh MacMhuir- ich, " An Clàrsair Dall."
3951 Domhnall Gorm: there were four Chiefe of Sleat of this name; here Sir Domhnall Gorm Og, who died ìn 1643, is most probably meant.
3962 Am fear, etc. : Mackenzie of Applecross, noted for hÌ!^ generosity. An Irish harper who had been on circuit in Scotland being asked : ''Creud i an làmh bu fèile do fhuarais a n-Albain ?" answered, " Lamh dheas fhir na Comraich." Asked again, " Creud i an ath tè?" he replied, " Lamh chli fhir na Comraich . ' '
Jo<e6- 289
^ A' Chomraich, the Sanctuary or Place of Reluge, is the Gaelic terrn for Applecro^s. Its right of sanc- tuary was in respect of the ancient iiionastery founded there by the Irish saint Mael-rubha in 673. A«iael-rubha died in 722, and is buried in Applecross, where his grave is still revered. The otiier great Oomraich of the North was that of Siint Dubhthach at Tain. Mael-ruba's name is presaived in many names of places, e.g., Loch Ma-ruibhe Lcch Maree) ; Dubhthach's name is preserved in Baile Dhubhthaich (Tain) : Loch Dubhthaich (Loch Duich), and a few other names. See Vlact Xames of Bos.s: and Cromarti/y LXI., LXX., 201.
3971 Coitnìfach mor nan cuach: Kenneth Mackenzie of Poul (a' Chùil), died before 1681.
3986 An t-AUpineach : Mackinnon of Strathswordale in Skye, who claimed descent from Alpin, father of Kenneth MacAlpin. Compare 6038. In a poem in Adv. Lih. MS. LII., 33«, the Mackinnons are styled " eliocht Chairbre rèidh Righfhcda," the desceudants of Cairbre Riada, whc founded the Scottish colony of Dalriada in Argyll in the second oentury.
4005 bò-t'^hrimhna : Hallowe'en was the time for laying in the supplies of beef for the winter, often by the strong hand ; compare 6913. Bealltuinn, Ist May, was the other season fcr levying.
4024 Eanruig prionnsa Shai/hsunn: not identifìed.
4026 Of the -many siniilar poems this is the best, and apparently the earliest. The poet has succeeded exoellently in suggesting the rliytlinìic beat and swing <f a marching host. Eacli lins has two stressef. The odd lines (fìrst lines (;f tl'e couplets) end in a dissyllable or its equivalent, wliich rhyme.'? with a word in the bcdy of the next b'ne. In the odd line« of each (juatrair both the stressed syllablrs rhyme, producing a lively bcunding eflFect.
4022 an tairfjncachd: compare 2017 n., 3442. <•
4134 Cntanatrh : Clan Chatain^ the Mackintcshes, whoee chief fell at llarlaw, 1411.
4176 Dahhffhalì : Lowlanders.
19
290 • nàrdachd Ghàidhlig
4178 Written in compliment to Edward Lhuyd on thc publi- cation in 1704 of his great work Archctologia Britannica. This and other congratulat-ory odee appeared in the seoond edition, 1707.
4178-9. See 1652 n. Mi/idh is genitiva plural wrongly ; ther^ was only one man of that name.
4194 Pàdraig: St Patrick was bcrn c. 386 a.d. (Zimmer),
or 389 (Bury), most probably near Dumbarton ; at the age of 16 he was carried off as a slave to the North of Ireland, where he was a swine-herd for eix years. He then escaped home, became a cleric, and was ordained bishop in 431. He oame baek to Ire- land in 432, where he laboured till his death in 459 (Zimmer) or 461 (Bury).
4195 Colum Cille was born at Gartan in Donegal in 521 a.d.,
left Ireland for Scotland in 563, and died in loma in 597.
4196 This refers to the wcrk of Celtic missionaries on the
Contiiìent.
4199 GaiH ÌR Ihihhfihailì -. Gaill probably refers to the Gaelicised Norse of the Hebrides, eto. ; Dubhghaill to the Saxciis. The statement in the text is histori- cally correct.
4202 aii iòr: the tcwer of Babel seems to be meant; the meaning intended is that Gaelic fell from its position among the languages.
4206 0 Liath : Llwyd means ' gray ' ; in 4222 O Lùid.
4212 Queen Anne, 1702-1714.
4220 Exodus 31 ; 2-6.
4230 For Sir Ncrnia:i see 3922.
4295-4299 Difficult lines ; I have not met turnais elsewhere, nor heard it used ; it seems to be based on tùrn, a turn, a job. The sense apparently is : " Many a stranger, many a guest and man of song, will far a space be ready to part with wealth (lit. crowns), for his guidance and his acquaintanoe. "
4313 sJiorhd Olghair: compare 5334; so in Cumha do Mhac- heoi'l :
Is 6 mo ghaol-sa. an sliochd foirmeil Bha air sliochd Olghair is Ochraidh O bhaile na Boirbhe.
Notes 291
In the Cronan: • slioclid Olghair nau laun." la tLe classic bardic poetry the name is Olbhur, and oocurs frequently, e.g., in the elegy on Sir Normjiu aicme Olbhuir (thrice) — K.C.y II., 264; a poem iii Ad¥. Lib. MS., addressed to William Macleod, son of Sir Norman, has :
Mac i Olbhuir mur thuinn thoruidh, rann 12. Triith do ricghfhuil aicme Olbhuir. rann 23.
Olghar, Olbhur is i>erhap8 to be equated with Oilmor of the Macleod genealogy as printed in Celt. Scot., III., 460, where he appears . s great-grand- father of Leod, the eponymus of Ihe clan. The name is obviously the Norse Olver : seven men of that name are mentioned in Landnàinabok.
4319 Sir Ncnnan's mother was Isabel, daughter of Donald Macdonald of Glengarry, who, as a Macdonald, olaimed descent from CoU Uais. The three Collas with their kinsmen left Connacht t-e invade Ulster, great part of which they conquered. Keatiny, Bk. I., 23. Note Mary Macleod's knowledge of tradi- tion.
4332 Inyhean Sheumais: Sir Norman's second wife was Catherine, eldest daughter of Sir James Macdonald of Sleat.
4340 Oomi>are 4806, 4836.
4351 ThLs i)€em was justly famous for the beauty of ita langua^e and metre, and for the picture it draws of the family life of a great chief .
4415 riannJair: Tumer MS. in If.f'. ha« rv)nclin'luh' .
4448 Huairidh Oy: Roderick Macleod, Chief 1693-1699, son of the generoua lain Breac, " wV^^ae cliara?t»r seems to have realised all the glocmy forebcdings of the bards, barper.s, and others wlio had the intereflts and oontinued reputation of the familv for ancient hoBpitality and warlike rencwn at hent." — Kist. XfarìfnfJx. The version given in tle Turner MS., prìnted in 7i.(\, II.. 415, crontains tlirre addition ^I octave^ rf satire npon Ans^lified cnstnmes aì d oianners.
M^.'X This |>oeni is an elegy on Mac AiiMter of lioup in Kin- tyre, but inernal <i^idence is nofc quite enough to
292 Bàrdachd Ghàidhlig
show which La,ird of Loup is moant. The warrior- like character ascribed to the dead chieftain would suit Alexander, &on of Godfrey, who " is said to have been a staunch supporter of the Stuart cause . . . and to have been present at the battles cf Killiecrankie and the Boyne." — Clan Duìuild, III., 187. The old forms of spelling that have been allowed to stand in the text presen^ no difficulty.
4496 See 1652 n.
<1500 Gille Bi'ìde, father of Somerled, ancestor of the Mac- donalds. For Coll and Conn see 1652 n. ; they wero of the stock of Eremon,
4503 Tuath JJanmhainn: usually Tuatha Dè Danann, " thc tribes of the goddees Danu," who, according to Irish legend, occupied Ireland before the sons of Milidh, and were defeated by the latter, and forced to con- tent themselves with the sovereignty of the Sìdhe cr elf-mounds. They were really the gods of the pagan Irish. "
4uo3 rìgh an uamhainn, etc. : " the king of terrors "; com- pare Horace, Odes, II., 14, 6, illacrimabilem Plutona ; Rob Donn, Elegy on Mr John Munro and Mr Donald Mackay :
Tha an teachdair-se air tòir Gach neach a tha beò
"Gan glacadh an còir no an eucoir ; Na gheibh e 'na dhòrn Cha reic e air òr
Ri guil no ri deoir cha'n èisd e.
4540 Cath Raon-Ruairidh is the usual term in Gaelic for the battle of Killiecrankie. The site of the battle is iiow known ae XJrrard, below Aldclune. The name Killiecrankie itself is an Anglified form of Coille Chnagaidh, which, as I am informed, is a part of the wood at the lower end of the pass ; but the Gaelic name of the wood as a whole is Goille Chriothn^ich. Sìlis na Ceapaich states that her husband, Alex- ander Gordon cf Beldornie, fought " an Coille Chriothnuich is là an t-Slèibhe ": G., 142. The
most accuiate aocouiit of the battle is in A Military Ilìstory of Perthshire. lain Lom lias another poem on the same subject, and it is dealt with by Aonghas (or Eoin) mac Alaedair Ruaidh of Glancoe — G., 142, 270; and by Duncan Macrae iu the Fernaig MS., E.C., II., 101, and others.
4552-4560 The ccnnection of these lines with the rest of the ix>em is not exactly clear : the three last lines are particularly obscure.
4562 Baile Mhic IJheors' : MacGeorge's homestead was most probably Lagnabuiag, west of Urrard House, near Mackay's left. Here Lauder was posted " on a little hill wreathed with trees " : this may have been " the little tender birch copse."
4582 Cha robh : more vivid than vha hhiodh : a common usage in apodosis. Suas, ' standing above the sod.'
4585 Compare Dorothy Brown's poem to Alasdair MacColìa:
Mhcire, is e mo rùn ani tirionn,
Cha bhuachaill bhò 'e an innis. — S.O.
4600 Domhnall Gorm Oy of Sleat commanded his father'3 regiment, which guarded Dundee's left. He was at that time the Tàinistear, or next heir, of Sleat.
4606 Alandair Duhh of Glengarry, with his men, was on Dundee's extreme right wing. Next to their left were Clanranald. Dundee's men had " cothrom an t-slèibhe," or " cothrom a' bhruthaich."
4614 Comjmre from a poem on the massacre of Glencoe ((?., 257):-
Far an èisdte re d'theanga an caint,
Mar earball peacoig 'ga tharruing
'S mar reubaidh na nathrach gu feall.
4621 In 1681, the Earl of Argyll, because he had refused to sign the Test without qualifìcation, was tried and found guilty of treason, on grounds which, as Lord Halifax declared, were not enough to hang a dog. The Earl escaped to Holland, and in 1684 agreed to oo-operate with the other exiles there in an attempt i\l rel>ellion in England and Scotland. The expedi- tion, which sailed in May, 1685, was commanded by
294 Bàrdachd GhàidUiy
Argyll, and landed at Dunstaffnage. His plan of campaign was paralysed by a Committee appointed to help him, and his force fìnally broke up at Kil- patrick, near Glasgow. Argyll was seized and, withoiit further trial, beheaded at Edinburgh on the 26th June, 1685.
4624 Mac Shithich, an ancient name, formed from sitheach, a wolf. Donnchadh mac Shithich is mentioned in the Book of Deer as Chief of Clan Morgan in Buchan. The name is Englished into Shaw. There is little doubt that it is this name that Sir Walter Soott makes into " Mac Eagh " in the Leyend of Mon- tros€, and renders " Son of the Mist," as if it were from ceathach. The metre is the old Snedbairdne, 2 (82 + 42) 2+4 . s^ 217. The rule as to end rhyme of couplets is not always observed, e.g., 4626, 4627 ; 4681, 4683, 4689, 4691; 4705, 4707: and several other cases.
4740 cahhìach : as the Israelites marched through the Red Sea dry-shod, the poet must either be using cahhlarh in a different sense from the regular one of ' fleet,' or he must have forgotten the narrative of Scripture.
4748 This poem, addressed to a Laird of Largie in Kintyre who proposed to sell his ancestral heritage, cannot be dated. The metre is syllabic, 2 (7^ + 7^) 2 + * with internal rhyme- in each couplet.
4779 da n-, if ; the older form of our na'n
4784 Allt Pàruig and Allt nci{n) Sionnach were the bounds of An Learg, Largie. Allt Pàruig is on the west side of Kintyre, a little north of Killean Church. Allt na(n) Sionnach passes the south lodge of Ronachan House, almost exactly at the 25th mile- stone from Campbeltown and the 13th from Tarbert. It appears in Blaeu's Atlas as " Alt drun syndach." It was the northern boundary of Kintyre. " The lands of Knapdale Rilisleter from the river Aàà to the Fox-burn in Kintyre, 400 merks lands " — Coìl. de Reh. Alh., 315. In 1539 Alane McLane was a-ppointed by King James V. Tosachdoir of all Kin- tyre, from the Mull to Altasynach. — Reri. Sec. Sig. Compare 4915.
Notes 295
48u3 Sir James Macdonald was Cliief, 1644 to 1678, " a man of very great ability and judgnient." The e;plieme is 2 (7^ + 7^) ^"^* witli internal rhynie in each couplet.
4806 The number of metaphors from seafaring in the poem is notable; '< a chrann," " in the coffin."
4810 an Gormfhulaich: the metre requires Gormth'là'wh -, the reference is unknown to me.
4848 an òrd .i. an òrdugh.
4864 This poem is said to have been composed on an occasion when Sir Nornian asked the poetess what sort of elegy she would compose for him at his death,
4872 Am fion: the consumption of wine froni France in the households of the Gaelic nobles was great, and was latterly restricted, first by the Statutes of I Colmkill in 1609, afterwards more definitely in 1616, when a specified maiximum w^as laid down for tha great houses. Wine from Gaul
(Franoe) was imported into Ireland, and very probably into Scotland also, in very early times. St Columba, travelling Kintyre, had conversation with the master and sailors of a ship newly arrived from Gaul — probably at Ceann Loch Cille Chiarain, now Campbeltown. — Adamnan, V.S. CoL, 131.
4884 An gurvna: Guns were not in general use in the High- lands till after the middle of theseventeenthcentury. Bows were freely used in Montrose's campaign of 1645, but they are not mentioned as in use at Killie- crankie in 1689. In 1615 the Privy Council was empowered to grant to certain Island Chiefs licen'ses for carrying firearms, under strict conditioris. In 1618, a Glenelg man, who raided an Inverness shop, lifted 'niternJiri phtrima " ane barrel full of powder," JnvHit. G. S. Tr., 28, 205. It may be aesumed that any poem which mentions guns (r/unfìn, cuiJihhfir, isnenrJt, rmrhinn) is certainly not earlier tlian 1600, and probably a good deal later. See, for the Highland weapons, Coll. de. Reh. Alh., Appendix, p. 25.
4898 Compare 3922.
296 Bàrdachd Ghàidhlig
4915 Al^hart (long a) on the Mull of Kintyre, where the
ancient fortress of Dùn Abhartaigh, Dunaverty, stood.
4916 The earliest settlement of the Gael was in Kintyre. 5000 This pcem was composed soon after 1663, the year of
the mlirder of the young Chief of Keppoch and his brother by their cousins. In his endeavours to secure retribution, lain Lom visited Sir Jamee Mac- donald of Sleat, who moved in the matter, and in 1665 was granted a commission to deal with tlie murderers, which he did through his brother Gille- easpuig, known as An Giaran Mabach. For detiils see Glan Donaìd, II., 636. 6051 Domhnall an Di)in, i.e., of Duntuilm.
5056 Compare G., 143: —
Bu duine urranta seòltai
Bu chraobh-chomhraig roimh cheud e,
De fhear bu mhaith cumadh
Bh' aig gach duine 'na speuclair ;
Ged thug ro-mheud do nàire
Braise is àrdan le chèile
Ort gun athadh bhith d' phearsa,
Oigfhir ghasda na. fèile.
5057 Do mhar Uihhisteach : a further description of
Domhnaìl an Dùin, in whose favour Sir James, in 1657, executed a deed of entail of his lands of Skye and Uist.
5062 na Bràighich, the Kien of Brae-Lochaber.
5068 Gani na Làirce, i.e., Làirig Thuraid, the Pass at tlie head of Glen Turret, Glen Roy.
5070 Clann lain, the Macdonalds of Glencoe ; an t-Inneoin, " the Anvil," is an anvil-shaped hill in Glencoe, absurdly Anglified into " The Study," th© Broad Scots for ' stithy,' an anvil.
5078 T'his poem, in praise of Donald Macdonald, eldest son of Sir James Macdonald of Sleat, was composed in the same connection as the preceding. In both E. and G. it is etated to be in praise of Sir Alexander Macdonald and of Sir James, his son ; but however tJiis strange assertion arose, it has no foundation in
Xotes 297
fact. Further, in tlieir versions, the last two lineb of the first stanza are :
An deoch-sa air Chaiptein Chlann DonihnaiU le air Shir Alasdair òg thig o'n Chaol.
There was no Sir Alasdair òg at the time. The Rev. A. J. Macdonald, Killearnan, joint author of Clan Domdd, informs me that a MS. in his possession has the reading which I have printed in the text, and which is obviously correct historically, referring to young Domhnall an Diiin (5051), afterwards Sir Donald Macdonald of Sleat.
> j96 See 1652 n.
5103 roimh 'n rùisyte na gdl : gill is n. pl. of geall, a promise, pledge, wager, very* common in Gaelic poetry : wagers were evidently much in vogue. Compare the expression in the older poetry ((?., 23): —
Chrom gach fear a cheann 'sa' chath Is rinneadh leis gach flath mar gh:all.
The seuse here and in the cther exactly parallel case depends on the meaning we attach to rùsg, which may mean (1) declare, announce, equivalent to norhd, riiir an cèill ; cf.
An àill leat mise a rìisgadh ceoil duit ? or (2) strip clean. According to (1) the meaning would be, " before whom the wagers (pledges) are declared," i.e,, the warriors announoe their ffill before going into battle. With (2), we should trans- late, " before whom the wagers (pledges) are stripped," i.e., the warriors make a clean sweep of the gill of their opponente. Consideration of in»tances of the use of geaìl collected in the Vocab. inclines ine to prefer the second rendering.
i)\fh Slat de'n rhudionn: the holly was a " noble " wood, but there is here probably also a reference to th« Cuilionn TTilk in Skye.
5413 harr gagannrh fraoich: a Macdonald badge and ensign. Tn a letter, dated Ist February, 1678, describing " the TTighland Host," and written, it is thought,
298 Bàrdachd Ghàidhlig
from Ayr, the following passage occurs : " Among the ensigns also, besides other singularities, the Glencow men were very remarkable, who had for their eneigne a fair bush cf hcath, wel-spred and displayed on the head of a staff, such as might have affrighted a Roman eagle." — Colì. de Eeb. Alh., Appendix, 42. Of Clanranald's galley it is said :
Chunna mi a stigh mu'n Mhaoil i, Is badan fraoich am barr a siuil.
—Inv. G. S. Tr., 26, 327.
5129 Compare 1979-1990.
5139 The Macdonald arms ; it is not clear wbat is meant by the " fig-tree in full leaf which puts wine forth in plenty."
5166 The metre, though it might be read as stressed, is really syllabic. Each line has seven syllables and endr- on a dissyllable. The couplets have end-rhyme and intemal rhyme, and the end rhyme is the same all through. Scheme ^ (7'^ + 7^) -+^: Fanniiigheacht recomarcacli.
5188-6191 : Compare Wordsworth on Rob Rcy Macgregor.
6192-6199 : These verses form a fìne example of the power, often seen in Gaelic poetry, cf depicting a situation and creating an atmosphere by a few simple touches.
5195 Compare, Am bothan beag dlìith, Gun dùnadh ach barrrch air, G., 52; ann am bìithan beag barraich, G., 124; am buthaig bhig bharraich, G., 248.
5200 Mary Macleod compcsed this poem during her alleged exile from Harris and Skye. The date of composi- tion was after 1660, when Sir Norman Macleod of Bernera was knighted. In 5250 he is stated to b'e " an aon fhear a dh'fhuirich," the only one who survived of " Clann Ruairidh " (compare 5350), the sons cf Sir Roderick Macleod of Harris and Dun- vegan. Sir Roderick had fìve sons, of whom John, his successor, died in 1649; Bir Roderick of Talisker died in 1675 : the dates of the deaths of William and Donald are unknown. It would thus appear that the poem must have been composed after the death
Notes 299
of Sir Roderick iii 1675, and that Marv was still in exile in that year.
5222 For òhichd read fholachd.
5270 stqq. The wealth of fìreanns is notable : bows take a secondary plrce. Compare 4884 n.
5312 This pcem also appeare to haA^e been compcsed during Mary Maclecd's absence from Harris (5327) and Skye (5317). In 5395 she refers to Sir Norman's wife as daughter of the heir of Duntuihn ; and as Catherine, daughter of Sir James Macdonald of Sleat, was married to Sir Norman in 1666 {Clan Donaìd, III., 472), the poem must be subsequent to that date.
5317 Pàdrui(j: Pàdruig MacCriomain.
5334 See 4313 n.
5350 See 5200 n.
5371 " The title cf Sir is no new beginning for them " : Sir Normah's father, Ruairidh Mor, was knighted in 1613.
5374 Strt Thearlnich : Charles II. ; Sir Norman and his elder
brother, Sir Roderick, of Talisker, fought on the Royalist side at Worcester, 1551.
5375 Slàn: K. has a foot-note explaining this as * defiance,'
correctly. " I defy G-ael or Saxon (to show) that 'deceit was found on you."
5380 freumh Mhùnuis: the Macleod genealogy (CVZf. Scot., III., 460) gives " Manus òg mac Magnus na luingi luaithe mic Magnus Aircin mic lamhar." The period of Manus òg would be the early part of the ninth century, when the Noree settlements in the Isles were in progress.
-''S4 The professional bards often added a complimentary quatrain or two to the Chief's lady, at the end of a |>oeni in praise of the Chief. Here Mary Macleod follows thia custom.
5396 Lanient for John Macleod, Chief 1626-1649, brother of Sir Nonnan.
The second line of the oouplet has, in the fin-t octave, two fitresses, but in the second octave it has three stresses. The two octaves beginning 5460 are like thf ^i'^'^^ • ♦h«^ r^'^f -ìro liVo fl.o -^rond.
300 Bàrdachd Ghàidhlig
5405 Sir Stwmas : Sìr James Macdonald cf Sieat.
5430 tùr : warrior ; oompare the personal name Toirdhealhh- ach ' turriformis/ tower-shaped, which has probably influenoed the form Teariachf Charles.
5472 So of Sir Norman Macleod :
Acht an chomhra a n-ùir fa bhfuil comhla re a dhùn ni dheachuidh
— Save the coffer in €a.rth whereunder he lies, door- valve iiever closed upon his mansion.
5492 Fhàro : with referenoe to the legendary desoent from Scota, daughter of Pharaoh, King of Egypt.
5494 Mac Mhuirich, the chief poet and seanchaidh of the Isles. 3Iac Fhearghuis, " Clerk Register of Icolm- kill "—E. A charter granted in 1485 to the Abbot of lona by con&ent of the Lord of the Isles and his Council is witnessed by " Lachlan McMurghaich, Archipoeta, and by Colinus Fergusii [i.e., Cailean MacFhearghuis], domini cancellarius " (Chancellor of the Lord of the Isles).
5497 C^th Gairhheach: see 3632 n.
5499 Cha chraohh-chuir: Paraphrased by Sir Walter Scott in The Lady of the Lalce, Canto II., " Ours is no sapling, chance-sown by the fountain," etc.
5515 Cam'pa Mhontròs : Sir Lachlan joined Montrose before Inverlochy, and the Macleans took their sha/re of the campaign, but it is to be inferred from 5779 that , they were not present at Inverlcchy in any foroe.
5529 dath uaine, the green colour of covetousness or envy.
5556 Compare 4782 ; and Mary Macleod to Fearna Comraich :
An uair a thicnal an slusgh Is ann bha an t-iomsgaradh crua,idh, Mar ghàir sheillean am bruaich An dèidh na meala thoirt uath.
556^ uis§e-heatha: in 1596, " ane gallon of sufficient aqua- vite" forms part of the reddendo for lands in Ard- chattan— Or. Par., II., 1, 157.
5604 A mhic : to Sir Lachlan's son.
Notes 301
6611 For Alasdair Ma« Colla, tlie greatest Gaelic warrior of
the first half of the 17th century, see R.G.y 235. The iiietre is Snedbairdne. 561ìi Clann Alainhiir: the Macdonalds of Kintyre. 5632 Triath an Todhair: an T. was Alasdair Ma<:Colla's
patrimony in Ireland. 56o5 Cùii-rathain : Alasdair MacColla defeated ArchibaJd
Stewart, his fornier comniander, at Portnaw on the
Bann, near Coleraine, on the llth of January, 1642. 5639 ay ailis for atf aithris, repeating, rivalling.
For Goll mac Morna and Fionn mac Cumhail, see note
on 3103. Oscar was the son of Ossian, son of Fionn ;
he wa6 killed at the battle of Gabra. 5659 A full account of the battle of Auldearn, near Nairn,
it given by Niall MacMliuirich ; li.C ., II. 5677 Domhach no Geiniìeach, proba^bly mocking forms of
Donnchadh and Coinneach, " Dunky and Kenny,"
names common among the Mackenzies. 5680 Tomai no Simidh: " Tommie or Simie," Thomas and
Simon being common Fraser names. The English
diminutive of Simon is still Simie (pron. Seamy). 5695 Duncan Cajnpbell of Achnabreck was killed at Inver-
lochy. 5710 For the battle of Inverlochy, see R.G., 155, and notes. 5726 Tighearna Lahhair: Campbell of Lawers, Perthshire. 5762 lain }f ùid^artach: John of Moidart, Chief of Cl n-
ranald ; eee 13 n. 5765 Barr-hreiic : Campbell of Barbreck was taken prisoner
at Inverlcchy — R.G., 157. 57 C7 AlanfUùr .i. mac Colla. 5769 rnileach Shrath Bh/iìtjaidh, ' the Cock of Strathbogie,
the l»i.arquis of lìuntly, often called ' the Cock of
the North.' Elsewhere lain Lom says (T., 53): —
Mi ag amharc nan gleanntan An robh an camp aig larl Einne, Rih an goirte an t-Eun Tuathach, Nach d'fhuaradh ri brèin-chirc.
5866 Tn the Fernaig MS., from which this poem is taken, it is staied to be ** to the toon of, over the mounteins."
302 Bàrdachd Gliàidhlin
This sliows that Lowland melodies fouud their way to the Highla/uds, as, of course, uiight be expect'cd. The drovers, if ncne elso, would carry them.
5888 daonnan: the line in the MS. (which is written phoneti-
cally) is :
Vo ha ea- da™ chlijhig smi didain i spairn.
The first quatrain, in the MS. spelling, gces :
Diphoin ir dlu chiwe er tuittim chon lair Diphoin ir pisiwe ir cuppinj klair Diphoin ir niighk naimb ir nùskir gin sta Diphoin gigh oin ni ncure hùighkis i bais.
5889 à, for è; this pronunciation is not unccnnncn.
5890 Tho metre is the claesic Deibhidhe.
5927 is faulty, for it should end on a dissyllablo ; so, too,
5929. §938 An Ceangal, " the binding ": a final stanza summing up the pith of what has gone before. Compare 6208. It is common in Irish poetry, but these are the only two instances known to me in Scottish Graelic, and the poems are by father and son.
5943 Gille-eaebuig Clèireach, brother of Donald Gorm cf Sleat, who died in 1616, was Dcmhnall Goi-m Og's father.
6020 In the MacNicol MS. this pcem is ascribed to lain Lom. In (t.B., I., 58, Rev. A. Maclean Sinclair ascribes it to Griogair Og MacGriogair, and heads it " Do Shir Lachinn Mor Mac-Fhionghin." Elsewhere he states that Lachlan Mor was born in 1628, sucoeeding as a minor to his father, Eoin BaJbh, in 1641 ; fought at Worcester for Charles II., 1651 ; died c. llOO—f'elt. Eev., IV., 38. As Maricn Macleod (^.R., IV., 38) was his second wife, the pcem cannot be earlier than about 1660.
60?4 cuan is used here in the old sense of bay, inlet ; " Kil- maree under the wing cf the bay," a d^lightful touch of description.
6038 an Aif'pinìch: see 3986.
6052 Claii Greg^or and Clan Grant claimed a common origin with Clan Fincron, the Mackinnons.
Notes 303
6068 Angus, a son of Alasdair nan Cleas of Keppoch, was slain in 1640 in a fìght that took place at Sròn a' Chlachain, near Killin, at the head of Loch Tay. In the same fray, lain Lom's father, Domhnall mac lain mhic Dhcmhnaill mhic lain Aluinn, was killed. lain Lom himself, according to tradition, was present, and, if so, must have been nearly twenty at the time. Whether the poem is by lain Lom or not, it is one of the earliest poems in streesed metre that has come down to us.
G077 Compare 3710.
G094 Coire Charmaig is in Glen Lccha, near Killin. William Ross, sojourning in Breadalbane, says : — Ge tùs bliadhna iiir, is beag mo shiird Ri bruthaichean Choire Charmaig.
C079 Oiaein : the Fiann were ruined in the battles of Comar, Gabra, and Ollarba, the last of which, according to the Four Masters, was fought in a.d. 285. But Ossian and Caoilte, with certain of their followera, survived, and lived on tiU Patrick came to Ireland in A.D. 4ò!ù. Ths scccunts of their relations with Patrick diflFer. In the early accounts the Saint and i.he heroes are mutually appreciative, courtoous and pleasant to each other, The later accounts make Patrick a harsh taskmaster over Oesian, who is an unwilling drudge. Compare 6101.
6i98 Internal evidenoe shews that this poem was compovsed between 1636 and 1648.
6101 See 6079 n.
%\02('(ntinirh an tiigK: Kenneth Mackanzie, TiOrd of Kintail ; d. 1611.
6l#6 ('mlin ///• : Colin, first Lord Seaforth : d. 1633; both were chiefs of the Mackenzies.
QIIO Uunirifìh St or \ Sir Roderick Mackenzie of Coigach, Tutor of Kintail, " An Taoitear Tàileach" ; d. 1626. ! 14 Runiridh f.'tnrr, not identified ; nor are Huairifìh eiV 6122: Hftrhftnn e.il\ 6127; and Kftrh/iiiìì Oij mac Aiìfitì^^U^.
611« f.n„..nr.ì . n T"'>r- Af ■ .1.' .0,7 .'- of Fairburii, near Strath-
304 Bàrdachd Ghàidhlig
6124 Fear-tighe Chille Chrìosd : head of the Mackenzie family of Kilchrist, near Muir of Ord.
6140 Bomhrhdl Gorm of Sleat d. 1617.
6141 Buairidh nan corn : Sir Roderick Macleod of Harris and
Dunvegan ; d. 1626, celebrated by Niall Mor Mac- Mhuirich for his hospitality. His horn and cup are prf&erved in Dunvegan, The accounts of Sir Roderick's household are extant. A glance through them, says Mr Fred. T. Macleod, with the many ref^renoes to " doublets for his honour's page," articles of lace, silk and eatin, gold and silver but- tons, velvet, gold and silver lace, &c., points to <: oondition of matters indicative not of penuiy, but oì lavish extravagance. Inv. G. S. Tr., 28, 207.
6142 mac MhicLeoid: apparentl}^ Willl''m Macleod c;
Talisker, who was there before Sir Roderick cf Talisker.
6143 ròd rum cliar, " roadstead," or " anchorage of poete."'
6144 's <m t-Srath : Mackinnon of Strathswordale, most prob-
ahly Lachlan, who died soon aft^er 1628.
6145 " The generous wand " of Raasay was most probably
Gille Caluim Garbh : see 6261.
6148 BaoghaU : Ranald Macdcnald of Benbecula : d. 1636;
the Ross-shire form of Raghnall.
6149 Domhnall Gorm: this may be Sir Domhnall Gorm Og
of Sleat, who died in 1643, or it may be a repetition of 6140.
6163 Compare 4872 n.
6164 sgrìohhadh nan trosg : " keeping a written account of
the cod-fìsh," for Lord Seafqrth, iii connection with
the extensive fìshings round the ccasts of Lewis. 6167 Seòras Og: George Mackenzie, second Lord Seaforth,
went into exile in 1649, and died in Holland ìn 1651. 6208 An Ceangal: see 5938 n. 6213 Internal evidence shews that this pcem was composed
between 1626 and 1633. 6221 (Jailin: Cailin Cam, Chief of the Mackenzies ; d. 1594. 6225 Ruairidh: see 6110 n.
Coinneach: Kenneth, fìrst Lord of Kintail : d. 1611. 6233 Manchainn nan Lios: Beauly Priory, a foundation of
the Valliscaulian brotherhocd, who paid much atten-
Notes 305
tion to gardening in the time not devoted to study, prayer, and meditation. The Mackenzie chiefs wer© buried in Beauly up to and including Cailin Cam ; thereafter they were buried in Chanonry.
6236 Cananaichy Chanonry or Fortrose. The bells were thoee of Fortrose Ca,thedral. It was largely ruined between 1652 and 1657 to provide stonee for the short-lived Citadel of Inverness, built by Cromwell.
6241 Cailin Og: Colin, fìrst Earl of Seaf orth ; chief 1611- 1633.'
C245 The metre is the same as that of the last two poems.
6261 ComiK>sed by Gille Caluim Garbh of Raasay in his old age. The three " most plenteous hands " of his time were GiUe-easbuig R.uadh, son of Colin, Earl of Argyll, d. 1558 ; Eachann Og MacEachainn of Duart, Chief of the Clan Maclean, d. about 1567; and probably (though there are scme difficulties) Aonghas mac Sheumais of Dun Naomhaig in Islay, Chief of the great branch of the Macdonakls known as Sliochd lain J/Ao/r, and described by a &pa.nchaidh as " the best of the Macdonalds of his own time."
The last five poems end with the dùnadh pre- scribed by the rules of the older Gaelic poetry, i.e., they begin and end with the same word. The rule is that the concluding word of every pcem must repeat either the whole or part of the first word (or streesed word) of the poem. It was also a regular custom to write part of the beginning of the first lino of a ]x>em under the concluding line, in order to mark the end clearly in the closely written manu- scrìpts.
6281 Date and circumetances of this poem are uncertain.
6295 Mac Mhuirich is repeatedly referred to as Macgregor's • standard-bearer in the poems of John Macgregor, published in 1801.
6327 The period of this poem is obviously the first half of the seventeenth century — probably the first quai-ter.
6341 cHr o'n Ghailhhinn: " Baile na Gailbhinn," or, " a' Ghailbhinn," is often mentioned as a place from
20
306 - Bàrdachd Ghàidhlig
which 6Ìlk came. It is our na,ine for Galway in Ire- land, called in Irish Baile na Gaillmhe, Cathair na G. Compare, ''figheadair mòr Baile na Gaill- earain."— IF./^.T., II., 399.
6348 fleisdear : there were noted ' fletchers " or arrow-makers in Glenorchy also, whence the family name of th« Fletchers of Glenorchy.
6363 Triath na Sròine: Macgregor of Glenstrae, whose resi- denoe was at Stronmilchon, near the mouth of th© glen.
6393 This poem probably belongs to the late 16th or early 17th century.
6443 The chronicle of the Vicar of Fortingal records : — [1570] The vij da of Apryill Gregor McGregor of Glenstra heddyt at Belloch anno sexte an ten yeris.
He was known as Griogair Ruadh. The heading in T., 286, is " Cumha le nighean do Dhonnacha dubh, Moirfhear Bhraigh-dealbhunn, an uair a thug a h-athair agus a brathair an ceann deth a fear, Griogair Mac Griogair, agus a ciad leanabh air a glùn." As Donnchadh Dubh was born about 1550, it is obvious that Gregor's wife was not his daughter. She appears to have been really a daughter of Duncan Campbell of Glen Lyon (Donnchadh Ruadh na Fèile), who died in 1578, and she had two sons, Alasdair and Eoin — C.R., V., 312. The error in the opening line, of Lùnasd' (Ist August) as the date of Gregor's death, is seriously against the poem having been composed by his wife, or, indeed, till some time after his execution. L. 6463 implies that Campbell of Glenlyon was against Gregor.
6464 Cailin Linth: Colin Campbell of Glenorchy d. 1583. His second wife was daughter of Lord Ruthven — - nighean an Ruadhanaich. His eldest son -was Sir Duncan Campbell of Glenorchy, * Donnchadh Dubh,'
6489 Baran na Dalach, the petty baron of Dall, near Ard- eonaig, Loch Tay, whom, it is said, the lady's parents wished her to marry.
6507 This splendid poem was addreesed, ,as is generally under- stood, to Domhna..ll Gorm of Sleat, who died in 1617.
Notes 307
His successor was Sir Domhnall Gonn Og, who died in 1643; and two of his predecessors bore the same name aoid designation. The text is that supplied to the Gael^ V., 68, by Dr Alexander Carmichael, with a few improvemente f rom a much f uller version which the great Collector put together later. A poem similar in form, and with some verses practically the same, is given in Daanaire, 140, extolling Macleod.
6533 Bualadh hhròg: in the Gael version, followed by M.C.j p. 36, it is mieprinted hhìog ; see Vocab. s.v. hròg. To strike a man with one's shoe (which was as readily slipped oflF as a slipper) was a form of challenge.
$573 The might of the sprouting seedling in overcoming all obstacles in its passage to the light.
6698 The version given here is that of E. The earliest written vereion known to me is that in McL., 73, which bears the docket : ' ' Crioch oran no creig* guainich ar a scriobha ar ced la do mhios july ci bhliann daois ,n, tighearna mile seacht ced agus cuig thar a . ao . ad " — i.e., caogad : the tail of the g ii Tiflible — 1 July, 1755. It begins —
Mi mo hsuigh ar shibhri no mbeann n, taobh do chean Loch treig chreag Ghuanich ma niagh a ntsealg grianan ard a mbiodh no feigh.
It contains 52 quatrains, of which 41 appear in our version, which again has 26 quatraine that do not Jippear in McL.
The metre is syllabic. About half the poem, as it tttands here, ia of the form 2 (8« + 8«) 2+<, with internal rhyme (usually). The rest ie of the form 2 (7* + 7^) '+*, with internal rhymc. It is not im- prob&ble that we have here really two poems, which have got fused in transmission , but it would be diflRcult to disentangle them satisfactorily.
6600-6616 Nothing Ì8 known of the personages here men- tioned,
6623 Aloidair Carraeh : brother of Donald, Lord of the leles ; fought at Harlaw, 1411; founder of the family of
308 " Bàrdachd Ghàidhlig
Keppooh; see R.G., 229. Aonghas was his eon. ,6683 The rhyme rànan: Meuran is notable; it woulJ be a good rhyme in Lochaber Gaelic at the present day, where, e.g., hàn (pronounced hèan) rhymes with dèan.
6706 Other versions have i for mi here and in 1. 6708 — with reference to creag.
6730 Ala^dair nan Gleann : a Chief of Keppoch who flourished in the latter part of the 15th century. He fought at Blàr na Pàirce, the Battle of Park, c. 1491.
6735 As it stands, this would refer to Alexander of Keppoch, Alasdair Both-loinne, who died at KingU6sie in 1554. So also McL.; but the Turner MS. reads Cillùnain —R.C., II., 354— (? St Adamnan's Church).
6742 Raghnall: Chief of Keppoch, beheaded at Elgin 1547, father of the preceding. Hence the style Mac Mhic Raghnaill applied to the chiefs of Keppoch,
6746 Appears to relate to 6730.
6750 Alasdair mac Ailein Mhòir : Alexander Macdonald of Morar, son of Allan Mor of Morar, flourished in the latter part of the 16th and the first quarter of the 17th century. He is the latest in date of the per- sonages mentioned.
6866 The version given is from T., printed in R.C., II. Another vereion appears in E ., nearly, but not quite, word for word the same as that given by J. F. Campbell in Gael, I. The version from T. has twenty quatrains ; the others, twenty-five. T. has five quatrains not found in the others, and the others have ten quatrains not found in T. Lastly, in T. the poem is addressed to Gille-easpuig ; in the other versions it is addressed to Cailin.
In E. the title is " An Duanag ullibh, le Bard mhic Ileoin, do Chalean larla Aroghaiel, 1569." In 1569 the Earl wa^ Archibald (Gille-easpuig Donn), not Colin. J. F. Cajnpbell, apparently copying f rom an old paper, calls the poem ' ' An Ode or Sonnet composed by a Highland Bard in Honour of Colin, third Earl of Argyll, in the reign of James V., upon his being appointed by the King to com-
Notet 309
mand an expedition against the Douglases, then in rebellion on the Borders,"
Internal evidence is decisive in favour of GiUe- easpuig Ruadh, Earl 1533-1558. L. 6872 is in the other versions
Cailean larla faoi chliuidh, which is a syllable short : Cailin doea not suit the metre. In 1. 6921, Seumas nan Ruaig must be James Macdonald, Chief of the Diin Naomhaig branch, who was niarried to Lady Agnea Campbell, daughter of Earl Colin, who died in 1533, and sister of ArchibaJd, his successor. Now James became Chief in 1538, five years after Earl Colin's death, and his close relationship with Argyll was the result of the composition of quarrels about 1545. If, therefore, we identify Seumas nan Ruaig with James Macdonald, the conclusion is that th« language of the poeni applies to Archibald, not to Colin. Lastly, we have the- reference in 6934 to " cìoe Thìre Conaill," the tribute of Tirconnell. In 1555, " in a dispute between Manus O'Donnell, Earl of Tir- connell, and his son Calbhagh, the latter went to Scotland and procured a body of troops from GiU- espick MacCalain, Archibald, fourth Earl of Argyle." — Gregory, W.TI., 196. A long poem to MacCailin, composed by an ollamh who came on the embassy referred to, exists in Adv. Lib. MS. LII. The Duanag Ullamh was therefore composed between 1555 and 1558.
6885 airth'eagal: an Irish usage; Sc. Gaelic air i'eagal, for fear of thee.
6913 ereach na Samhna : compare 4005 n.
6936 Conn: perhaps for Leth Chuinn, Conn's Half, i.e., the northern half of Ireland.
6942 do chnimhaith dh'urrainn, thine equal of a responsible pereon, chief ; a chief to match thee.
Faclair
311
FACLAIR
àbhach, 2192, sportive.
abhall, m., 3497, 4468, 6878, an
apple trec ; a chief . àbhaist, f., 6916, custom, practice;
dwelling-place : an làrach an
robh à. do sheanar, T. 145 ; <^aidh m'à. an diosg orm roimh
thim ; M.C. 69 ; a aibhist fhuar,
gun tuar gun dreach, S. 297;
? Norse dvist, {., abode. aeaid, {., 515, 1842, 4351, a pain,
Btitch. acarachd, f., 3942, gentleness,
mildness. acartha, 4473, kindly, indulgent. aefhuinn (acuinn), 2146, f., equip-
ment, tools, harness; -each, well
equipped, potent. O. Ir. acc-
maing, instrument, apparatus,
means; ad and cumang, power,
ability. aehd, m., 5468, an act, law,
decree; Lat. actum. aehdaidh, 2245, gu h-achdaidh,
amuredly. eidhare, l., 5270, a horn, shot-
hom; ad and arc, defend, as in
teatairff ; Lal arc-eo . aieeaehd, (., 4484, a lesson, guid-
ance. aigeal, m., 245, 5141, the deep;
by-form of aigeann from Lat.
oei*anu». aigeannaeh, 3798, 5082, spirifced,
mettlofiome ; by-form aigeannt-
ach, 3038; aigne. aighear, m., 6294, mirth joy; i»
nean fhocal i nGacdheilg
" tàilliùr aerach " ; Lat. aer,
Iho air. aigne, m., 1391, 4231, mind, spirit.
àilean, m., 270, a green.
ailis, {., 5639, act of imitating
rivalling ;
Mo bheannachd ri m' bheò D'fhear aithlis do ghnìomh — R.C. II., 338;
by-form of aitkris (in the Iriah
sense), q.v. ■ àilgheas, àilleas, m., 3430, will,
will, pleasure ; àil, will, and
f/eas, from guidhe. Ailpineac/ì, m., 3986, 6038, a
descendant of Alpin, father of
King Kenneth MacAlpin. aimòeart, f., 883, poverty, want;
Is làmh chur an toiseach na h-aimirt,
Dhol a cheangal ri leoideig le ruibein breac. — T. 209;
an-beart. aimbeartach, 2267, poor, needy. àin, f., 1256, hoak. ainbheach, m., 2679, 4777, debt;
«n, exccssÌTO, and fiach, debt;
cf., anbhann, weak, from an and
fann. aingeal, m., 3875, an angoJ ; Lat.-
Gr. angelut. aingeal, ni., 656, 1574, fire, light;
a fìro; anns gach rùm dà a.
deug, T. 216; honce Sc. ingle. ainiochd, (., 4923, cruelty ; an-
iochd. ainnit, 613, n«edy. ainsheasgair, 1016, 1912, rudo;
violent : a-n-tcasgair. airclcach, m., 5455, a cripple;
airc, want, and •laeh. àirigheach, 4925, rich in shielingi. airidh, f., 1542, 6850, merit, dosert;
is maith an a., ho well doserves
312
Bàrdachd Ghàidhlig
it ; serves him right ; do badh
maith an airigh da dènamh sin
thusa, Cath Fint. 762. àirnean, 6091, the reins, kidney.s ;
àra, f., a kidney ; O.Ir. dru. airtneal, m., 2107, 2268, 3370,
weariness, heaviness. aisith, f., 1951, 1965, diispeace,
strife, oontention ; as, privative,
and stth. àiteach, m., 1668, 5724, agricul-
ture, cultivation ; àite. aithrighe, f., repentance, peni-
tence ; Sc. G. aithreachas. aithris, {., 4378, 5921, act of re-
counting, repeating, imitating,
echoing ; see ailis. aitreahh, m. f., 1280, 2063, 4874,
an abode, residence, building :
ad, and trèh, a dwelling, vil-
lage; cf. Ad-trebates, a tribe in
Gaul ; cf . caidreahh. àlach, m., (1) 4674, a race, f amily ;
(2) 5032, 6908, a boat's comple-
ment of oars and rowers ; (3) a
oollection, group ; àlach bhur
biodag, T. 43; from àl, a brood. amaiseach, 161, 730, sure-aiming,
unerring ; amas, hitting ; ad
and root of meas, judge, com-
pute. amalach, 3127, ? looped, with
looped handle ; O. Norse,
hamla, a loop. amhailt, f., 4933, a trick, deceit. anagrach, 2739, quarrelsome; for
angnàthach. angar, m., 3142, anger ; Eng. anghnàth, m., 4630, a bad habit. annas, m., 3225, a novelty, rarity ;
for anghnàs. annlag [ainleag) -fairge, f., 190, a
sea-martin. annlan, m., condiment, kitchen. ànrach, 517, a forlorn person,
wanderer; an-rath-ach. anrath, m., misfortune, distress ;
an, and rath, grace, luck. aomaidih, 4610, 'incline, force a way; by-form of ao.i.
aonach, m., 1660, 3488, (1) a soli- tary place, a mountain-top, hill ; (2) a place of union, a fair, market; cf. Lat. unicus, single ; unire, unite, both from unus, one. aorahh, m., 4480, constitution,
frame (bodily or mental). àrach, f., 684, 689, 1509, 1913, &c., a battle-field ; Ir. dr-mhagh, f ., plain of slaughter ; cf . mor- mhoich, from mor-mhagh, sea- piain. àrhhiiidhe, 5344, for òrhhuidhe,
gold-yellow. àrdghuailleach, 5046, high-bowed
(of a ship) ; guala, shoulder. armchleasach, 1316, " weapon-
featsome," dexterous. àrmunn, m., 685, 1090, 1687, 2240, 3246, 5779, a hero, warrior ; originally, a steward, " maor" ; in MacVurich equivalent to " duine-uasal " ; from Norse drmadhr, gen. drmanns, a steward. àros, m. f., 594, a dwelling, man-
sion. àrsaidh, 1293, ancient ; Ir. drsaidh. artrach, m. f., 6889, a vessel, ship ; dheanadh deagh àrdroch roimh an tuil— A.M. 171 (Ist edn.); gabh an caomhanach-s' 'nad àrdroich — ih. 176; an cuid fhuair airdrigh — R.G. 144; sgaradh o chèile an ardruidhe — R.C. II. 204; do lèig uaith na hardradh go hAIbain — ib. ; fardrach de long— W.H.T. III. 33. Ir. drthrach, vessel; E. Ir. arthrach, (1) ferrying over, (2) a ferry-boat, a boat, vessel. àruinn, {., 1698, 5065, a forest,
hunting ground, frìth. àsaig, àsuinn, {., 5990, tools, ap-
paratus ; acfhuinn. àsaran [àsran H.S.D.), m., 6503, a destitute wanderer, a forlorn object; bu tusa athair nan
Faclair
313
àaran— T. 191; from fà$, deso-
late. ateaoin, 1952, (1) unkindly, rough ;
(2) 608, 2564, 2985, unkindnes^,
harshness, enmity ; ascaoin
eaglais, excommunication ; «s,
privative, and caoin, mild. cucartach Hn, m., tow, coarse
lint atgaill, 3047, arm-pit; achlais ;
usually asgall, m. ; f rom Lat.
axilla. ath, 2917, flinch, refuse, hesitate ;
athadh, 3481, refusal, sparing;
ath', back. athsgeul, m., 6264, here, a tale at
second hand ; twice-told tale ;
ath and sgeul.
bac, m., a bend ; 2831, bac- cruachain, haunch ; 3136, bac na h-easgaid, the bend of the hough or back of tho knee,
bad, m., 1813, 4570, a clump of trees; 74, 148, 739. a clustor, close body; diminutive, 1717, badan; not in Ir.
bàdhun, m., 4081, a bulwark,
fortress; literally, cow-fort; bà
and ditn. baganta, 3054, neat, tight. baidtal, m., (1) 5870, a battlement,
towcr: (2) 3799, a standard;
Elng. battle, battlemcnt. bàidte, m., 1889, a musician's (or
poet's) fee; duais; from Eng.
toage. baile, f., 2763, a plump of rain, a
flood. bàÌT, m.. 2698, 4773, (1) a path,
cspecially a path opencd
through snow ; (2) a goal : (3) a
gamo, the gamo of war. bàireaeh, {., 4767, the lowing of
oattlc : based on bà, cowb ; cf .
onapraich, cneadraich. bàirlinn, {., 6026, a billow, rolling
ware. balg, m., a bag; 6285, a quiver;
Ir. bolg ; cognate with Eng.
belly.
balg-shaighead, m., 6426, 6562, a
quiver. balgshuileach, 3298, full-eyed.
1. hall, m., (1) 822, limb, member; (2) 67, parts of tho rigging, rope ; 5823, b.-tarruing, hal- yard ; (3) 1450, 1868, a spot ; air ball, on the spot, at once.
2. ball, m., 1878, a ball ; Eng. hallach, 6653, spotted ; breaò; cf.
Domhnall Ballach ; from ball
(3). haèl-beirte, m., 4837, piece of
tackle, or rigging. ballhhreac, 719, spotted and
speckled. hall-coise, m., 6551, a football. banaltra, f., 4916, a nurse; now in
Sc. G. banaltrum. hannal, m., 41, 3782, a company of
women ; f rom ban, composi-
tional form of bean, and ddl, a
tryst, meeting. haoghal, m., 5429, danger ; 0. Ir.
haigul, haefjul. harant, m., 5829, surety, reliance;
earbsa; from Eng. warrant. hàrcaideach, 6377, flowing, run-
ning in torrents ; hàrc. bàrr, m., 4890, a crcst. harrach, m., 5195, branches of
birch ; brushwood. barrachd, f., 1068, superiority,
oxcellencc. barradh. m., 5826, act of rivet-
ting ; bàrr, top. harrag, {., 1775, scum ; hàrr, top. barran, m., 1582, a hedge or top-
fence ; coping ; 6àrr, top, harrasach, ZlÌ^, supassing, beau-
teous : hàrr. harrdhias {barradhias), {., 3275,
the point of a sword ; 6«rr, and
dia.^, an oar of corn ; tip. basdafarh. 2845. noisy, cheery. basr/fir, 2846; cf. basgaire, " sgal
pìoba" (H.S.D.), liternlly, a
mournful clapping of hands;
ha.<t, a palm, and frlirc, noiso, hntailt, {., 657. 677, 2351, a battle;
Eng.
314
Bàrdachd Ghàidhlig
bàtannach, 4981, i'ich in boats. hàthghiullan, m., 2253, a simple
lad. beach-eòlais, 4782, a leading bee,
queen-bee. beachd, m., meditation, observa-
tion. beachdaidh, 4488, certain, confi-
dent. With gu b. compare gu
h-achdaidh. bcadarrach, 4676, sportive, be-
loved ; cf. beadradh. bealaidh, m., 1472, broom ; not in
Ir. heaaas-tighe, f., 827 ,house-wifery. hearra, m., 2768, a cut, cleft;
bearr, clip, shear. bearradh, m., 121, a cutting,«pre-
cipice; bearr, clip, shear. heart, f., (1) 3888, a deed ;
Aonghais òig, dean b. shuairce
— Duan. 197; (2) an occurrence ;
Sud a bh. nach do shaoil mi
Air an t-saoghal-sa thachairt —
G. 68; (3) an engine, instrument
of any kind, e.g. 103, fishing
line; 4293, sword-sheath ; 6717
rigging of a ship. heart-chunnairt, f., 2199, a matter
of doubt; V. cunnart. beartach, 4982, well-rigged, well-
equipped ; acfhuinneach. heartadh, 4985, act of adjusting,
trimming, harnessing. beithe, m., 4561, a birch wood. heithir, f., 630, a thunderbolt;
6587, na beithreach ; 4039, beò-
bhcithir, a living thunderbolt. beòdha, 2913, lively, active,
sprightly. heòtachd, f., 1228, means of liv-
ing, sustenance. beum-cnàmhain, m., 645, a rank-
ling wound. beurla, f., (1) 541, language; (2)
660, the English language ; O.
Ir. bèlre, speech, based on bèl,
lip. beurra, beurtha, 3C65, sharp ;
heàrr, clip.
beus, m., 4943, bass (in singing) ;
mo chearc fèin 'g am bheus air
stocan— A.M. 73; bha Richard
's Robin brùdhearg ri seinn '«
fear dhiubh 'na bheus — A.M. 53. heusadh, 2975, giving a bass in
music. biddhchar, 3265, rich in food,
fruitful; biadh and cor, a set-
ting ; cuir, set. biadhtach, biatach, m., 3991, a
hospitable man ; literally, a
feeder. bile, m., 6381, (1) a great tree:
(2) a champion. bile, f., 335, a lip, edge. binncach, 6670, horned, peaked ;
an eilid bheag bhinneach — D.M.
164, 49; beann, a horn; biniiein,
a little horn. hìog, m., 2794, a chirp. bìoganta, 5517, sprightly ; from
hìog, Ir. hiodhg, a start; cf. Ir.
hiodhgaire, a lively person. biolaireach, 4960, rich in water
cresses. biorach, m., 95, a dogfish ; bior, a
sharp point. biorraid, f., 4564, a helmet, a cap;
Eng. birctta. hiothfhuaim, f., 1214, unceasing
sound. bith, m., 6935, a being. hlfiidhealtrach, 1214. warm and
dewy. blaoghaiì, m., 6652, a fawn's cry. hlàr, m., (1) a clear spot, a mossy
plain, e.g. Blair in Athol, B. in
Gowrie; (2) 3100, 3402, 3437, a
battlefield, a battle. blàth, m., 4921, a blossom ; b. na
brice, the marks of smallpox. blàth, 4763, smooth. ho-shamhna, f., 4006, a cow lifted
or claimed at Hallowe'cn. hoc, m., 151, a spring, leap. bòcadh, 3821, act ®f swelling,
bursting forth. bòd, m., 5811, a wager ; geall ; bhith cur bhòd is geall rèis ri
Faclair
315
daoin-uaisle — T. 278 ; Lat. votum.
bodach-beag, m., 85, a oodling, young rock cod.
bòdhay, l., 195, a sea-lark.
bogadh, 103, act of casting a line; wagging; Ir. bogaim, I move, stir.
bòrcadh, 2955, act of swelling, blossoming.
bòrcach, 3280, swelling, sprouting.
bord'fuaraidh, m., 5116, the wind- ward side of a ship.
borganta, 4108,
borran, m., 3266, moor-grass; cf. borrach, from borr, big.
bòtach, 1597, stout-legged ; liter- ally, booted ; Eng. boot.
braghadh, m., 4724, a noise, a burst; explosion.
bràighe, m., 2060, upper part (of the chest, of a country-side, or glen; 3393, g., a' Bhràghad ; Brae-Moray, Brae-Rannoch, &c.
brang-thrònach, 3299, of wrinkled snout? a mhaoisleach bheag bhrangach, D.M. 176, 260; Ir. 'rangach, grinning, snarling; - (;. branks, a pillory for the umguc and mouth ; hrank, to bridle. '* As thin, as sharp and sm&' As cheeks o' branks."
braonach, 6703, 6929, dewy, moist,
brasphort, m., 2916, 2940, 2953, u swift-going tuno.
bratbr/id, m., 2S^, a covering cloth.
brath, m., 6402, information.
hrnthndnir, m., 4558,
'trndh, m., 3043, act of covering
■vith spots, carving; sgiath
t hroac nam ball iomaid— "T. 14
a many-studdcd shield.
'irenman, m., 1698, tail o£ sheep cr
goat.
br/id, m., (1) a piece of cloth; (2) a kfrchief; 3783, a three- cornored knrtch or coif formed of a squaro of fino linen, worn by married womon ; gura maith u thig b. air a chàradh beann-
ach ort (arranged with peaks), G. 52; b. an càradh crannaig,
a coif arranged on a frame,
" kertch on props " ; (3) 5017,
5600, a sail. brèidgheal, 4324, whit© - sailed ;
5440, with white head-dress,
white-coifcd. brèideach, 3858, a coifed woman,
a married woman ; opposed to
grìiagach, q.v. breisleach, f., 300, delirium, con-
fusion ; bris. briodal, m., caressing, flattery. briogadh, m., 5968, 6343, act of
pricking; briog, Eng. yrick. hriosg, 3027, to start, leap. briosg-ghloireach, 2705, r«ady of
speech. bròd, m., 4480, arrogance, haughti-
ness ; Ir. hròd, delight, pride ;
Eng. proud. hròg, f., a shoe; 6533, bualadh
bhròg, challenging ; f ìon 's
branndaidh 'ga òl Aig na fir bu
chruaidh gleò Agus bualadh
narii bròg 'gan teumadh — T. 10;
's beag an t-iongnadh mi liath-
adh 'S i so bhliadhna bhuail
brog orm (given me a shock) —
T. 95. hrosdadh, m., 2940, act of incit-
ing; root of brod, a goad. hrothluinn, brohiinn, f., 2892, loud
swelling sound ; literally, boil-*
ing. bruaidleineaeh, hriiailleineach,
1391, perturbed, grioved, vexed ;
bascd on bruadal (by-form of
bruadar), a droam. hruan, m., 638, a fragment. hruchag, f., 5042, a loaky boat. hrugk, m., 4704, a mansion. hruinngkeal, 4958, whito-belliod. hruthainn, {., 1214, aultry hcat;
root of hruith, Iwil. huadhach, 1621, having virtue;
huaidh, victory virtuo; Gaulish
and British houd-, as in
lioudicca.
316
Bàrdcchd Ghàidhluj
huadhail, 3011, lucky, fortunate,
propitious. buadhmhor, 1737, victorious. huaidh, f., (1) 716, victory, (2) 636,
2792, & passim, virtue, efficacy. buaidh-làrach, 1636, 3258, 3395, a
decisive victory. huaiìteach, 4925, rich in cattle-
folds or dairy-places ; huailc ;
Lajt. bovile. huaireadh, m., 850, temptation;
also, quarreling, soolding. buan, 6249, 6810, lasting. huarach, {., 3078, a spancol, a cow-
fetter when milking ; for bd-
drach, cow-fetter. huidhe, 948, fortunate ; gur buidhe
dhuit Nach cluinn thu oidh-
eadh t'aoinmhic — R.C. II., 333. buige, {., 4953, flatness in music. buil, {., 3477, efFect, result: tha a
bhuil air, its efFect is seen. buinne, m. f.. 2323, a rapid cur-
rent, bùireineach, 3294, bellowing. hun, m., 169. (am) bun chladaich,
close by the shorc ; 1428, bun
duirn, wrist. bun-a-hhuachaiUe, htfhhhuachaiU.
burrhhuachaiU, 187 , the Great
Northern Diver: also mur-
bhuachaill: muir and hv.achaiU,
a lad. hunadh, m., 5492, origin : g. • hunaidh. original, primitive,
own ; 6887. a shluao^h bunaidh :
cf. caomhaidh, gàbhaidh. bùrd, m., 6157, mockery ; Sc.
hoord, a jest; " sooth boord is
nae boord." hurral, m., 188, a roar, a mourn-
ful cry.
cahar-coiUe, 1456, see capull-coille. cablach, 4983, rich in cables. cahhlach, f., 4740, a fleet. cadha, m., 2031, a narrow path,
often steep. caih, m., 4572, a turf-spade,
flaughter-spade.
caidreahh, m., 3728, 5002, 5795,
6695, vicinity, companionship^
familiarity; from con, together,
and treh, a. dwelling; Gaulish
Con-trehia. caiyneachadh, caiyneadh, m.,
2474, 4622, 5666, act of coupling
or linking, crossing (swords) ;
caignich, to couple; caigeann,
a oouple. cailc, 5871, whiten with lime;
Lat. calx; Eng. chalk. cùileachd, f., 5362, genius, natural
endowment. cairhinn, 5277, a carbine. cairidh, {., 5038, 6027, a wall in
the sea to catch fish. càirte, 5114, 5119, part. pass. of
càirich, I arrange ; Ir.
còirighim. cairt-iuil, {., 4341, a mariner's
compass ; cf . iìilchairt. cairtealan, 770, quarters, lodgings,
billets; Late Lat. quartcUus,
Lat. quartus, fourth. cairtidh, 6859, swarthy, dark-
ooloured. caisc, {., 163, haste; cas, steep,
sudden. caise, {., 1445, a wrinkle, f old ;
cas, curled. caisead, {., 1425, steepness, swift-
ness. caisfhionn, caisioìin, 1596, white-
footed. caisg, 3822, check, stop ; Ir.
coisgim ; con and root seq-, say ;
Eng. say ; Germ. sagen. caismeachd, {., 1306, 1863, 2806,
4247, 5110, an alarm of battle,
march tune, signal. caitheamh, m., act of consuming;
5837, c. a' chuain, speeding over
the sea ; 5607, act of urging on ;
3856, 4886, act of casting at,
aiming at; ri c. eun is fhiadh is
lon— D.G. 139. caithream, {., 5126, a joyful noise
or shout.
Faclair
317
caladh, m., 65, 114, a harbour; from cafadh, hard, " the hard" ; cf. Eng. " the Hard." caladhphort, m., 5840, a haven,
harbour. calg, colg., m., 734, 1034, 2030, 5301, a prickle, bristle, short stiff hair; (2) 4167, a sword, rapier-; hence Calgacus, Ir. Calgach. talmnach, 4968, rich in doves. calpa, m., 6350, the ' calf,' or
thicker part of an arrow. camparaid, f., 1276, bustle. eanntaireachd, l., 1272, chanting. eaochail, 1850, to change colour,
to faint. eaoir, {., 232, (1) a blaze, stream of sparks; (2) a white tumbling strcam of water. eaoirgheal, 263, white flaming (of
fire or watcr). eaolruith, m., 2028, a narrow race, i.e. a straight course, without deviations. eaot-earra, 5426, with narrow butt. eaomhaidh, 4715, protecting, shel- tering; g. of verb. n. of faomhaim, I protect. loraeh, 4939, rich in rowan- berries. eapull-coille, m., 3460, the caper-
cailzie, wood grouse. ear, m., 180, 4931, a turn, trick ; air a charaibh, in spite of his «hift«; 162, 1502, an caraihh, ncar to, in oontact with. riradh, m., 178, c. fodha, plung-
ìng hcadlong. rnrridh, m., 5509, act of placìng, arranging; 3505, 5790, treat- mont; 5545, an c, in order. irragh, m., 5658, a pillar stone; ro<^t of carr, carraig. earthannaeh, carrannach, 4472,
charitable, friendly, kind. rriM, {., foot; 3, an cois, hard by, noar.
usadh, m., 6845, act of wrinkling. 'ts, m., 4720, hardship, a misfor-
tune ; 1695, pity ; 2166, cha'n 'eil c, it is no pity. cas-eudannach, 6846, of wrinkled
face. casgair, 2941, mangle, slaughter; Ir. cosgraim ; con and sgar, sever. cata, càta, m., 1613, a sheep-cote;
Eng. cote. cath, m., (1) battle, (2) 6581, bat-
talion. càth, f., 839, 1706, 1783, husks of
corn, used for sowans. cathndh, m., 6499, snow-drift; from root of caith, drive on, impel. càthar, m., 1781, 3288, broken
mossy ground. cathardha, catharra, militant; 4636, an creideamh c, the Re- formed (Protcstant) religion ; an Eaglais ch., the Church militant. ceannas, m., 1073, authority;
ccann. ceannhheirt, f., 3691, headgear,
helmet. ceann-ceille, m., 4690, 5153, ad-
viser. ceann-cinnidh, 1676, m., a chief. ceannfhionn, 1466, white-headed. ceannphort, ceaniiard, 3393, 4528,
chief leader, chief. ceannriahhach, ,6673, with brindled
head. ceann-seanchais, 3542, source of
information. ceannsgal, ni., 4669, command,
authority. ceannsgalach, 2464, authoritative,
masterful. ceann-.ùthe, m., 4807, a peace-
maker, ceann-slaite, m., 5601, the man al
tho yard of a vcssel. ceann-taice, 4626, ' hcad of sup-
port,' chief pillar. ceann-uidhe, m., 2186, 6033, 6555, the end of a journey ; an objec- tive ; a hospitable man.
318
Bàrdachd Ghàidhlig
cearh, m., 4262, a rag, tatter; a deficiency.
cearrach, m.., 3679, 5456, 5585, a gambler, gamester; Ir, cearbh- ach. " Professional gamblers were very common in Ireland 200 years ago ; they visited the houses of the gentry periodi- cally, and are constantly alluded to by the poets of the period." — Din. So also in the Highlands and Islands.
cearrachas, m., 6374, gaming, gambling.
ceart-tarnach, 4952,
ceatharn, {., 2396, a troop.
ceathairne, l., yeomanry ; the portion of a population fit for warfare; 3734, c.-choille, out- laws ; cf . tuath-cheathairn.
ceigeach, 739, shaggy ; ceig, a mass of shag.
cèillidh, 4729, wise, prudent; Ir. cèillidhe ; from ciall, sense.
cèir, f., (1) 1325, 4891, 5427, 5967, 6341, wax; (2) 5302, a deer's buttock.
cèirgheal, 1179, 4911, white - but- tocked.
ceòl-cadail, m., 3350, a lullaby.
ceòl-cluaise, m., 2319, 5110, music for the ear. Compare beurla- eluaise, English learned by ear.
ceòthranach, 227, drizzling.
ceudfath, f., 5355, 5770, sense.
ceumluaineach, of swift-moving step.
cion, m., 1898, 6238, want.
cion, m., 5060, love, esteem.
chun, 1475, to; by-form of chum.
ciall, f., sense; 5336, a chiall, darling.
ciarmhon', m., 1455, a dark- ooloured hill ; cf . Dail chiar- thulaich, in Glen Lyon.
ciatalach, 4552, sensible ; ceud- fath.
cillein, m., 6389, a secret store; daoine beaga a rinn c. — T. 55; adj. gu sàsta cilleineach — T. 30 ; cill, a church.
cinnseal, m., 5620, beginning, start; bu tric an c. baiteal thu — Duan. 63 ; an am dha dol an c. cumasg — T. 384.
c\ob, {., 3266, mountain grass.
cìoch-thoisich, {., 6902, fore-breast.
ciorbail, 3026, snug, close wrapped.
ciorrbhadh, 4518, a maiming, cut- tihg, mangling.
ciorram, m., 133, a hurt, mis- chance; Sc. G. for ciorrbhadh; eompare ciùrr, to hurt.
cireach, 3281,
ciste, {., a chest; 4383, an cistidh, in a coffin.
clachan, m., 3025, a kirk-town; Ir. clochan, a monastio stone- cell, or a group of such.
clàd, m., 1479, a wool-comb; Sc. claut, clauts, a wool-comb.
clais, {., a furrow ; 3685, a furrow or fluting in a sword blade ; root of cladh.
claiseach, m., 3019, a fluted blade.
claisghorm, 5748, blue-fluted.
clannfhalt, m., 4294, clustering hair; clann, {., a lock of hair; Lat. 'planta, a sprout.
clanna-speura, 6591, the heavenly hosts.
clàr, m., (1) 997, a board, plank; 4845, a tablc; 4433, (2) a chess- board: (3) 4330, 4827, board of a coffin ; (4) 595, a wooden vessel ; primarily, a shallow ob- long vessel, hollowed out of one piece of wood. o. an eudainn, thr forehead.
clèir, {., 1333, the clergy ; dat. of cliar.
c«, cmh, f., 1315, 2162, powet, vigour.
clì, clìth, 1100, left-handed ; mis- taken, wrong.
cliar, {. (coUective), 5339, 6143, 6877, poets, bards; Lat.-Gr. clerus, a lot.
cliath, {., 1563, a hurdle ; 5029, a bank of oars ; o. fhuaraidh, the windward side ; o. leis, the lee side ; chuir sinn a maoh cliathan
Faclair
319
righne, Is bu ghrinn an t-àlach iad-A.M. 163. eliathy 740, to harrow ; f rom
eliath, a hurdle. eliath-chomhraiff, a champion ; sàr c. air cheann sluaigh thu — Duan. 148. cliathta, cliata, 3874, lothagan c,
brood-mares. elibisd, clihiste, m., 156, an awk-
ward fellow. eliit, m., fame; 6872, d. cliùidh; & cur a chliùidh (gen.) ; Miss Brooke's Reliqucs, 280; root f eluinn; Gr. kh'os, fame. elogad, clogaid, clogaide, m., 3368, 5422. 6562, a helmet ; f rom elog, head, and ad, a hat. elòimhiteaeh, 1230, downy ; elòimh, wool, and ite, feather. elùdach, 421, clouted ; Sc.-Eng.
elout.
eluth, 4404, snug, oomfortable ;
cf. M. Ir. cluthnr, shelter ;
Gael. eluthaich, to warm, oover.
enàmhan, m., 1732, bitter talk;
enàmh, gnaw. enap, m., 4587, a thump. eitapach, 2848. rattlìn^r- enapraich, {., 2858, 4433, act of
rattling. eneadraich, f., 2849, a sighing,
moaning.
eniadaeh, m., 2997, act of carc8«
ing, fondling; triuir nach gabli
an cniadachadh, coarc, caor, is
caillcach.
entuie, m., 2591, 4092, 4665, ahond.
envuuaeh, m.. 4468, 5924, fruit.
produce. eobharUuh, m.. 89, 1300, booty.
spoil. eoehull, m., 1825. a hu»k. into'; •
mont: Lat. eucuUus, a hood. eòigeamh, m., 4323. a fifth, :i
province; Ir, eùigfndh. eoigcrìoch, m., a strangrr. flbreigner; now fir. G. mi// reach : con- and rfiorh ,-; boundary; lit«rally.
belongs to a neighbouring pro- vince; cf. Lat. conflnis. coileag, {., 143, a knoll. coi-meata, 4554, a co-mate ; Eng. coimhdheis, 4987, indifferent;
coimh-dheas. coimhUng, {., 135, a raoe, oom- petition, contest ; con-, and lingim, I leap. coinncalt, 585, bright, brilliant; i^inneal, a candle, torch ; in older literature, metaphorically, a brilliant hero. còir, {., (1) 6303, right; 5433, 5796, air chòir, rightly, comfortably, soundly ; (2) 4875, 'na còir, near it, in its presence. coireadh, 3039,
còisreadh, còisridh, {., 585, 1221, a oompany, a choir ; Ir. còisridhe, guests at a feast. coifeach, 4981, abounding in small
boats ; coit. colgail, 717, fierce, angry ; colg,
a bristle : cf. frioghail. colganta, 4108, fierce, angry. coll, m., 6924, a hazel tree; 4468,
c.-cnuasaich, a fruitful hazel. com, m., 2937, 2958, 4749, the
chest, body. comhnchag, {., 6598, an owl. comhad, m., (1) a oomparison ; (2) the second couplet of a quatrain ; coinìi and fada. comhdach, m., 1990, act of niain- taining, proving ; proof ; mar ch. air bhith fìrinneach — Duan. 54; thu labhairt na h-urrnd Is nach b'urrainn thu ch.— G. 87; a thabhairt a chòdaich — Il.G. 139. comhdhaltu, comhaltn, m., 6306, a foster brother or sister; comh and dnltn. comh-dhosguinn, m., mutual mis-
fortune. comhìn, {., 5472. a door valvo ; for d., CDnihhn'nn, corriparo oomhla-lùtliainn, II.S.D.
320
Bfirdnchd Ghòidhlig
xomhlaìì, m., (1) 1972, 5122, a company ; (2) 2073, a com- panion. £omhlann, m., 4514, a duel, com-
bat ; comh and lann. comhòl, m., 5905, a banquet; lit.
co-drinking. comhruith, 2330, act of racing ; a
race. comh-sheinn, 4948, harmony. comraich, f., 3219, protection,
place of rcfuge, girth, sanctii-
ary ; the sanctuary of a deer
forest; Ir. comairce ; con and
airc, defend eonaltrach, 581, rich in conversa-
tion ; conversible. confhadh, m., 4111, 4519, fury,
rage. cònsach, 4592, act of ovei'coming,
subduing ; fear a chonngach
Mhic Cailein— T. 97; vb., cha
do chonnsaich e Muile — T. 97. consjìunn, consmimn, m., 697,
1109, 1908, 4115, a hero. cons'punach, consmtinnach, 4045,
warlike, heroic. contaod, m., 2157, a dog-leash. corhadh, m., 86, act of spoiling
(here, by nibbling) ; Lat. cor-
ruptus. còrcach, f., 5550, hemp. còrn, m., 4849, 6141, a drinking
horn. corr, rounded and tapering to a
point; as noun, 1225, the tip. corr, f., 169, a crane, heron. corr, 82, odd ; some. corrhheinn, f., 6655, a rounded
hill, tapering to a point. corròheann, 4315, w^ith tapering
points ; corr, and &eann, a horn. corrach, 3299, 6894, pointed ;
cluasan c, D.G. 138; hence,
unsteady ; 3265, steep. corrag, f., 1178, the f ore-finger ;
literally, a small tapering thing. corran, m., 4896, a small tapering
point; cf. corrag; often applied to taper headlands, e.g., the Corran of Ardgour.
corrgheal, 4800, having white pinnacles.
corrghleus, m., 4110, air ch., in prime condition, in high spirits, impetuous.
còrsa, m., 512, a coast ; Eng, course.
cosgair, 2696, see casgair.
cosg. see casg ; 5799, put an end to ; hence, f ulfil, servo.
cosgradh, 4579, see casgradh.
Qosnadh, 1142, act of contending, defending, winning : O. Ir. cosnam, striving.
cothairh, 2242, gain, get, win ; Ir. cothuighim, rear, preserve.
cothanta. 1968, helpful?
cràc, 628, 3485, see cròc.
cràcach, cràiceach, 3277. 3305, antlered ; by-form of cròcach.
cràdhlot, m., 515, a painful wound.
cràghiadh, m., 3291, 5041, a bar- nacle goose.
craìin. m., (1) 6875, 6880, a treo; (2) 4979, a mast; (3) 5158, a flag-pole ; (4) 4891, an arrow ; (5) 6160, a plough; (6) 4806, a coffin.
crannag, f., (1) 4978, 4986, the cross-trees of a ship ; a crann- ngaibh a churaich — D.G. 96; (2) 3783, brèid an càradh crannaig, a kertch or coif supported by props ; cf . brèid an crannaig, a kertch on props — Carm. Gad. II., 212.
crannaich, 3271, to wither.
crann-cèille, m., 5928, a helm, rudder; literally, tree of sense Cl. na C. 17, 216.
crannghail, {., 5543, wrought tim- ber (of a bow) ; of a bagpipe : pìob Dhomhnuill Crannghail bhreoite is breun roimh shluagh — G, 292 ; Ir, crannghail, a chancel screen ; E. Ir. crann- chaingel, a chancel screen ; Lat. cancelli, lattices,
crannlach, f,, 189, 5048, a teal duck; crann, and lach, a wild duck.
Faclair
321
0raobfi. f., a branch, a tree; 5900,
a scion. traohhach, 3837, branching, flow-
ing; 6096, mantling. eraobh-rhomhraig, a champion,
G. 142. eraohh-chosgaìrit), l., 2597, 3390,
5912, a dcath-dcaling warrior;
literally, a branch (or tree) of
mangling. 4raobh dhruideadh, 5903, cf.
crann-druididh, a noble ; Isaiah
43, 14. eraobh-fheirge, f., 2829, a niant-
ling flush of wrath. eraobh-shìochainte, {., 3175, a
branch of peace, a peacemaker;
T. 45: from the branch which
was shaken to quell disturb-
ance in hall among thn ancient
Gael. ereaehaun, m. f., 2136, 3023, the
bare wind-swept part on the
top of a hill ; ereach, to spoil,
ravage. ereai, m., 4465, the frame-work
of a house-roof. ereuhh, rrè, m. f., 522, the body. eridhe, heart; 6746, Alasdair c,
beIovo<I A. ; an t-Iain c. mac
Lachlainn, G. 135; aig Mòir
ch., Duan. 98; a Mhairrearad
ch., Duan. 140. eftne, l., 4811, niggardliness ;
erìon. eriobadh, m., 4491. criomadh, m., ZTJZ, act of pick-
ìng. erìonehur, m., 3040, a fall of
anow or small hail ; crìon,
«mall, and eor, cur, a placing,
•etting. erithreothndh, 623, hoar-frost. cròc, /., a hrnnch of a dopr'fl horn. eròie, i., tho bell or small bubblen
on liquor. erhdha, 1112, valiant; literally,
bloody. from crò, blood, gorc. eròdhenrg, 2903. blood-red. eroidhfhionn, 1577, white-hoofed.
cròilein, m., 588, a little fold or
circle ; crò. crois, f., cross-tree of a ship. croiseach, 4980, 6901, having cross-
trees. crois-tàraidh, -tàra, {., 1654, 5077,
the fiery cross. croit, {., 1790, a hump. crònanach, 6673, crooning, belling, crònanaich, f., 6709, act of croon-
ing, belling. crosgach, 2594, in croas mood,
surly, hostile ; f rom crosg, a
cross, crossing. crosgag, f., 91, a starfish; from
crosg. crottich, 4968, ? rich in curlews;
cf. Ir. crotach, a curlew. cruadhag, f., 4629, distress;
cruaidh. cruadhlach, 3297, liard stony
ground. cruaìdh, f., 3668, steel, g. cruadh-
ach. cruidheach, 3691, 3876, 4291, shod ;
(usually crùidheach) : crudha,
a Iiorse-shoe ; Ir. crùdh ; crubh,
a horse's hoof ; E. Ir. crù. cruiiiiìf:, m. f., 1219, roundness ;
the round world. crìiislc, crùidse, f., 3611, a vault
of a church, a burial-vault ; M.
Eng. cruddrs, a crypt. crìin, m., 4298, 5177, a crown
piece. crùnnir, m., 5566, a crowner. cruiinluath, m., 2849, tho fìnal
measure of a pibroch ; urlar is
siubhal gu siùbhlach. Is crunn-
luath mu'in fuiricli i sànihach—
D. M. 326. 47. cuaichnich, 3008, to plait ; cuach,
a cup. a curl. cuairf, f., 454, &c., a circuit, e.g.,
by the bnrds. cuan, m., 3386, a narrow sea, tho
ocean ; originally, inlet, bay. cuan-long, m., 4976, a harbour. cuanta, 1218, neat, elegant ; cf .
cuanna, handsoaie.
21
322
Bàrdaehd Ghàidhlig
euar, 4463, tormeni); cuaradh,
distress ; tha do bhean air a
c. — Duan. 61 ; cha'n i an
iargain gun ch. — Duan. 194. cudag, f., 87, a young coal-fish. cugann, m., 847, rich milk ; a
delicacy ; cha tig cè air cugann
cait; Lat. coquina. cuibhle, cuihheall, f., 2496, 4359,
a wheel ; often used of the
wheel of fortune ; Eng. wheel. t^ihhe, 6857, compar. of cubh-
aidh, fitting. cuidhte, cuite, 2058, quit of, rid
of ; Eng. Cuigse, Cuigs, 3425, Whiga. cuilhheir, m., 3046, 3796, 3831,
4076, 5282, 5420, 6332, a gun or
fowling piece. cuilidh, f., 79, a treasury; 3269,
6805, a secret haunt; c. na
frìthe, D.M. 166, 58. cuilm, cuirm, f., 581, &c., a
f east ; 4286, cuilmeach ; 4310,
ouilmmhor, rich in feasts ; E.
Ir. coirm, cuirm, beer ; Gaulish
kourmi, beer. cuing, f., 5539, a yoke, a hin-
drance. cùinn, m., 1464, a coin ; Eng. cùinneadh, m., 3922, coin ; 4347,
wealth. cuireideach, 4426, full of turns or
twists ; caochlaideach, curaid-
each, D. M. 166, 90. cuirplinn, 3129, cùl, m., (1) the back ; (2) 3341,
3681, the poll, hair; 1476,
fleece. cùlhhuidhe, 1420, yellow-haired. eùlmhaiseach, 1244, fair - blos-
somed. cùlghorm, 1275, green-leaved ;
from ciil, hair. tumasg, m., 5417, a f ray ;
comhrag. tuir, place, set ; (1) 5669, ag cur
ort, setting on thee, attacking
thee ; (2) 402, 'g a chur am
meud, increasing it ; 5439, c. an
ìslead, to lower. (3) c. an ìre
(a) 3231, make prominent, em- phasise, declare ; ach ma's a breug no firinn e, Cha chuir mi an ìre e an drasda, W.R. 66; ri uchd barra na tuinno 'S tu chuireadh an ìre do chainnt, M.C. 26. (b) taunt with, cast up to ; thòisich e air na nithean BÌn a chur an ire d'a nàbuidh ; (c) find f ault with for ; cha chuir neach gu bràth an ìre dhuit sin ; oompare, cha deach- aidh sin an ìre dhàsan, he was not pleased with that; {d) to assure ono that ; chuir e an ìre dhomh gu'n dèanadh e sin. (4) 4416, c. dh' fhiachaibh, to place as of obligation, to in- sist ; chuir e dh'f . orm gu'n (nach) dèanainn sud.
cumhdaeh, m., 4203, defence, pre- servation.
cumhduighim, preserve, roof a building ; 4759, lìfcf- do chumhdaigh.
cumhang, m., 6649, a defile ; con and ang-, as in Lat. ango, angustus.
cumhdaidh, 4507, inlaid.
chunhhalach, 1933, 4148, stead- fast, constant ; con-gahhala^h.
cunghhdil, 3459, keeping ; now ÌB Sc. G. cumail ; con-gabhdil.
cunnart, m., 2199, 5402, doubt; 157, danger ; Ir. cuntahhairt, doubt, perplexity, danger.
cunnradh, m., 471, a bargain.
cwpaill, m., 5025, 5115, the shrouds of a ship.
cwplach, 4982, fuU of shrouds of ships.
curaidh, 5049, exhausted, weary; neo-churaidh a ceum uallach — T. 290.
curanta, 4512, heroic; from cur- aidh, a hero.
cùrr, m., 5772, a corner; thug an ite chùrr sgeuraidh le'n trèin as an t-sròin — T. 115.
cuspair, m., 4886, an object, a mark, target.
Faclair
323
dàicheiL 2630, 2701, 4124, hand-
some ; Ir. dòigheamhuil, well-
appointed : decent. dàil, /., 1308, a tryst, mecting ;
2350, 'n an dàil, near them,
about them. dàl, {., 1299, a dispensation, fate,
lot. dail-chxMÌeh, 1791, a violet. dairehruaidh, 6893, oak-firm. daithte, daite, 3638, coloured,
painted. dallhhrat, m., 621, a blinding
bandage; na speuran fo dhalla-
bhrat— Duan. 104. dàmhair, f., 1811, the rutting of
the deer. daol, m., 4821, a beetle. dath, m., colour; 6096, dean d.,
blush ; do dhèanuinn do d'
dhearg-sa dath— Adv. Lib. MS.
XLii., 23. diahhadh, m., 6636, a soft eross-
place between two lochs, or be-
tween parts of the same loch. deaehamh, m., 755, the tcnth
part; decimation, thc kiUing of
a tcnth. deaehdadh. m., 1211, the act of
inditing. dictating; tha mo
chridhe p' d. deagh ni — Ps. 46,
1: Lat. dirto. drnlo-gualain, 3057, a shoulder-
brooch. deann. {.. ha«te ; 50. 113 ,366, 'n
an deannaibh, 'nan deann, in
hnt hajite. deannan, m., 122, a small num-
ber; cf. deannag. a pinch. deanntrnfh, f., 4530, flashing.
•parking. dearganarh, m., 3029, a red-coat. dearrnMan, m.. 2974, a rustling. deihhtenr, m.. 2212, a dcbtor ;
Eng. diilig, 2252, dealings; Eng. deiltrradh, m.. 3871, gilding. drirean, m.. 2426, injury. loa.?;
cha bhiodh dlth ort no d.—
Duan. 74 ; fcar a dh' eighcadh
gach d. a nuas — M.C 82
dèis, 3019, after.
dcis, 5183, see dias.
deiseil, 6545, southwards.
deisneil, 4964, of southern aspect.
dèistinn, dèisinn, i., 1128, abhor- rence, awe ; gun tioma gun d. — D.M. 134, 49.
deòradh, deoiridh, m., 4197, a pilgrim ; 4788, 5454, a stranger ; a destitute person ; originally, an exile, outlaw ; see urra,
deudach, m. f., 1445, 6844, the ieeth.
deudgheal, 3124, white-toothed.
dhiuchd, 3331, appeared, came; W. Ross — d. an comas sin 'n am dhàil, p. 2; da dh. uiieag is smeòrach, 14 ; is ann a dhiuchdas mi thairis do'n gharran leam fhèin, 15; d. mar aingeal . . ainnir òg, 28; d. na buaidhean, òigh, mu'n cuairt dut, 29; an uair d. an dia beag . . . mu'n cuairt, 50; mar ban dia d. o'n athar thu, 64 ; amh- chunnan (buttons) gu'n diochd- adh oord romp — T. 208 ; diuc- adh, coming to, prosenting oneself — A. & D. Stewart, Gloss. ; cf. cha do theachd an ceathramh cuid a stigh — W.H.T. II., 90.
dialtng, f., 6352, a bat; by-form of ialtag, Ir. ialtòg.
dias, f., an ear of corn ; point of n blado; 5183, dèis, tips.
dìg, {., 1773. 6423, a ditch ; Eng. dyke.
dìle, {., 694, a deluo'e; 6817, gu dìlinn, cver, usually in nega- tive phrases ; equivalont to " gu bràth."
dìnhhail, {., 3653. 3706, loss, want ; Ir. dioghhhdil, damago, want.
dìorhaisg, 926, implacablo ; di, privato, and casg, to chcck.
diogal, 100. act of tickling ; Eng. tickle.
diol, m., 3809, rocompense, retri- bution, usago : 5560, disponsing; 4623, ftatisfaction.
324
Bàrdachd Ghàidhlig
dìol, 5590, requite ; n. dìoladh, 860, act of requiting.
diomh, diomhadh, m., 1122, hatred, displeasure.
diomhuan, diomain, 6261, not lasting, fleeting, transitory ; negative of buan.
dìonach, (1) 4977, sheltered; (2) 6891, water-tight ; (3) of music, 2842, pìob as d. nuall, without breaks, continuous, fluent ; so in 2890, 3260, 4414, 4946; cf. troimh na tuill fhiara, nach dìonaich na meoirean — G. 89 ; (4) 6898, stagh d. dualach, a stay-rope, firm and plaited.
diong, 4534, to.match; diongfann, consuetudinal present ; f rom *diongabhaim, *diongf ainn ; gus an deang an t-oighre 'na t'àite — G. 142 ; dhiongainn fear 'san dol sios — Duan. 191.
diorr, m., 2794, a spark of life — H.S.D.
dìreadh, m., (1) 1830, act of sur- mounting, getting up above ; dtr, ascend : (2) act of exacting a fine ; nach dèan iad unnsa dhìreadh oirnn— U.B. 57: M. Ir. dire, a fine.
dìsle, f.. 4913, faithfulness, loy- alty ; by metathesis for dìlse, from dìleas ; cf. naisle, uailse.
dìsne, m., 6008, 6536, a die; M. Eng. dì/s, dice.
dtsneach, 1429. diced.
dìth, f., 1875, bhith dh., to lack ; 'g a dh.. lacking him.
diù, the refuse of anything : 551. cha bu d. leis, he would not scorn.
diùhhail, 3467, 4188, 5483, see dìobhail.
diùchair, (1) 3609, to ward off : (2) drive away ; fhuair iad seòl air bhur d.— T. 5.
diulannach, diùlnach, m., 613, 4984, a brave man ; Ir. diol- maineach, soldier, from dìol, pay ; mercenarius.
diùlanas, m., 3984, bravery.
diùthadh, m., 6317, here, a
scruple, niceness. do-hheus, m., 3351, vice, bad
habit. dohhran, m., 2741, an otter;
dohhar, water. dohharanach, 4971, rich in otters. dochar, m., hurt, damage ; frora
do- and cor, state ; cf . sochair. doillead, m., 3731, blindness;
cuir an d.., to dim : dall. dòineach, 603, sad, sorrowf ul ; an
cath a bha d. — Duan. 69. doinionn, {., 3281, a storm ; the
opposite of soinionn. dol, going; 3018, an dol sios, the attack, charge (the regular term). dolar, m., 6376, a dollar. domhlas, m., 5891, gall: fion geur, measgta le d. — Matth. 36, 34 ; do-mlas, ill-taste, from hlas; O.Ir. mlas, taste. dòmhail, 6617, stout, bulky. donas, m., 3100, the devil : dona. doìi-hìdh, 6520, evil of food : don- diòchais, G. 91 : dooi-f aighneachd ort, Duan. 141 ; don-bìdh air an t-seòl a bh'ann, Duan. 177 ; cf. dìth bìdh air do shròin-se, T. 167. donnalaich, 5793, howling like
dogs ; donnal, a howl. dorfjhach, m., act of fishing with hand lines ; Norse dorg, an angler's tackle. dorngheal, 6907, white - fisted (owing to the strength of the grip). dorran, m., 3235, vexation. dos, m., 1763, tuft, clump. dos, m., 6654, the hunter's horn ; 2304, the drone of the bagpipe. dosgach, m., 3451, a calamity;
Ir. dosgdthach, improvident. dosgainn, f., 536, a misfortune. do-ihraoghadh, 287, inexhaustible. dragh, m., 5750, trouble. draghadh, m., 97, act of drag- ging, tugging; Eng. drag, draw.
Faclair
325
dreachmhor, 1837, oomely. dreòs, m., 579, a blaze. driihleannach, 4414, sparkling,
twinkling: dril, a spark ; Ir.
dhthh. drùchd, 2294, an oozing drop. droilhe, 6005, a blaze? drofi, driall, dreoll, m., 5472, a
door bar. dronnag, {., 5019, a small back
or ridge. drùdh, 4236, penetrate; mentally,
to steal on one's senses. drùidheaeh, 444, penetrating. druineaeh, m., 4189, a skilled
artificer, especially in eni-
broidery; M. Ir. druin. glic. dualr/uts, m., 1627, 1944, 25^5,
4274, hereditary disposition ;
dual, an hercditary quality. duagmhor, 4648, liberal, bounte-
ous. dubh, 6262, to blacken, eclipso,
distract; cf. gura mise th' air
mo ghualadh Mu chara nam
fear, &c.— G. 34; is mise a'
bhoan bhochd tha air nio
sgaradh air mo ghualadh, '»
air mo ghearradh — M.C. 260. dubharaeh, 3294, shady. duhh-ghall, 4104, 4176, 4199, a
lowlander with no tincture of
Gaelic culturc. dubhlaehdaeh, 1238, wintry. dubhthlan, dùhhlan, m., 3217.
4931, a challengc; cuir gu 1.,
to challenge. defy ; cf. tlàn. duUeang, m.. 5781. dulso. duille, f.. 3019, 3760, a shcath. duinnead, (., 6688, brownncss;
donn. dul, 3102, once on a time. dùmhail, 4144, bulky; 6868,
crowded : tha an latha d., the
day ifl closo. ffùn, m., (1) a fort. (2) a hill. (3;
4213. a dunghill. (lunaidh, {., 3802, wo«, mijifor-
tune ; 3502. g. dunach. ditrdan, m., 3030, 6686, a dcop
humming.
dùth, dù, 4203, natural, heredi- tary.
eadradh, m., 1491, milking time;
Ir. eadarthra, noon, milking
time; eadar and trath. eagnaidh, 539, 4950, expert, skil-
ful ; laf/na, wisdom. calacarach, 4940. ealadh, f., a tomb; 3748, the spot
in lona wherc the dead were
placed on landing ; see n. ealadhain, {., 4189, d. of ealadh,
learning, skill ; used now as
nom. ealain ; a certain man
was given a choice between
" rath gun ealain, no ealain
gun rath," ealaidh, {., 548, 1572, 3243, an ode,
nmsic. ealchainn, {., 3123, 3884, 5269, a
rack for weapons ; E. Ir.
alchuing, elchuing. ealtainn, {., 5615, a flook of birds. ealtainn, {., 3065, a razor. eang, a corner, a triangular
object; cognate with Lat.
anguluK. eangach, having triangular hoofs ;
6671, hoofed, nimble. eangladhrach, 3299, having angu-
lar hoofs. eararadh, m., 6687, the process of
parching corn. earasaid, {., 3375, a wide mantle
worn by women. earb, to trust; 5689, expect (here
tr.). earehall, m., 844, misfortuno,
cspecially loss of cattle; air
and call. earìaidh, 6368. ready? eàrrarh, {., 5020, 5047, the hollow
water-way by tho side of a
ship'a dock ; conij)uro eàrradh,
tho hollow lino of a scar —
Lowis. earradh, m,, dress. earraid, m., 485, a tip - staff,
shorifT officer; cf, Ir, earrdid, {., an error : wandering ; tha
326
Bàrdachd Ghàidhlig
maoir is earraidean is clèir . . .
ag cur bharantasan glacaidh an
cèill — Duan. 181 ; Lat. erraticus. tarrghloir, f., 3626, vain-glory;
air, and glòir, speech. earras, m., 784, wealth; *earr-
adhas, from earradh, dress,
wares. earr-ite, f., 6544, a tail-feather. earrlann, f., 5023, the bottom or
bilge of a ship ; sruth ag
osnaich bho shloistreadh a
h-ea.rrlainn — A.M. 171; gus nach
fàg e silo an grunnd No an làr
a h-e— A.M. 178. eineach, m., 5944, honour, gener-
osity, bounty. eirbheirt, f., 5043, excessive use;
E. Ir. airhert, use, practice ;
air and htir, heart. eire, m,., a burden ; a rìgh, gur
trom m' eire— G. 49. eireachdas, m., 2486, handsome-
ness ; primarily, an assembly,
Ir. oireachtas, and it may have
that meaning here. eirmis, 1739, hit, find out; air,
and root of mcas, judgment. eirmseachd, f., 2175, act of hit--
ting on. eirthir, oirthir, ì., 5855, seacoast;
in Sutherland, eilthir; air and
tìr. ■èis, f., 404, 2645, hindrance, im-
pediment, delay ; 80, want ;
cha'n 'eil èis mòine an Uibhist ;
what is left; tha e an è.
fha+hast, " he is stiU living." eislean, ra., 436, 5033, debility,
grief; an, privativc, and slàn. èiteag, {., a white pebble, a
precious stone ; 6062, a f air
maid ; Eng. hectic, from the
white hectic stone used as a
remedy against consumption —
Martin, Western Islands, 134. eitigeach, 1277, consumptive,
t^asting ; see preceding. eitigh, 1274, 6587, dreadful, dis-
mal, fierce ; O. Ir. ètig, foul.
euchdach, 3773, 4534, 5660, 6583,
valorous, of mighty deeds. eoin-bhùchain, 190, melodious
birds ; " eun bùchainn, a melo-
dious sea-fowl " — A.M. eudail, f., 5188, cattle; 5166,
m'e., my treasure, (the primary
meaning) ; cf . crodh, wealth,
cattU. euradh, m., 2553, 6608, act of re-
fusing; a refusal, denial; Ir.
èaraim, 1 refuse.
faghaid, {., 6646. a hunt. faghar, m., 4427, a sound ; fo, and
gàir, a cry. faiche, {., 271, 1845, a green near
a house ; an exercising green ;
ni fhàsadh feur ùr ar th'fhaiche
(on thy g.) O lèam lùth, &c. —
— R.C. II., 321. faiche, {., 6279. a lobster's bur-
row ; also aice. faileas, m., 1511, a shadow. faillein, m., 1765, 6603. a suckter
of a tree. fàinne, m., 3493, a ring (f. in
H.S.D. and Arm. ; m. in McA.
and in Ir.) ; Ir. fdinne, dinne ;
Lat. àmis, a ring. fàire, {., 5579, the horizon. falachd. folachd, {., 860, 5750,
spite, feud, quarrel ; thogadar
an sin an fholachd Eadar an
dithis ghaisgeach threuna —
D.G. 103 : is mairg a thogadh
an fholachd 'san am — D.G. 109 ;
b'àill leis an fholachd a dhùsg-
adh— D.G. 116; gu folachd no
gu strith — Duan. 53. falasg, m., 733, heather-burning ;
fo and loisg. faobh, m., 6804, spoil, booty ; Ir.
fadhbhaim, I strip, dcspoil ;
O. Ir. fodh, spoils of war. faohhachadh, m., 6864, act of
despoiling ; Ir. fadhhhadh faohhadach, m., the carcass of an
animal ; cha d'fhuaradh ach am
f. — Lewis.
Faclc
327
faohhar, m., edge : 2031, sloping edge; f. na beinne, the sky-Hne iloping up to the summit; Ir. faobhar. faoighe, f., 1519, 1539, begging, thigging; M. Ir. faigde ; O. Ir. foigde, begging; fo and guidhe, beg. faoileas, m., 580? faoifteach, faoiUeach, f., 309, 2381, 6320. the month f rom the middle of January to the middle of February. faoin, 4665, weak ; 6769, monadh f., sloping hill ground; E. Ir. fden, fòen, supinus, sloping. faomadh. m., 2220, by-form of
aomadh. faondradh, m., 3475, a-wander- ing, straying; 1711, a dhol air f., ruined by neglect. faotaid, f,, 6607, c«nfcssion. fàradh, a ladder, m. : 5014, the
8hroud.s of a ship. /d*. 828, 4366, empty. 1. fàtach, m., 1666, 1812, a place void of habitation ; a wilder- ncss: fàìt, cmpty. Sometimes hard to distinguish from (2). t. fà$aeh, ni., a place of growth ; grawy place, pasturc ; 2414, gun sìol taght« am f . nam foan : chs'n 'cil m* fheur am f.— G. 121; so 1232, 1263, 1361, 1402, 1678; fàf, grow. fa*t)adh, m,, 4987, Bkclter, the lee sidc, opposed to fuaradh ; also, taobh an fhasgaidh, t. an fhuaraidh. fàslaeh, m., 2987, a hollow, •avity ; fà«, empty, and -iach. fà»mhnr, 2604, growing. fathunn, ni., 1293, report, floating
rumour. feaehd, m., 3060, timc of war, warfarc; 3823. 6581. 6912, a warliko cxpedition ; 6930. an •xpedition by land ; 117, a host ; 3823, gen. fcachda ; ^nnean an fhf>nr-h(ln. inalingering, E., 194: fiiiylifiill fior dhf'irpadh
feachda, rejected men— Glen B. 40: nach bi e nàr . . . mis bhith am dhcireadh feachd air cach — Duan. 171 : biadh fir as dèidh feachda, the food of a shirker or a weakling ; pottage — Old Stat. Acc. III., 522, n. feacadh, m., 2048, act of bending, bowing, giving in ; Ir. feacaim, 1 bow. feadan, m., 5562, a tube, the " worm " in distilling ; uisge- beatha nam f., T. 16; uisge-b. feadanach, T. 28; Ir. fcaddn, a pipe, brook, &c. fear-beairt, m., 5602, the man who attends to the gear of a ship ; dh'orduicheadh a mach fear- beairte, A.M. 174, which see for his duties. fearbhuilleach, 1385, inflicting
manly strokcs. feardha, 3094. 4773, manly. fear-ealaidh, m., 3224, a man of
song, poet; 4296. pl. luchd-e.
fear-fuadain, m., 6395, a fugitive.
fearghleus, m., 3631, a manly
achievement; a dhol gu f.
gaisge — A.M. 160; cf. a dhol
gu foirghlcus gaisgealachd — T.
34.
ftarrdhris, earradhris, {., 5263, a
red wild rose, dog rose. feart, m., 286, 3682. virtue,
power; Ir. feart; Lat. virtus. feart-tarnach, 4952, feidhm, {., 5929, effort, service,
necd ; now Sc. G. fcum, m. fèilichean, pl. of fèilcadh, fèile, a
kilt. fèile, {., 1157, &c., hospitality,
generosity. FHll Jìrtghdc, {., S* Bride's Day, tho second day of Fcbruary; Candlcmas. Fèill Eoin Mòid, {., 3213, Feast of S* John of the Rood, 14th Septcmbcr. fi'innidh, m., 5628, a ehanipion ; Ir. fèinnidh.
328
Bàrdachd Ghàidhlij
feòlach, m., 4120, carnage; 5551, flesh; from feòl and hach, from O. Ir. hongim, I break. feòladair, m., 3101, a butcher; the name earned by William, Duke of Cumberland, on ac- count of his inhumanity after Culloden. feòrag, f., 6323, a squirrel; cho grad ri feòragan Cèitein — A.M., 179. feudail, f., 474, cattle; properly
eudail ; primarily, treasure. feurlochan, m., 1777, a grassy
lochlet; a lochlet that dries. fiach, m., debt, value ; 413, ag cur am fiachaibh; 4416, ag cur dh'fhiachaibh, asserting; 4673, value, worth. Fiann, m., 4377, a Fenian, a war- rior ; E. Ir. f ian ; cognate with Lat. vènari, to hunt. Fiann, f., 5972, the Fiann; 6919,-
a body of warriors. fiaradh, m., 3045, air fh., placed
obliquely ; Ir. fiar. fiaraich, feòraich, 3911, ask, en- quire ; Ir. flafruighim ; O. Ir. iarfaigim ; iar, back, and fach, from E. Ir. faig, said. fiath, fèath, m., 191, a calm,
sm»oth water. fìdeag, f., 2945, a reed. fi-dreachdainn, m., 2750, act of ascertaining, verb. n. of fidrich, to enquire ; f rom fidir, ask ; an d'fhidir no an d'fhairich no an cuala sibh — Rob Donn; mur tusa nighean righ Grèig Cha'n fhidir mi fhèin co thu— T. 171; ge b'e a dh'fhidireadh ar rìin — D.G. 113; Ir. fidir, know. fine, 6387, more elegant. fìnealta, 6348, neat, elegant. fìonfhuil, i., pure blood. Fionnghall, 5163, a Gaelicised descendant of the Norsemen ; a native of the Hebrides ; opposed to Dubhghall, a Teuton, who has no Gaelic ; see Gall.
fionntach, m., 423, the pile on th&
body; from fionnadh, pile. fireach, m., 3337, high ground ; the part of a hiU below the creachann and above the leathad, leacann or leitir. fiììhhaidh, f., (1) 4713, a wood ; i» tu an ùrshlat àluinn . . . de'n fh. àrd nach crìon— W.R. 7 ; (2) timber ; ri aodann nan crann fada fulangach f.— R.G. 82; diudha na fiuidh bha aig Tubal Cain — G. 89 ; an f hiuidh shean nach dùisg gean — G. 90 ; (3) 5426, an arrow ; bhiodh an t-iubhar 'ga lùbadh le fiuidh- innibh storach — T. 84; iad cur fhiudhaidh le deann am feoil — T. 113 ; (4) a wooden cup ; làn na fiùghaidh— R.C. II., 412; (5> 638, a plank, ship's timber ; tha am fiodh innte is fearr A bha 'san àrd-choille dhosraich : 1» math a leagadh na fiùbhaidh Tha 'na h-urlar cho socrach — Cl. na C. 19; (6) a chief;^ an t-armunn Sleiteach, Fiui lasgurra nan geur lann — A.M. 113 (Ist ed.); (7) a gun, rifle ; le d' iùthaidh ladhaich nach diùltadh, An dèigh a taghadh, 's a h-ùilleadh o'n cheard — Duan. 62 ; Ir. fìodh- hhadh, f., a wood. Compare larla na Fiughaidh, R.C. II., 343, 382. Hence Fyvie. (Simi- larly Ir. hiodhhha, guilty per- son, enemy, is in Sc. G. biùth-^ aidh, sometimes spelled hiui.).
fiùghail, 2236, worthy ; fiù, worthy.
fiùghantach, 3853, 3926, generous, liberal ; fiù, worthy.
fiùghantas, 3914, generosity ; fiù, worthy.
fiùrdn, m., 5962, a sapling ; 1101,. 1958, 4597, a handsome youth; f. ùr de'n t-seann abhall — Duan. 76 ; oompare bile, craobh, fiùbh-^ aidh, flea^gach, gallT, <?as,.
Faclair
32^
gasan, gasradh, geug, slat, 9onn, all used metaphorically for persons.
fiathail, 3853, princely, noble.
flathasach, 4268, 5094, princely, majestic.
fltasijach, m., 61, a youth; cf. fiùran ; flcasg, a wand.
fleisdeir, m., 6348, an arrow- maker; O. Fr. flechier, through Scw fledgear; Eng. fletcher.
fliuchbhord, m,, 5117, the plank of a boat next the keel ; keel- board.
foehair, 6720, presence; am f., in presence of ; Ir. fochair ; fo aud ear, from euirirn, I place, set.
foehlamch, 4960, rich in brook lime; cf. O. Ir. fochlocht, sonie 8ort of water plant.
foghnadh, m., service, sufficiency ; 6620, air f., laid aside, passed away : literally, after service : • i/i'ritus ; bu mhòr m' earbsa as hhur foghnadh, Ged a dh' fho^'hnadh dhuinn 'san àr — A.M. 109. I
foinnidh, 1931, 1969, handsome; | Macbain compares foinnich, to j tomper. |
foirm, noi.Ho; gu'n cluinnte f. j
bhur gunnaichean — T. 30; tog
amaid le f. i (.i. an tosta)— T
32; chluinnte f. air an dannsn
-T. 16. j
foirm, 6009, fashion, plan, design ; Lat, formrt.
foirmenlachd, {., 2828, brisknes.^. j
foirmeif, 2898, 4403, loud-sound- I ing, noiny : foirm, noise. i
foirmril, 4134. brisk. lively; 5535, Ktatcly: foirm, fuirm, form.
f^irne, 655, a brigade, troop; g. of foireann, used a« nom.
foireann, (., a troop ; 6375, chess men ; the comph>ment of « chesA-board ; jw 5587, fir foirne.
foirtreun, 4476, very bold ; for, *' super," very. and trcun.
foÌMtinnrarh, 1085. 3177. 4678, 5386, calm : foi^, rost.
fùlach, m., 4067, rank grass grow-
ing on dunghiUs. folachd, i., 5392, extraction, line-
age ; fol-, compositional f orm
of fuil, blood. fonn, m., 19, 6716, frame of mind,
mood, humour; 1252, mood,
aspect. fonnmhor, 1840, cheerful, lively,
pleasant. forc, f., 2796, cramp. foras, m., 4710, inquiry, know-
lodge ; Ir. foras, a basis ; his
tory, true kncwledge. fothail, {., 177, glec, hubbub ; for
othail, with / prefixed. fòtiis, m., 2900, 2993, 4068, . ref use^
corruption. fraiyh, f., 828, a side wall ;
paries ; Ir. fraigh, the inside
roof of a house. fraoch, m., 5631, 6037, anger; Ir.
fraoch, fury. frasachd, f., 3041, rain; 5598,
attack; M. Ir. fras, shower,
attack. freasdal, m., attending, waitiny
on, awaiting; 1547, am f., in
expectation. friogh, m., (1) a bristle, hackle;
(2) anger ; is f . air an f hìor
bhrùid— G. 298. frioghnil, 1922, keen, sharp, ; lit,,
bristly ; friogh, a bristle ; cf . for
meaning colgail. frith-leumraich, f., 2971, dancing;
frith, diminutive, as in frith-
iasg, small fry, &c. ; frith
means primarily to, side, same
as ri. fròg, l., 5682, a liok'. frogail, 21, blitho, choerful ; frog,
lively. frois, 3700, 4467, to shake, fall off
tho stem (of apples, corn) ; 723,
besprinklo (with shot). fuaighcal, m., scwing; 5117, the
seam of planks in a boat ; see
sùdh. fuaimrarra, 229, resounding;
fualm.
330
Bàrdachd Ghàidhlig
fuaradh, m., 4465, 4987, cold blast; an crann nach lùbadh li f.— R.C. II., 317; 6903, the weather or windward side ; dol san f., beating to windward ; cridhe an fhuaraidh, the eye of the wind— A.M. 177; see fasgadh.
fuaraidh, 428, 4366, cold, fireless ; Ir. fuardha.
fuafhas, 6639, an uproar, a rout (Irish meaning).
fùcadh, 1561, f ulling cloth ; luadh- adh ; Ir. ùcaire, fuller ; ùcadh, fulling.
fuirhirneach, m., 5027, a strong man; from fuirhidh; na fuir- bidhnean troma treuna — A.M. 169.
fùididh, (1) 3403, the coward's blow ; (2) a f ugitive ; chaidh ruaig feadh choillte is chùiltean air gach fùidse dh'fhuirich slàn — Duan. 55; Lat. fuge, flee (imperat.). In cock-fighting, the beaten bird was called a " fugie " ; hence (2).
fulachd, 1505, a carcass ; is iomadh f. chaidh 'na bhian- L. na F. xviii. b, 21 ; fuil, blood ; cf . folachd.
fulag, ulag, f., 1059, 5050, a block, pulley ; Eng. 'pulley.
furmailt, furailt, f., 3941, cour- tesy, kindly reception.
gahh, 2778, recite.
^àhhadh, m., 5044, peril (stronger tkan cunnart).
gàhhaidh, 228, 390, 880, 1656, 4714, 5201, perilous; g. of gàhhadh; '^f. hunaidh, taomh- aidh.
1. gahhail, f., (1) 5663, aot of taking ; soirbh go bràth g. an gill— R.C. II., 244: (2) 5094, act of harnessing, ? breaking in ; cf. tà an capull gabhta, the borse is harnessed — Din. : (3) 1972, 3650, 4901, carriage, bear- ing, behaviour, demeanour ; is
binn do chomhradh is grinn
do gh.— Duan. 167; bu shiobh-
alt fìorghlic do gh. — Duan. 199;
(4) 3286, a sweep (of an up-
land) ; (5) the course of a ship ;
chumas gu socrach a g., gun
dad luasgain — A.M. 173. 2. gahhail, f., 50, 3557, 5197, 5664,
act of singing. gadhar, m., 2082, 4933, 6071, 6648,
6723, 6728, a hunting dog, a
hound ; gadhair-chatha thèid
mar shaighid — A.M. 161. gagan, m., a cluster ; 6665, gag-
anach, clustering. gaihhtheach, gaihhteach, m., 6084,
a person in want, a craver. gailbheach, 241, 309, stormy, tem-
pestuous. gàinne, f., 4896, 5549, an arrow-
head. gàir, f., 240, a shout, outcry ; nach
tiomaich le g. chuaintean —
A.M. 177. gàir-hhàite, {., 5939, a drowning
cry. gàireach, 2927, roaring, resound-
ing. gàirich, f., 5559, a loud crying (as
of sheep and lambs) ; 4469, ag
gàrthaich. gàirthonn, {., 4834, a roaring
wave. gaiseadh, m., 1904, 2900, 5142,
5971, a shrivelling, withering ;
a defect : cha robh beairt gun
gh.— A.M. 184. gaisgeanta, 3297, valorous ? gal, m., 3447, weeping. galan, m., 6377, a galloti ; Eng. galan, m., 6648, noise, baying. Oall, m., (1) a Gaul, (2) a Norse-
man, as in Innse-Gall ; (3)
1482, 6733, 6809, a Saxon, Low-
lander ; see Fionnghall. Oallhhodach, 6392, *, lowland
carle. gallan, m., a scion, a branch ;
631, a hancisome man ; cf.
fiiiran.
Faclai)
331
ffaoid, f., 4478, a blemish.
ffaoir, f., 2896, 2931, a thrill; 3686, a cry of pain.
ffaoirieh, f., 2974, a thrilling sound.
ffaoth-ehuartain, {., 4464, a whirl- wind.
ffaothaire, m., 2968, the raouth- pieco of a bagpipe.
ffar an, 6073, although not; gar an d'fhuair e foghlum— T. 207 : gar an dean mi pilltinn — T. 325; gar am marbh — Duan. 101 ; so T. 86, 376; Duan. 73, 74.
ffarhhlaeh, {., 5539, rough ground ; garbh and -laeh.
ffarrail, 6353?
ffart, m., 3275, standing corn.
ffagfjan, m., 3297, a small tail ; r ridge running down from a plateau and narrowing to the vanishing point.
ffasradh, m., 638, &c., a company of young men ; a crew ; collec- tive, from ga*, a shoot, scion, young man ; cf. fiuran.
ffathan, m., a little dart; 2977, a small flag-staff.
fftall, m., 1092, 4175, 5103, a wager, a plcdge; leis a bhuidh- inn roimh *n rùisgtc na gill ; Is math lùbadh tu pic . . . An am rùsgadh a' ghill— S.O. 30a; for " stripping the pledge," see Dote on 5103: cha'n 'eil aon de'n àl ao Gheibh barr ort 'sna gill — 8. 434; gun leòn gun •gim, gu brath cha phill Gua an tèid na giU a chur Ico — S. 498: b'ann de t'fhasan . . . Hhith cur bhòd is gcall rèis ri da^^ine uaijile — T. 278; soirbh gu bràih gabhail an gill— R.C. II.. 244; claidhcamh mar Mhac an Luinn an gleo gill — Adv. Lib. MS. Lii., 4, b. : is beacht nach berthar a mach Do gheall ar lùth no ar làmlrach — ih. 33, b.
ffeanarhas, m., 2091, mirth.
ffenrradharm, m., 1659, an en- graving of arms ; coat of armn.
geihnigh, 4950,
gcire; f., acuteness ; 4953, over
sharpness in music. giisgeil, 1797, a roaring. geug, {., 3324, a branch, a young
woman ; cf . fiùran ; Ir. gèag. geurchuis, {., 5883, subtilty, saga-
city. geurfhaclach, 540, witty. giamh, {., 5945, a blemish. gille-màrtuinn, m., 1501, a fox. giobach, 1721, spry, active ; sgiob
alta ; (different from gibeach,
giobach, hairy, shaggy ; Ir.
giobach). gìogan, m., 2392, a thistle. giuig, {., 2837, a drooping of the
head to one side. giullach, 3309, full of lads; Ir
giolla; Sc. G. giullan. giùran, giodhran, m., 1018, a bar
nacle ; Ir. giodhrdn. giìithsach, 1421, a fir wood ; Ir.
giumhasach ; E. Ir. gius, pine. glac, {., (1) the hollow of the
hand; (2) 5284, 6339, a handful
of arrows ; dorlach ; (3) 4888,
5545, a quiver ; dorlach ; glac
throm air dheagh laghadh ort
— Duan. 109 ; glac an iubhair
ann am bianghlaic — T. 380; so
Ir. glaodh, 1174, adhere; glaodh,
glue; Ir. glaoidh; E. Ir, glded. glas-làmh, {., 6470, a handculT;
g.-charbaid, lock-jaw, G. 190;
g.-ghuib, a gag, T. 204; A.M.
129 (Ist ed.) ; conghlas, a
muzzle, Inv. S.S. Tr. 24, 356. glas, gray, green ; 4178, Gàidhoal
g., young G. ; cf. glas ghillo, a
young lad ;• so Ir. glasradh, m.. 3081, lea ; Ir. glai-
raidh, {., vcrdure, greens ; glan,
greon, an(l-n/r7/t. colloctivo. glfus, m., 1920, 4253, gen. gleois,
5797, 5847, trim, activity ; 6344,
air a g., fitted, in trim ; Ir.
giy*as. gìiorair, m., 553, a wise man ; a
philosophcr.
332
Bàrdachd Ghàidhlig
glòir, {., (1) 2639, 4436, glory : (2) 2633, 2733, 5891, 6728, 6809, speech; is searbh a' gh. nach fhaodar èisdeachd. In 4436 there is a play on the double meaning ; so Ir. ; Lat. gloria.
glug, m., 1782, a swallow-hole ; primarily, a gurgling noise : so Ir.
glum-ag, f., 1781, a puddle, wet pit.
gnàiseach, 2413, see gràinnseach.
gnàsalachd, f., 1259, usual oondi- tion ; gnàsail and -achd.
gmomhadh, m., 5012, action : Ir. gniomhaim, I perform.
gnogach, 876, pettish, peevish : gnoig, a surly frown.
goil, {., 2885, prowess, conflict : Ir. goil, gail : Ir. gal, valour, war: hence Galatnc.
goileam, m., 2973, prattling : gothlam,, guth.
gòrsaid, {., 4069, 5730, a gorget, cuirass ; Eng, gnrget.
gothadh, m., 2918, a stately or smart gait.
gràhhaiìt, {., 5951, a steel hoad- piece ; chuir thu a' ghrabhailt chruadhach air gruaig nan ciabh amalach— E. 179 : bhiodh gràbhailt mhath chinnteach ort A dhìon do chinn an comhraig — Duan. 109: gràbhadh. engrav- ing : gràhhalta. engraved ; Ir. grdhhail, act of engraving.
gradan, m., 1903, rigour, danger ; grad. hasty : Ir. grod, grad.
gradcharach, 4930: quick turning,
...nimble.
graide, {., 85, hastiness.
gràin, {., 4439, sulky look.
gràinnseach, gnàiseach, m., 2413, corn ; 5880, a grange.
gràisg, ì., 3429, the rabble ; Ir. grdisg, gramhasg.
grathunn, m., 2131, 5606. 6641, 6829, a space cf time.
grcadan, m., 3867. a low-burning fire.
greadhaii, m., 578, a jovial band ;
an uair a chuirte leat faghaid
Bhiodh àrd uaislean le greadh-
ain— Duan. 197. greadhnach, cheerful ; 329, mag-
nificent ; le greadhnachas is
glòir — Ps. 45, 3; greadhan; Ir.
gteadhnach, exulting. greann, m., 198, ruffling of the
plumage ; rising of a dog's
hackles ; dh' èirich g. air
(Bhran) gu cath— D.G. 138; cf.
friogh : Ir. greann, a beard. greanntaidh, 34, ruffled, surly ;
grearnì. grcanta, 4706, neat, beautiful ;
Ir. greanaim, I engrave. greas, to hasten, urge ; 5756,
greasta, pret. passive : Ir.
greasuighim ; M. Ir. grcssim. greòd, m., 106. a band ; in E.
Ross, sgriod. grtd, {., 2790, substanco, quality;
grit. grin/ì, 4185, accurato, exact ; so
Ir. grinne, {., 5813, exactness ; g. na
gaoithe, a wind that is just
right. grinneas, m., 4442, fine ncat work. gruag, {.. 4564, 5168, 5266, 5344,
5423, the hair of the head : a
wig : .so Ir. gruagarh, f., 3858, a maiden
(whose hair i.s bound only by
the snood, as opposed to
hrèideach, a married woman,
whose hair is covered with the
coiff or kertch) ; gruag. grunnach, 176, act of sounding
water. gual, 1849, for gu.alainn,^\iO\x\àQr;
Ir. gvaln. guamarh, 1555, neat, comfortable. guanach, 4986, giddy: &o Ir. gucag, {., a bubble ; 5014, a
bumper. guth, m., 5418, an aon ghuth, the
suprcmo voice : the voice of
God : Ir. guth.
Faclair
333
gMth-cinn, m., 1555, voice; cf. ceòl-cluaise.
toZ, f., 1281, a season.
iall, f., a thong; 191, i. de lach-
aibh, a string of wild ducks ;
so Ir. iargain, f., 3516, pain : air and
gon, wound. iargalta 738, 2407, churlish,
surly ; Ir. iargcùlta, remote,
churlish, from iargcùil, a re-
mote comer, a backward place. initg, m., 209, a reproach; (f. in
the Dicts.); O. Ir. insce,
speech ; root sec, say ; whence
eaisg, toirmiag. inneal-ièididh, m., 313, a bellows. innteag, 1249, little haugh, green
spot; innis, island ; haugh. innsgin, (., 3087, courage, mind. inntinneach, 18, 2805, high-
spirited, hearty. Innse Gall, the Hebrides. iola, {., 84, a fìshing bank ; a fish-
ing rock on shore. iomadaidh, 636. a multitude. Umain, {., 5713, a driving : E. Ir.
innnagim, from m-, about, and
Offim, I drive: cognate with
Lat. amhàges, from amhi, and
ago, I drivo. iomairt, {., 30, 3679, 5712, a game,
gaming: E. Ir. imbert, from
im- and herim, I bring.
mchore, m., 2146. regards, salu-
'ation: Ir, iomchomharc \ O. Ir.
'omchomarc, an enquiry, saluta-
'ion. i',inrachadh, m., 4396, bearing:
iomraich, carry. ion, 2672, (ìt, meet; cha'n i. ni
'sam bith a dhiùltadh— 1 Tim.
4. 4 : so in oompounds : ion- ■■/">fia, fit to be praised, laud-
•.:1m. Ac.
r'iifarh, 2725, ingenious; ceòl iorailteach ait— R.C. II.. 339; ceol iorailtcach driothlannach liuUh — ib. 340: a' seinn an
fheadain ioraltaich — A.M. 17; air and alt, a joint.
iorram, m., 133, 5396, a rowing song; i. àrd-bhinn shuas aig Eumann Ann an clèith ràmh bràghada — A.M. 164; air and ràmh, oar.
iosgaid, f., 1831, the hough, baok of tho knee; Ir. ioscaid.
lotadh, m., 2519, thirst; Ir. iota, a devouring thirst, g. iotadh.
tre, {., 3231, progrcss, degree of growth ; see cuir.
't.slead, m., 5439, lowness; cuir an ì., bring low : iosal.
i.sncach, f., 5277, a rifled gun.
iubhar, m., 5540, yew ; 5067,3097, 5278, 6058, a yew bow; Ir. iubhar, a yew.
iubhrach, f., (1) 639, 5818, a barge, trim vessel : gu'n cuirte an i. dhubh dhealbhach an àite seòl- aidh— A.M. 168: (2) a fair, handsonie maid : an i. Anna Nic Phàil— C.D. 94: iubhar.
iùl, m., 818, a oourse; Ir. iùl, knowledge, guidance.
iùlchairt, {., 4806, a oompass: Ir. iùl-chairt, a chart for sailing; see cairt-iuil.
iuchair, {., key : with 5899 cf. iuchair nain bard, rìgh nam filidh— Duan. 114: i. ghliocais — T. 248; i. ghlèidhe nach dìob- radh 'nan càs iad— T. 266.
labhar, 229, loud, loquacious ;
common as stream name, both
here and on the Continent,
where it appears now as Laber,
Lebor, Gaulisli Labara. lachag, {., 1453, a little wild
duck ; lach ; Ir. lacha. làdach, m., 681, volleying; làd,
Eng. load. ladar, m., 6318, a ladle; Eng.
ladle, hy dissimilation. laghadh, ni., 4430, act of putting
in order, playing (strings) ; cf.
air lagh, ready strung as a
bow; ìagh, law.
334
Bàrdachd Ghàidhlig
laimhrig, lamraig, f., 1053, a
landing place; N. hlad-hamarr,
loading rock, pier; Shetland
Laamar. làmhach, m., 680, 1632, 2568 (1)
casting of spears ; (2) volley ;
so Ir. ; làmh, hand ; cf . làdach ;
hence Achadh na Làmhaich,
near Callander. làmh-dhearg, f., 3900, 5144, the
Red Hand of Ulster, also of
the Macdonalds. langa, {., 119, a ling; Norse
langa. lann, f., 440, 1855, a blade, sword ;
5047, a plate, a washer; cha'n
'eil calp innt' gun lann air 'S
e gu teann air a chalcadh — Cl.
na C. 20; the primary meaning
is something flat ; cf . Lat.
lamina, a thin piece of metal,
&c. ; a plate, saw-blade, sword-
blade. lannair, lainnir, {., 530, a gleam-
ing, glitter ; Ir. lainnir. lanndair, 3125, 6564, a lantern ;
Eng. lantern. lasag, {., 2984, an incitement;
las, kindle. lasan, m., 5590, angcr, passion ;
Ir. lasdn; las, kindle. lasgar, m., 2860, sudden noise. làthach, {., 1784, mire, clay ; Ir.
lathach ; oognate with Lat.
latex, liquid. leac, {., a cheek, 6092, d. leacainn. leadairt, liodairt, m., 1854, act of
mangling ; v. n. of leadair. leadan, m., 6374, a tune; a' seinn
mo leadain air gach bacan —
A.M. 73; Ir. leaddn, a litany ;
Gr.-Lat. litania, litany. leanhaidh, 5903, innocent, guile-
less, ingenuous ; leanhh, in sense
of ai^ ingenuous, guileless per-
son, is common in the older
poetry ; oompare Eng. childe in
ballad poetry. learg, {., 4748 (title), a plain ; a
slope, declivity; so Ir.
learg, learga, {., 189, the black'
throated diver. leasaich, 5078, augment, fill ; liter-
ally, improve ; Ir. leasuighim,
I amend ; leas, profit. leathtaohh, m., 3207, 6094, one
side. leathar, m., leather; 6428, skia
(common in Irish) ; borrowed
by Teutonic from Celtic. lèihh, 4008, levy, lift. lèihhidh, {., 4691, a race, multi-
tude ; levy ; an uair thogas
Uilleam lèibhidh Gu'n èirich
an cabar ort — T. 25. lèidigeadh, 4572, act of convoy-
ing ; cf. " leading " corn, i.e.,
conveying it from the field to
the stackyard. lèigheann, m., 5882, reading;
learning ; Lat. lego, legendum. lèine-chrios, {., 4550, an intimate,
attendant, bodyguard ; cf . mar
lèine-chneas aig a brathair — T.
19 — the true form ; " the gar-
ment next to the skin.." lèir, clear ; so Ir. lèireadh, 2480, act of tormenting,
paining ; v.n. of lèir, to pain;
Ir. lèir, ruin ; lèirighim, I beat,
subdue. leug, m., 1622, a precious stone,
jewel ; Ir. lèag. leugh, read ; 4523, 5475, learn,
practise ; mi leughadh mo
chunnairt— M.C. 243 ; Domh-
nallach nach 1. an giorag — M.C
243 ; Ir. lèighim ; Lat. lego. leus, m., a light, a torch ; 6533, a
blister ; Ir. lèas, a bright spot,
a ray. liagh, m., 1024, the blade of an
oar ; see n. ; Ir. liaghan, a
trowel ; cf . Lat. ligula, a spoon,
ladle; Eng. lick. lighlais, 1775, pale-cbloured ; Vi,
sheen, colour. linne, {., 29, 185, part of the sea
near the shore ; bay ; d. linn-
idh ; Ir. linn ; linntidhe ruadha
Faclair
335
na fairrge, the brown waters of
the sea— Din. linne, l., 3709, 5548, 6078, a brood ;
sinn mar linne gun mhathair —
S.O. 77a; dat. linnidh ; thug
dhinn ar n-iteach 's ar linnidh
— T. 17. nomhta, 2648, 4187, 4196, 4218,
5284, polished ; Ir. liomhtha,
faom liomhaim, I polish ; cog-
nate with Lat. lima, a file. Itomharra, 2009, 5141, polished,
glittering. lobhar, m., 6648, a sickly person,
a weakling; Ir. lohhar ; lobh-
aim, I rot. loeradh, m., 6291, act of planing ;
Norse lokar, Ag. S. locer, a
plane. lòd, m., 5802, a load, cargo; Eng.
load. lòdail, 6359, bulky, stout; dòmh-
ail: lòd. loghmhor, 2805, 3024, 3492, preci-
OU.1, brilliant, excellcnt; Ir.
lòghmhar, preciou.s. lom-pitt, m., 4488, penury ; lom,
bare. lòn, ra., a meadow; marsh ; 1367,
a small brook, especially with
marshy banks: tha bean agam,
is tha tigh again, is tha lòn an
oeann an tigh agam, is mo loino
salach grannda. lon, m., 5817, food; »o Ir. lòn, m., 6895, a rope of.raw hide ;
in the Dictfl. lon. I'trg, m.. track ; 5690, *n an 1.
after them, on account of theni :
-• ìr.
''. 1880. full cloth, see n. : *. Iuaidht4>, fullod. It'tuih, m., 2734, 6040, mention :
Tr. lundhaim ; root an in Lat.
faudo. praiiie. luaineaeh, 1389, restless. volatilo :
Ir. luaimneaeh ; E. Ir. luamain,
flying. i'inithtnd. in.. 3422. <)uicknevM : »> Ir
Luan, {., Monday ; 5553, l.-chàsga^
Easter Monday ; là luain,
Doomsday ; Lat. luna, the
moon. luasgan, m., 2095, tossing, think-
ing. luathair, m., 2098, lùb., f., (1), a bend; 5032, 6908,
dh'iomradh 1. air a h-àlach,
would make her oar-banks
bend ; (2) a youth ; a lùh
ghasda a' chruadail — T. 85. lucharmunn, m., 5024, a pigmy,
a dwarf. luchd-ealaidh, 6019, poets, men of
song. luchd-tighe, 5032, men of the
chief's household; 6408, 6442^
folk of one sept. luideach, rugged ; 3284, tufty,
shaggy : molach ; so Ir. luinncag, {., 143, 1186, 1267, a
ditty, burden of song, chorus ;
Ir. luinneog, a song, chorus. lughadh, 5543, soe laghadh. luisrcadh, m., 628, wealth of
herbage ; lus and -radh, collec-
tive. lunn, 3895, I. air, invade ; 5418,
pressing on : compare lunnadh,.
an invasion : a pressing on —
A.M. lùth, {., 5753, a sinew ; Ir. lùth, a
nerve, vein, tondon. liithmhor, 1841. vigorous; Ir.
lùthmhar, Ixtth, pith.
mar-alla, mac-tnìla, 4367, echo,. litorally, son of rock ; all, cIifF; cf. ino dhòigh fru'n doachaidh Mac-nan-creag O bliith froag- airt nmr bu chòir — W.R. 2; Ir. viar-alla, mac-thaUa.
maramh, macaomh, m., 4868, 5599, u youth ; Ir. mncaomh ; mac- ond raomh. i.c, a goodly youth.
ni'trnnta, 3945. 5155. meek, mild ; is honnnaic-litn na daoino m.-- Mntth. 5, 5: Ir. macanta.
53H
Bàrdachd Ghàidhlig
Mac na praisich, 772, whisky, " son of the pot " ; praiseach, a pot; from jìrais, brass. macnas, m., 4233, 4398, 4440, 4867, wantonness, sport, mirth : so Ir. macraidh, i., 4772, youths; O. Ir. macrad ; mac and radh, O. Ir. rad, collective suffix. mac-samhail, m., 4742, 5615, like-
ness ; so Ir. màdar, m., 1152, madder; the colour produced therefrom ; Ir. madar. ^aghar, m., 97, 6711, an artificial fly for fishing ; Ir. maghar, fish fry; artificial bait for fish. màille, {., 1624, a coat of mail ;
Eng. 7nail. maillead, m., 3730, slowness;
mall. maistreadh, m., 249, churning ; an fhairge 'g a m. is 'g a slois- treadh — A.M. 182 ; Ir. maistrim-, I churn. màl, m., 5527, 6043, rent; mac a' mhàil, a rent-payer ; cha b'e fuath mhic a' mhàil fear do ghnàth— T. 230; Ag. S. mdl, tribute, black-wa?7. malairt, {., 4104, 4298, exchange, present; glac gheal a mh. nan crùn — M.C. 341 ; so Ir. ~mall, slow moving ; 3340, calm, modest; of eyes, opposed to luaineach ; so Ir. mall-rosgach, 6661, calm-eyed ; Ir.
mall-rosg, a slow-moving eye. mànran, m., 514, a tuneful sound ;
Ir. manrdn. maoidheadh, m., 5588, bragging ; Ir. maoidhim, I announce, boast. maoim, viaidhm, {., 701, a burst, eruption ; Ir. maidhm, a breach, eruption, rout. ■maoim, 6360, be afraid ; from
maoim, above. ■.maoiseach, {., 2156, a hind ; maol- sech, hornless one ; -sech, fem.
suffix, e.g.,Gaillsech, a Saxon
woman.
maothchrith, {., 361, a quivcring.
7nar, 1273, mar cheud, a hundred
times: b'fhearr leam uam e
mar cheud — T. 45 ; naoi naoin-
ear mar sheachd, seven times
nine enneads : corresponds to
Ir. fd, in fà dhò, fà thri, &c.
marbhphaisg, {., a death shroud ;
3890, m. air, woe on ; Ir,
marhh-fhdisc, a band used to
tie the hands or feet of a
corpse ; a shroud.
marcan-sìne, 37, spin-drift ; cf.
marcachd-sìne, A.M. 164. màrsadh, m., 3664, march of
troops ; Eng. march. masgal, masgull, m., 2168, 2293,
flattery; Ir. masgal . mathan, m., 437, a bear : hence MacMhathain, Mathanach,
Matheson : Gaulish Maiu-genos, bear-sprung. meachar, 5947, 6838, soft, tender,
kindly. meaUach, 5424, knobby : cf. 5160, 6357; mealL a lump ; Gaulish mellos, in Mello-dunum. meallanach, 5961, knobby ; cf.
6058; meallan. meanhh-hhreac, btb'ò, 6660, finely
dappled. meanhhluath, 3300, deliberate. mearganta, 6670, brisk, lively ; Ir, meargdnta, obstinate ; spirited ; sportive ; based on mear. meas, m., 2315, fruit; in Irish
especially acorns ; mast. measarra, 4922, temperate ; Ir. measardha, from measair, a measure ; meas, judgment, esti- mation. meath, 6040, decay, f ade ; Ir.
meathaim. meòghail, meadhail, {., 596, mirth, jollity; thainig m. gu bròn duinn— G. 99. miadh, m., 1326, 2376, 4394, hon- our, esteem ; Ir. miadh ; O, Ir. miad.
mi-chomhdhail, f., 2362, ill luck;
cf. droch chomhdhail ort;
eomhdhail, a meeting; dàil, a
tryst. mi-jhtart, l., want of attention,
negligence ; mi and feart, heed. mìleanta, 6841, soldier - like,
statoly; Ir. mileadhta; mìlidh. mìlidh, m., 1309, a warrior; Ir.
mìhndh; Lat. miles, milit-is. mìitearh, m., 3266, sweet hiU
grass ; milis, sweet. minim. 4949, a note (formerly the
shortest) equal to two crotchets. mufdar, miadan, m., 3288, a pas-
turc ground, meadow. mtogshuil, l., 529, a smiling eye ;
Ir. miog, a smirk, a smile. mt.mhodh, m., bad manners, dis-
r. spoct; mi and viodh, manners. rninirosg, m., 1432, a sweet or
-'cntle eye; m'tn, soft, ^nàrosg.
nrath, m., 4762, ill luck ; so Ir. ;
II. i and rath. . trunaeh, 955, malicious, spite-
lul; Ir. mio-rùnach; mi and
ritn, intention. miosar, m., 5270, a measure for
shot; flasg-fhùdair a bhios inn-
ealta, is beul miosair air aceann
— Rob. Stew. 90, x. ; Ir. miosùr,
n fTìt^aaure ; meas, judge.
nn, f., 4619, spito; Ir.
'IÌS.
'rh, 2744, wearing mit- miotag ; Eng. mitten. . /iitha, f., 2989, battle- ìrunkenneffi.
. nhrnlbh, m., 4577, ilMuck. 'hirh, f., 842, 6028, proper Hmo; Ir. mithid, urgency; high time. morniM, f., 421, a moocasin. ^">dh, m., 4446. measure, time m 'i.'inring; Ir. modh, system, luiKÌfi', Lat. modus, mcasurc. 'lhar, 1768. gontle, soft; Ir. iiiodhmhnr, from modh, man- ner; civility,. mòitin, 2966, motion ; Eng.
Faclair £^^37
mol, to praise ; 1417, recommend ;
Ir, molaim. mòramh, 4949, the longest note in
music ? mòrdhalachd, mòralachd^ f., mag-
nificence, dignity; viòr and
dàil, an assembly, mòrdhalach, viòralach, 329, 3820,
4485, 5382, magnificent; Ir.
7nòrdhdlach, haughty, majestic,
magnificent, morghail, 4314, mòrdhail, an
asscmbly ; Ir, mòrdhdil. niòr-sheiscar, 6546, seven persons ;
" a big sextette " ; seisear, six
persons. mòr-shlttagh, m,, 5661, a host; so
Ir. mòr-shoirbheas, 5026, 5044, a gale. mosgaideach, 2884, dull, slow. viucag, f,, 5263, the hip, fruit cf
the wild rose, muc-creige, i., 86, a wrasse. mùin, instruct; mùinte, 3606, well
instructed, polite ; (Dicts.
muin) : Ir. mùinivi, viùinte ;
cognate with Lat, vion-co. muinntcaras, m., service ; 4389,
probably in Ir. sense of friend-
ship, favour; Ir. viuinntear-
dhas; muinntir, folk, following. mùirn, {., 3327, 3359, 3941, 4395,
6222, 6261, joy, affectien; often,
in tho older language, noise,
clamour; Ir. muirn. mùirncach, 1972, 2798, chocrful,
joyful; with 1972 cf. 5664; Ir.
muirncaeh, fond ; cheerful. mùiseag, {., 670, 4102, 4176, 5461,
a threat ; root of viusach, nasty. murhhuachlnch, 4969, haunted by
tho Groat Northorn Divor ; mur-
hhuachnilì, from viuir, and
huarhdiU. u lierdsman, lud. miir, m., 6681, a wall, rampart;
mac-talla nam mùr; so Ir. ;
from Lat. mùrus, a wall. Musgnr, 6379, mùtan, m., 3033, a fingorle.ss
glove.
22
338
Bàrdachd Ghàidhlig
muthach, m., 841, a herdsman; a " bower," " boman," milk-con- tractor; for huthach ; cf. Ir. bùthaire, a dealer in cattle, whence " bower."
mùthadh, 1709, a change ; Lat. muto, I change.
nàhuidh, m., 2056, a neighbour;
coimhearsnach ; N. nd-bùi,
" nigh-dweller." nàire, f., 5056, shame, modesty ;
6940, honour, exactly Gr. aidòs,
sense of shame, honour ; so Ir. neimhnead, f., 2145, venom;
neimh, poison. neo-ascaoin, 5576, not unkind. neo-fhàilteumach, 520 without
flaw, perfect; fàilteam, a blem-
ish, deficiency ; gun chron gun
fh. ri luaidh ort — Duan. 84; a
by-form of fàilling. neo-èisleanach, 4892, healthy,
sound. neo-fhoilleil, 688, without deceit. neo-ghloiccil, 3015, wise, prudent;
Sc. glaik. neo-liotach, 2703, not stammering,
easily sounded. neo-lomarra, 1932, not stingy. neo-mheata, 2837 bold, daring :
Ir. meata, cowardly. neo-roghainn, m., 1406, a thing
one would not choose. neul, m., a cloud ; 4252, hue, com-
plexion ; Ir. nèal. nì, m., 6127, &c., cattle, goods ; a
specialised usage of n\, athing;
tagh do stoc 's do nìth gluasaid
— T. 209 ; ged a ghoideadh mo
nith— T. 276. nimheil, neimheiì, 427, 731,, 1921,
venomous, bitter ; neimh, Ir.
nimh, poison.
och òn, alas ; literally, alas that ;
often with forward reference to
a noun or noun clause; O. Ir.
òn, that (dem. pron.). ògan, m., 145, a sapling, a youth ;
Ir. ògdn, a young person.
oide-mkinte, m., 4198, instructor;
oide, a foster-f ather ; instructor. oil, f., 3739, vexation, pain ; g%
b'oil leis, " though it should be
pain in his view," in spitc of
him ; Ir. oil, reproach, offence. oineach, m., 4792, generosity;
same as eineach ; so Ir. òinid, i., 2882, a foolish woman;
Ir. òinmhid; E. Ir. ònmit ; òn-,
foolish, as in òinnseach, and
ment-, mind. oir, L, 294, 5697, dat. uir, edge,
border. oircheas, m., 5911, pity, charity;
Ir. oircheas, fit, right; oircheas-
acht, need, charitableness. oirfeid, f., 2893, music, melody ;
b' o. èibhinn seirm na còisridh* — A.M. 83; Ir. oirfld; E. Ir.
arfitiud, v.n. tof ar-'petim, 1
amuse, entertain. oitir, f., 90, a shoal, sand bank ;
Ir. oitir, from *ad-, to, and tir. òlach, m., 2286, a hospitable man;
òl, drink. òlachd, i., 5222, hospitality, kind-
ness. òradh, m., 1246, act of gilding;
òr, gold ; Lat. aurum. ordon, m., 1916, order; Lat.
ordo, ordin-is, an order. organ, orghan, m., 4317, 4951,
6003, an organ; Eng. organ;
Lat.-Gr. organum. organach, 4404, with music of
organs. osan, m., 1824, 5174, hose; Ag. S.
hosa, gen. hosan ; Eng. hose,
hosen. ostal, m., 6209, an apostle; astle,
i.e., astal, Fernaig MS., R.C.
12 ; easpul, Carswell ; reith nyn
nostill (righ nan ostal), Dean ol
Lismore; Ir. abstal, aspal;
Lat.-Gr. apostolus.
paidir, i., 2778, 3089, the Lord's prayer, the patemoster; so Ir.
Faclair
339
Tpaltog, f., 1427, a cloak ; cf.
pealltag, a patched cloak,
H.S.D. pannal, m., 5926, a band of
women ; woman-folk ; 1570,
5792, a band, company; bu
ghrinn leam am p. — D.M., 182,
337; by-form of bannal. pasgadh, m., 2539, wrapping up,
oovering. piaean, m., 4560, a beaoon? peaHadh, 1572, air a p., clotted ;
peall, hide, hairy skin ; Lat.
pellis, hide. peidseachas, 3426, properly peid-
eaeha*, music: M. Ir. peiteadh,
mu-sic; E.Ir. ar-petim, lamuse;
cf. oirfeid. p\e, f.. 5668, a pike; 5424, p.
mheallach; cf. 6336; 5540, p.
de'n iubhar; pic ùr de iubhar
na Meallraich— T. 382. pige, m.. 139. an earthen jar;
Eng.. Sc. pig, piggin, a jar. pillrin, 1275, 5730, 5801, a saddle-
cloth, pillion; Lat. pellis, a
hide. piUeagtuh, 5800, shaggy, having
matted hair; cf. penllagnrh. pko$, m.. 2094, 4322, 5157, 5563.
5867, 5996, 6141, a cup, a silver
cup; 3658. 3871, p. òir; 6211,
the pjrx, the receptacle of tho
•aored elements after consecra-
tion; Ir. plo$a; Lat. pyxi»,
hax. plabrairh, f., 2902. a Roft noise,
as of fluttering; cf. Eng. plop. plam, m.. 1784, curdlod or clotted
•tuff. plang., m., 6164, one-third of an
English penny ; a plaok ; Sc.
plaek. plèid, f.. 527. 1844. 6859. jipiie,
wrangle ; Ir. pUid, spite. ploe, m.. 6459. a clod, a grave-
clod : am ploc. mumps; Ir.
plue ; Eng. hlorìc. plosg. m.. palpitation. throb; Ir.
blose, a noise, oxplosion. nlnar
▼oice; E. Ir. blo$e.
pong, m., 2890, 2926, a note in music; Ir. ponnc ; Lat. punc- tum. pòr, m., 2801, 4446, a pore; Gr.
pòros, a passage. pòr, m., 4761, seed ; Gr. spòros,
seed ; so Ir. postadh, m., tramping with the
feet; Sc. post, posting. prabaire, m., 5665, a low f ellow ; prab, rheum in the eyes ; prab- ach, blear-eyed ; Ir. prdib, rheum, discharge from the oorner of the eye. pràbar, m., 5781, a rabble. pràmh, m., sleep ; dùisgto as mo ph.— W.R. 58; 618, 4863, heavi- ness of .sleep, grief, dejection. pràmhail, 2884, sleepy. prasgan, m., 2559, a troop, group ; used mockingly, " a contemp- tible littlo army" ; ged a thuirt thu le blasbheum Ruinn " Prasgan nan Garbhchrioch," Chum sinn oogadh ri Sasunn, Rè tacain 's ri h-Albainn — Celt. Rev. V., 125; thàinig am p. Ì8 Coirneal MacAoidh — ^T. 72; cf. prostan. preas, m., 892, a bush ; (2) a copse ; cha'n 'eil mo làir am p. — G. 121 ; so regularly in place- names ; (3) a wrinkle, fold ; tha t'fholtan donn dualach 'Na chuachaibh 's na phreasaibh — G. 68; henco, am fèile preas- ach, tho pleated kilt; Welsh prya, a copso; not in Ir. prìobairtcach, {., 3958, meannesi, avarice; M. Eng. bribour, rascal, thief ; O. Fr. bribeur, beggar, vagabond, bribe, a morsel of bread ; Eng. brihe. prìs, {., 786, 1164, 1749, 1830, 2792, value, eeteem ; M. Eng. pris, price ; Lat. pretium. proeaeh, m., 2144, a year-old stag ; prog, a sharp pointcd instrument : a tino.
34Q
Bàrdachd Ghàidhlig
pronn, 2962, pound ; 2962,
pounded^ Ir. pronnaim, I eat ;
smash ; Lat. prandium, a meal. pronnadh, m., 586, 2890, pounding
(often of music played with the
fingers). proshaig, i., 2132, a spy-glass,
telescope ; Eng. prospcct. prosmunn, m., 4381, incitement;
by-form of hrosdadh ; cf. hros-
luim, incitement, H.S.D. ; E.
reads brosluinn. ^rostan, m., 4928, a band; cf. Ir.
prosndn, a troop, oompany ;
hrosna, a faggot. pudhar, m., 3842, 5505, harm,
scathe ; Lat. pudor. purp, m., 560, sense, intelligence ;
Eng. purpose. "purpais, m., 5364, theme ; Eng.
purpose.
ràhhartach, 506, full of hilarious exaggerated talk ; ro and ber, as in abair, say.
rabhd, f., 2489, idle talk.
rac, rag, {., 2274, a rag; Eng.
ràcadal, m., 2883, screeching.
rag, 2336, r. mhèirleach, an arrant thief; cf. dearg mhèirleach, 2489.
ragachadh, 107, act of stiffening (with f ood) ; rag ; root of Lat. rig-eo.
ràitinn, 403, saying ; ràdh.
ràmh-bràghad, m., 5029, the bow oar, tho oar next the prow of the boat.
rannt, pl. ranntaidh, 5513, con- nections, allies ; is mòr gu'r dìth fear do rannt o'n dh'eug thu — T. 70 ; dheanainn seanchas mu'n cuairt duit Air do rannt- ainibh farsaing — T. 85; (the Munroès, Dunbars, &c., are enumerated) ; Nis o sgìthich mo oheann Sìor thuireadh do rannt — T. 90; Gura farsaing do ranntaibh Ri sheanchas 's ri ishloinne; Gur tu oighre an
larl Ilich, &c. — T. 93 : ran7i, a division ; compare Eng. parti- san.
rasgaich, f., 2808, ? vaunting; rosg, a dithyrambic poem.
rathail, 1119, 4269, fortunate; *rath-amhail.
reachdmhor, 3820, 4485, Oommand- ing, puissant; literally, law- giving; Ir. reachtmhdr, legis- lative ; reachd, law ; cognate with Lat. rectum.
reamhar, 6911, thick, etout : uisge r. trom tlàth — G. 63 ; dùrdan r. ro-shearbh — G. 292; lùgail do mheoir r. ruaidh — G. 292 ; Ir. reamhar, thick, fat.
rèiceil, m., 2957, a roaring : rèic, roar.
rèidhhheartach, 4682, level of deed, equable ; òigfhear bhios calma an uair as eiginn da, Is r. da rèir— W.R., 24.
rèidhlean, m., 1528, 1748, 5064, 6471, a small plain, a green ; Ir. rèidhledn, a green for games ; rèidh, even.
rèilig, f., 3750, a burying ground ; bidh dùil ri foar fairge, ach cha bhi dùil ri fear reilge; Ir. reilig, a churchyard, church ; Lat. religuiae. In Lewis still reilig, as in Ir.
rèis, f., 1826, a span ; th© dis- tanco between the extremities of the òrdag and the lùdag when the fingers are at full stretch ; nine inches ; gun bhith fo na ghlùn ach rèis, a mark of a good steer — Duan. 56.
rèiteach, m., 460, a clearance; 6625, an arranging; Ir. rèidh- teach, a reoonciliation, clearing up ; rèidh, clear.
reothairt, f., 89, the time of spring tide; also rahhairt ; Ir. rahharta; ro and heir.
riadh, m., 5725, the interest on money.
riagh, m., 192, a snare.
Faclair
341
rianadair, m., 4415, a oontroUer;
a' sùgradh . . ri r. feadan nan
gleus (i.e. a piper) — W.R. 49;
rian, order, oontrol; Ir. rian, a
way, path. riatgach, m., 6683, a morass with
sedge or dirk-grass; riaag ; Ir.
riasg, riasgach, a marsh, moor. riataich, 2219, bastard; Eng. riot. rifeid, f., 2901, a reed; Ir.
ribheid. rìghleadh, m. (1) 64, a reel in
dancing; (2) 53, act of reeling
up; Elng. reel. ,
rinneholg, 2873, a sharp-pointed
sword. rinngeur, 3130, sharp-pointed. riobadh, m., 99, ensnaring; rib, a
snare; Ir. ribe, ruibe, a hair,
bristle. riobag, (., a ribbon. Tìoghail, 3089, on the side of tho
king, loyal, royalist. rìoghalaich, 713, the royal troops. rìoghalachd, f., 1938, 3085, loyalty
to the king. rìoghchrann-sìthe, 5897, kingly
tree of peace, kingly peace-
raaker. roehrann, m., 1226, a great tree ;
ro and erann; ro, Lat. pro. ròd, m., 6143. r. nan cliar, an
anohorage of poets; a resort
of poets; Eng. road, roads. ròieeil, 1513, festive, luxurious;
ròie, a rough and ready feast. roigheanaeh, 1284, of excellcnt
irood humour; ro and gean. roinn, rinn, i., 440, 727, a sharp
point; Ir. rinn. rònanach, 4971, abounding in
xoals ; ròn, a seal. ronnd, {., 91, 6076, mischief, mis-
fortunc. ro-»eòl, 5123, higheHt .sails of a
•hìp: top gollonts. rong, 2694, prose, tha mi an geall
air rann is rdsg ann (rhymcs
with mòintieh)—Q. 186; nnch
d'rinn rann no grinneas rdsg
dhuit (rhymes with fòghlum : viòrthir)—Gc. 191; Ir. rosg.
ruadhan, m., 1785, red scum on water; ruadh.
ruaimh{e), 6738, £., aburial place; literally, " a Rome " ; E. Ir. rùam, rùaim, a. burial ground ; f rom Lat. Roma, Rome ; Ruaim Letha, Rome in Italy; Glen- daloch is styled ruaim iarthair betha, the Rome of the Western world.
ruaimle, 1788, muddied state ; ruaim, a red flush.
rùchan, m., the throat, gullet.
rùisg, 5103, strip, lay baro; 3226, 3570, v.n. rùsgadh ; Ir. ruisgim.
ritsg, m., 1760, a fleece; Ir. rùsg.
sabhs, m., sauce ; 6161, some kind of preparation of wine; in Lewis s. means thin fish-soup.
sadadh, m., 5832, thumping.
saithe, l., 4782, a swarm; so Ir.
samh, m., 5312, tho ocean; N. haf, n., tho soa, the ocean.
sàmh, 5840, pleasant, tranquil, quiet ; Cill - Dubhthaich mo thàmh, cha laigho dhomh s. — Fernaig MS., R.C. II., 114; Ir. sdmh, pleasant.
samhain, (., 3653, 6913, Hallow- mas, Ilallowo'on ; so Ir.
saodachadh, m., 1264, driving cattlo to pasture ; saod, a jour- ney.
iaot. m., 857, 1120, 1384, 3583,
5» 57p6, 5812, 6357, a wortliy man,
a warrior; Ir. saoi, a sago,
scholar, nobloman ; opposite of
daoi.
saoir, 2210, reclaim (land).
saothair, (., 1609, pains; g. saothrach (origiujilly m., but, liko otlier nouna in -air, it has followed the analogy of cathair ; ÌT. saothar, m.
saothaireach, 1900, painstaking, diligcnt; Ir. santhrach.
342
Bàrdachd Ghàidhlig
sàr, 1846, surpassing, excellent;
Gaulish sagros; Ir. sdr. tàradh, m., 5862, harassing, arrest-
ment, broaching. sàs, m., 3401, a hold, a grasp;
an s., fixed, in grips; Ir. sds,
an engine; trap. sàsd, 5879, contentment ; Ir. sdsta,
oontented. scach, 375, 3033, oompared with. sealhh, m., 4526, possession, in-
heritance ; 5291, good fortune ;
1955 dhol' nan sealbhaibh, take
to do with, intromit with them ;
macsheilbh, the stock secured
on a foster son; " macalive
cattle," Dr Johnson's Journey
to the Hebrides, 118 (Morrison's
edn.) ; so Ir. ; seaìhh. sealbhach, 2079, fortunate. sealbhaich, 1988, win; Ir. sealbh-
uighim, I inherit, own. sealbhan, m., 1493, a flock of
sheep or small cattle ; so Ir. seannsail, 208, prosperous, lucky ;
an tìr fhaoilidh sheannsail —
A.M. 89; seanns, luck, T. 56;
Eng. chance, mis-chance, chancy. seann-todhar, m., 5787, an old
manured field. seirbhead, 2177, bitterness :
searbh. sèideag, i., 2823, a puflF; Ir. ...sèideog. sèimhidh, 5904, mild, calm ; Ir.
sèimhidh. seirm, L, 5535, music, melody. sèisd, 4533, a siege ; Eng. siege. seisear, 6546, six persons. seisneil, 4964, sèitreach ,f., 6919, blowing; sèid,
blow. seòl, m., 172, mode, manner; is
mairg a chitheadh air s. calla
Caismeachd chaithriseach nan
curaidh— D.M. 334. geòlaid, f., 5311, a harbour; a
dh' aisigeas le rèidh ghaoith
Gun bheud thu gu s.— W.R. 89 ;
ach na'n gabhadh iad an t-s. —
M.C. 341 ; an am dhomh tighinn
do'n t-s.-—ih. 188; ib .308; s.
acair — Dàin lain Gobha 2 36 ;
cf. an t-Seòlaid, P.N.R.C. 221. seòl-mara, m., 5007, a tide. sgàinteach, f., 516, gnawing pain ;
rheumatism ; sgàin, rend. sgalag, f., 2668, f arm-labourer ;
thug mi bòid nach fhiach leam
bhi ann am sgalaig— D.M. 18,
38; (mas. in Dicts) ; Ir. sgolog,
i., a rustic; M. Ir. scolòc =
gille, an attendant, farm- ser-
vantv a student. sgalanta, 315, shrill - sounding :
sgal, Ir. sgalaim, howl, yell. sgallach, 6852, bald ; sgall, bald-
ness ; Norse skalli, a bald head. sgallaidh, 120, the bare rock ;
Norse sgalli, a bald head. sgaradh, m., 5989, separating,
rending asunder. sgar, m., 5825, the seam in the
overlap of a boat's planks ; cf .
siidh. sgarbhnach, m., 4969, cormorant-
haunted ; sgarbh, Norse skarfr,
a oormorant. sgathadh, m., 2008, lopping oflF,
pruning. sgeallag, f., 2337, wild mustard
(E. Ross, sgiollag). sgeilm, i., 4878, boasting; root of
sgal. sgèimh-dhealbhach, 547, pictur-
esque ; sgiamh, beauty. sgeòd, f., 1827, a oorner, angular
piece; by-form of sgòd. sgiabail, 1719, a starting, writh-
ing ; sgiab, a snatch ; sgiohag,
a playful slap. sgiath, f., 6034, a wing ; 1718,
5074, 6842, armpit; 5074, a
ridge curving out f rom a hill ;
common in place-names. sgiathach, 6351, having wings,
winged. sgibidh, 2836, smart; sgiobalta ;
cf. sgioblaich, to adjust the
dress; tidy up.
Faclair
343
sgUò, m., 4255, vapour, dimness of the eyes; with sgleò fèile compare na rioghbhrugh ni h-aisling 61, in his kingly man- sion, drinking is no dream — R.C. II., 286.
»gleò (scleò), m., 4180, boasting; reputation.
Sffòd, m., the oorner of a gar- ment; 3445, fo'r s., under your authority; bidh gach sguab d'ur fearann fo'r s.— T. 142; 5985, the shect of a sail : 1898, a blemish ; gu fardaich bhig gun s.— C.D. 16; 6901 .sfjòdlin, sheet-rope; Norse tkaut, the sheet or comer of a square cloth; the sheet, i.e., the rope fastened to the oorner of a sail, by which it is let out or hauled close.
tffoinn, {., 781, 810, care, esteem.
Mffoinneil, 2929, effective.
Mffonn, m., 461, a short log of wood.
tffonnan, m., 125, the peg of the ca»-chrom, on which tho right foot is placed.
tffoth, m., 205, a boat, a skiff; McB. ooropares Norse skùta, which, howeyer, M|puld yield tffiid, not tgoth.
tffrubaire, m., 2473, a niggard, a " scrub " ; chaoidh cha sgrubair '» an tigh-òsd iad— W.R. 39; an uair a ghabhadh tu mu thàmh Cha bu sgrubaire clàir (niggard at table)— T. 270; Ir. sffrub, heflitate; Eng. teruple.
àkan, f., 636, 761, a charm; modem form of $eun\ O. Ir. »in-, Lat. signum, a sign ; the ngn of the crf>«»; cf. Loch Sianta, the Holy Loch, Cowal ; na h-Eileanan Sianta, the Shiant Isles.
•iar, 2831, athwart.
$ibht, 3648, a plan, oontrhvanco; Eng. »hi/t; cf. gibht, from gift.
sic, f., the prominence of the
belly, H.S.D. ; the peritoneum,
McA. ; màm-sic, a rupture;
5441, the membrane covering
the brain ? sine, f., 6846, old age; Ir. sine;
sean, old. sìntcag, {., 150, a skip, a long
pace; sìn, stretch. s'tol, 1027, to sink, subside ; cf. Ir.
siolaim, I descend (in family
line). aioladh, m,. 1774, 2537, straining,
filtering; M. Ir. siothal, an
urn; Lat. situla, a bucket. s'tolaich, 4499, to propagate,
multiply ; siol, seed. s'ioth-thàmh, {., 4301 (cf. 6144),
5238, peace, tranquillity ; cha
bhi sìoth-thàimh re d' bheo
dhuit — G. 158; bu bhlàth an am
na siochthaimh thu — S.O. 76a;
fo sheul do shiochai' — T. 111;
bha e mur sheula an am sioth-
chai' — T. 192; iarrmaid s.
(shichawe) agus iochd — Fern.
MS., R.C. II., 84; iarrmaid s.
(shichaiwe), iarrmaid iochd —
ib. 92; Ps. (metrical) 4, 8; 122,
6. siiidan, m., oscillation ; 3602, 3695,
variation of fortune ; Sc.
shoicd, swing, a lift in a cart. sldcadh, slachdadh, m., 1577,
beating. slachdraich, {., 241, the noise of
beating or pondorous hammer-
ing. alad, m., 2767, robbery, theft. slaodaireachd, f., 2809, slovenli-
nesfl. slaodanach, m., 5740, sloucher;
cf. E. Ir. slacdan, influenza?
tcidhm galair coitchinn ar fud
Ercnn uili, risi n-abairtea s.,
re h-edh tri latha n6 ccthair air
gach noch gur 'ba tanaisti bàis
6— A.U., anno 1328. slapraich, {., din, noise; Eng.
slap.
344
Bàrdachd Ghàidhliq
slat, f ., a wand ; 6145, a hand
some man; cf. fiùran. slig e-ahreachainn, i., 1529, scallop- shell, used for drinking ; Lìon a suas an t-slige chreach-
ainn : Cha'n ion a seachnadh gu dram ; Is olc a' Ghàidhlig oirre an
creaohann : An t-slige a chreach sinne at' ann. — A.M. 51. $ligheach, 4555, wily, deceitful ;
Ir. slightheach. slinn-chra?in, f., 5413, a flag-staff ; slinn, a weaver's sley or reed, and crann, tree, shaft. slio'praich, 101, a swishing noise. sliosrèidh, 6892, smooth-sided. sloisreadh, sloistreadh, m., 116. dashing, as water : sruth ag osnaich bho shloistreadh a h-earrlainn — A.M. 171 ; an fhairge 'ga maistreadh 's 'ga s. — A.M. 182: fosghair a toisich a' s. Mhuca mara — A.M. 183: Sc. slaister, bedaub. slugan, m., the gullet; 242, 293, a
whirlpool ; slug, swallow.
smàl, m., 6510, eclipse, darkness.
smeoirn, f., 4896, 5549, the end of
an arrow next the bow-string ;
oha cinnteach ri earr na smeoirn.
smeurach, 4939, rich in bramble-
berries ; Ir. smeur ; E. Iv. smèr.
smòis, f., 4599, by-form of smuais.
smuais, f., 2852, marrow, juioe of
the bones ; Ir. smiiais, marrow.
smiidaio, m., 5196, a ring-dove.
smiid, f., smoke, 4604, 'na smùid,
smoking, in hot action. smìiidreach, f., 227, spray, smoke ; smiid and -reach, as in cuihh- reach. snaidhm, snaim, f., 5117, a knot ;
an eddy. snapach, 3308, provided with
triggers ; Eng. snap. snasta, 4282, elegant, gallant :
snas, from snaidh, hew, chip. sneachdgheal, 233, snow-white. ■
sneachdaidh, 3343, snowy; Ir.
sneachtdha. snighc, f., water oozing through
a roof ; 2429, f alling tears. snodhach, m., 6082, sap of a tree; fhrois an s. bu phrìseil — T. 17. snuddh, m., 4275, hue, appear-
ance. soc, m., a snout; 2026, a spur. socair, {., 5878, ease, comfort; ( 3563, s. dhàna ; 2251, gun s., hard up, badly off: 4738, gu s., well balanced ; dean air do sh., go quietly. socair, 94, quiet, leisurely ; cho s. 's tha do nàdur, your nature ig so well-balanced — T. 252 ; ràimh sh., well-hung oars — A.M. 168; M. Ir. soccair, for *so-acar; E. Ir. accarda, profit ; root cor, cuirim, place, arrange. sochair, f., a benefit, privilege ; 92, a plenteous supply ; so and cor. socrach, (1) 5175, 5385, 5797, 5818, well-balanced, well-fitted ; (2) comfortable ; (3) easy — both secondary meanings. so-iarraidh, 5228, easily ascertain-
able. soighne, soighneas, m., 142, pleasure, delight; so and gne-, from root gen of gean, humour, good humour. solar, m., 6367, provision, pur- veying ; Ir. soldthar, provision ; so and Idthair. solladh, m., 109, throwing crushed shell-fish into the sea to attract fish. solta, 3324, 3464, pleasant, comely; 5380, lusty, vigorous ; sult, f at,
joy-
solasta, 4704, radiant, brilliant.
sonn, m., 6112, a stout man, a hero; in 6668, 6749, 6779, ap- plied' to the stag ; primarily, a cudgel, stake, beam ; cf. fiùran.
Faclair
345^
*dr, to hesitate, grudge; 1384,
4114, 6357. Mòradh, m., hesitation, 3970. soraidh, f., 1337, 2019, &c., a blessing, greeting, f arewell ; soiridh soir go h-Albain uaim — R.C. I., 119; E. Ir. so-rèid, happy, successful. Sjìàinneach, Spàinteach, {., 2830, 3685, a long fowling-piece of Spanish make. tjfàl, m., 1563, a weaver's shuttle ; Ir. gpòl ; Norse spola, a weaver's shuttle; M. Eng. »pdle, Eng. spool. spalpadh, m., 2966, act of trussing
or hitching up. spcUpaire, gpealpair, 1098, 4594, an active, trim fellow; Ir. spalp- aire, a strong, well - formed, active man. tparradh, m., 5967, fixing, driv- ing in ; Ir. apnrraim ; Norse tparri, a spar. •piieeadh, m., 4522, 5451, smiting or cleaving asunder: air s., riven, e.g., of tho fork of a tree or branch. spiilearaehd, {., 4609, game; Sc. spiel, play ; Gorm. tpielen, play. •piireadail, 4587, spirited. gpìdeil, 534, contemptible ; sp)d;
Eng. spite. tpioladh, m., plucking; pio!, nibble, pluck, with prosthetic s: Eng. prel. spòUadh, m., 703, 41Ì9, hacking, tearìng; bha iomadh s. salach ann— T. 31 : Eng. spoil • Lat. spoliare, spòrtaii, (1) 1098, sportive, gay, (2) foppiah; gun bhith s. no uaibhreaoh— T. 232. tpreadhadh, m., 2032. 5437, loud •ound of bumting, rnport of a gun; a thundorclap; Ir. tpriidhim, scatter, spread ; bumt ituddenlj; M. Eng. tprnr.i. „ Eng. spread.
sprcig, instigate; 57, 3888, 6572,
piob 'g a spreigeadh ; 5564,
clàrsach 'g a s. ; pipe, harp
being stirred to make musio;
Ir. spreagaim, incite ; play on
a musical instrument. spreif/earra, 542, expressive^
spirited. spreigeil, 2724, expressive,
spirited ; Ir. spreagamhail,
spirited, bold. spreòd, 2818, 2924, goad on, in-
cite ; f rom spreòd, a projecting
beam. spreòd, m., 1025, a bowsprit; M.
Eng. spreòd, a sprit. sprochd, {., 4408, sadness, dejec-
tion. spuacadh, m., thumping. srac, 3071, tear, rend. srannraich, {., 669, 2905, snoring ;
srann, a snore, buzz ; Ir. srann ;
O. Ir. srennivi, I snore. sreang, {., 3422, a string; cognate
With Eng. string, Lat. stringo,
I bind. aruth-tràghaidh, m., 5444, 5991,
ebbing tido. sruthladh, m., a dirty, muddy
stream ; sruthladh, rinsing ; Ir.
sruthluighim., I rinse ; sruth. stadhadh, m., 2920, 2965, erect
position ; Eng. stay. stagh, m., 6898, a stay, a oertain
rope in a ship's rigging ; Norse
stng, a stay. staghmhor, 4982, abounding in
stays. ttainhnte (stainnte), 210, oonfined,
narrow ; cf . staointe, shallow
(Bcauly dist.) ; ? Eng. etinted. stairsneach, {., 6419, a atono stop;
stepping-stone. stnng, {., 1724, 6563, a pin on
which things aro hung; oabar
stangach, T. 32: So. stang, a sting ; Norso stong, a pole ; stnnga, to prick, goad. stang, {., 1788, a ditch, pool ; So. etank; O. Fr. ettang'-, Lat. ttagnum, a pond.
346
Bàrdachd Ghàidhlig
stiall, f., a streak, a strip; 1136, 'n an still, at full speed; cur a dharaich 'na s. — T. 74.
steòrn, 1096, to direct, guide; Norse stjòrn, a steering; stjòrna, to govern.
stetbd, i., 938, a race; steud, a steed ; Ag. S. stèda.
stìomag, £., 5181, a head-band, or fillet for the hair; stìom, a head-band ; aig a bhiodh an s. air son anairt — T. 205.
stiuirhheirt, {., 5986, steering- tackle ; stiuir, f rom Norse styra, steer.
stoc, m., (1) 1162, 2172, 2252, stock, kin ; cuir an stoc, enrich ; (2) 5010, the deck or gunwale of a ship (1) is f rom Eng. stock ; (2^ f rom Norse stokkr, the gunwale of a ship.
stòldachd, f., 1918, sedateness, quietness ; stòl, settle, from stòl, a stool, settle.
stròiceadh, m., 4121, 5417, 5981, tearing asunder.
stuadh, f., (1) 518, 2747, 5821, a wave (2) 4466 (stuadhaidh, acc. pl.), 5443, a gable, pinnacle; thu bhith laighe 's an uaigh Ann an eaglais nan s. — T. 11.
sturtail, 2836, haughty.
suaicheantas, m., 2904, 2455, 3659, 6289, 6732, ensign, badge; Ir. suaitheantas, blazonry, badge ; su and aithne, know- ledge.
suaithneas, m., 1285, an s. bàn, the White Cockade, the Jaco- bite badge ; another form of the above. (For th, ch, cf. Ir. teithim, I flee ; Sc. G. teich.
suanach, f., 1470, 3036, a cover- ing, a fleece; dh'fhàg lom mi gun lunnaich gun suanach {sic), explained as * a coarse cover- ing '— Cl. na C, 203; Is maith a thigeadh an t-s. ghlas uaine gu feur dhuit (or, Air uachdar do lèine)— G. 299.
«w6/iacA, 4939, rich in raspberries; Ir. suibh, a straw-berry plant; hence sùibheag, the stump of a rainbow, called in E. Ross, a tooth.
suchta, 5118, fillcd, saturated.
sùdh, m., 5825, a suture; the seam (rivetting) of a boat's planks; cha'n 'eil sgar dhith gun s. air — Cl. na C. 19; a' ruith suas air na sùdhan — ib. 16; Norse sùdh, a suture, clinching of a ship's boards.
1. sùgh, m., 6812, juice, sap ; Ir. sùgh; Lat. sùgo, suck; Eng. suck.
2. sùgh, m., 5989, a billow, de- scribed as " the base of the hollow of a curling wave " ; chumas a ceann-caol gu sgibidh Ris na sùighean — A.M. 173.
siighadh, m., 1029, pith.
sùghan, m., 1783, sowans; the
liquid from which sowans is
made ; sùgh, sap. sùij), m., 464, a sweep ; Eng. sùlaire, m., 161, a gannet; Norse
sùla, sùlan, the gannet. sùlghorm, 1419, blue-eyed. siird, m., alacrity, cheer; bidh s.
orra daonnan, 's bidh aoigh
orra an oomhnuidh : 4655, con-
dition. suthain, 1213, eternal, everlast-
ing ; Ir. suthain; su and tan,
time.
tàbhachd, f., 1088, 1905, efficiency, substantiality.
tàbhachdach, 2699, effective.
tabhann, 6828, barking, chasing, the chase; 3257, swift play (of fingers on a musical instru- ment); cf. 5580; Ir. tathfan.
tacaid, f., 4584, a tack, driven bullet; Eng. tacket.
tàchair, m., 1777, weed.
tàcharan, m., 1808, a ghost, sprite, pithless person; cha b'iad na tàcharain chrion — G. 55.
Faclair
347
tadhail, 1521, t. air, call upon.
tadhal, m., visiting.
taie, {., support; 385, an t., near;
an cois; 4657, in virtue of; Ir.
taca, peg, prop, support. taieeil, 6617, solid, strong ; Ir.
tacamhail, firm, solid, staunch. taifeid, l., 4893, 5279, 5963, a bow-
«tring; ? taffeta, silk stuflF. tàihajig, m., 3121, 4849, 4906, 5586,
6001, 6412, chess; Ir. tdibhleis,
backgammon; Adv. Lib. MS.
Lii., 33a, tdifiisg (pl.) ; Eng.
tables, backgammon ; Norse
tafl, game, chess. tailmrich, {., 2960, bustle, noise;
K Ir. tairmrith, a running
across; from tairm-, the com-
positional form of tar, across,
and ruith. tàin, {., 5880, cattle, herd of
cattle; thugadh uaith re h-aon
oidhche A chreach is a mhòr
thàintean— G. 45. tàinistear, m., 4603, an heir; Ir.
tdnaiste, a lieutcnant, second
in cvjmmand ; heir presumptive ;
tdnaiste, ncxt, second. tairgneachd,{.,A02^, a prophecy ;
O. Ir. tairngire, promise; Ir.
tairngire, a promise, prophecy ;
Tir Taimgire, the Land of
Promi«e. tairis, 6032, tnuty, loyal. tairrnrarh, tnirgncarh, 4982, well-
nailf>d ; each crùidhoarh, dlùth-
thairgncach— D.M. 68. 29. tàladh, m., 1702. a careMÌng, a lulUbry; Nor«€ tdl, allurement. UUmhnidh, 4670, 5129. mighty;
talnmh, carth. taohkndh, m.. 6887. MÌding with,
taking onc'ii nide; eeapair
tnohhaidh, a bannock spread
with buttcr. &c,, to conciliato
the lovc of man or woman —
Reay. taoitrar, m., 4461, an oversman,
iutor, guardian : Lat.-Eng.
tutor.
taoman, m., 6318, a baler ; taom,
empty, pour out. tapadh, m., 2278, 3101, 5689, 5719,
cleverness, activity, manliness ;
1883, t. leat, thank you. tupaidh, 2108, active, vigorous. tapag, f., 3099, accident. tàrmaich, 537, dwell ; 6428, settle. tarrghtal, 2327, white-bellied. tasgadh, m., 4327, storing, bury-
ing. ta»gaidh, {., a deposit, a treasure ;
5336, a th., thou treasure. tathaich, 1273, 5097, 5329, a visit-
ing; frequenting; Ir. taithighe,
act of visiting, haunting. teachd-an-tìr, 458, livelihood ; in this phrase tìr retains its old
neuter gender. tiagbhail, ttugmhail, f., 4524, an
encounter. teanal, m., 42, 146, 5339, a gather-
ing ; by-form of tional. teann-shàth, m., 6198, full satiety ;
for teann intensive cf. terid-
medòn, exact middle — Tain B6
Cùalnge (Wind.), 1. 193, and
Anc. Laws Gloss. tcarh, 2055, to separato. tearmad, m., 5551, an t., in safety,
security ; by-form of tearmann;
hence Termit, in Petty. tearmann, tearmunn, m., 4791,
6611, a sanctuary, place of
refugo; Lat. tcrmnv-, trr-
minus, boundary. tiarnnch, 3276, tcibnigh, 4950, teinn, 5160, 'na t., in tension ;
teann, cognato with Lat. tendo,
I Btretch. teinntean, m., 461, a hearth ;
teine. tcirbeirt, {., 3216, sonding forth,
lotting slip. /('i«, f., 5Ì83, a musical air; Mr. Ir.
sèis, a mtuiical strain; seinn,
Hound. teist, {., 4879, testimony, eatoem;
Lat. tcstis, a witncss.
348
Bàrdachd Ghàidhlig
teòchridheach, 3972, warm-
hearted. teòghradhach, 4472, affectionate,
loving. teòmachd, f., 1901, expertness;
teò-, root of teth, hot: teothad,
heat. teudhhinneach, 1210, of melodious
strings. teudhhuidhe, 4294, yellow as harp-
strings (which were gold-gilt). theasd, 5900, died ; Ir. teasd-
aighim, I f ail, die ; O. Ir. testa,
fails. tì, m., intention ; 6051, 6375, air
thi, " on set," ready for the
fray; 6009, foirm air thithibh,
' briskness on designs,' i.e.,
plans for attack (at chess) going
on briskly ; tha mo chion o mi
chridhe ort Thaobh nan tìthean
a bha— Cl. na C. 250. tic, {., 5456, tigh-g eamhraidh, m., 5510, winter-
house ; the grave. tigheadas, m., 4640, house-keep-
ing. tim, 5144, soft, timid ; Irish form
of tiom, tioma. time, f., 3836, fear, dread. tioma, 5398, soft, timid : 3334,
tiom. tiomadh, m., 4535, softness, ten
derness. tionnal, m., 1130, 1923, likeness;
cha'n fhaca mi riamh tionnail
Moraig so — A.M. 14; cha'n
fhaighear a tiunnail — ih. 10;
also, sunnailt, siunnailt; s.
t'eugaisg, S. 329 : is .s thu do
Bhenus, S.O. 433b. tionnsgainn, 3597, to begin. tìoradh, m., 119, drying ; tioraim,
O. Ir. tÌTÌm. tìorail, warm, cosy, sheltered ; Ir.
tioramhuil, from tir; but, 1802,
cheerful, seems Eng. cheerful
borrowed. tirte, 1296, earthed.
tìtheach, 4175, 4437, bent (on), keen, eager; tì.
tlàm, m., 1523, a handful (o£ wool).
tohhta, f., a rower's bench; Norse tho'pta, a rower's bench.
todhar, m., (1) 5787, manuring; (2) 111, seaweed for manure.
toghhalach, 6672, haughty? Ir. tògbhàil, raising: togail.
toidheachd, m., 4051, coming.
toirbheartach, 1237, 4998, bounte- ous; to-air-her.
toirm, f., 2844, a noise, sound ; Ir. toirm, torman.
toirmghaoth, f., 6585, a cyclone.
toirt, ì., 2300, 4354, 6280, 6721, respect, esteem ; Ir. toirt, quan- tity, bulk, value, respect.
toirteil, 1141, bulky, stout, strong ; Ir. toirtcamhail, bulky, stout.
toiteal, m., (1) 5746, a f ray ; ann an tùs an totail — T. 231 ; totail sgian, toiteal sgian — R.C I., 405 ; ann an toiteal nan claidh- ean— T. 146; (2) splashing; chunnaic iad a' bhèist a' t. am meadhon àn loch— W.H.T. I., 91 : f rom toit, smoke of battle ; anns an toit le mire-chath — A.M. 158; cf. ceò, 5646.
*tolg, f., pride; 5394, dat. tuilg ; fear t'fhasain gun tuilg — T. 9; cf. E. Ir. tolgda .i. dimsach, haughty— O'Dav. Gl. ; Wind. Wòrt.
tolgach, 573, haughty, from tolg, pride : possibly, hollow, from tolg, a dent.
toll-cluaise, m., 1738, a touch-hole.
tom, m., (1) 4769, 4932, a bush. a thicket; Is math thuigeas fear lombair Ciod am feum th' anns an tonn {read tom) ri là fliuch — T. 249; (2) 6625, tom-sealga, a hunting - hillock, hunting- station, corresponding to Ir. dumha-sealga, a hunting-mound. Ir. tom. a bush, thicket; Welsh
Faclair
349
tom. a mound. The latter is the
regular meaning in Sc. G. tomadh, m., 111, 167, dipping ;
by-form of tumadh. ionn, f., 1438, tonnag, f., a loose shoulder-plaid
wom by women; 5018, a sail. tòraehd, f., 16, 89, 1912, 1986, &c.,
pursuit, enquiry; tòir, pursuit. torman, m., 6654, a musical
sound ; ioirm. tràth, m., 4817, tinie, season,
hour; 1606, meal-time, a diet. tràth-nòine, 4432, 5473, evening. treabh, m., 4210, tribc, race; root
of treabh, a dwelling; Lat.
'ribug. a tribe.
mjhnid, [., 4351, a sharp dart-
ing pain, a stitch; Ir. treagh, a
spear. treall, f., 4186, a short space or
time. treas, 392, a stroke, a bout; cf.
tuc t. adhmolta ann sin air
Chonan, " he sang a fit of
praise for Conan"— B. of Ven-
try. 763. trlrthfrirh, (sdOl, accomplished,
vi:,'<»rous, oourageous ; Ir,
tr'itfir, aocomplishment. treoir, (., 2745, vigour, strength. trileanta, 2844, thrilling. troid, £., 1857, gen. troda, fight,
oonflict; (the Irish form of Sc.
G. trod, m., gen. troid, truid). trògbhdil, f., 1910. raising. start-
ing ; cf . togail orm ; older form
of trogail. Manx troggal; by-
form of togail with ro inscrted. trnmehradh, m., 3221, 4707. gricf,
inclancholy; trom and cràdh. iromdhnite, 1239, vividly colourcd. trit, m., bbTl, a wrctch ; E. Ir.
trù, a peraoD faied to dcath ;
|)1. troieh. truideaeh, 4968, frequented by
itUrlings; G. druid, E. Ir.
fruid.
I. 832, thc heavier, heavier '.y: truimr and de ; cf.
mifiir, feàirrde.
trusudh, m., 1714, collecting,
gathering ; literally, bundling ;
Eng. truss. trusdar, m., 3033, a filthy fellow. tuairgneadh, 4419, would disturb. tuuirisgeul, m., 396, a description,
report; a made-up story; Ir.
tuarasgahhdil, i.e. the prefixes
to-for-as and gabhdil. tuairmeas, m., 729, a guess, aim ;
728, mu'n t., towards theni,
against thera ; Ir. fd thuairim ;
prcfixes do-for-air and meas,
estimate. tuar, m., 1217, hue, appearance ;
fìon geal as maith t., white
wine of fine hue — D.M. 74, 130;
Ir. tuur, an omen, presage. tuathcheathairn, l., 4142, tenantry ;
a bhi trusadh do thuaith-
chearn— T. 249; bha thu . . .
ro mhath do'n tuaithchearn —
T. 233 ; an am bhi foirneadh
(raising) na tuaithcheairn — T.
234. tuigsear, m., 5365, one who under-
stands. tuilhheum, m., 3049, a water-
burst. tuilg, see tolg.
tuinradh, m., 3. 6628, an abodc. tulnch, {., 1591, a hillock ; (m. in
Dicts., but f. often in literature
and in place-names ; f . in Irish). tulg, m., 5029, a dent, a bcnd;
compare /m6. tulgadh, m., (1) 4986. swaying or
rocking of a ship; (2) the
initial spring in rowing; an on-
sot; thugaibh t. neo-chladharra
dàicheil— A.M. 170; tulg, a
dcnt, bcnd. tiir, m.f., a towor; 5430, a war-
rior; cf. ursann chatha; Lat.
turris. turnaiif, 4297. a job, a smart turn
(Skye). tùfclèithr, m., 5029, the bow end
of a bank of oars.
350
Bàrdachd Ghàidhlig
uachdrach, 4927, rich in cream ;
uachdar, upper part, cream ; cf .
for meaning harr. uchdshnaidhm, 5868, a breast-
knot. ùdail, 3965, churlish, inhospitable. udal, m., 6884, wavering, rocking,
distress. uidheam, i., 3149, accountrements,
equipment, dress. uirghioll, m., 4881, the faculty of
speech, speech ; air and Ir.
fuigheall, a word, sentence. ùiseil, 3951, 4716, worthy ; gu h-u.
's gu h-urramach — T. 24 ; iiis,
use ; Eng. use ; Lat. usus. ulag, f., 4983, a pulley. ullamh, 6866, ready ; for urlamh,
E. Ir. erlam ; air and làmh,
" on hand." ^maidh, m., 3556, 4605, dolt,
blockhead. ùmhlachd, f., humility; 5475, cf.
fhir nach leughadh a' ghealt-
achd — T. 13; umhal, Lat.
humilis. urchoid, f., 3048, hurt, mischief.
urlann, f., 2835, the countenance; a bhith 'g amharc air t'urluinn — G. 117; air and lann; for meaning cf. clàr-eudainn, fore- head.
ùrlar, m., 2807, theme or ground- work of a pipe tune ; air and làr.
urra, urradh, f., 6129, a respon- sible person ; air and ràth, surety. The opposite term is deòradh, from di, privative, and urradh.
urrainn, m., 5403, 5493, 6942, guarantee, authority ; air, and ràthan, a security, guarantee. Hence the common modern usage, " is u. domh " and " is u. mi."
ursgeul, m., 4910, a tale, especi- ally one of the romantic Fenian tales ; air and sgeul.
usgar, m., 6380, a jewel.
ursann-chatha, 5898, a champion ; u.-c. thu roimh mhìltean — T. 19; ursainn-ch. (pl.) nach gèill- eadh— T. 181 ; u.-c. a' chruadail — T. 183.
PRTNTED BY THE NORTHKRN COUN^TIES NEWSPAPKR ANP PRINTINO AND rUBLTSHXNO COMPANY, LIMITED, INVRRVTSS.
-^y.ll. ■itW.ii?
^;«iLh;LJ. -
University of Toronto Library
DO NOT
REMOVE
THE
CARD
FROM
THIS
Acme Llbrary Card Pockct LOWE-MARTIN CO. limited
,c.| |
1, |
■ |
H |