Skip to main content

Full text of "Bardachd Ghaidhlig, : specimens of Gaelic poetry, 1550-1900"

See other formats


■co 
-co 

=o 

-^ 
■co 


DHLiG 


WATSOH 


ì((. 


r^ 


I  o . .-, 


BARDACHD     GHAIDHLIG 


BARDACHD  GHAIDHLIG 

SPEGIMENS  OE  GAELIC  POETRY 

15B0-1900 


WILLIAM    jf  WATSON 

M.A.,  LL.D. 


PBOFKSSOU   OF   CELTIC    LANGUAGES,    ETC. 

IN   THB 

UNIVERSITY   OF   EDINBURGH 


AN  COMUNN  GAIDHEALACH 

108  HOPE  8TREET,  GLASQOW 


5nDcrnc»» 

THE  XORTHERN  COUNTIES  PRINTINO  AND  PUBLI8HING  COMPANY 
LIMITKD 

1918 


PREFACE 


This    collection    of    Moderii    Gaelic    Poetry    forms    a 

companion  volume  to  Rosg  Gàidhlig,  published  in  1915. 

Its  oontents  are  but  a  small   fraction  of  the  body  of 

such  poetry  that  awaite  editing.     The  Notes  are  mainly 

historical.       The  Vocabulary  has  been  drawn  up  with 

care,  and  contains  a  good  deal  of  illustrative  material 

derived  from  souroes  other  than  the  text.     Indexes  of 

Persons  and  Plaoes  were  prepared,  but  have  been  with- 

held   owing  to   scarcity   of   paper.        The   want   of   the 

former  will  be  less  felt  in  view  of  the  help  given  in  the 

Notes,  and  by  the  kind  arrangement  of  the  Editor  of 

An  Deo  Grèine,  the  Index  of  Places  wiU  appear  in  that 

magazine  early  in  1919.     I  am  indebted  to  my  wife  and 

to  the  Reverend  Maloolm  MacLennan,  D.D.,   for  help 

with  the  proofs. 

W.  J.  W. 
Cboftchose, 

OUNDOCHABT,    Aufftut,    1918 


ADDITIONS  AND  CORRECTIONS 


Read  bhith  in  11.  136,  169,  175,  199,  282,  411,  468,  600,  642,  788-790,  , 
794,  813,  817,  856,  3711. 

p.  20,  title,  read  1773-1822. 

1.  1096,  read  luchd. 

p.  87,  title,  read  Cor. 

1.  1205,  not€,  read  "  The  first  modern  Gaelic  poet." 

I.  2017:    for  Thomas  of  Ercildoune,   see  further  J.   G.   CampbeH's 

Superstitions  of  the  Scottish  Highlands,  269-272;  also  Blind 
Harry's   Wallace. 

II.  2496,  4359:   the  Wheel  of  Fortune,  &o  often  mentioned  in  Gaelio 

ix)etry,  is  f requently  alluded  to  by  Chaucer ;  it  is  described  in 
The  Eingis  Quair,  and  is  mentioned  by  Blind  Harry  {fl.  c. 
1450-1492). 

1.  2665,  supply  t  at  end  of  line. 
1.  3723,  read  eireachdail. 
1.  4926,  hòthach,  rioh  in  kine. 

1.  4800 :   a  defective  line ;  the  final  word  is  omitted  in  the  MS. 
1.  6098:   the  line  is  a  syllable  short;  it  might  be  amended 
Tuirseach  atàmaoid  ri  port. 

1.  6642,  &c.,  Creag  Vanach :  I  have  adopted  this  reading  in  pre- 
ference  to  the  usually  accepted  Creag  Ohuanach,  because,  as  I 
waa  informed  in  Lochaber,  the  stream  which  flows  by  the  foot 
of  the  rock  into  Loch  Treig  is  called  Allt  Uanach.  The  rhymes 
fuaihas,  6639;  cruadhach,  6765,  suggost  that  Uanach  is 
indeclinablc. 

p.  234,  Fada  atà  mise,  &c. :  oompare  Dunbar's  Lament  for  the 
Makars,  with  its  refrain 

Timor  mortis  oonturbat  me. 


AN  CLAR-INNSIDH 


c.  1663    A  bhean.  leasaich  an  stop  dhuinn  (55).*  E.  197:   G. 

268;   S.O.— lain  Lom  MacDhomhnaill  .  .     183 

a.  1600  A  Chomhachag  bhochd  na  Sròine  (8) :  R.C.  2,  351 
(T.  MS.):  McL.  73:  G.  222;  S.O. ;  Gael  5,  331: 
M.C.  9:  G.B.  1,  8— Domhnall  mac  Fhionnlaigh 
nan  Dàn       .  249 

a.  1643    A  Dhomhnaill   an   Dùin   (39),   E.   170:    Glen  B.   8— 

lain  Lom  MacDhomhnaill 223 

?  c.  1795    A'  falbh  a  Loch  nam  Madadh  dhuinn  (26),  U.B.  163 

— Gille-easbuig  MacDhomhnaill  (G.  na  Ciotaig)  .       38 

c.  1620    A  mhic  an  fhir  ruaidh  (41),  G.  83 — Gun  urrainn  .  239 

1848     A  Thì  mhòir  a  chruthaich  na  dùilean  (23),  C.  na  C. 

323— An  t-Urramach  Donnchadh  B.  Blàr,  D.D.  .        9 

Ach  's  e  an  samhradh  a  chuar  sinn  (53),  R.C.  2,  345 

(T.  MS.) :   M.C.  43-Gun  urrainn  .  .165 

1800    Air  mìos  deireannach  an  fhoghair  (14),  T.  38 ;   S.O.— 

Alasdair  MacFhionghuin 25 

1707  Air  teachd  o'n  Spàin  do  shliochd  an  Ghaoidhil  ghlaìs 
(72) :  Arch.  Brit.  1707 :  G.B.  2,  58— An  t-Urram- 
ach  Eoin  Mac  Ghille-Eoin 155 

1721  Alasdair  a  Gleanna  Garadh  (17);  Adv.  Lib.  MS. 
LXV.;  E.  286;  S.O.— Silis  Nighean  Mhic- 
Raghnaill 128 

c.  1646    Alaadair  mhic  ò  hò ;   Folk-Song  Jo.  257 :    M.C.  40— 

Gun  urrainn 212 

1689    An  ainm  an  àigh  ni  mi  tùs  (46) :  G.  151 :  G.B.  1,  90 

— lain  Lom  MacDhomhnaill 168 

1646    An  cuala  sibhse  an  tionndadh  duineil  (73);    T.   49: 

G.B.  1,  68;  S.O.— lain  Lom  MacDhomhnaill        .     213 

1678    An   Nollaig   am    bu   ghrondhnach   fìon    (3) :    E.    21— 

GiUo-eaflbuig  Dubh  mac  Mhic  Dhomhnaill  .     179 

An  uair  a  chailleas  neach  a  mhaoin  (32),  Nic.  Gael. 

Prov,— Donnchadh  Loudin 29 

c.  1630    Bcir  mise  leat,  a  Mhic  Dhè  (7);    R.C.  2.  75  (Fern. 

M8.— Donnchadh  MacRaoiridh  .236 

Beir  mo  Hhoraidh  lo  dùrachd  (35)— Rob  Donn    .  76 

*  Tlie  flgures  wUhin  firenthcMA  rcfer  to  tfao  numbcr  of  the  poein  ns  dcscrilied 
In  the  sectlnn  on  metrcM. 


X.  A71  Cla  -Innsidh 


a.  1751     B'fhearr   leam   breacan    uallach    (69);    A.M.    (1751), 

139— Alasdair   MacDhomhnaill 111 

a.  1776    Cha  dìrich  mi  bruthach  (65) :  E.  :  S.O.— Gun  urrainn      50 
1705    Cha  sùrd  cadail  (52) ;    E.  235 ;    S.O.— Màiri  nighean 

Alasdair  Ruaidh .         .     157 

a.  1790    Chunnaic  mi  an  diugh  a'   chlach  bhuadhach   (19) — 

Donnchadh  Bàn  Mac-an-t-Saoir     ....       61 

?  c.  1670    Dìomhain  bhur  dlùth  chiabh  (74) ;   R.C.  2,  70  (Fern. 

MS.— Murchadh  Mòr  mac  Mhic  Mhurchaidh       .     220 

p.  1715  Dul  a  chaidh  mi  dheanamh  aodaich  (15) ;  R.C.  1, 
162,  342  (Adv.  Lib.  MSS.  LXII. ;  McL.  MS.)— 
?  Domhnall  Bàn  Mac  O'Neachdain       .         .         .115 

c.  1630    Fada  atà  mise  an  dèidh  chàich  (6) ;  R.C.  2,  77  (Fern. 

MS.— Donnchadh  MacRaoiridh       .        .        .        .234 

c.  1800    Fhuair  mi  naidheachd  ro-mhath  leam  (34) ;   S.  433 — 

Gun   urrainn 40 

c.  1900    Ged  a  gheibhinn-se  mo  thagha  (37) ;  Am  Bolg  Solair 

An  t-Athair  Urramach  Ailean  MacDhomhnaiIl  .         1 

c.  1821     Gu  bheil   mi   am  ònrachd   's   a'   choillo   ghruamaich 

(36) ;  C.  na  C.  98— lain  MacGhille-Eathain  .        .       14 

c.  1646    Gu  ma  slàn  's  gu  ma  h-èibhinn  (43) ;  T.  90 ;  Glen  B. 

12— lain  Lom  MacDhomhnaiÌl  .         .211 

1750  Gu'm  beannaicheadh  Dia  an  teach  's  an  tùr  (1) ; 
W.R.  (1892),  97;  S.O. ;  G.B.  2,  59— lain  Mac- 
Aoidh 123 

17thcent.     Gur  e  m'anam  is  m'eudail  (9):   G.  242:   McL.  92— 

Gun   urrainn  192 

a.  1751     Gur  h-ì  as  crìoch  àraid  (28) :  A.M.  (1751)  1— Alasdair 

MacDhomhnaill 97 

p.  1660    Gur  muladach  thà  mi   (48) ;    E.   31 ;    S.   2i6 ;    S.O.— 

Màiri  Nighean  Alasdair  Ruaidh     ....     181 

c.  1746    Gura  mor  mo  chùis  mhulaid   (58);    T.   147;    S.O.— 

lain  Ruadh  Stiùbhart 87 

lain  Mhic  Eachainn  o'n  dh'eug  thu  (10)— Rob  Donn      82 

c.  1750     Is  a'  chaora  fhuair  mi  o  Shiùsaidh  (66) — Donnchadh 

Bàn  Mac  an  t-Saoir 54 

c.  1660  Is  cian  's  gur  fad  tha  mi  am  thàmh  (40),  McN.  :  Inv. 
G.S.  Tr.  27,  373;  J.  MacGregor  (1801),  217;  G.B. 
1,  58*—?  lain  Lom  MacDhomhnaill       .         .         .226 

*  See  note  on  line  6020 


Tt. 


a.  1768     Is    (.luilich    kuin    au    càradh    (53) — Donnchadh    Bcàn 

Mac  an  t-Saoir 65 

c.  1646     Is  fhada  tha  niise  ann  am  chodal  (22) ;   G.  85~Gun 

urrainn 209 

1716    Is  goirt  leam  gaoir  nam  ban  Muileach  (50) ;   T.   1 ; 

G.B.  2,  89 — Mairearad  Nighean  Lachainn  .         .     133 

a.  1716    Is  i  so  an  aimsir  a  dhearbhar  (71) :    E.  227 :    S.O. ; 

G.B.  2,  10— lain  Dubh  mac  lain  mhic  Ailein      .     149 

1649    Is  i  so  iorram  na  truaighe  (61) :   E.  34 ;   G.B.  1,  35 — 

Pòl  Crùbach  MacLeoid 210 

a.  1751     Is    iomadh    baintighearn'    bha    spèiscil    (68) ;     A.M. 

(1751),  65— Alasdair  MacDhomhnaiU  .104 

p.  1675    Is  mi  am  shuidhe  air  an  tulaich  (60) :   E.  107 :   S.O. 

Màiri  Nighean  Alasdair  Ruaidh   ....     194 

?  c.  1600    Is  nii  suidhe  an  so  m'ònar  (63) :  T.  283— Gun  urrainn    241 

c.  1750    Is  mòr  mo  mhulad  's  cha  lugha  m'  eislean  (38) ;    G. 

136:  G.B.  2,  69— Seumas  MacShithich  ...      53 

a.  1751     Is  tuirseach  mo  sgeul  ri  luaidh  (25) ;  A.M.  (1751),  150 

Alasdair  MacDhomhnaiU 102 

p.  1705    Marbhphaisg  air  a'  mhulad  sin  (27) ;    E.  93 ;   S.O.— 

Lachlann    MacFhionghuin 144 

?  c.  1700    Mi  an  diugh  a'  fàgail  na  tìre  (12) :  McL.  139;  W.R. 

(1902),  103:   S.O.—Iain  MacAoidh  .        .  .119 

c.  1760    M'ionmhainn  m'annsachd  's  mo  thlachd  (24) :  G.  287; 

G.B.  2,  213;  S.O.— Eachann  MacLeoid  .86 

?  1570  Moch  maduinn  air  latha  Lùnasd'  (29) ;  T.  286 ;  G.B. 
1,  18:  M.C.  325*—?  Bean  Ghriogair  Ruaidh  Mhic 
Ghriogair  244 

c.  1663    Moch  's  mi  ug  èirigh  's  a'  mhaduinn  (44) ;    S.  406 ; 

S.O. :  G.B.  1,  84— lain  Lom  MacDhomhnaill      .     186 

c.  1610  Naile  bho  hì  (75) :  Gael  5,  68 ;  Folk-Song  Jo.  16,  238 
(music) ;  M.C.  35— Do  Dhomhnall  Gorm  le  a 
Mhuime  246 

c.  1646    O  gur  mis  th'air  mo  chràdh  (49);    T.  304;    G.B.  2. 

180;   S.O.— lain  Ruadh  Stiùbhart  ....      91 

O  i»  tuirseach  a  nochd  atàim  (2) ;   R.C.  1,  165  (Adv. 

Lib.  MS.  LXIL);  M.C.  59~Gun  urrainn    .        .     176 

c.  1787    O  mosglamaid  gu  suilbhir  ait  (64);    W.R.  (1892),  9: 

S.O.— UiUeam    Roa 45 

•  ThUr  Tersion  i»  In  Siadna  Bhnrafh  2  (S2+5')  «+* 


xii.  An  Glar-lnnsidh 


1715    Och  a  Mhuire,  mo  dhunaidh  (51) ;  E.  75 :  G.B.  2,  24 : 

S.O.— Niall  MacMhuirich '141 

1810  Och  nan  och  mar  atà  mi  (56) ;  Macf.  Coll.  (1813) ;  Dr 
N.  Macleod's  Coll.  (1828) ;  Leabhar  nan  Cnoc, 
1834;   S.O.— Eoghan  MacLachlainn        ...       20 

p.  1666    Ri  fuaim  an  t-saimh   (47) ;    E.   27 ;    S.   219 :    S.O.— 

Màiri  Nighean  Alasdair  Ruaidh    ....     198 

1640     Righ  gur  mòr  mo  chuid  mhulaid  (46) ;   T.  98 :   Glen 

B.  6— lain  I^om  MacDhomhnaill    ....     228 

1643     Sgeula  leat,  a  ghaoth  a  deas  (30) ;  E.  23 ;  McL.  54— 

Murchadh  Mòr  mac  Mhic  Mhurchaidh  .         .         .     221 

0.  1615  Shaoghail,  is  diombuan  do  mhuirn  (31) :  R.C.  2,  89 
(Fern.  MS.)— Gille  Caluim  Garbh  Mac  Ghille 
Chaluim 236 

a.  1729     Slàn   a  chaoidh  le  ceòl   na  clàrsaich   (18) :    S.   357 — 

Silis  Nighean  Mhic  Raghnaill       ....     131 

c.  1746    So  deoch-slàinte  mo  ghaisgich  (11) ;  T.  196 — Alasdair 

Camshron,    d.    1788 94 

1788     Soraidh  bhuan  do'n  t-Suaithneas  Bhàn  (57);    S.O.— 

Uilleam  Ros ^8 

Soraidh  soir  uam  gu  Cinn-tìre  (13) :   R.C.  2,  315  (T. 

MS.)— Gun  urrainn 183 

a.  1642    Ta  cogadh  orm  do  ghnàth   (5) ;    R.C.   2,   72   (Fern. 

MS.) — Alasdair  rnac  Mhurchaidh  .         .         .233 

a.  1766  Tapadh  leat,  a  Dhomh'aill  mhic  Fhionnlaigh  (16) : 
(McL.  68:  G.  103;  U.B.  77;  S.O.— lain  Mac- 
Codrum 't 

p.  1693  Tha  acaid  'g  am  thadhal  (59) ;  R.C.  2,  415  (T. 
MS.):  E.  103;  S.O. ;  G.B.  1,  149— Ruairidh 
Mac   Mhuirich 161 

p.  1746    Tha  mi  cràiteach  tinn   (67) ;    T.   240 :    G.B.   2,   204 ; 

U.B.    110— lain   MacCodrum 68 

'  c.  1670    Tha  mise  fo  ghruaim  (42);  E.  185;  G.B.  1,  28;   S.O. 

— Murchadh  Mòr  mac  Mhio  Mhurchaidh     .         .     217 

1715    Tha  mulad,  tha  gruaim  orm,  tha  bròn  (70) :   T.  135 ; 

G.B.  1,  168— Silis  Nighean  Mhic  Raghnaill        .     125 

?  1604    Tha  mulad,  tha  mulad  (62) ;   G.  276— Gun  urrainn  .     237 

1685    Tha  sgeul  agam   dhuibh  ri   innseadh   (21) :    E.    138 ; 

McL.   67— An  t-Aos-dàna  MacShithich         .        .     172 


An  Clar-Innsidh  xiii. 

a.  1715  Tha  tigh'nn  fodham  (76);  U.B.  213 :  S.O. :  G.B.  2, 
9 — lain  mac  DhughaiU  mhic  Lachainn  Domh- 
nallach 139 

1648  Thriall  bhur  bunadh  gu  Phàro  (54);  E.  85;  G.B.  1, 
45;  S.O. ;  McN— Eachann  Bacach  Mac  Ghille- 
Eathain  ...     205 

c.  1556  Triallaidh  mi  le  m'  dhuanaig  ullamh  (20) ;  R.C.  2, 
319  (T.  MS.) ;  McL.  187 ;  E. ;  Gael.  1,  261— Gun 
urrainn 259 

a.  1642    Tuirseach   dhùinne   ri   port   (4) ;    R.C.   2,    78   (Fern. 

MS.)— Alasdair  Mac  Mhurchaidh  ...    230 


LIST  OF  ABBREVIATIONS 


A.M,— Alexander  Macdonald's  Pocms;  Edinburgh:  Maclachlan 
&  Stewart. 

Aur.— Auraicept  na  nEces ;  George  Calder ;  Edinburgh :  John 
Grant. 

Celt.    Rev.— The  Celtic   Review,    1904 :    Edinburgh :    T.    &   A. 

Constable. 

Cl.  na  C— Clàrsach  na  CoiUe ;  Rev.  A.  Maclean  Sinclair; 
Glasgow:  1881 

C.D. — Clàrsach  an  Doire;  Neil  Macleod;  Edinburgh :  Norman 
Macleod. 

D.G. — Dàin  Gaisge:  Poems  of  Ossian,  Oran  &  Ullin;  Hugh  and 
John  MacCallum ;  Montrose  :  1816. 

D.M. — Duncaji  Macintyre's  Songs,  ed.  Georgc  Calder;  Edin- 
burgh:   1912. 

Din. — Irish-English  Dictionary ;  Rev.  Patrick  S.  Dinneen :  Irish 
Texts  Society. 

Duan. — An  Duanaire;    Donald  Macpherson ;    Edinburgh :    1868. 

E. — Collection  of  Gaclic  Poetry  ;  Ranald  Macdonald  ;  Edinburgh  : 
1776.     (The  Eigg  CoIIection). 

Folk-Song  Jo.— Joumal  of  the  Folk-Song  Society,  No.  16;  Miss 
Francca  Tolmio's  CoIIoction  of  Gaelic  Folk-Song  (words  and 
music) ;   London  :    1911. 

G. — Gillies'  Collection  of  Ancient  and  Modern  Gaelic  Poems  and 
Songs;   Perth:   1786. 

G.B.— Gaelic  Bard.s,  1411-1715,  and  1716-1765:  Rov.  A.  Macleau 
Sinclair ;   Montreal  and  Edinburgh  :    1890. 

Gael.— An  Gàidheal,  6  vols. ;   1871-1877. 

Glen  B.— Thc  Glen  Bard  CoIIcction  of  Gaelic  Poetry ;  Rev.  A. 
Maclean  Sinclair:   1888. 

n.P.— Highland  Papcrs,  2  vol.s.,  ed.  J,  N.  R.  Macphail:  Scolfish 
History  Socicty, 

Inv,  O.S.  Tr. — Transactions  of  the  Gaelic  Society  of  Invenu'  .^. 

L,  na  F,— Leabhar  na  Fèinne ;  J.  F,  Campbell. 

McN.— Th'?  MnrXi-ol  Gaelic  MSS. 


xvi.  Li-'it   of  Ahhreviations 

McL. — The  Maclagan  Gaelic  MSS.  in  Glasgow  University. 

M.C. — The  Macdonald  Collection  of  Gaelic  Poetry ;  Rev.  A.  Mac- 
donald,  Kiltarlity,  and  Rev.  A.  J.  Macdonald,  KiUearnan ; 
Inverness :   1911. 

Mitch. — History  of  the  Highlands  and  Gaelic  Scotland ;  Dugald 
Mitchell. 

P.N.R.C. — Place  Names  of  Ross  and  Cromarty ;  W.  J.  Watson ; 
Inverness  :   1904. 

R.C. — Reliquise  Celticae,  2  vols. ;    Inverness :    1892. 

R.G. — Rosg  Gàidhlig  :  Specimens  of  Gaelic  Prose ;  W.  J.  Watson  ; 
Inverness :    1915. 

S. — Collection  of  Gaelic  Poetry ;  Alexander  and  Donald  Stewart ; 
Edinburgh:    1804. 

S.O. — Sàr  Obair  nam  Bard  Gàidhealach :  The  Beauties  of  Gaelic 
Poetry;   John  Mackenzie  (Ist  ed.  1841). 

S.M.L. — Wonder  Tales  from  Scottish  Myth  and  Legend ;  Donald 
A.  Mackenzie ;   Blackie  &  Son :    1917. 

Sil.  Gad.— Silva  Gadelica,  2  vols.  ;  S.  H.  O'Grady ;  Williams  & 
Norgate:   1892. 

S.H. — Sketches  of  the  Highlanders  of  Scotland,  2  vols;  General 
David  Stewart  of  Garth. 

T. — Turner's  Collection  of  Gaelic  Poetry ;    Edinburgh  :    1813. 

T    MS.— The  Turner  MSS.  in  the  Advocates'  Library,  Edinburgh. 

U.B. — Uist  Bards;  Rev.  Archd.  Macdonald,  Kiltarlity;  Glasgow, 
&c.:   1894. 

W.H.T.— Tales  of  the  West  Highlands,  4  vols. ;  J.  F.  Campbell, 
Edinburgh:    1860;   2nd  edn.,  Alex.   Gardner,   Paisley :    1890. 

W.R. — Poems  of  William  Ross;  Edinburgh :  Maclachlan  & 
Stewart. 


INTRODUCTION 


I.— THE  CLASSIC  POETS 
Gaelic  poetry,  both  in  Scotland  and  in  Ireland,  laus 
into  tvvo  great  divicions,  tbe  older,  or  classic,  poetry, 
and  the  modern.  Tbe  classic  poetry,  so  far  as  ib  iias 
come  down  to  us,  is  more  or  less  continuous  from  about 
A.D.  800  or  earlier  to  about  1730.  Its  earliest  forni 
was  based  on  the  early  Latin  hymns;  its  dictinctive 
features,  borrowed  from  them,  were  syllabic  structure 
and  rhyme  at  the  end  of  each  line  or  couplet.  From 
ihis  beginning  there  developed  a  huge  system  of  metres, 
about  three  huudred  of  which  are  known  to  us,  many 
of  them  extremely  complex  and  difficult.  The  makers 
of  the  poetry  were,  as  a  rule,  men  who  had  received  i 
long  and  rigorous  training  in  language,  phonetics,  and 
metres;  they  were  alco  leamed  in  Gaelic  history, 
literature,  genealogy  and  tradition.  They  wrote  in  the 
Irish  script,  which  is  simply  the  old  Latin  hand,  and 
they  used  a  literary  style  which,  though  it  changed  with 
the  changes  of  the  language,  was  always  more  archaic 
than  the  vernaeular  of  their  day.  These  trained  poets 
and  men  of  learning  cccupied  an  honoured  position  in 
the  social  system.  Their  recom{X>n6e,  always  liberal  and 
often  munifìcent,  wa«  derived  part^y  from  grants  of 
land,  partly  from  dues  and  privileges,  and  partly  from 
the  fees  to  which  they  were  entitled  for  their  composi- 


xviii.  Intruduction 

tions.  Tliey  were  iu  close  touch  with  the  chief  or  lord, 
sat  in-  his  council,  preserved  the  history  of  his  famiiy, 
and  on  due  occasion  celebrated  his  praises.  The  offìce 
of  poet,  like  other  offices  among  the  Gael,  tended  to  be 
hereditary  in  a  faniily.  This  family  represented 
learning  and  culture  in  the  tribe,  as  the  chief  repre- 
sented  authority.  Its  poet-historians  through  successive 
generations  kept  alive  the  pride  of  race,  and  ministered 
to  it,  especially  by  pajiegyrics. 

In  the  beginning  of  the  sixteenth  century,  when 
James  Macgregor,  Dean  of  Lismore,  compiled  his  Booh, 
this  class  of  poetry  was  in  full  vigour  from  Lewis  to 
Kintyre,  and  to  a  oonsiderable  extent,  doubtless,  on  the 
eastern  side  of  Gaelic  Scotland.  Yet  alrea-dy,  by  the 
downfall  of  the  Lord  of  the  Isles  in  1494,  the  social 
system  on  which  it  depended  had  reoeived  a  shock  from 
which  it  was  not  to  recover.  The  West  and  North  were 
now  slowly,  reluctantly,  but  surely  attracted  into  the 
orbit  of  the  central  government,  and  the  change  in 
social  organisation,  which  v/ent  on  steadily  through  the 
seventeenth  century,  was  fìnally  accomplished  by  the 
measures  tha.t  followed  on  the  Risings  of  the  Fifteen 
and  the  Forty-five.  Of  the  Gaelic  chiefs,  some  became 
Angìicised,  others  v/ere  removed  by  death,  banishment, 
or  confiscation.  The  new  system  had  no  plaoe  for  poets 
or  historians  ;  these  representatives  of  the  ancient  cul- 
ture  passed  away  with  the  system  of  v/hich  they  formed 
an  integral  part-.  The  laet  of  the  learned  bards  in 
Pcotla.nd  was  Donald  Mac  Vurich,  of  Staoiligearry  in 
South  Uist,  who  died  some  time  after  1722.1 

1  He  is  recorded  to  have  witnessed  a  letter  in  that  year ;   Adv. 
Lih.  MS.  LII. 


Introduction  xix. 

II.— THE  MODERN  POETS 
As  the  fall  of  the  Macdonalds  was  the  rise  of  tlie 
smaller  clans  v.hom  they  had  overshadowed,  so  the 
decay  of  the  professioual  poets  proved  the  begiuning  of 
a  uew  and  brilliant  echool  of  untrained  bards.  Modeni 
Gaelic  poetry,  as  we  know  it,  starts  from  about  1600  ; 
its  most  fruitful  j^eriod  is  from  1640  to  about  1830,  a 
period  tnily  remarkable  for  the  number  of  composers 
and  the  quantity  and  excellence  of  their  output.  There 
has  never,  perhaps,  been  a  finer  inanifestation  of 
national  genius  than  was  given  by  Gaelic  Scotland  in 
those  two  centuries.  The  poets  of  the  new  school  were 
born,  not  made :  they  eang  because  they  must  sing,  and 
they  sang  of  things  in  which  they  were  keenly  interested. 
Their  poetry  issp^utaneous  ;  it  has  the  notes  of  freedom, 
freshness,  sincerity.  It  has  great  beauty  of  form,  and 
the  style  is  direct  and  clear.  There  is,  besides,  the 
charm  of  the  language  itself ,  so  copious,  so  flexible,  and 
so  adequate,  possessing  also  a  vocalic  system  difficult  \  o 
match  for  compass  and  melody,  The  pcetry  needs 
careful  study  before  it  can  be  fully  appreciated. 
Knowledge  of  thc  language  comes,  of  course,  first,  but 
one  has  to  become  faimiliar  with  the  mental  attitude  of 
the  poets,  their  hLstoric  background,  and  their  standanls 
of  value.  These  are  arnong  the  things  that  go  to  make 
them  Gaelic  poets,  and  they  are  very  different  from 
what  Engli.sh-speaking  people  of  the  present  day  are 
accustomed  to.  In  fact,  the  poets'  outlook  on  things 
and  the  qualities  that  appealed  to  them — raoe,  physical 
beauty,  manly  acoomplishmente,  free-handed  generosity, 
wifidom  in  council — are  more  akin  to  what  is  found  in 
Homer   and    Pindar.      They    reflect,    and    with    great 


XX.  Introduction 

ability,   the  conditions   of   a  comparatively   simple   and 
unsophistioated  society. 

The  modern  poets  represent  all  classes.  A  number 
belong  to  the  old  ruling  families,  which,  indeed,  had 
always  produced  men  and  women  who  could  turn  a 
vigorous  and  pointed  poem.  Archibald  Macdonald, 
an  Ciaran  Mabach  (fl.  1650),  was  brother  of  Sir  Jaiiies 
Macdonald  of  Sleat.  Another  Archibald  Macdonald, 
his  contemporary,  was  head  of  the  Macdonalds  of 
Keppoch.  His  daughter  Silis  (Celia  or  Cicely),  a  highly 
gifted  poetess,  was  wife  of  a  landed  gentlemaii,  Alex- 
ander  Gordon  of  Beldornie,  on  the  upper  Deveron,  in 
Aberdeenshire.  John  Macdonald,  lairi  Lom,  was  the 
great-gra.ndson  of  lain  Aluinn,  a  chief  of  Keppoch. 
Dunoan  Macrae,  who  wrote  the  Fernaig  Manuscript,  an 
ingenious  man  and  a  capable  poet,  was  head  of  the 
Inverinate  branch  of  the  Macraes,  on  Loch  Duich  side. 
His  brother,  also  a  poet,  was  minister  of  Kintail  Alex- 
ander  Mackenzie  and  his  son  Murdoch,  Mnrrhadh  M6r 
mac  Mhic  Mhurchaidh,  were  lairds  of  Achilty  in  Ross- 
shire.  Others,  apartfrom  the  circumstance  of  birth,  were 
educated  men.  Alexainder  Macdonald,  Mac  MhaighiHir 
Alasdair,  was  a  clergyman's  son,  and  a  student  of 
Glasgow  University.  William  Ross  was  educated  at  the 
Grammar  School  of  Forres.  Ewen  MacLachlan  (1773-1 
1822),  of  Lochaber  and  Aberdeen,  was  one  of  the  most 
scholarly  men  of  his  time.  Many  clergymen  also  were 
poets,  siicli  'ijg  John  Maclean  (d.  1756)  of  Cill 
Naoinein    in    Mhill,     a    younger    son     of    Maclean     of 

1  Mr  P.  J.  Anderson  says :  "  All  previous  accounts  of  Mac- 
Lachlan,  including  the  two  monumental  inscriptions,  have  given 
1775  as  the  year  of  his  birth.  But  the  date  of  his  baptism.  15th 
March,  1773,  is  oonclusive." — Aherdeen  Univ.  Bulletin,  May.   1918. 


Introduction  xxi. 

Treshnish :  Dr  Jaiiies  MacGregor  of  Comrie  aiid 
Noya  Scotia  (1769-1830);  Jaines  Maclagan  of  Blair- 
Atholl  (1 728-1805),  who  made  the  collection  of  Gaelic 
poetry  known  as  the  Maclagan  MSS ;  and  Dr  Duncan 
Black  Blair  of  Strachur  and  Nova  Scotia.  Others, 
meu  and  women  of  strong  and  original  niinds,  were 
unlettered,  though  far  from  being  illiterate.  Three  of 
these  stand  out  conspicuoue:  Mary  Macleod,  Màin 
Niijhean  Alasdair  Suaid7i,th.e  brilliant  poetess  of  Harris 
and  Skye :  Duncan  Macintyre,  of  Glenorchy  and  Edin- 
burgh  :  and  Rob  Donn,  of  the  Reay  Country,  in  the 
north  of  Sutherland.  As  regards  geographical  distri 
bution,  we  find  no  poets  south  of  Forth  and  Clyde : 
Gaelic  had  almost  or  quite  ceased  in  Galloway  a-nd  Ayr- 
shire  by  the  beginning  of  the  modern  pericd.  The 
district  between  Findhorn  and  Forth,  as  one  goes  round 
h;  Aberdeen,  is  represented  by  only  one  poet,  James 
Shaw  of  Crathienaird  in  Glen  Isla,  Forfarshire  (fl. 
1750).  Xorth  and  West  Perthshire,  Aigyll,  Inverness- 
shire,  Ross,  and  Sutherland  are  well  represented.  Lewis 
has  few  poets  and  none  of  first  rank.  The  actual 
lur-iber  of  poets,  some  at  least  of  whose  works  have 
survived,  is  striking.  A  list  of  names  compiled  by  an 
authority  gives  a  total  of  one  hundred  and  thirty 
between  1645  and  1830.  "  Most  of  these  were  really 
pood  poets,  while  some  of  them  were  pcets  of  really 
fc,'reat  ability."!  With  this  verdict  all  who  know  the 
facts  will  agree. 

in.    THE  MODERN   POETRY:    (a)  LANGUAGE 
The  language  of  the  modern   poets  is   the  current 
Gaelic  of  their  day,  the  modem  form,  as  developed  in 

1  Th.'    F;.  V.    A.   Maclean  Sinclair,   D.D.,   Inv.   O.S.   Tr.   24,   pn. 
264-266 


xxii.  Introduction 

Scotland,  of  the  ancient  language  wliich  for  so  many 
centuries  weis  oommon  to  Scotland  and  Ireland.  In 
their  use  of  the  vernaoular,  they  broko  away,  as  did 
the  modern  Irish  poets,  from  the  lit/erary  dialect  of  the 
classical  school,  which  oontained  many  words  and  ex- 
pressions  already  obsolete  in  oommon  speech,  This 
literary  languago  was,  of  course,  faimiliar  to  the  trained 
professional  bards — it  formed  part  of  their  education — 
and  it  was  also  understood  by  the  ruling  families,  to 
whom  so  much  of-  the  poetry  composed  therein  was 
a-ddressed,  but  it  oould  not  have  b€en  very  intelligible 
to  the  people  generally.  We  possess,  for  instanoe, 
three  elegies  on  Sir  Norman  Macleod  of  Bernera  (d. 
1705),  two  of  them  in  the  classic  style,  the  third  in  the 
vernaoular.  To  anyone  who  knows  Scottish  Gaelic, 
this  last  presents  no  special  difììculty  to-day ;  the  others 
demand  a  very  competent  knowledge  of  the  old  style.i- 
In  short,  the  classic  poetry  was  a-ddressed  to  the 
aristocracy  of  birth  and  of  learning  ;  the  modern  poetry 
is  addressed  to  the  people. 

IV.— THE   MODERN   POETRY :    [h)   CONTENT 

In  its  content,  the  new  poetry  shov/s  a  great  advance 
on  the  classio  school  in  range  and  in  variety.  It  was 
the  chief  business,   as  it  was  also  the  intorest,   of  the 

1  The  opening  quatrain  of  the  longer  of  the  classic  elogie?  is :  — 
Do  thurn  aoibhneas  Innse  Gall, 
damhna  dobròin  da  thadhal : 
othar  is  amhghar  gan  cheilt 
an  dochar  adhbhal  oirdheirc. 
"  Gone  is  the  joy  of  Innse  Gall  (tho  Isles),  a  cause  of  woc  is  haunt- 
ing  it;  sickness  and  afìliction  without  hiding  is  the  great  conspicu- 
ous     injury."       There     are    here     flve     obsolete     words,     and    one, 
oirdheirc,  used  in  a  sen«;o  now  rbsol'^te  in  Scottish  Gaelic. 


Introductioii  xxìii. 

professional  bards  to  producs  panegyrics.  Many  heroic 
ballads,  and  some  religious  poetry,  love  poems,  and 
occasional  pieces  in  classic  metre  also  survive,  but  sub- 
ject  and  treatment  are  alike  shackled  by  tradition.  The 
range  of  modern  poetry  is  quite  unrestricted .  It  has 
indeed  produced  uothing  in  the  way  of  drama  or  epic, 
if  we  except  the  Ossianic  poetry  put  together  by  James 
Macphei'son :  these  forms  were  never  practised  by  the 
Gael.  A  more  remarkable  feature  is  the  absence  of  the 
ballad,  though  the  old  ballads  continued  to  be  recited. 
Further,  Gaelic  poetry,  as  a  rule,  deals  with  phenomena 
without  seeking  to  analyse  or  explain  them ;  it  is  objec- 
tive;  not  introspective ;  concrete,  not  abstract.  That 
the  Gael  appreciated  the  beauties  of  nature,  there  is 
ample  evidence,  but  his  appreciation  is  shown  by  inci- 
dental  allusion  or  by  deliberate  enumeration,  not  by 
reflection  on  the  ' '  soul  ' '  of  nature .  For  his  views  on 
the  problems  of  life  and  conduct,  again,  we  must  consult 
his  proverbs  rather  than  his  poetry.  Still,  when  these 
cjualifications  have  been  made,  there  remains  a  wide 
fìeld  of  subject:  eulogy  and  satire,  love  and  war, 
politics,  the  hill  and  the  sea,  deecriptions  of  nature, 
clan  poetry — the  intensely  patriotic  expression  of  love 
for  and  pride  in  a  too  narrow  patria,  social  subjects, 
convivial  poetry,  and  the  remarkable  body  of  poems 
connected  with  labour — iorram ,  oar-chant;  òran-luadh- 
aidh,  fulling  song ;  oran  hràthann,  quern  song ;  òran 
mnistridh,  chuming  song:  iàladh,  lullaby  or  cradle 
song.  Graver  poetry  of  the  religious  type  is  represented 
by  Dugald  Buchanan  of  Rannoch  (1716-1768),  and  by 
many  writers  of  hymns,  from  MacCullcch  of  Park  (end 
of  >ixt3enth  century)  to  the  present  day. 


xxiv,  lìitrodaction 

V.-THE  MODERN  POETRY :    {c)     CHARACTP^IUSTICS 

The  tone  of  modern  Gaelic  poetry  is  clean  and  virile, 
In  tlie  case  cf  the  serious  dignifìed  compositions,  known 
as  Orain  Mhòra,  we  cannot  help  feeling  that  the  authors 
are  high-minded  men  of  very  considerable  power,  who 
"would  utter  nothing  base.  These  poems  ma-y  be  tender 
or  fìerce,  but  they  are  always  elevated,  instinct  with  the 
feelings  of  cruadal ,  hardihood,  yaisge,  valour,  and  that 
sentiment  for  which  English  has  no  name,  but  which  in 
Greek  is  atSoj?  and  in  Gaelic  nàire.  It  is  in  less  serious 
productions,  Orain  Aotrom,  tbat  we  meet  the  qualities 
of  wit  and,  less  often,  humour.  Gaelic  humour  in  the 
old  sagas,  such  as  Fled  Bricrend,  is  often  broad,  grim, 
ironical  :  in  the  modern  pcetry  it  is  usually  quieter. 
Perhaps  this  quality  is  mcst  common  in  Duncan  Mac- 
intyre,  e.g.  in  his  naive  account  of  the  sheep  which  he 
received  as  a  gift,  its  tragic  end,  and  the  shifts  to  which 
he  was  driven  thereby.  Another  example  of  genuine 
humour  is  the  Sgiohaireachd  of  Gille-eaebuig  na  Ciotaig 
(p.  38).  Humour  must  be  kindly,  or  at  least  tolerant. 
Wit  at  the  expense  of  others  is  sarcasm,  and  it  must  be 
admitted  that  there  is  an  element  of  this  even  in  such 
usually  good-natured  poets  as  Duncan  Macintyre  and 
Rob  Donn.  Gaelic  satire  is  often  merely  sarcasm. 
John  Macdonald,  lain  Lom,  is  often  termed  a  satirist : 
he  is  neither  satirical  nor,  as  a  rule,  sarcastic,  but 
simply  bitter  against  sliochd  nam  heul  cam,  the 
Campbells.  Again,  the  Gael  is  no  prude :  there  are 
passages  and  poems  which  we  could  well  do  without. 
The  great  poets,  with  one  exception,  never  sin  in  this 
respect.  The  one  exception  is  the  greatest  of  them  all, 
Alexander  Macdonald,   who  by  some  strange  twist,   in 


Introductioh  xxv- 

two  or  three  of  his  poems,  appears  to  have  deliberateiy 
ainied  at  being  shocking,  in  imitation,  probably,  of 
oertain  much  older  examples.  But  when  all  is  said,  tho 
total  amount  of  Gaelic  poetry  unfit  virginihiis  puerisque 
is  so  small  that  we  are  left  with  a  strong  sense  of  the 
clean-mindedness  and  good  taste  of  its  composers.  In 
this  connection,  it  is  relevant  to  note  the  evident  popu- 
larity  of  religious  poetry  throughout  the  whole  of  our 
pericd.  Some  of  it  is  beautiful :  the  poem,  for  instance, 
oomposed  by  Duncan  MacRyrie  on  the  day  of  his  death 
(p.  236)  is  absolutely  perfect  in  its  simplicity.  Dugald 
Buchanan's  spiritual  poems,  compceed,  be  it  noted,  at 
the  time  when  Alexander  Macdonald  and  others  were 
breathing  warfare  and  defiance,  indicate  an  aspect  of 
Gaelic  thought  which  has  to  be  kept  in  view  in  forming 
a  general  estimate. 

There  is  one  general  principle  which  infonns  and 
pervades  all  Gaelic  artfstry,  the  principle,  namely,  of 
precision,  defìniteness,  completeness.  Ite  working  is 
admirably  exemplified  in  the  extraordinary  meticulous- 
nees  and  symmetry  of  the  old  legal  system  known  as  the 
Brehon  Laws.  It  ìs  seen  not  less  strikingly  in  the  native 
Gaelic  art  of  Ireland  and  Scotland  as  applied  to  the 
illuminated  manuscripts  and  the  sculptured  stones. 
Here  the  instinct  manifests  itself  in  four  ways : — (l) 
The  artist  pushes  his  art  to  its  utmost  limits  technically. 
The  work  of  the  illuminations  in  the  Book  of  Kells  is  so 
fine  that  it  has  to  be  studied  with  a  microscope.  (2) 
The  artist  leaves  no  part  of  the  surface  of  his  material 
untouched  :  whether  the  material  is  stone  or  vellum,  he 
will  ornament  every  square  inch  of  it.  (3)  His  choice 
of  subject  Ì8  restricted  to  one  which  it  is  possible  to 


xxvi,  l'Titroduction 

exhaust  thoroughly  to  his  satisfaction.  (4)  He  is  not 
anxÌQUs  for  originality  in  design ;  his  aim  is  fineness  of 
technique.  The  poetry  of  the  cla/ssical  period  shows 
exa-ctly  the  same  characterifitics.  There  are  niany 
patterns  of  rann,  but  the  framewbrk  of  each  is  fìxed 
absolutely.  Ha/ving  selected  his  framework,  the  poet 
proceeds  to  embellish  it  to'  the  limit  of  his  technique, 
guided  by  rule  as  much  as  the  sculptor  of  the  geo- 
metrioal  patterns  was  guided.  Neither  poet  nor  sculptor 
had,  or  cared  to  have,  much  initiative  in  this  respect, 
This  ornament  is  applied  to  each  line  of  the  rann,  and 
the  raìin  stands  out  as  complete  in  itself  as  a  panel  of  a 
eculptured  stone.  In  dealing  with  his  subject,  the  poet 
seeks  alwa.ys  to  exhaust  it,  and  his  subject  is  such  as 
can  be  so  dealt  with.  To  exprese  thought  under  the 
complex  conditions  of  the  classic  poetry  was  immensely 
difficult.  The  modern  poets  achieved  freedom  of 
expression  by  discarding  the  shackles  of  tradition,  even 
when,  as  often,  they  utilised  the  old  structure.  But  in 
their  work  also,  the  inetinct  for  precision  and  complete- 
ness  asserts  itself  in  their  choice  of  subject  and  in  their 
treatment.  *  The  Gaelic  poet  works  m^ethcdically  and 
thoroughly  on  a  small  canvass.  The  two  longest  Gaelic 
poems,  Macintyre's  Beinn  Dohhrain  and  Macdonald's 
Birlinn,  contain  each  lese  than  600  lines.  Each  of  them 
proceeds  methodioally  to  deal  with  various  aspects  of 
the  subject  till  the  poet  is  satisfìed  that  he  has  covered 
the  ground,  and  the  poem  stands  a  oomplete,  fìnished 
w^hole ;  there  is  no  more  to  be  said.  Here  is  the  secret 
of  much  that  ie  good  and  of  some  things  that  are  fanlty 
in  Gaelic  poetry.  The  poet  strongly  desires  completeness. 
and  definitoness  of  detail  :  he  is  intolerant  of  haziness. 
There  is  hence  danger  of  overdoing  description.        The 


Introduction  xxvii. 

two  great  poems  above-mentioued  may  be  critioised  iii 
this  respect;  most  readers,  however,  wiU  feel  that  the 
poete'  artistic  judgment  was  sound,  and  that  little,  if 
an}i;hing,  can  be  taken  away  with  advantage.  The 
charming  delineation  of  Eriskay  by  Father  Allan  Mao- 
donald  is  another  good  example  of  v/ise  artistry ;  readers 
wiU  judge  others  for  themselves.  There  is,  however,  a 
tendency,  which  is  already  very  evident  in  the  prose 
literature  of  Middle  Trish,  to  attempt  absolutely  to 
exhaust  the  details  of  a  description  by  piling  up  a 
succession  of  descriptive  adjectives.  In  English  it  has 
been  tried  by  Southey  in  his  description  of  the  cataraot 
of  Lodore.  In  Gaelic  it  was  a  well  recognised  form, 
and  it  should  not  be  condemned  too  hastily.  The  test 
is  whether  the  epithets  add  to  the  clearness  and  vivid- 
ness  of  the  description.  If  they  do,  the  poet  is  justified  ; 
if  they  do  not,  or  if  they  are  merely  a  heaping  up  of 
eynonyms,  the  art  is  bad.  Good  examples  for  considera- 
tion  occur  in  the  poems  on  Coire  an  Easa  (p.  119)  and 
Moladh  Chinn-tìre  (p.  183) ;  another  is  Alexander  Mac- 
donald's  Fàilte  na  M&rair.  This  somewhat  risky 
method  of  minute  description  by  adjectives  is  not  very 
common  in  our  period.  Most  poems  follow  the  ordinary 
Knes,  and  when,  as  often  happens,  the  poet  combines 
warm  sympathy  with  his  subject  and  artistic  judgmeut 
sufficient  to  control  his  taste  for  detail  and  to  enable 
him  to  select  the  details  that  really  matter,  the  result  is 
a  picture  richly  coloured  and  suggestive.  Some  of  the 
most  pleasin^  Gaelic  poetry  owes  its  charm  not  to  the 
number  of  details,  but  to  their  suggestiveness.  As  an 
example  may  be  taken  the  charming  description  of  life 
in  a  hnthan  àirighf  shieling  hut,  beginning  at  ].  5192; 


xxviii.  Introduction 

here  we  liave  what  has  been  aptly  styled  "  the  "uii- 
elaborate  magic  of  the  Celt."  Another  example  touch- 
ing  in  its  utter  simplicity  is  Duncan  MacRyrie's 
death-bed  hymn  on  p.  236,  alrea.dy  alluded  to. 
Instances  of  happily  suggestive  phrasing  are  nct  un- 
common  :  Aramig  dhuhh-ghorm  a'  hharraich ;  Cill-mo- 
Kuihhe  fo  sgèith  a'  chuain ;  na  fiiìrana  o  ghleannaihh 
Chnòideart,  and  many  othcr  delightful  touches  are 
quite  in  the  Homeric  manner.  Some  cf  these  can  ba 
traced  to  no  particular  author :  they  are  the  common 
property  cf  a  nature-loving  people. 

VI.— EXTERNAL  INFLUENCES 

How  far  has  modem  Gaelic  poetry  been  affected 
by  external  influences  ?  To  outsiders,  such  as  the 
German  scholars,  the  peculiar  interest  of  the  old 
Gaelic  literature  is  that  it  represents  the  thought 
cf  a  people  who,  alone  in  Western  Europe,  were 
practically     uninfluenced     by     Latin     culture.  For 

us,  of  course,  it  has,  or  ought  to  have,  the  addi- 
tional  and  still  stronger  interest  that  we  find  therein 
the  expression  of  our  own  aucestors.  Much  of  this 
double  interest  attaches  to  the  modern  literature  also. 
It,  too,  expresses  the  content  of  the  minds  of  our  own 
pecple,  ind  up  till  about  the  end  of  the  eighteenth 
century  it  represents  on  the  whole  the  old  Gaelic  tradi- 
ticn  and  culture,  with  little  foreign  admixture.  That 
tradition  was  common  to  Ireland  and  Scotland  till  about 
tl  3  time  cf  the  Reformation ;  thereafter  the  tie  between 
the  "  sea-divided  Gael  "  became  gradually  looser,  and 
Gaelic  Scotland  continued  the  old  tradition  independ- 
ently  of  Ireland. 


Introiiuctioìi  xxix. 

In  Scotland  the  Gael  came  early  in  ccntact  witli  two 
Teutonic  peoples,  the  Saxons  (c.  600  onwards)  and  the 
Norse  (800-1266).  The  traoes  of  Norse  influence  in  our 
modern  poetry  a^re  slight,  and  are  confined  to  two 
points,  the  presence  of  Norse  loan-words  and  references 
to  Norse  descent.  The  loan-words  form  a  very  sniall 
part  of  the  total  Gaelic  vocabulary ;  their  importance  is 
often  exaggerated.i  The  one  great  clan  which  boasts 
Norse  descent  is  the  Macleods.  It  is  repeatedly  asserted 
by  Mary  Macleod 

Lcchlannaich  threun  toiseach  bhur  sgèil, 
Sliochd  solta,  bh'air  freumh  Mhànuis. 

^Mighty  Norsemen  a.re  the  start  of  your  tale,  a  stout 
stock  from  the  root  of  Magnus.'     The  Macleods  sre 

De  ehloinneadh  nan  rìghrean 
Leis  na  chìosaicheadh  Manainn 

— *  of  the  name  of  the  kings  who  put  Man  under 
tribute.'     They  are 

sliochd  Olghair  is  Ochraidh 
O  bhaile  na  Boirbhe 

— '  th«  descendants  of  Olghar  and  of  Ochra  from  tlie 
city  of  Bergen  '  (Boirbhe  is  used  metri  caiisa,  insteacl  of 
the  U£ual  Jieirhhe).  The  classic  poetry  has  the  same 
tradition  :  Macleod  is  "  ua  Maghnuis  6  mhilr  Manuinn.  ' 
scion  of  iifagnus  from  the  rampart  of  Man.     It  doee  not 

1  Very  few  of  the  Irish  words  for  ships,  parts  of  a  ship  and 
Heafaring  are  of  Celtic  origin  "— Alexander  Buggo.  Norst'  Loans  i'n 
Irish :  MiseeUany  to  Kuno  Meycr,  p,  291.  How  far  this  .stateinent 
is  true  of  Scottish  Gaelio  may  bo  tested  by  an  annlysis  of  the 
vocabulary  of  our  Hea-poems,  e.g.,  Macdonald's  liirfinn.  It  will 
bo  found  that  the  proportion  of  Norso  tcrms  to  puro  Gaelic  torins 
i«  small.  In  lain  Ixjm'B  lorram.  (p.  186  of  t^^xt),  of  the  toriiis  for 
a  ship  and  part.s  thereof,  13  aro  puro  Gaolic,  3  are  Knglish  loans, 
2  aro  Noree  loan«,  The  Duanag  Ullamh  (p.  259)  has  11  surh 
terms  of  pure  Gaolic  origin,  and  2  Norse  loans. 


XXX.  Iiitìoduction 

meiition  Ochra,  and  Olghar  is  with  the  classic  poets 
Olbhur,  which  is  likely  to  be  nearer  the  original  form, 
representing  the  Norse  name  Olver. 

Saxon  influence  is  seen  in  loan-words  borrowed  from 
the  early  periods  onwards,  but  it  has  little,  if  any,  effect 
on  the  literature  till  the  eighteenth  oentury.  English 
or  Lowland  Scote  tunes  axe  stated  to  be  used  for  Gaelic 
words  in  thc  Fernaig  Manuscript  (1688-1693),  Rel. 
C'elt.,  II.,  pp.  70,  117,  120;  they  might  be  introduc-.I 
by  drovers  and  by  Highland  soldiers  who  took  part  in 
Montrose's  campaigns  and  subsequent  wars  in  Et:gland 
and  Sootland.  Of  the  thirty-one  poems  in  Alexander 
Macdonald's  fìrst  edition  (1751),  twelvo  have  English  or 
Scots  airs  assigned  to  them;  Duncan  Macintyre  U6es 
only  one,  '  The  Flowers  of  Edinburgh,'  in  Gumha 
Choire  Gheathairh.  Macdonald's  poems  on  Summer 
and  Winteri  were  almost  certainly  suggested  by  James 
Thomson's  '  Seasons ' ;  they  are,  however,  quite  different 
in  style  and  treatment,  The  opening  stanza  of  'Ora?i 
an  t-Samhraidh  proves  him  to  have  known  the  poems 
of  Allan  Ramsay.  Dugald  Buchanan's  religious 
poetry  was  influenced,  as  Rev.  D.  Macloan  has  pointed 
out,2  by  Young's  Night  Thoughts.  The  Eev,  John 
Maclean  wrote  his  congratulatory  poem  to  Edward 
Lhuyd  in  the  heroic  couplet  of  Dryden  and  Pope. 
William  Ross,  like  Alexander  Macdonald,  is  fond  of 
classica!  divinities^ — Flora,  Baochus,  Phoebus,  Cupid, 
<fec.  Macdonald's  elaborate  invocation  to  the  Muses,  in 
which  he  naanes  them  all  conscientiously,  is  probably  a 

1  Cf .  Ancient  Irish  Poetry  (translated  by  Kuno  Meyer),  which 
contains  four  such  poems  ('  Summer  has  Come  * ;  '  Song  of  Sum- 
mer  ' ;  'Summer  is  Gone  ' :  '  A  Song  of  Winter  ')  belonging  to  the 
ninth  and  tenth  centuries. 

2  Songs  of  Dugalcl  Buchanan. 


liitroduction  xxxi. 

reminiscence  of  his  classical  studies.  But  while  there  is 
thus  clear  evidence  that  the  educated  Gaelic  poets  of  the 
eight^nth  ceutury  knew  English  and  read  the  works  of 
English  pcets,  the  total  effect  on  their  way  of  thinking 
was  very  slight:  that  remained  Gaelic.  The  poetry  of 
the  nineteenth  century,  with  some  exceptions  such  as 
Alexauder  Mackinnon  and  Allan  Macdougall,  shows 
increasing  English  influenoe  in  style,  thought  and 
metre.  Much  of  this  later  poetry  is  pretty  and  witty, 
but  it  has  little  of  the  old  fire  and  virility ;  often,  not 
without  reason,  it  expresses  the  wail  of  a  deijected  and 
harassed  people.  It  is  at  this  stage,  and  at  no  other, 
that  the  famous  "  Celtic  Gloom  "  is  to  be  found  in  the 
literature,  when  the  social  revolution  was  complete,  and 
the  Gaelic  people  were  left  dependent,  intellectually 
and  economically,  on  what  wae  to  them  a  foreign  and 
distasteful  culture.  The  poetry  that  was  inspired  by 
the  infamies  of  Culloden  and  the  Clearances  could  not 
be  other  than  gloomy.  It  is  the  more  remarkable  to 
note  the  spirit  of  resilience  that  even  stiU  flares  up  from 
time  to  time  to  remind  us  that  the  old  battling  buoy- 
ancy  is  not  gone  after  all. 

VII.— THE  BEGINNINGS  OF  MODERN   POETRY 

The  classic  poetry  was  eyllabic;  the  modern  poetry 
is  usuallyi  regulated  by  stress,  each  line  having  a  fixed 
number  of  stressed  syllables,  or,  in  other  words,  a  certain 
rhythm.  It  has  been  held  hitherto  that  the  new  poetry 
oriorinated  with  Mary  Maclecd,  Mniri  Nifjhtaìi  Alnadair 
Iluairlh,  who  quite  suddenly,  without  precedent  oi 
tuition,   burst  the   fetters  of  tradition,    and   invented 

1  Not  altcayi,  as  will  appcar  later. 


xxxii.  Introduction 

rhythms  of  her  own.i     This  view  will  not  stand  the  test 
of  historical  enquiry. 

(1)  Mary  Macleod's  period  has  b-een  ante-dated. 
She  is  said  to  have  been  born  in  1569,  and  to  have  died 
in  1674  ;2  aocording  to  another  account  her  period  was 
1588  to  1693.^  As  a  matter  of  fact,  she  was  alive  in 
1705,  when  she  composed  the  lament  for  Sir  Norman 
Macleod  of  Bernera,  who  died  on  the  third  day  of 
March  of  that  year.^  The  earliest  of  the  extant  poems 
ascribed  to  her  is  that  on  the  death  of  Roderick  Mac- 
kenzie  of  Applecross,  Marhlirann  do  Fhear  na 
Comraich,  who  died  in  1646.  This  gives  her  an  active 
period  of  fìfty-nine  years.  The  dates  of  her  birlh  and 
death  are  unknown ;  tr^dition,  according  to  John  Mac- 
kenzie,  gives  her  a  life  of  105  years.  I  would  put  her 
tontatively  as  from  circa  1615  to  1707. 

(2)  John  Macdonald,  lain,  Lom,  is  credited  with  a 
poem  on  the  death  of  Angus  of  Keppoch  in  1640;  also 
with  a  poem  to  Sir  Donald  Gorm  of  Sleat,  which  must 
have  been  composed  some  time  before  Sir  Donald's 
death  in  1643.  He  was  a  well-known  bard  in  1645,  the 
date  of  the  battle  of  Inverlochy,  which  he  celebrates 
with  such  bitterness.  lain  Lom  must  therefore  have 
been  bcrn  at  lefvst  as  early  as  1620,  probably  earlier  :  he 
died  about  1710.     He  was  therefore  a  full  contemporary 

1  Cf.  Dr  M.  Maclean,  Literature  of  tlie  ('cìts,  p.  266:  Rev.  D. 
Maclean,  Literature  of  the  Scottish  Oael,  p.  18. 

2John  Mackenzie,  Sar  Ohair ;  TAterature  of  the  Celts,  p.  267. 

3  Alex.  Mackenzie,  History  of  the  Macleods,  p.  105 ;  Tr.  of 
Inv.  Oael.  Soc,  23,  48. 

4  Elegies  on  Sir  Norman  Macleod,  Rel.  Celt.  II.,  274,  and  in 
the  Advocatcs'  Library,  Edinburgh,  the  latter  unpublished.  These 
contain  a  dating  rann,  and,  in  addition,  the  heading  of  one  of 
thom  stntes  that  Sir  Norman  died  on  3rd  March.  1705,  at  10  o'clock. 
Cf.  1.  4264  of  text. 


Introduction  xxxiii. 

of  Mary  Macleod.  All  the  poems  ascribed  to  him  are 
ÌK  stressed  metre,  and  the  tv/o  earliest  (pp.  223,  228 
below)  are  in  the  very  metre  which  Mary  is  alleged  to 
have  invented.  Of  the  two,  therefore,  John  Macdonald 
has  the  better  claim  to  originality. 

(3)  Poems  were  composed  in  etressed  metre  before 
the  time  of  John  Macdonald  a.nd  Mary  Macleod.  Speci- 
mens  of  these  are  given  later ;  the  earliest,  if  the 
tradition  of  its  origin  is  correct,  dates  from  some  time 
well  before  1550.1 

On  the  evidence  we  are  not  entitled  to  ascribe  the 
beginnings  of  the  new  poetry  to  any  particular  person. 
With  regard  to  Ireland,  Professor  Doug^as  Hyde 
writes:  "  The  earliest  intimations  of  the  new  school 
which  I  have  been  able  to  come  across  occur  towards 
the  very  close  of  the  sixteenth  century."2  xhe  move- 
ment  appears  to  have  been  practically  simultaneous  in 
Ireland  and  Scotland.  It  is  therefore  reasonable  to 
suppose  that  similar  causes  were  at  work  in  both 
countries.  One  of  these  was  the  decay  of  the  trained 
professional  poets  and  of  the  bardic  schools,  and  the 
•orrespondingly  increased  importance  of  untrained  or 
only  i>artly  trained  poets,  who,  when  they  used  the 
structure  of  the  syllabic  metres,  would  disregard  the 
refinements.  Another  factor  was  the  strongly  stressed 
songs  of  labour,  the  inrram,  <fcc,,  which,  whether  based 

1  P.   xlìii.       To  the.se   may   be   acUif'd   a   poem   to  Sir   Rodorick 
Macleod  of  Dunvcgan  (d.  1626),  bcKÌnning— 

Soraidh   no  dhà   le   dùrachd    bhuani 
Gu  cuirtcar  dcas  a  chooil, 
Gu  guala  thrèin  nan  lùirichean 
Is  nam  bratach  cùbhraidh  nròil. 

—Inv,  G.S.  Tr.  26,  235. 

2  Hittory  of  Irith  Literatnre,  p.  544. 


xxxiv.  Introduction 

on  the  olcler  inetres  (ae  sòme  at  least  undoubtedly  were), 
or  independent  of  them.  must  have  had  great  popular 
vogue.  Concurrently  with  these  circumstances,  there  is 
reason  to  believe  that  in  the  language  itself  the  principal 
stress,  both  in  words  and  in  phrases,  was  asserting  iteelf 
increasingly  at  the  expense  of  the  lightly  stressed 
syllables  and  words.  This  tyranny  of  the  principal 
stress  is  strongly  marked  in  modern  Gaelic,  even  more, 
I  think,  in  Scottish  Gaelic  than  in  Irish  Gaelic.  It  is, 
in  fact,  breaking  down  the  language  into  a  sort  of  short- 
hand,  in  which  the  stress-bearing  elements  eclipee  a-ll 
the  rest.i  In  the  older  language,  while  stress  played  a 
great  part,  it  was  more  evenly  distributed :  an  un- 
stressed  syllable  was  duly  sounded ;  it  might  even  be 
long,  as  in  certain  parts  of  Ireland  is  still  the  case  in 
certain  words,  e.g.,  aviadàn.  In  modern  Scottisn 
G  aelic,  the  eole  trace  lef t  of  the  «  or  «  2  fn  unstressed 
position  is  that  it  is  sounded  open,  a  true  a,  not  a  dull 
sound  like  a.  It  was,  ae  I  believe,  in  the  latter  part  of 
the  sixteenth  century  that  this  tendency  came  into 
decisive  prominence,  since  when  it  has  gone  on  increas- 
ing.  In  time  it  would  have  sufficed  of  itself  to  upset 
the  old  syìlabic  system,  as  the  latter  grew  more  and 
more  out  of  harmony  with  the  spoken  language.  While 
all  these  appear  to  be  true  cauees  which  conditioned  the 
change,   it  is   fairly  certain   that   more   light  might  be 

1  E.g.  {-ox'  malth  dWjhaoìdte  the  regular  Lewis  pronunciation 
(and  spelling)  is  maìt.  The  samc  process  is  even  more  vigorously 
at  work  in  English,  where  disintegration,  consequent  on  the 
tyranny  of  the  principal  stress  and  the  total  neglect  of  secondary 
stress,  is  fast  reducing  spoken  English,  in  the  South  especially,  to 
a  mere  jargon. 

2  i.e.  eithor  a  long  or  a  short,  but  originally  bearing  a  stress,  aà 
in  Conglilais,  a  stream  name :  co/ir/hlas,  a  muzzle  (both  with  open 
(i),  from  (yìais,  a  stream,  and  f/Jas,  a  lock,  respectively. 


Ihtrouaccìja  xxxv. 

thrown  on  it  by  close  study  of  the  metres,  both  Scottish 
and  Irish. 

VIIL— THE  METRES:    (a)   DAN   DIREACH 

The  classic  metres  (Ddìi  Direach)  have  two  general 
characteristics,  (1)  a  fixed  nuniber  of  syllables  in  each 
line ;  (2)  end-rhyme  or  consonance. 

1.  The  unit  is  the  rann,  which  for  our  purposes  may 
be  understood  as  quatrain.  Each  ran?i  consists  of  two 
couplets,  leathrann.  Each  line  in  the  rann  should 
approximate  to  independent  sense  ;  in  the  couplet  the 
approach  to  fuU  sense  is  nearer;  the  quatrain  is  always 
eomplete  and  self-contained. 

2.  End-rhyme  or  ooneonance,  comharda,  may  exist 
either  between  the  final  words  of  each  line,  or  between 
the  final  worde  of  the  two  couplets. 

3.  Internal  rhyme,  uaithne,  may  occur  between  an}'' 
word  in  the  first  line  of  a  couplet  and  any  word  in  the 
second  line  of  the  same  couplet,  The  uaithne  that 
occurs  between  the  last  word  of  the  first  line  of  a  couplet 
and  a  word  in  the  second  line  of  the  same  oouplet  is 
called  by  the  special  name,  aichilì ,  '*  anticipation  "  :  a 
quatrain  in  which  this  sort  of  iiaithne  occurs  is  called 
aichleach. 

4.  Alliteration,  uaim,,  occurs  between  words  begin- 
ning  with  the  same  consonant,  or  with  a  vowel.  Fior- 
naim  demands  that  the  alliterating  words  shall  come 
together  at  the  end  of  a  line  (a  short  unstressed  word 
botween  does  not  count). 

5.  Elision,  hàdhadh,  is  not  obligatory  in  the  earlieat 
classical  poetry,  but  in  the  later  stages  it  is  regular, 
tbough  not  invariable.  In  other  words,  hiatim  (the 
separate  pronunciation  of  two  vowels,  one  at  the  end  of 


XXX  vi.  Introduction 

a  word  and  the  othor  at  the  beginning  of  the  following 
word)  is  not  usual.  The  vowels  in  question,  however, 
are  always  written  in  full. 

The  following  highly  embellished  quatrain,  from  the 
elegy  on  Sir  Dunoan  Campbell  of  Glenorchy,  who  died 
in  1603,  illustrates  all  these  points :  — 

Dob  lionmhur  ar  leirg  an  locha 

laoch  làidir  is  oigfhear  oll : 
iomdha  um  thriath  Tatha  taoiseach 

sgiath  flatha  agus  craòiseach  corr.i 

Here,  oll  :  corr  are  in  oonsonance.  The  fìrst  couplet  has 
no  internal  rhyme;  the  second  has  thriatk:  sgìath; 
Tatha  :  flatha;  taòiseach  :  craòiseach  (aichiU).  The 
alliteration  is  obvious ;  (in  the  second  line  òigfhear :  oll 
alliterate).  In  the  third  line  there  is  hiatue  between 
iomdha  and  um ;  in  the  f  ourth  line  agus  must  be  read 
'gus.  The  odd  lines  oontain  each  eight  syllables  and 
end  on  a  dissyllable;  the  even  lines  contain  seven 
syllables  and  end  on  a  monosyllable.  This  metre,  called 
Sèadna,  is  extraordinarily  complex  and  difficult,  though 
the  finished  rann  looks  simplicity  itself.  It  may  be 
represented  by  the  formula  2  (8^  +  7^)  ^  +  ^,  meaning 
that  each  rann  consists  of  two  couplets,  containing  each 
a  line  of  eight  syllables  ending  on  a  dissnlJahle  and  a 
lineof  seven  syllables  ending  on  a  monosyllahle ,  and  that 
the  second  and  fourth  lines  of  the  raivn  have  end  rhyme. 
6.  To  have  a  proper  ending,  dùnadh,  a  poem  must 
repeat  at  the  end  the  word,  or  part  of  the  word,  with 
which  it  began.  This  device  satisfied  the  desire  for 
completeness,  and  also  indicated,  in  the  closely  writtsn 

1  Numerous  on  the  lake  side  were  the  stalwart  heroes  and  tall 
young  men ;  around  the  lord  of  Tay  was  many  a  leader,  many  a 
ihield  of  prince  and  taper  spear. 


Introduction  xxxvii. 

lines  of  a  manuscript,  where  one  poem  ended  and 
another  began. 

The  classic  metres  of  the  above  type  represented  in 
the  text  are  the  f ollowing :  — 

1.  EaniMÌgheacht  diaUach  mhòr  (Great  one-syllabled 
versification),  in  which  each  line  contains  seven  syllables 
and  ends  on  a  monosyllable.  The  couplets  rhyme.  Its 
sclieme  is  2  (7^  4-  7^)  2+*.  It  occurs  in  the  poems  (1-8)  begin- 
ning  on  pp.  123,  176,  179,  230,  233,  234,  236  ;  on  pp.  251, 
252,  &c.,  of  Oran  na  Comhachaig^  in  a  number  of 
quatrains  of  Seanfhocail  agus  Comhadan  (29),  and  in 
(31)  Shaoghail  is  diomhiuin,  all  except  the  first  rann. 
AU  these  have  aichill  in  both  couplets,  and  little  or  no 
alliteration.  As  an  example  of  an  exactly  constructed 
and  freely  embellished  lann,  we  may  compare  the  fol- 
lowing  from  Cathal  MacMhuirich's  welcome  to  Donald 
of  Moidart,  written  in  c.  1650:  — 

Binne  na  ceòl  cro^  do  sgeal, 

a  ghiolla  gan  lo^  gan  \eòn : 
at/ìoi  mar  orghàin  6s  ihio?i, 

ma's  comhradh  iior  do  hhaoi  ad  hheoil.^ 

2.  Rannaigheacht  recomarcach  hheag  (Little  two- 
syllabled  versification)  :— 2  (7^  -|-  72)2+4.  Each  line  con- 
tains  seven  syllables  and  ends  on  a^  dissyllable.  The 
couplets  rhyme. 

(9)  P.  192,  Gur  e  m'anani  is  m*  eudailj  may  be  read 
as  stressed,  but  it  is  rather  to  be  rea-d  as  syllabic  metre ; 
e.g.,  1.  5198  is  plainly  not  stressed. 

(10)  P.  82,  lain  Mhic  Eachainn  o'n  dh'eug  thu, 
Here  the  final  cfissyllable  of  the  syllabic  metre  is  re- 
plaoed  by  penultimate  stress. 

1  Sweeter  thon  the  musio  of  lyres  thy  tale,  thou  lad  without 
wound  or  hurt :  thou  art  a«  organs  over  wine,  if  'tis  true  talk  that 
i*  in  thy  mouth. 


xxxviii.  Introduction 

(11)  P.  94,  So  deoch-slàinte  mo  fjhaisyich. 

These  latter  are  both  gcod  examples  of  a  classic  eyllabic 
metre  converted  into  a  stressed  metre,  and  are  to  be 
contrasted  with  the  following  fìne  rann  in  the  old  style, 
from  an  el«gy  on  Lord  Macdonell  and  Aros  of  Glen- 
garry,  who  died  in  1680:  — 

Nior  ghlac  cliath  colg  no  gunna 

sgìath  re  linn  no  lann  tana 
cothrom  cruais  do  ghleo  an  ghiolla, 

eo  Sionna  6'n  Bhuais  6'n  Bhanna.i 

In  the  fìrst  couplet  c:c,  1:1  alliterate ;  cìiath:sgiath 
rhyme.  In  the  sccond  couplet  c  :  c,  gh  :  (jh,  Bh  :  Bh 
alliterate ;  criiais  :  Bhuais,  ghleo  :  eo,  ghiolla  :  Sionna 
rhyme.     The  end  rhymes  are  tana:Bhanna. 

3.   Rannaigheacht  hheag  mhòr :    2  (8^  +  S^)  2+*^ 
Each   line   has  eight  syllables   and   ends   on   a   dis- 
Byllable.     The  couplets  rhyme.     Good  specimens  are : 

(12)  P.  119,  Mi  an  diugh  a'  fàgail  na  tìre, 

(13)  P.  183,  Soraidh  soir  uam  gu  Ginn-tìre, 

(8)  Oran  na  Gomhachdig,  quatrains  with  dissyllabic 
ending. 
Influenced    by    stress    in    a    degree    greater    or    less,    it 
appears  in 

(14)  P.  25,  Air  mios  deireannach  an  fhoghair, 

(15)  P.  115,  Dul  a  chaiclh  mi  dheanamh  aodaich. 

(16)  P.  71,  Tayadh  leat,  a  Dhomh'aill  mhic  Fhionn- 

laigh. 

(17)  P.  128,  Alasdair  a  Gleanna  Garadh. 

1  There  grasped  not  pike  sworcl  or  gun,  shield,  in  his  time,  cr 
thin  blade,  the  match  in  hardihood  for  the  prowcss  of  the  lad, 
salmon  of  Shannon,  from  Bush  from  Bann  (indicating  his  claim  to 
Irish,  and  in  particulav  to  Ultonian,  desccnt,  Bush  and  Bann  being 
rivers  of  Ulster).— AcZt;.  Lih.  MS.  LII.,  34a. 


Introdaction  xxxix. 

(18)  P.  131,  Slàn  a  cìiaoidh  le  ceòl  nu  clàr'-'airh. 

in  all  of  which  penultimate  stress  replaces  at  will  the 
dissyllabic  ending.     It  appears  also  in  three  stanzas  of 

(19)  P.  61,  Rainn  Ghearradh-arm. 

4.  Snendhhhairdne  (Snedbairdne)  :   2  (t^  +  P)^+\ 
The  couplet  consists  of  a  line  of  eight  syllables  end- 
ing  on  a  dissyllable  ijIus  a  line  of  four  syllables  ending 
on  a  dissyllable.     The  couplets  rhyme.     The  best  speci- 
mens  are :  — 

(20)  P.  259,  An  Duanay  UUamh. 

(21)  P.   172,  Tha  .syeuì  nifow  dJniihh  ri  innseadh. 
Less  accurate  are  :  — 

(19)  P.  61,  Ch'Uìinaic  mi  an  diwjh  a'  chlarJi.  hhuadh- 
ach. 

(22)  P.  209,  Is  fhada  tha  mise  ann  mo  cJiodal. 

(23)  P.  9,  ^-1  Thì  mhòir  a  chruthaich  na  diYdean. 
The  last  is  influenced  strongly  by  stress.     All,  however, 
are  excellent  poems.       Most  of  Alexander  Macdonald's 
Birlinn  is  in  this  metre. 

For  comparison   we   may   take   two   quatrains   from 
an  ancient  poem  ascribed  to  Colum  Cille :  — 

Mellach  lem  bith  ind  ucht  Ailiuin 

for  beind  cairrge, 
conacind  and  ar  a  mheinci 

fèth  na  fairrci. 

Conacind  a  tonda  troma 

uas  ler  lethan, 
amail  canait  ceol  dia  n-athair 

for  seòl  bethad.^ 


1  Phiasant,  mcthinkn,  to  bo  in  the  broast  of  Ailiun,  on  a  i)in- 
naclo  of  rock,  that  I  might  soo  thero  in  it«  froquoncy  the  ooean's 
asp«x;t.  8o  that  I  might  »ee  its  weighty  billows  over  tho  broad 
Jiea,  how  thoy  »ing  musio  to  their  Father,  throughout  life'a  course. 


xl.  Introduction 

5.  Dtclimid  mrechtfelesach  or  crO  cummaisc  etir 
rannaiyheacht  mhòr  agus  sruth  di  aill:  ^  (8  ^  +  4^)*^+^^'"^*'- 

The  odd  lines  have  eight  syllables  and  end  on  òì 
monosyllable ;  the  even  lines  have  four  syllables  and  end 
on  a  monosyrable.  The  odd  lines  rhyme,  and  the  even 
lines  rhyme.      Our  only  example  is : 

(24)  P.  86,  M'ionmhainn  m'annsachd  is  mo  thlackd. 
It  is  very  irregular. 

6.  (Jummasc  etir  rannaigheacht  mhòr  agus  leath- 
rannaigheacht :  2  (7^  +  5^)  ^+^.      The  only  example  is  : 

(25)  P.  102,  Is  tuirseach  mo  sgeul  ri  luaidh. 

The  execution  shows  that  Alexander  Macdonald  knew 
the  requirements  of  the  old  metre.  He  rhymes  his  odd 
lines  as  well  as  his  even  lines. 

7.  Crò  cummaisc  etir  cashairdne  agus  leathrann- 
aigheacht :   2  (7^  +  5^)  2+4, 

(26)  P,  38,  A'  falhh  a  Loch  nam  Madadh  dhuinn. 

(27)  P.  144,  Marhh'phaisg  air  a  mhulad  sin. 
Though  here  the  short  line  has  six  syllables,  there  can 
be  no  doubt  as  to  the  origin.  The  odd  lines  have  ante- 
penultimate  stress  at  will  instead  of  ending  on  a  tri- 
syllable,  but  the  poet  is  often  oontent  with  penultimate 
stress  or  a  dissyllabic  word. 

8.  Crò  cummaisc  etir  rindaird  agus  leafhrannaigh- 
eacht :  2  (B^  +  5^)  ^+^-     Compare : 

(28)  P.  97,  Gur  h-ì  a^  crìoch  araid. 
Most  of  the  odd  lines  have  only  five  syllables. 

9.  Sèadna:  2  (8^  +  7^)  ^+^'- 

This  metre  has  been  described  on  p.  xxxvi. 

(29)  P.  244,  Moch  maduinn  air  latha  Lùnasd\ 
Thie  poem  is  often  irregular  in  number  of  syllables,  aiid 
doubtless    corrupt.       A    good    example    of    Sèadna    ìn 


Introduction  xli. 

modeni  poetry  occurs  in  the  pcems  of  Murdo  Macleod 
(b.  1881,  d.  1907),  a  native  of  Hanis  and  a  sailor ;    - 

'S  gach  neach  tha  an  dùthaich  nan  Gtìidheal, 
d'fhìor  fhuil  nan  sàv  bu  mhaith  heachd, 

c*ar  son  a  sgap  sibh  bho  ch^ile 

's  a  chaill  sibh  bhur  leirsinn  's  bhur  neart  ?i 

Except  that  this  has  aichilì  in  both  couplets,  as  usual 
in  modern  poetry,  and  has  no  a-lliteration,  it  can  hardly 
be  distinguished  from  the  work  of  a  trained  bard  who 
wrote  between  1715  and  1725:  — 

Is  uaisle  /Aearainn  //minn  Alban 

a  muigh  o'n  /nmhe  gan  /ccht, 
nach  iongnadh  's  a  ^^oil  ri  ^^//eadh 

nach  bhf huigh  iad  .<f//eadh  le  seirc  ?2 

Alexander  Macdonald  has  one  Sèadna  poem,  beginning 
(p.  78  of  1874  edn.):  — 

Is  èibhinn  leam  fhìn,  tha  e  tiV//iinn, 
Mac  an  righ  dhliV/Aich  tha  hh.iiainn  : 

Slios  mòr  rìoghail  do'n  tig  aimkchd, 
Claidheamh  is  t«r//aid  nan  dual. 

Thifi  also  has  double  aichill,  and  no  alliteration. 

10.   Dtihhidhe:  2  (7*  +  7=^+^)  S' 

Each  couplet  consists  of  two  lines  of  Feven  syllables, 
and  the  last  word  of  the  second  line  must  contain  one 
syllable  more  than  the  last  word  of  the  first  line.  There 
is  end-rhyme  between  the  two  lines  of  each  couplet,  but 
as  the  rhyming  syllable  of  the  eecond  line  is  unstressed, 
the  rhyme  is  unrhythmic. 

(30)  P.  221,  Sgeula  leat,  a  yhaoth  a  deas. 

There  is  intemal  rhyme  in  the  second  couplet  of  each 
rann,  e.g.,  in  r.  1,  fhuaifn:  chuan,  nìthe:  Syìthe)  but 
there  is  no  regular  alliteration . 

ILaoiflhean   affus  Dàin   Spioradail   (Edinburgh :    N.    Macleod, 
1908),  p.  28. 

a  Beliquia  Celtiea,  II.,  280. 


xlii.  Introduction 

(31)  P,  236,  Shaoghail,  is  diomhuan  do  ììihuirn. 
One  rann;  the  rest  is  in  ,a  different  metre.        Tlie 

following  well-wrought  quatrain  i&  froni  an  elegy  by  a 
professional  poet  on  Sir  Norman  Maclecd  (d.  1705)  :  — 

larbhùa  Chonuire  agus  Ch.uinn, 
ila  Maghnuis  6  mhùr  Man?/?//;?  : 

fada  a  èag  a  ccuimhne  chàigh, 

hèad  6s  gach  duilghe  a  dhìoghb}i«77.i 

Alliteration — Ch  :  Gh  ;    M  -.mh:  M  ;    cc  :  ch  ;    d  :  dh . 

(32)  P.  29,  An  iiair  a  chailleas  neach  a  mhaoin. 
This  poem  is  a  congIom.erate,  or  possibly  a  mosaic,  of 

quatrains  in  different  metres  :  — 

71  +  71    :   stanzas  1,  7,  9,  11,  14,  16  (irregular),  25, 

29,  31,  32,  34,  41,  42. 
82+82    :  stanzas  2,  8,  13,  15,  20,  28,  38,  39,  43. 

72  +  72    :  stanzas  21,  26,  37. 
61+62    :  stanza  22. 

62  +  62    :   stanza  27. 

gi  +  72    :   stanza  30. 

71  +  72    :   stanza  35  (not  Deibhidhe). 

Sèadna:  stanzas  3,  4,  5,  6,  10,  12,  23,  36,  40. 

Irregular:  stanzas  17,  18,  19,  24,  33. 

IX.— THE   METRES:    (&)   STROPHIC   MEASURES. 

Besides  the  ordinary  four-line  rann,  the  old  poetry 
has  another  kind  of  metrical  structure,  which  we  shall 
oall  strophic.  In  it  we  have  a  series  of  similarly  con- 
structed  lines  (or  "  phrases  '')  ended  off  by  a  shorter 
line  of  different  structure.  This  forms  a  half-strophe ; 
the  other  half  is  constructed  to  correspond.     In  certain 

1  Descendant  of  Conaire  and  of  Conn  (early  kings  of  Ireland), 
scion  of  Magnus  from  the  rampart  of  Man,  long  is  his  death  in 
all  men's  minds,  a  misfortune  surpassing  every  grief  is  the  loss  of 
him. — Adv.  Lih.  MS. 


Iiitrodiiction  xliii. 

ises  the  similarly  constructed  lines,  or  phrases,  have 
end-rhyme,  and  the  last  word  of  the  first  part  rhynies 
with  the  last  word  of  the  seeond  part.  Strophic 
iiieasures  are  well  represented  in  the  mcdern  poetry  of 
Ireland  and  Scotland.i  They  lent  themselves'  readily 
to  rhythm,  and  were  probably  the  first  of  the  syllabic 
iiietres-to  be  adapted  to  stress.  With  us,  these  measures 
are  Used  chiefly  in  labour  songs,  especially  iorram,  boat- 
chant,  and  in  cumha,  laments.  They  are  naturally 
8uited  for  both  purposes,  and  that  the  cifmha  and  the 
iorram  should  often  be  identical  in  form  is  easily  under- 
stood :  the  noble  dead  were  usually  conveyed  to  their 
last  rest — often  in  lona — by  sea,  and  the  oar-chant  was 
the  lament  also.2  In  several  cases  given  below  the 
connection  between  these  metres  and  the  old  syllabic 
verse  is  clear;  in  others  it  is  not  traceable  directly, 
partly,  no  doubt,  because  the  old  strophic  measures  have 
not   been    fully    recorded,    partly    because   the    modern 

easures,  once  they  came  into  vogue,  developed  inde- 
j)endently. 

What  is   perhaps  our  earliest  specimen   of   stressed 

etre  is  a  etrophic  iorram,  entitled  traditionally 
Caixmearhd  Ailean  nan  .S'op,3  and  dating,  if  the  tradi- 
tion  \<A  correct,  to  well  before  1550.     It  begins :  — 


lE.g.,  D.  O'Bruadair  (d.  1698;  Egan  O'Ilahilly  (d.  cìrca  1740); 
Raftery  (d.  1836).  Almoat  onf-fifth  of  Jlob  Donn's  total  is  strophic; 
with  Duncan  Macintyro  the  proportion  is  ovcn  largcr:  in  the  caso 
of  Alcxandcr  Macdonald,  it  is  less  than  l-23rd  of  tho  whole.  Mao- 
donahl  probably  agrcod  with  O'Bruadair  (III.,  142)  in  rockoning 
this  form  of  motro  to  bo  moro  suitod  (o  a  xrdidf'if/ifin  (strolling 
b.ird)  than  to  a  poct  who  took  himsclf  geriously.       It  is  cortainly 

ong  thc  easie«t  and  most  straightforward  of  the  niotro.s. 

2  Sinco  thi.^  was  writton,  I  have  comc  across  a  very  similar 
itomont  in  Pattiuon's  Modern  Gaefir  JìnrrU,  p.   12,  noto. 

IGnrl.  IV..  76;   aaelic  Jìardn,  1411-1716. 


xliv.  "         Introduction 

Is  mithich  dh/anne       mar  bhun  ^)mhlachd 
dàn  bT/rdain  a       chrt.^^airt  dhuit, 

A  fhleasgaich  bhrèoghmhoir       fhliuchas  pìosan 
lo  d'   dhibh   phriseil       ne<7r^mhoraich, 

The  first  strophe  consists  of  a  double-strcesed  ^'^-phrase 
thrice  repeated,  with  its  final  stress  penultimate,  foì- 
l^wed  by  an  a-phrase  of  three  syllables  with  ante- 
penultimate  stress,  represented  shortly — 

3  (is  mithich  dhùinne)  chàsgairt  dhuit. 

The  second  strophe  is  exactly  simila-r,  except  that  its 
distinctive  vowel  is  i,  and  so  on.i 

A  hymn  by  Ma«Cullcch  of  Park,  near  Strathpeffer, 
who  died  about  1600,  shows  similar  structure — 

losa  mo^aim       an  crann  toraidh 

tha  'ga  ìhurajì       fèin  gach  lò 
Air  gach  àuin^       bheir  dha  i^rram 

bhios  gu  so«lleir       cinnteach  dhò.2 

represented  as 

3  (losa  molaim)  fèin  gach  16, 

3  (àir  gach  dùine)  cinnteach  dhò. 

Similarly  in  a  hymn  by  Alexander  Munro,  teacher 
in  Strathnaver,  who  died  before  22nd  December, 
1653:  — 

Claon  toil  m'  fheòla       mo  bhaoithe  is  m'  òige 

an  saoghal  fòs  's  na       d^amhna 
Strì  gu  calma,       sìor  chlaoidh  m'  «??ma 

chaoidh  gu  damnadh       siorruidh.3 

In  the  old  strophic  metre  called  Ochtfhoclach  mòr 
(great  eight-phrased  poetry)  the  longer  lines  end  oh 
dissyllables :    (3  x  6*)  +  5^.      The   following   example   is 

1  By   a   (Vphrase,   à-phrase,   &c.,   is  meant  a   phrase  whose  final 
stressed  vowel  is  ù  or  à,  &c. 

2  BeHquice  Cdticoe,  II.,  12.         3  ih.,  20. 


Introduction  xlv. 

froin  the  Book  of  Leinster,  compiled  c.   115u,  but  the 
verse  is  older  :  — 

Cid  Domnall  na  Carpre 
na  Niaman  àn  airgne, 
cid  iat  lucht  na  hairddne 

rot  fiat-su  cen  acht. 
Fonaisc  latt  ar  Morand, 
mad  aiU  leat  a  chomaìl, 
naisc  Carpre  min  'M.aìiaìid 

is  naisc  ar  da  mac^ 

The  next  example  shows  this  measure  applied  to  a 
labour  chant,  in  this  case  an  Oran  Bràthann,  quern- 
song:  — 

Tha  seallaÀh.  aig  mo  shi/ilean 
Thug  ealla^h  dhiom  is  d?aseal, 
'S  tha  m'  aire  nis  air  s?/gradh 

Le  cwirteir  nam  flath. 
Tha  m'  fha^Veachadh  air  d?)sgadh 
Cha  chaillea.ch  ach  bean  ?)r  mi 
Mo  ghean  air  aiseag  b/is  dhoinh 
S  mo  rwn  air  an  t-srath.^ 

1  (Meave,  queen  of  Connacht,  speaks  to  the  hero  Fordiad,  to 
whom  she  has  made  ccrtain  ofTer.s,  for  the  fulfilment  of  which  he 
demands  pledges).  "  Though  it  be  Domnall  or  Carpre,  or  brilliant 
wide-spoiling  Niaman,  though  it  bo  the  folk  of  poe.sy,  thou  shalt 
haTe  tiiem  without  hesitation.  Bind  it  in  thy  interest  on  Moran,  if 
thou  wilt  havo  it  fulfilled,  bind  Carpre  of  the  smooth  of  Manau, 
and  bind  our  two  sons."  Mtn  Manand  is  the  plain  part  of  the 
old  province  of  Manau,  about  the  head  of  iho  Firth  of  Forth, 
whenoe  Slamannan  =  .S;ta6A  Manann,  and  CIackniannan  =  C^ac/j 
Manann.  A  hill  in  this  district,  callcd  in  ancient  rocord  Ctioc 
Cairpri,  Carpre's  (or  Cairbre's)  Hill,  is  now  repre.scnt(»d  by  Carriber 
on  the  river  Avon,  between  Linlithgow  and  Stirlingshire. 

2  Maedonald  Collection,  p.  334.     The  poem  begins— 

Bràth,  bràth,  blcith,  O,  bràth,  bràth,  bleith, 
likc  the  Qreek  grinding-chant^ 

ttXci,  fjLvkd,  ttAct 
firind,  thou  mill,  grind."     It  is  by  far  the  most  romarkablo  of 
ir  quem-songs.     Miss  Frances  Tolmic  gives  tho  words  and  air  of 
a  waulking-.<K>ng  which   i.^  ovidontly  closely  connected. — Folk-Snng 
Journal,  No,  16,  p.  228, 


xlvi.  Introductìon 

Here  tlie  long  lines  contain  seven  syllables.  In  the  first 
three  phrases  the  syllables  that  bear  the  first  stress 
rhyme  with  each  other,  as  do  also  the  syllables  that  bear 
the  second  stress.  There  is  aichill  between  the  third 
and  fourth  phrases. 

(33)  Conipare  p.  63,  Is  duilich  leam  an  càradh. 
The  scheme  of  such  poems  may  be  given  compendiously 
as 

3  (Is  di^iilich  leam  an  càradh)  's  a'  Bhraigh  so  thall, 
and  described,  in  this  case,  as  a  double-stressed  cì-phrase 
thrice  repeated,  with  its  final  stress  penultimate,  fol- 
lowed  by  a  double-stressed  ^-phrase  with  final  stress 
ultimate.  The  last  stressed  vowel  of  the  strophe 
rhymes  with  the  corresponding  vowel  of  the  following 
fifteen  strophes,  which  are  therefore  all  à-strophes. 

(34)  P.  40,  Fhuair  nd  naidheachd  ro-mhaith  leam, 
is  very  similar. 

Ochtfhoclach  mòr  corranach  is  a*  sixteen-line  variety 
of  the  above,     It  is  represented  in 

(35)  P.  76,  Beir  mo  shoraidh  le  dùrachd. 

Here  the  final  stressed  syllables  of  the  first  f  our  strophes 
rhyme  together,  the  four  strophes  thus  forming  a  ranv, 
each  line  of  which  is  a  strophe. 

Ochtfhoclach  heag  is  of  the  form  (3  x  5')  +  V-.   It  also 
has  a  corranach  form  of  sixteen  lines  or  four  strophers, 
represented  in  mcdern  poetry  by 
(36)  P.  14  : 

Gu  bheil  mi  am  ònrachd        's  a  choille  ghr?/r/maich 
mo  chridhe  luaineSich.       cha  tog  mi  fonn. 

This  is  cumha.  The  metre  is  that  of  Duncan  Mac- 
intyre's  Goire  Cheathaich.  The  rann  consists  of  four 
strophes,  each  the  equivaJent  of  a  line,  the  final  words  of 
the  strophes  rhyming  in  each  rann. 


Intioducliun  xlvii. 

Another  corranach  measuie  is 

(37)  P.  1  : 

Is  fhada  o  thztgadh       dhutsa  an  z/rram 
aig  a'  Phn'onnsa       Tearlach, 

a  double-stressed  u-phrase  thrice  repeated,  with  its  final 
strese  penultimate,  followed  by  a  single-stressed  o-phrase 
with  penultimate  stress,  the  whole  repeated  four  timea 
to  form  a  rann.     Or, 

4  [3  (/.v  fhada    o  thùyadh)  Tedrlach]. 
The  famous  cumha  beginning  A   chuachay  nan  craohh^ 
wrongly  ascribed  to  William  Ross,  is  of  similar  structure, 
but  in   it   each   of  the   longer  lines  has   its  fìnal   stress 
ultimate. 

(38)  P.  53  : 

Is  mòr  mo  mhulad       's  cha  lugha  m'  e/slean 
ge  b'e  dh'  ^tsdeadh       rium. 

Scheme:  3  ('«S^  mor  mo  mhùlad)  rium. 
It  resembles  Caixm,eachd  Ailean  nan  Sop,  but  there  each 
-trophe  ends  on  a  phrase  of  three  syllables  with  ante- 
i-enultimate  stress. 

The  following  (39-49)  are  examples  of  iorram,  some 
of  them  baing  also  cnmha.  All  but  the  last  belong  to 
ihe  seventeenth  century.  This  metre  was  a  special 
favourite  with  lain  Lom  :  — 

(39)  P.  223 : 

A  DhomhnuiU  an  D/nn       niliic  Ghille-aasbuig  nan  tùv 
chaidh  t'  eineach  's  do  chl/?>       thar  ch<'/ch. 

This  may  be  described  a«  a  strophe  consisting  of  a 
doubIe-stref»sed  w-phrase  thrice  repeated,  with  final  stress 
on  the  last  .syllable,  followcd  by  an  rz-phrase  of  two 
syllableH,  with  single  stress,  and  that  on  the  last  syllable. 
Or,  mor^  briofly,  the  strophe  consists  of  a  triple  doub^e- 


ilviii.  Introduction 

streesed  ?2-phra&e,  with  its  final  stress  ultinmte,  followed 
by  an  a-phrase  of  two  syllables  with  single  ultimate 
stress.  This  a-phrase  is  repeated  throughout  the  poem, 
which  may  therefore  be  oalled  an  «-poeni.  The  form  of 
this  ajid  the  following  ten  examples  may  be  represented 
compendiously : 

3  {A  Dliòmhnuill  an  Dùin)  thar  chàch. 
ThÌ9   fine  swinging   measure    has   been   copied   with 
success  in  the  English  iorram,  "  Over  the  Sea  to  Skye"  : 

Loud  the  winds  howl,       loud  the  waves  roar, 

Thunder  clouds  rend       the  air ; 
Biaffled  our  foes       stand  by  the  shore, 

Follow  they  will       not  dare. 

The  changes  of  measure  in  the  course  of  this  poem  and 
similar  poems  indicate  changes  of  stroke  in  the  rowing. 
Quite  often  the  opening  strophes  of  an  iorram  show 
imperfect  assonance  as  compared  with  the  rest  of  the 
poem,  reflecting  probably  the  movement  of  the  oars 
before  the  crew  have  got  properly  together  in  their 
swing;  compare  the  opening  of  lorravi  na  Truaighe,  p. 
201,  with  the  following  stanzas. 

(40)  P.  226  : 

Na'n  dubhadh  an  eK«bh       's  gu'n  cromadh  a'  ghrian 
leam  bu  mhithich  bhith  triaW       air  chuairt. 

A  triple  double-stressed  i(7-phrase  with  its  final  stress 
ultimate,  followed  by  a  i/a-phrase  of  two  syllables  with 
single  ultimate  stress.     A  wa-poem. 

(41)  P.  239,  A  mhic  an  fhir  ruaidh,  &c. 

Similar  to  the  above,  but  the  final  phrase,  of  three 
eyllables,  has  ante-penultimate  stress,  except  in  the  first 
strophe,  where  it  is  penultimate.  The  measure  changes 
in  course  of  the  poem. 


Introduction  xlix.; 

(42)  P.  217,  Tha  mise  fo  ghruaim,  &c. 

An  ò-poem.  It  is  not  neceseary  to  repeat  the  descrip- 
tion,  wbicli,  ììiufdtis  miitcnidis,  is  similar  for  all  these 
poems. 

(43)  P.  211,  Gu  ma  slàn  's  gu  ma  h-èibhinn. 
An  ò-poem ;  the  first  strophe  is  on  <?. 

(44)  P.  186,  Moch  's  mi  'g  èirigh  's  a'  mhaduinn,  <fec. 
Here  there  is  doiible  assonance,  i.e.,  the  vowels  that  bear 
the  first  stress  assonate  in  each  strophe,  as  well  aa  thoee 
that  bear  the  second  stress.     An  à-poem. 

(45)  P.  168,  An  ainm  an  àigh  ni  mi  tììs,  kc. 
There  is  double  assonance,   which   becomes  more   fully 
developed  after  the  opening  strophes.     The  final  phrase 
of    four    syllables    has    ante-penultimate    stress.       An 
^-poem . 

The  following  are  the  seventeenth  century  specimens 
of  cumhn  in  this  metre  :  — 

(46)  P.  228,  Righ,  gur  mòr  mo  chuid  mhidaid,  &c. 
An  à-poem. 

(47)  P.  198 : 

Ri  fuaim  an  t-saimh       's  uaigrìesich  mo  ghean  ; 
bha  mis'  uair  nach  b'e  sud       m'  àbhaist. 

An  <ì-poem,  with  double  aseonanoe  after  the  first  stanza. 

(48)  P.  181,  Gur  mtdadach  thà  mi,  &c. 

An  d-poem,  with  double  assonance  in  most  of  the 
strophes. 

(49)  P.  91,  0  gur  mis  th'air  mo  chràdh,  <fec. 
An  ^-poem,  with  double  aesonance. 

In  oertain  poems  the  rhyming  phraees  of  the 
strophe  are  repeated  six  timee  or  more.  Of  the  six 
examples  that  follow,  five  are  cumha. 

(50)  P.  133 : 


1;  -  Introdurtion 

8  {Is  goirt  leam  gàoir  nam  ban  Mùileach)   's  na 
hlàraihh. 
A  doublo-stres&ed  t^-phraise  is  repeated  eight  times,  with 
final    stress    penultimate ;    followed    by    a    two-syllable 
à-phra&e  with  pQnultimate  stress.     An  à-poem. 

(51)  P.  141: 

8  {Och  a  Mhnire  mo  dhunaidh)  do  dhiol. 
Similar  to  above,  except  that  the  final  phrase  has  ulti- 
mate  stress.     An  i-poem. 

(52)  P.  157 : 

6  {Gha  sìird  cddail)  èisdeachd 

7  {Mo  nèart  's  mo  thrèoir)  nah-Eireann. 

A  double-stressed  i^-«2-phrase,  six  times  repeated,  fol- 
lowed  by  an  e-phrase  of  two  syllables,  with  single  pen- 
ultimate  etress.  The  strophes  vary  between  the  above 
and  a  form  consisting  of  a  double-stressed  phrase  six  (or 
seven)  times  repeaited,  with  final  stress  ultimate,  followed 
by  a  phrase  of  three  syllables  with  single  penultimate 
stress.     An  e-poem. 

These  are  poems  of  the  early  eighteenth  century  ;  the 
rest  belong  to  the  seventeenth  century. 

(53)  P.  165: 

7  {Ach  's  e  an  sdmhradh  a  chvar  sinn)  mu'n  chrò. 
Similar  to  (2).     An  ò-poem. 

(54)  P.  205  : 

7  (Thriall  hhur  hunadh  gu  Phdro)  theachd  heo. 
An  ò-poem.     In  the  first  strophe  Phàro  does  not  make 
complete  assonance  with  the  following  liquid   rhymes. 
In   the   other   strophes,   the  number  of   phrases   varies 
between  five  and  eight — if  the  text  is  sound. 

(55)  P.  189  :  The  structure  of  all  the  strophes  except 
the  first  is : 


Introduction  li* 

5  (Am  fear  nach  diìraig  a  h-ul(aj)  fhir  chàoimh. 
An  i-poem.     The  first  strophe  has  an  extra  phrase,  with 
final  stress  ultimate. 

Note. — lu  these  strophic  iiietres  the  phrases  have  two 
stresses,  all  except  the  last  phrase  of  the  strophe,  which 
is  sometimes  double-stressed,  at  other  tinies  siiigle- 
streesed.  All  the  phrases  of  each  strophe  have  end- 
rhyme  with  each  other,  exoept  the  last  phrase,  which 
usually,  but  not  a-lways  rhymes  with  the  correspouding 
final  phrases  all  through  the  poem.  The  imperfect 
assouance  which  is  so  couuuou  at  the  beginning  of 
strophic  poenis,  reflects  their  vogue  as  labour  poems ;  the 
halting  rhythm  indicates  the  initial  stiffness  of  the 
quem,  oars,  &c. 

X.— MODERN  MEASURES  OF  NON  CLASSIC  ORIGIN. 

In  Irish  poetry  the  moderu  measures  are  divided  iuto 
amhranj  soug  or  lyric  metre,  and  caoiìitadli  or  ciimha, 
lament.  Both  amhran  and  caoineadh  are  iu  the  forni  of 
quatrains.i 

In  amhraii  each  liue  has  usually  four  stresses,  and 
the  vowels  that  are  streesed  in  the  first  liue  ol  the  rann 
are  repeated  in  the  same  order  iu  each  liue  of  the  ranfi. 
Often  the  same  vowel  scheme  extends  ovcr  a  number  cf 
consecutive  ranns,  or  over  a  whole  poem. 

Example : 

O's  anfadh  a  mbhV/dhna  d'fhiVniuaibh  ^;/nge  Fh/itl.liliiìi 
Is  bagar  na  sc/'an  gach  d?a  ar  a  muin^^alaibh 
Is  mairg  nach  fiodaid  triV/ithe  chloinue  A'ibhir 
A  ithris  ar  nV/ghail  Bhrmin  mhic  Cinneide.2 

The  schenie  of  this  five-stress  rann  is  •, 

( — )  a ia  —  ia  —  iè  — 

1  In  Sootti«h  Gaelic  òrdnt  is  the  litcrury  tcrni  for  song,  but  in 
tho  spokcn  Gaclic  of  tho  North  Highlund8  amhran  i")  rcgitlur. 
Tho  two  words  are  ctymologicully  distinct. 

2Poem$  of  David  O'Bruadair,  III.,  120. 


liit  tntroduction 

There  are  just  two  quatrains  of  amhran  iu  the  above 
sense  in  this  book,  that  on  p.  48  (see  below)  and  the 
Ueangalj  "  binding,"  on  p.  234:  — 

M'anam  do  Chr^osd  mar  sgrìobh  na  h-«stail  gu  leir 
M'anam  a  rzsd  do  bhrìgh  a'  bhaistidh  o'n  ohleir 
An  t-aran  's  am  fzon  's  am  pios  an  càithrichear  ead 
Is  a  le^thid  am  iomhaigh  go  m'anam  ai  dh^on  a  pein.i 

If  my  restoration  of  the  phonetically  spelled  text  i:s 
oorrect,  the  last  line  is  faulby.  Other  specimens  of 
genuine  amhran  in  Scottish  Giaielic  may  be  seen  in  T., 
pp.  108,  114  :  it  is  by  no  means  common. 

Caoineadh  is  satisfied  if  the  same  end-rhyme  is  pre 
served .     Exampl© : 

Amhail  rug  an  t-iolair  an  t-ionad  i  nedlaibh 
'S  an  mìol  muiridhe  i  gcrioslachaibh  bdchna 
Amhail  rug  ceannas  ar  cheathraibh  an  ledghan 
Rug  mo  laoch-sa  ar  ghrèas  an  rdd  leis.2 

A  four-stress  d-rann. 

A  good  example  of  caointadh  occurs  on  p.  223,  again 
in  a  Geangal : 

Thàinig  plàigh  air  dàimh  nan  clàrsach  binn, 
Tha  gàir-bhàite  an  àite  sìol  Chuinn ; 
Tha  mnài  cràiteach  mu  d'fhàgail  'sa  chill : 
'S  i  mo  ghràdh  do  làmh  làidir  leis  am  b'àbhaist  bhitli 
leinn. 

Here  the  poet  goes  beyond  the  requirements  of  caoin- 
eiidh,  which  would  have  been  satisfìed  with  the  fìnal 
i-rhyme.  The  best  known  examples  in  Scottish  Gaelic 
are  the  two  laments  oonnectcd  with  the  name  of  Mac- 

1  I  have  tried  to  amend  the  second  line,  which  is  faulty  as  it 
stands  in  the  Fernaig  MS. ;  also  the  first  Hne,  MS.  ostil  into 
astail. 

2  ih.,  II.,  226. 


Introduction  liii. 

I 

Crimnion.i       The  following  is  a  rnnn  from  the  Gumhn 
ascribed  to  MacCrimmon  himself  :  — 

Soraidh  bhuan  do'n  gheal  cheò  a  tha  comhdachaih 

ChuiMniiy 
Slàn  leis  gach  blàth  sh^jl  th'air  an  I>im  's  iad  a'  t./«r- 

eadh; 
Soraidh  bhuan   do'n  luchd-cii^/1    's   tric   chuir  swiind 

orm  is  t»on  a : 
Sheòl    MacCriomain    thar    sàil    is  gu    bràth    cha   till 
ti/elleadh. 

The    tuireadh    said    to    have    been    by    MacC    Trimorj's 
sweetheart,  begins :  — 

Dh'iadh  ceò  nan  stùc  mu  eudann  Chuiliuu. 
Is  sheinn  a'  bhean-shìth  a  torman  mulaid ; 
Tha  sùilean  gorm  ciuin  'san  Dìin  a'  silea.dh 
O'n  thriall  thu  uainn  's  nach  till  thu  tuilleadh. 

Rob  Donn  uses  this  style  ònce  :  — 

A  chridhe  na,  feile,  a  bheil  na  tàbhachd, 
A  cheann  na  ceiUe  's  an  fhoghluim  chràbhaidh, 
A  làmh  gun  ghanntair  anns  an  tàbhaim 
An  uachdar  a'  bh?/ird,  a  ghniiis  na  fàilte.2 

The  poems  dealt  with  below  are  divided  into  Cumha 
and  Amhran  or  Oran. 

CUMHA. 

We  have  very  little  poetry  of  the  type  of  the  Irisli 
caointadh  as  described  above.  The  earliest  specimeii 
known  to  me  of  a  ciimha  in  modem  Gaelic  is  one  stated 
to  be  by  Mary,  daughter  of  Angus  Macdonald  of  Dùn 
Naomhaig  in  Islay,  for  the  death  of  her  husband,  Sir 
Donald  Macdonald  of  Clanranald,  who  died  in  1618. 
It  begins :  — 

1  Seottish  Celtie  Revieio,  pp.  157,  159. 

2  Orain  le  Roh  Donn,  p.  35  (1871  odn.). 


liv.  Introduction 

Moch  'sa  mhaduinii  's  mi  'g  èirìgh 

Gur  ruiteach  mo  dhei^r  air  mo  gìivuaiàh, 

Nach  freagair  thu  m'e^gheach, 

A  lùb  cheanalta  tr,eun  a  dh'fhàs  suairc: 

Is  6  chuir  mo  shùilean  o  leirsinn 

Bhith  càradh  na  leine  mu  d'  th^o'inns' ; 

Ach,  a  Mhuire,  mo  sgeula:, 

Cha'n  eirich  thu  fein  gu  là  ìuaìn^ 

Though  printed  as  an  octave,  this  is  really  a  quatrain, 
consisting  of  faur  long  lines,  each  with  five  stressee. 
The  final  stress  in  each  line  is  on  ua  :  the  quatrain  is 
therefore  a  i^a-quatrain.  In  each  line  the  second  and 
fourth  stresses  fall  on  the  vowel  è. 

This  is  the  measure  used  by  Ewen  MacLachlan  in  his 
lament  for  his  friend  Professor  Beattie,  which  follows. 

(56)  P.  20 : 

Och  nan  och  mar  ata  mi,  thrèig  mo  shùgradh  mo 
mhi/nran  's  mo  cheòl. 
Each  long  line  2  has  five  stresses  ;  the  first  and  third 
stressed  vowels  are  indefinite;  the  second  and  fourth 
rhyme;  the  final  stressed  vowels  rhyme  throughout  the 
rami.     Scheme  of  the  first  rann  :  — 


o à  — 

—  u a 0 

a à  — 

—  è à ò 

à ua  — 

a à  — 

—  a ua ò 

—  ao à ò 

A  poem  by  the  Irish  poet  Raftery,  a  contemporary  of 
MacLachlan's,  in  similar  metre,  begins :  — 

1  Macdonald  CoUection,  p.  26.  The  language  is  almost  startingly 
modern,  but  the  internal  evidence  as  to  the  occasion  of  the  poem 
is  quite  olear.  An  inferior  and  shorter  version  in  Patrick  Mac- 
farlane's  Collection  (1813)  is  ascribed  to  the  wife  of  Macdonald  of 
Kinlochmoidart,  wrongly 

2  "  Lfong  line  "  is  here  and  subsequently  used  in  the  sense  indi- 
cated  in  the  preceding  section. 


Introduction  Iv. 

Is  è  Tomàs  O  D^laigh 
D'fhàg  fan  agus  sgap  ar  aois  dig, 

le  6  dh'imir  au  bas  air 
Na  grasa  go  dtugaidh  Dia  dhd,  &c.i 

(57)  P.  48:  Sòraidh  hhuan  do'n  t-Suaithneas  Bhàn. 
A  four-stress  poem;  the  scheme  of  the  first  rann  is 
regular  amhrany  the  rest  is  cumha,  the  fiual  3tres.^e«l 
vowels  of  each  ra7i?i  rhyming.  Scheme  of  the  first 
rann : — 

a  —  ua  —  ua  —  à 

(58)  P.  87 : 

Gnra  mòr  mo  chuis  mhulaid^       bhifh  'f/  amharc  na 
(faìn  ata  *m  thir. 
A  five-stress  poem,  of  the  same  fonn  as  that  on  p.  20. 

(59)  P.  161 : 

Tha  dcaid  ' g  am  fhidJial  dh'fhag  trèa.ghaid  am 
chliabh  gu  gòirt. 
Each  long  line  has  five  stresses.  The  first  streseed  vowel 
of  each  line  usually,  but  not  always,  rhymes  with  the 
third  stressed  vowel,  and  the  second  with  the  fourth  ; 
the  final  stressed  vowels  rhyme  in  each  rann.  In  1. 
4354  read  ad  dheaghaidh-sa  to  rhyme  with  aghart  i ) 
the  previous  line.  Scheme  of  the  first  rann,  reading 
mea»  as  mios:  — 

—  a a  —  —  a ìa  —  o 

—  i a  —  —  a ia  —  o 

—  i ò  —  i ò o 

—  a à  —  a à  —  o 

(60)  P.  194 : 

'S  mi  *m  shnidhe  air  an  tuJaich         fo  mhulad  's  fo 

irnrhei^f . 

1  Douglas  Hytic,  Ah/irdin  ftn  Reuchtùire,  p.  60. 


-  u  

-  ì  — 

-  ao  — 

U 1   — 

ao a  — 

ao  — 

iù a  — 

ìm  frnsiir/ 

he fha  'mn  ùa?'r  .so 

Ivi.  Introduction 

A  four-stress  poem,  in  which  the  second  and  third 
streseed  vowels  rhyme  in  each  Jine,  while  the  fìnal 
stressed  vowels  rhyme  throughout  the  rann.  In  form 
and  in  spirit  it  is  rather  amhran  than  cumha.  The  fìnal 
line  of  each  rann  is  repeated  as  the  first  line  of  the  next 
rann.  This  may  be  regardei  >as  an  extension  of  con- 
chlann,  '  a  grasp/  a  term  used  to  denote  the  repetition 
of  the  final  word  of  a  rann,  as  the  first  word  of  the  next. 
Scheme  of  the  first  rann :  — 

ui  — 

oi  — 

ua  — 

(61)  P.  201: 
\S  i  so  iorram  na  iiuaifjrne rna    mn  wmr  m    f/n 

h-èic/heach . 
A  four-'^tress  iorram-cumha.  In  the  first  rann  the  lines 
are  of  four  stresses,  the  first  stressed  vowel  being 
indefinite,  the  second  and  third  rhyming  in  each  line, 
and  the  stress  vowels  rhyming  throughout  the  rann.  In 
all  the  other  stanzas  the  lines  have  five  stresses,  and  the 
second  and  third,  or  second  and  fourth,  stressed  vowels 
rhyme  in  each  line. 

(62)  P.  237: 

Tha  mxxlad,  tha  7n\\lad,  tha  mxdad  'gam  lionadh. 
Each   line   has   four   stresses.       The   second    and    third 
stressed  eyllaibles  assonate,  and  the  final  rhyme  is  on  ì 
(aoi,  ao).     In  6326  the  rhyme  requires  foill  for  feall. 

(63)  P.  241  : 

'S  mi   suidhe   an  so    'm   dnar  air   comhn^rd   an 
rdthaid. 
SLmila.r  to  the  above  (p.  237)  ;  the  final  rhyme  is  on  a 
throughout. 


Introduction  Ivii. 

AMHRAy   OR   ORAN. 

(64)  P.  45  : 
0  mòsglamaid  gu  sùiìbhir  àit  le  sunndachd  ghà^da 
is  èireamaid. 
There  are  six  stresses  in  e«ach  long  line,  and  the  final 
stress  is  ante-penu^timate.     The  third  and  fifth  stressed 
vowels    rhyme  in   each   line;   the  "final   stressed   vowels 
rhyme  throughout  the  stanza.     In  1213,  1214  the  rhyme 
is  suthain:  hhruthainn;   there   is   no   proper   rhyme   in 
1215,  1216,  where  nèimh-.fìal  should  rhyme. 
(65)  P.  50 : 

Cha  dirich  mi  bruthach  's  cha  siubhail  mi  mmnteach. 
Each  long  line  has  four  stresses.  The  second  and  third 
stressed  vowels  rhyme  in  each  line,  except  1391-2,  aigne  . 
furtaich ;  1407-8  cuideachd :  thaghainn ;  the  first  threi^ 
lines  have  the  same  end-rhyme,  but  the  last  line  is  inde- 
pendent,  and  has  its  final  stress  ultimate,  while  the  other 
lines  have  final  stress  penultimate.  Scheme  of  first 
rann :  — 

—  ì u  — 

a     —     —       ì 

—  a ua 

(66)  P.  54 : 
'S  a*  chàor  a  fhuair  mi  o  Shiusaidh  gun  an  cuinn  n 
dhol  g'a  cheànnach. 
Each  long  line  hae  four  stresses.     The  second  and  third 
streesed  syllables  rhyme,  and  the  poem  has  <'/-end-rhyme 
throughout,  being  therefore  an  a-poem.     Being  an  òran- 
luathafdh,  it  is  not  in  quatrains. 
(67)P.  68: 
Tha  mi  crditeach  tinn  's  tha  mi  sgith  lan  dòchair. 
An  intricate  metre.     Each  line  has  four  stresses,  two  of 
which  asaonaite.     In  the  third  and  fifth  lincA,  the  asson- 


— 

u  - 

—  — 

-  o 

— 

ì 

— 

ò 

— 

ua 

— 

ò 

— 

ì 

— 

ù 

Iviii.  Introduction 

anc©  is  between  the  second  and  f  ourth  stressed  syllables ; 
in  the  other  lines,  it  is  between  the  second  and  third. 
In  the  fourth  line,  the  second  and  third  assonances  agree 
with  the  second  and  fourth  of  the  third  line.  The  lines 
of  each  stanza  have  the  same  end-rhyme,  exoept  the 
third,  which  rhymes'  with  two  words  in  the  next  line. 
In  1.  1842,  for  nach  'eil  we  should  probably  read  nach 
hhfhuil,  to  rhyme  in  quality  though  not  in  quantity  with 
gimlan,  lùthmhor.  Scheme  of  fìrst  stanza,  which  is  less 
regular  than  the  others  :  — 

à  —  ì ì  —     o  — 

a  —  —  —  ui  —     è  —  —     o  — 

a —  ì  (u)  —    e  —     ì 

ui ì  —      ì  —     o  — 

—     à  —  —  a  —  —  —     o  —  a  — 

a         —  a a  —  a  — 

(68)  P.  104  : 

'S  iomadh  hdintighearn'  hha  spèiseil  mu'n  chèile- 
hh'aig  Mòraig. 
A  complicated  metre.  Each  long  line  hae  four  stresses. 
In  the  first  two  lines  the  vowel  sequence  is  the  same, 
exoept  in  the  first  stressed  syllable.  The  third  and  fifth 
lines  are  homogeneous,  i.e.,  they  have  the  eame  vowel 
sequence.  The  fourth  and  sixth  lines  have  each  a 
syllable  rhyming  with  the  final  stressed  syllable  of  the 
previous  line.  The  final  stressed  syllables  rhyme 
throughout  the  stanza.  By  arrangement  of  the  stress 
in  the  third  and  fifth  lines,  the  poet  obtains  a  stacca/fco 
effect  resembling  the  phrasing  of  part  of  a  pibroch. 
Scheme  of  the  first  stanza :  — 

—  6  — 

—  ò  — 


o  — 
^  _ 


(2) 

—  a  — 

V 

—  a  — 

e 
è 

_ 

e 
è 

(3) 

— 

—   1  — 

— 

ì 

— 

— 

ì 

(4) 

—  ua  — 

— 

6 

— 

— 

a 

(5) 

— 

—   ì  — 

— 

ì 

— 

— 

ì 

(9:\ 

—  o  — 



ò 





o 

Introduction  lix. 

(69)  P.  111: 

'Bfhedrr  leam  hreacan  uallach  mu'm  ghumllibh  's  a 
chur  fo  m'  àchlais. 
Each  long  line  has  four  stresses.  The  third  and  fourth 
stressed  syllables  assonate,  and  final  «-rhyme  is  main- 
tained  throughout.  In  3015,  ghloic  must  be  pronounced 
glaoic  (as  in  fact  it  is  now)  to  rhyme  with  saighdeir.  Tn 
3039,  coireadh  rhymes  with  coilV  thu. 

(70)  P.  125:  Tha  mulad  tha  gruaim  orm  tha  hròiì . 
The  first,  second  and  last  lines  of  each  stanza  have  three 
stresses  and  the  aame  end-rhyme,  with  ultimate  final 
stress.  The  two  short  lines  may  be  regarded  as  ono  long 
line  with  four  etresses,  and  with  assonance  between  the 
second  and  fourth  streesed  syllables,  the  final  stress  being 
penultimate,  and  the  final  stressed  syllable  rhyming  with 
the  second  stressed  syllable  of  the  laet  line.  Cf.  the 
third  line  of  John  MacCodrum's  poem,  p.  68. 

(71)  P.  149: 

'Si  ao  'n  àimsir  a  dheRrhhar  an  tàìrgneachd  dhuinn. 
Each  long  line  has  four  stresses.  The  second  and  third 
stressed  syllables  assonate ;  in  the  last  line  always,  and 
in  the  other  lines  often,  the  first,  second  and  third 
stressed  syllables  assonate.  The  final  stressed  syllables 
rhyme  throughout  the  stanza.     Scheme  of  firet  rann:  — 

( — )  —  a a     —     a ù 

—  a a a ù 

~è è è ù 

etr^ airg eirbh ù 

(72)  P.  155: 

Air   te.arhd  o'n  Spàin  do   nhliochd  an   Ghdoidhil 
ghldÌM. 

The  beroic  rhymed  coupiet  of  Pope  and  Dryden. 


Ix.  -  Introduction 

(73)  P.  213  :  An  cuala  sìhhse  an  tionndadh  diiineil. 
Amhran,  with  three  stresses  in  each  line.  The  first 
stressed  vowel  is  indefinite ;  the  second  was  meant  to 
rhyme  in  the  four  lines  of  each  rann,  but  the  purpose  is 
very  incompletely  fulfilled ;  the  third  rhymes  throughout 
each  rann.     Scheme  of  first  rann:  — 

(— )     —     —     i     —     a     —     i     — 
u     —    a —     i     — 

u —    à     —     i     — 

The  Vest  quatrains  are  Nos.  2,  3,  4,  8  ;  the  moet  im- 
perfect  are  Nos.  7,  10,  12,  15,  16,  19,  20,  21. 

(74)  P.  220 : 

Diomhain  hhur  dluth  chiahh  air  tuiteam  chon  làir. 
Amhran,  with  four  stresses  in  each  line.       The  second 
and  third  streseed  vowels  rhyme  in  three  lines,  except  in 
1.  5866;  but  in  fourth  line,  aon  ni  (ì  èÌ7i-ni)  does  not 
rhyme  with  thigèas. 

(75)  P.  246:   Nàile  hho  hì...  nàile  hho  h-àrd. 

This  poem,  sayB  Miss  Frances  Tolmie,  was  originally  an 
iorram,  but  became  eventually  a  waulking  song.  The 
lines  have  each  four  stresses,  and  each  of  the  various 
sections,  apart  from  the  openings,  has  end-rhyme,  the 
same  throughout  the  section. 

(76)  ^" .  139:  Sud  an  t-slainte  chùramach. 

Three  lines  each  with  two  stresses  and  similar  ante- 
penultimate  end-rhyme,  followed  by  a  fourth  line  of  two 
stresses  with  final  stress  penultimate  on  è  repeated 
throughout  the  poem.  The  first  stressed  syllable  of  the 
fourth  line  rhymes  with  the  last  stressed  syllable  of  the 
previous  line.  The  arrangement  closely  resembles  •  the 
strophic  metres. 


BARDACHD  GHAIDHLIG 


EILEAN   NA   H-OIGE 

An   t-Athaie   Ukramach   Ailean   MacDhomhnaill 

1859—1905 

Ged  a  gheibhinn-se  mo  tliagha 
B'o  mo  rogha  de'n  Eòrpa 
Aite  tuinidh  an  cois  na  tuinne 
An  Eilean  grinn  na  h-Oige; 
5     Lom  e  dhuilleach,  lom  e  mhuran, 
Lom  «  ohurrsuc  eòma : 
Air  a  luimead  gur  a  lurach 
Leamsa  a  h-uile  fòd  dheth. 

Is  fhada  o  thugadh  dhutsa  an  urram 
i'     Aig  a'  Phrionnsa  Tearlach  : 

Is  aJin  bha  fuireach  an  sàr-dhuine 

Chuir  gu'm  fulang  Loòdaich  ; 

Is  lain  Mùideartach  an  curaidh 

Dh'iomair  cluich  air  Lòchaidh, 
^*     Thug  iad  uile  greiseag  annad : 

Pir  an  diugh  'ga  thòrachd. 

Cha'n  'eil  ionad  anns  a'  chruinne 
As  inntinniche  òigridh  ; 
Sunndach  cridheil  fonn  nan  riirrTman 
*     Afl  binne  sheinneas  òran. 


30 


Bàrdachd  Ghàidhlig 

Ar  cuid  bhodach,  is  iad  tha  frogail, 
Mòr  tha  thogail  coinh  riuth : 
Sùrd  na  caileig  air  a'  chaillich, 
Is  mear  an  aigne  tha  fòipe. 

25     Fuaim  nam  feadan  feadh  nan  creagan, 
Leinibh  bheaga  a'  dannsadh; 
Luchd  na  mara  a'  sàr-tharruing 
Canabhas  ri  cranntaibh ; 
Eigh  nan  gillean  sios  mu'n  linnidh, 
lad  a.g  iomairt  trang  ann : 
Tràigh  as  gile,  cnuic  as  grinne, 
Rogha  suidhe  eamhraidh. 


Là  na  gaillinn  gur  a  fallain 
Gaoth  na  mara  greanntaidh; 

35     Gasda  an  sealladh  muir  a'  stealladh 
Sad  mu  mhullach  bheannta; 
Marcan-sìne  bharr  na  Sgrìne 
Nuas  'na  mhill  's  'na  dheann  ruith ; 
Muir  gach  ama  caochladh  greanna 

^     Ris  na  meallan  geamhraidh. 

Gasda  am  farum  aig  a'  bhannal 
Tha  air  an  teanal  thall  ud  ; 
Luadhadh  daingean  air  na  maidean,. 
Chuireas  plaid  a,n  teanntachd ; 
*5     Trom  am  buille,  treun  an  ruighe, 
Trang  a'  bhuidheann  bhaindidh ; 
An  clò  'na  shiubhal  dol  an  tighead, 
Rann  cur  ruith  gun  taing  air. 


Eilean  nci  h-Oige 

Tball  mu'n  teallach  faic  a'  chailleach 
50     Cur  'na  deannaibh  cuibhle. 

Fear  an  tighe,  is  math  a  làmhan, 

Dubhan  cam  'ga  rìghleadh. 

Tigh  a'  Bhealaich,  is  mòr  an  tathaich 

Tha  ann  de  fhearaibh  is  nìonag, 
^     Is  fear  d'am  b'aithne  le  sàr-anail 

Gabhail  rann  na  Fèinne. 


Pìob  'ga  spreigeadh,  binn  a  fead  leam, 
Is  cha  b'e  sgread  na  fìdhle ; 
Cridhe  toirt  breab  as,  's  e  'ga  freagairt 
•0     Ann  am  beadradh  inntinn. 

Air  an  fheasgar  bhiodh  na  fleasgaich 
Ag  oomh-f hreagairt  tìm  dhi : 
Lfeam  ku  ghasda  bhith  'nam  faisge 
Dol  an  teas  an  rìghlidh. 

^     Fir  a'  iarruing  mach  a  caladh, 

Gu'ra  b*e  an  sealladh  èibhinn  ; 

Togail  chranna,  buill  'gan  snaimeadh 

Ann  am  gramaibh  gleusta; 

Siuil  ag  crathadh,  chluinnte  am  farum, 
^o     Gus  am  faighte  rèidh  iad ; 

Is  raach  air  chabhaig  thun  na  mara, 

Is  cop  ri  darach  deudag. 

Na  lìn  fhada  is  na  lin  sgadain 
Ann  am  badaibh  reidh  ac' ; 
^*     H-uile  h-ullachas  dhìth  culaidh 
Bhio«  a'  ruith  an  èisg  ac'. 


Bàrdachd  Ghàidhlig 

Dia  na  tuinne  gur  e  am  bun  e : 
dod  è  ni  duine  ,as  eugmhais  ? 
Toradh  mara  a  cuilidh  Mhoire- 
•0     Is  e  tha  cumail  èis  bhuap'. 


Gu'm  bu  laghach  toiseach  foghair 
Corra  thadhal  dorghaich, 
Leigeil  dhubhan  thun  a'  ghrunna 
Muigh  air  iola  eòlaich. 
•*     Bodaich  bheaga  ag  ith  an  graide, 
Mucan  creige  ag  corbadh, 
Is  beadag  cudaige  tighinn  chugainn 
D'an  robh  an  criomadh  seòlta. 


Tòrachd  cobhartaich  ri  reothart 
90     Miuigh  air  oitir  treud  dhiubh  : 

Dh'aindeoin  crosgag  bhog  na  rosaid 

Gheibhte  sochair  èisg  ann. 

Nuas  'nar  fochair  gun  dad  dochuinn 

Thigeadh  socair  lèabag ; 
95     Is  bioraich  mhosach,  thoill  an  crochadh, 

Is  tric  bha  crios  dhiubh  fhèin  ann. 


Feasgar  foghair  draghadh  mhaghar 
Gu'm  b'i  an  fhaghaid  ghrinn  i ; 
lasg  a'  riobadh,  gun  fhois  tiota, 
100     Togail  diogal  inntinn' ; 

Sliopraich  slapraich  aig  an  slat-an 
Oumail  cath  an  teinn  ruith  ; 
Beairt  'ga  bogadh  is  beairt  'ga  togail 
Is  beairt  'ga  sgobadh  innte. 


Eilean  va  h-Oif/c 

105     j^  àm  na  CaJLainn'  feadh  nan  carraig 

Bhiodh  na  feara  greòd  dhiubh  ; 

Là  gun  dad  aca  'gan  ragach' 

Is  latha  sgait  gu  leoir  ann. 

F©ar  a'  pronnadh  is  fear  a'  solladh 
110     Tional  pobull  ghòrag  ; 

Tàbh  'ga  thomadh  thun  an  todhair 

Sin  'ga  thogail  fòpa. 


Fir  naii  deannaibh  tarruing  eallach 

Stigh  o'n  chaladh  Hanna 
115     Dh'  iasg  na  mara  a  rèir  an  ama 

Cumail  thall  na  teanntachd ; 

Smearaich  thapaidh  ruith  'nam  feachdaibh 

Feadh  nan  leac  an  traingead, 

Tìoradh  langa,  dhaibh  is  aithne, 
120     Air  an  sgallaidh  's  t-samhradh. 

Bharr  gach  bearraidh,  stigh  gach  bealach, 
Chithear  deannan  nìonag, 
Eallach  connaidh  cùl  an  droma 
Nuas  o'n  mhonadh  Sgrìne. 
1*     Bodaich  throma  an  cas  air  sgonnan 
Chas-a-croma,  sgìoe  dhiubh, 
Sruth  de'n  fhallus  air  am  malaidh, 
Toirt  air  talamh  strìochdadh. 


Luingeas  bhioran  aig  na  giullain 
130     Air  gach  linne  an  snàmh  iad  ; 

Fear  'gan  leigeadh,  fear  'gan  tilleadh 
Air  gacb  iomall  bàghain. 


Bàrdachd  Ghàidhliy 

Sud  an  iorram  nach  dean  ciorram, 
Chuireas  mire  air  àite — 
135     Coimhling  loinneil  ud  na  cloinne: 
Leam  bu  toil  bhi  'm  pàirt  riuth. 

H-uile  h-eag  ,am  bonn  nan  creiagan 
Bothag  bheag  aig  cloinn  ann ; 
Sreathan  shlige,  bloighean  phige, 
1*     Badan  riobag,  loinn  leo: 

Buain  nam  bileagan  bu  ghrinne 
Ann  am  mire  soighneis, 
TogaJl  luinneag  air  gach  coileig, 
Leigeil  ruith  le  'n  aoibhneas. 

145     Ogain  gheala  feadh  nam  bealach, 
Gur  e  an  teanal  grinn  iad : 
Sud  iad  agaibh  f eadh  nan  laga 
Ann  am  baidean  cruinn  iad. 
Nall  am  muUach  thar  an  tulaich, 

15«     Dhaibh  is  ullamh  sìnteag ; 

Dìreadh  chnoc,  gearradh  bhoc, 
Saor  o  lochd  *s  o  mhìghean. 

Ròn  le  a  chuilean  air  an  t-siubhal 
Co  nach  ludhaig  speis  dha  ? 

165     is  ©  cho  measail  air  an  isean, 
Mu'n  dean  clibisd  beud  air. 
Ri  àm  cunnairt,  sud  air  mhuin  e, 
Falbh  an  t-sruth  gu  rèidh  leis ; 
Gu'm  bu  tubaisdeach  do'n  duine 

1*0     Chuireadh  eunna  air  sfhleus  ris. 


Eilean  na  h-Oige 

Sùlair  amaiseach  a's  t-earrach 
Stigh  an  caraibh  tìr  e, 
Tighinn  an  caise,  sgiathan  paisgte, 
Fear  nach  caisgte  a  chiocras. 
!•*     Thall  's  a  bhos  iad,  cha'n  'eil  fois  ac' 
Sloistreadh  crosd'   gun  sgìos  ac' ; 
Cromadh,  tomadh  fo  na  tonnan, 
Lionadh  bhronnan  shìoa  iad. 


Corr  chas-fhada,  stob  bun  chladaich, 
i'^o     An  riochd  bhi  ragaicht'  reòta; 

An  ann  fo  gheasaibh  tha  i  seasamh  ? 

Am  bi  i  feasd  'san  t-seòl  ud  ? 

Cailleach  ghlic  i,  cha  do  chleachd  i 

Cluich  an  cuideachd  ghòraich; 
i^     Rogha  suthain  bhi  gun  duine 

An  cuid  rith  'g  grunnach  lònain. 

An  sgaj*bh  odhar,  air  tha  fothail, 
Caradh  fodha  an  clisgeadh. 
D'  eoin  na  mara  cha'n  'eil  fear  ann 
^     Fhuair  a  char  'san  uisge. 

Aghaidh  Staca  ris  na  leacaibh 
Chithear  feachd  ri  fois  diubh : 
Sud  'san  uisge  iad,  ma  ni  mosgaid 
Loegadh  clis  'nam  faisge. 

^     H-uile  cinneadh  muigh  air  linnidh 
A  ni  imeachd  tuinn  deth ; 
Bun-a-bhuachaille  a'  mhuineil, 
Binn  a  bhurral  ciuil  leam ; 


Bùrdachd   GJbàidhlig 

Crannlach  's  learga  bhràghada  dearga, 
i^     Annlag  fairge,  eoin-bhùchain, 

lall  de  lachaibh  am  fiath  a'  chladaich, 
Riagh  de  chearoaill  umpa. 

Ach  b'e  m'ulaidh-sa  dhiubh  uile 

Tè  gun  lurachd  gann  di, 
^95     Bòdhag  chuimir  cheuma  grinne 

Sheasadh  ionad  baintighearna. 

Is  i  tha  furachail  m'a  culaidh, 

Mu'n  toir  fliuchadh  greann  di : 

Coltas  silidh  a  bhi  tighinn, 
aoo     Tillidh  i  'na  teannruith. 

Is  tric  a  shuidh  mi  am  barr  na  beinne 
Ag  amharc  luingeas  Ghallda, 
Le  'n  cuid  canabhas  ri  crannaibh, 
Gu'm  b'e  an  sealladh  greannmhor: 
*05     Sgoth  a'  tilleadh,  an  ealta  mire, 
Cromadh  sireadh  annlainn : 
Gu'm  b'e  sonas  a  bhi  fuireach 
Anns  an  innis  sheannsail. 

Is  minig  theireadh  fear  an  inisg 
210     Gu'n  robh  an  t-eilean  staimhnte, 

H-uile  duine  bh'ann  a  thuineadh,. 

Ann  an  ionad  fainge : 

Ach  'se  chuir  air  barrachd  lurachd,. 

Air  gach  tulach  's  gleann  deth, 
«15     Dìon  na  tuinne  a  bhi  uime 

Cumail  muigh  na  h-anntlachd. 


A'</ò    yiuf/ara 

EAS  NIAGARA 
An  t-Urramach  Donnchadh  B.  Blab 

1815—1893 

A  Thì  mhòir  a  chruthaich  na  dùilean 

Is  a  shocraich  an  cruinne 
Le  d'  ghàirdean  cumhachda-ch  neartmhor 
220  Air  a  bhunait; 

Is  glòrmhor  an  obair  a  rinn  thu, 

Niagara  ainmeil, 
An  t-eas  mòr  a  rinn  thu  chumiadh 

*San  t-seann  aim&ir. 

225     Sud  an  t-eas  iongantach  lòghmhor, 
Eas  mòr  na  gàirich, 
Eas  ceòthranach  liathghlas  na  smùidrich 
Is  na  bùirich  ghàbhaidh  ; 

£as  fuaimearra  labhar  na  beucail 
2»  A'  leum  'na  steallaibh 

Thar  bhile  nan  creagan  aosmhor 
'Na  chaoiribh  geala, 

Gu  srideagach  sradagach  sneachdgheal 
Is  a  dhreach  soilleir, 
236     A'  tearnadh  o  bhràighe  gu  iochdar 
Le  dian   bhoile  ; 

Sruth  uaine  briseadh  m'a  mhullach, 

Is  e  ruith  na  dheannaibh 
Thar  bhearradh  nan  stacan  àrda 
•*  Le  gàir  mhaireann  : 


10  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Le  slachdraich  ghailbhich  a'  tuitearni 

An  slugan  domhain, 
Gu  linneachaibh  dubhghorm  doilleir 

Ag  goil  mar  choire. 

245     An  t-aigeal  'ga  thionntadh  o'n  iochdar 
Le  fìor  ainneart, 
Is  an  glas  uisge  brùchdiadh  an  uachdar 
Le  luas  saighde; 

An  linne  'ga  sloistreadh  's  'ga  maistreadh 
*o  Troimhe  chèile, 

Is  i  fosgladh  a  broillich  ghlasduibh 
Rìs  na  speuraibh. 

B'  iongantach  a-n  sealladh  bhi  faicinn 
Deataich  liathghlais 
265     Ag  èirigh  an  àird  anns  an  athar 
Ri  là  grianach ; 

An  uair  shealladh  tu  fada  air  astar 

Air  an  ionghnadh 
Is  e  theireadh  tu  gur  bàta-toite 
2^  A  bh'ann  le  smùidrich. 

Acb  'nuair  thigeadh  tu  am  fagus  da, 

Ghabhail  beachd  air, 
Throm-fhliuchadh  an  cathadh  caoirgheal 

Le  braonaibh  dealt  thu  ; 

2*6     Is  chitheadh  tu  am  bogha  froise 
Le  dhatha,ibh  sgiamhach, 
Ged  bhiodh  sìde  thioram  sheasgair 
Anns  an  iarmailt. 


Eas  Niaffara  11 

Am  mìn-uisge  tuiteam  mu'n  cuairt  duit 
^^  Air  an  àilean, 

Is  an  fhaiche  gu  h-ùrail  uaine 
Mar  a  b'àill  leat; 

Na  craobhan  ag  cinntinn  dosrach 
Is  lusan  ùrghorm 
^^    A*  fàs  le  feartaibh  na  grèine 

Gu  rèidh  fo'n  driùchd  ud. 

Na  liosan  a  tha  mu  d'thimchioll 

Cha'n  iarr  uisge, 
Cha'n  aithne  dhoibh  idir  tiorraachd 
^  Ri  aimsir  loisgich. 

Cha  tuigear  leo  ciod  as  ciall 

Bhi  gun  fhliche, 
Ged  theannaicheadh  gach  àit  mu'n  ouairt  d&ibh 

Mar  chruas  cloiche. 

285     Tha  an  t-^thar  gun  ghoinne  gun  chaomhnadh 
A'  taomadh  fheartan 
A  stòraa  do-thraoghadh  na  h-aibhne 
Gu  saoibhir  beartach. 

Db'  fhag  sud  aghaidh  an  fhuinn  ud 
^  Dh'  oidhche  is  a  latha 

Gu  h-ùrail  uain  fheurach  àluinn 
A'  fàs  gu  fallaiu. 

An  uair  thèarnadh  tu  aios  do'n  t-slugan 
Gu  oir  an  uisge, 
2^5     Bhodhradh  an  tormanaich  uamhaidh 
Do  chluasan  buileach. 


12  Bàrdachd  Ghàidhlig 

An  uair  shealladh  tu  an  sin  mu'n  cuairt  duit 

Air  a'  chasshruth, 
Chuireadh  e  do  che.ann  'na  thuaineal 
300  Is  tu  'nad  bhreislich. 

Is  'n  uair  a  thigeadh  tu  am  fagus 

Do'n  i^hlaide  liathghlais 
Tha  an  crcchadh  ri  aghaidh  na  creige, 

Bhiodh  geilt  is  fiamh  ort. 

306     An  uair  shèideadh  a'  ghaoth  gu  làidir 
Is  an  t-uisge  f  rasach 
'Ga  chathadh  gu  fìadhaich  ad  aodann 
Gach  taobh  g'an  teich  thu. 

Mar  latha  gailbheach  'san  fhaoiltich 
'10  Le  gaoith  is  uisge 

A  fhliuchadh  am  priobadh  na  siil'  thu 
Is  a  dhrùidheadh  tur  ort. 

Mar  osaig  o  inneal-sèididh 
Fiiirneis  iaruinn, 
315     Is  amhlaidh  ghaoth  sgalanta  chruaidh  ud 
Thig  le  dian  neart 

Eadar  a'  charraig  'san  steall  atà 

Nuas  a'  tuiteam ; 
An  comhdach  tha  air  do  cheann 

Is  gann  gu'm  fuirich. 

Shaoileadh  tu  gu'n  d'èirich  doinionn 

Anns  an  iarmailt, 
Ged  tha  an  t-sìde  ciuin  mar  bha  i, 

Dearrsach  grianach. 


sao 


Eos   yiagara  13 


325     Ach  trian  cha'n  urrainn  mi  aithris 
De  gach  ionghnadh 
A  tha  r'a  fhaicinn  air  an  eas  ud, 
An  t-eas  cliuiteach; 

Bu  mhoralach  greadhnach  an  sealladh 
^  E  gun  teagamh  : 

Ma  tha  iongantais  air  an  t-saoghal 
Is  aon  diubh  esan. 

Mìltean  tunna  gach  mionaid 
A'  tuiteam  comhla 
^     Thar  bhile  na  creige  do'n  linne 
'Na  aon  mhorshruth. 

Is  dliith  air  ochd  fichead  troighean 

Anns  an  leum  ud, 
O  bhràighe  gu  iochdar  na  creige 
^  'Na  seasamh  direach. 

Is  a'  chreag  ud  gu  h-àrd  aig  a  mullach 
Air  chumadh  lethchruinn, 

Cosmhuil  ri  crudha  an  eich  charbaid 
No  leth  cearcaill. 

^     An  t-uisge  a'  spùfcadh  'na  steallaibh 
Mach  gu  fada 
O  bhonn  na  creige  'san  linne 
Fichead  slat  uaip. 

Chluinneadh  tu  an  torman  seachd  mìlo 
^  XJaith   air  astar, 

Mar  thàirneanach  anns  na  speuraibh 
Ri  beucaich  neartmhor. 


14  Bàrdachd  Ghàidhliy 

Is  'nuair  bhiodh  tu  'nad  sheasamh  làimh  ris 
B'  amhladdh  tartar 
^     Is  mile  carbad  air  oabhsair 

'Nan  deann  dol  seachad. 

Gu'n  critheadh  an  t-athar  mu'n  cuairt-  duit 

Leis  na  buillibh 
Tha  an  t-uisge  trom  a'  sìor-bhua-ladh 
^  Air  o'n  mhullach. 

Is  maothchrith  air  an  talamh  throm 

Fo  bhonn  do  chasan, 
Mar  mhothaichear  latha  stoirmeil 

Tigh  'ga  chrathadh. 

^^     Ach  ged  bhiodh  mìle  teanga  am  bheul 
Cha'n  innsinn  uile 
Na  h-iongantais  a  th'air  an  eas  ud : 
Mar  sin  sguiream. 


AM    BARD    AN    CANADA 
Iain  Mac  Ghille-Eathain 

1787—1848 

Gu  bhèil  mi  am  ònrachd  'sa'  choille  ghruamaich, 
3'^''     Mo  smaointinn  luaineach,  cha  tog  mi  fonn : 
Phuair  mi  an  t-àit  so  an  aghaidh  nàduir, 
Gu'n  thrèig  gach  tàlanta  bha  'nam  cheann. 
Cha  dean  mi  òran  a  chur  air  dòigh  ann, 
An  uair  nì  mi  tòiseachadh  bidh  mi  trom  : 
■575     Chaill  mi  a'  Ghàidhlig  seach  mar  a  b'àbhaist  dhomh 
An  uair  a  bha  mi  'san  dùthaich  thall. 


Am   Bàrd  arì  Canada  15 

Cha'n  fhaigh  mi  m'inntinn  lea,m  ann  an  òrdugh, 
Gred  bha  mi  eòlach  air  deanamh  rann  ; 
Is  e  mheudaich  bròn  dhomh  's  a  lùghdaich  sòlas 
380     Gun  duine  còmhla  rium  a  nì  rium  cainnt. 
Gach  là  is  oidhche  is  gach  car  a  nì  mi 
Gu'm  bi  mi  cuimhneachadh  anns  gach  am 
An  tìr  a  dh'  fhàg  mi  tha  an  taic  an  t-sàile, 
Ged  tha  mi  an  dràsd  ann  am  bràighe  ghleann. 

^     Cha'n  ionghnadh  dhomhsa  ged  tha  mi  brònach, 
Is  ann  iba.  mo  chòmhnuidh  air  cùl  nam  beann, 
Am  meadhon  fàsaich  air  Abhainn  Bhàrnaidh 
Gun  dad  as  fearr  na  buntàta  lom. 
Mu'n  dean  mi  àiteach  's  mu'n  tcg  mi  barr  ann 

"0     Is  a'  choille  ghàbhaidh  chur  as  a  bonn 

Lo  tteart  mo  ghàirdein  gu'm  bi  mi  sàraichte 
Is  treas  air  fàillinn  mu'm  fàs  a'  chlann. 

Is  i  so  an  dùthaicb  's  a  bheil  an  cruadal 
Gun  fhios  do'n  t-sluagh  a  tha  tighinn  a  nall, 
Gur  h-olc  a  fhuaras  oirnn  luchd  a'  bhuairidh 
A  rinn  le  an  tuairisgeul  ar  toirt  ann. 
Ma  nì  iad  buannachd  cha  mhair  i  buan  dhaibh ; 
Cha  dean  i  suas  iad  's  cha'n  icngnadh  leam, 
Is  gach  mallachd  truaghain  a  bhios  'gan  ruagadh 
^     Bho'n  chaidh  am  fuadach  a  chur  fo'n  ceann. 


Bidh  gealladh  làidir  'ga  thoirt  an  tràth  sìn, 
Bidh  cliù  an  àite  'ga  chur  am  meud ; 
Bidh  iad  ag  ràitinn  gu  bheil  bhur  cairdean 
Gun  sona  saoibhir  gun  dad  a  dh'  èis. 


16  Bàrdachd  Ghàidhlig 

^05     Gach  naigheachd  mheallta  'ga  toirt  gu'r  n-ionnsaigh-se 
Feuoh  an  sanntaich  sibh  dol  'nan  dèidh  ; 
Ma  thig  sibh  sàbhailt  'n  uair  chi  sibh  àdsan, 
Cha'n  fhearr  na  stàtachan  na  sibh  fèin. 


An  uair  theid  na  dròbhairean  sin  g'ur  n-iarraidh 
"^io     Is  ann  leis  na  breugan  a  nì  iad  feum, 

Gun  fhacal  fìrinne  bhi  'ga  innse 

Is  an  cridh©  a'  dìteadh  na  their  a.m  beul. 

Ri  cur  am  fìachaibh  gu  bheil  'san  tìr  ao 

Gach  nì  as  prdseile  tha  fo'n  ghrèin ; 
415     An  uair  thig  sibh  innte  gur  beag  a  chì  sibh. 

Ach  coille  dhìreach  toirt  dhibh  an  speur. 

An  uair  thig  an  geamhradh  is  am  na  dùbhlachd 
Bidh  sneachda  a'  dlùthadh  ri  ciìl  nan  geug, 
Is  gu  domhain  dùmhail  dol  thar  na  glùine, 
420     Is  ge  maith  an  triùbhsair  cha  dean  i  feum, 
Gun  stocain  dhùbailt  's  a'  mhocais  chlùdaich 
Bhios  air  a  dìina/dh  gu  dluth  le  èill : 
B'e  am  fasan  iir  dhuinn  a  cosg  le  fionntach 
Mar  ohaidh  a  rùsgadh  de'n  bhrùid  an  dè. 

495     Mar  bi  mi  eòlach  air  son  mo  chòmhdaich 
Gu'm  faigh  mi  reòta  mo  shròn  's  mo  bheul, 
Le  gaoith  a  tuath  a  bhios  neimheil  fuaraidh 
Gu'm  bi  mo  chluasan  an  cunnart  geur. 
Tha  an  reothadh  fuathasach,  cha  se-as  an  tuagh  ris, 

430     Gu'm  mill  e  a'  chruaidh  ged  a  bha  i  geur ; 

Mur  toir  mi  blàs  di,  gu'm  brist  an  stàilinn, 
Is  gun  dol  do'n  cheardaich  cha  ghearr  i  beum. 


Am   Bàrd  an    Canada  17 

Aii  uair  thig  an  samliradh  's  am  mìosa  cèitein 

Bidh  teas  na  grèine  'gam  fhàgail  f ann ; 
^     Gu'n  cuir  i  spèirid  's  a  h-uile  creutair 

A  bhios  fo  èislean  air  feadh  nan  toll. 

Xa  mathain  bhèisteil  gu'n  dean  iad  èirigh 

Dhol  feadh  an  treud,  is  gur  mor  an  call ; 

Is  a'  chuileag  ìneach  gu  socach  puinseanta 
^     'Gam  lot  gu  lìcnmhor  le  roinn  a  lainn. 


Gu'n  dean  i  m'aodann  gu  h-olc  a  chaobadh, 
Cha'n  fhaic  mi  an  saoghal,  'sann  bhios  mi  dall ; 
Gu'n  at  mo  shùilean  le  neart  a  cungaidh, 
Ro-ghuineach    drùidheach   tha  sùgh    a   teang'. 
Cha'n  fhaigh  mi  àireamh  dhuibh  ann  an  dànachd 
Gach  beathach  gràineil  a  thogas  ceann ; 
Is  cho  liutha  plàigh  ann  's  a  bha  air  righ  Phàro 
Air  son  nan  tràillean  'nuair  bhàth  e  an  camp. 


446 


Gur  h-iomadh  caochladh  tighiim  air  an  t-saoghal, 
^     Is  ro-bheag  a  shaoil  mi  an  uair  bha  mi  thaJl ; 

Bu  bheachd  dhomh  'nuair  sin  mu'n  d'rinn  mi  gluasad 

Gu'm  fàsainn  uasal  'nuair  thiginn  ann. 

An  car  a  fhuair  mi  cha  b'ann  gum'  bhuannachd, 

Tighinn  thar  a'  chuain  air  a'  chuairt  bha  meallt' 
^      Ju  tìr  nan  craobh  anns  nach  'eil  an  t-saorsainn 

'jun  mbart  gun  chaora  is  mi  dh'  aodach  gann. 

Giir  h-iomadh  ceum  anns  am  bi  mi  an  dèis  lìiimh 
Mii'n  dean  mi  saoibhir  mo  theachd-an-tìr ; 
fiidh  m'  obair  èigneach  mu'n  toir  mi  feum  aisd', 
^     [s  mu'n  dean  mi  rèit€«aeh  air  son  a'  chroinn : 


18  "  Bàrddchd  GliàidhUy 

Cur  sgonu  nan  teinnteau  air  muin  a  chèile 
Gu'n  0*0  lasaich  fèithean  a  bha  nam  dhruini, 
Is  a  h-uile  ball  dhiom  cho  dubh  a'  sealltainn, 
Bidh  mi  'gam  shamhlachadh  ris  an  t-siiip. 


**5     Ge  mor  an  seanchas  a  bh'aca  an  Albainn, 
Tha  a'  chùis  a'  dearbhadh  nach  robh  e  fìor ; 
Na  dolair  ghorma  cha'n  fhaic  mi  falbh  iad, 
Ged  bha  iad  ainmeil  a  bhi  'san  tìr. 
Ma  nìtear  bargain  cha'n  fhaighear  airgiod, 

^■^0     Ged  's  èiginn  ainmeachadh  anns  a'  phrìs ; 

Mla  gheibhear  cunnradh  air  feadh  nam  bììithean 
Gu'm  pàighear  null  e  le  flììr  no  ìm. 

Cha'n  fhaio  mi  margadh  no  latha  fèille 
No  iomain  feudalach  ann  an  dròbh, 

^"^5     No   nì   ni   feum   dhuinn  am   measg   a  chèile : 
Tha  an  sluagh  'nan  èiginn  'sa  h-uile  dòigh. 
Cha  chulaidh  fharmaid  iad  leis  an  ainbheach, 
A  reic  na  shealbhaicheas  iad  an  còir  : 
Bidh  fear  nam  fiachan  is  cromadh  cinn  air 

4«o     'Ga  chur  do'n  phrìo&an  mur  diol  e  an  stòr. 

Mu'n  tig  na  cìiisean  a  tigh  na  cìdrte 
Gu'n  tèid  an  diiblachadh  aig  a'  mhòd  ; 
Tha  an  lagh  ag  giùlan  o  làimh  na  jury 
Gu'n  tèid  a  spìiinneadh  's  nach  fiù  e  an  còrr. 
^     Bidh  earraid  siubhlach  air  feadh  na  dùthcha 
'Gan  ruith  le  cunntasaibh  air  an  tòir; 
Gur  mor  mo  chiiram  gu'n  tig  e  am  ionnsaigh : 
Cha  crhabh  e  diùltadh  's  bidh  diìibhail  oirnn. 


Am  Bàrd  an  Canada  19 

Cha'n  fhaigh  mi  innseadh  dhuibh  anns  au  dàn  so 
*w     Cha  dean  mo  nàdur  a  chur  air  dòigh 

Gach  fios  a  b'  àill  leam  ihoirt  do  mo  chàirdean 
'Sau  tìr  a  dh'fhàg  mi,  rinn  m'  àrach  òg. 
Gach  aon  a  leughas  e,  tuigibh  reusan, 
Ifl  na  tugaibh  èisdeachd  do  luchd  a'  bhòsd, 
Na  fàidhean  brèige  a  bhios  'gur  teumadh, 
Gun  aca  spèis  dhibh  ach  dèigh  bhur  n-òir. 

Ged  bhithinn  dìchiollach  ann  an  sgrìobhadh 
Gu'n  gabhainn  mìosa  ris  agus  còrr 
Mu'n  cmrinn  crìoch  air  na  bheil  air  m'  inntinn 
500     Is  mu*n  tugainn  dhuibh  e  le  cainnt  rao  bheoil. 
Tha  mulad  diomhair  an  dèidh  mo  lìonadh 
O'n  is  èiginn  strìochdadh  an  so  rim'  bheò, 
Air  bheag  thoil-inntinn  'sa'  choille  chruinn  so, 
Gun  duine  faighneachd  an  seinn  mi  ceòl. 

^     Cha  b'e  sin  m'àbhaist  an  tiis  mo  làithean, 
Is  ann  bhithinn  ràbhartach  aig  gach  bòrd, 
Gu  cridheil  sunndach  an  comunn  ciiirteil 
A'  ruith  ar  n-ìiine  gun  chùram  oirnn. 
An  uair  thug  mi  cùl  ribh  bha  mi  'gar  n-ionndrainn 
'''     Gu'n  shil  mo  shùilean  gu  dlùth  le  deoir, 
Air  moch  Diar-daoin  a'  dol  seach  an  caolas 
Ift  an  long  fo  h-aodach  's  a'  ghaoth  o'n  chòrs'. 


20  -  Bàrdachd  Ghàidhlig 


MARBHRANN  DO  MHR.   SEUMAS  BEATTIE 

EOGHAN    MacLaCHLAINN 

1775—1822 

Ocii  nan  och,  mar  atà  mi, 
Thrèig  mo  shùgradh  mo  mhànrau  's  mo  cheòl ; 
515  Is  trom  an  acaid  tha  am  chràdhlot, 

Is  goirt  am  beum  a  rinn  sgàinteach  am  f heoil : 

Mi  mar  ànrach  nan  cuaintean 
A  chailleas  astar  feadh  stuadhan  'sa  cheò, 
O'n  bhuail  teachdair  a'  bhàis  thu, 
5*0     A  charaid  chaoimh  bu  neo-fhàilteumach  glòir. 


A  ghaoil,  a  ghaoil  de  na  fearaibh, 
Is  fuar  a  nochd  air  an  darach  do  chreubh  ; 

Is  fuar  a  nochd  air  a'  bhord  thu, 
Fhiìirain  uasail  bu  stòilde  ann  ad  bheus. 
526  An  làmh  gheal  fhuranach  chàirdeil 

As  tric  a  ghlac  mi  le  fàilte  gun  phlèid, 

Ri  d'  thaobh  'san  anairt  'na  sìneadh, 
'Na  meall  fuar  crèadha  fo  chìs  aig  an  eug. 

A  mhìogshuil  donn  bu  tlà  sealladh 
•30     A  nis  air  tionndadh  gun  lannair  ad  cheanii  ; 
Is  sàmhach  binnghuth  nan  ealaidh, 
Is  dùinte  aan  beul  ud  o'm  b'  anna&ach  cainnt. 

An  cridhe  fìrinneach  soiUeir, 
Leis  am  bu  spìdeil  duais  foille  no  sannt, 
536  A  nochd  gun  phlosg  air  an  dèile: 

Sian  mo  dhosguinn  nach  breugach  an  rann. 


MarhJirann    do    Mìir.    Stuìnas    Beattie  21 

Gun  smid  tha  an  ceanii  auus  na  tharmaich 
Bladh  gach  eòlais  a  b'àirde  anu  am  miadh) 

Gliocas  eaguaidh  na  Grèige, 
^     Is  na  thuig  au  Eadailt  bu  gheurfhaclaich  brigh ; 

Is  balbh  fear-rèitich  gach  teagaimh 
Anns  a'  bheurla  chruaidh  spreigearra  ghrinn  ; 

An  uair  bhios  luchd-foghluim  fo  dhubhar, 
Co  'na  t-ionad-sa  dh'fhuasglas  au  t-snaidhm  ? 

^5  Is  balbh  an  labhraiche  pongail : 

Bu  tearc  r'a  fhaotainn  a  chomj>aua4:h  beoil, 

Aui  briathran  suaidhte  sgèimh-dhealbhach 
A  chur  na  h-ealaidh  no  an  t-seanchais  air  n-eoil. 
Ge  b'e  bàrd  au  dàin  cheutaich 
550     Mu  chian  astar  Enèas  o  Thròi, 

Is  fìrinn  cheart  nsich  bu  diìi  leis 
E  fèin  thoirt  mar  ughdair  do  sgeoil. 

Gun  smid  tha  an  gliocair  a  b'eòlach 
i\ÌT  fad  na  cruitheachd  a  dh'  òrdaich  Mac  Dhè; 
'^'^  Gach  gnè  an  saoghal  na  fairge 

'Sa'  mhachair  chomhnaird  uo'u  garbhlaich  an  t-slèibh: 

Gach  bileag  ghorm  a  tha  lìibadh 
Fo  throm  eallaich  nan  driùchd  ris  a'  ghrèiu ; 
'San    rìoghachd   mheatailtich   b'  àghmhor 
8W     Do  phurp  ag  innse  dhuinn  nàdur  gach  seud. 

Is  balbh  fear  aithue  nan  ràidean 
A  shoillsich  aingil  is  fàidheau  o  thùs ; 

Is  soisgeul  glòrmhor  na  slàinte 
Thug  fios  air  tròcairean  àrd  Rìgh  nan  dùl ; 


22  -  Bàrdachd  Ghàidhìig 

565  An  steidli  gach  teagaisg  bu  ghràsmhoir 

Is  tearc  pears-eiaglais  thug  barr  ort,  a  rùin ; 

Dòchas  t-anma  bu  làidir 
'San  fhuil  a  dhòirteadh  gu  Pàrras  thoirt  dhuinn. 

Riaghlaich  t-eòlas  's  do  ghiùlan 
570     Modh  na  foirfeachd  a  b'  iuil  duit  's  grach  ceum  : 
Do  mhor-chridhe  uasal  gun  tnùth  ann, 
Gun  ghoimh  gun  uabhar  gun  lùban  gun  bhreug ; 

Cha  b'  uaillse  tholgach  an  fhasain, 
Cha  dealradh  saoibhreis  a  dh'  atadh  do  speis  : 
575  Is  i  an  inntinn  fhiorghlan  a  b'  fhiù  leat, 

Is  foghlum  dìchill  'ga  stiuireadh  le  cèill. 

Mo  chreach  lèir !  an  tigh  mùirneach 
'Sam  faiote  a'  ghreadhain  gu  sunntach  mu'n  bhòrd ; 
Dreòs  na  cèire  toirt  soiUse, 
880     Gach  fìon  bu  taitniche  faoileas  fo  chròic: 
Do  chuilm  bu  chonaltrach  fàilteach, 
B'  aiseag  slàinte  dhuinn  mànran  do  bheoil : 

Bu  bhinn  a  thogail  na  tèis  thu 
Is  a'  chruit  fhonnmhor  'ga  gleusadh  gu  ceòl. 

685  An  uair  dh'  èireadh  còisridh  bu  choinnealt 

A  dhanns'  gu  lùthmhor  ri  pronnadh  nam  j^ong, 

Gu'm  b'  èibhinn  cridhe  do  mhnà-oomuinn 
Do  chròilein  mhaoith,  's  iad  gu  tomanach  donn  ; 
A  ghearradh  leum  air  bhòrd  loma, 
690     Dol  seach  a  chèile  mar  ghoireadh  am  fonn : 
Ach  dh'  fhalbh  sud  uile  mar  bhruaxiar, 
No  bristeadh  builgein  air  uachdar  nan  tonn. 


•K 


Marhhrann  do   M/ir.   Seumas   heattir  23 

A  rìgh,  gu'r  cianail  ino  smaointean 
Ri  linn  do  t'  àrois  bhi  faontrach  guu  mhùiru ; 

Sguir  a'  chuilm  's  an  ceòl-gàire, 
Chaidh  meòghail  ghreadhnax:;h  is  mànran  air  cùl ; 

Chinn  an  ta,lla  fuar  fàsail, 
Is  e  chuir  mullach  na  fàrdaich  'na  smìir 

Ceann  na  dìdinn  's  na  riaghailt 
^     A  bhi  's  a'  chadal  throm  shiorruidh  nach  dùisg. 

Do  bhanntrach  bhochd  mar  eun  tii].  liaidh, 
Ri  truagh  thùirse,   's  a  sgiathan  mu  h-àl  : 

A  neadan  creachta,  is  i  dòineach 
M'a  gaol  a  sholair  an  lòn  doibh  gach  tràlh  : 
•*  O'n  dh'  imich  fìreun  na  h-ealtainn 

Tha  an  t-searbh  dhile  tighinn  thart  as  gacìi  àird ; 

A  rìgh  nan  aingeal,  bi  d' dhìon  doibli 
Is  tionndaidh  af^^aoin  na  sìne  gu  tlàtbs. 

Is  iomadh  sùil  atà  silteach 
^io     A  thaobh  ùidh  nam  fear  glic  gun  bhi  buaTi  : 
Tha  mìltean  ilrnuigh  'gad  leantainn 
Le  mìltean  dùrachd  is  beannachd  gu  t'uaigli  : 

A  liuthad  diùlannach  ainnis 
A  dh' àrdaich  t-ionnsachadh  ainneamh  gii  uaill, 
«18  la  gach  là  bhios  càirdeas  air  faoineachd, 

A  Bheattie  chliuitich,  bi  cuimhne  air  do  luach. 

Rinn  t-eug  sinn  uile  gun  sòlas, 
Tha  teach  nan  innleachd  'san  òigridh  fo  pluàmh; 
Chaidh  Alba  buileach  fo  èislein, 
••     Sgur  na  Ceòlraidhean  Greugach  de'n  dàn  : 


24  _.  Bàrdachd  GJiàidld'xj 

Thàiiiig  dallbhrat  iia  h-oidhche  oiriin 
O'n  chaidh  lòchran  na  soillse  'na  smàl : 

B'e  sud  an  crithreothadh  cèitein, 
A  mhill  am  fochann  bu  cheutaiche  barr. 

^25  Bu  tu  craobh-abhall  a'  ghàraidh, 

A  chaoidh  cha  chinnich  na's  aillidh  fo'n  ghrèin ; 

Dealt  an  t-samhraidh  m'a  blàthaibh, 
Luisreadh  dhuille,ag  air  chràcaibh  a  geug  ; 

Ach  thilg  dubh  dhoirionn  a'  gheamhraidh 
*30     A'  bheithir  theinntidh  le  srann  as  an  speur ; 
Thuit  an  gallan  ùr  rìomhach, 
Is  uile  mhaise  ghrad-chrìon  air  an  fheur. 

A  Thì  tha  stiuireadh  na  cruinne, 
Is  tu  leig  d'ar  n-ionnsaigh  a'  bhuille  bha  cruaidh ; 
635  Sinne  chaill  an  t-sàr  ulaidh, 

Neamhnuid  prìseil  nan  iomadaidh  buaidh ; 

Dh'  fhalbh  a'  chombaisd  's  na  siuil  oirnn, 
Chaidh  an  gasraidh  's  an  fhiùbhaidh  'nam  bruan, 
Gach  creag  'na  cunnart  do'n  iùbhraich, 
640     O  laigh  duibhre  air  reul-iuil  an  taobh  tuath. 

Och  nan  och,  mar  atà  mi ! 
Mo  chridhe  an  irnpis  bhi  sgàinte  le  bròn; 

Tha  an  car,aid-cùirte  an  dèidh  m'  fhàgail, 
A  sheasadh  diirachdach  dàna  air  mo  chòir;- 
^  Bidh  sud  am  chliabh  'na  bheum-cnàmhain 

Gus  an  uair  anns  an  tàr  mi  fo'n  fhòd ; 

Ach  's  glic  an  t-Aon  a  thug  cìs  dhinn 
Is  d^a  òrdugh  naomh  biomaid  striochdta  gach  lò. 


i6à 


Blàr  na  h-Olaind  25 

BLAR  NA  H-OLAIND 

Alasdaib   MacFhionqhtjim 

1770—1814 

Air  mìoe  deireannach  an  fhogliair 

An  dara  latha,  is  math  mo  chuimhne, 
Ghluais  na  Breatunnaich  o'n  fhaiche 

Dh'  ionnsaigh  tachairt  ris  na  nàimhdean. 
Thug  Eabarcrombaidh  taobh  na  mara 

Dhiù  le'n  canain,  's  mi  'gan  cluinntinn ; 
^         Bha  fòirne  aig  Mìir  gu  daingean 

Cumail  aingil  ris  na  Frangaich. 

Thriall  Eabarcrombaidh  's  Mùr  na  fèile 
Le'n  laoich  euchdach  thun  na  batailt ; 

Tharruing  iad  gu  h-eòlach  treubhach 
^  Luchd  na  beurla  ri  uchd  catha ; 

An  uair  a  dhlùith  na  h-airm  r'a  chèile 
Dhubhadh  na  speuran  le'n  deathaich ; 

Is  bu  lìonmhor  fear  a  bha  'san  èisdeachd 
Nach  do  L^Iiluais  leis  fèin  an  athoidhch'. 

•••         Dh'  fhàg  iad  siune  mar  a  b'  annsa 

Fo  cheannardachd  Mhoirear  Hunndaidh, 
An  t-òg  sniiorail  fearail  nàimhdeil 

Na'n  teannadh  ainneart  g'ar  n-ionnsaigh; 
Le  bhrataichean  sìoda  a'  strannraich 
•••  Ri'n  cuid  crann  a'  danns'  le  mùiseig, 

le  na  fìr  a  togairt  thun  nam  Frangach : 
B'iad  mo  rùin-s'  a'  chlann  nach  diùltadh. 


26  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Bha  an  leomhann  colgarra  gun  ghealtachd 
Le  mhìle  foar  sgairteil  làmh  ruinn, 
*75         An  Camshronach  garg  o'n  Earrachd 
Mar  ursainn  chatha  'sna  blàraibh  : 
Dh'  ax>ntaich  sinn  maraon  's  a'  bhata,ilt 

Le  faobhar  lann  sgaiteach  stàilinn  ; 
Cha  bu  ghnìomh  le'r  laoich  gun  taise 
6*0  Fantainn  air  an  ais  'san  làmhach. 

Bhriìchd  na  nàimhdea/n  le'n  trom  làdach 

Air  muin  chàich  a'  bàrcadh  teine  : 
An  uair  fhuair  Sasunnaich  droch  chàradh 

Phill  iad  o'n  àraich  'nar  coinne. 
^5         Ghlaodh  Eabarcrombaidh  r'a  chuid  armunn 

"  Greasa/ibh  na  Gàidheil  mu'n  coinne, 
Is  tionndaidh  iad  an  ruaig  mar  b'  àbhaist, 

An  dream  àrdanach  neo-fhoilleil." 


690 


69S 


Grad  air  an  aghairt  'san  àraich 

Ghluais  na  saighdearan  nach  pillte ; 
Mar  iolai'rean  guineach  gun  choibhneas 

Nach  b' fhurasda  claoidh  le  mìomhodh, 
Thug  iad  sgrios  orra  mar  bhoillsgeadh 

Dealanaich  ri  oidhche  dhìlinn  : 
Ri  sìor  iomain  rompa  nan  nàimhdean, 

Is  neul  na  fala  air  roinn  nam  pìeean. 


An  Uiair  a  dh'  ionndrainn  a'  chonnspuinn 

Moirear  Gordon  o  uchd  buailte, 
Is  a  chual  iad  gu  robh  e  leointe, 
TOO  Dh'  ùraich  iad  le  deoin  an  tuasaid  : 


Blàr  na  h-Olahid  27 

Mar  mhaoim  de  thuil  nani  beann  mòra 
Brùchdadh  o  na  neoil  mu'r  guaiUibh, 

Lean  iad  an  niaig  le  cruaidh  spòltadh 
Gu  fuilteach  mor-bhuilleach  gruamach. 

"^06         Bha  Camshronaich  an  tùs  a'  chatha 
Air  an  losgadh  mar  an  ciadna ; 
Leònadh  an  ceann-feadhna  sgairteil 

Ri  còmhrag  bhatailteaii  a  liath  e; 
Gur  sonraichte  coltach  an  dearcag 
^o  'San  fheoil  nach  taisicheadh  fiamh  i : 

Mu'n  chrom  a'  ghrian  fo  a  cleòca  taisgte 
Phàidh  sinn  air  an  ais  na  fi.achan. 


Ged  bha  iia  Rìoghalaich  o  Albainn, 
Na  fir  ainmeil  mheanmnach  phrìseil, 
^         Fada  bhuainn  ri  uair  a'  gharbh  chath 

Is  buaidh  a  b' ainm  dhoibh  ri  uchd  mhìltean ; 
Ghreas  iad  air  aghaidh  gu  colgail, 

An  uair  a  chual  ia«d  stoirm  nam  picean  : 
Mo  chreach !  luchd  nam  breacan  ballbhreac 
^  Bhi  le  lasair  marbh  'nan  sìneadh. 

Tha  na  Frangaich  math  air  teine 

Gus  an  teannar  goirid  uapa; 
Is  ann  mar  sin  a  fhrois  iad  sinne 

Rè  deich  mionaidean  na  h-uarach. 
■'•         Arh  'nuair  a  fhuair  ar  laoich  j^un  tioma 

Dhol  an  àite  buille  bhualadh, 
Bha  roinnean  siàilinne  biorach 

Sàthadh  guineìdeach  mu'n  tuairmeas. 


28  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Gu'm  b'i  sin  an  tuairmeas  smiorail 
^^  Chinnteach  amaiseach  gun  dearmad, 

Thug  na  leomhainn  bhorba  nimheil, 

Bu  cholgail  sealladh  fo'n  armaibh  : 
Ri  sgiiirsadh  nàimhdean  mar  fhalasg, 
Is  driìichdan  fallais  air  gach  calg  dhiu ; 
736         Is  bha  na  Frangaich  brìichdadh  fala, 

Is  an  cùl  ri  talamh  's  a'  ghainmhich. 

Mar  neoil  fhuilteach  air  an  riasladh 
Le  gaoith  a  b'  iargalta  sèideadh, 

Ruith  'nam  badaibh  ceigeach  liathghonn 
'^^  An  dèidh  an  cliathadh  as  a  chèile ; 

Chìte  na  nàimhdean  gun  riaghailt 
Teicheadh  gu  dìan  o  uchd  streupa, 

Is  iad  a  leaghadh  air  am  bialaibh 
Mar  shneachd  am  fìanuis  na  grèine. 

■^^5         Ged  a  phill  sinn  o  an  dùthaich 

Cha  do  mhill  sinn  ar  cliii  an  cruadal ; 
Bha  sinn  gach  latha  'gan  sgiùrsadh 

Mar  chaoirich  aig  cii  'gan  ruagadh. 
Dh'aindeoin  an  cuid  slòigh  gun  chunntas 
750  Tighinn  o'n  Fhraing  as  ùr  g'ar  bualadh; 

Bu  leisg  ar  gaisgich  gu  tionndadh 

An  uair  a  chòrd  an  Diìic  r'an  uaislean. 


An  uair  chuireadh  a'  bhatailt  seachad 
Is  a  dh'  àireadh  ar  gaisgich  threubhach, 
^         Bha  iomadh  Gàidheal  's  an  deachamh, 
Le  meud  am  braise  'san  streupa, 


Blàr   nn   h-01aiìul  29 

Fuil  a'  ruith  air  lotaibh  frasach, 
O  luchd  nam  breacanan  fèilidh, 
Is  i  sior  thaomadh  leis  na  glacan : 
TW  Is  truagh  nach  d' fhaod  ar  gaisgich  èirigh. 

Is  bochd  gun  sìan  orra  o  luaidhe 

O'n  a  bha  iad  cruaidh  'nan  nàdur, 
Fulangach  a  dhol  'san  tuasaid, 

Guineideach  'nuair  ghluaist'  an  àrdan. 
"5         Cha  robh  math  d'an  nàmhaid  gluasad, 

Dh'  iarraidh  buaidh  orra  'sna  blàraibh  : 
Chaill  iad  air  an  tràigh  seachd  uairean 

Tuilleadh  na  bha  bhuainn  'san  àraich. 

A  nÌ3  o'n  chuir  iad  sinn  do  Shasunn 
"'^o  Ghabhail  ar  cairteaJan  geamhraidh, 

Far  am  faigh  sinn  leajin  axa.  pailteas 

Ged  tha  mac-na-praisich  gann  oirnn, 
Olar  leinn  deoch-slàinte  a'  Mharcuis 
Ar  gualann-taice  's  ar  Ceannard ; 
'^         Tha  sinn  cho  ullamh  's  a  b'ait  leis 
Dhìon  a  bhrataichean  o  ainneart. 


TIO 


SEANFHOCAIL  AGUS  COMHADAN 

DONNCHADH    LOXTDIN 

c.   1750— c.   1830 

An  u&ir  a  chailleas  neach  a  mhaoin 

Is  gnothach  faoin  bhi  ag  iarraidh  meas  : 

Ge  do  labhair  e  le  ceill 

Is  beag  a  gheibh  e  dh'eisdeas  ris. 


30  "  Bàrdachd  Ghàidhlif/ 

Is  beag  sgoinn  de  mhòintich  am  monadh, 
Is  beag  sgoinn  de  choille  am  fàsach; 

Is  lugha  meas  tha  de  dhuine  falamh 
An  uair  tha  earras  an  dèidh  fhagail. 

785         Is  iomadh  caraid  tha  aig  fear  saoibhear, 
Tha  daoine  bochda  gun  phrìs; 
Is  gann  a  dh'  aidicheas  an  càirdean 

Gu'm  buin  iad  daibh  is  iad  bhi  an  dìth, 

Is  fearr  a  bhi  bochd  na  bhi  breugach, 
790  Is  fearr  fheuchainn  na  bhi  'san  dùil  ; 

Is  fearr  am  fear  a  chostas  beagan 
Na  am  fear  a  theicheas  ann  an  cùil. 

Tha  an  fhirinn  gu  cliuiteach  sona, 
Cha  chron  air  duine  bhi  iìal ; 

Is  fearr  beagan  anns  an  onoir 
Na  an  donas  is  ceithir  chiad. 


795 


Is  ainmig  a  dh'èireas  fortan 

Le  fear  crosda  bhios  gun  chèill  : 
Is  fearr  do  dhuine  fuireach  sàmhach 
«00  Na  droch  dhàn  a  chur  an  cèill. 

Eirid'i  tonn  air  uisge  balbh ; 

Gheibhear  cearb  air  duine  glic ; 
Eiridh  gnothach  le  fear  mall  : 

Bristidh  am  fear  tha  call  gu  tric. 

'05         Tha  a  ghaineamh  fèin  anns  gach  sruthan 
Cha'n  'eil  tuil  air  nach  tig  tràghadh  : 
Is  dona  an  càirdeas  gun  a  chumail 

Is  cha'n  fhaighear  duine  gun  fhàillinn. 


810 


Seanfhocail  ayus  Gomhadan  31 

Is  coltach  fe^r  tha  ris  an  fhoill 

Is  nach  'eil  sgoinn  aig  de'n  chòir, 
Ris  an  duine  a  thaisg  an  luaidh 

Agus  a  thilg  uaith  an  t-òr. 

Is  dona  thig  maighdean  gun  bhi  beusach ; 
Cha  dean  fear  gun  ghèire  dàn; 
8^5         Cha  dean  fear  gun  fhoghlum  leughadh, 
Is  cha  tig  lèigh  gu  duine  slàn. 

Is  math  bhi  sìothchail  anns  gach  ball ; 

Oaillidh  duine  dall  an  t-iiil  ; 

Is  sona  neach  a  bhios  gun  bheud, 

830  Ach  cajllidh  luchd  nam  breug  an  cliù. 

Smuainich  mu'n  dean  thu  labhairt, 
Ma's  àill  leat  do  ghnothach  bhi  rèidh ; 

Is  fearr  dhuit  sealltainn  beagan  romhad 
Na  sealltainn  fada  air  do  dhèidh. 

825         Is  trom  snighe  air  tigh  gun  tughadh ; 
Is  trom  tubaist  air  na  dràicean ; 
Is  duilich  do  mhnaoi  beanas-tighe 
Deanamh  air  na  fraighibh  fàsa. 

Cha  trom  leis  an  loch  an  lach, 
8^  Cha  trom  leis  an  each  an  t-srian ; 

Cha  trom  leis  a'  chaor  a  h-olann, 
Is  cha  truimid  a'  cholann  a  ciall. 

Cha  trom  leis  an  fhiadh  a  chabar, 
Cha  trom  leis  a'  choileach  a  chìrein ; 
835         Nì  mheasas  aon  neach  mar  leathtrom 
Chì  neach  eile  mar  thoil-inntinn. 


32  Bàrdachd  Ghmdhlig 

Tha  an  neach  tha  gleidheadh  seanchais  dhiomhain 

Is  a  leigeas  diadhachd  fo  a  bhoun, 
MdJ"  bha  an  tè  a  thog  a'  chàth 
840  Is  a  dh'  fhàg  an  cruithneachd  air  an  tom. 

Caillear  mart  an  droch  mhuthaich 
Seachd  bliadhna  roimh  a  mithich ;     * 

Tha  sud  a'  feuchainn  is  a'  dearbhadh 
Gu'n  tig  an  t-earchall  le  mifheairt. 

845         Cha'n  fhuirich  muir  ri  uallach, 

Is  cha  dean  bean  luath  maorach  ; 
Cha  dean  bean  gun  nàire  cugann, 
Is  cha  doan  bean  gun  fhuras  aodach. 

Far  am  bi  bo  bidh  bean, 
850  Is  far  am  bi  bean  bidh  buaireadh  : 

Far  am  bi  fearg  bidh  bruidheann, 
Is  as  a'  bhruidhinn  thig  tuasaid. 

Am  fear  a  bhrathas  is  e  mharbhafi  ; 

Cha  deanar  dearbhadh  gun  deuchainn  ; 
855         Is  gann  dh' aithnicheas  tu  do  charaid 
Gus  an  tachair  dhuit  bhi  ad  èiginn. 

Cha'n  'eil  saoi  gun  a  choimeas, 

Cha'n  'eil  coille  gun  chrìonaich ; 
Is  fearr  beagan  a  mhathadh 
^60  Na  sean  fhalachd  a  dhìoladh. 

Is  math  caraid  anns  a'  chiiirt 

Ma  thig  neach  gu  trioblaid ; 
Is  fearr  aon  eun  'san  làimh 

Na  dhà  dheug  air  iteig. 


Seanfhocail  ^ikju.s  Comhadan  33 

865         Leig  t'eallach  air  làr  mu'n  lag  tliu, 

Ma  dh'  aithnicheas  tu  t'eallach  trom  ; 
Is  mor  gur  feaiT  an  cù  a  ruitheas 
Na  an  cù  a  shuidheas  air  tom. 

Bean  thlachdmhor  gun  ghnìomh  gun  ghleidheadb, 
'^  Gre  do  thaitinn  i  ri  t'shùil, 

Ciod  am  feum  atà  an  lann 
Mur  bi  làmh  air  a  cùl  ? 

Pigheid  chaileig  air  bheag  ceill 
Ged  robh  eudail  aic  is  stòr, 
875         Cha'n  fhaod  a  fear  a  bhith  sona, 

Ma  bhios  i  gnogach  anns  an  t-sròin. 

Bean  gun  nàire  gun  ghliocas, 

Bean  mhisgeach,  gun  bheusaibh, 
B'fhearr  dhuit  cìi  a  chur  mu  t'amhaich 
880  Na  do  cheangal  ri  te  dhiubh. 

Bean  ardanach  labhar, 

Bean  ghabhannach  chèilidheach, 
Is  tùs  trioblaid  is  aimbeairt 

Dol  gu  d'cheia.ngal  ri  te  dhiubh. 

"^         Am  fear  a  gheallas  's  e  dh'ìo<Ms, 

Is  e  am  fear  a  dh'  iarras  a  phàidheas ; 
Cha  chòir  do  neach  a  bhith  ulljimh 
Gu  dol  an  cunnart  no  an  gàbhadli. 

Am  fear  nach  dean  àr  ri  latha  fuar 
^'^  Cha  dean  e  buain  ri  latha  teth : 

Am  fear  nach  dean  obair  no  gnìcml' 
Cba'n  fhaigh  e  biadh  feadh  nam  preas. 


34  -^  Bàrdachd  GhàidhUg 


Is  fearr  sìtli  à  preas  na  strì  ri  glais ; 

Bi  faicilleach  mu  d'  ghiùlan ; 
Is  furas  seasamh  an  gnothach  cea-rt, 

G-ed  thèid  gach  cùis  gu  dùbhlan. 


895 


Is  tùs  ;a'  ghliocais  eagal  Dè ; 

Cha  dean  eucoir  do  chur  suas ; 
Co  dhiubh  is  math  no  is  olc  ad  chrè 
900  Is  a-nn  d'a.  rèir  a  gheibh  thu  duais. 

Is  f  earr  an  ceartas  glan  na  an  t-òr ; 

Is  beag  air  duine  còir  an  fhcill ;     . 
An  neach  a  mheallas  tu  o  d'  chùl, 

Chuir  e  a  dhùil  an  cuid  a.n  doill . 

905         Is  ciatach  gnothach  follaiseach, 
Is  dona  comunn  oealgach ; 
An  rud  a  gheibhear  aig  ceann  an  Deamhain, 
Caillear  e  aig  a  earball. 


910 


Is  olc  an  toiseach  cogaidh  geilt; 

Cha'n  iona,nn  sgeul  do'n  chreich  's  do'n  tòìrj 
Is  searbh  glòir  an  fhir  a  theich, 

Is  am  fear  a  dh'  f huirich  ni  e  bòsd . 

Is  fearr  bhith  tais  na  bhith  ro  bhras, 
O'n  's  e  as  lugha  cìiram ; 
915         Is  fearr  suidhe  an  tigh  a'  bhròin 

Na  an  tigh  a'  cheoil  's  an  t-sìigraidh. 

Cha  toir  neach  air  èiginn  beairteas ; 

Is  duilich  droch  chleachd  a  chur  fàs ; 
Bheir  gach  Domhnach  leis  an  t-seachdain, 
920  Is  bheir  am  peacadh  am  bàs. 


Seanfhocail   affiis  Comhadan  35 

Na  bi  ealamh  air  troda 

Is  na  bi  toileach.  air  tuasaid ; 
Ach  ma's  toigh  leat  do  leanabh 

Na  bi  leisg  air  a  bhualadh. 

925         Bi  an  comhnuidh  air  taobh  na  sìotLchaint 
Is  na  bi  dìochaisg  air  bheag  aobhair ; 
Is  fearr  dhuit  amadan  a  bhreugadh 
Na  dol  g'a  fheuchainn  an  caonnaig. 

Na  bi  talach  air  do  chuibhrinn 
930  Ged  a  robh  i  baileach  sòmhail, 

Is  fearr  greim  tioram  le  sìothchaint 
Na  tigh  làn  ìobairt  le  còimhstri. 

Dol  a  stri  ri  rud  gun  choslas, 

Cha'n  'eil  ann  ach  gnothach  faoin ; 
935         Cha  tig  feur  troimh  na  clcchan, 

Is  cha  tig  folt  troimh  chloigeann  aosd'. 

Tha  e  cruaidh  air  duine  lag 

Dcl  ri  bruthach  cas  'na  steud ; 

Tha  e  tearc  am  measg  an  t-sluaigh 

9^  An  neach  sin  a  gheibh  buaidh  air  fhèin. 

Na  bi  ag  cur  na  cionta  air  càch, 

Ma  tha  an  fhàillinn  agad  fhèin ; 
Is  duilich  neach  a  rib'  an  slaod 

Is  ceann  an  taoid  aige  fhèin. 

9*5         Neach  tha  gu  math  ìb  còir  dha  fuirench 
Gun  bhith  strì  ri  rud  nach  iomchuìdh ; 
Is  tric  bha  call  an  dèidh  an  turuis, 
Ach  's  buidhe  le  amadan  imrich. 


36  Bàrdachd  Ghàidhììg 

Is  feiarr  cù  beò  na  leòmliann  marbh  ; 
950  Is  fearr  min  gharbh  na  bhith  giin  bhleth ; 

An  rud  a  chì  thu  thogas  fearg 
.   Na  dean  dearmad  air  a  chleth. 

Thoir  aire  ciamar  ghluaiseas  tu ; 
Cha  toir  thu  buaidh  le  f  armad ; 
955         Is  tric  le  gnothach  mì-rùnach 

Gu'n  crìochnaich  e  neo-shealbhmhor. 

Bi  eòlach  mu  dhuine  an  tùs 

Mu'n  innis  thu  do  rùn  g'a  cheann  ; 
Na  ouir  do  chlàr  air  a  thaobh 
950  Do  neach  nach  saoil  thu  chuireadh  ann. 

Na  gabh  farmad  ri  neach  idir, 
Ged  shaoil  thu  a  staid  bhith  mor ; 

A'  bheinn  as  àirde  tha  'san  tìr 

Is  ann  oirre  as  trice  chì  thu  an  ceò. 

955         Is  math  an  gille  greasaidh  an  t-eagal : 

Tha  rud  air  theagamh  duilich  innscadh'^ 
Is  fearr  dhuit  teicheadh  le  onoir 

Na  dol  thoirt  oàdhirp  neo-chinnteach . 


970 


An  uair  a  thèid  thu  do'n  tigh-leanna 
Na  iarr  a  bhith  ag  amhailt  na  pàirti ; 

Is  mithich  druidèadh  chòir  an  doruis 

An  uair  a  theannas  an  sporan  ri  àicheadh. 

Is  dionLhain  duit  a  bhith  toirt  teagaisg 
Do  neach  a  chuir  cùl  ri  eòlas ; 
9*75         M]ar  Ihionndaidheas  a'  chomhla  air  a  bannaibh 
Pillidh  an  t-amadan  r'a  ghòraich. 


Stanfìwcdd   u(jus  Comhadan  37 

Ged  a  robh  thu  dripeil 

Is  còir  dhuit  a  bhith  air  t*  fhaicill ; 
Is  iad  na  toinihsean  trice 
980  Nì  na  toimhsean  cearta. 

Tha  ar  n-ììine  a'  ruith  gun  stad 

Ceart  co  luath  's  thig  clach  le  gkann ; 

Ni  i  stad  'n  uair  ruigear  lag 
Is  bidh  a  h-astar  aig  a  cheann. 

^         Ceart  mar  thig  gaillionn  nan  sian 

Au  uair  nach  niiann  leat  a  bhith  ann ; 
Is  amhluidh  sin  a  thig  an  t-aog, 
Ged  a  shaoil  thu  nach  b'e  an  t-am. 

Ceart  mar  a  sgaoileas  an  ceò 
•50  An  uair  thig  teas  air  o'n  ghrèin, 

Is  amhluidh  sin  a  shiubhlaa  glòir 
Is  iomadh  dòchas  air  bheag  fheuni. 

Cha  b'e  comunn  an  dà  ghamhna 
A  bha  shannt  orm  dheanamh  riut, 
9*         Ach  rud  bhiodh  agad  ghabhail  uat, 

Is  an  rud  bhiodh  uat  a  thoirt  dhuit. 

Nach  b'e  sud  an  oomunn  saor 

Is  cha  b'e  oomunn  nam  maor  mu'n  chlàr;  • 

B'e  an  comunn-sa  bhith  toirt  a  null 
1000  Ig  cha  chomunn  ach  a  null  's  a  nall. 

Ma's  fior  gach  sean  fhocaJ 

A  labhradh  le  luchd  gèire, 
Bbedr  fòid  breithe  agus  bàis 

Duine  air  athadh  's  air  èiginn. 


36  Bàrdachd  Ghàidhlig 

SGIOBAIREACHD 

GlLLE-EASBUIG    MacDhOMHNAILL 

(Gille  na  Ciotaig) 
c.  1750— c.  1815 

1006         A'  falbh  a  Locli  nani  Ma-dadh  dhuinn 
Le  sgrìob  d©  ghaoith  an  iar, 
A'  ix>gail  a  cuid  aodaich  rith' 
Cha'n  fhacas  aogas  riamh : 
Bu  lionmhoire  dhuit  sracadh  ann 

1010         Na  cunntas  shlat  an  cliabh  ; 

Is  ar  leam  fèin  gu'm  b'  amadan 
Thug  anam  innte  sios. 

Sgiobair  làidir  aineolach 

Ro  bharaileach  mu  ghnìomh, 
1015         Gki'm  b'olc  gu  cunntas  fearainn  i 

Is  i  ainsheasgar  'na  gnìomh ; 

Dà  thobhta  is  dh'  ith  na  giìirain  iad, 

Na  crainn  air  an  cìil  sìos : 

B'e  cuid  de'n  fhasan  ùr 
IMO         An  cur  an  taobh  nach  robh  iad  riamh. 


B'e  sud  na  crainn  's  bu  neònach  iad, 
Gun  dad  ach  seòrsa  ràmh, 
Gun  dad  de  shnaidheadh  orr' 
Ach  an  lia,gh  thoirt  dhiubh  le  tàl ; 
Spreòd  de  bhun  slat-iasgaich 
Mar  a  thogas  fianuis  chàich: 
Is  gur  iomadh  uair  a  shìolamaid 
Mur  bhitheadh  Dia  nan  gràs. 


1025 


Sgiobaireachd 

Na  cuplaichean  gun  sùghadli  annt', 
1030         is  an  stagh  's  a  dhùil  ri  falbh ; 
Na  crainn  a'  bagairt  liibaidh 
An  uair  a  thigeadh  tuirling  gharbh; 
Deich  laimhrigean  a  chunnt  mi 
Is  mi  'nam  chrùban  air  a  calg, 
1035         Is  mi  greimeachadh  le  m'  iongnan 
Ann  an  àit  nach  dìreadh  sgarbh. 

Is  ©  mo  rìin  an  Domhnallach 
Bha  còmhla  rium  's  a'  bhàt, 
An  robh  spionnadh  agus  cruadal 
10.3         Air  a  gualainn  leisan  ràmh; 
Dol  sìos  gu  Rudha  Lìrinis 
Gu  tir  mhic  RaghnaiU  Bhàin, 
Bha  fear  an  sin  'n  a  èiginn 
Is  gun  air  fèin  ach  an  aon  làmh. 

1045         Bu  chruaidh  eadar  dà  Eigneig  i 
Is  am  muir  ag  èirigh  searbh, 
Is  a'  ghaoth  a  bha  's  na  epeuraibh 
Cuir  an  cèiU  gu  robh  i  garbh : 
An  uair  ràinig  sinn  Rudha  Eubhadh 

1060         is  bha  h-uile  beud  air  falbh, 

Gu'n  d'  fhuair  &inn  làn  na  gloine 
Chuireadh  anam  am  fear  marbh. 

Dh'  fhalbh  sinn  agus  fras  ann ; 
Cha  bu  stad  dhuinn  's  cha  bu  tàmh, 
1055         Qiis  'n  do  ràinig  8Ìnn  an  cladach 
'S  an  robh  acarsaid  an  àigh : 


3» 


40  BàrdacJtd   Ghùidhliy 

Seaji  teadha-ir  a  bh'  air  capull 
Chuir  iad  oirre  i  air  son  càbaill ; 
Fulag  air  son  acair: 
1060         Chsi,  robh  aca-san  ni  b'  fhearr. 


1080 


ORAN  DO  FHEAR  AN  EARRACHD 

Fhuair  mi  naidheachd  ro  mhaith  leam 
Air  Coimealair  Ailetan, 
D'an  dìithchas  an  t-Earrachd 
O  chiomi  tamuill  is  cian  ; 
1065         is  ^  (jo  dhualchas  bhith  fearail, 
Is  e  do  bheus  a  bhith  smiorail, 
Is  e  do  cheutfaidh  chuir  aJl'  ort 
Thaobh  barrachd  do  ghnìomh. 

Bha  thu  treun  an  tìr  aineoil 
1070         An  uair  a  dh'  èireadh  a'  charraid  ; 

Bha  thu  gleusda  an  am  tarruing 

Nan  lann  tana  'san  strì; 

Bha  thu  làidir  le  ceannas 

Anns  gach  ruaig  agus  deannal : 
1075         Bhiodh  do  nàimhdean  ag  gearan 

Le  aithreachas  sgìth. 

Tha  an  uiread  de  bhuaidh  ort, 
Tha  gach  duine  ann  an  luaidh  ort, 
Tha  thu  urramach  suairce, 
Tha  thu  uasal  ro  ghrinn ; 
Tha  thu  furanach  truacant', 
Is  blàth  do  chridhe  ge  cruaidh  e ; 
Làmh  a  dhìoladh  nan  duaisean 
Bheireadh  uat  iad  neo-chrìon. 


Oran  do  Fhear  an   Earrachd  41 

1085         Uasal  foisdeanach  stàtail, 

Ghleidheas  meas  anns  gach  àite, 

Mòr-inntinneach  àghmhor, 

Is  ann  an  tàbhachd  gu  cinnt ; 

Gabhail  foghluim  gach  ceàrna, 
1090         Agus  cleachdadh  mhic  àmiuinn : 

Cha'n  'eil  aon  ann  de'n  àl  so 

Gheibh  barr  ort  'sna  gill. 

Is  mòr  t-onoir  's  cha  neònach; 

Is  leat  deagh  ghean  Righ  Deòrsa, 
lo^         Nam  flaitheanan  òga 

Is  luch  steòmaidh  nan  crìoch. 

Thog  thu  Reisimeid  chòmhlan 

De  spealpairea.n  spòrsail, 

Gillean  sgiolta   'n  an  còmhdach, 
1100         Olig  oòmhnard  nach  clì. 


Fiùrain  sheasmhach,  làn  cruadail, 
Anns  gach  ball  ni  iad  buannachd ; 
Bidh  srann  aig  an  luaidhe 
Dol  le  luathas  ann  an  gnìomh ; 
1105         Bidh  ar  nàimhdean  am  bmaillean, 
Bidh  an  t-eagal  'gam  buaireadh ; 
Le  faobhar  bhur  cruaidh  lann 
Thèid  fuathas  gu  dìth. 

Leat  dh'  eirich  na  conspuinn 
1110         Is  na  treun  laoich  tha  leòmhannt' ; 
Cha  nì  furas  an  leònadh, 
Pir  chròdha  gun  chlaoidh. 


42  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Meanmnach  urranta  seòlta, 
Garg   fuileachdach   stròiceach, 
^5         Searbh-bhuilleach  'n  am  tòiseach' 
Chuir  gach  foirneart  gu  dìth. 

An  uair  a  rùisgeas  iad  claidheamh 
Ri  aodann  a'  chatha, 
Bidh  gach  cùisc  leo  rathail 
1120         is  neul  flatha  air  gach  saoi. 

Chluinntear  fuaim  ri  sìor  sgathadh 
Air  luchd  diombaidh  'nan  laighe  ; 
Bidh  cuid  diubh  'n  am  bloighibh,. 
Brisear  cnàimhean  is  cinn. 


1125         Comunn  anabarrach  treubhach^ 

An  aon  àite  cha  ghèill  iad  ; 

Is  iad  bhuaileas  na  spèicean 

Gun  dèistinn  gun  sgìos. 

Bheir  an  Rìoghachd  dhoibh  urram^ 
1130         Nach  facas  an  tionnal 

'G  an  cur  cruinn  aig  aon  duine 

Cho  iilla.mh  le  spìd. 

Na  h-oifìgich  brdail 

Ts  ia>d  uile  air  deagh  f  hoghlum ; 
113*         Clann  Ghille  Eathain  nan  sròl  leat 

Is  buidheann  Lòchaidh  'nan  stiU. 

Gaisgich  mhear'  de  Chloinn  DòmhnAÌIl, 

Fial  farumach  còimhstritheach ; 

An  uair  chromas  iad  còmhla, 
1140         Is  bea,g  thèid  beò  as  an  lìon. 


U46 


Oran  do  Fhear  an  Earvachd  45 

So  i  an  Reisimeid  thoirteil 
Bhio3  aiiuneil  gu  cosiiadh ; 
Chuir  thu  fèiu  air  a  cois  i 
Gun  chostas  do'n  Rìgh. 
Gun  uiread  is  sgillinn 
larraidh  no  shireadh, 
Airm  aodach  no  inneal, 
Cha  robh  sin  ort  a  dhìth. 


Rinn  thu  an  earradh  gu  sàr  mkaith 
1160         Le  deiseachan  sgàrlaid, 

Cha  d'  thug  thu  dhoibh  tàmailt : 

Am  màdar  cha  b'  fhiach. 

Cha'n  aithnichear  air  sràid  iad 

Seach  na  h-uaislean  as  àirde, 
1155         \j^  fèilichean  àluinn 

Is  osan  gearr  air  chois  chruinn. 

Bu  tu  cridhe  na  fèile, 
Bu  tu  ulaidh  nam  feumach, 
Bu  tu  fuasgladh  nan  dèirceach, 
nw         Bidh  Mac  De  riut  an  sìth. 

Leis  na  thug  thu  do  bhochdaibh 
Chuir  an  ùmuigh  an  stoc  thu, 
Guidhe  anmoch  is  moch  leat 
Thu  bhith  an  sonas  's  am  prìs. 

1165         Gur  ioma  leth-pàidheadh 

Rinn  thu  ghleidheadh  's  a  theàrnadh, 
Do  thruaghan  gun  chàirdean 
Air  an  d'  fhàillinn  gach  nì. 


44  Bàrdaclid  Ghàìdhlig 

An  uair  a  niigeaclh'iad  t'  fhàrdoch 
1170         B'e  sud  ionad  a  bhlàis  doibh, 
Bu  niheasa  na  plàigh  dhoibh 
Gu'm  fàsadh  tu  tinn. 


Cha'n  'eil  buaidh  bha  a-ir  duine 
Nach  do  ghlaodh  riut  gu  buileach ; 

1175         Xha  thu  d'  shea-lgair  's  a'  mhunadh, 
Nì  thu  f uil  anns  an  f hrìth  : 
An  uair  thèid  thu  air  t-uilinn, 
Is  a  bheumas  tu  chorrag, 
Bidh  damh  cèirgheal  a'  mhullaich 

1180         Leis  a'  bhuille  ud  a  dhìth. 

Grad  leumaidh  do  chuile^an 
Gu  beurra  'na.  mhuineal : 
Is  e  is  èiginn  da  fuireach, 
Is  cha  b'  fhuras  a-  chlaoidh, 
1186         Cha'n  èirich  e  tuille, 

Cha'n  'eil  feum  'n  a  chuid  luinneag : 
Sgionnan  geura  aig  gach  curaidh, 
Toirt  a  chulaidh  o  dhruim. 

Buaidh  is  piseach  gu  bràth  leat 
11^0         Q-u  gleidheadh  gach  làraich ; 

Is  gu  seasamh  nan  càirdean 

Far  an  àlaichear  sibh. 

Mea6  sìorruidh  gun  àicheadh 

Bhith  leibh  anns  gach  àite ; 
1195         Na  dhìricheadh  càch  oirbh, 

Na  robh  fàillinn  'nur  spìd. 


Oran  ati  t-Samhraidh  45 

Ach  bhitli  buinig  le  h-àbhachd 
Air  gach  tunis  gu  stàt>ail, 
Gu  fulangach  dàna 
1300         Cur  gach  làrach  fo'r  cìs. 
Urram  onoir  is  càirdeas 
A  bhith  'g  ur  leantainn  's  gach  àite, 
Is  bidh  mo  ghuth-sa  'sna  dànaibh 
Gu  bràth  ar  bhur  tì. 


ORAN  AN  T-SAMHRAIDH 

UlLLEAM    ROS 

1762—1790 
1203     o  mosglamaid  gu  suilbhir  ait, 

Le  sunndachd  ghasda,  is  èireamaid ; 
Tha  a'  mhaduinn  so  le  furan  caomh 

Toirt  cuiridh  fhaoiltich  èibhinn  duinn. 
Cuireamaid  fàilte  air  an  lò 
laio         Le  cruitean  ceòlmhor  teudbhinneach, 
Is  biodh  ar  cridhe  a'  deachdadh  fuinn 
Is  ar  beoil  a'  seinn  le  speirid  dha. 

Nach  cluinn  thu  biothfhuaim  suthain  sèinih 
'S  a'  bhruthainn  sgiamhail  bhlàidhenlt^aich^ 
1215     Is  beannachdan  a  nuas  o  nèimh 
A'  dòrtadh  fial  gu  làr  aca  ? 
Tha  nàdur  a*  cacchladh  tuair 

Le  caomhchi-uth  cuanta  pàirt-dhatliach, 
Is  an  cniinne  iomlan  mu'n  iadh  a'  ghrian 
1220         A'  tamiing  iiamhan  gràs-'il  air. 


46  Bàrdachd   GhàidJdig 

Nach  cluinn  thu  còisridh  stòlda  suairc 

'S  an  doir©  ud  shuas  le'n  òranaibh, 
A'  seinn  cliìi  d'an  Cruthadair  fèin 

Le  laoidhean  oeutach  sòlasiach, 
1225     XÌY  chorraibh  an  sgiath  gun  tàmh 

Air  meangain  àrd  nan  ròchranna, 
Lo'n  ceileirean  toirt  molaidh  bhinn 

D'an  Tì  dh'ath-phill  am  beòtachd  riu  ? 

Gu'm  b'fhearr  na  bhith  an  cadal  an  tàmh 
1230         Air  leabaidh  stàta  chlòimhitich, 
Eirigh  moch  's  a'  mhaduinn  Mhàigh 

Gu  falbh  nam  fàsach  feoirneineach ; 
Ruaig  a  thoirt  air  bharr  an  driìichd 
Gu  doire  dliith  nan  smeòraichean, 
1235     ^ni  bi  tùis  as  cìibhraidhe  na  fìon 
Le  fàile  ciatach  ròsanan. 

Tha  foartan  toirbheartach  neo-ghann 

'S  an  am  so  gun  ghreann  dubhlachdach, 

Cur  trusgain  thromdhaite  air  gach  raon, 
1240         Le  dealt  's  le  braon  'gan  ùrachadh. 

Tha  Flora  comhdachadh  gach  cluain, 
Gach  glaice  is  bruaich  le  fliìraichean ; 

Is  bidh  neoinean  ròsan  's  lili  bhàn 
Fo'n  dìthean  àluinn  chùlmhai&es  ch . 

1245     Tha  Phoebus  fèin  le  lòchrann  àigh 

Ag  òradh  àrd  nam  beanntaichean, 
Is  a'  taomadh  nuas  a  ghathan  tlàth, 
Cur  dreach  air  blàth  nan  gleanntanan; 


Omn  an   t-SamhraidJt  i:*J 

Gach  innseag  is  gach  coirean  fraoich 
'250         A'  tarruing  fa/oilt'  na  Bealltuinn  air, 
Gach  fireach  gach  tulach  's  gach  tom 
1j&  foirm  cur  fonn  an  t-samhraidh  air. 


Tha  caoine  is  ciuine  air  muir  's  air  tìr, 

Air  machair  mhìn  's  air  gairbhshleibhtibh  ; 
i^     Tha  cùimean  driùchd  'na  thùir  air  làr 
Ri  àird  's  ri  àin  na  gealghrèine; 
Bidh  coille  is  pòr  is  fraoch  is  feur, 

Gach  iasg,  gach  eun  's  na  h-ainmhidhean 
Ri  teachd  gu'n  gnàsalachd  's  gu  nòs, 
1260         'Nan  gnè  is  'nan  dòigh,  's  an  aimsir  so. 

Gur  èibhinn  àbhachd  nìonag  òg 

Air  ghasgan  feoir  'sna  h-aonaichean, 
An  gleanntaibh  fàsaich  's  iad  gu  suairc 

A'  falbh  le  buar  'gan  saodachadh, 
^365     Gu  h-iìrail  fallain  gun  sgìos, 

Gu  maiseach  fialaidh  faoilteachail, 
Gu  neoichiontach,  gun  cheilg,  is  gràs 

Nan  gaol  a'  snàmh  'nan  aodannan. 

Uainn  gach  mìghean  sgìcs  is  gruaim 
1270         'g  jxa  bìomaid  uair  fo'n  ainneartan; 
Crathamaid  air  chìd  gach  bròn 

Le  fonn  's  le  oeòl  's  le  canntaireachd  ; 
Is  binne  an  tathaich  sud  mar  cheud 
Na  gleadhraich  eitigh  chabhsairean, 
1276     ig  jiii  ajn  pillein  cìibhraidh  cìilghorm  fraoich 
'S  na  bnithaichean ,  saor  o'n  champaraid. 


48  ^  Bàrdachd  Ghàidhlìu 

Biodh  easlaint  eitigeacii  gun  chlì 

An  dìdean  rìomhach  sheòmraichean ; 

Biodh  eucailean  gun  speis  gun  bhrìgh 
1280         An  aitribh  rìghrean  's  mh6ruaislea.n ; 

Biodh  slàinte  chunbhalach  gaoh  ial 
Am  bìithaibh  fial  gun  stròidheal,achd 

Aig  Gàidhe'il  ghaeda  an  èididh  ghearr, 
Fir  speiseil  chàirdeil  ròighe^anach. 


AN  SUAITHNEAS  BAJN^ 

UlLLEAM    ROS 

1285  Soraidh  bhuan  do'n  t-Suaithneas  Bhàn, 

Gu  là  luain  cha  ghluais  o'n  bhàs  ; 
Ghlac  an  uaigh  an  Suaithneas  Bàn  : 
Is  leacan  fuaraidh  tuaim  a  thàmh. 

Air  bhith  dhcmhsa  triall  thar  druim 
1290         Air  Di-dòmhnaich  is  còmhlan  leam, 
Leughas  litir  naidheachd  linn, 
Is  cha  sgeul  ait  a  thachair  innt'. 

Albainn  àrsaidh,  is  fathunn  bròin 
Gach  aon  muir-bhàit'  tha  bàrcadh  oirnn, 
1295         T'oighre  rìoghail  bhith  'san  Ròimh 
Tirte  an  caol  chist  lìomhta  bhòrd. 

Is  trom  leam  m'  osnaich  anns  gach  là, 
Is  tric  mo  smuaintean  fada  o  làimh : 
Cluain  an  domhain,  truagh  an  dàl, 
1300         Gur  cobhartach  gach  feoil  do'n  bhàs. 


An  Suaithneas  Bàn  49 

Tha  mo  chridhe  gu  briste  fajin, 
Is  deoir  mo  shùl  a'  niith  mar  allt ; 
Ge  do  cheilinn  sud  ar  am, 
Bhrùchd  e  mach  's  cha  mhisde  leam. 

1305         Bha  mi  seal  am  barail  chruaidh 

Gu'n  cluinte  caismeachd  mu'n  cuairt, 
Cabhlach  Thearlaich  thighinn  air  chuan ; 
Ach  thrèig  an  dàil  mi  gu  là  luain. 

Is  lionmhor  laoch  is  mìlidh  treun 
1310         Tha  an  diugh  an  Albainn  as  do  dhèidh, 
lad  os  n-iosal  sileadh  dheur, 
Rachadh  dian  leat  aiins  an  t-streup. 

Is  gur  neo-shubhach  dubhach  sgì 
Do  threud  ionmhuinn  anns  gach  tìr; 
1315         Buidheann  mhsanmnach  bu  gharg  clì, 
XJllamh  armchleasach  'san  t-strìth. 

Nis  cromaidh  na  cruiteirean  binn 
Am  barraibh  dhos  fo  sprochd  an  cinn ; 
Gach  beò  bhiodh  ann  an  srath  no'm  beinn 
1320         Ag  caoidh  an  comh-dhosgainn  leinn. 

Tha  gach  boinn  gach  cnoc  's  gach  sliabh 
Air  am  faca  sinn  thu  triall, 
NÌ9  air  oall  ah  dreach  's  am  fìamh, 
O  nach  tig  thu  chaoidh  nan  cian. 

132S         BJia,  an  t-àl  òg  nach  fac  thu  riamh 

Ag  altrum  gràidh  dhut  agus  miadh  : 
Ach  thuit  an  cridhe  nis  'nan  cliabh, 
O  na  cbaidìl  thu  gu  sior. 


60  -  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Ach  biodh  ar  n-ùrniiigh  moch  gaych  ìà 
1330         i^is  an  Tì  as  àirde  atà, 

Gun  e  dhìoladh  oirnn  gu  bràth 

Ar  n-euooir  air  an  t-Suaithneas  Bhàn. 

Ach  is  eagal  leam  ge  math  a'  chlèir, 
Is  gach  sonas  gheallair  dhuinn  le'm  beul, 
1335         Gu*m  faioear  sinn  a'  sileadh  dheur 

A  chionn  an  Suaithneas  Bàn  a  thrèig. 

Cuireajnjaid  sbraidh  uainn  gu  rèidh, 
Lreis  na  dh'  imicheas  an  cèin, 
Dh'ionnsaigh  an  àit  'na  laigh  an  reul, 
1340         Dh'  fhògradh  uainn  gach  gruaim  is  neul. 

Is  bìomaid  toilicht'  leis  na  thà, 
O  nach  f  haod  sinn  bhith  na's  f earr  ; 
Cha  bhi  ar  cuairt  an  so  ach  gearr 
Is  leanaidh  sinn  an  Suaitlineas  Bàn. 

1345  Soraidh  bhuan  do'n  t-Suaithnea,s  Bhàn, 

Gu  là  luain  cha  ghluais  o'n  bhàs ; 
Ghlac  an  uaigh  an  Suaithneas  Bàn : 
Is  leax3an  fuaraidh  tuaim  a  thàmh. 


AN  GILLE  DUBH  CIARDHUBH 
ante  1776 
Cha  dìrich  mi  bruthach 
^^50  Is  cha  siubhail  mi  mòinteach, 

Dh'  fhalbh  mo  ghuth-cinn 
Is  cha  seinn  mi  òra^n, 
Cha  chaidil  mi  uair 

O  Luain  gu  Domhnaich, 
Is  an  gille  dubh  ciardhubh 
Ag  tighinn  fo  m'  ùidh. 


1366 


An  Giìle  Duhh  Cmrdhuhh  51 

Is  truagh  iiacli  robh  mi 

Is  aji  gille  dubh  ciaxdhubh. 
An  aodann  na  beinne 
1360  Fo  shileadh  nan  siant-an, 

An  lagan  beag  fàsaich 

No  an  àiteigin  diamhair, 
Is  cha  ghabhainn  fear  liatjb, 

Is  tu  tighinn  fo  m'  ùidh. 

1365  Dii'  òlainn  deoch-slàinte 

A'  ghille  dhuibh  chiardhuibh 
D'uisge  dubh  an  lòin 

Cho  deònach  's  ge  b'  fhìon  e; 
Ged  tha  mi  gun  stòras 
1370  Tha  na's  lecir  tighinn  gu  m'  iarraidh, 

Is  cha  ghabh  mi  fear  liath 
Is  tu  tighinn  fo  m'  ùidh. 

B'  èibhinn  leam  còir 

Air  a'  ghille  dhubh  chiardhubh, 
1376  Fhaotainn    r'a  phòsadh, 

Na'n  deònaicheadh  Dia  e. 
Rachainn  leat  do'n  Olaind, 

Ochòn  b'e  mo  mhiann  e, 
Is  cha  ghabh  mi  fear  liath 
^^  Is  tu  tighinn  fo  m'  ùid]i. 

Brìodal  beoil  tliu, 

Gràdh  nan  ban  òg  thu; 
Pòitear  fìon  thu, 

Is  an  Baoi  nach  sòradh  ; 


52  Bàrdachd  Ghdidhlig 

1385  Is  tu  fearail  fearrabhuilleach 

Sealgair  air  mòintich, 
Is  cha  ghabh  mi  fear  liath 

Is  tu  tighinn  fo  m'  ùidh. 

Is  luaineach  mo  chadaJ 
139«  O  mhaduinn  Di-ciadaoin  ; 

Is  bruaidleineach  m'  aigne, 

Mur  furtaich  thu,  Dhia,  orm; 
Mi  aji  raoir  air  dhroch  leabaidh, 
Cha'n  fhada  gu'n  liath  mi, 
1396  Is  an  gille  dubh  ciardhubh 

Ag  tighinn  fo  m'  ìiidh. 

Mo  ghiUe  dubh  bòidheach, 
Gre  gòrach  le  càch  thu, 

Dheanainn  do  phòsadh 
1400  Gun  deoin  mo  chàirdean. 

Shiubhlainn  leat  fada 

Feadh  laganan   fàsaich, 

Is  an  gille  dubh  ciardhubh 
Ag  tighinn  fo  m'  ùidh. 

1406  Mo  ghille  dubh  laghach, 

Is  neo-roghainn  leam  t'  f hàgail ; 
Na'm  faicinn  aji  cuideachd  thu, 

Thaghainn  roimh  chàch  thu : 
Ged  fhaicinn  coig  mìle, 
1410  Air  chinnt  gur  tu  b'  fhearr  leam, 

Is  a-n  gille  dubh  ciardhubh 
Ag  tighinn  fo  m'  ìiidh. 


Oran  Gaoil  33 


ORAN    GAOIL 

Seumas  MacShithich 
circa  1750 

Is  mòr  mo  mhulad   's  clia  lugha  m'  èislean, 
Ge  b'e  dh'  èisdeaxlh  rium ; 
1*1*     Is  tric  mi  'g  amharc  thar  a'  bhealax^h 
Is  m'  aire  air  dol  a  nunn. 
Is  ioma  oidhche  anmoch  a.  mhol  mo  mheaiimja 

Dhomh  dol  do'n  ghleann  ud  thall, 
Far  am  biodh  a'  ghruagach  shiilghorm 
wao  Is  i  gu  cùlbhuidhe  cruinn. 

Shiùbhlainn  giùthsach  ri  cidhche  dhubh-dhoiroh 

Gre  do  bhiodh  an  driùchda  trom : 
Shnàmhainn  thairis  gun  ràmh  gun  dai^ach, 
Na'm  biodh  mo  leannan  thall. 
1**     Sruth  d'a  chaisid  cha  chum  air  m'ais  mi, 
Ge  do  bhiodh  mo  leac  fo  thuinn. 
Bheirinns*  dith-sin  a'  phaltog  rìomhach 

Is  sìod  air  bun  a  dùirn, 
Is  bheireadh  ise  dhomhsa  an  criosan  dìsneach 
M»  Air  am  bu  lionmhoire  buill. 

Gaol  na  rìghinn  a  rinn  mo  lionAdh 
Is  i  bean  nam  mionrosg  mall 
Ged  rach'  mi  leaba  cba'n  fhaigh  mi  cadal 
O  cha'n  'eil  m'aigne  leam. 
^*^    Is  tric  mi  t'  fhaicsin  ann  am  bruadar 
A  bhean  a'  chuailein  duinn. 
Bo  shlios  mar  fhaoilinn,  do  ghruàidh  mar  ohaorrunn, 

Do  mhala  chaol  fo  thuinn. 
Do  bheul  lurach  ag  cur  oimi  furain, 
***>  A  ghaoil,  cha  duilich  leam. 


54  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Anna  bhòidheach  as  geanaile  cheòlnihoire, 

O  is  truagh  nach  pòsda  thu  rium. 
Is  mis'  tha  brònach  's  thu  dol  a  phòs^h, 

Is  mi  bhith  chòir  nam  beann. 
1*46     Qtun  bheàm  am  dheudaich  gun  chais  am  eudainn, 

Thà  uchd  mo  chlèibh  gun  srann. 
Chia  b'e  lughad  m'eudail  thug  ort  mo  thrèigeadh, 

Ach  comunn  geur  nan  Gall. 
Ge  nach  'eil  mise  eòlach  mu  chur  an  eòrna, 
1450  Gu'n  gleidhinn  duit  feoil  nam  mang ; 

Fiadh  a  fireach  is  bi^eac  a  linne 

Isboc  biorach  donn  nan  carn  ; 
An  lachag  riabhach,  gèadh  glas  nan  larinns', 

Is  eala  as  cia.taiche  snàmh ; 
Eun  ruadh  nan  ciarmhon',  mac  criosgheal  liathchirc 

Is  cabair  rìomhach  coill. 
Ge  bu  leamsa  gu  Lcch-abar 

Is  ni  b'  fhaide  thall ; 
Eilginn  Muireiabh  's  Dun-èideann  mar  ris 

Is  na  bheil  do  fhearann  ann; 
Chuirinn  suarach  na  rinn  mi  luaidh  ort, 
Mu'n  tugainn  uam  an  geall. 


1455 


1460 


ORAN  DO  CHAORA  A  FHUARADH  A  GHIBHT 
O  MHNAOI   UASAIL   ARAIDH 

DONNCHADH    MaC    AN    T-SaOIR 

1724—1812 
Is  a'  chaora  fhuaar  mi  o  Shiùsaidh 
Goin  an  cùinn  a  dhol  g'.a  oeannach. 

1466     Gu'm  bu  slàn  do'n  t-sàr  mhnaoi-uafiail, 
O'n  d'  fhuaradh  a'  chaora  cheannfhionn. 


Oran  do  Ghaora  55 

CuimlirLÌchidh  mi  do  dheoch-slàint© 
'S  a  h-uil-e  àite  an  òl  mi  drania. 

Chaora  thàinig  a  Coire-uanain, 
1470     Pàirt  d'a  suanaich  mar  an  canach. 

Bha  cuid  dhith  air  dath  na  carnaid, 
Is  cuid  oile  mar  bharr    a'  bhealaidh. 

Is  ann  bu  choslach  ris  an  t-sìoda 
Caora  mhìn  nan  oasa  geala. 

1475     Is  iomadh  cuil€«,g  chun  an  iasgaich 
Thàinig  riamh  as  a  cùl  cannach. 

Cungaidh  mhaith  nam  breacan  daora 
Anns  a  h-uile  taobh  d'a  falluing. 

Cuiridh  iad  i  air  na  clàdaibh, 
1480     is  àlainn  i  an  uair  thèid  a  tarruing. 

Is  i  bu  mhclaiche  na  'n  lìon 

As  fhearr  tha  cinntinn  aig  na  Gallaibh. 

Bhiodh  aice  dà  uan  's  a'  bhliadhna, 

Is  bha  h-uile  h-aon  riamh  dhiubh  fallain. 

1485     ig  'n  uair  a  thigeadh  mios  roimh  Bhe^ltuinn, 
B'  fheàirrde  mi  na  bh'  aice  bhainne. 

Chumadh  i  rium  gruth  is  uachdar, 

Air  fhuairid  's  gu'm  biodh  an  t-earrach. 

Dh'  fhoghnadh  i  dhomh  fad  an  t-s^mhraidh 
1490     Cumail  annlain  rium  is  arain. 

Cha  robh  leithid  chun  an  eadraidh 
Am  fad  ae  freagradh  do  MhacCailein. 


56  Bàrdachd  GhàidJdig 

Bhiodh  i  air  thoiseach  an  t-sealbhain, 
A'  tighinn  's  a'  falbh  o'n  bhaile. 

1495     is  mise  fhuair  an  sgobadh  creachaidh 
An  là  a  lea,g  iad  i  'san  rainich 

Is  trjc  tha  mi  'g  amharc  an  àite 
An  robh  i  blàth,  's  i  call  a  fal,a. 

Is  anns  an  fhraoch  aig  taobh  XJillt  Ghartain 
1600     Rinn  i  aji  cadal  as  nach  d'  fhairich. 

Is  diombach  mi  de'n  ghille-mhàrtninn 
Bha  cho  dàna  is  dol  na  caraibh. 

Feudaidh  na  h-ennlaith  bhi  ròioeil 
Ag  itheadh  a  feòla  is  a  saille. 

1505     Cha*n  'eil  eun  a.  laigh  air  fulachd 
Niach  robh  umad  ann  an  cabhaig. 

Am  fear  ruadh  a  chuir  gu  bàs  i, 
Thug  ©  pàirt  dhith  chum  a.  gharaidh. 

An  uair  a  ràinig  miee  an  àraich, 
1810     Oha  robh  làthair  dhiot  ach  faileas. 

Bha  nia  cnàimhean  air  an  lomadh, 
Is  bha.  an  ola.nn  air  a  peailadh. 

O'n  a  chaill  mi  nis  mo  chaora, 

Is  ooslach  do  m'  aodach  a  bhith  tana. 

m*     Cia  leis  a.  nithear  dhomh  còta, 

O  nach  beò  Su   chaora  cheannf  hionn  ? 

H-uile  bean  a  th'  anns  a.n  dùthaich, 

Tha.  mi  an  dùil  an  dùrachd  mhaith  dhomh. 


Oran  do  Ghaora  57 

Is  thèid  mi  dh'  iarraidh  ua  faoighe-chlòimhe 
IMO     Air  mnathan  còire  an  fhearainn. 

Tadhlaidh  mi  air  Inbhir-ghinneachd 
Is  innsidh  mi  na  bhios  air  m'  aire. 

Gheibh  mi  tlàm  de  chlòimh  nan  caorach, 
O'n  a  tha.  mi  dh'aodach  falamh. 

1525     Gheibh  mi  rùsg  an  Tigh  na  Sròine 

O'n  mhnaoi  chòir  a  bha  'san  Arthar. 

An  Gleann  Ceitilein  an  fheoir 
Gfaeibh  mi  na  iiiisg  mhona  gheala. 

Gheibh  mi  làn  na  slige-chreajchainn 
1530     O  nighean  Domhnaill  ghlais  an  drama. 

Cuiridh  mi  sud  thar  mo  rùchan 

Is  fheàirrde  a  ghiùlaineas  mi  an  t-eallach. 

R'iigidh  mi  bean  Cheann  Lcch  Eite, 
Tha  mi  am  èiginn  's  cha  bu  mhaith  lea. 

1*^     Gheibh  mi  uaipe  tlàm  de  fhaoighe, 

Tiàm  eile  a  thaobh  mi  bhith  am  charaid. 

Tlieir  an  te  tha  an  Guala-chuilinn  : 
"  Ts  mor  aa  duilich  leam  do  ghearan." 

iJheir  i  nuas  an  t-uisge-beatha, 
*»*>     Dh'  fheuchajnn  an  crath  e  dhiom  an  smalan. 

Their  gach  te  tha  an  Druim  a'  Chothuis : 
"  Gheibh  thu  rud,  's  gur  maith  an  airidh." 

An  uair  a  thèid  mi  dh'  Inbhir-chamain, 
Chia  leig  .aon  te  th'  ann  mi  falamh. 


58  Bàrdachd  Ghàidhlig 

1546     Aji  uair  thèid  mi  "ii  bliaile  tha>  làinili  ris, 
Gheibh  mi  tlàman  anns  gach  talla. 

Cha'n  'eil  te  tha  an  Dail  an  Easa 
Nach  teid  mi  am  freasdal  a  ceanail. 

Thig  mi  dhachaidh  leis  na  gheibh  mi, 
1550     is  tomad  deth  cho  mor  ri  gearran. 

Foghnaidh  sud  domh  còrr  is  bliadhna, 
Chumail  snìomh  ri  nighinn  a'  bharain. 

Is  'n  uair  a  thèid  e  fo  na  spàlaibh, 
Nì  i  fàbhar  rium  a'  bhainfhigheacii. 

1655     is  ioma  te  nì  eudach  guamach, 

Ach  cha  luaidh  i  e  gun  cheathrar. 

H-uile  gruagach  tlia  an  Gleann  Eite, 
^Dh'  fheoimainn-sa  iad  a  thighinn  do'n  bhaile. 

Is  'n  uair  a  chuireas  mi  air  seòl  iad, 
1560     Is  ann  a  thèid  an  clò  a  theann^h. 

An  uair  a  theannas  iad  ri  fùcadh 
Cha  bhi  tùchadh  air  an  anail. 

An  uair  la  shuidheas  iad  air  clèith, 

Gu'n  cluinnte  an  èigheach  thar  na  beannaibh. 

1565     A.n  uair  a  sheinneas  iad  na  h-òrain, 
Cuiridh  iad  na  h-eoin  an  crannaibh 

An  uair  a  theannas  iad  ri  luinneagf, 
Is  binne  iad  na  guileag  na  h-eala. 

Is  mòr  as  binne  fuaim  nan  nìonag 
1570     j^a  ceòl  pìoba  air  thiìs  a'  phannail. 


Oran  do  Chaora  5> 


Bidh  a  turn  an  làimli  gach  te  dhiubh, 
Is  bidh  a  beul  a'  seinn  na  h-ealaidh. 

Tè  ri  bum,  is  te  ri  mòine, 
Tè  ag  cur  seòl  air  an  aingeal. 

1575     Tè  'ga  phosbadh  ann  an  tuba, 

Tè  'ga  luidreadh,  te  'ga  ghlanadh. 

Dithis  'ga  shlacadh  gu  làidir, 
Dithis  'ga  fhàsgadh  gu  gramail. 


1580 


Ach  niu'ii  cuir  iad  as  an  làimh  e, 

Is  cinnteach  mi  gu'm  fàs  e  daingeann. 

TLèid  a  thiormachadh  air  bràighe 
Gàradh-càil  air  am  bi  barran. 

Mur  tig  e  am  ionnsaigh  an  tàillear, 

Is  nàr  dha  e,  is  gu'n  tug  sinn  bean  da. 

1585     is  ann  an  sin  a  thèid  mo  chòmhdach 
Leis  a  chlòimh  a  rinn  mi  thional. 

Gur  mise  tha  gu  dubhach 

Ri  cumha  do'n  chaora  cheannfhinn. 

Is  beag  an  t-iongnadh  dhomh  bhith  duilich, 
1590     Mulad  a  bhith  orm  is  farram. 

An  uair  a  shuidheas  mi  air  tulaich, 
Is  turraman  a  bhios  air  m'  aire ; 

Ag  cuimhneachadh  coslas  na  caorach 
Nach  robh  h-aogas  anns  an  ihearann. 

1**     Bha  i  riabhach,  's  bha  i  lachdunn, 

Bba  i  caisfhionn,   's  bhi  i  oeannfhionn. 


40  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Bha  i  croidhfhionn,  's  bha  i  bòtach; 
Bha  geal  mòr  air  barr  a  breamain. 

An  uair  thèid  mi  shealltainn  nan  caorach, 
1600     lonndraichidh  mi  a'  chaora  cheannfhionn. 

Is  misde  mi  gu'n  d'rinn  i  m'  fhàgail, 

Is  b'fheàirrde  mi  am  fad  's  a  dh'  fhan  i. 

Cha  do  l'eig  i  riamh  an  fhàilinn 

Ann  am  fhàrdaich  fhad  's  a  mhair  i. 

1605     An  uair  a  rachainn  chum  na  h-àirigh 
Chuireadh  i  na  tràthan  tharum. 

Is  ro  mhaith  thogadh  i  na  pàisdean : 
Bhiodh  iad  sàthach  'n  uair  bu  mhaith  l©am. 

Is  mise  bha  air  bheagan  saothrach 
1610     Am  fad  's  a  bha  mo  chaora  nwreann. 

O'n  a  thàinig  ceann  ,a  saoghail, 

Is  èiginn  domh  bhith  daor  's  a'  cheannachd. 

Gu  ma  slàn  do'n  chàta  chaorach, 
As  an  tàin'  a'  chaora  cheajinfhionn. 


1615 


Is  an  te  o'n  d'  fhuair  mi  i  an  toiseach, 
Is  ro  mhaith  choisinn  i  mo  bheannachd. 

Beannachd  leis  an  rud  a  dh'  fhialbhas 

Cha'n  e  as  fhearr  dhuinn  ach  na  dh'  fhanas. 

Is  fhearr  bhith  cridheil  leis  na  dh'  fhuiricheas, 
Na  bhith  tuirseach  mu  na  chailleas. 


Rain/ii  Gearradh-Arm  61 

RAINN  GEAERADH-ARM 

DONNCHADH   MaC   AN   T-SaOIR 

Chunnaic  mi  an  diugh  a'  chlach  bhuadhach 

Is  an  leug  àlainn, 
Ceanglaichean  de'ii  òr  mu'n  cuairt  dhith 

'Na  chruinn  mhàille; 
i^ae     Bannan  tha  daingean  air  suaicheant^ae 

Mo  chàirdean, 
A  lean  greamail  r'an  seann  dualchas 

Mar  a  b'àbhaist. 


1630 


Inneal  gu  imeachd  troimh  chruadal 

Le  sluagh  làidir, 
Fir  nach  gabh  giorag  no  fuathas 

Le  fuaim  làmhaich ; 
Fine  &&  nainig  a  ghluais  ann 

An  r^aig  nàmhaid 
1635     Naoh  sireadh  tilleadh  gun  bhuannachd 

No  buaidh  làrach. 

Bha  sibh  uair  gu  grinn  a'  seòladh 

Air  tuinn  sàile, 
Chaidh  tarrung  a  aon  de  bhòrda 
i^  Druim  a'  bhàta; 

Leis  a'  chabhaig  sparr  e  an  òrdag 

SÌ08  'na  h-àite, 
Is  bhuail  e  gu  teann  leis  an  òrd  i, 

Is  ceann  di  fhàgail. 

!•*     An  onoir  a  fhuair  an  saor  Slèibhteach 
Leis  gach  treuntas  a  dh'  fhàs  ann, 
Ghleidheadh  fathast  d'a  shliochd  fèin  i 
Dh'  aindeoin  eucorach  gach  nàmhaid  ; 


62  Bàrdachd  Gliàidhlig 

Na  h-airm  gbaisge  ghasda  ghleusda 
1680         Dli'  òrduich  an  rìgh  gu  feum  dhàsan, 

Cho  mhaith  's  a  th'aig  duine  'n  dream  threun  sin, 
De  shlicchd  Cholla  Cheud-chathaich  Spàintich. 

Dòm  an  claidheamh  's  làmh  duine-uasail 
Le  crois-tàraidh, 
1W6     lolairean  le  'n  sgiathaibh  luatha, 
Gu  cruas  gàbhaidh, 
Long  ag  imeachd  air  druim  chuantan 

Le  siuil  àrda, 
Gpearradh-arm  Mhic-Shaoir  o  Chruachan, 
1660  Aonach  uachdarach  Earra-Ghàidheal. 

Tha  do  dhaoine  tric  air  fairge, 

Sgiobairean  cahna  neo-sgàthach ; 
Tha  an  s/>g»&  cumachdail  dealbhach, 

l8  iom^adh  armailt  a  bheil  pàirt  dhiubh. : 
1665     Thug  iad  gaol  do  shiubhal  garbhlaich 

Mòch  is  anmoch  a'  sealg  f  ròsaich  ; 
Cuid  eile  dhiubh  'nan  daoine-uaisle, 

la  tha  cuid  dhiubh  'nan  tuath  ri  àiteach. 

Is  rìoghail  an  eachdraidh  na  chualas 
i«TO         Riamh  mu  d'  phàirtidh, 

Is  lìonmhor  an  taic,  na  tha  suas  diubh, 

Na'm  biodh  càs  ort: 
Tha  gach  buaidh  eile  d'a  rèir  sin 

An  Gleann  Nodha  fèin  an  tàmhachd, 
1676     Pìob  is  bratach  is  neart  aig  Seumas, 

An  ceann-cinnidh  nach  trèig  gu  bràth  sinn. 


1680 


Cumha   Ghoire   a'    Cheathaich  63 

CUMHA   CHOIRE   A'    CHEATHAICH 

DONNCHADH    MaC    AN    T-SaOIR 

Ib  duilich  leam  ^n  càradh 
Th'air  coire  gorm  an  fhàsaich, 
An  robh  mi  greis  am  àrach 

'S  a'  Bhràighe  so  thall ; 
Is  iomadh  ftìar  a  bharr  onn 
A  thaitneadh  e  r'a  nàdur, 
Na'm  biodh  e  mar  a  bha  e 

An  uair  dh' fhàg  mi  e  nall. 
I6t6         Gunnaireachd  is  làmhach 
Spurt  is  aobhar  gàire, 
Cleachd  bhith  aig  na  h-àrmuinn 

A  b'àbhaist  bhith  's  a'  ghleann. 
Rinn  na  fir  ud  fhàgail, 
1^^         Is  Mac  Eoghainn  t'ann  an  dràsda, 
Mar  ch^ach  an  ionad  càbaig 

An  àite  na  bh'ann. 
Tha  an  coire  air  dol  am  fàillinn, 
Ged  ithear  thun  a'  bhlàir  e, 
1696         Gun  duine  aig  a  bheil  càs  deth 

Mu'n  àit  anns  an  am. 
Na  fèidh  a  bh'ann  air  fhàgàil, 
Cha  d'fhuirich  gin  air  àruinn, 
Is  clia'n  'eil  an  àite  tàmha 
i'^oo  Mar  bha  e  's  a'  ghleann. 

Tha  am  baran  air  a  shàrach', 
Is  dh'  fhairtlich  air  an  tàliwih, 
Gun  8gil  aig  air  an  nàdur 

Qeà  thàinig  e  ann  : 


64  Bàrdachd   Ghàidhlig 

1705         B'fhearr  dha  bhith  mar  b'àbhaist, 
Oa  cionn  an  t-soithich  chàtha, 
Is  a  làmhan  a  bhith  làn  dith, 
'Ga  fàsgadh  gu  teann. 

Is  e  miithadh  air  an  t-saoghal, 
i'^o         An  coire  laghach  gaolach 

A  dhol  a  nis  lair  faondradh, 

Is  am  maor  a  theachd  ann : 
Is  gur  h-e  bu  chleachdainn  riamh  dha 
Bhith  trusadh  nan  cearc  biata; 
i'^iB         G-ur  tric  a  rinn  iad  sianail 
Le  pianadh  do  làmh ; 
Is  iad  'nam  baidnibh  riabhach 
Mu  t'amhaich  's  ann  ad  sgiath^n, 
Bhiodh  itealaich  is  sgiabail 
i''30  Mu  t'fhiaclan  's  an  am. 

Bu  ghiobach  thu  ri  riaghailt 
Mu  chidsin  tigh  an  larla, 
Gar  nach  b'e  do  mhiann 

Bhith  cur  bhian  air  an  staing. 
1725         Cred  tha  thu  nis  's  a'  Bhràighe 
Cha  chompanach  le  càch  thu, 
Is  tha  h-uile  duine  tàir  oit 

O'n  thàinig  thu  ann. 
Is  èiginn  duit  am  fàgail 
1730         Na's  miosa  na  mar  thàinig ; 
Cha  taitinn  thu  r'an  nàdur 
Le  cnàmhan  's  le  cainnt. 
Ged  fhaiceadh  tu  ghreigh  uallach 
An  uair  rachadh  tu  mu'n  cuairt  daibh,. 
iT*         Cha  dean  thu  ach  am  fuadach' 
Suas  feadh  nam  beann, 


Cumha  Choire   a'    Cheathaich  65 

Leis  a'  ghuniìa  nach  robh  biiadhmhor 
Is  a'  mheirg  air  a  toU-cluaiae  : 
Cha'n  eimiis  i  na  crujuchan, 
1740  An  cuaille  dubh  cam. 


Is  e  an  ooire  chaidh  an  dèislaimh 
O'n  tha  e  nis  gun  sprèidh  ann, 
Gun  duine  aig  a  bheil  spèis  diubh 
Ni  feum  air  an  cìil. 

1745         O'n  tha  iad  gun  fhear-glèidhte 
Cha'n  fhuirich  iad  r'a  chèile, 
Is  ann  ghabh  iad  an  ratreuta 
Seach  rèidhlean  nan  lùb. 
Cha'n  'eil  prìs  an  ruadh-bhuic 

1750         An  coill©  no  air  fuaran, 

Nach  b'èiginn  da  bhith  gluasad 
Le  ruaig  feadh  na  diìthch'  ; 
Is  cha'n  'eil  a  nis  mu'n  cuAÌrt  da 
Aon  spurt  a  dheanadh  suairceas, 

1755         Nq  thaitneadh  ri  duine  uasal 
Ged  fhuafigladh  e  chù. 
Tha,  choille  bh'  anns  an  fhrìth  ud 
'Na  cuislean  fada  dìreach, 
Air  tuiteam  is  air  crìonadh 

17*0  Sios  afi  an  rùsg. 

Na  prisein  a  bha  brìoghmhor 
'Nan  dosaibh  tiugha  lìonmhor, 
Air  seacadh  mar  gu'n  spìont'  iad 
A  nìos  as  an  ìiir. 

1766         isi'a,  failleanan  bu  bhòidhche, 
Na  slatan  is  na  h-ògain, 


66  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Is  an  t-àit  am  biodh  an  smeòrach 
Gu  mòdhar  a'  seinn  ciuil, 

Tha  iad  nile  air  caochladh 
i'^'O         cii^  d'fhuirich  fiodh  no  f  raoch  ann  ; 

Tha  am  mullach  bharr  gach  craoibhe 
Is  am  maor  'ga  thoirt  diubh. 

Tha  uisge  Srath  na  Dìge 
'Na  flhruthladh  dubh  gun  sìoladh, 
^''■^s         Le  barraig  uaine  lìghlais 

Gu  mì-bhlasda  grannd. 
Feurlochain  is  tàchftir 
An  cinn  an  duilleag-bhàite, 
Cha'n  'eil  gnè  tuille  fàs 
^■^80  Anns  an  àit  ud  'san  am. 

Glunijagan  a'  chàthair 
'Na  ghlugaibh  domhain  sàmhach, 
Cho  tiugh  ri  sìighan  càtha 

'Na  làthaich  's  na  phlam. 
^TW         Sean  bhurn  sala-ch  ruadhain 

Cha  ghladne  ghrunnd  na  uachdar: 
Gur  ooslach  ri  muir  ruaidh  e, 
*Na  ruaimle  feadh  stancj. 
Tha  'n  t-àit  an  robh  na  fuarain 
1T90         Air  fàs  'na  chroitean  cruaidhe, 
Gun  sobhrach,  gun  dail-chuaich, 

Gun  lus  uasal  air  oarn. 
An  sliabh  an  robh  na  h-èildean, 
An  àit«  laighe  is  èirigh 
i^*         Cho  lom  ri  cabhsair  fèille, 

Is  am  feur,  chinn  e  gann. 


Cumha  Choire   a'    Gheathaich  67 

Chuir  Alasdair  le  gheisgeil 
A  ghreigh  ud  as  a.  chèile ; 
Ifl  ar  leam  gur  mor  an  eucoir 
1800  An  eudail  a  chall. 

Cha  lugha  an  t-aobhar  mìothlachd, 
Am  fear  a  chleachd  bhith  tìorail 
A'  tèarnadh  is  a'  dìreadh 

Ri  frìth  nan  damh  seang. 

1805         Xch  ma's  duine  de  shlicchd  Phàruig 

A  thèid  a  nis  do'n  àite, 

Is  gu'n  CTiir  6  as  a  làraich 
An  tàcharan  a  th'  ann, 

Bidh  'n  coire  mar  a  bha  e, 
^•10         Bidh  laoigh  is  aighean  dàra  ann, 

Bidh  daimh  a'  dol  's  an  dàmhair 
Air  fàsach  nam  beann. 

Bidh  buic  'sna  ba^an  blàtha, 

Na  bric  'san  abhainn  làimh  riu 
1*1*         Is  na  fèidh  air  Srath  na  Làirce 
Ag  àrach  nam  mang. 

Thig  gach  uile  ni  g'a  àbhaist 

L«  aighear  is  le  àbhachd, 

An  uair  gheibh  am  baran  bàirlinn 
1*20  gud  fhàgail  gun  taing. 


68  Bàrdachd  GhùidhUy 

ORAN  MU'N  EIDEADH  GHAIDHEALACH  AN 
DEIDH  BLIADHNA  THEARLAICH 

Iain  MacCodrum 

c.   1710—1796 

Tha  mi  oràiteach  tinn  's  tha  mi  sgìth  làn  dochair, 
CeangaJ  air  mo  bhuill,  cha  dean  mi  ceum  ooiseachd ; 
Mallachd  air  an  rìgh  thug  na  breacain  dhinn, 
Guidheam  air  beul  sios  o'n  a  shìn  e  an  t-osan. 
1825     Ged  tha  an  stocainn  fada  is  i  'na  eochull  farsaing, 

B'annsa  lan  t-o«an  geair  nach  biodh  rèis  o'n  t-aàil  an 
ga.rtan. 

Luthaig  thu  ar  còta  'na  sgeòd  farsaintj 
Is  luthaig  thu  ar  brògan  na's  leoir  phailte  ; 
Mheudaich  thu  ar  cis  is  lìighdaich  thu  ar  nì 
1839         Xs  dh'fhàg  thu  sinn  gun   phris :    cha'n   'eil   dìrea<dh 
againn . 
Thug    thai    dhuinn    a'    bhriogais,    theannaich    thu    ar 

n-icsgaid : 
B'annsa    am    breacan    sgaoilte,    an    t-aodach    aotrom 
sgiobalt. 

Is  olc  a'  chulaidh  oidhche  bhith  an  luib  na  casaig  : 
Clia'n  fhaigh  mi  oas  a  .shìneadh,  cha'n  fhaigh  mi  cadal ; 
1836     B'fh€«arr  an  sòlas  inntinn  na  deich  slatia.n  singilte 

Chuirinn  anns  an  fhèile  an  am  èirigh  'sa'  mhaduinn. 
Sud   an  t-aodach  dreachmhor  chumadh   giaoth  is  fras 

uam : 
Mallachd  an  dà  shaoghal  air  aon  fhear  chuir  as  e. 


1840 


An  t-Eide<idh  Gàidhealach  6;9 

Cha'ii     ©il    culiaidh    slLamhraidh    aa    fearr    ua    am 
breacaji ; 
Tha  e  aotrom  fonnmhor  an  àm  an  t-sneachda ; 
Bha  e  cleachdte  r'an  cumhdach  air  na  gaisgich  lìith- 
nlhor: 
le  acaid  air  an  giùlan  nach  'eil  e  aca. 
Chulaidh  bha  cur  fasgaidh  air  na  Gàidheil  ghasda, 
Rìgh,  gur  mhor  am  beud  le  plèid  a  chur  a  fasan. 

1845         Cha'n  fhaca  tu  mac  màthar  air  sràid  no  faiche 
As  dedse-  na  mac  Gaidheil  le  shàr  phearsain  : 
Breacan  air  am  fèile  is  a  chlaidheamh  air  chìil  sgèithe, 

Le  dhagaichean  cho  gleusda  nach  èisd  iad  sradag ; 
Sgiath    air    gual    la'    ghaisgich,    claidhe»amh   caol    'na 
achlais : 
1850     Cha'n   'eil  Gall   'san  t-saoghal  mach  caochladh  roimh 
fhaicinn. 

Is   maith    thig    boineid    ghonn    air    chùl    borb    aji 
cocadh, 
Còta  gearr  is  fèile  air  sleisnean  nochdte, 
Dhol  an  làthair  cruadail  gu  fuilteach  nimheil  buailt- 
etach, 
A'   leadairt  nam   fear  ruadha,    bhiodh   smuais    'ga 
f  hoegladh : 
!•»     Neart  treun  nan  curaidh,  cur  nan  lann  gu  fulang, 

Bhiodh   luchd    nan    oasag   millte   is    an   cdnn    de   am 
muineil . 

An  uair  chruinnicheas  na  Gàidheil  an  làthair  troda 
Le'n  geur  lannan  Spàinnteach  's  an  dearrsadh  chlogad, 
Pàidhidh  iad  gu  daor  ann  ajn  fuil  's  an  gaorr, 
1860         is  cha  bhi  bonn  gun  dìoladh  de  bhlàr  Chuil-lodair. 


70  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Chia'n  'eil  urra  cbaidh  a  ohreiachaKlh  no  urra  chaidh  u 

ghlacadh 
Nach  faigh   iad  luchd  am  mìoruin  gu'n   rogha  dìol 

ihoirt  afld*. 

An    uair    chluinneas    fir    na    h-Alba    do    dhearbh 
chaismeachd, 
Thèid  iad  gu  neo-chearbach  fo  d'  dheaJbh  bhrataich ; 
liw     Domhnallaich  bu  dual,  ae  dàine  thèid  'aan  ruaig, 

TàiUearan  chlò  ruaidh,  ged  nach  fuaigh  ach  sracadh; 
Le'n  cruaidh  lannan  sgaiteach  snaidheadh  chluais  ia 

chlaigeann, 
Is   gu'm  bi  àireamh   cheiann   air  a  h-uile  ball    's   a' 
bhreacan . 

Gur  h-oil  leam  ar  n-èideadh  bhith  air  caochladh  cum- 
aidh, 
1870     \q}^  chì  mi  bhith  'ga  dhìoladh  mu  gheata  Lunnainn, 
Leis    na    fleasgaich    bhòidheach    chluicheas    mar    na 
leòmhainn, 
Chuireaa  geilt  air  Deòrsa  is  nach  faod  e  fuireach. 
Thèid   rìgh   Deòrsa  dhachaidh    's  am   Prionnsa  òg   a 

ghlaoadh, 
Is  bidh  Tearlach  'na  rìgh  's  fèairrde  prìs  nam  breacan. 

1875         Xs  ionann  's  a  bhith  am  prìosan  bhith  dhìth     a' 
bhreacain, 
Deanamaid  iirnuigh  dhìchiollach  's  gheibh  sinn  taioe; 
An  uair  thig  iad  a  nall  oirnn  còig  oeud  mile  Frangach 
Bidh  Tearlach  air  an  ceann,  bidh  am  ball  fo'n  casan. 
Sud  an  sluagh  beachdail  chuireas  an  gleò  reachdmhor, 
^••8         Armailteach  gu  leoir,  a  luaidheas  an  clò  Catach ; 


1885 


1»9& 


Moladh  Ghloinn  Domhnaill  71 

la  'nuair  thèid  a'  mhuc  a  dhathadh  '3  a  ouid  uirce«,Q 

fbaileadhj 
Air    claidheaiiih    110    air    breacan    cha    bhi    tuilleadh 

bacaJdh. 


MOLADH  CHLOINN  DOMHNAILL 
Iain  MacCodbxtm. 

Tapadh  leat,  a  Dhomh'aiU  mhic  Fhionnlaigh ; 

Dìiùisg  thu  mi  le  pàirt  de  d'  chònihradh ; 
Air  bheagan  eòlais  a's  dùthaich 

Tha  cuimtafi  gur  gille  còir  thu. 
Chuir  thu  do  chomaine  romhad, 

Is  feàirrde  do  ghnothach  au  còmhnuidh; 
Ifi  cinnteach  gur  a  leat  ar  bàidse : 
!•*         Is  leat  ar  càirdeias  'm  fad  as  beò  thu. 


Mhol  thu  ar  daoine  is  ar  fearann, 

Ar  mnathan  baile,  is  bu  chòir  dhuit; 
Cha  d'  rinn  thu  dìochuimhn  no  mearachd 

Mhol  thu  gach  sean  is  gach  òg  dhiubh. 
Mhol  thu  an  uaisleian,  uihol  thu  an  ìslean, 

Dh'  fhàg  thu  shìos  air  aon  dòigh  iad : 
Na  bheil  d'an  ealain  r'a  chluinntinn 

Oha  cbion  dìchill  a  dh'fhàg  sgòd  orr'. 


Teannadh  ri  moladh  ar  daodne, 
i«o         Cha,  robh  e  saothaireach  air  aon  dòigh : 
An  gleus  an  gaisge  is  an  teomachd, 
Air  aon  aobbar  thig  'nan  comhdhail. 


7J  Bàrdachd  Ghàidhlig 


Nochdadh  an  eoidann  ri  gradan, 

Cha  robh  gaiseadh  .anns  a'  phòr  ud : 

Cliù  is  pailteas,  maiso  is  tàbhachd ; 

Ciod  e  lan  càs  naoh  faighte  air  chòir  iad  ? 


1905 


Oha.  bu  mhisd'  thu  mise  làijnh  riut 

An  am  bhith  ag  àireamh  nan  conspunn, 

Gru  innse  am  miaise  is  an  uaisle 
1910         An  gaisge  is  cruadal  'n  ,am  trògbhail. 

B'iad  Bud  na  fir  a.  bha  fearail, 

Thilleadh  ainsheasgair  an  tòrachd, 

Is  a  dh'  fhàgadh  salach  an  àraich 

Nai'm  fanjadh  an  nàmhad  ri'n  oomhrag. 

1915     Ach  na'm  faiceadh  tu  na  fìr  ud 
Ri  uchd  teine  is  iad  an  òrdon, 
Ooelas  fiadhiaich  ag  dol  sios  orr' 

A'  falbh  gu  dian  air  bheagan  atòldachd ; 
Claidheamh  ruisgte  an  làimh  gach  aoinfhir, 
iMi         Fearg  'nan  aodiann  's  faobhar  gleois  orr', 
lad  oho  nimheil  ris  an  iolair, 

le  iad  cho  frioghail  ria  na  leomhainn. 

Cha  mhor  a  thionnal  nan  daoine  ud 
Bha  r'a  fhiactainn  's  an  Roinn  Eòrpa; 
!•*     Bha  iad  fearail  an  am  oaonnaig, 

Gu  fuilteach  faobharach  stròioeach. 
Na'm  faigheadh  tu  iad  an  gliooas 

Ma«r  a  bha  am  misneiach  's  am  morchuis, 
C'àite  am  feudadh  tu  àireamh 
1930         Aon  duine  b'fhearr  na  Clann  Domhnaill  ? 


Moladh  Chloinn  Domhìimll  *l% 

Bha  iad  treubh'acli  fearail  foinnidli, 

Gu  neo-loniian'a  mu'n  stòras; 
Bha  iad  cunbhalach  'nan  gealladli, 

Gun  fheall  gun  charachd  gun  ròidean. 
1935     Qe  do  ia.rrtadh  nuas  a»n  sinnsre 

O  mhullach  an  cinn  gu  am  brògan, 
An  donas  cron  a  bha  ri  innse  orr', 

Ach  an  rìoghalachd  mar  sheòrsa. 

Ach  ma  mhol  thu  ar  daoine-uaiele, 
i'40         C'uim  nach  do  luaidh  thu  Mac  Dhomhnaill  ? 
Aon  Mhac  Dhè  bhith  air  'na  bhuachaill' 

'6  a  ghleidheadh  buan  duinn  'na  bheòshlaintl 
O  is  curaidh  a  choisneas  buaidh  e, 
Leanas  r'a  dhualchas  an  còmhnuidh, 
1945     Nach  deachaidh  neach  riamh  'na  thuasiaid 
Rinn  dad  bua»nnachd  air  an  còimhstri. 

C'àite  an  d'fhàg  thu  Mac  MhicAilein, 

An  uair  a  thionaileadh  e  mhòr  shluagh  ? 

Na  fìr  mhòra  bu  mhòr  alladh 
1950         Ri  linn  Alasdair  's  Mhontròsa. 

Is  mairg  a  dhùisgeadh  rùin  bhur  n-iaisith, 
No  thionndadh  ta^obh  ascaoin  bhur  cleòca, 

Ge  b'e  sùil  a  bhiodh  'gan  amharc 
Cromadh  sìos  gu  abhainn  Lòcha. 

1^5     Aoh  ma  cbaidh  thu  'nan  sealbhaibh, 

C'uim  nach  do  eheanchais  thu  air  chòir  iad  ? 
Teaghlach  uasal  Ghlinne  Garadh 

Is  na  fìùrana  o  ghleannaibh  Chnòideart? 


7^  Bàrdachd  Ghàidhlig 


19«0 


19M 


1970 


Is  iomadh  curaidh  làidir  uaibhreach. 

Sheiasadh  cruaidh  's  a  bhuaileadh  stròicean, 
O  cheann  Loch  Shubhairn  nam  fuar  bheann 

Gu  Bun  na  Stuaidhe  am  Morar. 

An  d'fhàg  thu  teaghlach  na  Cea-paich, 

Is  mòr  a'  chreach  nach  'eil  iad  còmhlan, 
Dh'  èireadh  leinn  suas  an  aisith 

Le'm  pìob  's  le'm  brataiche  sròlta; 
Mac  lain  a  Gleanna-Comhann 

Fir  chothanta  an  am  na  còimhstri, 
Daoine  foinnidh  fearail  fearrdha, 

Riisgadh  arm  is  fearg  ri'n  srònaibh  ? 


Dh'  fhàg  thu  MacDhùghaill  a  Làtharn, 

Bu  mhuinieach  gabhail  a  chòmhlain, 
Cuide  ri  uaislean  Chinn-tire, 

O'n  Roinn  Ilich  's  Mliaol  na  h-Odha. 
1976     Dh'  fhàg  thu  larla  Antrum  a  h-Eirinn, 

Rinn  an  t-euchd  am  blàr  na  Bòinne: 
An  uair  a  dhliithaicheadh  iad  r'a  chèile, 

Co  chunntadh  fèich  air  Chlann  Domhnaill  ? 

Alba,  ge  bu  mhòr  r'a  innse  e, 

19M         Roinn  iad  ì  o  thuiiin  gu  mòintich : 

Is  iomadh  urra  mor  bha  innte 

Fhiuair  an  còir  o  làimh  Chloinn  DomhnaiU. 
Fhuair  iad  a  rithis  an  Riitai, 

Cunntaidh  Antrum  ge  bu  mhòr  i; 
1985     Sgrios  iad  as  an  nàimhdean  uile, 

Is  thuit  Mac  Ui  Bhilin  'san  tòrachd. 


Moladh  Chloinn  DomhTuiUl  75 

Bhuidhiim  iad  baile  is  leth  Alba: 

Is  «  an  claidheamh  a  shealbhaich  còir  dhoibh ; 
Bhuidhiun  iad  latha  Chath  Gairbheach : 
1'*'         Rinn  iad  an  argumaid  a  chòmhdach. 
Aii'  bhea-gan  còmhnaidh  gu  trioblaàd 

Thug  iad  am  brieteadh  a  moran, 
Mac  Ghille  Eathain  ann  le  cuideachd 

Is  Lachlann  cutach  Mac  an  Tòisich. 


1995     Na'n  tigeadh  feum  air  Sir  Seumas, 
Gu'n  èireadh  iad  uile  còmhluath 
O  Roinn  Ghallaibh  gu  Roinn  Ile, 

Gach  fear  thug  a  shinnsre  còir  dhoibh. 
Thigeadh  MJacCoinnich  a  Brathainn, 
2000         MacAoidh  Srath  Nahhar  's  Diìic  Gordon, 
Thigeadh  Barraich  's  thigeadh  Bànaich, 
Rothaich  is  Tàilioh  is  Ròsaich. 


Ar  luchd  dàimh  's  ar  càirdean  dìleas 
Dh'èireadh  leinne  sìos  an  còimhstri : 
2006     Thigeadh  uaisle  Chloinn  Ghille  Eathain 

Mu'n  cuairt  cho  daingeann  ri  d'  chòta; 
lad  fo  ghruaim  an  uair  a'  chatha, 

Oruaàdh  'nan  làmhan  sgathadh  feòla, 
Tarruing  Spàinneach  làidir  lìomhar' 
20io         Sgoilteadh  dìreach  cinn  gu  brògan. 

Buidheann  fhuilteach  glan  nan  geur  lann, 
Thigeadh  reisimeid  nan  Leòdach, 

Thigeadh  reieimeid  nan  Niallach 
Le  loingeas  lìonmhor  's  le  seòltaibh. 


76  Bàrdachd  GhàidhUg 

J016     yoirbisich  *s  Fris^laich  dh'   èireadh 

Is  thigeadh  Clann  Reubhair  an  òrdugh: 
An  uair  a  dhùisgeadh  fir  na  h-Iùbhraich, 
Co  thigeadh  air  tùs  ach  Tòm,as  ? 


2035 


CEAD  FHIR  BHIAGUIS  DO  N  FHEITH 

EOB    DONN 

1714—1778 

Beir  mo  shoraidh  le  dùrachd 
Gu  ceann  eile  na  dùthcha 
Far  an  robh  mi  gu  suniidach 
Eadar  Tunga  is  am  Parbh. 
An  àm  direadh  na  h-uchdaich 
Ge  do  ohanadh  fear,  Ochain, 
la  ami  leam-sa  bu  shocrach 
Bhith  an  soc  nam  meall  garbh. 
Far  am  faicte  am  fear  buidhe 
Is  e  'na  chaol  iniith  le  bruthach, 
Agus  miolchoin  'n  an  siubhal 
'  Is  iad  ag  cluiche  r'a  chalg, 

Air  faobhar  a'  chadha 
An  dèidh  clàistinn  an  spreadhaidh, 
Is  gu'm  bu  phàirt  sud  de  m'aighir 
Mac  na  h-aighe  bhith  marbh. 

Ach,  a  Mhaighistir  Mhioghraidh, 
Gu  bheil  aighear  aig  t'  inntinn, 
Aig  feabhas  do  mhuinntir 
Is  a'  bheinn  ann  ad  chòir  ; 


Gead  Fhir  Bhi(ujuis  do' n  Fhrìfh  7T 

O  dhonis  do  rùma, 
■•*°  Pa  chomliair  do  shùla, 

Na  tha  eadar  an  Dùnan 

Agiis  cnùicean  Meall  Horn. 

Is  e  mo  smuainfceaai  gach  maduinn 

An  uair  sin  a  bh'  againn — 
•*•  Dhol  uaibhse  cho  fada 

A  chuir  fadalachd  orm  : 

B'e  mo  dhvirachd  bhith  faicinn 

An  ùdlaich  a'  feacadh, 

Agus  fùdar  a'  la-sadh 
2050  Eadar  clach  agus  òrd. 

Beir  mo  shoraidh  gu  càirdeach 

A  dh'ionnsaigh  mo  bhràthar : 

Is  gun  luaidh  air  mo  chàirdeas 

Gu'm  bu  nàbuidh  dhuit  mì. 
•*  Ge  do  thearbadh  air  fuinn  sinn 

Bu  tric  anns  a'  bheinn  sinn, 

Is  gur  h-ainmig  le  m'  inntinn 

Bhi  cùite  agua  ì. 

Tha  t'àit-sa  mar  thachair, 
*"•  'Na  bhràighe  is  'na  mhachair, 

'Na  àite  cho  tlachdmhor 

'S  a  chuir  tlachd  air  do  thìr. 

Is  na  thG'  dh'anabarr  air  t'aitr  nbh 

Ls  mòr  m '  fharmad  ri  t'  f hasan 
"^^  Gur  Hoirbli  dhuit  gach  seachdaiii, 

Ts   fii    bìiitli    f'ilcimi    im.   fjìlli". 

lif'ir  ii!o  slif'rviHÌli   ,')    nthi^ 
Gn   pàidhear  na  dibhe, 
Is  làmh  dheanamh  m».  sithinn, 
WlQ  7^  ^xi  cndhe  pun   fhiamh  : 


78  Bàrdackd  Ghàidhlig 

Faj-  a  bheil  lain  MacEachainn, 
Is  mi  tamull  gnn  fhaicinn, 
Mo  dheagh  chòmhlan  dca-s  dnineil, 
Bu  tu  easoaraid  fhiadh. 

^8  An  am  nan  cuilean  a  chasgadh, 

'Gran  ciunail  is  'gan  glaoadh, 
Ni  b'fhearr  a  thoirt  facail 
Cha'n  fhaca  mi  riamh. 
Bu  shealbhach  ar  tadhal 

20to  Air  sealgach  nan  aighean 

Bu  tu  sgaoileadh  an  fhaghaid, 
Is  &,  chuireadh  gadhair  gu  gnìomh. 

Beir  mo  shoraidh-sa  còmhluath 
Gu  Dòmhnull  Mac  Dhòmhnaill, 

^^  Sàr  chompaiiach  còmhnard 

O'm  faighte  còmhradh  gun  sgìos; 
Is  gus  na  h-uaislea.n  d'am  b'àbhaist 
Bhith  aig  Fuaran  a'  Bhàird  leinn, 
Chmnadh  coinne  r'an  càirdean, 

2090  Aig.do  thàDhairn  gach  mìovS. 

Bhiodh  geanachas  grathuinn 
Aig  na  fir  fa  do  chomhair, 
Is  'nuair  la  b'  àill  leo,  bu  domhain 
Air  thomhas  nam  pìos. 

2095  Is  tric  m'inntinn  fo  luasgan 

Mu  gach  pung  bha  'san  ua-ir  sin, 
Is  cha  bu  mhìorun  do'n  t-sluagh  sin, 
A  chuir  air  luathair  mi  sìog. 

Beir  an  t-soraidh  so  suas  uam 
aioo  Fax  bheil  càch  de  na  h-uaislean, 

Agus  h-ax>n  diubh  gu  luath 
Gu  Aonghas  ruadh  mac  Mhic  Aoidh ; 


2106 


Cead  Fhir  Bhmguis  do' n  Fhrìth  71 

Bha  e  an  uraidh  ckaidli  seachad 
Is  e  ma.r  rium  am  Faisbheinn, 
Is  ged  thrèig  mise  am  fasan, 
Tha  an  cleachdadh  air  m'  ùidh ; 
Gu*m  bu  chasg  sud  air  m'  airtneal 
Bhith  a  measg  nam  fear  tapaidh, 
Agus  uisge  mu  m'  chasan 
aio  Tighinn  dachaidh  à  beinn; 

Bu  lughad  mo  mhulad 
Bhith   treis  am   Beinn-spionnaidh, 
Agus  tamull  a'  fuireach 
Mu  bhun  Cam  an  Rìgh. 

2115  Gu'm  bu  dòrn  sud  air  mholadh 

Do'n  òganach  ealamh, 

A  dheònaicheadh  fanadh 

Ri  talvamh  's  ri  gaoith. 

Is  ged  bu  chinnteach  à  chuid  e, 
^^  .  An  uair  thigeadh  e  chugainn 

Is  e  nach  milleadh  an  obair 

Air  cuideachd  a  chaoidh. 

Bha  a  làmh  is  a  fhradharc 

Air  an  dèanamh  'n  aon  adhairt, 
2125  An  uair  a  shiùbhladh  na  h-aighean 

A  stigh  air  a'  bheinn. 

Le  cuilbheir  na  sraide 

Is  làmh  chuimseach  na  graide 

Nach  iomralladh  eadar 
■**  An  claigionn  's  an  cuing. 

B'e  ar  faaan  oar  grathuinn 
Gu'm  bu  phrosbaig  dhuinn  t'  amharc, 
Mu'n  cuairt  duinn  is  romhainn, 
Ib  tu  ooimhead  's  a'  falbh ; 


ÌO  Bàrdachd  Ghàidhlig 

2135  is  ged  bhiodh  i«ad  'nan  seaaamh 

Air  luimead  na  creachainn, 

Is  nach  b'urrainn  dninn  fhaicinn 

Ach  ait-eal  de'n  calg ; 

Is  ann  an  sin  theireadh  Aonghas, 
2140  '*  Ge  deaoair  a,n  ruigheachd, 

Is  leoir  fhad  's  a.  tha  sinne 

Gun  sithionn  gun  sealg ; 

Theid  siniie  gu  socrach 

Air  ionnsiaigh  nam  procach, 
2145  Is  o  neimhnid  ar  n-acfhuiiin 

Bidh  an  aisnichean  dearg." 

Beir  m'  iomchorc  chòmhnard 

Gu  DòmhnaJl  mac  Sheòrais, 

Is  ged  thrèig  mise  an  t-eòlas 
2150  is  ann  bu  deoin  leam  a  bhith ; 

Ri  aithris,  mar  's  còir  dhuinn, 

Is  duine  tairis  gu  leoir  e, 

Is  'nuair  a  thogas  a  shròn  air 

Ris  nach  còir  a  bhith  strì. 
2155  An  uair  bhiodh  a*  ghaoth  oirnn  a'  tionndadh 

Is  a'  mhaoiseach  'na  teaiin  ruith, 

An  àm  sgaoilidh  naji  contacd 

Bu  chall  bhith  'ga  dhìth. 

Gu  dìreadh  nam  fuar  bheann 
2160  Leis  na  sàr  cheumaibh  buadhach, 

Chuireadh  an  ceill  gu  neo-uaibhreach 

Nach  bu  shuarach  do  chlì. 

An  t-soraidh  chliuiteach-sa  air  falbh  uam 
Gu  mac  Plùisdein  do'n  Bhorghlaidh  ; 
2165  Tha  do  chìiisean  duit  se^smhach 

Is  gu  dearbh  cha'n  'eil  càs  : 


Ceml  Fhir  Bhiaguis  do'n  Fhrìth  81 

Is  e  mo  bharail  air  t-uaisle 

Nacli  fear  masguill  no  fuaim  thu, 

Gheibhear  cunbhalach  buan  thu, 
2170  Qus  an  uair  'n  tig  do  bhàs. 

Pòitear  inntinneach  measail 

Os  cionn  fheara  do  stuic  thu ; 

Is  a  riamh  cha  b'  àirde  bhiodh  misg  ort 

Na  bhio-dh  do  ghliocas  a'  fàs. 
2175  Bheireadh  t'  inntinn  ort  eirmseachd 

Air  an  fhìrinn  d'a  seirbhead, 

Is  cha  bhiodh  strì  ri  do  thoirmeasg 

Gus  an  teirgeadh  do  bhlàths. 

Is  ann  an  rudhachaibh  Sheannabhaid 
2180  Tha  an  Sutharlach  ainmeil, 

Gus  an  ludhaiginn  m'  \omchorc 

lomchar  a  suas. 

Is  ri  innse  mar  's  cubhaidh, 

Is  fìor  gheanail  'na  shuidhe 
2185  Ajn  feiar  tighearnail  cridheil, 

As  ceann-uidhe  dhaoine  uails'. 

Sàr  ghiomanach  gunna, 

Làjuh  bhiadhadh  nan  cuilean,  ^ 

Agus  iarrtaiche  tunna 
2'^o  Ann  an  cumadh  gun  chruas  ; 

Dhuinn  a  b'  àbhaist  bhi  tathaich 

Air  na  h-àbhaich  'n  àm  laighe; 

le  ged  dh'  fhàg  mise  a  chathair 

Leam  is  deacair  a  luaths'. 


82  Bàrdachd  Ghàidhlig 

MARBHRANN  lAIN  MHIC-EACHAINN 

EOB    DONN 

2195     lain  MhicEachainn,  o'n  dli'eug  tliu 
C'àit  an  tèid  sinn  a  dh'fhaotainn 
Duine  sheasaa  'nad  fhine, 

An  ratha>d  tionail  no  sgaoilidh  ? 
Is  nì  tha  cinnt'  gur  beart  chunnairt 
2200  Nach  dean  duine  tha  aosda  e, 

la  ged  a  bheirt'  de'n  àl  òg  e 

Is  tearc  tha  beò  dhinne  chì  e. 


Dearbh  cha  b'  iona-nn  do  bheatha. 

Is  do  fhir  tha  fa.thast  an  caomhnadh, 
2205     Thionail  airgiod  is  fearann 

Bhios  buidheiann  eile  'g  a  sgaoileadh; 
Bhios  fèin  air  an  gearradh 

Gun  ghuth  oaraid  'gan  oaoineadh, 
Air  naoh  ruig  dad  de  mholadh 

2210 


Tha  iad  laghail  gu  litireil, 

Is  tha  iiad  'nan  deibhtearan  geura, 
Is  iad  a'  pàidheadh  gu  moltach 

Na  bhios  aca  air  a  chèile; 
2215     Ach  an  còrr,  thèid  a  thasgaidh, 

Gred  's  cruaidh  a  cheiltinn  o'n  fhèile, 
Is  tha  an  sporan  's  an  sùilean 

Ceart  cho  dùinte  air  an  fheumnach. 


Marhhrann  lain  Mhic-Eachainn  83' 

Leis  an  leth-onoir  riataicli-s' 
2220  Tha  na  ceudan  diubh  faomadh, 

Leis  an  fhearr  bhith  am  fìachaibh 
Fada  aig  Dia  na  laig  daoinibh ; 
Thig  fo  chall  air  nach  beir  iad, 

Is  e  oeann  mu  dheireadh  an  dìtidh, 
2225     "  C'uim  nach  d'thug  sibh  do  n'  bochdaibh 
Am  biadh  an  deoch  is  an  t-aodach  ?" 


Ach  na'm  b'urrainn  mi  dhiiraiginn 

Do  chliìi-s'  chur  an  òrdugh, 
Ann  an  litrichibh  soilleir, 
2230  Xìv  chor  's  gu'm  beir  na  daoine  òga  air; 

Oir  tha  t'  iomradh-s'  cho  feumail 

Do  an  neach  a  thèid  ann  do  ròidibh 
Ib  a  bha  do  chuid,  fhad  '©  bu  mhaireann, 

Do  an  neach  bu  ghainne  'na  stòras. 

2236     Fhir  tha  an  latha  is  an  comas, 

Ma's  àill  leat  alladh  tha  fìùghail, 
So  an  tìom  mu  do  choinne 

An  còir  dhuit  greimeachadh  dlùth  ris ; 
Tha  thu  am  baiteal  a'  bhàis 

A  thug  an  t-àrmunn-s'  do'n  ùir  uainn ; 
Glacadh  gach  fear  agaibh  a  oifìg 

Is  mo  làmh-s'  gu'n  cothaich  e  cliù  dhuibh. 


2240 


Oir  ged  tha  cuid  a  bhios  fachaid 

Air  an  no'-ch  la  tha  fìalaidh, 

22^5     la  i  uio  bharail-!?'  gu  h-achda.^'dh 

Bu  chòir  an  athchuing'  so  iarraidh :  — 


84  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Gu'm  bu  luatli  thig  na  linnean 

Ni  chuid  as  sine  dhinn  cialla^h, 
Niach  dean  sinn  ìobairt  de  bhithbhuantachd 
2250  Air  son  trì  fichead  de  bhliadhnach*. 


Is  lìonmhor  neach  bha  gun  socair 

A  chuir  thu  an  stoc  le  do  dhèilig, 
Agus  bàth-ghiullan  gòrach 

Thionail  eòlas  le  d'  èisdeachd ; 
2255     Dearbh  cha'n  aithne  dhoiiih  aon  neach, 

Mach  o  ìmiaidhean  sprèidhe, 
Nach  'eil  an  inntinn  fo  chudthrom 

Air  son  do  chuid,  no  do  chèiUe. 

Fhir  nach  d'  ith  mìr  le  taitneas 
2268  Na'm  b'  eòl  duit  acrach  'san  t-saoghal 

Fhir  a  chitheadh  am  feumnach 

Gun  an  èigh  aige  a  chluinntinn ; 
,     B'  fhearr  leat  punnd  de  do  chuid  uat 

Na  unnsa  chudthrom  air  t'  inntinn : 
2266     Thilg  thu  t'  aran  air  uisgeach' 

Is  gheibh  do  shliochd  iomadh-fillte  -e. 

Chì  mi  an  t-aimbeartach  uasal 

Is  e  làn  gruamain   's  fo  airtneal, 

Is  e  gun  airgiod  'na  phòcaid 
2270  Air  an  òsdthigh  dol  seachad  : 

Chì  mi  banntrach  bhochd  dheurach, 
Chì  mi  an  deirceach  làn  acrais, 

Chì  mi  an  dìllenchdan  dearg  rùisgte, 
Is  c  falbh  anns  na  racaibh. 


Mitrhhraììn  lain  Mhic-Eachainn  85 

2275     Chi  nii  aii  ceòlair'  guii  iiiheas  air, 

Call  a  ghibht  cio  chioii  cleachdaidh, 
Chi  mi  feumnach  na  comhairr 

Ag  call  a  ghnothuich  's  a  thapaidh ; 
Na'm  biodh  aire  agam  fhìaiachd 
2280  Ciod  e  as  ciall  do'n  mhòr  aoain-s', 

Is  e  their  iad  gu  lèir  rium, 

"  Och !   nach  d'eug  lain  MacEachadnn  !*' 

Chì  mi  an  t-iomadaidh  sluadgh  so 

'Nan  cuLaidh-thruaighs'  chionn  's  nach  beò  tbu; 
2285     is  ged  e  an  call-sa  tha  an  uachdar 

Clù  mi  buannachd  nan  òlach ; — 
O'n  a  thaisbein  dhomh  'm  bliadhna 

lomadh  biadhtach  nach  b'  eòl  domh, 
Mar  na  rionnagan  reulta 
2290  An  dèidh  do'n  ghrèin  a  dhol  fodha. 

Is  tric  le  marbhrannaibh  moltach, 

A  bhios  cleachdach  'sna  dùthchaibh-s', 
Gu'm  bi  coimeaegadh  masguill 

Tighinn  a  steach  annt  'n  a  dhmchdaibh ; 
•2^^     Ach  ged  bhithinn-se  air  mo  mhionnan 

Do'n  Tì  tha  cumail  nan  dùl  rium, 
Cha  do  luaidh  mi  mu'n  duine-sa 

Ach  buaidh  a  chunnaic  mo  shùil  air. 


81  Bàrdachd   Gìiàidhlig 

MOLADH  COILLE  CHROIS 
Eachann   MacLeoid 

Ìioruit   1750 

M'ioninliainn  m'annsachd  is  mo  thlachd 
2300  G'an  d'thug  mi  toirt; 

Chia'n  àicheadhainn  do'n  chlèir  nach  dean^nn  stad 
'Sa'  choille  sin  Crois. 

Is  binn  cruit  cheòlmhor  is  clàrsach  cheart 
Is  pìob  le  cuid  dos, 
2305     Ach  is  binne  na  h-eoin  a'  seinn  mu  seach 
'Sa'  choille  sin  Crois. 

Dh'aon  innleachd  d'an  d'fhuaradh  a  mach 

Gu  ar  dion  o'n  olc, 
B'fheàrr  dubhar  nan  craobh  le  smuaintean  ceart 
2310  'Sa'  choille  ein  Crois. 

Ged  bhiodh  tu  gun  radharc  sùl,  gun  lìith  do  chos, 

Ann  ad  dheoiridh  bochd, 
Na'm  bu  mha.th  leat  do  shlàinte  philleadh  air  aia, 

Ruig  coille  Chrois. 

2315     Aig  àilleiachd  a  luis  is  mìsleachd  a  meas 
Is  Mg  feabhas  &,  blais, 
Cha'n  iarradh  tu  shòlas  na'm  biodh  tu  glic 
Ach  coille  Chrois. 

A  bheil  oeòl-cluaise  'san  t-saoghtal-sa  bhos 
2320  C}io  binn  is  cho  bras 

Ri  sior-bhòrcadh  stoirmeil  an  eas 
Ri  taobh  coille  Chrois  ? 


Latha  Chuil-lodair  .W 

Tearnadh  a'  bhuinne  le  creig 
Gun  uiieasbhaidh  iieirt, 
2525     Nach  traogh  is  nach  tràigh  is  nach  fàs  beag, 
Nach  reodh  is  nach  stad. 

Is  lionmhor  bradan  tarrgheal  druimbhreac 

A  leumias  ris  : 
Cho  luath  's  a  thàras  iad  as 
2330  Ag  comhruith  bho'n  eas. 


2340 


LATHA  CHUIL-LODAIR  AGUS  COIR  NAN 
GAIDHEAL 

Iain  Ruadh  Stiubhart 

floruit  1745 

Gura  mòr  mo  chùis  mhulaid 

Bhith  ag  amharc  na  guin  atà  am  thìr. 

A  Righ  !  bi  làidir,  's  tu  as  urrainn 

Cbasg  nan  naimhdean  tha  dhuinne  's  gach  taoibh. 

Oimne  is  làidir  Diùc  Uilleiam, 

An  rag  mhèirleach,  tha  guin  aige  dhuinn : 

B'e  sud  salchar  nan  sgeallag 

Tighinn  an  uachdar  air  chruithneachd  an  fhuinn. 

Mo  chreach  Tearlach  Ruadh  bòidheach 
Bhith  'ga  dhìteadh  aig  Deòrsa  nam  biasd  ; 
B'e  sud  dìtoadh  na  còrach, 
An  fhìrinn  'sa  beoil  foipe  sios. 
Ach,  a  Rìgh,  ma's  a  deoin  leat, 
Cuir  Mì  rìo^hachd  air  seòl  a  chaidh  dhinn ; 
2J<5     Cuir  rìgh  dligheach  na  còrach 
Ri  linn  na  tha  beò  os  ar  cinn. 


88  Bàrdachd  Ghàidhliy 

Mo  chreach  a.rniailt>  nam  breacan 
Air  aii  sgaoiP  's  air  aji  sgapadh  's  gach  àit, 
Aig  fìor  bhalgairean  Shasunn 
2360     Nach  do  ghnàthaich  bonn  ceartais  'nan  dàil ; 
Ge  do  bhuannaich  iad  baiteal, 
Oha  b'ann  d'an  cruadal  no  an  tapadh  a  bhà, 
Ach  gaoth  an  iar  agus  f  rasachd 
Thighinn  an  iar  oirnn  bhar  machair  nan  Gall. 

2355     ig  truagh  nach  robh  sinn  an  Sasunn 

Gun  bhith  cho  teann  lair  ar  dachaidh  's  a  bhà ; 
Is  cha  do  sgaoil  s'nn  cho  aithghearr, 
Bhiodh  ar  dìchioll  ri  seasamh  na  b'fhearr. 
Ach  's  droch  dhraoidheachd  is  dhrèachdan 

2360     Rinneadh  dhuinn  mu'n  deachas  'nan  dàil; 
Air  na  frìthean  eòlach  do  sgap  sinn, 
Is  bu  mhi-chòmhdhail  gu'n  d'fhairtlich  iad  oirnn. 

Mo  chreach  mhòr  na  cuirp  ghlègheal 
Tha  'nan  BÌn'  aìr  na  slèibhtean  ud  thall, 

23W     Gun  chiste  gun  lèintean, 

Gun  adhlacadh  fhèin  anns  na  tuill  ; 
Chuid  tha  beò  dhiubh  an  dèidh  sgaoilidh 
Is  iad  a'  bruithe  a  chèile  air  na  luing ; 
Fhuair  na  Chuigs  an  toil  fèin  dinn 

2370     Is  cha  chan  iad  ach  reubaltaich  ruinn. 

Fhuair  na  Goill  sinn  fo'n  cafian, 

Is  mor  an  nàire  's  am  masladh  sud  leinn ; 

An  dèidh  ar  dùthcha  's  ar  n-àite 

A  spùilleadh  's  gun  bhlàths  againn  ann ; 


Latha  Chuil-lodair  89 

2371     Caisteal  Dhùnaidh  an  dèidh  a  loegaidh, 
Is  e  '^a  làraich  thuirseach  gun  mhiadh : 
Gu'm  b'e  an  caochaileadh  goirt  o 
Gu'n  do  chaill  sinn  gach  sochair  a  b'fhiach. 


Cha  do  shaoil  nii  le  m'  shìiilean 
2380     Gu'm  faicinn  gach  cìiis  mar  a  tha; , 

Mar  spiitadh  nam  faoilleach 

An  am  nan  luibhean  a  sgaoileadh  air  blàr ; 

Thug  a'  chuibhle  car  tionntaidh 

Is  tha  iomadh  fear  gu  h-aimcheart  an  càs ; 
2385     A  Righ,  seall  le  do  choibhneas 

Air  n,a  fir  tha  aig  nàimhdea.n  an  sàe. 

Is  mòr  euooir  'n  luchd  òrduigh 
An  fhuil  ud  a  dhòrtadh  le  foill ; 
Mo  sheachd  mallachd  air  Mhoirear  Deòrsa: 
2390     Fhuair  e  an  là  ud  air  òrdugh  dha  fèin. 
Bha  an  dà  chuid  air  a  mheoiribh, 
Mar  an  gìogan  gun  tròcair  le  f  oill ; 
Mheall  e  sinne  le  chòmhradh, 
Is  gu  robh  ar  barail  ro-mhòr  air  r'a  linn. 

2395     Ach  fhad  's  is  beò  sinn  r'ar  latba 

Bidh  sinn  oaoidh  na  ceathaim  chaidh  dhinn, 
Na  fìr  threubhach  bh'a»  sgairteil, 
Dheanadh  f eum  le  claidheamh  's  le  sgia-th ; 
Mur  bhiodh  sìontan  'nar  n-aghaidh, 

*^     Bha  sinn  sìos  air  ar  n-adhairt  gu  dian, 
Is  bhiodh  luchd  beurla  'nan  laighe 
Tòn  thar  cheann :   b'e  sud  m'aighear  's  mo  mhiann, 


^  Bàrdachd   Ghàidhlig 

Och  nan  och,  's  mi  fo  sprochd, 

Is  mi  ^n  so  ag  osnaich  lcam  fèin 
2405     Ag  amharc  reismeid  an  Ròsaich 

Ag  ithe  feur  agus  cruithn'eachd  an  fhuinn ; 

Rothaich  iargalt  is  Ciataich 

Tighinn  a  nall  oimn  le  luchd  chasag  is  lonn ; 

lad  mar  mhiolchoin  aig  acras, 
2^10     Siubhal  chrìoch,  charn  chlach,  agus  tholl. 

Mo  chreach  an  dùthaich  air  an  d'thàinig: 
Rinn  sibh  nis  clàr  rèidh  dhith  cho  lom, 
Gun  choirce  gun  ghnàiseach, 
Grun  sìol  taghte  am  fàsach  nam  fonn  ; 
2415     prìs  nan  cearc  air  an  spàrdan 

Gu  ruige  is  na  spàinean  thoirt  uainn  ; 
Ach  sgrios  na  craoibhe  f'a  blàth  oirbh, 
Air  la  crìonadh  f'a  barr  gu  a  bonn. 

Tha  ar  cinn  fo  'n  choille, 
2420     Xg;  eiginn  beanntan  is  gleanntan  thoir  oirnn ; 

Sinn  giin  sìigradh  gun  mhacnus 

Gun  èisdeachd  ri  binneas  no  ceòl ; 

Air  bheag  bìdh  no  teine 

Air  na  stùcan  air  am  bi  an  ceò, 
2*25     Mar  chomhachaig  eile, 

Ag  èÌ6dea<?hd  ri  deireas  gach  lò. 


Latha  Chuil-lodair  91 

LATHA    CHUIL-LODAIR 

Iain  Ruadh  Stiubhart 

O  gur  mis  th'air  mo  chràdh, 

Thuit  mo  chridhe  gu  làr 

Is  tric  snighe  gu  m'  shàil  om'  lèirsinn. 

2430         Dh'fhalbh  mo  chlàistinueachd  uani, 
Cha  chluinn  mi  'san  uàir 
Gu  mall  no  gu  luath  ni's  èibhinn. 

Mu  Thearlach  mo  lùin, 
Oighre  airidh  a'  chrùin 
Is  e  gun  fhios  ciod  an  taobh  gu'n  teid  e. 


3436 


Fuil  rìoghail  nam  buadh 

Bhith  'ga  dìobairt  'san  uair, 

Is  mac  dìolain  le  a  shluagh  ag  èirigh. 

Sìol  nan  cuilean  gun  bhàidh, 
2440         'G  an  ro-mhath  chinnich  an  t-àl 

Chuir  iad  .siiuie  an  càs  na  h-èiginn. 

Ge  do  bhiiaiiiK.il  sibh  blàr 

Cha  b'ann  d'ur  cruadal  a  bhk, 

Ach  gun  ar  sluaghainn  bhith  'n  dùir  a  cheile. 

2446         larla  Chrombaidh  le  shlòigh, 
AgUB  Bàrasdal  og, 
Is  Mac  MhicAilein  le  sheoid  nach  gèilleadh. 

Clann  Ghriogair  nan  Gleann, 
Buidheann  ghiobach  nan  lann, 
"^w         Is  iad  a  thigeadh  a  nall  na'n  èight'  iad. 


92  Bàrdachd  Ohàidhlig 

Clann  Mhuirich  nam  buaxih, 

ladsan  uile  bhith  uainn, 

Gur  h-o  sud  m'iomadan  fcniagh  r'a  leughadh. 

A  Chlann  Dòmhnaill  mo  ghaoil 
2456         'Gam  bu  shuaicheantas  fra.òch, 

Mo  chreach  uile  nach  d'  fhaod  sibh  èirigh. 

An  fhuil  uaibhreiach  gun  mheang 

Bha  buan  cruadalach  ann, 

Ged  chaidh  bhur  bualadh  an  am  na  teugmhail. 

8^         Dream  eile,  mo  chreach, 

Fhuair  an  laimhseachadh  goirt; 

D'an  ceann  am  Frisealach  gasda  treubhach. 

Clann  Fhionnlaigh  Bhràigh  Mharr, 

Buidheann  oheannsgalach  gharg, 

'Nuair  a  ghlaoidhte  adbhans  's  iad  dh'èireadh. 


2465 


Mo  chreach  uile  is  mo  bhròn 

Na  fir  ghaed'  tha  fo  leòn, 

Clann  Chatain  an  t-sròil  bhith  dhèidhlaimh. 

Chaill  sin  Dòmhnall  donn  siiairc 
2470         O  Dhùn  Chrombaidh  so  shua«, 
Miar  ri  Ala.sdair  ruadh  na  fèile. 

Chaill  sinn  Raibeart  an  àigh 

Is  chia  bu  sgruba>ire  e, 

Measg  ohiaigneachadh  lann  i&  bhèigneid. 


2476 


Is  ann  thuit  na  rionnagan  gasd, 

Bu  mhiath  àluinn  an  dreach  ; 

Cha  bu  phàidheadh  leinn  mairt  'nan  èirig. 


24M 


Latha  Chwil-lodair 

Air  thùs  an  latha  dol  sìos 
Bha  gaoth  ag  cathadh  uan  sìon 
As  an  adhar  bha.  triau  ar  lèiridh. 

Dh'fhàs  an  talamh  cho  trom 

Gach  fraoch  fearaun  is  foun, 

Is  nach  bu  chothrom  dhuinn  lom  an  t-slèibhe. 

Lasair  theine  nan  Gall 

Frasadh  pheileir  mu'r  ceanu; 

Mhill  sud  eireachdas  lann  's  bu  bheud  e. 

Ma's  fìor  an  dàna  g'a  cheaun, 
Gu'n  robh  Achan  'sa'  champ : 
Dearg  mhèirleach  uan  rabhd  's  nani  breugan. 

2*^         Is  e  sin  an  Seanalair  mòr, 

Gràin  Ì6  mallachd  an  t-slòigh, 
Chreic  e  onoir  's  a  chleòc  air  eucoir. 

Thionndaidh  e  choileir  's  a  chleòc 
Air  son  au  sporain  bu  mhò : 
2495         Rinn  sud  dolaidh  do  sheoid  Righ  Seuma^. 

Ach  thig  cuibheall  an  fhortain  mu'n  cuairt, 

Car  o  dheas  no  o  thuath, 

Is  jjheibh  ar  n-eascaraid  duais  ua  h-ei ccir. 


2600 


Is  gu'm  bi  Uilleam  Mac  Dheòrs' 

Mar  chraoibh  gun  duilleach  fo  leòn, 

Gun  mheur,  gun  mheangan,  \r\\n  mheoirean  gèige. 

Gu  ma  lom  bbics  do  leac, 

Oun  bl:ean,  gun  bhiàthair,  guu   mhac, 

Gun  fhuaim  clàrsHÌch  guu  laj.  'r  chèire. 


94  Bàrdachd  Ghàidhlig 

2505         Gun  sòlae  sonas  no  seajins, 

Ach  dòlas  dona  mu  d'  cheann, 

Mar  bha  air  ginealach  clann  na  h-Eiphte. 

Is  chì  sinn  fhathast  do  cheann 
Dol  'san  adhar  ri  crann, 
2510         ig  eoin  an  adhair  'ga  theann  reubadh. 

Is  bidh  sinn  uile  fa-dheoidh, 

Araon  sean  agus  òg, 

Do'n  Righ  dhligheach  'dan  còir  ag  gèilleadh. 


DO  DHOMHNALL  BAN  MAC  DHOMHNAILL  DUIBH 

Alasdair  Camshbon 
floruit  1745 

So  deoch-slàinte  mo  ghadsgich, 
^15  ig  còir  a  faicinu  'ga  lìonadh, 

Is  a  cumail  an  oleachdadh 

Mar  fhasan  da  rìreadh  ; 

H-uile  fear  leis  nach  ait  i 

Fàgam  eeaii  an  iotadh : 
2520  Bhith  'ga  h-òl  gur  h-e  b'annsa 

Ma's  branndaidh  no  fìon  i. 

Ma's  branndaidh  math  cruaidh  i 
Druid  a  nuas  i  'ga  feuchainn, 
Is  gu'n  cuirinn  làn  cuaich  dhith 
*25  j^  suas  fo  chlàr  m'  eudainn  ;  ^ 

Is  olc  an  obair  do  chàirdean 
Bhith  mi-ghràdhach  do  chèile, 
'S  a  h-uile  fear  leis  an  àill  i : 
So  deoch-slàinte  nan  reubal. 


Donihnall  Bàn  Mac  DhomJuuùll  JJwihh  95 


»30 


Is  a  Dliomlmaill  òig  Abmich, 
Do  shlàinte  gu'm  faic  mi  mu'n  cuairt  i; 
An  t-òg  f ìrinneach  smachdail 
Nach  robh  tais  an  am  CTuadail ; 
Is  beag  iongnadh  an  t-àrdan 
2535  Bhith  gu  h-àrd  ann  do  ghruaidhean, 

Is  a  liuthad  fuil  rìoghail 
Tha  sìoladh  mu  d'  ghuaillibh. 

Gur  lìonmhor  fuil  fhnasach 
Tha  air  a  pasgadh  fo  d'  lèinidh, 

25^  O  shliochd  Mhànuis  Mhic  Cairbre 

Bha  gu  h-armailteach  treubhach, 
Le  sgiathaibh  breac  dùbailt 
Is  le'n  lùirichean  treuna: 
An  am  dhoibh  dol  anns  an  iomairt 

2545  Cha  b'e  tilleadh  bu  bheus  doibh. 


Gur  lìonmhor  do  chàirdean 
Ann  an  Albainn  r'am  feuchainn ; 
Is  car'  thu  d'oighre  na  Dreòllainn 
Is  do  Shir  Domhna-11  a  Slèibhte; 
2560  Do  Mac  Shimidh  naan  bratach 

Nach  robh  tais  an  am  feuma  : 
Dh'èireadh  Eòghan  òg  Chluainidh 
Is  a  shluagh  leat  gun  euradh. 


«65 


Gu'n  èireadh  Diuc  Pheairt  leat 
Is  àrd  Mharcus  na  h-Einne, 
Mar  sud  is  Clann  Chatain 
Le'n  glaB  lannaibh  geura; 


96  Bàrdachd  Ghàidhlig 


Mac  MhicRaghnaill  na  Ceapaich 
Lre  phrasgan  gla^n  treiibhach, 
Ts  Mac  lain  Stinbhairt  o'n  Apuinn 
Ceannard   feiachd  e   na^'h   ^èilleadh. 


2560 


Is  tha  thu  cinnteach  ad  chinneadh 
Anns  gach  ionad  a-n  tèid  thu  : 
Is  mairg  dh'fheuchadh  an  ascaoin, 
2566  cha  bu  tais  an  am  feum  iad  : 

Gti  h-armach  acfhuinneach  rìoghail, 
Is  cha'n  e  stj-ìcchdadh  bu  bheus  doibh  ; 
Is  le  f  arum  an  làmhaich 
Gu'm  biodh  ,an  nàimhdean  gun  èirigh. 

2570  is  dearbhadh  air  sin  Sliabh  a'  Chlamhain 

Gu'n  d'fhuair  sibh  barrachd  an  cruadal ; 
Thug  thu  an  dìithchas  o  d'  sheanair : 
B'àrd  che-annard  air  sluagh  e: 
Tha  mo  dhùil  anne  an  Trianaid, 

2575  Ma's  nì  thig  gu  buaidh  e, 

Gu'm  faic  mi  thu  ad  Dhiùca 

An  dèidh  an  crim  ud  a  bhuannachd. 


Là  na  h-Eaglais  bh'aig  Hàlaidli 
Thug  sibh  barr  air  a'  bhuidhinn  : 

258a  An  uair  a  thionndaidh  na  nàimhdean 

'Nan  sia  rancan  'sa'  bhruthach  : 
Dhuit  cha  b'iomrall  an  cruadal, 
Ghlac  thu  an  dualchas  bu  chubhaidh  : 
An  uair  theann  do  chinneadh  r'a  chèile 

2685  Ghabh  na  bèisdean  mu  shiubhal. 


Moladh  na  Sean  Chànain  Gà'ìdhlig  §7 

Cha  b'e  siubhal  n«a  slàinte 
Bh'aig  a'  ghràisg  ud  a'  teicheadh ; 
Is  iomadh  còta  ruadh  màduir 
Bh'anns  an  àraich  gun  leithcheann, 
2590  Agus  slinnein  o''n  ghualainn 

Agus  cnuac  chaidh  a  leagail 
Le  lùths  njam  fear  làidir, 
Ghabh  an  fc-àrdan  gun  eagal. 

Is  mairg  a  tharladh  riu  crosgach 
3W6  An  am  tachairt  ri  »iàmhaid  ; 

Is  mo  ghaol-sa  air  aji  tòiseach, 

Craobh  chosgairt  a'  bhlàir  thu ; 

Ati  uair  a  thogte  do  bhratach 

Le  fir  ghasda  neo-sgàthach, 
*••  Is  ann  le  lùths  bhur  gacirdein 

Bhiodh  luchd  beurla  anns  an  àraich. 


MOLADH  NA  SEAN  CHANAIN  GAIDHLItì 

Alasdaib  MacDhomhnaill 

c.   170O— c.   1770 

Gur  h-ì  afi  crìoch  àraid 
Do  gach  cainnt  fo'n  ghrèin, 


2606 


Gu  ar  smuainte  fhàsmhor 
A  phàirteachadh  r'a  chèil'  ; 

Ar  n-iiintinnean  a  rùsgiadh, 
Agiie  rùn  ar  crì, 
Le'r  gnìcmh  's  le'r  giùlnn 
Sùrd  chur  air  ar  dìth. 


98  Bàrdachd   Ghàidhlig 

2*10  Is  gu  laoigh  ar  beoil 

Dh'  iobradh  do  Dhia  nan  dùl ; 
Is  i  h-ard  chrìoch  mhòr 
Gu  bhith  toirt  dòsan  cliii. 

Iis  e  a.n  duine  fèin 
'•W  As  aon  chreutair  reusanta  ann : 

Gu'n  d'thug  toil  Dè  dha 
Gibht  le  bheul  bhith  cainnt. 


Gu'n  chum  e  so 
O'n  uile  bhrùid  gu  lèir ; 
O  ghibht  mhor  phrìseil-s* 
Dheilbh  'na  ìomhaigh  fèin ! 


2620 


Na'm  beirte  balbh  e 
Is  a  theanga  marbh   'na  cheanny 
B'i  an  iargain  shearbh  e; 
*8B  B'fhearr  bhith  marbh  no  ann. 

Is  ge  h-iomadh  cànain 
O  linn  Bhabeil  fhuair 
An  sliochd  sin  Adhaimh, 
Is  i  Ghàidhlig  a  thug  buaidh. 

2630  Do'n  labhradh  dàicheil 

An  urram  àrd  gun  tuairm*s, 
Gun  mheang  gun  fhàillinn 
Ae  urra  càch  a  luaidh. 


2638 


Bha  a'  Ghàidhlig  ullamh, 

'Na  glòir  fìor-ghuineach  cruaidh 

Air  feadh  a'  chruinne 

Mu'n  thuilich  an  Tuil-ruadh. 


Moladh  na  Sean  Chànaàn  Gàidhlig  99 

Mliair  i  fòs 

Is  cha  teid  a  glòir  air  chall 
2M0  Dh'aindeoin  gò 

Is  mìoruin  mhoir  nan  Gall. 

Is  i  labhair  Alba 
Is  gall-bhodaich  fèin, 
Ar  flaith,  ar  prionn&aidhe 
••^  Is  ar  diùcanna  gun  èis. 

An  tigh-comhairl©  an  rìgh 

An  uair  shuidheadh  air  binn  a'  chùirt 

Is  i  a'  Ghàidhlig  lìomhta 

Dh'  fhuasgladh  snaidhm  gach  cùis. 

2650  Is  i  labhair  Calum 

Allail  a'  chinn  mhoir, 

Gach  mith  is  maith 

Bha  an  Alba,  beag  is  mor. 

le  i  labhair  Goill  is  Gàidheil, 
^^  Neo-chlèirich  is  clèir, 

Gach  fear  is  b©a.n 
A  ghluais€iadh  teanga  am  beul. 

Is  i  labhair  Adhamh 
Ann  a  phàrras  fèin 
2660  Is  bu  shiubhlach  Gàidhlig 

O  bheul  àluinn  Eubh. 

Och  tha  bhuil  ann ! 
Is  uireasbhach  gann  fo  dhìth 
Glòir  gach  teanga 
2665  A  labhras  cainnt  seach 


100  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Tha  Laidionn  coimhliont 
Torraxìh  teann  na's  leoir, 
Ach  sgalag  thràilleil 
I  do'n  Ghàidhlig  chòir. 

2670  'S  an  Aithne  mhoir 

Bha  a'  Ghreugais  còrr  'na  tìm, 
Ach  b'ion  di  h-òrdag 
Chur  fa  h-òirchrios  grinn, 

Is  ge  mìn  slìm  bòidheach 
2676  Cùirteil  ro-bhog  lìomht' 

An  Fhraingis  lòghmhor 
Am  pailis  mor  gach  rìgh, 

Ma  thagras  càch  oirre 
Pàirt  d'an  ainbheaoh  fèin 
2680  Is  ro-bheag  a  dh'  fhàgas 

lad  de  àgh  'na  crè. 

Is  i  an  aon  chànain 
Am  beul  nam  bàrd  's  nan  èisg 
As  fearr  gu  càineadh 
2685  O  l^nn  Bhabeil  fèin. 

Is  i  las  fearr  gu  moladh, 

Is  as  torrunnaiche  gleus 

Gu  rann  mo  laoidh 

A  tharruing  gaoth  troinih  bheul. 

■690  Is  i  as  fearr  gu  oomhairr 

Is  gu  gnothuch  chuir  gu  feum 
Na  aon  teanga  Eòrpach, 
Dh'aindeoin  bòsd  Uian  Greug. 


Moladh  na  Sean  Chànain  Gàidhlig  101 

Is  i  as  fearr  gu  rosg 
>W5  Is  air  chosaibh  a  chur  duain, 

Is  ri  cruaidh  uchd  cosgair 
Bhrosnachadh  an  t-sluaigh. 

Mu  choinne  bàir 

Is  i  as  tà,bhachdaich  bheir  buaidh, 
2700  Gu  toirt  a'  bhàis 

Do'n  euooir  dliàicheil  chruaidh. 

Cainnt  làidir  ruithteach 
Aa  neo-liotach  f  uaim  ; 
Is  i  sea.ghail  sliochdmhor 
2706  Briosg-ghlorach  mall  luath. 

Cha'n  fheum  i  iasad 

Is  cha  mho  dh'iarras  uath' ; 

O,  an  t-sean  mhathair  chiatach, 

Làn  de  chiada  buaidh  ! 

*7it  Tha  i  fèin  daonnan 

Saoibhir  macineach  slàn, 

A  tighean-taisge 

D*  fhaclaibh  gasda  làn. 

A'  chanain  sgapach 
3711  Thapaidli  bhlasda  bhinn, 

Thig  le  tartar 
Nearimhor  a  beul  cinn. 

An  labhairt  shìolmhor 
Lìonmhor,   's  mìlteach  buaidh ; 
3f»  Shultmhor  bhrìoghmhor 

Fhiorghlan,  chaoidh  nach  tniaiU ! 


102  Bàrdachd  Ghàidhlig 

B'i  an  teajiga  mhilis 
Bhinnfhoclach  'san  dàn, 
Gu  spreigeil  tioram 
2725  loraltach,  's  i  làn. 

A'  chànain  cheòlmhoir 
Shòghmhor,  's  glòrmhor  blas, 
A  labhair  moirshliochd 
Soota  is  Gaidheil  ghlais : 

^^  Is  a  rèir  Mhic  Gomb, 

An  t-ughdar  mòr  ri  luaidh, 

Is  i  as  freumhach  òir 

Is  ciad  ghràmair  glòir  gach  sluaigh. 


MARBHRANN  DO  PHEATA  COLUIM 
Alasdaib  MacDhomhnaill 

Is  tùirsoach  mo  sgeul  ri  luaidh, 
2736  Is  gun  chàch  'ga<d  chaoidh; 

Mu  bhàs  an  fhir  bu  leaubail  tuar, 
Is  bu  mheanbh  r'a  chlaoidh. 

Is  oil  leam  bàs  a'  choluim  chax>imh, 
Nach  b'  anagrach  gnàs, 
3740     A  thuiteam  le  madadh  d'am  beus 
Dobhran  nan  càrn. 

Is  tu  as  truaigh  leinn  de  bhàs  nan  eun, 

Mo  chràdh  nach  beò; 
Fhir  a  b'  iteagach  miotagach  triall, 
■745  Ge  bu  mheirbh  do  threoir. 


Marhhrann  do  Pheata  Coluim         '  108 

B'fheumail'  do  Naoi  iia  càch 

An  ani  bhàrcadh  nan  stuadh ; 
Bu  tu  an  t>eachdaire  gun  seacharan  dà, 

An  uair  thràigh  au  cuan. 

2750     A  dh'fhidreachdainn  an  d'fhaJbh  aoi  tuil, 
Litir  gach  fear, 
Dìighall  is  Colum  gu'n  chuir 
Deagh  Naoi  thar  lear. 

Ach  chaidh  Dìighall  air  seacharau-cuain 
^55  Is  eha  do  phill  e  riamh; 

Ach  phill  Colum  le  iteagaich  luath, 
Is  a  fhreagradh  'n  a  bhial. 

Air  thùs,  cha  d'fhuair  e  ionad  d'a  bhonn 
An  seasadh  e  ann, 
3760     Gus  .an  do  thiormaich  dìle  nan  tonn 
Bharr  mullach  nam  beann. 

Is  an  sin,  a  litir-san  leugh  an  duine  bha  glic 

Gu'n  thiormaich  a'  bhailc, 
Is  gu  faigheadh  a  mhuirichinn  cobhair  'nan  teirc' 
2765  Agus  fuaagladh  'nan  airc. 

Le  neart  cha  spùilteadh  do  nead, 

Ge  do  thigte  gu  d'  shlad ; 
Bhiodh  do  chaisteal  fo  bhearraibh  nan  creag 

Ann  an  daingnichean  rag. 

^O     Cha  do  chuir  thu  dìiil  an  airgiod  no  sprèidh 
No  fèisd  am  biodh  sùgh, 
Ach  spioladh  is  criomadh  an  t-sìl  le  d'  bheul, 
Is  ag  òl  a'  bhùim. 


Wi  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Aodach  no  anart,  sioda  no  sròl, 
2778  Oha  ch€a.nnaiclieadh  tu  am  bùth : 

Bhiodh  t-èididh  de  mhìn  iteacha  gorm, 
Air  nach  drùidheadh  an  driùchd. 

Cha.  do  ghabh  thu  rianih  paidir  no  creud 
A  ghuidhe  nan  dùil ; 
2780     Gidheadh  cha'n  'eil  t'anam  am  pein 
O  chaidh  thu  null. 

Cha'n  e  gun  chiste  no  anart  bhith  comhdach  do  chrè 

Fo  lic  anns  an  ìiir, 
Tha  mise,  ge  cruaidh  e,  an  diugh  'g  acain  gu  lèir, 
*788  Ach  do  thuitim  le  cù. 


2790 


2798 


MOLADH  AIR  PIOB-MHOIR  MHIC  CRUIMEIN 

Alasdair  MacDhomhnaill 

Is  iomadh  baintighearn'   bha  spèiseil 

Mu'n  chèile  bh'aig  Mòraig ; 

Gu'n  àirmhear  mi  fèin  diubh 

Is  gach  tè  tha  de  m'  sheòrsa  : 

Mhol  e  phìob  anns  gach  grìd 

Am  b'fhearr  a  prìs  cheòhnhor, 

'Na  buadhanna  mòra, 

'Na  gaisge  ri  comhrag ; 

O,  fhad  bhios  bìog  no  a.on  dìorr, 

No  gnè  chlìth  am  chomhradh-s', 

Is  gun  an  fhorc  a  bhith  ani'  mheoiribh, 

Gu  mol  mi  ri  m'  bheò  thu. 


2809 


Molddh  air  Pìoh-Mhòir  Mhic  Cruimein  105 

Leam  is  mùirneacli  'n  ani  èirigh 
Criiaidh  sgal  èibhinn  do  sgòrnain  ; 
Aiiail  beatha  do  chreubhaig 
'G  a  sèid^adh  troimh  d'  phòraibh; 
Cinnidh  as  port  nach  tais, 
Làn  de  thlachd  sòghradhach, 
Is  e  fonnmhor  mear  bòidheach, 
Gu   h-inntinneach   lòghmhor ; 
Ceart  is  blae,  caismeachd  bhras, 
Is  ùrlar  cas  comhnard, 
Gun  rasgaich  gun  chrònan, 
Gun  slacdaireachd  mheoirean. 


2810  An  ani  do'n  ghrèin  dol  'na  h-èididh 

Is  tric  leat  èirigh  ad  sheòmar, 

Gu  trusganach  ceutach, 

Is  ribein  glèghrinn  de'n  t-6iòl  ort; 

T'  àrd  ghlaodh  suas,  sgairteil  fuaim, 
2815  Maduinn  f  huar  reòta  ; 

Dol  'san  ruaig  chomhraig 

Bheirte  sluagh  beò  leat : 

Gur  spreòdadh  cruaidh  V  alarm-sa,  luath 

Neach  is  tuar  gleois  air ; 
2«20  Gu'n  toir  mi-fhìn  bòidean 

Gu  mol  mi  ri  in'  hheò  thu. 

Corp  mìn  chraicneach  glè  ghlan 
Làn  de  sheideagan-cruadail, 
Do  cheud  sgairt  neartmhor  eutrom 
2*29  Mosglaidh  oeudan  o'm  fuar-ghreann ; 

Le  mor  sgairt  thèid  gu  grad 
An  arm  's  am  brat  buailte, 


lOG  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Le  foirmaala/chd  uallaich 
Is  craobh-fheirge  'nan  gruaidhibh; 
2830  Spàinneiach  glas  cùil  nan  claie, 

Siar  gach  baQ-cruachain, 
Grad  ullamh  gu  tuasaid, 
Le  sgial  sionnsair  'gam  buaire^h. 


9835 


2840 


Is  mòr  tha  mhaise  is  de  mhisnich 
Is  de  dhetagh  ghibhtean  'na  t'ùrluinn  : 
Pròis^il  sturtail,  fìor  sgibidh, 
Is  gur  neo-mheiata  cur  giuig  ort; 
Goic  nam  buadh  as  àghmhor  gruaim, 
A  dh'  fhàgas  eluagh  creuchdach  ; 
Gu  marbhadh  is  gu  reubadh 
Le  caithream  nan  geur  lann : 
Pìob  'si  suas  as  dìonach  nuall 
Miarchruinn  luath  loumnach  : 
Toirm  thrileanta  bhlasda, 
2846  is  fìor  bhasdalach  beucail. 

An  uair  a  nochdar  a'  bhratach, 
B'ait  leam  basgar  do  shionnsair ; 
Le  d'  bhras-shiubhlaichean  cnapach 
Teachd  le  cneatraich  o  d'  chrunnluath : 

8«50  Oaismeachd  dhlùth  as  pronnmhion  lùth, 

Teachd  le  rùn  reubaidh, 
Ghmrradh  smìiis  agus  fhèithean 
Le  d'  sgalghaoir  ag  èigheach. 
Oo  de'n  t-sluagh  nach  cinn  luath 

.98H  Fo  do  spor  cruaidh  gleusta? 

Cha'n  'eil  anam  an  creubhaig 
Làn  de  mhisnich  nach  sèid  thu. 


ìloladh  air  Pìoh-Mhòir  Mhic  Cruimein  107 

Chuireadh  cnapraich  do  bhras-mhiar 

Gach  aou  a'gne  gu  cruadal : 
*^  Do  thorniau  dìonach  le  lasgar, 

Aird-bhinn  chaisnieachd  an  fhuathais. 

Lìiths  is  spìd,  luas  le  clì, 

Is  mòr  neart  fìor-chuanta, 

Gu  sàthadh  's  gu  bualadh 
2868  is  gu  cuirp  chur  an  uaighibh : 

Beuc  nam  pìob  's  i  cur  dhìth, 

Sìorsgrios  gnìomh-luaineach 

Riamh  ri  h-uchd  bualaidh 

Is  crann  àghmhor  'san  ruaig  thu. 

^^  Molam  oeòl  agus  caism€>achd, 

Crann  taitneach  mo  riiin-s'  thu  : 

Chuireadh  t'iolach  fo  d'  bhratbhrèid 

Rinn-cholg  gaisge  'nar  sùilean. 

Rìgh  nan  ceòl,  'n  am  na  slòigh 
2875  Bhith  'nam  mòr  èididh, 

Gu  stròioeadh  's  gu  reubadh, 

Chur  chorp  as  a  chèile : 

Ri  h-uchd  gleoie  is  bras  do  mheoir 

Le  d'  anfhadh  glòir-ghleusda, 
•w  Dol  air  'n  adhart  gu  sgairteil 

Is  leanailt  bhras  's  an  retreuta. 

Rinn  thu  òinid  de'n  chlàriiaich, 
Searbh  mar  ràcadal  fìdhlean : 
Ciuil  bhochd  mhosgaideach  phrànihail 
'^^  Air  8on  sheian  daoine  is  nìonag: 

Ri  h-uchd  goil'  b'fhearr  aon  sgal 
O  d'thuill  mheara  fhìnealt 


103  Bàrdachd  Ghàidhlig 

G'a*m  brosnadh  's  d'au  grìosadh, 
Ann  an  caithreani  thoirt  grìosaich ; 
2890  Toimi  do  tholl  phronnadh  phong 

Cruinn-chruiaidh  lom-dhìonach ; 
B'fhearr  'san  am  6Ìn  do  bhrothluinn 
Ka  uile  oirfeid  na  crìostachd. 


ai90 


2900 


Torman  siùbhlach  dhos  fàinuieach 
As  milis  gàirich  is  crònan  ; 
Bìiirein  cuilc  is  binn  ardghaoir, 
Teachd  o  fhaslaicheian  ceòlchaol ; 
Sionnsair  donn  as  foirmeil  fonn, 
Is  sgiamhach  bonn  ro-ghrinn, 
Gun  gha-iseadh,  gun  fhòtus, 
Is  rifeid  gheur  chomhnard : 
Brat  mìn  trom,  plabraich  crom, 
Shìcda  lom  cròdheiarg, 
Mar  shuaicheantas  comhraig 
2905  is  e  srannraich  ri  mòrghaoith. 

B'ait  bhith  'g  amharc  'na  t'eudann 

An  am  bhith  sèideadh  do  shròine ; 

Tha  Mars  gaisgeil  'na  èididh 

Ri  sìcr-shèitrich  fo  d'  chòtan  : 
2910  An  uair  chùireìar  suas  do  ghlaodh  cruaidh 

Roimh  an  bhràs-ishluagh  choimhstritheach, 

Cinnidh  daoine  'nan  leòmhannaibh 

Fuileachdach  beòdha. 

Bidh  bras  ruaim,  ghuineach  ruadh, 
2915  Anns  gach  gruaidh  f  heòlmhoir  ; 

Is  le  mor  lasgar  do  bhrasphort 

Cha'n  ath  iad  bhith  deònach. 


Moladh  air  Pìob-Mhòir  Mhic  Cruimein  109 

B'e  sud  an  gotliadh  fìor-laghach 

A'  dol  air  n-adhart  's  a'  mhàrsail ; 
2920  Ann  d'  chorp  cumail  sbadhaidh 

A'  dol  am  fradharc  do  nàmhad  ; 

Is  ioiniadh  fear  bheir  fa-near 

T'  fhacail  mhear  ghràsmhor, 

D'an  spreòdadh  'sna  blàraibh 
2925  Lie  mear  ghaoith  do  mhàla  : 

Is  rabhadh  trom  i^Sich.  aon  phong 

Thig  o  d'ehom  gàireach, 

Sìor  bhrosnachadh  teine, 

Is  tarruing  sgoinneil  air  chlàidhean. 

2^30  Chuireadh  tusa  le  d'  bhuaidhean 

Gaoir  dhearg  chruadaii  's  gach  inntinn ; 

Shiubhladh  tu  le  d'  thoirm  uallaich 

Gach  ball  uasal  's  cha  dìbir ; 

Dhannsadh  brae  air  thoirt  as, 
2^35  Le  fìor  bheiachd  mìochuis, 

Gach  cridhe  a  bhios  rìoghail 

'Nan  comaibh  gun  dìbleachd  : 

Thèid  air  ghleus  gach  aon  chrè 

Le  misg-chath'  gheir  dhìlis ; 
2940  Ig  le  brosdadh  do  bhrasphort 

Gu'n  caegradh  i.ad  riiìltean. 

Gura  suibsec  fìor  tliorrach 
Corp  eo-ghràdhach  na  pìoba ; 
Lomlàn  loinne  mu  broilleach 
••*  Sìos  gu  ooileir  a  fìdeig  ; 

Buill  do  chuirp  sheinneas  puirt 
Le  oeòl-stuirt  bhìogail ; 


110  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Troimh  t'ochd  uinneagan  fìnealt' 
Thig  arm-cha.ismeachd  nam  mìlidh : 
2^  Is  toirm  do  bhruit  ri  sìor-chluich 

Am  ba.rr  do  dhuis  rìomhaich, 
Seoid  a  mhosgladh  nan  gaisgeach 
Le  foirm  bhrasphort  d'a-n  grìosadh. 

Is  comh-tiugh  gach  orraichean  sèitreach 
2^55  Mu  d'  ghnùis  cheutaich  a'  bòrcadh, 

Ri  meanbh-chuileagan  cèitein 

Mu  bhoc  a'  rèiceil  air  lònan  : 

Gràdh  do  chom  choisneas  bonn 

Le  d'  shreath  tholl  òrdail, 
2960  Teachd  'na  thailmrich  bhinn  bhòidhich 

Troimh  ochd  dhorea  do  sheòmair ; 

Muineal  crom  phronnas  pronn 

Puirt,  le  fonn  comhraig  : 

Cliath  as  tartarach  tadhal, 
2965  Breabraich,  stadhadh  's  mòisin. 

Suas   'nuair  nìtear  do  spalpadh 
A'nn  an  achlais  do  chèile, 
Troimh  d'  chaol  ghaothaire  snasmhor 
Gaoth  'na  d'  phearsa  'ga  sèideadh ; 

2970  Meoir  'nan  ruith  air  bhalla-chrith, 

Is  iad  ri  frith-leumraich 
Air  sionnsair  donn  gleusda, 
Is  binn  goileam  a  chlèibh  sin  : 
Dearrasan  bruit,   gaoirich  duis, 

'975  Gun  tuisleadh  'ga  bheusadh, 

Air  slinnein  borb  an  fhir-bhrataich, 
Gathan  gasda  agus  brèid  ris. 


Moladh  ctir  Pìoh-Mhòir  Mhic  Cruimein  M\ 

An  crami  mu'n  cruinnich  na  ceudan, 

An  ajn  cruaidh  gheur  thoirt  a  truaiUibh; 
2980  Làn  arm  agus  èididh, 

Ghuineach  ghleusda  gu  cruadh-chiiis  : 

Crith  gu  feum  air  gach  treun, 

Làn  de  shèid  ghruamaich, 

Le  do  lasagan  buadhach 
»•8  Sparradh  ascaoin  's  na  sluaghaibh : 

Mars  'aa  leum  anns  an  speur 

Air  each  dearg  ceum-luaineach, 

'N  a  làimh  a  chlaidheamh   'g  a  chrathadh, 

Is  misg-chatha  'na  ghluasad. 

2990  Mhoire,  is  ionmhuinn  leam  fèin  thu 

Seach  an  cèile  bh'  aig  Deòrsa : 

A  Bhan-Chruimeineach  bheusach, 

Mhaiseach  bhrèidghlan  gun  fhòtus ; 

Bean  gun  bheud  's  i  gun  eud, 
2995  Làn  de  ehèid  shòlais, 

An  geal  ghlacaibh  t'  fhir-phòsda 

'Gad  chniadach  's  'gad  phògadh  : 

O,  Ì9  fortan  cruaidh  nach  'eil  d'  fhuaim 

Am  chluais  feadh  's  bu  bheò  mi : 
3000  Ceòl  is  caismeachd  mo  chridhe, 

A  Bhan-Sgiathanach  ghlòrmhor  ! 


AM  BREACAN  UALLACII 
Alasdair  MacDhomhnaill 

B'  fhearr  leam   breacan  uallach 
Mu  m'  ghuaillibh  's  a  chur  fo  m'  achlais, 
Na  ge  do  gheibhinn  còta 
3005         De  'n  chlò  as  fearr  thig  a  Sasunn. 


1J2  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Mo  laochan  fèin  an  t-èididli 

A  dh'  fheumadh  an  crics  g'a  ghlasadh : 

Giiiaicheineachadh   èilidh, 

Dèis  èirigh  gu  dol  air  astar. 

3010         Eilidh  cruinn  nan  cuaichein, 

Gur  buadhail  an  t-earradh  gaiegich : 

Shiubhlainn  leat  na  fuarain 

Feadh  fhuarbheann,  's  bu  ghasda  air  faich  thu. 

Fìor  chulaidh  an  t-saighdeir, 
^15         As  neo-ghloiceil  ri  uchd  na  caismeachd : 
Is  ciatach   'san  adbhans  thu, 
Fo  shrannraich  nam  pìob   's  nam  bratach. 

Cha  mhios  anns  an  dol  sios  thu 
An  uair  sgrìobar  a  duille  claisich  : 
3030         Fìor  earradh  na  ruaige 

Gu  luas  a  chur  anns  na  casaibh. 

Bu  mhaith  gu  sealg  an  fhèidh  thu 
'N  am  èirigh  do'n  ^hrèin  air  creachunn, 
Is  dh'  fhalbhainn  leat  gu  lòghmhor 
3025         Di-dòmhnaich  a'  dol  do'n  chlachan. 

Laighinn  leat  gu  ciorbail, 

Is  mar  earbaig  gu'm  briosgainn  grad  leat, 

Na  b'  ullamh  air  m'   armachd 

Na  dearganach  is  musgaid  ghlagach. 

3030         An  am  coilich  a  bhith  diìrdan 

Air  stùcan  am  maduinn  dhealta, 
Bu  ghasda  t'fheum  's  a'  chìiis  sin 
Seach  mùtan  de  thrusdar  casaig. 


Am  Breacan  Uallach  111 

Shiubhlainn  leat  a  phòsadh, 
3035         Is  bharr  feoirnein  cha  fhroisinn   dealta: 
B'i  6ud  an  t-suanach  bhòidheach, 
An  ògbhean  bu  mhòr  a  tlachd  dhith. 

B'  aigeanntach  's  a'  choill'  thu, 
Dam'  choireadh  le  d'  bhlàs  's  le  t'fhasgadh: 
3040         O  chathadh  is  o  chrìonchur 

Gu'n  dìonadh  tu  mi  ri  frasachd. 

Air  uachdar  gura  sgiamhach 
A  laigheadh  an  sgiath  air  a  breacadh, 
Is  claidheamh  air  chrios  ciatach 
*><•         Air  fhiaradh  os  cionn  do  phleata. 

Is  deas  a  thigeadh  cuilbheir 

Gu  suilbhire  leat  fo'n  asgaill, 

Is  dh'aindeoin  uisge  ie  urchoid 

No  tuilbheum  gu'm  biodh  ar  fasgadh. 

3050  Bu  iiihaith  anns  an  oidhche  thu, 
Mo  loinn  thu  mar  aodach-leapa : 
B'fhearr  leam  na'm  brat  lln  thu 
As  prìseile  mhin  tha'n  Glaschu, 

Is  baganta  grinn  bòidheach 
30^         Air  banais  's  air  mòd  am  breacan  : 
Suas  an  èileadh-sguaibe, 
Is  dealg-gualainn  ag  cur  air  fasdaidh. 

Bu  mhaitli  an  là  is  an  oidhche  thu, 
Bha  loinn  ort  am  beinn  's  an  cladach ; 
3060         Bu  mhaith  am  feachd  's  an  sìth  thu  : 
Cha  rìgh  am  fear  a  chuir  as  duit. 


114  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Shaoil  leis  gu'n  do  mhaolaich  so 
Faobhar  nan  Gàidheal  tapaidh ; 
Ach  ^s  ann  a  chuir  ©  gèire  orra 
30W         Na's  beurra.  na  deud  na  h-ealtainn\ 

Dh'  fhàg  ©  iad  lan  mìoruin, 

Cho  ciocrasach   ri  coin   acrach : 

Cha  chaisg  deoch  an  ìotadh 

Ge  b'  fhìon  e,   ach  fìor  fhuil  Shasunn. 

3070         Gru  spìon  sibh  an  cridhe  asainn, 
Is  ar  broillichean  sìos  a  shracadh, 
Cha  toir  sibh  asainn  Tearlach 
Gu  bràth  gus  an  teid  ar  tachdadh. 

R'iar  n-anam  tha  e  fuaighte, 
3076         Teann  luaidhte  cho  cruaidh  ri  glasan ; 
Is  uainn  cha'n  fhaodar  fhuasgladh, 
Gu'm  buainear  am  fear  ud  asainn. 

Ged  chuir  sibh  oirnne  buarach 
Thiugh  luaidhte,   gu  ar   falbh  a  bhacadh, 
30M         Euithidh  sinn  cho  luath 

Is  na's  buaine  na  fèidh  a'  ghlasraich. 

Tha  sinn   'san  t-sean  nàdur, 
A  bha  sinn  roimh  am  an  achda  : 
-    Am  peai^anna  is  an  inntinn, 
^***         le  'nar  rìoghalachd  cha  teid  lagadh. 

Is  i  an  fhuil  bha  an  cuisle  ar  sinnsridh, 
Is  an  innsgin  a  bha  'nan  aigne, 
A  dh'  fhàg  dhuinne  mar  dhìlib 
Bhith  rìoghail :   O  sin  ar  paidir  ! 


Am  Breacan  Uallach  115 


3090         Mallachd  air  gach  seòrea 

Nach  deònaicheadh  fòs  falbh  leat»a, 

Cia  dhiu  bhiodh  aca  còmhdach 

No  comh-riiisgte  lom  gu  an  craicionn. 

Mo  chion  an  t-òg  feardha 
^^         Thar  fairge  chaidh  uainn  air  astar : 
Diithrachd  blàth  do  dhiithcha 
Is  an  ùrnuigh  gu  lean  do  phearsa. 

le  ged  fhuair  sibh  làmh  an  uachdar^ 
Aon  uair  oirnn  le  seòrsa  tapaig, 
3100         An  donas  blàr  ri  bheò-san 

Ni  am  feòladair  tuilleiadh  tapaidh. 


LAOIDH   AN   TAILLEIR 

?    DOMHNALL    BaN    MaC    O'NeACHDAIN 

flomit  c.  1730 

Dul  a  chaidh  mi  dheanamh  aodaich 
Do  chlannaibh  Baoisgne  an  Almhuin  : 

Cha  d'  thug  iad  an  asgaidh  mo  shaothair 
3105         is  gu'm  b'  iad  fèin  na  daoine  calma. 

Ts  tric  a  rinn  mi  casag  mhaiseach 

Do  Gholl  mor  an  aigne  inheaniiiiiaich, 

Ib  cha  bhithinn  na  bu  lugha  na  ginni 
An  uair  a  shlneadh  e  a  làmh  dhomb. 


116  Bàrdachd  Ghàidhlig 

^iio     Cliaidh  mi  dul  a  dheanamh  triubhais 
Do  Chuchulinn  lan  Dùn  Dealgan ; 
Air  bhith  dhomhsa  'ga  chumadh 

Thàinig  fomhair  &,  i&tcach  d'ar  n-ionnsaigh. 
Tharraing  Cuchulinn   a  chlaidheamh, 
3115         Ib  mairg  a»  thàrladh  lair  'san  uair  sin, 
Is  sgath  e  na  còig  cinn  d'a  mhuine.al : 
Is  mise  chunnaic  bhith  'ga  bhualadh. 

Gheibhte  furasda  ad  theach  rìoghail 
Piobaireachd  is  cruit  is  clàrsach ; 
3120     Fìon  'ga.  leigeadh,  òr  'ga  dhìoladh, 
Fir  ùra  ,ag  iomairt  air  thàileasg. 
B'ioma-dh  seang  chù  ann  air  slabhraidh, 

Agus  Spàinneach  ann  air  ealchainn ; 
Mnathan   deudgheal   ri   fuaigheal   anairt, 
3125         i,s  ooinnle  cèir  ann  laiste  lan  lanndair. 


Is  iomadh  clogaid  agu6  ceannbheart, 

Sgiath  amalach  dearg  is  uaine, 
Is  iomadh  diollaid  is  srian  bhuclach, 

Pillein  òir  is  cuirplinn  airgid. 
3130     is  Ik'nmhor  sleagh  as  rinngeur  faobhar 

An  taic  ri  la-cch  air  ealchainn : 
Gheibheamaid  tombaca  is  sgeulachd 

Is  branndaidh  Eireannach  is  Fhrangach. 

Chuir  Fionn  gillo  gu  mo  shireadh 
3135         Dheanamh  briogais  da  de'n  mheilmhinn, 
I  bhith  farsaing  am  bac  na  h-easgaid 
Chum  gu  b'  fhaeaid'  da  ruith  gu  calma 


Laoidh  an   Tàiìleir  IJ17 

"  Is  mise  neach  as  luaithe  adeirear 
An  seachd  cathaibh  na  Fèinne 
3140     Is  air  do  chluais  na  freagair  duine 

Gus  an  cuir  thu  mise  am  eideadh." 

Adubhairt  Osgar   's  e  ag  gabhail  angair, 
"  Ciod  e  fàth  dhuit  bhith  'g  a  chumail  ? 

Mur  ruig  e  mise  moch  a  màireach 
3145         Gu'n  toir  mi  a  cheann  as  a  iiihuineal." 

"  Osgair,  is  mise  do  sheaiiair 
Is  tha  e  agamsa  'n  a  shuidhe : 

Is  cha  deaji  e  greim  do  dhuine 
Gus  an  cuir  e  mise  am  uidheam." 

3150     "  Ge  bu  tu  m'  athair  is  mo  sheanair, 
Cha  bhi  mi  na's  faide  riiisgte  ', 
Mo  chotan  sìoda  gun  fhuaigheal, 

Is  bheir  mi  duaia  dha  chionn  a  dheanamh." 
Deir  Goll  is  deir  Giaradh  is  deir 
3155         Bricin  mac  Briain  Boroimhe : 

"  Olc  air  maith     le  Clannaibh  Baoisgne 
Gheibh  sinn  cuid  ar  croinn  de'n  òglach.  * 

.Adubhairt  Conan  is  e  dùsgadh  a'  chogaidh, 
"  (3e  b'  oil  le  Osgar  's  le  Fionn  e, 
31W     Gheibh  sinn  cuid  ar  croinn  de'n  tàillear 

Dheanamh  aodach  bainnse  Mhic  Morna." 
Adubhairt  Fearghus  is  e  'ga  fhreagairt, 

"  A  Chonain  leibidich  an  dòlais, 
Cha  dean  e  snaidheam  do  dhuine 
*"•        GuB  an  riar  e  Clanna  Baoisgne." 


IIS  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Deir  Caoilte,  deir  Diarmaid,  ''  A  dhaoine, 

Ciod  e  a'  chiall  a  tha  agaibh 
A'  trod  mu  aon  làn  buidse  de  thàillear, 

Aon  là  gu'n  riar  se  air  fad  sìbh. 
3170     Gabhaidh  gu  euidhe  is  gu  sìothchaint, 

Is  nì  mise  innleachd  dhuibh  an  ceartuair 
An  tàillear  a  chur  as  an  teaghlach, 

Is  cha  mhair  a'  chaonnag  na's  fhaide." 

"  Is  maith  do  chomhairle  dhuinn,  a  Dhiarmaid, 
3175         Craobh-shìothchainte  dhuinn  air  fad  thu, 
An  tàillear  a  chur  a  fochair  na  Fèinne 
•Mu'n  deantar  leis  beud  no  bramas." 
Dh'   fhiosraich  Diarmaid  gu  glè  fhoist'neaoh, 

C'àite  am  b'  àbhaist  dhomh  bhith  am  chomhnuidh. 
3180     Fhreagair  mise  e  am  briathraibh  àilne, 

Gu  b'  àbhaist  dhomh  bhith  an  Gleann  Lòcha. 


"  Cionnas  atà  mo  luchd-cinnidh 
Ejadar  ghillibh  is  fearaibh  òga? 

Cia  mar  tha  am  Baran  is  a  b'hràthair? 
3185         Cia  lìon  tha  làthair  de'n  t-seòrsa.  ud  ? 

Ead]ar  righ  Deòraa  is  righ  Seumas 
An  d'  fhuirich  linn  sìol  beò  dhiubh  ? 

No  a  bheil  iad  anns  na  oathaibh 
A  bha  aca  am  machair  Alba.?" 


319t 


"  Bha  mise  am  Mouadh  an  t-Siorraim, 
Cuim  nach  innsinn  duitse,  a  Dhiarmaid, 

Gu  d'rinn  Clann  Domhnaill  an  dligheadh, 
Is  theich  Diiic  Ghordain  as  na  cianaibh.' 


Cumha  Choire  an  Eam 

"  Marbhaisg  oirbli,  a.  cliuideaclid  aii  donais, 
^^         C'uirae  nach  cuireadh  sibh  fìos  oirrne  ? 
Is  chairteamaidne  a  mach  na  Sasunnaich 
Tar  a'  Chaisteial  Nodha.  ar  n-ònraohd 


An  àm  do'n  rìgh  bhith  air  pilleadh, 

Is  a  thighinn  a  steach  do  Albainn, 
Cuiridh  litir  Mharr  g'ar  sireadh 

Is  gu  Diuc  o  Bearrag  is  Eanruig. 
Imich  thusa  romhad,  a  thàilleir, 

Mu'n  t-og  thu  aimhreit  's  an  teaghlach ; 
l8  thoir  beannachd  uam-sa  gu  mo  chàirdibh, 

Is  innis  doibh  gu'n  chosg  mi  caonn.ag." 


3200 


3206 


no 


CUMHA  CHOIRE  AN  EASA 

Iain  MacAoidh   (Am  FioBAniE  Dall) 

1666—1754 

Mi  an  diugh  a'  fàgail  na  tìre 
Siubhal  na  frìthe  air  a  leatlitaobh 
Is  e  dh'fhàg  gun  airgiod  mo  phòca 
Ceann  mo  stòir  bhith  fo  na  leacaibh. 

Is  mi  aig  bràigh  an  Alltain  Riabhaich 
Ag  iarraidh  gu  Bealach  na  Fèithe, 
Far  am  bi  damh  dearg  na  cròice 
Mu  Fhèill  Eoin  Ròid  a'  dol  'aan  dàmhair. 

Is  mi  ag  iarraidh  gu  Coire  an  Easa, 
Far  an  trìc  a  sgapadh  fùdar ; 
Far  am  bi  miolchoin  'gan  teirbeirt, 
Cur  mac  na  h-èilde  d'a  dhùbhlan. 


120  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Coire  gun  easbhaidh  gun  iomrall, 
Is  tric  a  bha  Eaibeart  mu  d'  chomraich ; 
3220         Cha.'n  'eil  uair  a  nì  mi  t'iomradh 

Nach  tuit  mo  chridhe  gu  tromchradh. 

Is  e  sin  mise  Coire  an  Easa, 
Tha  mi  am  eheasamh  mar  a  b'àbhaist ; 
Ma  tha  thusa  'nad  fhear  ealaidh, 
3236         Cluinneamaid  annas  do  làimhe. 

An  àill  leat  mise  a  rùsga^dh  ceoil  duit, 
Is  mi  a.m  shuidhe  miar  cheò  air  bealach, 
Gun  spèis  aig  duine  tha  beò  dhiom 
O'n  chaidh  an  Còirneal  fo  thalamh  ? 

3230         j^o  chreach,  mo  thùirse  is  mo  thruaighe, 
'Ga  chur  'san  uair-sa  dhomh  an  ìre, 
Mhuinntir  a  chumadh  rium  uaisle 
Bhith  an  diugh  anns  an  uaigh  'g  am  dhìth-sa. 

Na'n  creideadh  tu  uam,  a  Choire, 
3235         Qui.  h.e  dorran  sud  air  m'  inntinn, 
Is  cuid  mhor  e  dh'  aobhar  mo  leÌ6geil 
Nach  urrainn  mi  seasamh  ri  seinn  duit. 

Meaear  dhomh  gur  tu  mac  Ruairidh 
Chunna  mi  mar  ris  a'  Chòirneal ; 
3*^         An  uair  a  bha  e  beò  'na  bheatha 

Bu  mhiaiun  leis  do  leitheid  'na  sheòmar. 

Bu  lìonmhor  de  mhaithean  na  h-Eireann 
Thigeadh  gu  m'  rèidhlean  le  h-ealaidh ; 
Sheinneadh  Ruairidh  Dall  dhomh  fàilte, 
3245         Bhiodh  MacAoidh  's  a  chàirdean  mar  ris. 


Cumha  Ghoire  an  Kasa  i2-l 

O'n  tlia  thusa  ag  caoidh  naii  àriiiunn 
Leis  am  b'àbhaist  bhith  'g  ad  thadhal, 
Gu'n  seinn  nii  ealaidh  gun  duais  dhuit, 
Ge  fada  uam  is  mi  gun  fhradharc. 

3250         lij  lìonmhor  cacchladh  teachd  'san  t-saoghal 
Agus  aobhar  gu  bhith  dubhach  ; 
Ma  sheinneadh  'san  uadr  sin  duit  fàilte, 
Seinnear  an  tràth  so  dhuit  cumha. 

Is  e  sin  ceòl  as  binne  thruaighe 
3255         Chualas  o  linn  MhicAoidh  Dhomhnaill ; 
I.S  fada  a  mhaireas  e  ,am  chluasan 
An  ihuaim  a  bh'aig  tabhann  do  mheoirean. 

Beannachd  dhuit  agU6  buaidh-làriach 
Anns  gach  àit  an  dean  thu  seasamh, 
3260         Air  son  do  phuirt  bhlasda  dhìcnaich, 
Is  a'  ghrian  a'  teannadh  ri  feasgar. 

Is  grianach  t'  ursainn  fèin,  a  Choire, 
Is  gun  fhèidh  a.'  teamadh  gu  d'  bhaile ; 
Is  iomadh  neach  d'am  b'fhiach  do  mholadh, 
3265         j)q  chliath  chorrach  bhiadhchar  bhainneach. 

Do  chìcb,  do  bhorran,  do  mhìlteacli, 
Do  shlios,  a  Choire,  gur  lìonach, 
Lùbach  luibheach  daite  dìonach  ; 
Is  f asgach  do  chuilidh  's  gur  fìarach . 

3270         xha  t'èideadh  uile  air  dhreach  a'  chanaich, 
Cìrein  do  mhullaich  cha  chrannaich  ; 
Far  am  bi  na  fèidh  gu  torrach 
Ag  èirigh  fanimach  mu  d'fhireach. 


122  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Sleamhuinn  slioefhad  do  shliochd  àraich, 
^275         G-Qn  an  gart  no  an  càl  niu  t'ìosal ; 
Mangach  maghach  aghach  teàrnach 
Greigheach  cràioeach  fradharc  frìthe. 

Neoinein^ach  gucagach  mealach 
Lònanach  lusanach  imeach, 
3280         is  bòrcach  do  ghorm  luachair  bhealaich, 
Gun  fhuachd  ri  doininn  ach  cireach. 

Seamragach  eealbhagach  duilleach 
Mìnleacach  gormshlèibhteach  gleajinach 
Biadhchar  riabhach  riasgach  luideach, 
'2S5         Le'n  dìoltadh  cuideachd  gun  cheannach. 

Is  cìiirteil  leam  gabhail  do  bhràighe, 
Biolaire  t'uisge  mu  t'innsibh, 
Mìodar  maghach  cnocach  càthair, 
Gu  breac  blàthmhor  an  uchd  mìnfheoir. 

3290         Qu  gormanach  tolmanach  àluinn 

Lochach  lachach  do&ach  cràighiadhach 
Gadharach  faghaideach  bràigheach 
Ag  iomain  nan  eilid  gu  nàmhaid. 

Bùireineach  dubharach  bruachach 
3^5         Fradharcach  cròiccheannach  uallach 
Feoimeineach  uisge  nam  fuaran, 
Grad  ghaisgeanta  air  ghasgan  cruadhlaich. 

Balg-shìiileach  fàileanta  biorach 
Brangshronach  eangladhrach  corrach, 
3300  'San  anmoch  as  meanbhluath  sireadh, 

Air  mhire  a'  dìreadh  's  a'  choire. 


Gumha  Ghoire  aii  Easa  123 

'S  a'  mhaduinn  ag  èirigh  le'r  mìolchoin 
Gu  mùirneach  maiseach  gasda  gnìomhach 
Lùbach  leacach  glacach  sgiamhach 
■3306         Cràcach  cabrach  cnagach  fìamhach, 

An  am  do'n  ghrèin  dol  air  a  h-uilinn, 
Gu  fuilteach  reubach  gleusta  gunnach 
Snapach  armach  calgach  ullamh 
Riachach  marbhach  tairbheach  giullach. 

3310         An  am  dhuinn  bhith  tèamadh  gu  d'  rèidhlean, 
Teinnteach  cainnteach  coinnleach  cèireach 
Fìonach  cornach  ceòlach  teudach 
Ordail  eòlach,  'g  òl  le  rèite. 

Sguiridh  mi  a  nis  dhiot,  a  Choire, 
^15         O'n  tha  mi  toilicht'  de  do  sheanchas 
Sguiridh  mise  shiubhal  t'aonaich 
Gus  an  tig  MacAoidh  do  Albain. 

Ach  's  i  mo  dhiirachd  dhuit,  a  Choire, 
O'n  's  mòr  mo  dhùil  ri  dol  tharad, 
3'*'         O'n  tha  sinn  tuisleach  's  a'  mhunadh, 
Biomaid  a'  triall  thun  a'  Bhaile. 


BEANNACHADH  BAIRD 
Iaik  MacAoidh   (Am  Piobaire  Dall). 

Gu'm  beannaicheadh  Dia  an  teach  's  an  tùr 

Is  an  tì  a  thàinig  ùr  'nar  ceann, 

Geug  shona  sholta  gheibh  cliù, 

Nì  buannachd  dùthcha  is  nach  call. 


124  Bàrdachd   GhmdhUg 

A'  gheug  a  thàinig  's  an  deagh  uair 
D'am  buadhach  miiirn  agus  ceòl, 
Ogha*  Choinnich  nan  rùn  rèidh 
Is  Bharain  Shrath-spè  nam  bo. 

3^30         O  larla  Shìphort  an  tòs 

Dhiuchd  an  òigh  as  taitnich  beus, 

Is  o'n  Taoitear  Shàileach  a  rÌ6, 

A  fhrea.sdaile.?.dh  an  rìgh  'na  fheum. 

Bidh  Granndaich  uime  nach  tiom 
3335         Bu  treubhaich  iomairt  's  gach  ball, 
O  Spè  a  b'iomadaich  lìon, 
Is  fèidh  air  firichean  àrd. 

Is  ann  o  na  Cinnidhean  nach  fann 
Thàinig  aJi  òigh  as  glaine  crè ; 
3340         Gruaidh  chorcair  agus  rosg  mall, 
Mala  chaol  cham  is  cùl  rèidh. 

Tha  a  h-aodann  geal  mar  a'  chailc 
Is  a  corp  sneachdaidh  air  dheagh  dhealbh ; 
Maoth  leanabh  le  gibhtean  saor, 
3345  Air  nach  facas  fracch  no  fearg. 

Tha  slios  mar  eala.  nan  sruth, 
Is  a  cruth  mar  chanach  an  f  heoir : 
Cìil  cleachdach  air  dreach  nan  teud, 
No  mar  aiteal  grèine  air  òr. 

3350         Bii  cheòl-cadail  i  gu  suain, 

Is  bu  bhuachaille  i  air  do-bheus  : 
Coinneal  soluis  feadh  do  theach, 
A'  fritheala.dh  gach  neach  mar  flieum. 


Là  SliahJi   (i/i   t-Siorrnm  125 

Gu  meal  thu  fèin  t'ùr  bhean  òg, 
3358         A  Thriath  Ghearrloch  nan  corn  fial ; 
Le  toil  chàirdean  as  gach  tìr, 
Gu  meal  thu  ì  is  beannachd  Dhia. 

Gu  meal  sibh  breith  agus  buaidh, 
Gu  meal  sibh  uaill  agus  mùim, 
3360         Gu  meal  sibh  gach  beannachd  an  cèin 
Is  mo  bheannachd  fèin  dhuibh  lair  thiìa. 

Is  iomadh  beannachd  agus  teist 
Tha  aig  an  òigh  as  glaine  slios ; 
Is  beannachd  d'an  tì  a  thug  leis 
3365         Rogha  nam  ban  an  gnè  'sam  meas. 


ORAN  AIR  LA  SLIABII  AN  T-SIORRAIM 

SlLIS    NlGHEAN    MhICRaGHNAILL 

1660—1729 

Tha  mulad,  tha  gruaim  orm,  tha  bròn, 
O'n  dh'imich  mo  chàirdean  air  folbh, 
O'n  chaidh  iad  air  astar 
Gun  chinnt  mu'n  teachd  dhachaidh, 
3370    Tha  m'inntinn  fo  airtneal  gu  leoir. 

Mo  ghuidhe  gu'n  cluinnear  sgeul  binn 
Mu'n  bhuidhinn  a  dh'imich  o'n  tìr, 
Gu'n  crtin  sibh  an  Sasunn 
An  righ  dligheach  le'r  gaisge, 
3375     Ig  gu'm  pillear  leibh  dhachaidh  gun  dìth. 


126  -^  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Beir  soraidh  gìi  Domhnall  o'n  Dùn, 
Gu  h-Uilleam  's  gn  Senmas  'nan  triuir, 
An  uair  a  chruinnicheas  uaislean 
De  d*  chinneadh  mu'n  cuairt  duit, 
3380     Glac  an  t-urram  a  fhuair  thu  le  cliù. 

Beir  eoraidh  gu  h-Alasdair  liath, 

As  do  chruadal  gu'n  earbainn  deagh  ghniomh ; 
An  uair  a  thèid  thu  gu  buillean 
Is  do  nàimhdeau  a  dh'fhuireach, 
3385     Gu  cinnteach  bidh  fuil  air  am  bian. 

Beir  soraidh  gu  h-Ailean  o'n  chuan 
Bha  greis  anns  an  Fhraing  uainn  air  chuairt ; 
Is  e  ro  mheud  do  ghaisge 
Chum  gun  oighre  air  do  phearsa, 
3390     Craobh  chosgairt  air  feachd  nan  ann  cruaidh. 

Beir  soraidh  an  deaghaidh  nan  laoch 
A  dh'imich  o  Cheapaich  mo  ghaoil, 
Gu  ceannard  a'  Bhràghad 
Is  a'  chuid  eile  do  m'  chàirdean 
3395     Buaidh  shìthne  is  buaidh  làraich  leibh  chaoidh. 

Tha  iirachadh  buidheann  tighinn  oirnn, 
MaicCoinnich,  Ma<?Shimidh  's  MacLeoid, 
MacFhionghuin  Srath  Chuailte 
Is  an  Siosalach  suairce; 
'^     le  e  mo  bharail  gu'm  buailear  leo  stròic. 

Gig  gig,  thuirt  an  coileach  's  e  an  sàs, 
Tha  mo  sgoileirean  ullamh  gu  blàr, 
Am  fùididh  nach  coisinn  : 
Cuiribh  a  cheann  anns  a'  phoca, 
3405     Xs  cha'n  fhiiì  dhuinn  bhith  'g  r?naich  m'a  bhàs. 


Là  Sliabìi   (lìì    t-Siorraim  127 

Crath  do  chìreiu  do  choileir  's  do  chluas, 
Cuir  sgairt  ort  ri  feachd  aai  taobh  tuath ; 
Cuir  spuir  ort  's  bi  gleusda 
Gu  do  nàimhdevan  a  reubadh, 
3*10     Is  cuir  MacCailein  fo  ghèill  ma-r  bu  dual. 

Thigheama  Shrùthain  o  Ghiùthsaich  nam  beann, 
Thug  thu  fcamull  a'  feitheamh  'ean  Fhraing, 

Tog  do  phìob  is  do  bhratach  : 

So  an  t-am  dhuit  bhi  sgairteil, 
5^15     is  cuir  na  Caimbeulaich  dhachaidh  'nan  deann. 

Rìgh,  is  buidheach  mi  Mhoirea,r  sin  Marr, 
Leis  a  dh'èireadh  a'  bhuidhetann  gun  fheall  ; 

A  liuthad  Foirbeiseach  gasda 

Tha  ag  iadhadh  m'a  bhrataich  ; 
3420     B'fhiach  do  Sheumas  an  glacadh  air  làimh. 

Tha  mo  ghruaim  lis  a'  bhuidhinn  ud  thall, 
A  luaithead  's  a  mhìith  iad  an  t-sreang  ; 

Tha  mi  cinnteach  am  aigne 

Gu'm  bu  mhiann  leo  bhith  againn, 
W25     Mur  bhi  Chuigse  bhith  aca  mar  cheann. 

Far  an  robh  sibh  ri  pe-idseachaG  rianih , 

Is  cha  b'ann  ag  osnaich  air  mullach  nrii  s.iabh ; 

A  liuthad  cùbaid  tha  an  dràsda 

Fo  chùram  na  gràisge, 
3430     AguB  easbuig  fo  àilleas  nam  biasd. 

A  Dhonnchaidh,  ma  dh'imich  thu  iiull, 
Tha  do  chiabhan  air  glasadh  fo  chliù  : 

Gu'n  cluinneam  's  gu  faiceam 

Do  philleadh-sa  dhachaidli, 
^^     Is  do  chinneadh  cha  stad  air  do  chùl. 


128  '  Bàrdachd  Ghàidhlig 

An  uair  a  ruigeas  sibh  cuide  ri  càch, 
Ciamar  chuiiias  a  Chuigse  ruibh  blàr  ? 
C'ait'  a  bheil  e  fear  aca 
An  Albainn  no  an  Sasunn 
3440     Nach  gearradh  sibh  ae  mar  an  càl  ? 

An  uair  a  ruigeas  sibh  Lunnainn  nan  cleòc, 
Is  a  bheir  sibh  an  fhàistinneachd  beò, 
Bidh.sibh  tomhas  an  t-sìoda 
Le  bhur  boghachan  rìomhach, 
3445     j^Y  an  drochaid  is  mìltean  fo'r  sgòd. 


ORAN  DO  ALASDAIR  GHLINNE  GARADH 

a  dh'eag  anns  «'  hhliadhna  1721 

SlLIS    NlGHEAN    MhIcRaQHNAILL 

Alasdair  a  Gleanna  Gara^dh, 

Thug  thu  an  diugh  gal  air  mo  shùilean ; 
Is  baag  iongnadh  mi  bhith  trom  chreuchdach : 

Gur  tric  'gar  reubadh  as  ùr  sinn. 
3550     is  deacair  dhomh-sa  bhith  gun  osnaich 

Meud  an  dosgaich  th'air  mo  chàirdibh ; 
Gur  tric  an  t-eug  oirnn  ag  gearradh, 

Taghadh  nan  darag  as  àirde. 

Chaill  sinn  ioiiann  agus  còmhla 
3455  gip  Domhnall  a  mhac  's  a  bhràthair. 

Ciod  e  am  fàth  dhuinn  bhith  'gar  gearan  ? 

Dh'fhan  Mac  Mhic  Ailein  's  a'  bhlàr  uainn. 
ChaiU  sinn  darag  làidir  liathghlas 
Bha  cungbhail  dìon  air  a  chàirdibh, 
3460     Capull-coille  bharr  na  giìithsaich, 

Seabhag  sùlghorm  lìithmhor  làidir. 


Alasdair  <i   Gleanna   Garadh  129 

Dli'fhalbh  eeauii  na  cèille  is  na  comhairl' 

Anns  gach  gnothuch  am  bi  cùram 
Aghaidh  shoilleir  sholta  thaitneach, 
5465         Cridhe  fial  farsaing  m'an  chìiinneadh. 
Bu  tu  tagha  nan  sàr-ghaisgeach 

Mo  ghuala  thaice  is  mo  dhiìibhail ; 
Smiorail  fearail  foinnidh  treubhach, 

Ceann  feachda  chaill  Seumas  Stiùbhart. 

^■^0     Na'm  b'icnann  do  chàch  is  do  Gholl 
An  uair  dh'imich  an  long  a  mach, 
Cha  rachadh  i  rithist  air  sàil 

Gun  fhios  'd  e  am  fàth  niu'n  d'thàin'  i  steach. 
Ach  'nuair  chunnaic  sibh  'san  tràth  sin    . 
34''5         Bhith  'gar  fàgail  air  faontradh, 
Bhrist  bhur  cridheachan  le  mulad  : 

Is  lèir  a  bhuil  nach  robh  sibh  saogh'lach.  ^ 

Bu  tu  an  lasair  dhearg  d'an  losgadh, 
Bu  tu  sgoltadh  iad  gu  'n  sàiltibh  ; 
5^     Bu  tu  guala  chur  a'  chatha, 

Bu  tu  an  laoch  gun  athadh  làimhe. 
Bu  tu  am  bradan  anns  an  fhìoruisg', 

Fìreun  as  an  eunlainn  's  àirde : 
Bu  tu  leomhann  thar  gach  beothach, 
3488         Bu  tu  damh  leathann  na  cràioe. 

Bu  tu  an  loch  nach  faoidte  a  thaomadh, 

Bu  tu  tobar  faoilidh  na  slàinte ; 
Bu  tu  Beinn  Nibheif^  thir  ^ach  aonach, 

Bu  tii  a'  rìireai,'  nach  fhaoidte  thèarnadh. 


130  Bàrdachd  Ghàidhlig 

3490     Bu  tu  clach-mhullaich  a'  chaisteil, 
Bu  tu  leac  leathann  na  sràide; 
Bu  tu  leug  loghmhor  nam  buadh«in, 
Bu  tu  clach  ua&al  an  fhàinne. 


Bu  tu  an  t-iubhar  as  a'  choillidh, 
'4"         Bu  tu  an  darach  daingean  làidir ; 

Bu  tu  an  cuilionn,  bu  tu  an  droigheann, 
Bu  tn  an  t-abhall  molach  blàthmhor. 
Cha  robh  meur  annad  de'n  chritheann, 
Cha  robh  do  dhlighe  ri  feàrna ; 
»••0     Cha  robh  do  chàirdeae  ri  leamhan  : 
Bu  tu  leannan  na.m  ban  àluinn. 

Bu  tu  cèile  na  mnaoi  prìssil, 

Is^oil  leam  fèin  gur  dìth  an  trath-s'  thu ; 
Ge  nach  ionann  dhomhsa  is  dhìse, 
**o*         Is  goirt  a  fhuair  mi  fèin  mo  chàradh, 
H-uile  bean  a  bhios  gun  chèile 

Guidheadh  i  mac  Dhè  'na  àite, 
O  's  e  as  urrainn  di  g'a  còmhnadh 

Anns  gach  leòn  a  chuireae  càs  oirr'. 


2510     Guidhim  do  mhac  bhith  'nad  àite 

An  saoibhreas  an  aiteas  's  an  cìiram  : 
Alasdaàr  *  Gleanna  Garadh 

Thug  thu  an  diugh  gal  air  mo  shùilean. 


3611 


Cumha  Lachlainn  Mhic-FhioiKihuin  131 

CUMHA  LACHLAINN  MHIC-FHIONGHUIN 

SlLIS    NlGHEAN    MhICRaGHNAILL 

Slàn  a  chaoidh  le  ceòl  na  clàrsaich 
O'n  a  ghlac  am  bàs  thu,  Lachlainn  : 
Cha  bhi  mi  tuille  'gad  iargain, 
Ni  mo  dh'iarras  mi  chaoidh  t'fhaicinn. 
Fhuair  mi  mo  chleachdadh  ri  d'cheòl-sa 
An  uair  bha  mi  òg  's  mi  am  phàisdean ; 
^20  is  ged  a  thàinig  mi  'n  taobh  tuath  uat, 

Thigeadh  tu  air  chuairt  do  m'  fhàrdaich. 

An  uair  a  chithinn  thu  a'  tighinn 
Dh'èireadh  mo  chridhe  'san  uair  sin  ; 
Gheibhinn  uat  sgeula  gun  mhearachd 
3*25  Air  na  dh'fharraidinn  de  m'  uaislean. 

An  uair  a  tharlamaid  le  chèile 
B'e  Slèite  toiseach  ar  seanchais  ; 
Gheibhinn  uat  sgeula  còmhnard 
Air  Dòmhnall  is  air  Mairearad. 

*•••  Gheibhinn  sgeula  uat  gu  cinnte 

Air  gach  aon  neach  tha  'san  àite ; 

Gheibhinn  sgeul  air  Mac  Mhic  Ailein, 

Is  Air  na  dh'fharraidinn  de  m'  chàirdibh. 

Gheibhinn  sgeul  uat  air  Cnòideart, 
>••*  Air  Morar  is  Gleanna  Garadh  ; 

Gheibhinn  sgeul  uat  as  a'  Bhràighe 

Air  gach  fàrdaich  anns  gach  baile. 

Gh«ibhinn  sgeul  air  Mòir  's  air  Seònaid, 
Ged  th«.  an  còmhnuidh  'n  Earra-Ghàidheal ; 
**o  Gheibhinn  .sj(*^ul  air  Gleanna  Ccnihann, 

le  air  garh  gnothuch  mar  a  b'àil  leam. 


132  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Nis  o  cbaill  mi  mo  cheiann-seanchais, 
Is  cruaidh  an  naidheachd  leum  r'a.  èisdeachd  ; 
Mur  cluinn  mi  tuille  de  d'  labhairt, 
**  Co  uaith  a  ghabhas  mi  sgeula? 

Ach  mur  tig  thu  chaoidh  do'n  bhair-sa, 
Gu'n  laighidh  smal  air  mo  shùgradh ; 
Is  e  an  t-eug  'gad  thoirt  le  cabhaig 
Thug  an  diugh  gal  air  mo  shìiilean. 
3380  is  a,nn  umad  a  bha  mi  eòlach, 

Is  air  do  cheòl  a  bha  mi  dèigheil ; 
Cha  bhiodh  gruaman  air  nar  buidhinn 
Far  an  suidheamaid  le  chèile. 


3838 


3660 


An  uair  a  ghlacadh  tu  do  chlàrsach, 

Is  a  bhiodh  tu  'ga  gleusadh  làmh  rium, 

Cha  mhath  a  thuigte  le  h-ùmaidh 

Do  chuir  chiuil-sa  is  mo  ghabhail  dhàn-sji, 

Bu  bhinn  do  mheoir  air  a  cliathaich 

An  uair  a  dh'iarrainn  Cumha  an  Easbuig, 

Cumha  Ni  MhicRaghnaill  làmh  ris, 

Cumha  Màiri  is  Cumha  Ghille-easbuig. 


Cha  chluinn  mi  chaoidh  socair  dhàna 
Cumha  no  fàilte  no  òran, 
Nach  tig  na  deoir  o  mo  shùilean 
''*••  Le  trom  thìiir&e  o  nach  beò  thu. 

Ged  a  bha  iad  dall  do  shùilean 
Cha  bu  dall  an  cìiis  no  dhà  thu  : 
Cha  bu  dall  do  bbeul  ri  sùgradh, 
Is  cha  bu  dall  air  lùths  do  làmh  thu. 


i'umha  Lachlniìììi   Mhic-Fhionghuin  133 

3670  is  cruaidh  leam  do  clilàrsach  'ga  rùsgadh, 

Is  cruaidh  leain  gach  cùis  mar  thachair ; 
Is  duilich  leam  nach  tig  thu  'n  dùthaich 
Gun  mo  dhùil  bhith  chaoidh  ri  t'fhaicinn. 
larraim  air  Dia  bhith  riut  iochdmhor 

^5  Xs  do  leigeil  am  measg  nan  aingeal : 

O  bha  do  thlachd  'san  cheòl  'san  t-saoghal 
Ceòl  am  measg  nan  naomh  do  t'anam. 

Cha  d'iarr  thu  phòrsan  's  a'  bheatha 
Ach  raheud  's  a  gheibheadh  tu  o  uaislean, 

^^  Ag  imeachd  le  sùgradh  's  le  aighear 

An  uair  bhiodh  tu  caitheamh  do  dhuaise. 
Ach  ciod  am  fàth  dhomh  bhith  'gad  chumhadh 
An  dèidh  gach  saoi  a  tha  'gar  fàgail  ? 
Is  ged  bu  toil  leam  e  ri  m'  òige 

••^  Slàn  a  chaoidh  le  ceòl  na  clarsaich. 


GAOIR  NAM  BAN  MUILEACH 

Maibearad  Niohean  Lachainn 

c.   1660— c.   1730 

1»  goirt  leam  gaoir  nam  ban  Muileach, 

lad  ri  caoineadh  's  ri  tuireadh, 

Gun  Sir  lain  an  Lunnainn 

No  'h  an  Fhraing  air  cheann  turuis ; 

Ifl  trom  an  sac  thug  ort  fuireach 

Gun  thu  dh'fhalbh  air  an  loingeas, 

Gur  h-e  aobhar  ar  dunach : 

Is  òg  a  choisinn  thu  an  urram  'sna  blàraibh. 


184  -,  Bàrdachd   Ghàidhlig 

Eìgh  nam  prionnsa  d'an  d'rinneadh 
òò^jò         Togail  suas  ann  am  barrachd ; 

Is  daor  a  thug  sinn  ort  csannachd 

O'n  là  thionnsgainn  a'  charràid 

Dh'fhògair  aon  mhac  Shir  Ailein 

Ajs  a  chòraichean  fearainn 
3600         Le  fòirneart  's  1©  aindecin ; 

Is  gur  e  turus  an  earraich  so  chràidh  mi. 

Ged  a  b'fhad'  thu  air  siìidaii 
Cha  robh  lochd  ort  r'a  chunntas  ; 
Luchd  toisich  cha  b'fhiù  leat 
*•••         Dhol  a  dheanamh  dhoibh  umhlachd ; 
Ard  leomhann  bu  mhìiinte, 
Is  e  mo  chreach  gu'n  do  dhriiidh  ort 
Meud  t'eallaich  r'a  ghiùlan, 
Is  nach  ro  lèigh  ann  a  dhiùchradh  am  bàs  uait. 

'•lo         Mac  Ghille-Eathain  nan  lùireach 
Bhith  'na  laighe  's  a'  chrùisle, 
Ann  an  leabaidh  na  h-ùrach 
An  suain  chadail  gun  diisgadh  : 
Is  ruaig  bhàis  air  do  mhuinntir 
Aig  nach  d'  fhàgadh  de  ùine 
Cead  an  armachd  a  ghiiilan ; 
Is  ann  a  thug  iad  d'an  ionnsaigh  'nan  teannruith. 

B'fhiach  do  chàirdean  an  sloinneadh  : 
MacDhomhnaill  'e  MacCoinnich, 
Is  MacLeoid  afi  na«  Heiarradh, 
Is  am  fear  treun  sin  nach  maireann 
Ailean  Miiideartach  allail. 
Fàth  mo  chaoidh  gach  fear  fearainn 
Tha  an  deagh  rùn  dhuinn  's  nach  mealladh, 
3625         Bhith  gun  chomas  tighinn  mar  ruinn  an  dràsda. 


M16 


2630 


Gaoir  nam  Ban  Muileach  115 

Clia  chainnt  bhòsdail  's  cha'u  earrghloir 
Tha  a  shannt  orm  am  she^nchas, 
Bhith  'giir  faicinn-se  caillte 
An  dèidh  gach  cruadail  a  riun  sibh, 
^***         Ann  an  Eirinn  's  an  Albainu 

Sliochd  GhiUe-Eathaiu  nam  fe^arghleus; 

Chuidich  Eachanu  cath  Gairbheach, 

Is  e  air  deas  laimh  na  h-armailt  le  shàr  fhir. 


9636 


Cha'n  e  Ailean  no  Eachann 

No  losgadh  fir  Shasunn 

A  tha  mise  an  diugh  'g  acaiu, 

Ach  aii  t-ogha  ud  Shir  L,achunn 

Nam  pìos  òir  's  nan  corn  daite  : 

Is  mairg  rìoghachd  de'n  deachaidh 
iMO         Sir  lain  is  Caipteiu  Chlaun  Raghuaill. 

Och,  is  mis'  th'air  mo  chlisgeadh, 

Saoir  bhith  sàbhadh  do  chiste, 

Is  gu'n  do  chàireadh  fo  lic  thu 

An  àit©  falaich  gun  fhios  duinn, 
3645         An  aird-an-iar  air  a  bristeadh, 

Is  gun  au  t-oighre  'na  ghliocas : 

'Si  a'  bhliadhna  thug  sgrios  oirnn, 

Is  daor  a  phàigh  sinn  air  sibht  Mhoirear  Marr  sin. 

Is  ann  Di-màirt  roimh  an  latha 
^••o         Bu  neo-aoibhneach  ar  gabhail ; 

O'n  là  dh'eug  Mac  Ghille-Eathain 

'S  a  chaidh  sìos  sliochd  ar  tighe 

Is  raòr  mo  dhìobhail  o  Shamhuinn 

Is  o  FheiU  Brìde  so  chaidh, 
»w         Tha  mi  am  thruaghan  bochd  mnatha 

Gun  clieanu  cinnidh  thaobh  athar  no  màthar. 


136  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Mo  cheist  ceannard  nan  giaisgeach, 
Gu6  a  90  nach  d'fhuair  masladh ; 
Bha  do  shuaicheantas  taitneach, 
3660         G^d  ^  thogar  do  chreachan 

Cha  chluinnear  do  chaismeachd 

No  Ruairidh  'ga  glacail : 

Mhothaich  sùil  nach  robh  ceart  duibh, 

An  là  chunna^jas  o  Pheairt  sibh  a  màrsadh. 

3665         lar-ogha  Ailein  nan  ruag  thu, 

Cha  neart  dhaoine  thug  uainn  thu ; 
Na'm  b'eadh,  dh'èireadh  mu  d'  ghuallainn 
Luchd  nan  clogaide  cruadhach, 
Fir  mar  gharbh  fhrasa  fuara, 

3*70  Bheiroadh  leotha  na  f  huair  iad  : 
Is  goirt  an  naidheachd  so  chualas 
O'n  là  chruinnich  do  shluagh  ann  an  Aros. 

Ach  's  ©  chuir  sinn  an  iomall 

Gun  neiart  slàinte  no  spionnaidh, 
3675         Sinn  an  dràsd  gun  cheann-chinnidh 

Mar  Mhaol-Ciarain  'gan  sireadh  ; 

Gur  h-ann  timchioll  bhur  teine 

Gheibhte  bàird  agus  iìlidh, 

Agus  oearraich  ri  h-iomairt, 
J680         Organ  's  clàrsach  bu  bhinne 

Aig  luchd  nan  cùl  fìonna  cas  fàinneach. 

Ach  A.  rìgh  'ga  bheil  feartan, 
Nach  cruaidh  leat  mar  thachair 
O'n  là  thogadh  a  mach  e 
3615         L^  spàinnteach  gheur  nan  tri  chlaisean 


Gaoir  nn<m  Ban  Muileach  187 

Ad  làinih  threubhaich  gu  sgapadh ; 

Ged  iiach  d'fhuair  thu  air  t'fhacal 

An  tìr  a  bh'aig  t'athair, 

B'fhearr  gu  faigheadh  do  mhac  i : 

An  Rìgh  g'ar  coimhead  o  mhiosguinn  ar  nàmhad. 

^^         Sliochd  nan  rìgh  's  nan  long  siiìbhlach, 
Nan  ceannbheirt  's  nan  each  crìiidheach ; 
Ged  bu  dìleae  do'n  chrùn  sibh, 
Fhuair  iad  seòl  air  bhur  diùchradh ; 
Is  mairg  nach  gabhadh  dhibh  ciiram 

^^5         Ann  an  èirig  ar  siiìdain  : 

An  uair  nach  d'aidmhich  sibh  tionndadh, 
Is  ann  a  rinn  iad  air  aon  long  bhur  fàgail. 

Co  an  neach  'ga  bheil  siiilean 

Nach  gabhadh  d'a  ionnsaigh 
3T00         Mar  tha  a'  choille  air  a  rùsgadh  ? 

Fhrois  a  h-abhall  's  a  h-ùbhlan, 

Dh'fhalbh  am  blàth  bharr  gach  ùr  ròs, 

O  nach  maireann  an  t-aonfhear 

Fo  làimh  Dhè  ghabh  dhinn  cùram : 
3705         is  ann  tha  fuaegladh  na  cùise  aig  an  Airdrigh. 

Oimne  thainig  an  dìobhail : 
Tha  Sir  lain  a  dhìth  oirnn, 
Is  Clann  Ghille-Eoin  air  an  dìobradh, 
lad  gun  iteach  gun  linnidh, 
'^o         Ach  mar  gheoidh  air  an  spìonadh — 
Cha'n  'eil  feum  bhi  'ga  innseadh — 
l8  iad  am  meaeg  an  luchd  mìoruin, 
Ged  nach  ann  ri  feall-innleachd  a  blia  iad. 


13S  _  Bàrdachd  Gkàidhlig 

Gur  h-e  turus  na  truaighe, 
^^*         Gun  bhuidhinn  gun  bhuannachd, 

Thug  thu  au  uiridh  'nuair  ghluais  thu 
Le  do  dhaoine  ri  d'  ghualainn ; 
Dh'fhàg  e  sinn  ann  an  cruadhchas 
Os  cionn  tuigse  agus  sinuaintinn ; 
3720         Tha  sinn  falamh  lag  suarach : 

Dh'fhalbh  ar  sonas  mar  bhruadar  gun  stàth  uainn. 

Is  e  mo  chreach  gu'n  do  strìcchd  thu, 
Ehiubhaidh  eireachdal  f  hiachail ; 
Do  chlann  òg  ar  an  dìobradh ; 
3726         Co  ni  an  deoch  dhoibh  a  lìonadh, 
Chasg  am  pathaidh  no  an  iotaidh  ? 
Cha'n  'eil  fàth  bhith  'ga  chaoidh  ein 
Gun  thu  an  caidreabh  do  dhìslean : 
Is  ann  a  dh'fhàg  iad  thu  mhìos  gus  a  màireach. 

3730         ig  ^  chuir  m'astar  am  maillead 

Is  mo  shìiilean  an  doillead, 

Bhith  ag  faicinn  do  chloinne 

Is  an  luchd-foghluim  is  oilein 

Bhith  'nan  ceathairne  choille, 
3736         Is  iad  'gam  fògairt  gun  choire, 

Gun  solus  gun  choinneil, 

Is  iad  gun  fhios  co  an  doire  's  an  tàmh  iad. 

Gura  goirt  leam  r'a  chluinntinn 
Ib  gura  h-oil  leam  r'a  iomradh, 
3740         Nach  deach  aobhar  ar  n-ionndrainn, 
Olc  air  mhaith  le  luchd-diomba, 


Gaoir  n-am  Ban  Muileach  139 

A  thoirt  dachaidh  d'a  dhiìthaich  ; 
Gu'm  bu  shòlas  le  d'  mhuinntir 
Do  chorp  geal  a  bhith  dlùth  dhoibh 
3746         Ann  an  I  nam  fear  cliuiteach  le  d'  chàirdean. 

Och  is  mis'  th'air  mo  sgaradh 
Nach  d'thug  iad  thu  thairis, 
Dhol  air  tìr  air  an  Ealaidh 
Dhol  fo  dhlon  anns  a'  charraig 
3750         Ann  an  rèilig  nam  manach 

Mar  ri  t'athair  's  do  sheanair 

Is  ioma  treun  laoch  a  bharrachd, 

Far  am  faodamaid  teannadh  mu  d'  chàrnan. 

Is  mairg  a  gheibheadh  gach  buille 
^"         A  fhuair  sinne  o'n  uiridh; 

Thàinig  tonn  air  muin  tuinne 

A  dh'fhàg  lom  sinn  's  an  cunnart; 

Chaidh  ar  creuchdadh  gu  guineach, 

Dh'fhalbh  ar  n-èibhneas  gu  buileach ; 
^^         Bhrist  ar  claidheamh  'na  dhuille, 

An  uair  a  shaoil  sinn  gu'n  cumamaid  slàn  e. 


3766 


THA  TIGHINN  FODHAM  EIRIGH 

Iain    MacDuuohaill    mhic    Lachlainn    Domhnallach 

Tha  tigh'nn  fodham  fodham  fodham 

Tha  tigh'nn  fodham  fodham  fodham 

Tha  tigh'nn  fodhani  fodhani  fodliam 

Tha  tigh'iin  fodham  èirigh. 


140  Bàrdachd  Ghàidhliy 

8ud  an  t-slàinte  cliùramach, 
Olamaid  gu  sunndacli  i, 
Dooch-slàinte  an  Ailein  Mhìiideartaich  : 
Mo  dhùrachd  dhuit  gu'n  èirich. 

3770     Ged  a  bhiodh  tu  fada  bhuainn, 
Dh'èireaxih  sunnd  is  aigne  orm, 
An  uair  chluinninn  sgeul  a  b'aite  leam, 
Air  gaisgeach  nan  gnìomh  euchdaoh. 

Is  iomadh  maighdean  bharria«ach 
3776     D'am  maith  a  thig  an  ea-rasaid, 
Eadar  Baile  Mhanaich 

Is  Gaolas  Bharraidh  a  tha  an  dèigh  ort. 

Tha  pàirt  an  Eilean  Bheagram  dhiubh, 
Tha  cuid  's  an  Fhraing  's  an  Eadailt  dhiubh, 
37«o     Xs  cha'n  'eil  latha  teagaisg 

N,ach  bi  an  Cill  Pheadair  treud  dhiubh. 

An  uair  chruinnicheas  am  bannal  ud, 
Brèid  caol  an  càradh  crannaig  orr', 
Bidh  fallus  air  am  malaidhean 
3785  A'  danns'  air  ùrlar  dèile. 

An  uair  chiaradh  air  an  fheasgar 
Gu'm  bu  bheadarach  do  fhleasgaichean ; 
Bhiodh  pìoban  mòr  'gan  spreigeadh  ann, 
Is  feadanan  'g  an  gleusadh. 

3798     Sgiobair  ri  là  gaillinn  thu 

A  sheòladh  cuan  nam  marannan, 
A  bheireadh  long  gu  calachan 

Le  spionnadh  ghlac  do  threun  fhear. 


3796 


JMO 


Marhhrann  Mhic  Mhic  Ailein  141 

Sgeul  beag  eile  dhearbhadh  leat, 
Gur  sealgair  sìthne  an  garbhlaich  thu, 
Le  d'  chuilbheir  caol  nach  dearmadach 
Air  dearg  ghreidh  nan  ceann  eutrom. 

B'e  sud  an  leòmhann  aigeannach 
An  uair  nochdadh  tu  do  bhaidealan, 
Làmh  dhearg  is  loug  is  bradanan, 

An  uair  lasadh  meanmna  t'eudainn. 


MARBHRANN  MHIC  MHIC  AILEIN 

A  MHARBHADH  'SA  BHLIADHNA  1715 

NiALL  MacMhuirich 

circa  1630—1716. 

Och  a  Mhuire,  mo  dhunaidh  ! 

Thu  bhith  ad  shìneadh  air  t-uilinn 
An  tigh  mòr  Mhoireir  Dhrumainn 
^••5  Gun  ar  dùil  ri  d'theachd  tuilleadh 

Le  fàilte  is  le  furan 

Dh'fhios  na  dùthcha  d'am  buineadh  : 
A  charaid  larla  Chòig  Uladh, 
Is  goirt  le  ceannard  fhear  Mhuile  do  dhìol. 

»10         Dh'fhalbh  Domhnall  nan  Domhnall 
Is  an  Raghnall  a  b'òige 
Is  Mac  Mhic  Alasdair  Chnòideart, 

Fear  na  misniche  moire, 
Dh'fheuch  am  beireadh  iad  beò  ort : 
3W8  Cha  robh  an  sud  dhaibh  ach  ^òraich', 

Feum  cha  robh  dhaibh  'nan  tòrachd : 
Is  ann  a  fhuair  iad  do  chomhradh  gun  chlì. 


142  Bàrdachd  Ghàìdhlig 

Mo  chre<ich  mhor  mar  a  thachair, 
Is  e  chuir  tur  stad  air  m'  aiteas 
3iao         T'fhuil  mordhalach  reachdmhor 
Bhith  air  bòcadh  ad  chraicionn 
Gun  seòl  air  a  oasgadh ; 

Bu  tu  rìgh  nam  fear  feachda, 
A  chum  t'onoir  is  t'fhacal, 
3126         is  cha  do  phill  thu  le  gealtachd  a  nìos. 

Mo  cheist  cea.nnard  Chlann  Raghnaill, 
Aig  am  biodh  na  cinn-fheadhna, 

Na  fir  ùra  air  dheagh  fhoghlum, 
Nach  iarradh  de'n  t-eaoghal 
3130         ^ch  airm  agus  aodach 
Le'n  cuilbheire  caola 

Sheasadh  fada  air  an  aodainn  : 

Rinn  iad  sud  is  cha  d'fhaod  iad  do  dhion. 

Is  mòr  gàir  bhan  do  chinnidh 
3835  O'n  a  thòisich  an  iomairt, 

An  isgeul  a  fhuair  iad  chuir  time  orr' : 

T'fhuil  chraobhach  a'  sileadh 
Is  i  dòrtadh  air  mhire 
Gun  seòl  air  a  pilleadh  : 
3840         Ged  tha  Raghnall  ad  ionad, 

Is  mor  ar  call  ge  do  chinneadh  an  rìgh. 

Is  trom  pudhar  na  luaidhe, 

Is  goirt  's  gur  cumhang  a  bualadh 
Nach  do  ruith  i  air  t'uachdar 
3845  An  uair  a  dh'  ionndrainn  iad  uath  thu ; 


Marhhrann  Mhic  Mhic  Aiieiìi  143 

Thug  do  mliuinntir  gàir  chruaidh  asd', 

Acli  's  e  ordugh  a  fhuair  iad 
Ceum  air  'n  aghaidh  le  cruadal, 
Is  a  bhith  leantainn  na  ruaige  air  a  druim. 

^^         DLea^h  nihic  Ailein  mhic  lain, 

Cha  robh  leithid  do  thighe 
Ann  am  Breatann  r'a  fhaighinn : 

Tigh  mòr  fiiighantach  flathail 
Ani  bu  mhor  shùgradh  le  h-aighear  ; 

Bhiodh  na  h-uaislean  'ga  thathaich  : 
Rinn  iad  cuimse  air  do  chaitheamh 
Ann  an  toiseach  an  latha  dol  sìoa. 


Is  iomadh  gruagach  is  brèideach 

Eadar  Uibhist  is  Slèibhte 
Chaidh  am  mugha  mu  d'  dhèighinn  : 

Laigh  smal  air  na  speuraibh 
Agus  sneachd  air  na  geugaibh, 

Ghuil  eunlaith  an  t-slèibhe 
O'n  là  chual  iad  gu'n  d'eug  thu, 
A  cheann-uidhe  nan  ceud  bu  mhor  prìs. 


3855 


3t60 


Gheibhte  ad  bhaile  mu  fheasgar 
Smùid  mhòr  's  cha  b'e  an  greadan, 

Fir  ùra  agus  fleasgaich 

A'  losgadh  fùdair  le  beadradh, 

Cùim  Ì8  cupaichean  breaca 
Pìosan  òir  air  an  deiltreadh, 

Is  cha  b'ann  falamh  a  gheibhte  iad, 

Ach  gach  deoch  mar  bu  neartmhoire  brìgh 


144  Bàrdachd   GhàidUìi 


9175 


Is  cha  bu  lothagan  cliata 

Gheibhte  ad  stàbull  'gam  biathadh, 
Ach  eich  chruidheacha  shrianach  ; 

Bhiodh  do  mhiolchoin  ,air  iallaibh ; 
Is  iad  a'  feitheamh  ri  fiadhach 

Anns  na  coireanaibh  riabhach ; 
3*W         B'e  mo  chreach  nach  do  liath  thu 

Ma'n  tàinig  teachdair  'g  ad  iarraidh  o'n  rìgh. 

Is  iomadh  clogaid  is  targaid 

Agus  claidheamh  cinn  airgid 
Bhiodh  m'ur  coinne  air  ealchainn  : 
3885  Dhomhsa  b'aithne  do  sheanchas, 

Ge  do  b'fharsaing  ri  leanmhainn 
Ann  an  eachdraidh  na  h-Alban  : 
Raghnaill  òig,  dean  beart  ainmeil, 
O'n  bu  dual  duit  od'  leanmhainn  mòrghnìomh. 


ORAN  DO  DHAOINE  UAISLE  ARAIDH 

Lachlann  MacFhionghuin 

(Lachlann  mac  Thearlaich  Oig) 

floriiit  1700 

3890  Marbhphaisg  air  a'  mhulad  sin 

Nach  d'fhuirich  e  nochd  uam, 
Is  nach  do  leig  e  cadal  domh 

Is  an  oidhche  fada  fuar. 
Ma's  ann  a  dh'iarraidh  cunntais  orm 
3M5  ^  lunn  thu  air  mo  shuain, 

Bheir  mise  treis  an  tràth-sa  dhuit 
Air  àireamh  na  tha  uat. 


Oran  do  Dhaoine  Uaisle  Araidh  145 

Là  ag  siubhal  slèibhe  dhomh 
Is  mi  falbh  leam  fèiu  gu  dlùth, 
^^  Gun  chuidea<;hd  anns  an  astar  sin 

Ach  gunna  glaic  is  cù, 
Gu'n  thachair  clann  rium  anns  a'  ghleann 

Ag  gal  gu  f  ann  chion  iuil : 
Air  leam  gu'm  b'iad  a  b'àillidh  dreach 
390i  D'am  facas  riamh  le  m'  shìiil. 


Gur  iongnadh  leam  mar  tharla  sibh 

Am  fàsach  fada  air  chìil, 
Coimeas  luchd  bhur  n-aghaidhean 

Gun  tagha  de  cheann  iuil. 
3910  XÌY  beannachadh  neo-fhiata  dhomh 

Gu'n  d'fhiaraich  mi,  "  Co  siìibh?' 
Fhreagair  iad  gu  cianail  mi 

Am  briathraibh  mìne  ciuin. 


"  lochd  is  Gràdh  is  Fiùghantae 
^^*  'Nar  triuir  gu'm  b'e  ar  n-ainm, 

Clann  dhaoine-uaisle  cùramach 

A  choisinn  cliìi  's  gach  ball. 
An  uair  phàigh  an  fhèile  cìs  do'n  eug 
Is  a  chaidh  i  fèin  air  chall, 
3920  'Na  thiomnadh  dh'fhàg  ar  n-athair  sinn 

Aig  maithibh  Innse  Gall. 

"  Tormod  fial  an  t-sìigraidh 

Nach  d'fhàs  mu'n  chùinneadh  cruaidh 
Bha  gu  fearail  fiùghantach 
3^*  Is  a  chum  an  dùthchas  suas, 

10 


\i6  Bàrdachd   Gkàidhlìg 

Is  ann  ort  a  bha.  ar  tathaich 
O'n  thugadh  lain  uainn  : 

Is  beag  m'fharmad  rÌ6  na  feumaich 
O'n  a  bheum  na  cluig  gu  truagh. 

3930         "  Bixa,  an  duine  ud  ro  fhlathasach 
Is  e  mathasach  le  cèill, 
Bha  e  gu  fial  fìùghantach 

Is  a  ghiùlan  maith  'ga  rèir ; 
Gre  farsaing  eadar  Arcaibh 
3938  Cathair  Ghlaschu  is  Baile  Bhòid, 

Cha  d'fhuaras  riamh  oide  altrum  ann 
Cho  pailt  ri  teach  MhicLeoid. 

' '  Chaidh  sinn  do  Dhìin-Bheagain 
Is  cha  d'iarr  sinn  cead  'na  thiìr ; 
3940  Fhuair  sinn  fàilte  shuilbhireach 

Lo  f unnailt  is  le  mùirn ; 
Gu'n  do  ghlac  e  einn  le  acarjuchd 

Mar  dhaltachan  'nar  triuir, 
Gu'n  togadh  e  gach  neach  againn 
394«  Gu  maoanta  air  a  ghlìin, 

"  Fhuair  sinn  greis  'gar  n-àrach 
Aig  MacLeoid  a  bha  'san  Diin, 
Greis  eile  glè  shaoibhir 

Aig  a  bhràthair  bha  an  Dùn-tuilm." 
'•*^5  Sin  'nuair  labhair  Fiìighantas 

Dalta  ù.iseil  Dhomhnuill  Ghuirm  : 

"  Bu  tric  leat  a  bhith  sìigradh  rinn, 

Is  cha  b'fhasan  iìr  dhuinn  cuimi. 


Oran  do  Dhaoine  Uaisle  Araidh  147 

"  Ag  èirigh  dhuiun  uoo-airtuetalach 
^^^  Is  biadh  maidne  dhol  air  bord, 

Gheibhte  gach  uì  riaghailteach 

Bu  mhia,nnach  leat  'ga  d'  chòir ; 
Cha  do  chuir  thu  dùil  am  prìobairtich, 
Cha  b'fhiach  leat  a-ch  uì  mor  ; 
3960  Bu  chleachdadh  air  do  dhiuneir  dhuit 

Glaine  fhìona  mar  ri  ceòl. 


Am  fear  bha  air  a'  Chomraich 

Bu  chall  soilleir  dhuiun  a  bhàs 
Ann  au  cùisibh  diìilauais 

Cha  b'  ìidail  thu  measg  chàich  : 
Làmh  sgapaidh  òir  ie  airgid  thu 

Gun  dearmad  air  luchd  dàimh 
I?  gu  mionnaicheadh  na  clàrsairean 

Nach  e  bu  tàire  làimh. 


3965 


39T0         "  Thug  sinn  ruaig  gun  sòradh 

Gu  Coinneach  mòr  nan  cuach ; 
Bii  duine  iochdmhor  teòchridheach  « 

Ts  bu  leòmhannta  e  air  sluagh  ; 
Bha  urram  uaisle  is  ceannais  aige 
^^  Air  fearaibh  an  taobh  tuath  : 

Ch.\  chuirte  as  geall  a  chailleadh  e 
Gu  an  d'fhalaich  oirnn  e  au  uaigh. 

"  O'n  rinn  an  uaigh  bhur  glasadh  orm 
Ts  nach  faic  mi  sibh  le  m'  shùil, 
39«o  Is  cumhach  cianail  cràiteach  mi, 

Is  neo-ardanach  nio  ehùrd, 


148  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Is  mi  cuimhneaclia>dli  nam  bràithrean  ain 

A  b'àillidh  dreaeh  is  gnùis : 
Gur  tric  a  chum  sibh  coinne  rium 
3985  Aig  Coinneach  anns  a'  Chiiil. 

"  An  t-Ailpineach  dubh  fìrinneach 
'Gan  dùthchas  cian  an  Srath, 
D'an  tig  na  h-airm  gu  sgiamhach 
Ge  bu  riabhach  leinn  do  dhath, 
3990  Bu  làmh  a  dheanadh  fìadhach  thu 

Gun  dàil  bu  bhiadhtach  math, 
Do  bhàs  a  chràidh  am  bliadhna  mi : 
Mo  bhriathar,  b'fhiach  mo  sgath. 

"  Bu  chuimte  glan  do  chalpannan 
3^9'  Fo  shliasaid  dhealbhaich  thruim ; 

Is  math  thig  breacan  cuachach  ort 

Mu'n  cuairt  an  fhèile  cruinn  : 
Is  ro  mhath  thigeadh  claidheamh  dhuit, 
Sgiath  laghach  nam  ball  grinn  : 
^ooo  Cha  robh  cron  am  fradharc  ort 

Thaobh  t'aghaidh  's  cìil  do  chlun. 

"  An  am  togbhail  niàil  do  dhùthchannan 
Is  'ga  dhlùthachadh  riut  fèin, 
Bhiomaid  air  'nar  stiùbhartan 
^oo'  Is  'nar  triuir  gu'm  bìomaid  rèidh. 

Cha  do  tbog  sinn  riamh  bo  Shamhna  dhuit, 

An  am  Bealltuinn  cha  do  lèibh, 

Cha  Yoh.6  thug  oich  air  tuathanach : 

Bu  mhò  do  thruas  ri'm  feum." 


Oran  du  Dhaoine  Uaisle  Araidh  1^9 

^i*  Bha  an  duine  ud  'na  charaid  dhomh 

Is  cha  char  dhonih  chliii  a  sheinn  ; 
Mus  can  càch  gur  masgull  e 

Leig  thairis  e  'na  thìm ; 
Do  bhàs  a  dh'fhàg  mi  muladach 
^15  is  ann  chluinnear  e  '§  gach  tìr; 

Cha  b'iongnadh  mi  'gad  ionndrainn 
An  am  cunntas  thoirt  'san  t-suim. 

Is  mi  smuainteach  air  na  saoidhean  sin 
Is  a  bhith  'gan  caoidh  gu  truagh, 
^^  Is  amhuil  dhuinn  tha  buinnig  ann 

Bhith  tathaich  air  lorg  fhuar. 
An  taobh  a  chaidh  iad  seachad 

Is  an  teid  dachaigh  uile  an  sluagh 
Dh'eug  Eanruic  prionnsa  Shaghsunn, 
^^  Is  cha'n  fhaicear  e  gu  luain. 


ORAN  NAM  FINEACHAN  GAIDHEALACH 

Iain  Dubh  Mac  Iain  Mhic  Ailein 

Ìloniit   1700 

Is  ì  so  an  aimsir  a  dhearbhar 

An  tairgneachd  dhùinn, 
Is  bras  meanmnach  fìr  Alban 

Fo  an  armaibh  air  thùs. 
^^  An  uair  dh  èireas  gach  treun  laoch 

'Nan  èideadh  glan  ùr 
Le  rùn  feirge  agus  gairge 

Gu  eeirbhis  a'  chrùin. 


150  Bàrdachd  Ghàidhhg 

Thèid  maithe  na  Gàidhealtachd 
*^  Glè  shanntach  's  a.  chiìis, 

Is  gur  lìonmhor  each  seangmhear 

A  dhannsas  le  sunnd  : 
Bidh  Sasunnaich  caillte 

Gun  taing  dhaibh  d'a  chionn, 
♦040  Bidh  n.a  Frangaich  'na-n  campaibh 

Glè  theann  air  an  cìil. 


An  uair  dh'èireas  Clann  DomhnaiU, 

Na  leòmhainn  tha  garg, 
'Nam  beòbheithir  mhor  leathann 
♦^  Chonnspunnach  gharbh, 

Luchd  seasamh  na  còrach 

'Gan  ordugh  làmh  dhearg, 
MjO  dhòigh  gu'm  bu  ghòrach 

Dhaibh  tòiseachadh  oirbh. 

^^  Tha  Rothaich  's  Rosaich  gle  dheònach 

Air  toidheachd  'nar  ceann, 
Barraich  an  treaa  eeòrsa 

Tha  an  comhnuidh  measg  Ghall. 
Clann  Donnchaidh,  cha  bhreug  so, 
4055  Gu'n  èireadh  leibh  's  gach  àm, 

Is  clann  Reubhair  fir  ghleusda 
Nach  èisd  gun  bhith  annt'. 

Clann  an  Aba  an  seòrsa 
Thèid  bòidheach  fo'n  triall, 
*''  Is  glan  ccmhdach  a'  chomhlain 

Luchd  leònadh  nam  fiadh: 


Oran  7iam  Fineachan  Gàidìiealach  151 

lad  fèin  is  Clann  Phàrlain, 

Dreain  àrdanax:h  dian, 
I3  anu  a  b'àbhaist  'gar  n-àireamh 
^  Bhith  am  iàbhar  Shiol  Chuinn. 


Na  Leòdaich  am  pòr  glan 

Cha  b'  fhòlach  bhur  sìol, 
Dream  rìoghail  gun  fhòtus 

Nan  gòreaid  's  nan  sgiath. 
^•^  Gur  neartmhor  ro-eòlach 

Bhur  n-òigfhir  's  bhur  liath, 
Gur  e  cruadal  bhur  dualchas  : 

Is  e  dh'  fhuasgail  oirbh  riamh. 

Clann  Fhionghuin  o'n  Chrèithich 
^^  Fir  ghlè  ghlan  gun  smùr, 

Luchd  nan  cuilbheirean  gleusda 

An  àm  feuma  nach  diùlt. 
Thig  Niallaich  air  sàile 

Air  bhàrcaibh  nan  sùgh 
L©  an  cabhlach  luath  lànmhòr 

O  bhàdhun  nan  tùr. 


Clann  Ghille-Rathain  o'n  DreòlLainn 
Thèid  sanntach  'san  niaig, 

Dream  a  cliìosaicheadh  ainneart 
**•*  Gun  taing  choisinn  buaidh  ; 

Dream  rìoghail  do-chìosaicht' , 
Nach  fltrìi'chdadh  do'n  t-sluagh : 

Is  iomadh  mìiidh  deae  dìreach 
Bheir  inntinn  duibh  suas. 


152  -  Bàrdachd  Gkàidhlig 

^•**  Gur  guineach  na  Duibhnich 

An  àm  bhriseadh  cheann, 
Bidh  cnuacan  'gan  spuacadh 

Le  cruadal  bhur  lann  ; 
Dream  uasal  ro-uaibhreach 
4095  Bu  dual  bhith  'san  Fhraing : 

Ib  ann  o  Dhiarmaid  a  shìolaich 
Pòr  lìonmhor  nach  ga,nn. 

Tha  Stiùbhartaich  ùr  ghlan 
'Nam  fiùrain  gun  ghiamh, 
41M  Y'iY  shunndach  nan  lìith-chleaft 

Nach  tionndaidh  le  fiamh; 
Nach'  gabh  cìiram  roimh  mhùiaeig, 

Cha  b'fhiìi  leo  bhith  crìon  : 
Cha  bu  shiigradh  do  Dhubhghall 
4106  Oùig  a  bhuin  dibh. 


Gur  lìonmhor  làmh  theom.a 

Tha  aig  Eoghann  Loch-iall, 
Fir  cholganta  bhorganta 

As  oirdheirce  gnìomh ; 
4110  ij^d  jna.r  thuilbheum  ar  chorrghleus 

Is  air  chonfhadh  ro-dhian ; 
Is  i  mo  dhiiil-se  an  àm  rìisgaidh 

Nach  diiìlt  sibh  dol  sìos. 


CUinn  Mhuirich  nach  sòradh 
*^*  A'  ohonnspairn  ud  ial, 

Dream  fhuilteach  gun  mhorchuis 
'Gan  còir  a  bhith  fial  ; 


4136 


4136 


Oran   ìhuìi  Fineuchan  Gàidhealach  153 

Gur  gaisgeil  fìor-sheòlta 

Bhur  mòr  thionail  chiad  : 
Nì  9Ìbh  spòltadh  is  feòlach 

A'  stròiceadh  fo'n  ian. 


Tha  Granndaich  niar  b'àbhaist 

Mu  bhràigh  Uisge  Spè, 
Fir  làidir  ro-dhàicheil 

Thèid  dàna  anns  an  streup ; 
Nach  iarr  càirdeas  no  fàbhar 

Air  nàmhaid  fo'n  ghrèin : 
Ts  i  bhur  làmhach  a  dh'  fhàgae 

Fuil  bhlàth  air  an  fheur. 


^i**  Tha  Frisealaich  ainmeil 

Aig  seanchaibh  nan  orìcch, 
Fir  gharbha  ro-chalnia: 

Bhur  fearg  cha  bu  shìth. 
Tha  Catanaich  foirmeil, 
^*  Ib  i  an  armachd  am  miann  : 

An  Cath  Gairbheach  le'r  n-armaibh 
Do  dhearbh  sibh  bhur  gnìomh. 

Clann  Choinnich  o  thuath  dhuinn 
Luchd  bhuannachd  gach  cìs, 
4140  Gur  fuasgailteach  luathlàmhach 

Bhur  n-uaislean  'san  strì; 
Gur  lìonmhor  bhur  tuathcheathairn 

Le  am  buailtibh  de  nì ; 
Thig  sluagh  dùmhail  gun  chunntas 
*i^  A  dùthaich  MhicAoidh. 


154  Bàrdachd  Ghàidhìig 

Nis  o  chuimhnich  mi  m'  iomrall, 

Is  fàth  ionndraichinn  àd, 
Fir  chunbha-lach  chuimte 

Ni  cuimse  le'n  làimh ; 
4110  Nach  dèan  iomluas  mu  aonchuis 

A  chionn  iunntais  gu  bràth  : 
Gur  muirneach  ri'n  iomradh 

Clann  Fhionnlaigh  Bhràigh-Mharr. 

Thig  Gordanaich  's  Greumaich 
^^■*  Grad  gleusda  as  gach  tìr, 

An  cogadh  rìgh  Seurlas 

Gu'm  b'fheumail  dha  sìbh ; 
Griogaraich  nan  geur  lann 
Dream  spèiseil  nam  pìos  ; 
4160  Xr  leam  gu'm  b'i  an  eucoir 

An  uair  dh'  èighte  eibh  sìos. 

Siosalaich  nan  geur  lann 
Thèid  treuu  air  chìil  arm, 

An  Albainn  's  an  Eirinn 
*!•*  B'e  bhur  beue  a  bhith  garg ; 

An  àm  dol  a  bhualadh 
B'e  an  cruadal  bhur  calg  : 

Bu  ghuineach  bhur  beuman 
An  uair  dh'èireadh  bhur  fearg. 

4iTe  Na'm  biodh  gach  curaidh  treunmhor 

Le  cheile  'san  àm, 
lad  air  aon  inntinn  dhìrich, 
Gun  fhiaradh,  gun  cham, 


Moladh  air  Maighistir  Eideard  Lùid  155 

lad  cho  cinnteach  ri  aon  fhear 
*17S  is  iad  tìtheach  air  geall, 

Dh'  aindeoin  mùiseig  nan  Dubhghall 
Thig  cùis  thar  an  ceann. 


Do  chuireadh  na  Eainn-sa  cuideachd  le  Mr  EoiN  Mxc 
Ghille-Eoin,  Minisdir  an  t-Soisgeul-sin  Chriosd,  ann  ' 
n-Eaglais  Chille  yuoinein,  ann  a  Muile,  aon  d'oileanaibh 
Innse  Gall  a  nAlbainn  (1707). 

Ordin.   1702,  ob.   1756 

xMr  teachd  o'n  Spàin  do  shliochd  an  Ghaoidliil  ghìais, 
Is  do  shliochd  na  Milidh  'n  fhine  nacli  budh  tais, 
*^^     ivudh  nihòr  a  iiscleo  'egach  fòd  air  cruas  a  nlann, 

Air  fìlidheachd  fòs,  's  air  foghlum  nach  budh  glìann. 
Isuair  a  dh'fhàs  a  mpor  ud  mòr  a  bhos  is  thall 

Bhi  meas  is  pris  fa'n  Ghaoidlieilg  anns  gach  ball. 
A  teanga  lionmhor  bhrioghmhor  bhlasda  bhinn, 
*!**         Is  an  chan'mhain  thartrach  liobhtha  ghasta  ghiinn. 
A  ccuirt  na  Riogh,  ri  mile  bliadhain  is  trèall 

Do  bhi  si  an  tùs,  mun  do  thog  caint  Dhubhghall 
ceann. 
Gach  file  is  Bard,  gach  Lèigh,  Aoedan  is  Draoi 

Druinich  is  Sheanchaidh  fòs,  gach  ealadhain  sliaor, 
♦i^     Do  thug  Gathelus  leis  o'n  Eighpht  a  nall, 

San  Ghaoidhelg  sgriobh  iad  pud  le  gniomh  a  mj)  :a.nn. 
Na  diadh're  mòr  budh  chliil  's  bu  ghloir  do'n  cl'ìcir 

'San  lè  gu  tarbhach  labhariud  briathra  Dè. 
Ifl  i  labhair  Pàdraic  'nninse  Fàil  na  Riogh 
^'^''''         Ih  an  fciidh  caomh-sin  Colum  naomhtha  'n  l. 


156  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Na  Francaigh  Hobhtha,  lean  gach  tir  a  mbeus, 

O  I  na  ndeòraidh  ghabh  a  mfoghlum  frèinih. 
B'i  bh'oide  mùinte  luchd  gach  duthcha  is  teangth', 
Chuir  Gaill  is  Dubhghaill  chuice  an  t-iùl  's  a  nclonn. 
^^     Nois  dh'fholbh  si  ùainn  gu  tur,  mo  nùar  '3  mo  chreach, 
Is  tearc  luchd  a  gaoil,  b'e  sud  an  saogh'l  fa  seach. 
Thuit  i  'san  tùr  maraon  le  h-ùghdraibh  fèin, 

Is  na  riaith'   rnbudh   dùth  i,   ghabh  do  cumhdach 
spèis, 
Reic  iad  san  chùirt  i,  air  caint  ùir  6  n-dè 
**06         le  Jo  thrèig  le  tàir,  budh  nàr  leo  ngcàn'mhain  fèin. 
Air  sàr  O  Liath  biodh  àgh  is  cuimhne  is  buaidh, 

Do  rinn  gu  h-ùr  a  dùsgadh  as  a  h-uaimh. 
Gach  neach  'ta  fhrèimh  o'n  Ghaoidhil  ghleusda  gharg 
Is   gach   droing   do'n   dùth   an   chan'mhain   ùd   mar 
chainnt, 
^io     Gach  aon  do  chinn  air  treabh  's  air  linne  Scuit 

An  duais  as  fìach  thu  is  co^r  gu  n-iocfad  dhuit, 
O'n  Bhanrighinn  air  an  traths  a  bhfuil  an  crun 

Go  nuig  an  bochd  do  n-àite  nochd  an  diin. 
Bhi  'nainm  's  a  n-euchd  6  linn  na  nceudan  àl 
4215         Xre  meath  na  Gaoidheilg  dol  a  cuimhne  chàich. 
Nois  a,lladh  'n  gniomh,  chluinn  criocha  fada  thall 

Is  deir  siad  le  chèil',  ''  bhi  Gaoidhil  èin  uair  ann." 
Is  ni's  fearr,  a  shaoi,  biaidh  briathra  liobhtha  'nar 
beul, 
Làn  seadha  is  brigh  le'r  nochdfar  firinn  Dè. 
♦220     Cia,  fìos  an  Ti  chuir  ann  Ahaliab  tùr 
Is  a  mBesalèel  a  thogbhàil  àrois  ùir, 
Nach  è  so  f  èin  a  ghluais  '(S  a  ghleus  O  Lùid 

Le  tuigse  ghèir  le'r  dtug  se  an  ceum-sa  tèid  ? 
Bhrigh  bheith  'na  run  ainm  dheanamh  cliuiteach  mor 
4225         ^ij.  foadh  na  ccrioch-sa  a  nd'fhuair  na  Gaoidhil  c6ir. 


Cumha  MhìcLtoid  157 

Gu  b'amhluidh  bhios,  's  gach  neach  do  chi  an  16 
Biodh  t-ainm-sa  egriobhth'  'na.  chridh  an  litreach 
òir, 
Agus  'na  chuimhne;  is  gheibh  thu  choidhch  ùam  fèin 
Beannachd  Ì8  fàilt,  lem  chridhe  lem  laimh  'b  l^em 
bhcul. 


MARBHEANN  DO  SHIR  TORMOD  MACLEOID 
a  dh'  eug  air  an  treas  là  dt' n  Mhàirt,  's  a  bhliadhna  1705 

Maibi  Nighean  Alasdair  Euaidh 
circa   1615—1707 
*230         Cha  sùrd  cadail 

An  rùn-s'  air  m'aigne, 
Mo  shùil  f  rasach 
Gun  sùrd  macnais 
S  a'  chùirt  a  chleachd  mi 
4235  Sgeul  ùr  ait  ri  èisdeachd. 

Is  trom  an  cudthrom  so  dhrùidh 
Dh'fhàg  mo  chuislein  gun  lùth, 
Is  tric  snighe  mo  shùil 
A'  tuiteam  gu  dlùth, 
4240         Chaill  mi  iuchair  mo  chùil : 

An  cuideachd  liichd-ciuil  cha  tf'c!  nii. 

Mo  neart  's  mo  threoir 
Fo  tha«gaidh  bhòrd, 
Sar  mhac  Mhic  Leoid 
42^5         N'am  bratach  sròil, 
Hu  phailt  mu'n  òr, 
Hu  bhinn  caismeachd  sgeoil 

Aig  luchd-astair  is  ceoil  na  li-Eireann. 


158  Bàrdachd  Gìiàidhlig 

Co  neach  d'an  eòl 
4250         Fear  t'fhasain  beò 

Am  blasdachd  beoil 

Is  am  maise  neoil, 

An  gaisge  gleois 

An  ceart  's  an  còir, 
4255  Gun  airceas  no  sgleò  fèile  ? 


Dh'  fhalbh  mo  shòlas : 
Marbh  mo  Leòdach 
Calma  cròdha 
Meanmnach  ròghlic ; 
4260         Dhearbh  mo  sgeoil-sa 
S eanchas  e olais 
Gun  chearb  foghluim : 

Dealbhach  ròghlan  t-èa^asg. 

An  treas  là  de'n  Mhàirt 
4265         ph'  fhalbh  m'  aighear  gu  bràth  ; 
B'i  sud  saighead  mo  chràidh 
Bhith  'g  amharc  do  bhàis, 
A  ghnùis  fhlathasach  àilt, 
A  dheagh  mhic  rathail 
^270  An  àrmuinn  euchddich, 

Mac  Ruairidh  reachdmhoir 
Uaibhrich  bheachdail, 
Bu  bhuaidh  leatsa 
Dualchas  farsaing 
^275  Snuadh  ghlaine  pearsa 

Cruadal  's  smachd  gun  eucoir. 


ha  MhicLeoid  159 


Uaill  is  aiteas 
Is  aun  bhuat  gu  faighte, 
Ri  uair  ceartais 
<C80         Fuasgladh  facail 

Gun  ghruaim  gun  lasan 

Gu  suairce  snasda  reusant'. 

Fo  bhiìird  an  cistidh 
Chaidh  grunnd  a'  ghliccais, 
4285         Fear  fiùghant  miosail 
Cuilmeach  gibhteil, 
An  robh  cliù  gun  bhriseadh  : 

Chaidh  ìir  fo  lic  air  m'  eudail. 

Gnùis    na   glaine 
42^         Chuireadh  sùrd  air  fearaibh, 
Air  each  crìiidheach  ceannard 
Is  lann  ùr  thana  ort 
Am  beairt  dhlùth  dhainginn 

Air  cùl  nan  clannfhalt  teudbhuidh' 

4295         ig  iomadh  fear  aineoil 

Is  aoidh  's  luchd  ealaidh 

Bheir  turnais  tamull 

Air  crùintidh  mhalart 

Air  iuil  's  air  aithne : 
4300  Bu  chliù  gun  aithris  bhreug  e. 

Bu  tu  an  sìoth-thàmh  charaid 
Ri  am  tighinn  gu  baile, 
01  dian  aig  fearaibh 
Gun  strì  gun  cbarraid, 
^--^         Is  bu  mhiann  leat  mar  riut 

Luchd  innse  air  annas  sgeula. 


160  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Bu  tric  uidh  chàirdean 
Gu  d'  dhìin  àghmhor, 
Suilbhir  fàilteach 
4310         Cuilnimhor  st-àtail 

Gun  bhuirb  gun  ardan, 

Gun  diùlt  air  mhàl  nan  dèirceach. 

Thu  à  sliochd  Olghair 
Bha  mòr  morghail, 
4315         Nan  seòl  corrbheann 

Is  nan  còrn  gormghlas 
Nan  oeòl  orghan, 

Is  nan  seòd  bu  bhorb  ri  èiginn. 

Bha  leth  do  shloinnidh 
«20         Ri  siol  Cholla 
Nan  cìos  troma 
Is  nam  pìos  soilleir 
Bho  chòigeamh  Chonnacht : 

Bu  lìonmhor  do  loingeas  brèidgheal. 

4325  is  iomadh  gàir  dhalta 

Is  mnài  bhasbhuailt 

Ri  là  tasgaidh : 

Cha-'n  fhàth  aiteie 

Do  d'  chàirdean  t'  fhaicsin 
4330         Fo  chlàr  glaiste  : 

Mo  thruaighe,  chreach  an  t-eug  siiin ! 

In2;hean  Sheumais  nan  criìn 
Bean-chèile  ghlan  ùr 
Thug  i  ceud-ghràdh  da  rùn, 
^^         Bu  mhor  a  h-aobhar  ri  sunnd 

An  uair  a  shealladh  i  an  gniìis  a  cèile. 


Oniìi   M6r  Jfhic  Leoid  161 

Is  i  fhras  nach  ciuin 
.  A  thàinig  as  ìir 
A  shrac  ar  siuil 
«40         is  a  bhrist  ar  stiuir 

Is  ar  cairt  mhaith  iuil 

is  ar  taice  cùil 

Is  ar  caidreabh  ciuil 

Bhiodh  againn  'nad  thùr  èibhinn. 

4345         is  mor  an  iunndrainn  tha  bhuainn 

Air  a  dùnadh  's  an  uaigh 

Ar  cùinneadh  's  ar  buaidh 

Ar  ciiram  's  ar  n-uaill 

Is  ar  sìigradh  gun  ghruaim  : 
4350         is  fada  air  chuimhne  na  fhuair  mi  fèin  deth. 


OKAN  MOR  MHIC  LEOID 

RUAIRIDH    MaC    MHriRICH 

(An  Clarsair  Dall) 
164G— c.   1725 

Tha  acaid  'gam  thadhal 

Dh'fhàg  treaghaid  am  chliabh  gu  goirt, 
O  na  rinneas  air  m'  aghart 

Ad  dheidh-sa  an  triall  gun  toirt ; 
^^         Tha  mise  ort  an  tòir 

Is  mi  a'  meas  gu  robh  còir  agam  ort : 
Mhic  athar  mo  ghràidh, 

Is  tu  m'aighear  's  tu  m'àgh  's  tu  m'olc. 

11 


162  Bàrdachd  Ghàidhliy 

Chaidh  a'  chuibhle  rnu'n  cuairt, 
*360  Grad  thionndaidh  gu  fuachd  am  blàtha; 

Do  chunnacas  fèin  uair 

Dùn  ratha.  nam  buadh  so  thràigh ; 
Gheibhte  ann  tathaich  gach  duain, 

Ib  moran  maitheas  gun  chruas  gun  chàs ; 
4*w         Dh'fhalbh  an  latha  sin  uainn, 

Is  tha  na  tighean  gu  fuaraidh  fàs. 

Chaidh  mac-alla  as  an  Diin 

An  àm  sgarachduinn  dùinn  r'ar  trÌAth, 
Is  ann  a  thachair  e  rùinn 
4370  Ar  seacharan  bheann  is  shliabh. 

Labhair  esan  air  thùs, 

"  A  rèir  mo  bheachd-sa  gur  tu,  ma'e  fìor, 
So  chunnacas  air  mhùirn, 

Roimh  an  uiridh  an  Dùn  nan  cliar." 


^*'"     "  A  Mhic-alla  nan  tur, 

Is  e  mo  bharail  gur  tù-so  bha 
Ann  an  talla  nam  Fiann, 

Ili  aithris  air  ghnìomh  mo  làmh." 
"  Tà  mi  am  barail  gur  mi, 
♦380  is  gu  bu  deacair  dhomh  fhèin  bhith  'm  thàmh, 

Ag  èisdeachd  prosmunn  gach  ceoil 

Ann  am  fochair  Mhic  Leoid  an  àigh." 

"  A  Mhic-alla  so  bhà 

Anns  a'  bhaile  an  do  thàr  mi  m'  iùl, 
4386         ig  aj2ii  a  nis  dhuinn  is  lèir 

Gu  bheil  mis  's  tu  fèin  air  chùl ; 


Oran  Mòr  Mhic  Leoid  163 

A  rèir  do  chomais  air  sgeul, 

O'n  Ì6  fear  comuinn  mi  fèin  is  tii, 
Bheil  do  mhuinntearas  buan 
^^  Air  an  triath  ud  d'an  dual  an  Dùn?" 

' '  Tha  Mac-alla  f o  ghruaim 

Anns  an  talla  am  biodh  fuaim  a'  cheòil, 
An  ionad  tathaich  nan  cliar, 

Gun  aighear  gun  mhiadh  gun  phòit, 
^95         Gun  mhire  gun  mhùirn 

Gun  iomrachadh  dlùth  nan  còrn 
Gun  chuirm  gun  phailteas  ri  dàimh, 
Gun  mhacnas  gun  mhànran  beoil. 

"  Is  mi  Mac-alla  bha  uair 
^^  Ag  èisdeachd  farum  nan  duan  gu  tiugh, 

Far  am  bu  mhùirneach  am  beus 

An  àm  dùbhradh  do'n  ghrèin  'san  t-sruth; 
ì'ar  am  b'  fhoirmeil  na  seoid, 

lad  gu  h-organach  oeòlmhor  cluth : 
^5         Ge  nach  fhaicte  mo  ghnùis 

Chluinnte  aca  'san  Dìin  mo  ghuth. 

"  An  àm  èirigh  gu  moch 

Ann  an  teaghlach  gun  sprochd  gun  ghruaim, 
Chluinnte  gleadhraich  nan  dos 
*^io  Is  a  cèile  'na  cois  a'n  t-suain  ; 

An  tràth  ghabhadh  i  làn 

Is  i  chuireadh  os  àird  na  fhuair, 
Le  meoir  cheanalta  ghnìomhach 
Dhrithleannach  dhìonach  luath. 


164  Bàrdachd  Ghàidhlig 

4415     "  is  bhiodli  a  riaiiadair  fèiu 

Ag  cur  dh'  fhiachaibh  gur  h-e  bhicdìi  aiin, 
Is  e  ag  èirigh  'nam  mcasg 

Is  an  èigheadh  gu  tric  ''na  cheann  ; 
Ge  do  b'  àrd  leinn  a  fuaim 
4420  Cha  thuairgneadh  e  sinn  gu  teann, 

Chuireadh  tagradh  'nam  chluais 
Le  h-aidmheil  gu-luath  's  gu  mall. 

"  An  tràth  chuirte  i  "na  tàmh 

L^  furtachd  'na  fàrdaich  fèin, 
*426         Dhomhsa  b'fhurasda  a  ràdh 

Gu'm  bu  chuireideach  gàir  nan  teud ; 
Le  faghar  do  mheur 

Ag  cur  innealtas  chàich  an  cèill, 
Rìgh,  bu  shiìibhlach  ri  m'  chluais 
4430  An  laghadh  le  luae  do  mheur. 

"  Ann  san  fheasgar  'na  dhèidh 

An  am  teasdadh  do'n  ghrèin  trath  nòin, 
Fir  a'  cnapraich  mu'n  chlàr 
Is  cath  air  a  ghnàth  chur  leo ; 
4435         Dà  chomhairleach  ghearr 

Gun  labhairt,  ge  b'  àrd  an  glòir, 
'S  a  rìgh,  bu  thìtheach  an  guin 
Air  dhaoine  gun  fhuil  gun  fheoil. 

"  Gheibhte  fleasgaich  gun  ghràin 
4440  Fir  a'  macnas  le  gràdh  gun  ghruaim, 

Is  mnài  fìonn  an  fhuilt  lèidh 

Cur  an  grinneis  an  cèiU  le  stuaim ; 


Marhhrunn   Mhic  Alasdair  166 

An  dèidh  ceileireadh  beoil 

Daniisa  oileanach  òrdail  sua^s, 
^^5         Le  fear  bogha  d'an  còir, 

Chumail  modha  ri  pòr  an  cluas. 

"  Beir  an  t-soraidh  so  uani 

Gu  beachdaidh  gu  Ruairidh  òg, 
Agus  innis  da  fèin 
^^  Meud  a  chunnairt  ma's  e  Mac  Leoid; 

E  dh'amharc  'na  dhèidh 

Air  an  lain  so  dh'eug  's  nach  beò 
Gu  bu  saidhbhir  a  chliù, 

'S  cha'n  fhàgadh  e  'n  Dùn  gun  cheòl. 

^^     "  Ri  linn  nan  linntean  do  bhà 

Mi  tathaich  a  ghnàth  'san  Dùn, 
Ri  linn  iomadh  Mac  Leoid 

Cha  b'  uireasbhuidh  eòlais  dùinn ; 
Is  cha'n  fhaca  mi  riamh, 
*^  O  na  ghineadh  mo  thriall  air  thiis, 

Gun  Taoitear  gun  Triath 

Gun  Tighearna  riamh  an  Dùn." 


MARBIIRAINN  MHIC  ALASDAIR  TRIATH  NA 
LUIBE. 

Ach,  'se  an  samhradh  a  chuar  sinn 
Is  a  shèid  oirnn  a'  ghaoth-chuartain, 
*^     A  leig  ar  creat  ris  an  fhuaradh, 

A  leag  ar  dionchleith  's  ar  stuadhaidh, 

Do  fhrois  ar  cruithneachd  tiugh  dualach, 
Ar  n-abhall  ard  's  ar  coill-chnuasaich, 

Dh'fhàg  ag  gàrthaich  mar  uain  sinn  mu'n  chrò. 


166  BàrdacJid  Ghàidhlig 

4470     A  thriatli  na  Lùibe  is  na  fèile, 
Bu  neamh-Kibacli  do  bbeusa ; 
Bu  teòghradhach  carthannach  ceutfach 
Ciuin  iochdmhor  acartha  dèirceach  : 
Creach  gach  truagh  agus  treun  thu, 
4^"'»         Chinn  a'  chruadail  's  na  cèille, 

Bhith  'n  leabaidh  uaignich  'nach  èirich  le  ceòl. 


Am  feasd  cha'n  fhaic  mi  fear  t'aogais, 

Do  chroidhe  fial  nax^h  raibh  gaoid  ann, 
Ach  seirc  is  mòrchuis  is  daonnachd 
4480         Bòsd  no  bròd  cha  raibh  't'  aorabh ; 
Is  goirt  leam  gàir  agus  aobhar 

Gach  lag  's  gach  làidir  'gad  chaoineadh, 
Fhir  nach  oeileadh  do  ghaol  doibh  's  tu  beò. 

Bu  saoitheil  rìoghail  's  gach  aiceachd 
4485         An  leomhann  mordhalach  reachdmhor; 
Caraid  èiginn  is  airce, 

Trom  air  tuath  cha  do  chleachd  thu  ; 
Is  da'm  biodh  fear  lompais  gun  bheartas 
Mhaithte  an  t-suim  dho  ma'n  creachte  e  : 
4490     lad  ,a  nis  gun  chul-taice  's  a'  mhòd. 

Cha  raibh  t'uaisle  r'a  crìobadh : 

Bu  tric  mu  d'  ghuailnibh  air  sìoladh 
'Na  bras  fhuarana  brìoghmhor 

Dh'fhan  gan  truailleadh  o'n  dìlinn 
4495     D©  shìol  bhuadhach  na  rìoghrmdh 

Chinneadh  Scuit  agus  Mhilidh, 
Is  gach  fuil  uaibhreach  'san  rìoghachds'  ann  ad  fheoil. 


Marhhrarm  Mhic  Alasdair  167 

An  crann  as  dìrich  r'a  sheanchas 

O'n  a  shìolaich  e  an  Albain  : 
**oo     Mac  Ghille-Bhrìde  nan  Garbhchrioch 

Cholla  Ì8  Chuinn  rioghaibh  Banbha 
De'n  treibh  rìoghail  sin  Eireamhoin 

Leis  an  do  chìosaichte  Tuath  Danmhainn : 

Is  e  mo  chreach  thu  d'an  leanmhainn  cho  òg. 

^^     Ard  Mhic  Alasdair  chliuitich^ 

A  thriath  nam  bratach  's  nan  lùireach, 
Nan  egiath  's  nan  clogada  cumhdaidh, 

Is  beam  an  sluaighibh  ar  dùthch'  thu, 
An  am  na  caonnaig  a  dhùsgadh, 
*5ifl         Is  nan  geur  lann  a  rìisgadh, 

Nach  tarruing  thu  an  dluths  doibh  le  ceòl. 

Bu  mhìlidh  curant-a  calm  thu, 

Leòmhann  fuileachdach  meanmnach, 
Triath  fea-r  cath  agus  comhlann  ; 
**15         ig  cian  a  Breatann  chuaidh  ainm  ort; 
Dh'fhairich  cloiginn  do  naimhdean 

Gu  raibh  cudtrom  ad  armaibh : 
B'iomadh  banntrach  od  chiorrbhadh  am  bròn. 


Confadh  t'fheirge  an  tràth  dh'èireadh 
*520         Mar  leomhann  ocrach  a'  bèioeadh  ; 
Mt  thorunn  tuinne  re  treunghaoith 

Fuaim  do  loinne  re  speiceadh ; 
Riamh  a'  ghealtachd  nior  lèigh  thu, 
Ach  an  uckd  fir  do  thèagbhail : 
*52i     Bhiodh  e  cinnte  as  an  eug  o  do  dhorn. 


168  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Ach  dh'  fholaich  'm  fòd  o  do  shealbh  thu, 
Is  da'm  b'ann  le  fòirneart  do  nàimhdeau, 

Bu  lìonmhor  tòiseach  is  ceannphort 
Eadar  Breatann  is  Banbha 
4530     Bhiodh  deanntrach  teineadh  d'an  armaibh 
l6  tuilte  f ola  le  h-aibhnibh 

An  uair  a  nochdte  mu  d'  dhearmail  an  sròl, 


Ach  rìgh  an  uamhainn  chuir  sèisd  riut, 
An  nàmh  nach  diongfann  an  t-euchdachj 

Is  nach  gabh  tiomadh  ri  deuraibh 
Banntraich  dìleachd  no  oighre : 

A  rìgh  chruthaich  's  d'an  gèill  sinn, 
Do  throm-bhuille  so  leir  sinn  : 

O  is  tu  loit  sinn  's  tu  lèighiseas  ar  leòn . 


4S3B 


4545 


CATH  RAON-RUAIRIDH   (1689) 
Iain  Lom 

circa   1620—1710 

4540     An  ainm  an  àigh  ni  mi  tùs 

Air  a'  mheanm-sa  tha  am  rìin : 

Cha'n  i  an  aimsir  mu'n  diiin  an  Cèitein  oirnn. 


Nach  fhaic  sibh  loingeas  an  Rìgh 
Cur  an  spionnaidh  gu  tìr : 

Cha'n  e  an  t-Uilleam  tha  mì  cho  dèigheil  air. 


Ach  Righ  Seumas  's  a  shìol 

A  dh'orduich  Triath  gu  ar  dìon : 

Cha  rìgh  iasachd  d'am  fiach  dhuinn  gèilleachdainn. 


Cath  liaoìi-lhiairidJi  169 

Ach  mur  tig  tliu  air  ball 
*550     is  do  lèint-e-criosa  'gan  call, 

Is  ceud  misde  leam  thall  'san  Eiphit  thu. 

An  comunn  ciatalach  tlàth 
Shuidh  an  ionad  nan  Stàit, 
Mar  choi-meata  chuir  Sàtan  seula  riu, 

^^     Paca  sligheach  nan  cealg 

D'am  bu  dligheach  a'  mheirg, 

Dhubh  am  fitheach  le  salchar  eucoir  sibh. 

Cha  b'e  am  brathadair  còir 
Bha  cur  gabhail  fo'n  fhòid, 
4560     Ach  fear  an  tigh  nach  bu  chòir  bu  phèacan  duibh. 

Anns  a'  bheithe  bheag  òg 

Bha  fo  bhaile  Mhic  Dheòrs', 

Gur  h-iomadh  fearr  sròil  bha  reubta  ann. 


4665 


Is  iomadh  bioraid  is  gruag 

Bha  'g  an  spealtadh  mu'n  cnuac : 

Bha.  fuil  dhaite  'na  stuaidh  air  feur  a  muigh. 

Fhuair  sibh  deannal  'sa  choill 
O  lannaibh  shìol  Chuinn 

Chuir  'nar  deannaibh  thar  tuinn  trom-chreuchdach 
sibh. 


^''o     An  Raon-Ruairidh  nam  bad 
Is  lìonmhor  uaigh  is  corp  rag, 
Mile  sluasaid  is  oaib  'gan  lèidigeadh. 


170  Bàrdachd  Ghàidhlig 

A  shàr  Chlebheris  nan  each, 
Bn  cheann-feadhn'  thu  air  feachd : 
4575     Mo  chreach  lèir  an  tùs  gleac  mar  dh'èirich  dhuit. 

Bu  lasair  theine  dhoibh  t'fhearg 

Gus  an  d'èirich  mi-shoalbh  : 

Bhuail  am  peileir  fo  earball  t'èididh  thu. 

Bu  mhor  co6gradh  do  làmh 
**80     Yo  aon  chlogaide  bàn, 

Is  do  chorp  nochdte  geal  dàn  gun  èididh  air. 

Cha  robh  eascaraid  suas 
Eadar  Arcaibh  is  Tuaid 
Mar  bhiodh  tacaid  a  bhuail  'san  eudainn  thu. 

4585     An  uair  bhrùchd  t'uaislean  a  mach 
Cha  sgaoth  bhuachaille  mhart, 
Ach  luchd  bualadh  nan  cnap  gu  spèireadail. 

Air  a'  bhruthach  a  stad 
Os  cionn  dubhar  nam  bad 
4590     Luchd  cur  'nan  siubhal  gu  grad  nan  eucorach. 

Clann  Domhnaill  an  àigh 

Luchd  a  chònsach  gach  blàir, 

Cha  do  ghabh  iad  riamh  sgàth  roimh  reubalaich. 

Is  lìonmhor  spalpaire  dian 
^595     Bha  fo  d'  bhrataich  dol  sìos: 

Cba  b'  ascartach  lìon  do  rèisimeid. 

Is  ioma  fiùran  deas  òg 

Gun  lan  dìiirn  air  de  fheoil 

Ghearradh  cloigne  is  smòis  is  fèitheanan. 


Cath  Baoìi.Buairidh  171 

*^     Mo  ghaol  an  Domhnall  Gorm  òg 
O'n  Tùr  Shlèibhtea<?h  's  o'n  Ord  : 
Fhuair  thu  deuchainn  's  bu  mhor  an  sgeula  e. 

Mo  ghaol  an  Tàinistear  ùr 
Is  a  gheur  Spàinneach  'na  smùid  : 
4605     Clia,  b'e  an  t-ùmaidh  air  chùl  na  sgèithe  e. 

Mo  ghràdh  an  t-Alasdair  Dubh 

O  Ard-Gharadh  nan  sruth, 

Chuir  'nan  siubhal  gu  tiugh  na  reubalaich. 

Is  do  bhràthair  eile  lain  Og 
^io     Dh'  aoinaich  peileir  throimh  fheoil : 

Is  caol  a  thèaruinn  e  beò  o'n  spèileireachd. 

Tha  an  cogadh  so  searbh 

Air  a  thogail  gu  garg : 

Ge  ceann  nathrach,  bidh  earball  peucaig  air. 

^15     is  e  Prionnsa  Uilleam  's  a  shluagh 
Dh'fhàg  an  dùthaich  so  truagh 
An  uair  a  chuir  iad  tliar  cuan  Righ  Seumas  uainn. 

Guidhim  sgrios  orra  is  plàigh 
Is  gort  Ì8  mioeguinn  is  bàs 
4620     Air  an  sliochd  mar  bha  air  àl  na  h-Eipheite. 

Oach  aon  latha  dol  sìos 

Ca'gneadh  chlaidheamh  throimh  'm  bian, 

Is  coin  ag  caitheamh  an  dìol  air  sleibhtichibh. 


172  Bàrdachd  Ghàidhlig 


CUMHADH  DO  GHILLE-EASPUIG  CAIMBEUL 
lARLA  EARRA-GHAIDHEAL, 

a  chaidh  dhith-cheannadh  an  Dùn-èideann  am  hliadhna 
ar  Tighearna  1685 

Leis  an  Aos-dana  Mac   Shithich 

Tha  sgeul  agam  dhuibli  ri  innseadh, 
*^25  Xs  cha  chùis  ghàire, 

Gu'n  do  chuireadh  ceann-taic  nan  Gàidheal 
An  staid  iosal. 


4630 


Co  chumas  còir  ris  an  anfhann, 

Is  e  'na  chruadhaig, 
No  chumas  caeg  air  gach  anghnàth 

Tha  teachd  nuadh  oirnn  ? 


Co  chumas  còir  ris  an  Eaglais  ? 

Dh'fhàa  i  dorcha. 
No  chumas  suas  ar  luchd  teagAÌsg 
^38  Ris  na  borbaibh  ? 


Co  chumas  an  creideamh  catharrdha 

Suas  gu  treòrach, 
Is  nach  d'fhuair  Gille-easpuig  cead  èisdeachd 

An  taic  còrach  ? 


4640         Qq  chumas  tigheadas  greadhnach 
Gu  buan  faoilidh, 
Ib  nach  tadhail  an  t-Iarla  Duibhneach 
'S  ftn  Dùn  Aorach  ? 


Cumhadh  do   larla   Eana-Ghàidheal  173 

Roghainn  nan  Albannach  uile, 
*^  De'n  àrd  fhine  ; 

A  dhaoine,  nam  biodh  spèis  do  dhuine, 
Is  beud  a  mhilleadh. 

larla  duasmhor  Earra-ghàidheal, 
Garg  an  leòmhann ; 
<*«•         Bu  mhòr  an  cridh'  d'fhearaibh  Albann 
Fhuil  a  dhòrtadh. 

Dhaoine,  ge  do  fhuair  sibh  àite 

Os  cionn  Cùirte, 
Is  olc  a  chuir  sibh  gliocas  Alba 
4«e6  Gu  srird  millt*. 

Ge  do  shrac  sibh  còir  gun  cheartas, 

An  taic  bhur  mìoruin, 
Theagamh  gu'n  tig  là  nach  fhasa 

Dhuibh  d'a  dhìoladh. 

^'^         Fhuair  an  fhuil  uasal  a  ceusadh, 
Mar  fhuair  losa: 
Ge  nach  coimeae  sud  r'a  chèile, 
Feudar  innseadh. 

Mo  thruaighe  a  nochd  do  luchd  leanmhainn : 
*666  Faoin  an  seasamh  ; 

Tha  gach  duine  ag  gabhail  gèiU  dhiubh  : 
Dh'eug  Gille-easpuig. 

Dh'eug  an  tuigse,  dh'eug  an  aithne, 
Dh'eug  an  ceannspal  : 

^t'^^J  Dli'fUf?  an  crann  dligheach  tr  "n   <r.li..l,:M Hi, 

Dh  eug  an  ceann-math. 


174  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Boannachd  le  t-anam  am  pàrras, 

Is  fiach  do  chuimhne ; 
Gu'n  togadh  Dìa  suas  bhur  n-àlach, 
4676  A  dhream  Dhuibhneach. 

Dhream  bheadarrach  bhuadhach  bhàdhach, 

Mheadhrach  mhùirneach, 
Labhradh  gu  foistinneach  fìr-ghlic 

Brìgh  gach  cìiise. 

46i0         Sud  a  chlann  as  uaiele  fine, 
Nan  steud  meara, 
Rèidhbheartach  an  iìil  's  an  aithne, 
A'  chlann  ud  uile. 

Ge  b'e  dh'aithriseadh  mo  sheanchas 
468«  L^  mion  chuimhne, 

Co  as  mò  tuigse  air  druim  talmhainn 

Na  clann  Duibhneach  ? 

Blàth  a  dh'fhàs  os  cionn  gach  fine, 
Gnìomh  gun  ghainne ; 
4690         Ceann  cèille  clèir  agus  sgoile 
An  leibhidh  uile. 

Is  iomadh  leòmhann  is  triath  duineil 

Is  oeann  buidhne 
De'n  shliochd  iarlail  a  sliochd  Dhiarmaid 
4695  Mhic  Ua  Duibhne. 

O  Dhiarmaid  thàinig  sibh  uile : 

Sean  am  fine ; 
Clann  a  b'fhearr  a  b'fhiach  am  moladh 

Chuala  sinne. 


Cumhadh  do  larl-a  Earra-Ghàidheal  175 

'^^         Is  iomadli  cridhe  bras  tha  brònach, 
Rosg  tha  deurach, 
Luchd  oifig  is  am  bas  ri  bualadh : 
Tha  an  creach  dèanta. 

Is  iomadh  brugh  sol^ta  fo  thìiirse 
^™*  Air  dreach  meirgte; 

Mnài  ghreanta  gun  ghean  gun  ghàire 
Ag  caoidh  fo  thromchradh. 

Bhàsaich  luchd  ciiiil  gu  builoach ; 
Co  nì'n  cumail  ? 
<^9         Cha'n  'eil  stà  dhuinn  bhith  ri  foras : 
Chaidh  an  t^aom  thairis. 

Is  fuathasach  a'  ghaoth  so  thàinig, 

Ghluaie  i  an  fhiùbhaidh ; 
Dh'fhuadaich  i  na  h-eoin  le  stoirm  ghàbhaidh, 
4T1I  O'n  choille  chaomhaidh. 

Ach  tigidh  na  h-eoin  iiiseil  àillidh 

D'an  coiUe  chòmhnuidh ; 
Gu'n  togaidh  Dìa  suas  bhur  n-àireamh 

An  staid  naomha. 

^'fi         Ib  cruaidh  an  càs  sibh  shearg  gun  chionta, 
Seoid  bu  phailte; 
Is  nach  d'fhuaradh  a  bhàrr  'nar  n-aghaidh 
Ach  meud  bhur  tuigse. 

Thàinig  braghadh  oirbh  gun  f  hios  duibh : 
^26  Leam  is  duilich  ; 

Ma  dh'fhalbhas  a'  chlann  so  buileach 
Is  mairg  a  dh'fhuirich. 


176  Bàrdachd  Ghàidhliy 

Cuiribh-se  bhur  dòchas  'san  Airdrigh, 
A  chlanii  chèillidh ; 
4T30         ig  e  sud  am  breitheamh  gun  fhallsa, 
Nach  dèan  eucoir. 

An  tì  chruthaich  sibh  an  toiseach 

An  staid  cheutaich, 
Tha  e  fathast  dhuibh  cho  ghràsmhor. 
4738  Is  a»  bha  a'  cheud  uair. 

Is  iomadh  Marcach  lìithmhor  làidir 

Thuit  gu  h-ìosal, 
Is  dh'èirich  gu  socair  sàbhailt 

Suas  'na  dhiollaid. 

^"^^         Mar  stiùir  Maois  a'  chabhlach  lìonmhor, 
l6  iad  'nan  èiginn, 
A  mhac-samhail  gn'n  tarladh  dhuibhse 
Ri  uair  feuma. 

Ri  uair  feuma  tha  Dìa  neartmhor, 
^'^^^  Ceann  gach  cùise, 

Dhèanadh  de  bhur  naimhdibh  treuna 
Càirdean  ciuine. 


ORAN  DO  THIGHEARNA  NA  LEIRGE 
AN  CINN-TIRE 

O  is  tuirseach  a  nocht  atàim 

Is  mo  chroidhe  briste  bàidhte  am  chom, 
4750         i^i  clàistinn  an  sgeoil  nach  binn 

Dh'fhàg  na  chluinn  gu  tuirseach  trom. 


4756 


Do  Thufìitnnia  na  Leirge  177 

Skaoil    mi    an   darach    leathann    ard 

^arruing  air  barr  as  a  fhrcimh, 
Gu  gluaiste  na  creaga  dìlinn 

Na'n  dìbrid  o'n  Leirg  do  threubh. 

Mo  mhallachd-sa  is  mallachd  Dhè 

Anns  a'  chrè  do  rinn  mo  ghuiii, 
An  ionad  do  chumhdaigh  gu  sèimh 

Chaidh  spìonadh  do  fhrèimh  a  bun. 

^^         O  Ì6  mairg  neach  a  thug  daoibh  spèÌB, 
An  gliocae  6  thrèig  do  phòr ; 
Is  e  am  mìorath  a  dhall  do  shùil 
Dol  a  reic  do  dhìithaich  air  òr. 


4765 


A  magha  mìn  as  blàithe  fonn, 
A  gcinn  torrach  trom  gach  pòr  ; 

Eadar  monadh  maol  is  tràigh 
Am  binn  bàireach  laoigh  is  bò. 

Is  binn  a  maighdeanna  'na  buailtibh, 
Is  binn  a  cuach  am  barr  a  tuim  ; 

Is  binn  a  smeòrach  nacb  claon  fonn, 
Is  nuall  na  dtonn  ri  slios  a  fuinn. 


A  macraidh  ghleusta  ghasda  gharg 

A  chuireadh  gu  feardha  bàir ; 
Aig  do  smèideadh  mar  bu  chòir, 
♦775  Dream  nach  pilleadh  beò  le  tàir. 

Ifi  lìonmhor  curaidh  foirtreun  fìal 
Shoir  ia  shiar  ri  teachd  'na  gceann, 

Bu  chomh-dhìleas  duit  ri  t'fheoil 
Da  nochte  do  srM  ri  fTiìin. 


12 


178  Bàrdachd   Ghàidhiig 

'♦'^80  Sinn  a  nis  mar  uain  gun  aodhair' 

Ar  dian  sgaoileadli  feadh  na  nibeann  ; 

Mar  shaithe  bheachann  gun  bheach-eòlua, 

Gun  chìil-taic  gun  ghlòir  gun  cheann. 

Eadar  Allt  Pàruig  fa  dheas 
^■'^s  Is  Allt  na  Sionnach  's  leith  fa  thuath, 

Foarann  as  àillidh  fo'n  ghrèin, 
Is  dnine  trèigte  thug  dha  fuath. 


Cia  le'n  riarar  easbhuidh  n-deòraidh  ? 

Cia  bheir  fòirneirt  geur  f o  sniacht  ? 
Cia  thagras  cùis  na  baintrigh', 

Nì  dìon  is  tearinunn  do'n  bhocht  ? 


4790 


Slàn  le  oineach,  slàn  le  dàimh, 

Slàn  le  grà-dh  le  mùirn  's  le  speis ; 
Slàn  le  mòrdhala-chd  's  le  suairceas, 
^'^s  Slàn  le  h-uaisle  feasd  ad  dhèidh. 

Bu  ghlic  do  chomhairle  do  chàch, 
Do  thuigse  co  b'fhearr  fo'n  ghrèin ; 

Acht  seajifhocal  fior  do  leughas 
'  Co  leigheas  an  liag^h  e  fèin  V 


4800 


Lùchairt  corrgheal  os  cionn   .    . 

An  riarthadh  na  slòigh  gun  dìth, 
'M  bu  cian  do  shinnsear  fo  chliù, 

Dachaidh  ùr  gach  suairceis  ì. 


J)o  Shir  Stumm  M6r  Mac  DhomhnaiU  179 


MARBHRANN  1)0 
.       SHIR    SEUMAS  MOR   MAC   DIIOMHNAILL 
TRIATH    SHLEIBHTE, 

a  dh'euff  tmns  a'   bhliadlnut   1()7S 

GlLL£-EASPT7IG    DUBH    MaC    MhIC    DhOMHNAILL 

An  Nollaig  'm  bu  glireadhiip.ch  fìoii 
4835  Ormsa  rug  an  dìth  'san  call : 

Tha  m'  iùlchairt  'sa'  chrann  fo  dhìon, 
Ceann-sìthe  fear  Innse  Gall. 

Gun  fàth  tòrachd  air  an  tì 
Chuaidh  dhinn  ani  feasda  nan  tràth : 
^io  An   Gormtliulaich  eadar  dà   thìr 

Tha  pailte  gun  chrìne  an  tàmh. 


Is  mòr  mo  smuainte — chàch  cha  lèir — 
Leam  fhèin,  is  mi  gabhail  mu  thàmh ; 
De  an  t-saoghal  so  is  beag  mo  speis : 
Thigeadh  an  t-eug  'nuair  as  hill. 


4815 


Cha'n  iarrainn  latha  gu  bràth 
Do  lea.'^acliadh  tlirkth  thea<ìid  orm, 
Na'm  b'e  gu'n  deònaicheadli  Dia 
Mi  dhol  gu  dian  air  do  lorg. 

Cha'n    iarrainn    tuilleadh    de'n    t-saoghal, 
Laighinn  le  daolaibh  an  fhòid 
Ann  an  leabaidh  chumhaing  chioil 
Sìnte  ri  tac^bli  do  chuid  bliòrd. 


180  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Chuaidh  mi  iomrall  air  an  aois 
4825  Am  muinghin  mo  nàmhaid  thà  mì ; 

Is  beag  mo  dhòchas  a.  bhith  àrd 
Is  tu  an  clàraibh  druidte  d'am  dhìth. 

Ormsa  rug  an  t-anrath  cuain, 
Chuaidh  mo  riaghailt  uam  air  chall ; 
4830  Mo  sgeul  duilich  's  mo  chàs  cruaidh : 

Is  nì  buan  gun  bhuinnig  tha  ann. 

Dhìomsa  thug  an  t-eug  a'  chìs, 
Is  lèir  dhuit,  a  Rìgh,  mar  a  thà  ; 
Ormsa  rug  gàir-thonn  nan  sian, 
Gun  sìth  ach  dòruinn  gu  bàs. 


4835 


4840 


Cha  robh  stiuir  no  eeòl  no  slat, 
No  ball  beirte  a  bha  ri  crann, 
Nach  do  thrus  an  aon  uair  uainn : 
Mo  thruaigh-sa,  an  fhras  a  bh'ann. 

Tigh  mòr  thathaicheadh  na  slòigh 
Gun  òl  gun  aighear  gun  mhiadh, 
Gun  chuirm  gun  chaitheamh  air  bòrd : 
Mo  dhòlas,  Athair  nan  sìan. 

Gun  chaismeachd  gun  choimhstri  theud 
4845  Qcun  dàn  'ga  leughadh  air  clàr, 

Gun  fhilidh  ri  cur  an  cèill 
Euchd  do  chinnidh-sa  gu  bràth. 

Gun  treun  fhir  ri  dol  an  òrd, 
Gun  tàileasg,  gun  chòrn,  gun  chuach  : 
4850  Mo  bheud  duilich  's  mo  chreach  mhòr : 

Fo'n  fhòd  a  thuinich  an  duais;. 


An  Talla  am  hu  ghnàth  le  Macì.eoid  181 

Gun  èirigh  moch  thuii  nan  stùc, 
Gun  chù  'ga  ghlacadh  am  làimh, 
Gun  mheanmna  ri  clàistinn  ciuil, 
*^  Gun  mhiiim  gun  mhacnas  ri  mnài. 

Gun  òigridh  ri  siubhal  shli&bh, 
Gun  mhiadh  air  iarraidh  an  ròin, 

Gun  mhiolchoin  a'  tcannadh  iall : 
Sàmhach  a  nochd  fiadh  an  Stòir. 

**w  Is  iomadh  beann  is  gleann  is  cnoc, 

Ceann  òbain  loch  agus  tràigh, 
Shiubhail  mise  leat  fo  nihùirn, 
Is  luchd  ciuil  ri  h-aighear  gun-  phràmh. 


4865 


AN  TALLA  AM  BU  GHNATH  LE  MAC  LEOID 

Maibi  Nighean  Alasdaie  Ruaidh 

Gur  muladach  tha  mi, 

Is  mi  gun  mhire  gun  mhànran 

Anns  an  talla  am  bu  ghnàth  le  Mac  Leoid. 

Tigh  mòr  macnasach  meadhrach 
Nam  macaomh  's  na  maighdean, 
Far  am  bu  tartarach  gleadhraich  iian  còrn. 

Tha  do  thalla.  mor  prìseil 

Gun  fhasgadh  gun  dìon  ann, 

Far  am  faca  mi  am  fion  bhith  'ga  òl. 

Och  mo  dhiobhail  mar  thachair, 
Thainig  dìle  air  an  aitribh : 
4875         1«  aìin  i'w  cianail  leam  tachairt  'na  còir. 


4870 


182  Bàrdachd  GhàidhUg 

Shir  Tormoid  iiam  bra.tach, 
Fear  do  dhealbh-aa  bu  tearc  e, 
Gun  sgeilm  a  chur  asad  no  bòsd. 

Fhuair  thu  teist  is  deagh  urram 
4880         Ann  am  freasdal  ga-ch  duine, 

Air  dheiseachd  's  air  uirghioll  beoil. 

Leat  bu  mhiaiinach  coin  lùthmhor 

Dhol  a  shiubhal  nan  stùcbheajin, 

Is  an  gunna  nach  diùltadh  r'a  h-ord. 

<E85         \^  i  do  làinh  nach  robh  tuisleach 
Dhol  a  chaitheamh  a'  chuspair 
Le  do  bhogha  cruaidh  ruiteach  deagh-neoil. 

Glac  throm  air  do  shliasaid 
An  dèidh  a  snaidheadh  gun  fhiaradh, 
48^         Is  barr  dosrach  de  egiathaibh  an  eoin. 

Bhiodh  cèir  ris  na  crannaibh 

Bu  neo-èisleanach  tarruing 

An  uair  a  leumadh  an  taifeid  o  d'  mheoir. 

An   uair  a  leigte  o  d'   làimh  i 
4895         Qha  bhiodh  òirleach  gun  bhàthadh 
Eadar  corran  a  gàinne  is  an  smeoirn. 

Ceud  soraidh  le  dùrachd 

XJaim  gu  leannan  an  t-sìigraidh 

Gu'm  b'e  m'aighear  's  mo  rùn  bhith  'nad  chòir. 


4900 


An  am  dhuit  tighinn  gu  d'bhaile 

Is  tu  bu  tighearnail  gabhail, 

An  uair  a  shuidheadh  gach  caraid  mu  d'  bhòrd, 


4905 


Moladh   Chinn-tìre  183 

Bha  tliu  ineasail  aig  uaislean, 

Is  cha  robh  beagau  mar  chruas  ort, 

Sud  an  cleachdadh  a  fhuair  thu  is  tu  òg. 

Gu'ni  biodh  faruni  air  thàilisg 

AgU6  fuaim  air  a'  chlàrsaich, 

Mar  a  bhuineadh  do  shàr  iiihac  Mhic  Leoid. 


Gur  h-è  bu  eachdraidh  'na  dhèidh  sin 
4910         Greis  air  ursgeil  na  Feinne, 

Is  air  chuideachda  cheircrhil  nan  cròc. 


MOLADH  CHINN-TIRE 


Soraidh  soir  uani  gu  Cinn-tìre 

Le  caoine  dìsle  agus  fàilte, 
Gun  àrd  no  ìosal  a  dhearniad 
^'^15  Eadar  an  Tairbeart  is  Abhart. 

Banaltra  Galldachd  is  Gàidhealtachd 
G©  do  thrèig  i  nis  a  h-àbhaist, 

Bha  diòidhadh  gach  tìr  d'a  h-iunnsaigh 
Is  cha  dùraig  aon  neach  a  fàgail. 

^^         Is  cùbhraidh  's  is  fallain  a  fàile 

Ag  èirìgh  thar  blàthaibh  is  thar  geugaibh, 
Mea«arra  a  Samhradh  's  a  Geamhradh 
Gun  ainiochd  stoirme  no  grèine. 

la  aoibhinn  a  ciioca  's  a  cruacha, 
^^  Ig  àirigheach  's  is  buailteach  a  glinn«, 

Botliach  laoghadi  meannach  uanach 

Gnithach  bainiieach  iiachdrach  iomach. 


184  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Gheibhte  prostan  àluinn  uasal 

Ag  ruia.ga<ih  a'  bhuic  uallaich  ceannaird 
4930         Le  coin  ghradcharach  ro  lùthmhor 

'G  a  chur  gu  dhiibhshlan  air  a  charaibh. 

Bidh  an  coileach  'san  tom  gu  sàmhach 

Is  gadhar  nan  amhailt  'g  a  chealgd.dh,    , 
le  gus  an  glacar  'san  lìon  e, 
^935  Cha  smuain  e  inntleachd  an  t-sealgair. 

A  glinn  as  binne  dùrdan  srutha, 

Seinn  troimh  shrathaibh  fasgach  feurach, 

Luibhoach  craobhach  meangach  duiUeach, 
Caorach  cnuthach  subhach  smeurach. 

♦940         is  ealacarach  binnghobach  òrdail 

A  sheinneas  an  smeòrach  'san  fheasgar, 
An  uiseag  os  a  cionn  gu  h-uallach 

An  lon  's  a'  chuach  ag  cur  beus  leatha. 

Cha'n  'eil  fear-ciìiil  's  a'  choille  chìibhraidh 
4945  Nach  seinn  le  dìirachd  a  còrus 

Gu  fileanta  ealanta  dìonach  siùbhlach, 
A'  roinn  na  h-iiine  gu  h-eòlach. 

An  caomh  comh-sheinn  pongail  òrdail 
Freagairt  a  moramh  's  a  minim, 
4950         Gu  h-eagnaidh  geibnigh  teibnigh  ceòlmhor, 
Organ  as  glòrmhoire  's  a'  chruinne. 

Gu  feart-tarnach  ceart-tarnach  ceutach 
Gun  bhuige  no  gèire  no  dìochuimhn 
A'  stad  is  ag  aideachadh  gu  h-eòlach 
4955  ^'  mealtainn  sòlais  is  sìothchaint, 


Moladh  Chinn-tìrt  185 

A'  freagairt  a  clièile  niu'ii  inbhir 

Am  bi  am  breac  's  am  bradan  gu  suilbhir 

Gu  h-iteach  lannach  ballach  bruinngheal 
A'  mire  is  a'  leumnaich  ri'n  urball. 

*^         I9  fochlasach  biolaireach  a  fuarain 

An  achlais  gach  cluain  is  gach  tulaich, 
A'  brùchda'dh  mar  chriostal  an  uachdar 

'Na  h-ìocshlaint  fhionnair  bhuadhaich  mhilis. 


4965 


A  magha  seisueil  deisneil  rìoghail 
An  lìonmhor  fear  sìolchuir  'san  earrach ; 
'San  fhoghmhar  greadhnach  meadhrach  uallach 
Dualach  sguabach  cruachach  torrach. 

A  creaga  truideach  crotach  calmnach 
Murbhuach'leach  sgarbhnach  a  calaidh, 

Gèadhach  lachach  de  gach  seòrsa, 
Dobhranach  rònanach  ealach. 


Nuallan  a  tcnna  mar  orgain 

Teachd  leis  am  monmhur  as  binne, 
Druim  air  dhruim  ag  ruith  a  chèile 
4975  le  g-iir  axDÌbhinn  am  beul  ga>ch  aoinfhir. 

A  cuain-long  gu  longach  lànmhòr 

Luchdmhor  laidir  dealbhach  dìonach, 

Is  lionmhor  corda  crois  is  crannag 
Ri  na  crannaibh  fallain  fìor  ard ; 

*980         Qfxx  barcannach  ardchrannach  croiseach 
Gu  bàtannach  coiteach  ràmhach 
Cuplach  tairrneach  staghmhor  beartach 
Ulagach  acuinneach  acaireach  càblach. 


186  Bàrdaclid   Gltàidhlig 

Is  lìonmiicr  diùlnach  Kitlimhor  trèorach 
4985  An  ,am  an  seolaidh  'gam  beartadli 

'G  an  tnlgadh  'sna  crannagaibh  guanach, 
Le'n  coimhdheis  fnaradh  no  fasgadh. 

Is  e  a  glòir  's  a  sgèinih  thar  gach  aoin-ni, 
A  h-uaisle  flathail  rìoghail  stàtail 
^5^3  *S  an  cìiirtibh  maiseach  meAdhrach  mìiirneach 

Bha  an  sinneea.ra  cliìiiteach  'gan  àitaach, 

Ulann  DòmhnaiU  na  fèile  is  an  t-suairceis 

'G  am  buaine  ceannas  nan  innse 
Is  cìan  bunadh  na  treibhe  ae  uaisle 
^955  'gan  tìr  mhaisich  bhuadhaich  rìoghail. 

An  fhine  bu  teinne  ri  dòruinn 

Is  nach  iomaireadh  fòirneart  air  fainne ; 

Thoirbheartach  air  luchd  an  cèilidh 
Onoir  is  fèile  gun  ghainne. 


5000 


lOREAM  DO  BHATA  MHIC-DHOMHNAILL 

Iain   Lom 

Moch  's  mi  'g  èirigh  's  a'  mhaduinn 

Is  trom  euslainteach  m'  aigne 

Is  nach  èighear  mi  an  caidreabh  nam  bràithrean, 

Leam  is  aithghearr  a'   chèilidh 
Rinneas  mar  ris  an  t-Seumas, 
5005     Ris  na  dhealaich  mi  an  dè  moch  là  Càisge. 

Dia  'na  stiuir  air  an  darach 

Dh'fhalbh  air  tùs  an  t-siuil-mhara 

Seal  mu'n  tug  e  cheud  bhoinne  de  thràghadh. 


lorra  m  J)hartiich  187 

Gr€  b'e  àm  cur  a'  choirc  e, 
5W0     is  mi  nach  pilleadh  o  stoc  uat ; 

Is  ann  a  shuidhinn  an  toise^ch  do  bhàta. 

Au  uair  bhiodh  càch  cur  ri  gnìonihadh 
Bhiodh  mo  chuid-sa  dheth  dìomhain, 
Ag  òl  na  gucagan  fìona  air  a  fàradh. 

5015     cha  bu  mharcach  eich  leumnaich 
A  bhuinnigeadh  geall  reis  ort, 
An  uair  a  thogadh  tu  bieid  oe  cionn  sàile. 

An  uair  a  thogadh  tu  tonnag 
Air  chuan  meanmnach  nan  droniiag, 
£020     ì^  iomadh  gleann  ris  an  cromadh  i  h-eàrrach. 

m  uair  a  shuidheadh  fear  stiuir  oirr' 
-Vn  am  bhith  fàgail  na  dùthcha, 
iu  mhear  ruith  a'  chuain  dhubhghlais  fo  h-earrlainn. 

Cha  b'iad  na  luchannuinn  mheanbha 
5025     Bhiodh  m'a  cupuill  ag  èaladh, 

An  uair  a  dh'èireadh  mòr-shoirbheas  le  bàirlinn. 

Ach  na  fuirbirnich  threubhach 

As  deia  a  dh'iomradh  's  a  dh'cigheadh, 

Bheireadh  tuli/  an  tùs  clrithe  ;iir  ràmh  bràghad. 

^^      An  uair  a  dli  liialaulito  na  ijuiid  di 
[b  nach  faighte  làu  siuil  di 
Bhiodh  luch-tighe  sìor  lùb  air  a  h-àlach. 

Is  iad  gun  eagal  gun  èislean 
Ach  ag  freagradh  d'a  cheile 
•035      An  ii;»ir  f>ii«'f'nd])  ìMuir  bheucach  'e  gach  àird  oi  ra. 


1^^  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Dol  timchioll  Rudha  na  Caillich 
Bu  ro-mhath  siubhal  a  daraich, 
Ag  gearradh  shrutha  gu  cairidh  Chaoil   Acuinn 

Dol  gu  uidhe  chuain  fhiadhaich 
6040     M'ar  bu  chubhaidh  leinn  iarraidh, 

Gu  Uibhist  bheag  riabhach  nan  cràghiadh. 

Cha  bu  bhruchag  air  meirg  i 

Fhuair  a  treachladh  le  h-eirbheirt, 

An  uair  a  thigeadh  mor  shoirbheas  le  gàbhadh. 

5045     Ach  an  Dubh-Chnòideartach  riabhach 
Luchdmhor  ardghuailleach  dhìonach : 
Gur  lionmhor  lann  iaruinn  m'a  h-eàrraich. 

Cha  bu  chrannlach  air  muir  i 
Shiubhal  gleann  gun  bhith  curaidh, 
5050     is  buill  chainbe  r'a  fulagan  àrda. 

Bha  Dòmhnall  an  Diiin  innt, 

Do  mhac  oighre  's  mor  curam, 

'S  e  do  stoighle  fhuair  cliiì  measg  nan  Gàidheal. 

Og  misneachail  treun  thu, 
5055     is  blàth  na  bric'  ort  'san  eudainn, 

Mur  mhisd  thu  ro-mheud  's  tha  de  nàir'  innt. 

Do  mhac  XJibhisteach  glè  mhòr 

D'am  bu  chubhaidh  bhith  'n  Slèibhte, 

O'n  rudha  d'an  èighte  Dun  Sgàthaich. 

5060     Grm.  mor  mo  chion  fèin  ort 
Ged  nach  cuir  mi  an  cèill  e, 
Mhic  an  fhir  leie  an  èireadh  na  Bràighich. 


.1   Bhean,  ìeamicJi  an  Sfòp  189 

Ceist  aajii  baii  o  Loch  Trèig  thu, 
'S  o  Srath  Oisein  nan  rèidhlean : 
5065     Gheibhte  bruic  agus  fèidh  air  a  h-àruinn. 

Dh'èireadh  buidheann  o  Ruaidh  leat 

Lùbadh  iubhar  mu'n  guaillean, 

Thig  o  bhruthaichean  fuar  Charn  na  Làirce. 

Dream  eile  de  d'   chinneadh 
^70     Clann  lain  o'n  Inneoin : 

Is  iad  a  rachadh  'san  iomairt  neo-sgàthach. 

Is  iomadh  òganach  treubhach 

Is  glac  throm  air  chùl  sgèithe  air, 

Thig  a  steach  leat  o  sgèith  Meall  na  Làirce. 

5075     is  a,  fhreagradh  do  t'èigheach 
Gun  eagal  gun  èislean, 
An  uair  chluinneadh  iad  fèin  do  chrois-tàra. 


ORAN  DO  DHOMHNALL   MAC   DHOMHNAILL 

MAC  THRIATH  SHLEIBHTE 

Iain  MacDhomhnaill 

(lain  Lom) 

A  bhean,  leasaich  an  stop  dhuinn, 

ìs  lion  an  cu}>a  le  sòlas ; 
^     Ma's  e  branndaidh  no  beoir  i, 

Tha  mi  toileach  a  h-òl, 
An  deoch-sa  air  Ceannard  Chlann  DòmhnaiU, 

An  t-aigeannach  òg  thig  o'n  Chaol. 


190  Bàrdachd  Ghàidhli 


Ain  fear  nach  dùraig  a  h-òl 
6086  Gu'n  tuit  an  t-sùil  ,air  a'  bhord  as  ; 

Tha  mo  dhùra>chd  do'n  òigfhear, 

Crann  cìibhraidh  Chlann  Dònihnaill : 
Rìgh  nan  dùl  bhith  'gad  chòmhnadh,  fhir  chaoinih. 

Greas  mn'n  cnairt-  feadh  a-n  tigh  i, 
5090         Chum  gu'n  gluaisinn  le  h-aighear, 
Le  sliochd  uaibhreach  an  athar, 

A  choisinn  buaidh  leis  a'  chlaidheamh  : 
Fìon  'ga  ruagadh  's  'ga  chaitheanih  gu  daor. 

Sliochd  a  ghabhail  naii  steud  thu 
5095         Dh'fhàs  gu  fla.tha.sach  fèilidh, 

De  shliochd  gasda  Chuinn  Cheudaich, 

A  bha  tathaich  an  Eirinn  ; 
Ged  fhuair  an  claidheamh  's  an  t-eug  oirbh  sgrìob. 

Bhiodh  an  t-iubhar  'ga  lìibadh 
5100         Aig  do  fhleasgaichean  ìira 

Dol  a.  shiubhal  naii  stùcbhea^n, 

Anns  an  uidhe  gun  chùram 
Leis  a'  bhuidhinn  roimh  'n  rìiisgte  na  gill. 

Is  tha  mo  dhùil  anns  an  Trianaid 
8105         Ged  thàinig  laigse  air  t'fhìonfhuil, 
Slat  de'n  chuilionn  bha  ciatach, 
Dh'fhàs  gu  furanach  fialaidh, 
Sheasadh  duineil  air  biaJaibh  an  rìgh.  ' 

An  am  dhuit  giuasad  o  t'aitreabh 
5ii«         Le  d'  cheòl-cluaise  agus  caiemeachd, 
O  thìr  uasal  nan  glascharn, 

'G  an  robh  cruadal  is  gaisge, 
'G  am  bu  shuaichneas  barr  gaganach  fraoich. 


A    Bhtan,  leamich  an  Stòj)  191 

An  uair  a  chàirte  fo  luchd  i 
5115         Bhiodh  tarruing  suas  air  a  cupaill, 
Bord  a  fuaiaidh  's  ruith  chuip  air, 

Snaidhin  air  fuaigheal  a  fliuchbhuird, 
Sruth  niu  guaillibh  's  i  sucht-a  le  gaoith. 


5120 


An  uair  a  chàirte  fo  seòl  i 

Le  crainn  ghasda  is  1«  còrcaich, 
Ag  ioniairt  chlea^an  's  'ga  seòladh, 

Aig  a'  chòmhlan  bu  bhòidhche, 
Seal  niu'n  togte  oine  a  ro-seoil  o  thìr. 

Gu  Duu-tuilni  nani  fear  fallain, 
5126         Far  an  greadhnach  luchd  ealaidh, 
Gabhail  fàilte  le  caithream 
As  aa  clàrsaichean  glana, 
Do  mhnaoi  òig  nan  teud  banala  binn. 

Sliochd  nan  curaidhean  talmhaidh 
8130         x^eis  an  do  chuireadh  cath  Gairbheach  ; 
Fhuair  mi  uiread  d'ar  seanchas 
Gu  robh  an  turus  ud  ainmeil, 
Gu  robh  tigh  is  leth  Alba  fo'r  cìs. 

Is  ioniadh  neach  a  fhuair  còir  uaibh 
5J^5         Ann.s  an  am  ud  le'r  gòraich  : 
B'ann  diubh  Rothaich  is  Ròsnich, 

MacCoinnich  's  Diùc  Gòrdoii, 
Mar-Glnlle-Eatliain    o'u    Dreòlliinii    's    MjicAoidh, 

|{'e  do  shuaicheantae  taitneacli 

Long  is  leomhann  is  bradan, 
\ir  chuan  lìomliarra  an  aigeil, 

A'  chraobh  fliigeis  gun  ghRÌseadh 
('huireadh  fìon  di  le  pailteas ; 

Làmh  dhearg  roimh  na  gaisgidi  jiach  tìm. 


192  Bàrdachd   Ghàidhlig 

5^'*5     An  uair  bii  sgìth  de  luchd-theud  e 
Gheibhte  Biobull  'ga  leughadh, 
Le  fìor  chreideamh  is  cèille, 

Mar  a  dh'òrduich  mac  Dhè  dhuibh, 
Is  gheibhte  teagaisg  na.  clèire  uaibh  le  sìth. 

615'^     Ma^  Shir  Seumas  nam  bratach, 
O  bhun  Slèibhte  nam  bradan, 
A  ghlac  an  fhèile  is  a'  mhaise 

O   cheann-cèille   do  leapa, 
Cum  do  rèite  air  a  casan  : 
5155         Bi  gu  reusanta  macanta  mìn. 

Sliochd  nam  mìlidh  's  nam  fear  thu, 
Nan  sròl  nam  pìos  's  nan  cup  geala, 
Thogadh  sìoda  ri  crannaibh, 
An  uair  bu  rìoghaile  tarruing, 
5160     Bhiodh  pìc  rìomhach  nam  meallan  'na  teinn. 

Gu'm  bu  slàn  's  gu'm  bu  h-iomlan 

Gach  nì  tha  mi   'g  iomradh 
Do  theaghlach  Eìgh   Fionnghall, 
Oighre  dligheach  Dhùn-tuilm  thu : 
5165     Olar  deoch  air  do  chuilm  gun  bhith  sgìth. 


BOTHAN  AIKIGH  AM  BRAIGH  RAINEACH 

Oran  le  Nighinn  Oig  d'a  Leannan 

Gur  e  m'anam  is  m'eudail 

Chaidh  an  dè  do  Ghleann  Garadh  : 

Fear  na  gruaige  mar  an  t-òr 
Is  na  pòig  air  bhlas  meala. 


Bothcm  Airigh  am  Brùiyh  Eaineach  19S 

5170         is  tu  as  fearr  do'n  tig  deise 

De  na  sheasadh  air  thalamh, 
Is  tu  as  fearr  do'n  tig  culaidh 
De  na  chunna  mi  d'fhearaibh. 

Is  tu  as  fearr  do'n  tig  osan 
5175  Is  bròg  shocrach  iiam  barr  iall : 

Còtan  Lunnuinneach  dubh  ghorm 
Is  bidh  na  crùintein  'ga  cheannach. 

An  uair  a  ruigeadh  tu  an  fhèill 
Is  e  mo  ghear-sA  a  thig  dhachaidh : 
5180         Mo  chriosan  is  mo  chìre 

Is  mo  stlomag  chaol  cheangail. 

Mo  làmhainne  bòidheach 

Is  dèis  òir  air  am  barraibh, 
Mo  sporan  donn  iallach 
5185  Mar  ri  sgian  nan  cas  ainneanih. 

Thig  mo  chrios  a  Dùn  Eideann 
Is  mo  bhrèid  a  Dùn  Chaìlleann. 


C'uimo  am  biomaid  gun  eudail 
Agiis  eprèidh  aig  na  Gallaibh  ? 
51«         Qheibh  sinn  crodh  as  a'  Mhaorainn 
Agus  caoirich  a  Gallaibh. 

Is  ann  a  bhios  sinn  'g  an  àrach 

Air  àirigh  am  Bràigh  Raineach, 
Ann  am  bothan  an  t-sùgraidh, 
5195  Is  giir  e  bu  dhùnadh  dha  barrach. 

13 


194  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Bhiodh  a'  chuthag  's  aii  smùdan 

Ag  gabhail  ciuil  duinn  air  chrannaibh 

Bhiodh  an  damh  donn  'sa  bhùireadh 
'Gar  dùsgadh  's  a'  mhaduinn. 


LUINNEAG  MHIC  LEOID 
Maiei  Nighean  Alasdair  Ruaidh 

5200  ig  Y^{  2jm  shuidhe  air  an  tulaich 

Eo  mhulad  's  fo  imcheiet, 
Is  mi  ag  coimhead  aic  Ile, 
Is  ann  do  m'  iongnadh  'san  am  so ; 
Bha  mi  uair  nach  do  shaoiì  mi, 

6206  Gug  an  do  chaochail  air  m'aimsir, 

Gu'n  tiginn  an  taobh  so 
Dh'amharc  Dhiiìraidh  a  Sgarbaidh. 

Gu'n  tiginn  an  taobh  so 
Dh'amharc  Dhiùraidh  a  Sgarbaidh  ; 

5210  B^ir  uiQ  shoraidh  do'n  dùthaich 

Tha  fo  dhubhar  nan  garbhbheann 
Gu  Sir  Tormod  ùr  allail 
Fhuair  oeannas  air  armailt, 
Is  gu'n  caint-e  anns  gach  fearann 

6216  Gu'm  b'airidh  fear  t'ainm  air. 

Gu'n  cainte  anns  ga<^h  fearann 
Gu'm  b'airidh  fear  t'ainm  air, 
Fear  do  chèillo  is  do  ghliocais 
Do  mhienich  's  do  mheanmain, 


Luinneay  Mhic  Ltuid  195 


6230  Dq  chruadail  's  do  ghaisge 

Do  dhreach  is  do  dhealbha, 
Agus  t'òlachd  is  t'uaisle 
Cha  bu  shuarach  ri  leanmhaiiin . 


5226 


Agus  t'òlachd  is  t'uaisle 
Cha  bu  shuarach  ri  leanmhainn, 
D'fhuil   dìreach   rìgh   Lochlainn 
B'e  sud  toiseach  do  sheanchais. 
Tha  do  chàirdeas  so-iarraidh 
RÌ8  gach  larla  tha  an  Albainn, 
5230  is  ri  h-uaislean  na  h-Eireann : 

Cha  bhreug  ach  sgeul  dearbhta  e. 

Is  ri  h-uaislean  na  h-Eireann  : 
Cha  bhreug  ach  sgeul  dearbhta  e. 
A  Mhic  an  fhir  chliuitich, 
***  Bha  gu  fiùghantach  ainmeil ; 

Thug  barrachd  an  gliocas 
Air  gach  Ridir  bha  an  Albainn 
Ann  an  cogadh  's  an  sìoth-thaimh, 
Is  ann  an  dìoladh  an  airgid. 

®^  Ann  an  co^radh  's  an  sìotli-thàimh, 

Is  ann  an  dìoLadh  an  airgid. 
Is  beag  an  t-iongnadh  do  mbac-sa 
Bhith  gu  beachdail  mòr  meanmnach, 
Bhith  gu  fiùghant'  fial  farsaing, 

*2^  O'n  a  ghlac  sibb  mar  shealbh  e : 

Clann  Ruairidh  nam  bratach, 
Is  e  mo  chreach-sa  na  dh'fhalbh  dhiubh. 


196  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Clann  Ruairidh  nam  bratach, 

Is  €  mo  chreach-sa  na  dh'fhalbh  dhiubh  ; 

5250  ^ch  an  a^on  fhear  a  dh'fhuirich 

Nior  chluinneam  sgeul  marbh  ort ; 
Ach,  ©udail  de  fhearaibh, 
Ge  do  ghabh  mi  uat  tea,rbadh 
Fhir  a'  chuirp  as  glan  cumadh, 

5255  Gun  uireasbhuidh  dealbha. 


Fhir  a'  chuirp  as  glan  cumadh, 
Gun  uireasbhuidh  dealbha; 
Cridhe  farsaing  fial  fearail, 
Is  math  thig  geal  agus  dearg  ort. 
5260  Sùil  ghorm  as  glan  sealladh 

Mar  dhearoaig  na  talmhainn ; 
Làmh  ri  gruaidh  ruitich 
Miar  mhucaig  na  fearradhris. 

Làmh  ri  gruaidh  ruitich 
5265  ^M^ar  mhuoaig  na  fearradhris, 

Fo  thagha  na  gruaige 
Ciil  dualach  nan  oamlùb. 
Gheibhte  sud  ann  ad  f hàrdaich 
An  càradh  air  ealchainn, 
5270  Miosair  is  adharc 

Is  rogha  gach  armachd. 

Miosair  is  adharc 
Is  rogha  gach  armachd, 
Agus  lanntainean  tana 
5275  O'n  oeannaibh  gu'm  barrdhèis. 


Luinneag  Mhic  Leoid  197 

Gheibhte  siid  air  gach  slios  dhiubh 
Isneach  is  cairbinn, 
Agus  iubhair  chruaidh  fhallain 
Le  an  taifeidean  cainbe. 


5280  Agus  iubhair  chruaidh  fhallain 

Le  an  taifeidean  cainbe, 

Is  cuilbheirean  caola 

Air  an  daoiread  gu'n  ceannalchte  iad ; 

Glac  nan  ceann  lìomhta 
82'5  Air  chur  sioe  ann  am  balgaibh 

O  iteach  an  fhìreoin 

Is  o  shìoda  na  Gailbhinn. 


O  iteach  an  fhìreoin 

Is  o  shìoda  na  Gailbhinn ; 

5290  xha  mo  chion  air  a'  churaidh, 

Mac  Mhuire  chur  sealbh  adr. 
Is  e  bu  mhiannach  le  m'  leanabh 
Bhith  am  beannaibh  nan  sealga, 
Gabhail  aighir  na  frithe 

82%  is  a'  dìreadh  nan  garbhghlac. 

Gabhail  aighir  na  frìthe 
Is  a'  dìreadh  nan  garbhghlac, 
A'  leigeil  nan  cuilean 
Is  a'  furan  nan  seanchon ; 
***  Is  e  bu  deireadh  do'n  fhuran  ud 

Fuil  thoirt  air  chalgaibh 
O  luchd  nan  ceir  geala 
Is  nam  falluingean  dearga. 


198  Bàrdachd  Ghàidhlig 

O  luchd  nan  cèir  geala 
5305  Xs  nam  falluingean  clea.rga, 

Le  do  chomhlan  dhaoine  uaisle 
Rachadh  cruaidh  air  an  armaibh 
Luchd  aithneachadh  latha 
Is  &,  chaitheadh  an  fhairge 
B310  is  a  b'urrainn  'ga  seòladh 

Gu  seòlaid  an  tarruinnte  i. 


RI  FUAIM  AN  T-SAIMH 

Mairi  Nighean  Alasdair  Ruaidh 

Ri  fuaini  an  t-saimh 

Is  uaigneach  mo  gnean  ; 

Bha  mise  uair  nach  b'e  sud  m'àbhaist. 

W15         Ach  pìob  nuallanach  mhor 

Bheireadh  buaidh  air  gach  ceòl, 

An  uair  a  ghluaiste  i  le  meoir  Phàdruig. 

Gur  mairg  a  bheir  gèill 
Do'n  t-saoghal  gu  lèir  : 
5320         Is  tric  a  chaochail  e  cheum  gàbhaidh. 

Gur  lionmhoire  a  chìirs 
Na'n  dealt  air  lan  driùchd 
Ann  am  maduinn  an  tìis  Màighe. 

Cha'n  fhacas  ri  m'  rè 
5328         ^on  duine  fo'n  ghrèin 

Nach  d'thug  e  ghreis  fein  dhà  sin. 


Ri  FtM'im  an   t-Sannh  19t 

Thoir  an  t-soraidh  so  uaui 

Gu  talla  nan  cua«h, 

Far  am  biodh  tathaich  nan  truagh  dàimheil. 

W30         Thun  an  tighe  nach  gann 
Fo  aii  leathad  ud  thall, 
Far  bheil  aighear  is  ceann  mo  mhànrain. 

Sir  Tormod  mo  rùin, 
Olghaireach  thù, 
W36         Foirmeil  o  thùs  t'àbhaist. 

A  thasgaidh  's  a  chiall, 

Is  e  bu  chleachdamh  duit  riamh 

Teach  fareaing  's  e  fial  fàilteach. 

Bhiodh  teanal  nan  cliar 
5M0         Rè  tamaill  is  cian, 

Dh'fhios  a'  bhaile  am  biodh  triall  chàirdean. 

Nàile,  chunnaic  mi  uair 

Is  glan  an  lasadh  bha  ad  ghruaidh, 

Fo  ghruaig  chleachdaich  nan  dual  àrbhuidh'. 

***  Fear  dìreach  deas  treun 
Bu  ro-fhìrinneach  beus, 
Is  6  gun  mhìghean  gun  cheum  tràilleil. 

De'n  linnidh  b'fhearr  buaidh 
Tha  'sna  crìochaibh  mu'n  cuairt, 
WM         Clann  fhìrinneach  Ruairidh  lànmhòir. 

Cha'n  'eil  cleachdainn  mhic  rìgh 

No  gaisge  no  gnìomh, 

Nach  'eil  pearea  mo  ghaoil  làn  deth. 


200  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Ann  an  trèine  'san  lùth, 
6355         Ann  an  ceudfaidh  'san  cliù 
Ann  am  fèil  is  an  gnùis  nàire. 

An  gaisge  is  an  gnìomh, 

Ann  am  pailteas  neo-chrìon, 

Ann  am  maise  is  am  miann  àillteachd. 

5360         Ann  an  cruadal  's  an  toil, 

Ann  am  buaidh  thoirt  air  sgoil, 
Ann  an  uaisle  gun  chron  càileachd. 

Tuigscar  nan  teud, 

Purpais  gach  sgèil, 

5365         Sufibaint  gach  cèill  nàduir. 

.    Gu'm  bu  chubhaidh  dhuit  sud 
Mar  a  thubhairt  iad  ris, 
Bu  tu  an  t-ubhal  thar  mios  àrdchraoibh. 

Leòdach  mo  rìiin, 
5370         Seòrsa  fhuair  cliù, 

Cha  bu  thòiseachadh  ùr  dhaibh  Sir. 

Bha  fios  co  sibh 

Ann  an  iomartas  rìgh, 

An  uair  bu  mhuladach  strì  Theàrlaich. 

W7»         Slàn  Ghàidheil  no  Ghoill 
Gu'n  d'fhuaras  oirbh  foill, 
Dh'aon  buaireadh  gu'n   d'rinn   bhur  nàmhaid. 

Lochlannaich  threun 
Toise>ach  bhur  sgèil, 
5380         Sliochd  solta  bh'air  freumh  Mhànuis. 


lorram  7m  Truadghe  201 

Thug  Dia  dhuit  mar  ghibht 

Bhith  mordhalach  glic ; 

Chrìosd  deònaich  do  d'shliochd  bhith  àghmhor. 

Fhuair  thu  fortan  o  Dhia, 
5385         Bean  bu  shocraiche  ciall, 

Is  i  gu  foistinneach  fial  nàrach. 

A  bheil  eineach  is  cliìi, 
Is  i  gun  mhiUeadh  'na  cùis, 
Is  i  gu  h-iriosal  ciuin  càirdeil. 

5390         I  gun  dolaidh  fo'n  ghrèin 
Gu  toileachadh  treud, 
Is  a  folachd  a  rèir  bànrighinn. 

Is  tric  a  riaraich  thu  cuilm 
Gun  fhiabhras  gun  tuilg, 
6396         Nighean  oighre  Dhùn-tuilm,  slàn  duit. 


lORRAM  NA  TRUAIGHE 
Do  lAIN  MAC  SHIR  RUAIRIDH  MHIC  LEOID 

a  dh'eug   'sa   hhliadhna 
PoL  Crubach 
floruit   1650 

Is  i  so  iorram  na  truaighe 

Tha  'ean  uair  so  'ga  h-èigbeach, 
A  liuthad  glaodh  tioma 

Gun  bhinneas  r'a  èisdeachd  ; 
Moo     Ar  Tighearna  dùthcha 

Gun  dùil  ri  e  èirigh, 
Oach  cùis  am  biodh  cunnart 

Is  tu  b'urrainn  d'a  rèiteach. 


202  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Chunna  miae  Sir  Seumas 
6405         'G^ad  thrèigsinn,    's  cha  b'ann  d'a  dheoin ; 
Bha  a»  dhearcshùilean  glana 

Ri  sileadh  na  miltean  deoir. 
Na'm  b'ann  le  neart  lannan 

Bhiodh  do  cholunn  ag  cacchladh  neoil, 
*<io     Gur  h-iomad  laoch  fearail 

Bhuaileadh  farum  's  a  reubadh  feoil. 


Gur  lìonmhor  sròl  ballach 

'Ga  nochdadh  ri  slinntibh  chrann ; 

Gur  lìonmhor  treun  ghaisgeach 
**is         Ri  faicinn  nam  maoth  shròl  fann, 

Ilach  iarradh  fuireach 

A  cumasg  gu  stròiceadh  cheann, 

Ach  lunn  air  bhràighdean 

A'  faighneachd  'n  e  an  aon  ghuth  th'ann. 

5^20     Grui.  h-iomad  cuilìobhar 

Nach  dìobradh  teine  ri  h-ord, 
AgU6  clogaide  cruadhach 

Ri  folach  nan  gruag  's  nan  sròn, 
Agus  pìc  mheallach 
M25         Air  a  tarruing  o  chluais  gu  dòrn, 
Agus  fiiibhaidh  chaol-earra 
Air  a  fa-lach  gu  ceir  an  feoil. 

Na'm  bu  chiontana  dhaoine 

Bu  bhaoghal  do  anam  Mhic  Leoid, 
^''20     Q-ur  lìonmhor  Tùir  shuairce 

Bo  ghluaiseadh  gu  h-ealanta  borb, 


lorram  ?ui  Ti  uaiyhe  203 


Bheireadh  ruaig  mhaidne 

Gun  an  oidhche  chadal  air  chòir ; 
Mnài  bhriiito  ag  èigheach 
•*55         Mu  rùsgadh  nan  geur  lann  gorni. 


Gur  mòr  an  tein-adhair 

Thug  an  spreadhadh  nach  ganu  'nar  measg, 
Chuir  ar  n-aigne  an  ìslead 

Is  ar  cridhe  'nar  cliabh  gu'n  d'chlisg  : 
A  liuthad  bean  bhreidglieal 

Is  a  h-€>anchainn  a  leum  fo  a  sic, 
Mu  dheagh  mhac  Kuairidh 

Tha  an  eaglais  nan  stuadh  fo  lic. 


5440 


Gur  mor  an  sruth-tràghaidh 
^^         Thàinig  air  fir  Innse-gall, 
Ri  amharc  a  chèile 

Gur  soilleir  dhoibh  fèin  an  call ; 
Fear  do  choimeis  cha  lèir  dhomh ; 
Bu  tu  an  curaidh  an  streup  nan  lann, 
M^     Le  d'  chlaidheamh  cruaidh  beumnach 

Ann  ad  dheaslaimh  gu  spèiceadh  chrann. 

Ach  a  ghnùis  na  fèile, 

Nach  do  bhreugnaich  riamh  t'fhacal  aon  uair, 
Ceann-uidhe  nan  deòraidh 
•^         Nan  aircleach  gun  treoir  's  nan  trua  'h, 
A  chearraich  na  tioe 

Aig  am  bu  tric  bhiodh  àireamh  sluaig}:, 
An  fheile  dhùbailt 

Nach  iarradh  an  cunntas  cruaidh. 


204  Bàrdachd  Ghàidhlig 

5460     Ach  lain  mhic  Ruairidh, 

Nach  gluaiste  lo  mùiseig, 
Nach  gabhadh  bonn  eagail 

Is  nach  cuireadh  beagan  an  cùram, 
Cha'n  fhacas  do  ghillean 
5465         An  tìr  ©ile  'ga  spùilleadh, 
Is  cha  bhiodh  luchd  faire 

Ann  ad  bhaile  'nan  diisgadh. 


Aig  f  eabhas  ,an  achda 

So  chleachd  thu  'nad  dhùthaich, 
5^''"     Cha  d'iarr  thu  riamh  ciachair 
Gu  do  chaisteal  a  chumhdaxjh  ; 
Cha  bhiodh  droll  air  do  chòmhlainn 

Mu  thrath-nòine  'ga  dìinadh, 
Ach  thu  an  cathair  na  fèile 
M75         is  tu  leughadh  na  h-umhlachd. 

B'e  m'aighear  an  t-Iain 

So  chaochail  air  maduinn  Di-màirt, 
Oeann  rèite  gach  f acail 

Gus  an  uair  an  deach  stad  air  do  chainnt. 
6480     Bha  do  chàirdean  tùirseach 

Is  an  cìiram  an  àite  teann, 
An  dèidh  do  chàradh  'san  ìiir  ac' 

Gun  chomas  air  an  diiibhail  ann. 


Tri  bliadhna  fìchead 
5485         Bha.  an  gliocas  'na  àite  fèin, 
Gun  bheud  gun  mhulad 

Gus  an  do  thromaich  am  bàs  bii  treun ; 


Do  Shir  Lachlann  Mac  Ghille-Eathaìn  205 

Mar  gu'm  biodh  fras  ann 

A  chaisgeadh  uainn  soillse  nan  speur, 
5^^     No  coinneal  d'a  mùchadh 

Gun  sùgradh  gu  bràth  'na-  dhèidh. 


DO  SHIR  LACHLANN  MAC  GHILLE  EATHAIN 
TRIATH  DHUBHAIRD 

a  dh'eug  'sa  bhliadhna>  16^8 
Eachann  Bacach  Mac  Ghille  Eathain  an  t-Aos-dana 

Thriall  bhur  bunadh  gu  Phàro, 

Co  b'urrainn  d'a  sheanchas, 
MhacMhuirich,  MacFhearghuis  ? 
6^9*  Craobh  a  thuinich  rè  aimsir, 

Fhriamhaich  bun  ann  an  Albainn, 

Chuidich  fear  dhiubh  Cath  Gairbheach : 
Fhuair  sinn  ulaidh  fear  t'ainm  a  theachd  beò. 

Cha  chraobh-chuir  is  cha  phlannta, 
^•^  Cha  chnò  an  uiridh  o'n  d'fhàs  thu, 

Cha  bhlàth  chuirte  mu  Bhealltuinn, 

Ach  fàs  duillich  is  meanglain, 
Am  meur  mullaich  so  dh'fhag  sinn  : 

Cuir,  a  Chrìosd,  tuille  an  àite  na  dh'fhalbh. 


5606 


Is  mòr  pudhar  an  ràith-sa, 

Ts  trom  an  dubhadh-sa  dh'fhàs  oirnn, 
Gur  a  cumhang  leinn  t'fhàrdach 

An  cifit-laighe  nan  clàran  : 
Is  fhada  is  cuimhne  leinn  càradh  nam  bòrd, 


206  Bàrdachd  Ghàidhlig 

5510         Cbaidh  do  chist  an  tigh-geamhraidh, 
Cha  do  bhrist  thu  a'  chnò  shamhna ; 
Misneach  fear  Innse  Gall  thu, 
'  Is  mòr  is  misde  do  ranntaidh 
Nach  do  chlisg  thu  roimh  armailt, 

6518  Fhir  bu  mheasaile  an  campa  Mhontròe. 

Fhir  bu  rìoghaile  cleachda, 

Is  tu  bu  bhìoganta  faicinn, 
Dol  a  sios  am  blàr  machrach 

Bhiodh  na  mìltean  mu  d'  bhrataich  ; 
5520         Chuid  bu  phrìseir  de'n  eachdraidh, 

Luchd  do  mhìoruin  na'n  caiete  ort 
Is  ann  a  dh'innste  leo  t'fhasan 

An  uair  bu  sgìth  leo  cur  sgapaidh  'nam  feoil. 


Cha  bhiodh  buannachd  do  d'  nàmhaid 
5526  DqI  a  dh'fhuasgladh  uait  làmhainn  ; 

Bha  thu  buadhach  's  gach  àite : 
Cha  b'e  fuath  mhic  a  mhàile 
Fear  do  shnuadh  theachd  'na  fhàrdaich  ; 
Cha  dath  uaine  bu  bhlàth  dhuit, 
5530         An  uair  a  bhuaileadh  an  t-àrdan  ad  phòr. 


Gu'm  b'aithriseach  t'fheum  dhoibh 
An  àm  nan  crannan  a  bheumadh, 

Chum  nan  deannal  a  shèideadh, 

Bhiodh  lann  tana  chruaidh  gheur  ort, 
5535         is  tu  f  a-d  là  air  an  t-seirm  sin  : 

Cha  tigeadh  lagbhuille  meirbh  as  do  dhòrn. 


Du  .>ri(i    i^aciùaiui   Mac  Ghillt-IùitJiain  207 

Nàile  chunnaic  mi  aimsir 

Is  tu  ri  siubhal  na  sealga-, 
Cha  bu  chuing  ort  an  garbhlach  ; 
^^  Pìc  de'n  iubhar  cha  d'fhàs  i 

Chuireadh  umhail  no  sphirn  ort; 

Cha  bhiodh  fuigheall  a  tairrne 
Na'm  biodh  lughadh  'na  crannghail 

Chuireadh  siubhal  fo  eàrr-ite  an  eoin. 

*^         Glac  chomhnard  an  càradh 

Am  bian  ròineach  an  t-seanbhruic, 
Cinn  storach  o'n  cheardaich, 

Cha  bhiodh  òirleach  gun  bhàthadh 
Eadar  smeoim  agus  gàinne, 
6550  Le  neart  còrcaich  a  Flànras ; 

Cha  bhiodh  feòlach  an  tearmad 

Air  an  seòladh  tu  an  crann  sin  ad  dheoi.i. 


Cha  b'e  .-in  mo  it';iii-(_  aa.>ga 

An  uair  a  bhuail  an  gath  bàis  thu  ; 
5565         ifi  truagh  a  dh'fhàg  thu  do  chàirdein 
Mar  ghàir  sheilloan  air  làraich 

An  deidh  am  mealannan  fhàgail, 
No  uain  earraich  gun  mhàthair  : 

Is  fhada  chluinnear  an  gàirich  mu'n  clirò 

6550         Gu'm  bu  mhath  do  dhiol  freasdail 
An  tigh  mòr  am  beul  feaAgair  : 

Uisge  beatha  nam  feadan 
Ann  am  pìosan  'ga  leigeil, 

8in  Ì9  clàrsach  'ga  spreigeadh  ri  ceòl. 


208  Bàrdachd  Ghàidhlig 

5565         Bhuineadh  dhinno  'na  ìir-roB 
Fear  ar  tighe  is  ar  crùnair, 
Ghabh  an  rathad  air  thùs  uainn 

Liuthad  latha  r'a  chunntas 
Bha  aig  maithibh  do  dhùthcha 
5570  Meud  an  aigheir  's  am  mùirne : 

Bha  mi  tathaich  do  chiiirte 

Seal  mu'm  b'aithne  dhomh  'n  t-ìirlar  a  dh'fhalbh. 


B'eòl  dhomh  innse  na  bh'aca : 

Gu'm  b'ann  de  mhiannan  Shir  Lachlaun 
5575         Bhith  ag  òl  fìona  an  tigh  farsaing 

Le  mnathaibh  rìomhach  neo-ascaoin, 

Glòir  bhinn  agus  macnas 

Anns  an  àm  sin  'm  bu  chleachd  leibh  bhith  pòit. 


An  àm  na  fàire  bhith  j^lasadh 
5580  Bhiodh  a'  chlàrsach  'ga  creachadh, 

Cha  bhiodh  ceòl  innte  an  tasgaidh 

Ach  na  meoir  'ga  thoirt  aisde, 
Gun  leòn  làimhe  gun  laige, 

Gus  am  bu  mhiannach  leibh  cadal  i^u  fòill. 


5585         Bhiodh  na  cearraich  le  braise 

lomairt  tàilisg  mu  seach  orr', 
Fir  foirne  ri  tartar, 

Toirm  is  maoidheadh  air  chairtean, 
Dolair  Spainnteach  is  tastain 
5590  Bhiodh  'gan  dìoladh  gu"  lasan  'nan  lorg. 


Koi/in   du   Alosf/air  Mac  ('olìa  209 

Thug  càch  teist  air  do  bheusan  : 

Bha  gràdh  is  eagal  Mhic  Dhe  oit, 
Bha  fàth  seirce  g'ad  chèile  ort 

Bha  rogha  deiseachd  is  deilbh  ort, 
5595         Cha  robh  ceist  ort  iiiar  threun  fhear 

Bhiodh  na  Sgriobtuir  'gan  leugliadh 
Ann  ad  thalla  niu'n  èircadh  do  bhòrd. 

Ge  bu  lìonmhor  ort  frasachd, 

Chuni  thu  dìreach  do  d'  mhacaomh 
5600         Do  bhrèid  rìomhach  gun  sracadh ; 
Cha  do  dhìobair  ceann-slaite  thu, 

O'n  'se  Crìosda  b'fhear-beairt  dhuit: 
Is  sin  an  Tì  a  leig  leat  an  taod-sgòid. 

•  A  nihic,  ma  ghlacas  tu  an  stiuir  so, 
5«>5  cha  bu  fhlathas  gun  dìithchas 

Dhuit  bhith  grathunn  air  t'ùrnuigh, 

C*uir  d'a  caitheamh  an  Triuir  oirre  : 
Cuir  an  t-Athair  an  tùs  oirre, 

Biodh  am  Mac  'na  fhear  iuil  oirre 
5610         An  Spiorad  Naomha  'ga  giìilan  gu  nòe. 


ROINN  DO  ALASDAIR  MAC  COJAJl 

Is  fhada  tha  mise  ann  am  chodal 

Is  mi  tha  fulang, 
Gun  an  t-Alasdair  òg  so  a  mholadh 

Mar  threun  duine. 


14 


210  _  Bàrdachd  Ghàidhlig 

5615         Do  mhac-samhail  mar  ealtainu  o  dhubh  bheinn 
Dol  trìd  choille  dharaich, 
No  mar  fhròis  mhoir  ag  reubadh  tuinne 
Air  druim  cuain  mara 

Is  leat  Clann  Alasdair  nan  arm  guineach 
5620  As  ro-mhaith  cinnseal : 

Sud  na  fir  nach  'eil  dhuit  fallsa, 
Tàim  d'  an  innseadh, 

Tigidh  Raghnall  Dhùn  nan  Ultach 
'N  a  chraoibh  thoraidh, 
5625         Am  fear  nach  do  ghabh  sgàth  roimh  thì  eile : 
B'  e  an  gnìomh  doilich. 

Tigidh  Aonghus  mac  MhicRaghnaill, 

Fèinnidh  fuileach; 
Is  cha  bhi  feum  air  lèigh  am  baile 
5630  An  dèidh  do  bhuile. 

An  uair  a  thogte  fraoch  is  fearg 

Air  Triath  an  Todhair, 
Chluinrite  fuaim  do  lann  'g  an  crathadh 

An  criochaibh  an  domhain. 

8635         Thug  thu  an  là  ud  an  Cìiil-rathain 
An  tùs  t-òig'e ; 
Leagadh  le>at  an  sin  luchd  lastain 
Bu  mhor  bòsda. 

Ag  ailis  air  Goll  mac  Morna 
5640  Là  Uillt  Eireann  : 

Dh'fhàg  thu  Goill  gu  brònach 
Is  mnà  gu  deurach. 


Oran  do  Alasdair  Mac  Colla  211 

Ag  ailis  air  Oscar  nam  beuinan  trice 
Latha  Pheirte : 
5645         Cha'n  fhaodadh  duine  chuca,  leis 
A'  cheò  a  bh'  aca. 

Ag  ailis  air  Fionn  mac  Cumhail 

Là  ChiU-Saoithe : 
Chuir  thu  eich  is  Goill  le  bruthach, 
*«o  Gu  breun  brothach. 

An  uair  thogadh  tu  do  bhratach  mhìn  ruadb 

Ri  crann  gatha, 
Bheiroadh  tu  buaidh  air  gach  rubha, 

Is  gaoth  'g  a  crathadh. 

*6*         Cha  robh  coimeas  ann  do  m'  threun  fhear 
An  tùs  troide  ; 
O  nach  sàiteadh  am  mòine  bhuig  e : 
Carragh  creige. 


ORAN  DO  ALASDAIR  MAC  COLLA 

AN  DEIDH  LA  ALLT  EIREANN 

Iain  MacDhomhnaill 
(lain  Lom) 

Qu  ma  filàn  is  gu  ma  h-èibhinn 
^^         Do'n  Alaedair  euchdach, 

Choi'^inn  latha  Allt  Eireaini  le  ìnhlr  shluagh. 

Le  t*haighdearan  laghach 

An  am  gabhail  an  rathaid, 

Leia  am  bu  mhiannach  bhith  gìbhail  a'  chrònain. 


212  Bàrdacìid   Ghàidfdig 

5665         Qiia  bu  phrabaire  tlàth  thu 

Dhol  an  caigneachadh  chlàidhean 

An  uair  bha  thu  's  a'  ghàradh  'na  t'ònar. 

Bha  luchd  chlogaid  is  phìcean 
Ag  cur  ort  mar  an  dìchioll, 
5670         Gus  an  d'fhuair  thu  relìobh  o  Mhontròsa. 

Is  iomadh  òganach  sùlghomi 

Bha  fo  lot  nan  arm  rùisgte, 

Aig  gea-ta  Chinn-iìidaidh  gun  chomhradh. 

Agus  òganach  loinneil 
5675         Thuit  an  aobhar  do  lainne, 

Bha  'na  shìneadh  am  polla  ud  Lòchaidh. 

Is  cha  robh  Domhach  no  Geinnsach 

An  talamh  Mhic  Coinnich 

Nach  d'fhàg  an  airm  theine  air  a'  mhòintich. 

5680  Cha  robh  Toniaino  Simidh 

An  talamh  Mhic  Shimidh 
Nach  do  thàr  anns  gach  ionad  am  frògaibh. 

Chuir  6Ìbh  pàirt  diu  air  theicheadh 
Gus  an  do  ràinig  iad  Muireabh 
5M6         Is  chuir  sibh  lasraichean  teiner  's  a'  Mhormhaich. 


ROINN  DO  ALASDAIR  MAC  COLLA 

Alasdair  Mhic  ò  hò 
Cholla  ghasda  ò  hò 
As  do  làimh-se  ò  hò 
Earbainn  tapadh,  trom  eile. 


Latha  Inhhir  Lòchaidh  213 

***  As  do  làimh-se  ò  hò 

Earbainn  tapadh  ò  hò 
Mharbhadh  Tighearna  ò  hò 
Achaidh  nam  Breac  leat,  trom  cile. 

Mharbhadh  Tighearna  ò  hò 
*•*  Achaidh  nani  Breac  leat  ò  hò 

Dh'adhlacadh  an  ò  hò 
Uir  an  loch  e,  troni  eile. 

Is  ge  beag  mi  ò  hò 
Bhuail  rni  ploc  air  ò  hò 
5W)  Chuala  mi  an  dè  ò  hò 

Sgeul  nach  b'  ait  leam,  trom  eilo. 

Chuala  mi  an  dè  ò  hò 
Sgeul  nach  b'ait  leam  ò  hò 
Glaschu  a  bhith  ò  hò 
■W6  Dol   'oa  lasair,  trom  eile. 

Glaschu  a  bhith  ò  ho 

Dol  'na  lasair  ò  hò 

Is  Obar-Dheadhan  ò  hò 

An  deidh  chreachadh,  trom  eile. 


LATHA  INBllIR  LOCHAIDH  (1645) 
Iain  MacUhomunaill 

(lain   Lotn) 

•'^o         An  cuala  sibhse  an  tionndadh  duineij 
Thug  an  camp  bha'n  Cille  Chuimein  ? 
Is  fada  chaidh  ainm  air  an  iomairt, 
Thu^  iad  a»  an  nàimhdean  iomain. 


214  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Dhirich  mi  moch  maduinn  Dòmhnaich 
5715  Qu  bràigh  caisteil  Inbhir  Lòchaidh  ; 

Chunna  mi  an  t-arm  a'  dol  an  òrdugh, 
Is  bha  buaidh  a'  bhlàir  le  Clann  Dòmhnaill. 

Dìreadh  a  mach  gliin  Chuil-eachaidh 
Dh'aithnich  mi  oirbh  siird  bhur  tapaidh  ; 
B720         (}ed  bha  mo  dhùthaich  'na  lasair, 
Is  èirig  air  a'  chùis  mar  thachair. 

Ged  bhitheadh  oighreachd  a'  Bhràghad 
An  seachd  bliadhna  so  mar  tha  e, 
Gun  chur  gun  chliathadh  gun  àiteach 
8WB         Is  math  an  riadh  o  bheil  sinn  pàighte. 

.    Air  do  làimh-se,  Thigheama  Labhair, 
Ge  mòr  do  bhòsd  as  do  chlaidheamh, 
l6  iomadh  òglach  chinneadh  t'athar 
Tha  an  Inbhir  Lòchaidh  'na  laighe. 

§730         is  iomadh  fear  gòrsaid  agus  pillein 

Cho  math  's  bha  riamh  de  do  chinneadh, 
Nach  d'fhaod  a  bhòtann  thoirt  tioram, 
Ach  foghlum  snàmh  air  Bun  Nibheis. 


5738 


Sgeul  a  b'aite  an  uair  a  thigeadh 
Air  Caimbeulaich  nam  beul  sligneach  : 
H-uile  dream  dhiubh  mar  a  thigeadh 
Le  bualadh  lann  an  ceann  'gam  brie^eadh, 


An  là  6Ìn  shaoil  leo  dhol  leotha 
Is  ann  bha  laoich  'gan  ruith  air  reodha 
"^         Is  iomadh  slaodanach  mòr  odhar 

Bha  'na  shìneadh  air  Ach'  an  Todhair. 


Latha  I/ib/iir    Lòrhaidh  215 

Ge  b'e  dhìreadh  Tom  na  h-Aire, 
Bu  lìonmhor  spòg  ùr  ann  air  dhroch  ehaiUeadh ; 
Neul  marbh  air  an  sùil  gun  anam, 
57*6         An  dèidh  an  6giùrsadh  le  lannan. 

Thug  sibh  toiteal  teith  mu  Lòchaidh 

Bhith  'gam  bualadh  mu  na>  srònaibh  ; 

Bu  lìonmhor  claidheamh  claisghorm  còmhnard 

Bha  bualadh  an  làmhan  Chlann  Dòmhnaill. 

5*^50         Sin  'nuair  chruinnich  mor  dhragh  na  falachd, 
An  àm  rìisgadh  nan  greidlein  taiia, 
Bha  iongnan  nan  Duibhneach  ri  talamh 
An  dèidh  an  lùithean  a  ghearradh. 

Is  lìonmhor  corp  nochd  gun  aodach 
5756         Xha  'nan  sìneadh  air  Chnoc  an  Fhraoiche, 
O'n  bhlàr  an  greasta  iia  saoidhean 
Gu  ceann  Litir  Blàr  a'  Chaorainn. 

Dh'inusinn  sgeul  eile  le  firinn 
Cho  math  's  ni  clèireach  a  sgrìobhadh, 
57W         Chaidh  na  laoich  ud  gu  an  dìchioll, 

Is  chuir  iad  maoim  air  luchd  am  mìoruin. 

laiii  Mhùideartaich  nan  seòl  soiUeir, 
Sheòladh  an  cuan  ri  latha  doilleir, 
Ort  cha  d'fhuaradh  bristeadh  coinne : 
s^w         B'aite  leani  Barr-breac  fo  d'  chomas. 

Cha  b'e  fcud  an  siubhal  cearbach 

A  thug  Alasdair  do  Albainn, 

Creachadh  loRgadh  agus  marbha^Ii, 

Is  leagiadh  l«is  coileach  Shrath  Bhalgaidh. 


1^16  Bàrdachd   Ghàidhìiy 

5770         An  t-eun  dona  chaill  a  cheutaidh 

An  Sasunn  a-n  Albainn  's  an  Eirinn ; 
Is  ite  e  a  curr  na  sgèithe  : 
Cha  mhisd©  leam  ge  do  ghèill  e. 

Alasdair  nan  geur  lann  sgaiteach, 
5775         Gheall  thu  an  dè  a  bhith  cur  as  daibh ; 
Chuir  thu  an  retreuta  seach  an  caisteal, 
Seòladh  glè  mhath  air  an  leantainn. 

Alasdair  nan  geur  lann  guineach, 
Na'm  biodh  agad  àrniuinn  Mhuile, 
5780         Thug  thu  air  na  dh'fhalbh  dhiu  fuireach, 
Is  retreut  air  pràbar  an  duilieg. 

Alasdair  mhic  Cholla.  ghasda, 
Ijamh  dheas  a  sgoltadh  nan  caistea.1, 
Chuir  thu  an  i-uaig  air  Ghallaibh  glasa, 
5785         ig  ma  dh'òl  iad  càl  gu'n  do  chuir  thu  asd'  e. 

Am  b'aithne  dhuibh-s'  an  Gcirtein  Odhar  ? 
Is  math  a  bha  e  air  a  thodhar  ; 
Cha'n  innear  chaorach  no  ghobhar, 
Ach  fuil  Dhuibhneach  an  dèidh  reodha. 

5790         Bhur  sgrios  ma's  truagh  leani  bhur  càradh, 
Ag  èisdeachd  anshocair  bhur  pàisdean 
Ag  oaoidh  a'  phannail  bh'anns  an  àraich, 
Donnalaich  bhan  Earra-ghàidheal. 


An  Làir  Dhunn  217 

AN   LAIR    DHONN 

MUBCHADH     MacCoINNICH 

(Murchitdh  Mhòr  mac   Mhic  Mhurchaidh,   Fear  Aicheallaidh) 
fiuruit    1650 

Tha  mise  fo  ghruaim 
5795  Is  gun  mi  an  caidreabh  a'  chuain  ; 

Cha  chaidil  mi  uair  air  ehòir. 

Ge  socrach  mo  ghleus 

Air  chapull  nan  leum, 

Cha  choisgear  leath'  m'  fheum  le  treoir. 

Moo  Loth  philleagach  bhreuii 

Fo  pillein  's  fo  srèin, 
Aon  ghiUe  'na  dèidh  bu  lòd. 

Cha  tugadh  i  ceum 
Ach  duine  is  i  fhein, 
8«06  Is  gu'n  cuireadh  i  feum  air  lòn. 

Na'n  èigheadh  i  sgìos 

Is  e  b'fheudar  dhol  sìos, 

Is  a  trèigsinn  ge  b'fhiamh  an  tòir. 

Cha  b'ionann  's  mo  lìiir 
«10  Air  linne  nam  bàrc 

Bhiodh  gillean  a  ghnàth  cur  bhòd. 

Cba  b'ionann  'e  mo  shaoi 

Ri  grinne  na  gaoith', 

Gun  bhioran  r'a  taoibh  's  i  folbh. 


218  Bàrdachd   Ghàidhliy 

6818  is  i  b'fhearaile  ceum 

D'a  faca  mi  fèin, 
Is  cha  bu  ghearan  dhi  f eum  air  lòn . 

lùbhrach  shocrach  a'  chuain 
D'an  cliù  toiseach  dol  suas, 
5820  Bhiodh  giuthas  dosrach  nam  buadh  fo  sheòl. 

Air  bharraibh  nan  stuadh 

Cur  daraich  'na  liiae 

Is  buill  tharruing  nan  dual  'nan  dòrn. 


6826 


Reubadh  mara  gu  dlùth 
Fo  bheul  sgar  ague  sìigh 
Is  i  an  dèidh  a  barradh  gu  h-ìir  o'n  òrd. 

Chluinnte  faium  nan  ràmh 

O'n  charraig  a'  snàmh 

Is  bhiodh  barant  a  làimh  gach  seoid. 


5833  Cha'n  iarradh  i  moll 

No  fodar  no  pronn, 
Ach  sadadh  nan  tonn  r'a  sròin. 

B'e  sud  m'aighear  's  mo  mhiann 
Ge  do  ghlasaich  mo  chiabh, 
5835  is  eha  b'e  slat  agus  srian  am  dhòrn. 

Ged  thigeadh  an  ruaig 

Le  caitheamh  a'  chuain, 

Cha  laigheadh  oirnn  fuachd  no  leòn. 


584« 


An  uair  ghabhmaid  gu  tàmh 
Ann  an  caladh-phort  shàmh, 
Cha  b'fhallain   o'm  làimh-s'   an  ròn. 


Aìi  Làir  Dhonn  219 


Bhiodh  eilid  nam  beanii 

A'  tèarnadh  le  gleann, 

Is  mo  pheileir  gu  teann  'na  lorg. 

5845  Bhiodh  ar  sgionan-ne  geur 

Gu  feannadh  an  fhèidh, 
Ib  cha  b'annas  an  gleus  sin  oirnn. 

Fhir  dh'imicheas  an  iar, 
O  nach  cinnteach  mo  thriall, 
5«50  Bi  'g  innseadh  gur  bliadhna  gach  lò. 

Beir  an  t-soraidh-sa  nunn 

Air  fad  chun  an  fhuinn 

Far  am  faighte  na  suinn  ag  òl.     ~ 


5tS6 


Gu  eilean  an  fhèidh 
Is  gu  eirthir  an  èisg 
Far  nach  pàigheamaid  fèich  air  lòn. 

Gu  comunn  mo  rùin 

Nach  cromadh  an  t-sùil 

An  àm  tromachadh  dhùinn  air  pòit. 


••w  Guu  àrdan  gun  strì, 

Gun  àireamh  air  nì, 
Ach  cur  sàradh  a  fìon  's  'ga  òl. 

Bhiodh  ceòl  filidh  'nar  cluais 
O'n  Eoin  fhìnealt  gun  ghruaim, 
*•••  Fear  o'n  rìoghail  cur  dhuan  air  folbh 


220  Bàrdachd  Ghàidhlig 

DIOMHANAS  NAN  DIOMHANAS 

MUKCHADH    MacCoINNICH 

(Murchadh  Mòr  Mac  Mhic  Mhurchaidh) 

Dìomhain  bhur  dlùth  chiabh  air  tuiteam  chon  làir, 

Diomhain  bhTir  piosa,  bhur  cupanna  clàir, 

Dìomhain    bhur    n-uchdshnaidhiii,    bhur   n-usgair  gun 

stà, 
Dìomhain  gach  aon  nì,  an  uair  thigeas  am  bàs. 

6870     Dìomhain  bhur  caisteil  fo  bhaideal  's  fo  bhlàth, 
Dìomha^in  bhur  n-aitribh  d'an  cailceadh  gach  là, 
Dlomhain,  giodh  ait  libh,  bhur  macnae  ri  nmà, 
Dìomhain  gach  aon  nì  an  uair  thigeas  am  bàs. 

Dìomhain  bhur  saoibhreas,  bhur  n-aoibhneas  ri  bàrr, 
6875     Dìomhain  bhur  n-uailse,  giodh  uallach  am  blàth, 
Dìomhain  bhur  bantrachd  làn  ariiisachd  is  gràidh, 
Dìomhain  gach  aon  nì  an  uair  thigeas  am  bàs. 

Dìomhain  bhur  codla,  bhur  sccair  gun  sàet, 
Dìomhain  bhur  cosnadh  fa  osnadh  gach  là, 
5880     Dìomhain  bhur  gràinnsich,  bhur  tàinte  air  blàr, 
Dìomhain  gach  aon  nì  an  uair  thigeas  am  bàs. 

Dìomhain  bhur  lèigheann,  bhur  lèirsinn  a  bhàn, 
Dìomhain  bhur  geurchuis  'sna  speuraibh  gu  h-àrd, 
Dìomhain  bhur  tuigse  tha  tuisleach  a  ghnàth, 
8985     Dìomhain  gach  aon  nì  an  uair  thigeas  am  bàs. 


Marhhrann  Dhomhnaill  Ghuirm  Oig  221 

Dìomhain  na  daoine  nach  smaoinich  am  bàs, 
Diomhain  an  eaoghal,  a.  thaobhadh  is  bàth, 
Bho  thà  e  dam  chlaoidheadh  's  mi  daonnan  an  spàirn, 
Sguirim  d'a  h-aoiribh  bho  is  dìomhanas  à. 


MARBHRANN   DIIOMirNAILL   GHUIRM   OIG 
MHIC  DHOMHNAILL  SHLEIBHTE 

a  dh'euff   'sa  bhliadhna    IfjJfS 

MURCHADH     MacCoINNICH 

(Murchadh  M6r  Mac  Mhic  Mhurchaidh,  fear  Aicheallaidh) 

58^         Sgeula  leat,  a  ghaoth  a  deas, 

Seirbhe  do  ghlòir  na  an  domblas, 
Gun  fhuaim  sìthe  leat  a  steach 

Air  cliuau  SL'ìtlie.  mo  lèir-chreach. 

An  isg*'uia  lìiaiuiij  air  tuinn, 
5898  A  Dhè,  nach  bu  dàil  do'n  aisling, 

Gu'n  do  eug  an  Triath  ùr  glan 
Rioghchrann-sìthe  nan  Eilean. 

Ureann  chatha  Innse-Gall 
luchair  flatha  nam  fìor-rauu 
*900         A'  chraobh  sin  theasd  de  ehìol  Chuinn 
Milidh  gasda  an  chomhluinn. 

Fior  leòmbann  ri  h-uchd  catha 

Craobh  dhruideadh  o'n  ard-fhlatha ; 
Bu  shèimhidh  meanmnach  an  ceòl 
**••  'S  do  ghnìomb  leanbaidh  an  comhòl. 


222  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Oo  o'm  faighmid  ma^nas  no  muirn  ? 

Co  nì  aiteas  ri  mhòr-chnirm  ? 
Co  phiUeas  na  ceuda  creach, 

O'n  d'imich  a'  gheug  ghormshuileach  ? 

*9io         O'n  d'imich  seanchaidh  nan  rìgh 
Dh'imich  oircheas  na  coigcrìch  ; 
O  dh'eug  an  ard  chraobh-chosgair 
Chuaidh  an  sgeul  fo  fhìor-chlosta. 

Nì'm  feudar  a  mholadh  leinn 
5915  A'  gheug  sholuis  bu  ghlòir-bhinn : 

Leomhann  leanabh  agus  rìgh, 
*G  ,an  raibh  aithne  gach  èin-nì. 

'S  tuirseach  leam  do  chur  fo'n  ìiir, 
A  bhith  dùnadh  do  ghorm-shìiil : 
5920  s  e  dh'fhàg  mo  chridhe-se  tais 

Do  lorg  shlighe  'ga  h-aithris. 

'S  tuirseach  do  theaghlach  fa  dheoidh, 

Do  threun  chinn-fheadhna  fo  dhubh-bhròn 
Mar  choll  gun  chnuasach  gun  mheas 
5935  Tha  t'fhonn  sgìreachd   as  t'eugmhais. 

'S  tuirseach  do  phannal  's  ni  h-ait, 
Ach  mo  nuar  do  leannan  leap' : 

Bu  chrann-cèille  thu  agus  neart, 
An  am  na  fèidhme  bu  rìgh  airc. 

1930         Ni'n  còir  dhuinn  cumhadh  ad  dhèidh 
O'n  'sè  uidhe  gach  èin-chrè  : 
O  nach  bàs  ach  beatha  dhut 
Ni'n  lèigim  air  tì  ar  dearmad. 


5935 


5940 


Do  DhomhnaU  Gorm  Og  223 

Ge  deireadh  clia  dearmad  dhùinn, 

Trèigmid  farmad  is  mì-rìin ; 
Mar  ghadaiche  an  t-eug  gu'n  tig  : 

B'fhada  leinn  an  sgeul  a  thàinig. 

An  Ceanyal 
Thàinig  plàigh  air  dàimh  nan  clàrsach  binn, 
Tha  gàir-bhàite  an  àite  sìol  Chuinn ; 
Tha  mnài  cràit«ach  mu  d'fhàgail  'sa  chill : 
'S  i  mo  ghrà<ih  do  làmh  làidir  kis  am  b'àbhaist  bhith 
leinn. 


DO  DHOMHNALL  GORM  OG  MAC  DHOMHNAILL 
SHLEIBHTE 

Iain  MacDhomnnaill 

(lain  Lom) 

ante  1643 

A  Dhomhnaill  an  Dìiin, 

Mhic  Ghille-easbuig  nan  tùr, 

Chaidh  t'eineach  's  do  chliù  thar  chàch. 

5^  Tha  seirc  ann  do  ghruaidh, 

Caol  mhala  gun  ghruaim, 
Beul  meachar  o'n  suairoe  gràdh. 

Bidh  8ud  ort  a'  triall : 
Claidheamh  sgaitoach  gorm  fiar, 
••"  Air  uilinn  bidh  sgiath  gun  sgàth. 

Is  a'  ghràbhailt  mhath  ùr 
Air  a  taghadh  o'n  bhùth, 
B'i  do  roghainn  an  tìw  a'  bhlàir. 


224  .  Bàrdachd   Ghàidhlig 

Churaidh  gun  ghiamh, 
595»  Tràth  ghabhadh  tu  fiamh 

Is  e  thoghadh  tu  sgian  mar  arm. 

Is  an  gunna  nach  diùlt 

An  trath  chaogadh  tu  an  t-sùil : 

Gu'm  biodh  an  sùgradh  searbh. 

5960  Is  bogha  air  do  chìil 

Donn  mèallanach  ìir, 
Caoin  fallain  de'n  fhiùran  dearg. 

Is  taifeid  nan  dual 
Air  a  tarruing  fo  d'  chluais ; 
5965  Mairg  neach  air  am  buailt'  a  meall. 

Is  ite  an  eoin  lèith 

Air  a  sparradh  le  cèir  : 

Bhiodh  briogadh  an  dèidh  a  h-eàrr. 

Cinn  ghlasa  nan  sgiath 
5970  Air  a  leacainn  mu'n  iadh  : 

Cha  bu  ghaiseadh  bu  mhiann  lo  d'  chrann. 

O'n  is  imeachd  dg'n  Fhèinn 

Is  cinn-fhine  sibh  fèin 

Air  fìneachan  fèil  gu  dearbh. 

5975  larla  Aondruim  nan  eluagh 

Is  Clann  Ghille-Eathain  nam  buadh, 
Bidh  sud  leat  is  Ruairidh  Garbh. 

Mac  MhicAilein  nan  ceud 
Is  Mac  MhicAlasdair  fhèil, 
^^  Is  MacFhionghuin  bu  treun  'nan  ceann. 


Bo  Dhomhnall  Gorm   Oy  226 

Creach  'ga  stròiceadh 
Feachd  'iia  lcruhd 
Is  fir  fa  leòn  nan  arm. 

Long  'g  a  seòladh 
5M6  Crith  air  sgòdaibh 

Stiuirbheirt  sheòlta  theann. 

Beucaich  niara 

Leum  r'a  darach, 

Sùigh   'gan  sgaradh  teann. 


S990 


Cha  b'ì  an  àsaig 

Ri  sruth-tràghaidh 

Is  muir  'na  ghàir  fo  oeann. 


Thig  loingeas  le  ga/oith 
Gu  baile  nan  laoch 
5996  Ged  a  bhiodh  na  caoiltean  garbh. 

Gu  talla  nani  plos 

Far  am  farumaich  fìon, 

Far  am  falaichear  mìle  crann. 

Bidh  cruit  is  clàrsaich 
^oto  Is  mnà  uchd-àillidh 

An  tiìr  nan  tàileasg  gearr. 


Foirm  nam  pioban 

la  orghain  Lìtich 

Is  cùirn  'gan  lìonadh  àrd. 


15 


226  Bàrdarhd   Ghàidhliy 

6006  Cèir  'na  droillsean 

Kè  fad  oidhche 
Ag  èisdeaichd  strì  nam  bàrd. 

Rtiaig  air  dhìsnean 
Foirm  air  thìthibh 
*oio  Is  òr  a  sios  niar  gheall. 

Aig  deagh  larla.  Ile 
Agus  Chinn-tìre 
Rois  is  Innse  Gall. 

Clann  Donihnaill  nach  crìon 
^"1*  Mu'n  òr  is  niu  ni 

*Sud  a'  bhuidheann  as  prìseil  geàrd. 

O  Theamhair  gu  h-I, 
Gus  a'  Chananaich  shios 
Luchd-ealaidh  bho  'n  chrìch  'nar  dàil. 


tm 


DO  MHAC  FHIONGHUIN  AN  T-SRATHA 

Iain  MacDhomhnaill 

(lain  Lom) 

Is  cian  's  gur  fad  tha  mi  am  thàmh 

Gun  triall  air  do  dhàil, 

A  Lachlainn  bho  an  Airde-tuath. 


N*'m  biodh  sneachda  nan  càrn 
'N  a  ruith  leis  gach  allt, 
'Ofi*         Ib  gu'n  cailleadh  gach  beann  a  gruaim. 


Do  Mhac  Fhwnylìnin  an   t-Sratha  227 

Na'n  dubhadh  aii  sliabh 

Is  gu'n  croma^h  a'  ghrian, 

Leam  bu  mhithich  bhith  triall  air  chuairt. 

Cha  b'i  machair  nan  Gall 
•W3         So  bheirinn  fo  m'  cheann, 

Ach  bràighe  nan  gleann  so  shuas. 

Agus  taJla  an  fhir  fhèil 
Ceann-uidhe  nan  ceud : 
Cill-mo-Ruibhe  fo  sgèith  a'  chuain. 

*^         Beir  an  t-soraidh  thar  chaol, 

Bho  nach  cluinn  iad  mo  ghlaodh, 

Gus  a'  bhuidhinn  gun  fhracch  gun  ghruaim. 

D'fhics  an  Ailpinich  ghlain 
D'an  fhuil  rìoghail  gun  smal, 
*^         Ite  an  fhìreoin  nach  meath  r'a  luaidh. 

Ch&  b'e  am  fasan  bh'aig  càch 

So  ghlac  e  mar  ghnàth, 

Bhith  smachdail  mu'n  mhàl  air  tuath. 

Dhoibhse  b'aithne  do  bheus : 
^**         An  am  dol  fodha  do'n  ghrein, 

Chluinnte  farum  nan  tcud  mu  d'  chluais. 

Bhiodh  do  ghillean  ag  oi, 

Stòip  làna  aca  air  bòrd  : 

Cuirn  aJrgid  'nan  dòrn  mu'n  cuairt. 

•***         Ach  na'n  èireadh  ort  strì, 
Bhiodh  sud  air  do  thì 
Clann  Ghriogair  nam  pìob  's  i,...,  i  liiig. 


328  Bàrdachd   Ghàidklig 

Mar  sud  is  Graiintaich  Shrath  Spe, 
Is  iad  gu  ceannlàidir  treun, 
60M         Trì  fichead  's  coig  ceud  ri  uair. 

Sud  a'  bhuidheann  nach  gann, 

Chuireadh  giuthas  ri  crann, 

Lùbadh  iubhair  nam  meall  gu  cluais. 

Fhuair  thu  gibht  bho  Shìol  Leoid 
WM         Nam  brataichean  sròil, 

Nan  cupa  nan  còrn  's  nan  cuach. 

Ghlac  thu  an  èiteag  mar  mhnaoi, 

Cha  robh  'n  lèireinn  ud  claon  : 

Is  glan  do  chèile  ri  d'  thaobh  's  gur  suairc. 

•••*         Beul  binn  thogadh  fonn, 
Slios  mar  eala  nan  tonn, 
Caol  mhala  nach  crom  fo  ghruaim. 


CUMHADH    AONGHAIS    MHIC    RAGHNAILL 
OIG  NA  CEAPAICH 

a  mharhhaàh   '.?«   hhliadhna  16^0 

Iain  MacDhomhnatll 

(lain  Lom) 

Rìgh,  gur  mor  mo  chuid  mhulaid 

Ged  is  fheudar  dhomh  fhulang, 

Ge  b'e  dh'èisdeadh  ri  m'uireasbhaidh  àireiamh. 

Bho  na  chaill  mi  na  gadhair  . 

Is  an  t-eug  'g  an  sìcr  thadhal 

Is  beag  mo  thoirt  gar  an  t^dhal  mi  am  Bràighe. 


Cumhadh  Aonghais  na  Ceapaich 

Is  eun  bochd  mi  gun  daoine 
W75     Air  mo  lot  air  gach  taobh  dhiom  : 

Is  tric  rosad  a-n  aoig  air  mo  chàirdean. 

Gur  mi  an  gèadh  air  a  spìonadh 

Gun  iteach  gun  linnidh, 

Is  mi  mar  Oisein  fo  bhinn  an  tigh  Phàdruig. 

6080     Gur  nii  a"  chraobh  air  a  rùsgadh 
Gun  chnothan  gun  ùbhlan, 
Is  an  snodhach  's  an  msg  air  a  fàgail. 

Ruaig  sin  ch«a.nn  Locha  Tatha 
Is  i  chuir  mise  ann  am  ghaibhtheach  : 
^*     Dh'fhàg  mi  Aonghas  'na  laighe  '&an  àraioh. 

Mu'n  do  dhìrich  mi  am  bruthach 

Is  ann  'nar  deaghaidh  bha'n  ulaidh  : 

Bha  giomanach  gunna  air  dhroch  chàradh. 

Ged  a  dh'fhàg  mi  ann  m'athair 
•wo     Cha'n  ann  air  tha  mi  labhairt, 

Ach  an  lot  rinn  an  claidheamh  niu  d'  àirnean. 

Gur  e  dhrùidh  air  mo  leacainn 

Am  buille  mòr  bha  ad  leathtaobh, 

Is  tu  'nad  laighe  an  tigh  beag  Choire  Charmaig. 

flow     3'i  ,pQ  gliràdh  do  ghnùis  aobhach 

Dheanadh  dath  le  t'fhuil  chraobhaich, 

Is  nach  robh  seachnach  air  aodainn  do  nàmhaid. 


22» 


23Ò  Bàrdachd  Ghàidhlig 

TUIRSEACH    DHUINNE    RI    PORT 

Alasdair  MacCoinnich 

(Alasdair  Mac  Mhurchaidh) 

obiit  c.   1642 

Tuirseacli  dhùinne  ri  port, 

Cha'n  iongnadh  mo  dhos  bhith  liath  : 
61C0         Thug  mo  chridhe  troigh  air  aie 

Mar  Oisin  an  dèidh  nam  Fiann. 

Is  mi  an  dèidh  Choinnich  an  àigh, 
Nach  ceileadh  air  chàch  an  t-òr ; 
Làmh  a  mhalairt  nan  seud  : 
6106  lomadh  ceud  da  dtug  se  fòir. 

Nì  air  mhaireann  Cailin  ùr, 

B'allaii  a  chliù  is  è  òg : 
Ge  do  ghabh  sè  ruinne  fearg, 

Ghiorraich  è  gu  dearbh  mo  lò. 

nio         ]v[ì  air  mhaireann  Ruairidh  Mòr, 

Bhrosnaidh  fa  trom  dhùinn  air  thvis  : 
Och  òn  nach  maireann  na  suinn 

Choisinn  le'n  loinn  dhììinn  gach  ciìis. 

Nì  air  mhaireann  E.uairidh  Gearr, 
•118  Do  chumadh  spàirn  ris  gach  neach  ; 

Laoch  nach  gèilleadh  ach  san  chòir : 
B'èibhinn  leis  slòigh  agus  creach. 

Smuainmid  air  cheannard  an  Tùir, 
Bho'n  d'fhuarae  mìiirn  is  mì  òg  ; 
*■*         B'èibhinn  leis  seobhag  is  cìi : 

B'annsa  leis  a  chliìi  na  an  t-òr. 


Tuirstach  Dhmnnt  ri  Port  331 


Nì  air  mhaireann  mac  Ruairidh  eil', 

Neach  iiach  d'fhuiling  beum  fo  eud 
No  fear-tighe  Chille  Chrìosd  : 
•1»  Allail  an  dithis  chaidh  eug. 

Smuainmid  fa  dheoidh  Eachaun  eil', 
Neach  nach  d'iarr  cairidh  mu  nì : 

Bu  luath  leam  do  ghoin  am  bàs 
An  urra  dh'fhàg  sè  'na  thìr. 

♦130         Mo  chompàn  's  mo  charaid  ghaoil, 

Neach  nach  cuireadh  fo  sgaoil  rùn : 
Goirid  leam  do  ghleidh  a  mhac 
A'  ghlac  fhuair  sè  anns  an  Dìin. 

lonìadh  duine  uasal  an  Ros 
•1*  Nach  faod  mi  a  nois  a  chur  sìos, 

Ib  cuimhne  leams'  do  dhol  eug 
Is  mise  'nan  dèidh  gun  phrìs. 

Ni  air  mhaireann  fir  Innse  Gall, 
Mòr  an  call  domh  ri  m'aois : 
•i^         Ceannard  an  t-slòigh  Domhnall  Gorm, 
Is  Ruairidh  nan  corn  's  nam  pìos. 

Ni  air  mhaireann  mac  Mhic  Leoid 

An  Talasgair  bhudh  ròd  nan  cliar : 
San  t-Srath  do  bhì  am  fear  pailt : 
•i^  An  Ratharsa  bha  an  t-slat  fliial. 

Nì  air  mhaireann  Eachann  òg 
Mac  Ailein  nan  seòl  'e  nam  pìos ; 

No  Raoghalt  bha  air  Dùn  Bhuirbh, 
No  Domhnall  Gorm,  tòir  do  phill. 


232  Bàrdachd  Ghàidhlig 

*iw         lomadh  oaraid  do  chaidh  bhuam 
Bho'm  faighinn-se  cuairt  is  lòn, 
Gkd  tharladh  mì  a  nochd  gun  chuirm 
Mo  dheoch  is  è  burn  ri  òl. 


(ifle 


Ta  mì  gun  aighear  gun  fhonn, 
Mo  lìith  lom  ri  dol  an  cùirt : 

A  mheud  's  a  chosg  mis'  ri  càch, 
Gheibhim  'na  àit  a  nochd  b'ìiird. 


Do  bhì  osnaidh  de  iiio  dheoin, 
Gun  chosnadh  air  muir  no  tìr ; 
•iM         Do  na  chrann  cha  dtugas  fonn  : 
B'annsa  leam  long  agus  fìon. 

Is  minig  do  dh'òl  mi  sabhs 

De'n  fhìon  as  mìlee  bho'n  Fhraing  : 
Bho'n  sguir  mi  sgrìobhadh  nan  trosg, 
6166  A  nochd  cha'n  fhiach  mo  dh^och  plaing, 

Bidh  mi  a  nis  ri  mo  bheò 

Aig  Seòras  Og  an  ceann  bhiiird  : 

Le  clàrsaich  ge  ghabhainn  dàn, 
Olaim  gach  tràth  lan  a'  chìiirn. 

6170         Foghlamar  an  leabhar  bàn 

Anns  an  glèidhmear  gach  là  tuigs' ; 
Gach  uair  'g  am  bìomar  ag  osnaidh 
Ochad-àn  is  mì  fo  thuirs'. 


Tà  Cogadh  Oirnn  233 

TA  COGADH  OIRNN 

Alasdaie  MacCoinnich 

(Alasdair  Mac  Mhurchaidh) 

Tà   cogadh   oirnne    do    ghnàth, 
Toradh  mo  ghràidh  dhuit,  a  Dhè : 
617*         Tà  mo  spiorad  da  mo  rian 

No  biodh  srian  'sa'  cholainn  chrè. 

Na  h-airm  eagnaidh  Ihugais  dìiinn 
Creideamh  ùriiuigh  agus  gràdh  : 
Bhith  'g  an  iomairt  mar  bu  dligh 
6181  Creid  an  Spiorad  Naomh  a  mhàin. 

An  Tì  do  neartaich  na  h-airm 

'S  a  lotadh  gu  garbh  'sa'  chath, 
'S  e  aobhar  ar  n-aignidh  bhaoith 

'S  gu'n  reubadh  a  thacibh  le  gath. 

'^•5         Chuir  siad  ooron  m'a  cheann 

Tairrne  gu  teann  troimh  bhois  mhaoith, 
Chon  ar  saoraidh  bho  na»  bhàs 

D'a  mhiorbhuiltibh  :   fàth  ar  caoidh. 


fioo 


Trèigraid  mìorun  agus  cealg, 

Trèigmid  fearg  is  uabhar  cuirp ; 

Biomaid  ri  guidhe  gach  lò 
Buidheacha«  dhò  ge  do  thuit. 

Beiridh  mo  Chaiptein-se  buaidh 
Ceannard  sluaigh  le'm  pillear  tòir 
^^         Bidh  mo  chreideamh  da  mo  dhìon 
Mar  adubhairt  Peadar  is  Pòl. 


534  Jiàidachd   GhàidhUy 

Beiridh  iiio  Chaiptein-se  buaidh 

Ge  b'e  uair  tha  a'  dhàil  chon  teacht : 
'S  e  dòrtadh  fola  mo  Rìgh 
6200  ]sjì  m'ana.m  dhìon  's  a  neart. 

Do  bhì  sìol  Adhaimh  uile  dall, 

'N  t-aoibhneas  Iha  thall  dhaibh  cha  lèir : 

Goirid  ar  cèilidh  a  sunn 

Bho  is  dearbh  leinn  do  dhul  eug. 

6205         Crìoch  a'  chogaidh  bho  'e  e  an  t-eug, 
Cha'n  obainn-s'  e  cia  eadh  fàth  : 
Ar  n-uile  aoibhneas  do  bhì  thall : 
Saoghal  a  bhos  m.eallta  atà. 

An  ('eangal 
M'anam  do  Chrìosd  mar  sgrìobh  na  h-ostail  gu  lèir 
•*io     M'anam  a  rithist  bhrìgh  bhaistidh  bho  na  chlcir 

An  t-aran  's  am  fìon  's  am  pìos  an  càithrichear  èad 
Is  a  leitheid  am  ìomhaigh  go  m'ana.m  a  dhìon  a  pein. 


FADA  ATA  MISE   AN   DEIDH    CHAICH 

DONNCHADH    MacRaOIRIDH 

ohiit  c.  1630 

Fada  atcà  mise  an  dèidh  chàich 

'S  an  saoghal  gu  bràth  dam  dhragh  : 
6215  Saoghal  bha  againn  gus  an  diugh 

Nach  'eil  fios  an  diugh  cia  a  fheadh. 

'N  saoghal  a  bha  againn  uair 

Gu'n  ghoideadh  e  bhuainn  gun  fhios  ; 
Agus  aH  saoghal  atà 
^^  Ciod  è  a  phlàigh  nì  sinne  ris  ? 


Fada  atà  mise  an  dèidh  Chàich  255 

Dìth  Chailin  is  tuirseach  leani 

Fear  bho'm  faighinn  niuirn  gu  bràth, 

Agus  a  bheireadh  orm  mios  : 
Fa<la  atà  mise  an  dèidh  chàich. 

6226  x  ùcidh  Ruairidh  is  Choimiich  fa  thrì, 

A  dh'fhuasgladh  niì  as  gach  càs, 
Dheauadh  fuireach  ri  mo  sgriod  : 
Fada  atà  mise  an  dèidh  chàich. 

Gun  mhian,  gun  aighear,  gun  cheòl, 
6330  Ach  laighe  fo  bhròn  gu  bràth ; 

Ach  gu  f aighim  bàs  gun  fhios  : 
Fada  atà  mise  ah  dèidh  chàich. 

Tà  fear  am  Manchainn  nan  Lios 
Nach  lèigeadh  mise  as  mu  nì : 
«235         Do  bhì  an  Cananaich  nan  Glag 
Tnuir  a  dh'fhàg  gu  lag  mì. 

• 
Mairg  atà  beò  'nan  deidh 

'S  atà  gun  spèis  fo  bheul  cin  : 
Thug  an  anshocair  mo  leòn 
•8^  Bho  nach  maireann  beò  na  fir. 

A  Mhic  Choinnich,  Chailin  Oig, 

Mhic  an  t-eeoid  nach  robh  gu  lag, 
A  nis  bho  i.s  ^oìnd  mo  theirni 

Bidh  mise  agad  fèin  gu  fad. 

Fada  atà  mise. 


236  Bàrdachd  Ghàidhlig 

BEIR  MISE  LEAT 

Rainn   a   rinneadh    le 

DONNCHADH     MacRaOIRIDH 

an  là  dh'eug  e. 
*^^         Beir    mise   leat,    a    Mhic    Dhè, 

Agad  fèin  do  b'ait  leam  tàmh  ; 
Cum  air  do  shlighe  gu  dlùth 

Mo  chridhe  is  mo  rùn  's  mo  ghràdh. 

M'  ìirnuigh  agus  m'  aithrigh'  buan 
**o  Bhith  agad  gach  uair  's  gach  tràth  ; 

Ar  peacaidh  uile  lèig  linn  : 

Tuille  cha  dèan  sinn  gu  bràth. 

Athchuinge  eile  dh'iarrmaid  ort, 

Feudaidh  do  thoil-s'  thabhairt  dùinn 
6256         An  t-anam  a  bhith  agad  fèin, 

'S  a'  cholann  chrè  a  dhol  'san  ìiir. 

•  Gu  bhith  air  cathair  nan  àgh 
Cuide  ri  càch  far  a  bheil : 
Bho  is  tu  as  fìosrach  mar  atàim, 
•*•  Beir  mise  leat  tràth  ie  beir. 

Beir  mise  leat. 


NA  TKI  LAMHA  BU  PHAILTE 

GiLLE  Caluim   Garbh  mac  Ghille  Chaluim 
obiit  c.  1616 

Shaogliaii,  is  diombuan  do  mhuirn, 
Mairg  a  dhubhar  le  droch  chuirm  : 

An  triuir  bu  phailte  ri  mo  rè 

Ni  air  mhaireann  diubh  ach  an  ath-sgenl. 


Na  Trì  Làmha  hii  J'haUte  237 

626S         Xà  Aonglias  a.n  Cncx;  nan  Aingeal, 

Làmh  nach  do  chaomhain  'na  saoghal : 
Bha  sud  air  na  làmhaibh  bu  phailte 
D'am  facas  de  chlannaibh  Ghaoidh^al. 

Làmh  eile  bha  air  Giolla-ea-sbuig 
*270  jjj^ac  Chailin  an  larla  Dhuibhnich  : 

'S  e  sin  an  dara  làmh  bu  phailte 

D'am  faoas  de  chlannaibh  Ghaoidheal. 

Làmh  Eachainn  Oig  mhic  Eachainii, 

Mo  chreach-sa  ì  bhith  air  a  claoidheadh  ! 
*275         B'^  sin  an  aon  làmh  bu  phailte 

D'am  facas  de  chlannaibh  Ghaoidheal. 

Nis  bho  chaidh  an  triuir  sin  seachad 

'S  gun  bhith  ann  neach  ri  taobhadh, 
Ach  iad  mar  ghiomaich  am  faiche, 
^^  'S  ro-bheag  mo  thoirt  ort,  a  shaoghail. 

Shaoghail,  is  diombuan. 


MAC  GRIOGAIR  A  RUADHSHRUTH 

Tha  mulad,  tha  mulad, 

Tha  mulad  'gam  lìonadh. 
Tha  mulad  bochd  truagh  orm 

Nach  dual  domh  chaoidh  dìreadh 
-6285         Mn  Mhac  Griogair  a  Ruadhshruth 

D'am  bu  dual  bhith  an  Gleann  Lìobhunn, 
Mu  Mhac  Griogair  nam  bratach 

D'am  bu  tartarach  pìoba, 
D'am  bu  shuaicheantas  giutha^s 
**^  Ri  bnithach  'ga  dhìreadh  : 


238  Bàrdachd  Ghàidhhij 

Crann  caol  air  dheagh  locradh, 

Is  ite  dhosach  an  f  hireoin  ; 
Crann  caol  air  dheagh  shnaidheadh : 
Cuid  dè  aighear  mhic  rìgh  e, 
6295         An  làimh  dheagh  mhic  Mhuirich 
G'a  chumail  rèidh  dìreach. 
Ge  do  bhuail  mi  am  balach 

'Gam  ghearan  cha  bhì  mi. 
Ge  do  dhèan  iad  orm  eucoir, 
6300  A  Thì  fèin,  co  nì  dhìoìadh  ? 

Is  luchd  a  gha.bhail  mo  leithsgeil 
Anns  an  t-seipeil  so  shìcs  uam, 
Luchd  a  sheaeamh  mo  chòrach, 
Is  e  mo  leòn  iad  bhlth  dhìth  orm. 
630€         ^o  chomhdhaltan  gaolach 

An  leabaidh  chaoil  's  an  ceann  ìosal ; 
An  lèine  chaoil  anairt 

Gun  bhannan  gun  sìod  oirre. 
Is  nach  d'iarr  sibh  g'a  fuaghail 
6310  Mnatha.n  uaisle  na  tìre. 

Ort  a  bheirinn-sa  comhairr, 
Na'n  gabhadh  tu  dhìom  i : 
An  uair  a  theid  thu  'n  tigh-òsda 
Na  h-òl  ann  ach  aon  deoch. 
"1*         Gabh  do  dhrama  'nad  sheasamh, 

Is  bi  freasdlach  mu  d'  dhaoinibh. 
Na  dean  diùthadh  mu  d'  shoitheach : 

Gabh  an  ladar  no  an  taoman. 
Uean  am  foghar  de'n  gheamhradh, 
ftMO  Ts  dean  an  samhradh  de'n  fhaoillte^h. 

Dean  do  leaba  'e  na  creagaibh, 
Is  na  dean  cadal  ach  aotrom. 
Ge  h-ainneam.h  an  fheòrag. 


Sai(//t(ha/!  (Thliiin   IJohlnnììi  233^ 

Gheibhear  seòl  air  a  faotainn  ; 
Ge  h-uasal  an  seabhag, 

Is  tric  a  srhabhar  le  feall  e. 


SAIGHDEAN  GHLINN   LIOBHUNN 

A  Mhic  an  fhir  niaidh, 

Bha  gu  misneachail  cruaidh, 

Do  thuiteam  'sau  ruaig  cha  b'fheàirrd  mi 

•"•  A"  triall  's  tu  dìreadh 

Ri  cois  frìthe, 
Bhiodh  cuilbheir  dìreach  dearbhta  leat. 

Coin  air  iallaibh, 
Garg  an  gnìomhan  : 
9^  B'e  do  Mihiann  bhith  sealgaireachd 

Pìc  'nad  dhòrnaibh 

Is  mill  na's  leoir  oirr'  : 

Is  ann  le  treoir  a  thairngear  i. 

Glac  nach  leuniadh 
*^  Ri  teas  grèine, 

Agus  cèir  o'n  Ghailbl'uni  oirr'. 

Ite  an  eoin  leith, 

Briogadh  'na  deidli, 

Air  a  gleue  le  bairbeireachd . 

^  Sìod  a  h-Eirinn 

Is  raeoir  'ga  reiteach  : 

Cha  tig  brèin'  fir-cheird  air  sin 


240  Bàrdachd   Ghàidhlig 

Ach  fleisdeir  fmealt' 
O  Ghloann  Liobhunn, 
5350  Sìor  chur  sìd  air  chalpahnan. 

Cinn  bhreac  sgiathach 

Air  dhreach  dialtaig : 

Cha  tig  iaruun  garcail  orr'. 

Gun  chron  dlùthaidh 
6355  O  d'  làimh  lùthmhoir  ; 

Ite  chùi'  is  eàrr  air  sin. 

An  saoi  nach  sòradh 

Air  thùs  tòrachd  : 

Is  mairg  fear  lòdail  thàrladh  ort. 

6360  An  saoi  nach  maoimeadh 

Air  thùs  feadhna : 
Bhiodh  sgian  chaol  o'n  cheardaich  ort. 

Triath  na  Sròine, 
Ma's  fhìor  dhomhsa  e : 
6365  Gur  i  a'  chòir  as  feàirrde  leat. 

Dàimh  'gad  mholadh, 

Triall  gu  solar : 

Bhiodh  do  sporan  earlaidh  dhoibh. 

Beoir  air  chuachaibh 
63V0  01  aig  t'uaislibh, 

Anne  gach  uair  d'an  tàrladh  sinn, 

Pìob  'ga  spreigeadh, 

Pìon  'ga  leigoadh, 

Luchd  leadan  ann  ri  ceàrrachas. 


Saighdean  Ghìinn  lAohhann  241 


^^  Foireanii  air  thì, 

Dolaraii  sìos, 
Galoin  de'n  fhìon  bhàrcaideach. 

Cupannau  làn 
Musgar  ri  dàimh, 
*380  Usgar  air  mnàibh  airgbhraiteacli. 

A  bhile  a  h-Eirinn 

Sin  ort  sgeula ; 

Thig  coig  ceud  a  shealltainn  ort. 


63W 


«996 


An  t-òg  as  deis'  thu 

Dh'fhalbh  mu  f heasgar  : 

Ghabh  mi  cead  'san  anmoch  dhict. 

An  t-òg  aa  fìne 

Is  fearr  de'n  Chinneadh 

Nach  d'rinn  cillein  airgid  riamh. 

'S  ann  leam  a  b'aithreach 

Gun  bhith  niar  riut, 

Dol  fo  sparraibh  Ghall-bhcdrcìi. 


CLANN  GHRIOGAIR  AIR  FOGRADH 

Is  mi  fiuidhe  an  bo  am  ònar 
Air  comhnard  an  rathaid, 

Dh'fheuch  am  faic  mi  fear-fuadaiii, 
Tighinn  o  Chruachan  a'  cheathaich, 


1« 


243  •       Bàrdachd  Ghmdhìuj 

Bheir  dhomh  sgeul  «,r  Clann  Ghriogair 
No  fios  ciji  an  do  ghabh  iad. 

Cha  d'fhuair  mi  d'an  sgeula 
6400  Ach  iad  bhith  'n  dè  air  na  Sraithibh. 

Thall  's  a  bhos  mu  Loch  Fìne 
Ma's  a  fìor  mo  luchd  bratha. 

Ann  an  Clachan  an  Dìseirt 
Ag  òl  fìon  air  na  maithibh. 

•^•*  Bha  Griogair  mòr  ruadh  ann, 

Làmh  chruaidh  air  chùl  claidhimh 

Agus  Griogair  mor  meiadhonach, 
Ceann-feadhna  ar  luchd-tighe. 

Mhic  an  fhir  a  Srath-hàrdail, 
6410  Bhiodh  na  bàird  ort  a'  tathaich. 

Is  a  bheireadh  grois  air  a'  chlàrsaich 
Is  air  an  tàileiasg  gu  h-aighear. 

Is  a  sheinneadh  an  fhidheall 
Chuireadh  fiughair  fo  mhnathan. 

*4i*  Is.  ann  a  rinn  sibh  an  t-sitheann  anmoch 

Anns  a'  ghleann  a.m  bi  an  oeathach. 

Dh'fhag  sibh  an  t-Eoin  boidheach 
Air  a  mhòintich  'na  laighe. 

'Na  starsnaich  air  fèithe 
fS4eo  Ati  dèidh  a  reubadh  le  clqidheamh. 


b.U 


Chmn   Ghriogair  air  Fòyrc.dh 

Is  anii  thog  sibh  ghreigh  dhiibhghorm 
O  lùban  na  h-abhann. 

Ann  am  bothan  na  dìge 
Ghabh  sibh  dìon  air  an  rathad. 

Far  an  d'fhàg  sibh  nio  bhiodag 
Agus  crios  nio  bhuilg-shaighead. 

Gur  i  saighead  na  h-àraich 
So  thàrmaich  am  leathar. 


Chaidh  saighead  ani  shliasaid, 
*-«o  Crann  fiar  air  dhrcch  shnaidhcadh. 

Gu'n  seachnadh  Righ  nan  Dùl  sibh 
O  fhùdar  caol  neimhe. 

O  shradagan  teine 

O  pheileir  's  o  shaighead. 

*^  ()  sgian  na  roinn  caoile 

Is  o  fhaobhar  geur  claidhimh. 

1»  ann  bha  bhuidheann  gun  chòmhr-idh 
Di-dòmhnaich  am  bràighe  bhaile. 

Is  cha  dean  mi  gàir  èibhinn 
**<•  An  am  èirigh  no  laighe. 

Ir  beag  an  t-iongnadh  dhomh  fèin  aud, 
Is  mi  bhith'n  dèidh  mo  luchd-tighe. 


244  Bàrdachd  Ghàidhlig 

CUMHA  GHRIOGAIR  MHIC  GHRIOGAIR 
GHLINN  SREITH 

a  dhithcheannadh  'sa'  hhliadhna  1670 

Moch  maduinn  air  latha  Lùnasd' 
Bha  mi  sùgradh  mar  ri  m'ghràdh, 
^4^5  Ach  mu'n  d'thàinig  meadhon  lath* 

Bha  mo  chridh«  air  a  chràdh. 

Ochain,  ochain,  ochain  uiridh 
Is  goirt  mo  chridhe,  laoigh, 
Ochain,  ochain,  ochain  uiridh 
^^  Cha  chluinn  t'athair  ar  caoidh. 

Mallachd  aig  maithibh  is  aig  càirdean 
Rinn  mo  chràdh  air  an  dòigh, 
Thàinig  gun  fhios  air  mo  ghràdh-sa 
Is  a  thug  fo  smachd  e  le  foill. 

6^**  Na'm  biodh  da  fhear  dheug  d'a  chinneadh 

Is  mo  Ghriogair  air  an  ceann, 
Cha  bhiodh  mo  shùil  a'  sileadh  dheur, 
No  mo  leanabh  fèin  gun  dàimh. 

Chuir  iad  a  cheann  air  ploc  daraich, 
6^6f  Is  dhòirt  iad  f  huil  mu  làr : 

Na'm  biodh  agams*  an  sin  cupan, 
Dh'òlainn  dìth  mo  shàth. 

la  truagh  nach  m'athair  an  g^'lar, 
Agus  Cailein  Liath  am  plàigh, 
6^'^  Ged  bhiodh  nighean  an  Ruadhanaich 

P.'T  thadh  a  bas  's  a  làìP^. 


Cumha  Gliyiuijair  M/iic   (iiirioyair  2C5 

Chuiriuu  Cailein  Liatli  fo  gblasaibii, 
Is  Dcniichadh  Dubh  au  làimh ; 
Is  gach  Caimbeulach  th'ann  ain  Bealaoh 
*^^  Gu  giùlan  n*.n  glas-làmh. 

Ràinig  mise  rèidhlean  Bhealaich, 

Is  cha  d'fhuair  nii  ann  tàmh  : 

Cha  d'fhàg  mi  ròin  de  m'fhalt  gun  tarruing 

No  craiceann  air  mo  làmh. 

^''^  Is  truagh  nach  rcbh  nii  an  ricchd  na  h-uiseig, 

Spionnulh  Ghricgair  ann  mo  làimh : 
Is  i  a'  chlach  a  b'àirde  anns  ,a'  chaisteal 
A'  chlach  a  b'fhaisge  do'n  bhlàr. 

Is  ged  tlia  mi  gun  ùbhlan  agam 
*^**  Is  ùbhlan  uile  aig  càch, 

Is  ann   tha  m'   ubhal  cùbhraidh  grinn 
Is  cùl  a  chinn  ri  làr. 

Ged  tha  mnài  chàich  aig  baile 
'Nan  laighe  is  'nan  cadal  sàmh, 
•^  Ik  ann  bhios  mise  aig  bruaich  nio  leapa 

A'  bualadh  mo  dhà  làmh. 

le  mòr  a  b'annsa  bhith  aig  Griogair 
Air  feadh  coille  is  fraoich, 
Na  bhith  aig  Baran  crìon  na  Dalach 
^♦^  An  tigh  cloiche  is  aoil. 

le  mor  a  b'annsa  bhith  aig  Griogair 

Cur  a'  chruidh  do'n  ghleann, 

Na  bhith  aig  Baran  crìon  na  D-ilach 

Ag  òl  air  fìon  is  air  leann.  \ 


?46  "-^  liàìdachd   Ghàidhliy 

(^'^s  is  jT^or  «.  b'annsa  bhith  a-ig  Griogair 

Fo  bhrata  ruibeach  ròin, 
Na  bhith  aig  Baran  crìon  na  Dalach 
Ag  giùlan  sìod  is  sròil. 


f3}0 


Ged  bhiodh  cur  is  cathadh  ann 
Ifi  latha  nan  seachd  sìon, 
Gheibheadh  Griogair  dhomhsa  cuagan 
'San  caidlimid  fo  dhìon. 


Ba  hu,  ba  hu,  àsrain  bhig, 
Clia'n  'eil  thu  fhathast  ach  tlàth 
*W5  Is  eiagal  lea,m  nach  tig  aii  latha 

Gu'n  dìol  thu  t'athair  gu  bràth. 


TALADH  DHOMHNAILL  GHUIRM 


A  Mhuimx 

Nàile  bho  hì       nàile  bho  h-àrd 
Nàile  bho  hì       nàile  bho  h-àrd 
Ar  leam  gnr  h-ì       a'  ghrian  's  i  ag  èirigh 
^io         Nàile  bho  h-àrd       's  i  cur  smàl 
Nàile  bho  h-ì       air  na  reultaibh. 

Nàile  nàile       nàile  ri  triall  hò 
Gu  cìiirt  Dhomhnaill       nan  sgiath  ballbhreac 
Nan  lann  ceanngheal       nan  saighead  siùbhlach 
•*i*         Nan  long  seòlach       nam  fear  ineanmnach. 

Nàile  nàil«  hò       nàile  gu  triall 

Moch  a  màireach.        Gu'n  d'fhaighnich  a'  blaean 

De'n  mhnaoi  eile  :        Na,  co  i  an  long  ud 


Tàladh  DhomfuiaUl  Ghuirm  247 

Siar  an  eirthir  's  a'  chiiau  Chanauach  ? 
^^  Dou-bìdh  ort !        C'uini  au  ceiiiuu  ? 

Co  ach  long  Dhomhnaill       loug  mo  ieinibh 

Long  nio  rìgh-sa       long  nau  Eileau. 

Is  niòr  leam  an  trom       atà  'san  eathar. 

Tha  stiuir  òir  oirr'  trì  chroinn  sheilich. 
6525         Gu  bheil  tobar  fìona       shìos  ua  deireadh 

Is  tobar  fìoruisg'        's  a'  cheaun  eile. 

H6  nàile  nàile       nàile  ri  triall 

Mcch  a  màireach       nàil  chuirinu  geall 

Is  mo  shean-gheall :        Am  f  aod  sibh  àicheadh  f 

6530         An  uair  thèid  mac       mo  rìgh-sa  dh'Alba 
Ge  b'e  caladh       tàimh  no  àite 
Gu'm  bi  mire       cluiche  Ì6  gàire 
Bualadh  bhròg       is  leois  air  deàrnaibh 
Bidh  sud  is  iomairt  hò       air  au  tàileasg 

*956         Air  na  cairtean       breaca  bàna 

Is  air  na  dìsnean       geala  chnàmha. 

Hò  nàile  nàile       uàile  le  chèile 
Ge  b'e  àite       an  tàmh  thu  an  Alba 
Bidh  sud  mar  ghnàths  ann       ceòl  is  seancha* 
6546-        Pìob  is  clàrsach       àbhachd  's  danusa. 
Bidh  cairt  uisge       suas  air  phlanga, 
01  fìona       Ì8  beoir  ad  champa 
Is  gur  lìonmhor  triubhas       eaothaireach  seang  ann. 

Nàile  nàile       nàile  hò  nàile 
6546         An  uair  thèid  mac  hò       mo  rìgh-sa  deiseil 

Cha'n  ann  air  choignear       cha'n  auu  ar  sheisear 
Cha'n  ann  air  naoinear       cha'u  ann  air  dheichnear : 
Ceud  'nan  suidhe  leat       ceud  'uau  sea«amh  leai 


248  "^  Bàrdarhd   (;hmd1d\'^; 

Ceud  eile,  hò,  bhith  cur       a'  chupa  deiseii  dhut 
•*w         Dà  cheud  deug       bhith  dèanamh  chleasa  leat 

Dà  cheud  deug       bhith  cur  a'  bhuiU-choise  leat 
Dà  cheud  deug       bhith  'n  òrdugh  gleaca  leat. 

Nàile  nàile  hò       nàile  so  hugaibh  i 
An  uair  thèid  mac       mo  rìgh  fo  uidhim 
«*6         Cha'n  i  a'  Mhòrthir       a  cheann-uidhe : 

Ile  Ì8  Cinn-tire       an  Ròimh  's  a'  Mhumhan 
Dùthaich  Mhic  Shuibhne       is  dùthaich  Mhic  Aoidh 
cuide  riutha. 

Cha  liutha  dris       air  an  droigheann 
No  sguab  choirce       air  achadh  foghair 
*5*o         No  sop  seann-tcdhair       air  taobh  tighe 

Na  an  cuirt  Dhomhnaill       sgiath  is  claidheamh 
Clogaide  gormdheas       is  balg-shaighead 
Bogha   iubhrach       is  tuagh   chatha. 
Gur  lìonmhor  boineid       ghorm  air  stainf/  ann 
l8  coinnle  chèire       laiste  an  lanndair. 

^^         Nàile  nàile  hò       nàile  le  chèile 

An  uair  thèid  mac       mo  rìgh-s'  'na  èideadh 
Gu'n  robh  gach  dùil       mar  tha  mi  fhèin  da. 
Ciod  e  ma  bhios?       Cha  tachair  beud  di. 
Gu  bheil  mi  dhut       mar  tba  do  phiuthar: 

6*7«         Mur  'eil  mi  barr       tha  mi  uibhir, 
Neart  na  gile       neart  na  greine 
Bhith  eadar  Domhnall       Grorm  's  a  lèin* 
Neart  an  fhochuinn       anng  a'  Cheitein 
Bhith  eadar  Domhnall       Gorm  's  a  leine. 

W7»         Neart  nan  tonna       troma  treubhach 

Bhith  eadar  Domhnall       Gorm   'r  a  leine. 


ràlMtt  Dk^àmmm  Gkmirw^  t4» 


Bkità  eadir  DoMkittU  G<n  s  a 

N«ut  CWB-ckvlanu  &  fia 

Biùtà  cMÌar  DqmIumD  Goim  's 
Ncut 


Nesit  Oiseù  bkuM      Mut  Oagùr 
BiàÙt  mdMr  DoMluall      Gon  's  a 

BfcU  oMÌar  DoMluMn  G«ni  e  a 
Xcaxt  «1  tnmmM  ìs  m  b«ìyu«ad 
Bidlk  Mdar  DiMikMll      Goni  ^s  a 

BkiUieMÌarDQiiiikun      Gcim'sa 
Kcut  Bui  dàl      B  cUaua-^wva 
Bkìlk  «adbr  DoBkun      G<m  *s  s  Iom. 
Gsdk  Mi  dràkk  nd      tt  Msit  Mkie  Dk» 
ttìlk  sMÌsr  DoMkMn      Gon  *s  s  1». 
CVdeMskkkst      Cka  tacksìr  be«d  dvl. 


Ar  Imoì  gmr  k4      s*  skiìui  "s  i  a^  « 
Kàfllìkkoki       MÌIfikkokòk-srd 


ORAX  XA  COMHACHAIG 


AdMaikscka 

if  kkockdaaSiòìiie. 

AMkdìikè 

buckdolMks, 

Hskkalk«« 

Mi  ri  Hmi  DoMigksn 

C%M'mimm^ 

lOi  gt  %nm  kot  Vmm 

250  Bàrdachd   Ghùidhlig 

Is  oomh-aois  mise  do'n  daraig 
Blia  'na  faillein  anns  a'  mliòintich  ; 
Is  iomadh  linn  a  chuir  mi  romham, 
6605  Xe  gur  mi  comhachag  bhochd  na  Sròin«, 

A  nis  o'n  a  tha  thu  aosda, 
Dèan-sa  t'fhaosaid  ris  an  t-sagart ; 
Agus  innis  dha  gun  euradh 
Gach  aon  sgeula  d'a  bheil  agad. 

6610  i2h.di>  d'rinn  mise  braid  no  breugan, 

Cladh  no  t-earmunn  a  bhriseadh ; 
Air  m'fhear  fhèin  cha  d'rinn  mi  iomluas 
Gur  cailleach  bhochd  ionraic  mise. 

Chunncas  mac  a'  Bhritheimh  chalmii. 
6616  Agus  Feargus  mor  an  gaisgeach, 

Is  Torradan  liath  na  Sròine  : 
8in  na  laoich  bha  dòmhail  taiceil. 

O'n  do  thoisich  thu  ri  seanchas 
Is  èiginn  do  leanmhainn  na's  fhaide : 
^20  Gu'n  robh  an  triùir  sin  air  foghnadh 

Mu'n  robh  Donnghail  anns  an  FheArsaid. 

Chunnaic  mi  Alasdair  Carrach, 
An  duine  as  allail'  bha  an  Albainn ; 
Is  minig  a  bha  mi  'ga  eisdeachd 
6626  is  ^  ag  rèiteach  nan  tom-sealga. 

Chuniiaic  mi  Aonghas   'na  dheaghaidh, 
Cha  b'e  sin  roghainn  bu  tàire  : 
Ib  ann  'san  Fhearsaid  bha>  a  thuinendh, 
Is  rinn  e  muileann  air  Allt  Làire. 


Oidii   /iri  l'omhachaig  261 

^^  Ku  lìoumhor  cogadh  is  creachadh 

Bha  an  Loch-abar  aiiiis  an  uair-sin, 
C'àit©  ajn  biodh  tusa  'gad  fhalach, 
A  eoin  bhig  na  mala  gruamaich  ? 

Is  ann  a  bha  chuid  mhor  de  m'  shinnsear 
•*36  Eadar  an  Innse  's  an  Fhearsaid  ; 

Bha  cuid  eile  dhiubh  mu'n  Deabhadh, 
Bhiodh  iad  ag  èigheach  mu  fheasgar. 

An  uair  a  chithinn-sa  dol  seachad 
Na  creachan  agus  am  fuathas 
66^  Bheirinn  car  beag  bharr  an  rathaid 

Is  bhithinn  grathunn  an  Creig  Uanach. 

Creag  mo  chridhe-ea  Creag  Uanach, 
Creag  an  d'fhuair  mi  greis  de  m'àrach ; 
Creag  nan  aighean  's  nan  damh  siìibhlach, 
^*6  A'  chreag  ùrail  aighearach  ianach. 

A'  chreag  mu'n  iadhadh  an  fhaghaid, 
Bu  rahiann  leam  a  bhith  'ga  tadhal, 
An  uair  bu  bhinn  guth  f^^alain  gadhair 
Ag  cur  greigh  gu  gabhail  chumhaing. 

^^  Is  binn  na  h-iolairean  mu  bruachaibh, 

Is  binn  a  cuachan  's  binn  a  h-eala  ; 
Is  binn©  na  sin  am  l  laoghan 
Nì  an  laoghan  meanbh-bhreac  ballach. 


6665 


Gur  binn  leam  tonnan  nan  dos 
Ri  uilinn  nan  corrbheann  cas ; 
Is  an  eilid  bhiorach  's  caol  ccs 
Ni  foÌ8  fo  dhuilleach  ri  fpT^. 


252  Bàrdachd  Ghàidhìig 

Gun  de  chèilc  aic'  ach  an  damh, 
'S  e  as  muime  dhi  feur  is  creamh  : 
6660  Màthair  an  lacigh  mheanbhbhric  mhir, 

Bean  an  fhir  mhall-rosgaich  ghlain. 

Is  siùbhlach  a  dh'fhalbhas  e  raon, 
Cadal  cha  dèan  e  's  an  smìiir  ; 
B'fhcarr  leis  na  plaide  fo  tliacbh 
6666  B.arr  an  fhraoich  ghaganaich  ìiir. 

Gur  h-àluinn  sgèimh  an  cla'mh  dhuinn 
Thèarnas  o  shireadh  nam  beann  : 
Mac  na  h-èilde  ris  an  t-sonn 
Nach  do  chrom  le  spìd  a  cheann. 

6670  Eilid  bhinneach  mheargant  bhallach 

Odhar  eangach  uchd  ri  h-àrd, 
Damh  tcgbhalach  cròicchai^inach  agìamh-ich 
Crònanach  ceannriabhach  dearg. 

Giir  gasda  a  ruitheadh  tu  suas 
^"*  Ri  leacainn  chruaidh  is  i  cas ; 

Moladh  gach  aon  nea-ch  an  cìi : 
Molaim-s'  an  trìi  tha  dol  as. 

Creag  mo  chridhe-s'  a'  Chreag  Mhòr, 
Is  ionmhuinn  an  lòn  tha  fo  a  ceann  ; 
^^•*  Is  annaa  an  lag  tha  air  a  cìil 

Na  machair  is  mìiir  nan  Gall. 

M'  annsachd  Beinn  Sheasgach  nam  fuaraia, 
An  riasgach  o'n  dèan  ,an  damh  rànan ; 
Chuireadh  gadhar  as  glan  nuallan 
6685  Feidh    'nan   rraig^   e:n   Tnbhir  Mheuran. 


Oran  na  Comhachaig  3*3 

B'aunsa  leam  aa  dùrdan  bodaich 
Os  cionn  lic  ag  eararadh  sìl, 
Bìiirein  an  daimh  'm  bi  gnè  dhuinnid 
Air  leacainn  beinne  is  e  ri  sìn'. 

«-690  An  uair  bhìiireae  damh  Beinne  Bige 

Is  a  bhèiceas  damh  Beinn  na  Craige, 
Freagraidh  na  daimh  ud  d'a  chèile, 
Is  thig  fèidh  a  Coire  na  Snaige. 

Bha  mi  o'n  rugadh  mi  liamh 
*698  Ann  an  caidreabh  fhiadh  is  earb : 

•     Cha'n  fhaca  mi  dath  air  bian 
Ach  buidhe  riabhach  agus  dearg. 

Cha  mhi  fhìn  a  sgaoil  an  comunn 
A  bha  eadar  mi  is  Creag  Uanach, 
^"^^  Ach  an  aois  'gar  toirt  o  chèile : 

Gur  goirid  a'  chèilidh  a  fhuaras. 

'Si  chreag  mo  chridhe-sa  Creag  Uana-ch, 
Chreag  dhuilleach  bhiolaireach  bhr*on,ach, 
Nan  tulach  àrd  àluinn  fiarach : 
670S  Gur  cian  a  ghabh  i  o'n  mhaorach. 

Cha  mhinig  a  bha  mi  ag  èisdeachd 
Ri  sèitrich  na  muice  mara, 
Ach  Ì8  tric  a  chuala  mi  moran 
De  chrònanaich  an  daimh  allaidh. 

*'^^<'  Cha  do  chuir  mi  dùil  'nan  iasgach, 

Bhitl)  'ga  iarraidh  leis  a'  nihaghar ; 
le  niòr  gu'm  b'annsa  leam  am  fìadhach 
Siiibhal  nan  shabh  annf?  an  fhoghar. 


254  Bardachd  Ghùidhlig 

Is  aoibhinn  an  obair  an  t-sealgr, 
•Ti^  Acibhinn  a  meanmna  is  a  beachd  ; 

Gur  binne  a  h-aighear  's  a  fcnn 
/   Na  long  is  i  clol  fo  beairt. 

Fad  a  bhithinn  beò  no  maireann, 
Deò  de'n  anam  ann  mo  chorp, 
*''*o  Dh'fhanainn  am  fcchair  an  f heidh  : 

Sin  an  sprèidh  an  robh  mo  thoirt. 

Ceòl  as  binne  de  gach  ceòl 
Guth  a'  ghadhair  mhòir  's  e  teachd  ; 
Damh  'na  shìomanaich  le  gleann, 
6726  Miolchoin  a  bhith  ann  is  as. 

Is  truagh  an  diugh  nach  beò  an  fheadhainn 
Gun  ann  ach  an  ceò  de'n  bhuidhinn 
Leis  'm  bu  mhiannach  glòir  nan  gadhar, 
Gun  mheadhair  gun  òl  gun  bhruidhinn. 

^■^3«  Bratach  Alasdair  nan  Gleann, 

A  sròl  farumach  ri  crann  : 
Sua.ichea.ntas  eoilleir  shìol  Chuinn, 
Nach  do  chuir  sùim  'n  clannaibh  Ghall. 


e7M 


Ts  ann  an  Ciiin-Erhiìithsaich  'na  laighe 
Tha  nàmhaid  na  greighe  deirge  : 
Làmh  dheas  a  mharbhadh  am  bradan ; 
Bu  mhath  e  an  sabaid  na  feirge. 


Dh'fhàg  mi  'san  ruaimhe  so  shios 
Am  fear  a  b'olc  dhomhs'  a  bhàs  : 
*^^  Ts  tn'"  rhi7Ìr  a  th^grradh  an  cruas 

An  clrp.i?  ;m  dm'r.  h  cl^'^bi-aich  ?.n  sàfl. 


•74C 


Oraii  na  Comhachaig  255 

Raghnall  mac  Dhòmhnaill  Ghlais 
Fear  a  fhuair  foghlum  gu  deas ; 
Deagh  nihac  Dhòmhnaill  a'  chùil  chai»: 
Cha  bheò  neach  a  chòmhraig  leis. 

Alasdair  cridhe  nan  gleann, 
Gun  e  bhith  ann  mòr  a'  chreach : 
Is  tric  a  leag  thu  air  an  tcni 
Mac  nan  sonn  leis  a'  chù  ghlas. 

•^■*  Alasdair  mac  Ailein  Mhòir 

Is  tric  a  mharbh  'sa'  bheinn  na  fèidh, 

Is  a  leanadh  fada  air  an  tòir : 

Mo  dhòigh  gnr  Dòmhnallach  trern. 


»w 


tfTM 


Is  Dòmhnallach  thu  gun  mhearaclid, 
Gur  tu  buinne  geal  na  cruadhach  ; 
Gur  càirde^h  thu  do  Chlaiin  Chatain 
Gur  dalta  tliu  do  Chreig  Uanach. 

Mi'm  shuidhe  air  siothbhrugh  nam  bea    ; 
Ag  coimhead  air  ceann  Lccha  Trèig,  . 
Creag  Uanach  inu'n  iadli  an  t-sealg, 
Grianan  àrd  am  biodh  na  feidh. 

Chì  mi  Coire  Ratha  uam, 

Chì  mi  a'  Chruach  is  a'  Bheinn  Blire-fc, 

Chì  mi  Srath  Oii  2Ìn  nani  Fiann, 

Chì    KlÌ    -.V      <'-llI-Ì.'!ll     ■<:'\V    M<^l]l    IKMl    L(\' f 

Cin  \n\   neiiiii  AiDDeis  gu  h-arti 
Agus  an  Càrn  Dearg  r'a  bun, 
Is  coire  beag  eilo  r'a  tacbb  : 
Chite  is  monadh  faoMi  is  muir. 


256  Bàrdachd  Ghùidhlig 

5TT«  Gur  rìomhach  an  Coire  Dearg 

Far  am  bu  mhia-nnach  leinn  bhith  sealj 
Coire  nan  tulchannan  fraoich, 
Innis  nan  laogh  's  nan  damh  garbh. 

Chì  mi  bràigh  Bhidein  nan  Dcs 
«"•  An  taobh  so  bhos  de  Sgurra  Lìth 

Sgurra  Chòinnich  nan  danih  seang : 
lonmhuinn  leam  an  diugh  na  chì. 

Chì  mi  Srath  farsaing  a'  Chruidh 
Far  an  labhar  guth  nan  sonn  ; 
«710  is  coire  creagach  a'  Mhàim  Bhàin 

Am  minig  a  thug  mo  làmh  toll. 

CBì  mi  Garbhbheinn  nan  damh  donn, 
Agus  Lapbheinn  nan  tom  eìth  ; 
Mar  sin  is  an  Litir  Dhubh : 
6785  "[s  tTÌc  a  rinn  mi  fuil  'na  frìth. 

Soraidh  gu  Beinn  Ealair  uam, 
O'n  'si  fhuair  urram  nam  bea.nn, 
Gu  slios  Loch  Eireachd  an  fhèidh : 
Gu'm  b'icnmhuinn  leam  fèin  bhith  aii 

^^  Thoir  soraidh  uam  thun  an  loch 

Far  am  faicte  bhos  is  thall ; 
Gu  uisge  Leamhna  nan  lach, 
Muime  nan  laogh  breac  's  nam  meann. 


«T«6 


Is  e  loch  mo  chridhe-sa  an  loch, 
An  loch  air  am  biodh  an  lach  ; 
Agus  iomadh  eala  bhàn, 
Is  bhiodh  iad  a'  snàmh  mu  eeach 


Oran  na  Comhachauj  257 

Olaidh  mi  a  Trèig  mo  thea.un  shàth, 
'Na  dhèidh  cha  bhì  mi  fo  mhulad  : 
6800  Uisge  glan  nam  fuaran  fallain, 

O'n  seang  am  fiadh  a  ni  an  langan.  • 

Soraidh  uam  gu  Coire  na  Cloich' 
An  coire  am  bu  toigh  leam  bhith  tàmh ; 
Is  gu  Uisge  Labhar  nam  faobh, 
6805  Cuilidh  nan  agh  maol  's  nam  mang. 

Soraidh  eil'  gu  Bac  nan  Craobh, 
Gu  dà  thaobh  Bealach  nan  Sgùrr ; 
Is  gus  an  Eadar-bhealach  mòr 
Far  nach  cluinnear  glòir  nan  Gall. 

^io  Is  buan  an  ccmunn  gun  bhristeadh 

Bha  eadar  mise  's  an  t-uisge, 
Svigh  nam  mor  bheann  gun  mhisge 
Mise  'ga  òl  gun  traegadh. 

Is  ann  a  bba  an  comunn  bristeach 
6815  Eadar  mis'  's  a'  Chreag-sheilich : 

Mise  gu  bràth  cha  dìrich, 
Ise  gu  dìlinn  cha  teirinn. 

Nis  o  labhair  mi  sibh  gu  lèir 
Gabhaidh  mi  fèin  dibh  mo  chead  ; 
6820  Dearmad  cha  dèan  mi  'san  àm 

Air  fiadhax^h  ghleann  nam  Beann  Beag. 

CeAd  as  truaighe  ghabhas  riamh, 
Do'n  fhiadhach  bu  mhor  mo  thoil  ; 
Cha'n  fhalbh  mi  le  bogha  fo  m'  sgèith, 
^^  la  gu  là-bhràth  cha  leig  mi  coin. 

17 


58  Bnrdachd   Ghùidklig 

Mise  is  tusa,  ghadliair  bhàin, 
Is  tùirse^h  ar  turus  do'n  eilean ; 
•    Chaill  sinn  an  tabhunn  's  aji  dàn, 
Ged  bhà  sinn  grathunn  ri  ceanal. 

6830  Thug  a'  choille  dhiot-s'  an  earb, 

Thug  an  t-àrd  dhiom-ea  na  fèidh ; 
Cha'n  'eil  nàire  dhuinn,  a  laoich, 
O'n  laigh  an  aois  oirnn  le  cheil'. 

An  uair  bha  mi  air  an  dà  chois, 
è83«  ig  nioch  a  shiùbhlainn  bhos  is  thall ; 

Ach  a  nis,  o'n  fhuair  mi  trì, 
Cha  ghluaie  mi  ach  gu  mìn  mall. 

A  aois,  cha'n  'eil  thu  dhuinn  meachair 
Ge  nach  fheudar  leinn  do  sheachaadh ; 
6840  Cromaidh  tu  an  duine  dìreach, 

A  dh'fhàs  gu  mìleanta  gasda. 

Giorraichidh  tu  air  a  shaoghal, 
Is  caolaichidh  tu  a  chasan  ; 
Fàgaidh  tu  a  cheann  gun  deudach, 
•3'<5  Is  ni  thu  eudann  a  chasadh. 

A  shine  chas-eudannach  pheallach, 
A  shream-shuileach  odhar  èitigh, 
C'uime  leiginn  leat,  a  lobhair, 
Mo  bhogha,  thoirt  dhiom.air  èiginn  T 

'^  0*n  is  mi  fhìn  a  b'fhearr  an  airidh 

Air  mo  bhogha  ro-mhath  iubhair, 
Na  thusa,  aois  bhodhar  sgallach, 
Bhioe  aig  an  teallach  ad  shuidhe. 


Oraii  na  Comhachaig  269 

Labhair  an  aois  rium  a  rithis : 
Is  mò  is  righinu  tha  thu  leantainn 
RÌ8  a*  bhogha  sin  a  ghiùlaii 
Is  gur  mòr  bu  chuibhe  dhuit  bata/' 

Gabh  thuaa  uamsa  am  bata, 
Aois  ghraunda  chairtidh  na  plèide : 
Cha  leiginn  mo  bhogha  leatsa 
De  do  mhaitheas  no  air  èiginn." 

Is  iomadh  laoch  a  b'fhearr  na  thusa 
Dh'fhàg  mise  gu  tuisleach  anfhann^ 
An  dèidh  fhaobhach'  as  a  sheasamh, 
Bha  roimhe  'na  fhleasgach  meanmnach." 


AN  DUANAG  ULLAMH 

Triallaidh  mi  le  m'  dhuanaig  uUamh 

Gu  rìgh  Ghaoidheal, 
Fear  aig  am  bì  am  baile  dùmhail 

Sona  saoibhir. 

W70         Triath  Earr-ghaoidheal  as  fearr  faicinn 
'S  as  mò  maitheas : 
GiUe-easbuig  larla  fo  chliùidh 
As  fial  flaitheas. 

Seabhag  as  uaisle  thèid  'sna  neulta, 
^*  Craun  air  chrannaibh  ; 

Mac  rath  do  chum  Dia  gu  h-ullamh 
Do'n  chlèir  ealamh ; 


260  Bàrdachd  Ghàidhlig 

AbLall  uasal  f arsaing  f rèimlieach 
Do'n  cu'idh  moladh ; 
6880         Crann  as  ùire  dh'fhàs  troimh  thalamh 
Làn  de  thoradh. 

Diae  abaich  chruithneachd  's  i  lom-làn 

A  measg  seagail : 
'S  beag  nach  deachaidh  Alba  air  udal 
^885  An  àird  air  th'eagal. 

'N  tràth  ghluaiseas  Gille-easbuig  larla 

Le  shluagh  bunaidh, 
Cuirear  leis  air  f airg  o  chaladh 

Artraighe  ullamh. 

6890         Loingeas  leathann  làidir  luchdmhor 
Dealbhach  dìonach 
Sleamhain  sliosrèidh  ro-luath  ràmhach 
Dair-chruaidh  dìreach. 

Togar  leò  na  geal  chroinn  ehorrach 
*•'•  Suas  le'n  lònaibh  : 

B'iomhdha  ball  teann  bhiodh  'gan  dèanamh 
*N  am  dhuit  seòladh. 

Dèantar  an  stagh  dìonach  duaJach 

Do'n  mhaoil  thoisich, 
Togar  an  seòl  mor  leathann  maiseach 

'S  an  sgòdlin  croiseach. 

Dèantar  a  chluas  do'n  chìch  thoisich 

Dol  'san  f  huaradh  : 
An  ateud  ro-luath,  sruth  'ga  sàiltibh 

'S  muir  'ga  bualadh. 


6900 


An  Duamuj  U llamh  261 

'S  iomadh  laoch  fiiileachdach  meanmnitch 

Doiriighea-l  trèitheach 
A  dh'iomradh  lùb  air  a  h-àlach 

Gu  sunndach  sèitreach. 

'5^0         Do  shluagh  lìonmhor  leathann  armach 
Air  bhàrcaibh  reamhra : 
'S  mairg  air  'n  dèanadh  feachd  Ui  Dhuibhn© 
Creach  na  Samhna. 

Cha'n  aithne  dhomh  fad  a  mach  ort 
^^  'S  ni  maith  m'eòlas, 

Ach  *s  ro-mhaith  mo  dhòigh  as  àbhaÌBÌ 
MacLeoid  Leòdhuis. 

Clann  GhiUe-Eoin  gu  làidir  lìonmhor 
De'n  Fhèinn  Mhuilich, 
*9at         Drftam  a  thug  buaidh  anns  gach  bealach, 
'S  a  b'fhearr  fuireach. 

Tigidh  Seumas  nan  Ruaig  gu  d'  bhaile 

Gach  uair  ehirinn ; 
Uaisle  Innse  Gall  an  coimhlion, 
•935  Mar  adeirim. 

Tigidh  gu  lìonmhor  gu  d'  bhaile 

Le'n  sluagh  daoine: 
Leat  a  bhì  Alba  air  a  h-àlach, 

'S  an  Fhraing  bhraonAch. 

•9*        Cioa  aa  uaisle  aig  fearaibh  Alban, 
Feachd  is  loingeas : 
'S  l^atea  ein  gu  h-umhal  tairis 
'N  tùs  gach  conais. 


262  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Thig  chugad  cìoe  Thìre  Conaill, 
^935  A  bhith  bheo-chahna; 

Oonn  a,  rìs,  bu  chruaidh  a  chuibhreach, 
Le  a  ehluagh  meanmna>ch. 

An  t-Athair  cumhachdach  da  d'  chcimhead 
'S  aan  Mac  Fìrinn, 
6940  'g  an  Spiorad  Naomh  dhìon  do  nàire, 

A  rìgh  Loch  Fìona. 

CKa  d'  fhuaras  do  choimhaith  dh'urraiun, 

'S  ni  mò  dh'iarras : 
A  rìgh  nam  fear  as  pailte  cùram, 
W4«  '8  leatfla  thriallas. 

Triallaidh. 


N  O  T  E  S 

Eilean  na  h-Oiyc  is  Eriskay,  south  of  South  Uist,  where 
Father  Allan  Macdonald  was  priest,  and  where  he 
is  buried.  lu  Gaelic  legend  the  Other-world,  in 
which  there  is  neither  death  nor  age  nor  decay,  is 
called  Tìr  na  h-Oige,  the  Land  of  Youth,  and  Tìr 
nan  Og,  the  Land  of  the  Young. 

5  Lom  e  dhuilleach,  bare  as  it  is  of  leafage ;  supply  de; 
compare  456. 

7  air  a  luimead,  for  all  its  bareness. 

10  Eriskay  was  the  first  part  of  Scotland  on  which  Prince 

Charles  Edward  Stuart  set  foot.  He  landed  on 
23rd  July,  1745,  and  left  for  Borrodale  in  Arisaig 
on  25th  July. — Lyon  in  ^founiiny. 

11  An  sàr-dhuine  :    the   "  superman  "   was  Domhnall  mac 

lain  mhic  Sheumais  of  Caisteal  a'  Chamais  (Castle 
Camus)  in  Sleat,  Skye,  poet,  warrior,  and  drover. 
He  held  Eriskay  from  Clanranald,  and  lived  there 
in  his  early  days.  He  was  a  noted  enemy  oi  the 
Macleods,  against  whom  he  took  a  leading  part  in 
the  battles  of  the  Coolin  in  Skye  and  of  Carinish  in 
North  Uist.  He  wa--  an  old  man  in  1648. — Clan 
Donald,  III.,  40-45,  .:00-503. 

12  chuir  f/u'm  fuhing:  compare  1855. 

13  lain   Mùideartfich,    John    of    Moidart,    Chief    of    Clan- 

ranald,    fought    for    Charles    I.    with    Montrose    at 

Inverlochy,    2nd    February,    1645;    see    R.G.,    165. 

He  died   in    Eriskay   in    1670,    and   was  Tjuried   in 

Howmore  in  South  Uist. 
39  (jach  (tma,  genitive  of  time. 
43  luadh(uJh  :    for  an   Oran  Lu/idhdidh,   see  p.   64.       One 

woman    of    the    hannal,    'iHinmd,    sings    the    rcmn, 

stanza,  and  all  join  in  the  hiìnnecKj,  refrain. 
48  iighead,     pronounced     here     tiuf/hnd    to     rhyme     with 

tiubh(d.     Dol  an  tighe^d    i.  a'  fàs  na's  tighe. 


264  Bàrdachd  Ghàidhlig 

56  gahhail    rann    na    Feiìine,    singing    one    of    the    heroic 

ballads  of  the  adventnres  of  Fionn  and  his  warriors, 
the  Fiann.  These  ballads  are  collected  by  J.  F. 
Campbell  of  Islay  in  Leahhar  na  Fèinne. 

57  leam,   in  my  opinion,   to  my  mind ;   a  common  idiom ; 

compare  8,  57,  63  and  passim. 

58  Compare  2883. 

75  dhith  chuìaidh  .i.  de  dhith  c,  of  a  boat's  needs. 
80  cuilidh  Mhoire,   Mary's  storehouse,   a  Roman  Catholic 
"  kenning  ''   for  the  sea.        A  fishing  bank  in  the 
Moray    Firth    is    called    Cillein    Help(tk,    Helpak'B 
treasury,  the  reference  being  to  a  witch. 

111  tional  'pohull  ghòrag  .i.  tional  coimthionail  de  iasgaibh 
beaga  gòrach. 

114  Ilanna,  from  Old  Norse  hòfn,  genitive  hafnar,  a  har- 
bour.  When  the  meaning  of  the  Norse  name  wa» 
forgotten,  the  place,  being  etill  a  harbour,  was  called 
caladìi,  whence  duplication  of  meaning,  as  in  many 
other  similar  cases. 

125  hodaich  throma,  sturdy,  thick-&et  carles ;  cf.  gillean 
troma. 

140  Compare  57  n.  :  3051. 

151  gearradh  hhoc,  compare  589. 

160  For  views  as  to  the  seals,  see  B.G.,  24,  25. 

217  In  this  poem  the  old  classic  syllabic  metre,  called  Sned- 
hairdne,  is  used  as  a  stressed  metre,  and  the  poet, 
going  by  stress,  does  not  observe  the  rules  as  to  the 
number  of  syllables  in  each  line.  He  does,  however, 
observe  the  rule  as  to  rhyme  between  the  couplets, 
a.nd  usually,  but  not  always,  the  rule  as  to  the  dis- 
syllabic  ending. 

365  The  sudden  ending  is  a  feature  not  uncommon  in  Gaelic 
poetry.  Compare  the  ending  of  Duncan  Macintyre's 
Beinn    Dohh ra in . 

387  Ahhainn  BJiarnaidh,  Barney's  River  in  Pictou  County, 
Nova  Scotia. 

461  Cur  sgonn,  arranging  the  logs  for  burning,  a  difficult 
and  toilsome  part  of  the  settler's  work. 

513  Professor  James  Beattie,  who  is  here  lamented,  was 
nephe'w  of  Professor  James   Beattie,   author  of  the 


Aot(.s  265 

Miììstrtl,  (tc,  who  died  oii  18tli  August,  1803.  Ewen 
MacLachlan's  friend  wae  Professor  of  Humanity  and 
Natural  History  in  Marischal  Cbllege,  Aberdeen, 
and  died  on  4th  October,  1810. 
620  na  Ceòlraidhecm,  the  Muses.  In  his  translation  of 
Homer's  lìiad,  Ewen  MacLachlan  heads  the  Invoca- 
tion  of  the  Muses  (//.  II.,  484),  "  Urnaigh  na, 
Ceolraidh,"  and  begins — 

"  A  Cheolraidhean  binn  an  dàin 
Tha  an  gorm  liichairt  ard  nan  reul." 

625  Compare  3497. 

637  Compare  4340,  4806. 

649  The  Ninety-second  Regiment,  or  Gordon  Highlanders, 
was  raised  in  1794,  and  its  fìrst  Coiiimander  was 
George  Marquis  of  Huntly,  Moirear  Hunndaidh. 
In  August,  1799  it  embarked  from  Ramsgate  for  the 
Helder,  as  part  of  the  expedition  to  Holland,  and 
landed  on  27th  August.  "  No  opposition  was  niade 
to  the  landing,  but  the  troops  had  scarcely  formed 
on  a  ridge  of  sand  hills,  at  a  short  distance  from  tho 
beach,  when  the  enemy  made  an  attack,  and  per- 
severed  in  it  till  five  o'clock  in  the  evening,  when 
they  retired  after  a  hard  ccntest.  The  92nd,  which 
fomied  part  of  Major-General  Moore's  brigade,  was 
not  engaged ;  but  in  the  great  action  of  the  2nd  of 
October  it  had  an  active  share,  and  displayed  con- 
duct  so  much  to  the  satisfaction  of  General  Moore, 
that,  when  he  was  made  a  Knight  of  the  Bath,  and 
obtained  a  grant  of  supporters  for  his  armorial 
bearings,  he  took  a  soldier  cf  the  Gordon  High- 
landers,  in  full  uniform,  ae  one  of  these  supporters, 
and  a  lion  as  tiie  other." — SJÌ . 

653  Kaharcromhaidh,  Sir  Ralph  Abercrombie  (1734-1801), 
ccninianded  the  first  division  in  the  expedition  to 
Holland  in  1799. 

675  Afì  ('am^hronach  garg  o'n  Earrachd :  Allaii  Cameron 
of  Erracht,  who  in  1793  raised  the  Cameron  High- 
landers :  see  1061  *rr/r/.  and  note.  He  was  severely 
wounded  in  this  engagement  (707). 


266  Bàrdachd  Ghàidhlig 

709-710  Text  obscure  and  probably  corrupt. 

761  Is  bochd  gun  sicm  orra,  Alas,  tha.t  they  did  not  bear  a 
charm  against  lead.  In  the  old  tinies,  it  wae  com- 
mon  to  &eek  invulnerability  by  means  of  enchant- 
ments.  In  the  evidence  anent  the  murder  of  the 
Laird  of  Cawdor  in  1592,  the  Deponer  gives  this 
token,  "  That  it  wes  Auld  Mackellar  of  Cruachan 
that  lernit  hir  his  charmis,  and  that  the  said 
McEllar  lernit  them  at  the  pryoris  of  Icohnkill  and 
siklyke  that  Macaurrie  suld  lerne  to  inshant  Ard- 
kinglass  &  his  cumpanie  that  nae  wapin  suld  offend 
thame,  the  quhilk  inshantment  wes  receivit  be  them 
all  except  Ardkinglass  himself." — TI .P.,  I.,  p.  166. 

777  Gaelic  i.s  rich  in  proverbial  or  gncuìic  lit-erature,  and 
the  very  oldest  specimens  of  it  take  the  form  of 
instruction  or  exhortation,  as  here.  These  are  (1) 
Audacht  or  Tecosc  Moraìnn,  the  Baquest  or  Instruc- 
tion  of  Morann,  a  noted  judge  of  the  fìrst  century  ; 
(2)  Briatharthecoac  ConcJiuhiìiid ,  the  Instructions  of 
C'uchullin  to  his  foster-son  Lugaid  :  (3)  Senhriathra 
Fithail,  ths  Old  Saws  of  Fithil,  a  judg?  of  the  third 
century;  (4)  Tecosca  Cormaic,  the  Instructiona  of 
Ccrmac  mac  Airt,  who  was  High-King  of  Ireland  in 
the  third  century.  Much  later  are  (5)  (^'omhairlean 
Briain,  the  Advices  of  Brian,  specimens  of  which  are 
given  in  R.C.,  II.,  358.  The  fìrst  collection  of 
Scottish  Gaelic  Proverbs  was  made  bv  the  Bev. 
Donald  Mackintosh  (1743-1808),  and  piibliehed  in 
1785,  second  edition  1819.  In  1881  Alexander 
Nicolson  published  his  well-known  Collection  of 
Gaelic  Proverbs.  The  fìrst*  editicn  of  Duncan 
Lothian's  Seanfhocail  figus  Comhadnn  was  published 
at  Edinburgh  in  1797  :  the  second  'w  1834  :  the  third 
in  1844.  See  Todd  Lecture  XV.  (E.I.A.)  ;  Nicol- 
&on's  Gaelic  Proverbs,  Introduction  and  pp.  397 
seqq.:  M^ckinnon's  Catalogue  of  Gaelic  MSS.,  pp. 
183-193. 

777  The  sentiment  of  this  quatrain  is  frequent  in  Gaelic 
poetry,  e.g.,  Biatach  na  Foraìa,  G.  44.  It  is 
crystallised  with  wit  and  humour  in  the  Irieh 
quatrain  :  -:— 


Notes  267 

Is  maitli  aii  duine  ag  a  lubi  uiuc : 

do  bhadar  muca  agam  fèiu  ; 
is  fearr  au  mhuc  atà  beo  : 

wi  thuil  acht  ceò  'sau  uihuic  a  ndè. 

Compaic  785.  "  Is  biuu  gach  glòir  o'u  duiae 
beairteach,"  McL.;  Inv.  G.  Soc.  Tr.,  22,  179. 

792  The  refereuce  is  to  behaviour  in  an  ale-house  or  taveru. 

801  uisge  balbh:  compare  Balbhaig,  ''  the  little  dumb  one," 
the  name  of  the  stream  flowing  from  Balquhidder 
into  Loch  Lubnaig :  Sir  W.  Scott's  Balvaig  in  the 
La</ì/  of  thr  LAilìe.     Its  opposite  is  Labharag. 

803  Otherwise,  "  ruigidh  each  mall  muileann." 

805   "  Ilka  blade  o'  grass  keps  its  aiu  drap  o'  dew." 

829-834  /f/.s',  compare  57  n. 

849-850  This  saying  is  ascribed  to  Colum  Cille. 

897  Proverbs  1,  7. 

915  Ecclesiastes  7,  2. 

923  Proverbs  13,  24. 

927  Cf.  Solomon  on  fools,  passim. 

931   Proverbs  15,  17. 

933  Otherwise  characterised  as  "  gad  im  gainimh,"  putting 
a  withy  round  sand. 

939  Proverbs  16,  32. 

943  "  It  is  difficult  to  entangle  a  mau  iu  a  euare." 

949  Ecclesiastes  9,  4. 

595  dàr,  usually  a  board,  table,  but  here  evideutly  a  wooden 
vessel  of  some  kind  :  a  coggie  :  see  Vocab. 

963  Compare  3453. 

971   "  It  ifi  high  time  to  be  making  for  the  door." 

975  Compare  Isaac  Watts  on  the  sluggard :  "  As  the  door 
on  its  hinges,  so  he  on  his  bed,"  etc.  ;  based  cn 
Prov.  26,  14. 

979  "  Short  accounts  make  long  friends." 

982  Compare,  "  Mar  chlach  a'  ruith  le  gleann,  feasgar  fAun 
fogharaidh." 

997  Nicolson  giv€8  another  version,  attributed  to  John 
Morrison  of  Bragar,  in  Lewis,  who  lived  during  the 
latter  half  of  the  seventeenth  century :  — 


268  Bàrdachd   Ghàidhlig 

Mo  cliomain-sa  is  comain  a'  mliaoir, 
Do  mo  thaobh-sa  bhiodh  e  gann  : 

Is  maith  leis  comain  a  null, 

Ach  cha  mhaith  leis  comain  a  null  's  a  nall. 

1003  So  tne  old  Irish  saying :  tri  fòdain  nach  sechaindter 
.  .  .  fòt  in  ghene,  fot  in  bhàis,  agus  fòfc  in  adhnacuil 
— "  three  little  sods  that  are  not  avoided  :  the  eod 
of  birth,  the  sod  of  death,  and  the  sod  of  burial." — 
Z.CP.,  II.,  137. 

1005  The  oourse  of  the  boat  is  from  Loch  nam  Madadh  (Lcch- 
maddy)  southwards  along  the  east  coast  of  North 
Uist. 

1015  cunntas  fearainn,  enumerating  the  places  which  were 
passed  as  they  skirted  the  coast. 

1024  an  liagh,  the  blade,  or  feathered  part,  of  an  oar.  The 
round  part  of  the  oar  is  lunn.  MacCodrum,  in  Oran 
do'n  Teasaich,  says  of  his  legs,  when  he  was  con- 
valescent  after  the  fever,  "  gur  pailte  liagh  dhoibh 
na  lunu,"  i.e.,  they  are  sharp  and  "  feathered  " 
rather  than  round. 

1034  air  n  calg,  literally  "  on  her  bristles  ";  the  wind  was 
westerly,  and  the  poet  was  perched  high  up  on  the 
weather  side  watching  the  deich  laimhrigean  which 
they  passed.  He  applies  calg  metaphorically  to  the 
topmost  part  of  the  cliathach,  to  which  he  wae 
clinging. 

1043  Bha  fear  an  sin  :  the  poet  himself,  who  had  only  one 
hand,  hence  his  nickname. 

1045  am  muir,  here  made  masculine,  though  muir  is  feminine 
in  Uist,  a-nd  the  poet  was  a  Uistman.  It  is  masculine 
in  certain  districts,  e.g.,  Rona  and  Durness.  The 
reason  of  the  variation  is  that  the  word  was  originally 
iTreuter ;  when  the  neuter  gender  ceaeed  to  be  used, 
the  old  neuters  had  to  beoome  either  mas.  or  fem., 
whence,  in  the  case  of  some  words,  divergent  treàt- 
ment  in  different  districts.  So  muileann,  an  old 
neuter,  is  regularly  masculine,  but  in  Lewis  it  is 
a,lways  feminine. 

1061  Fear  an  F.arrachd ,  Allan  Cameron  of  Erracht,  about 
five  miles  N.E.  of  Banavie,  Fort-William,  eldest  son 


yotes  269 

of  Donald  Canieron  of  Erraclit,  was  born  abont  1744. 
He  was  educated  at  St  Andrews,  according  to 
Alexander  Mackenzie,  but  the  St  Andrews  authori- 
ties  inform  nie  that  his  name  does  not  appear 
in  any  University  record.  As  a  young  man, 
he  fought  a  duel  with  Cameron  of  Murshiorlich,  in 
which  the  latter  was  mcrtally  wounded.  In  conse- 
quence,  Allan  Cameron  went  to  America,  joined  the 
"  Royal  Highland  Emigrant  Corps,"  and,  after 
some  daring  enterprises  (1069),  was  taken  prisoner, 
and  confìned  for  two  and  a-half  years  in  the  jail  of 
Philadelphia.  He  escaped  thence,  arrived  in  Eng- 
land  in  1780,  and  married  an  English  lady.  As 
uoted  before,  he  raised  the  Camerons  in  1793,  and 
was  their  Colonel  for  fifteen  years  of  service  ìv, 
Holland,  Egypt,  Denmark,  Sweden,  and  the  Pen- 
insula.  He  was  severely  wounded  in  Holland, 
Egypt,  and  twice  at  Talavera,  where  he  had  three 
horses  killexi  under  him.  After  the  Peninsular  War, 
he  was  knighted.  He  is  introduced  in  Charles 
Lever's  novel,  "  Charles  O'Malley."  General  Sir 
Allan  Cameron  died  on  9th  March,  1828.  His  free- 
handed  generosity  (1157),  to  the  poor  especially,  is 
attested  by  contemporary  evidence,  and  is  not  yet 
forgotten  in  Lochaber.  "  On  the  17th  of  August, 
1793,  letters  of  service  were  granted  to  Allan 
Oameron  of  Erracht,  for  the  purpose  of  raising  a 
-corps  of  Highlanders.  Tp  regiments  embodied  in 
this     manner,     Government     regularly     allowed     a 

bounty,    but    under    no   certain    regulation 

But  in  this  instanoe,  no  bounty  whatever  was  given. 
and  the  men  were  recruited  at  the  sole  expense  ef 
Mr  Cameron  and  his  offioers.  .  .  ,  The  corps  was 
inspected  at  Stirling  in  February,  1794,  and 
embodied  under  the  number  and  denomination  of 
the  79th  or  Cameron  Highlanders.  Mr  Cameron 
wa«  appointed  lieutenant-colonel-conimandant." — 
SJ/.,  II.,  208. 
1205  Thf  first  Gaelic  poet  who  wrote  on  the  Seasons  was 
Alexander  Macdonald,  and  he  was  doubtless  influ- 


270  Bàrdachd   Ghàidhlicj 

enced  by  James  Thomson  (1700-1748),  whose  poem 
Winter  appeiared  in  1726,  Summer  in  1727,  and  his 
Spring  in  1728.  After  Alexander  Macdonald, 
seasonal  poems  were  produced  by  Duncan  Macintyre, 
Rob  Donn,  Ewen  MacLachlan,  and  others;  William 
Ross's  is  the  shortest,  and  probably  the  best. 

1285  An  Suaithneas  Bàn,  the  White  Cockade,  the  Jacobite 
emblem,  is  here  used  as  a  "  kenning  "  for  Prince 
Charles  Edward  Stuart,  born  in  1720,  died  at  Rome 
in  1788. 

1299  Clnain  an  domhain,  the  deoeitfulness  of  the  world.  In 
the  fìrst  quatrain  of  his  pcem  to  Blàbheinn  in  Skye, 
William  Ross  has — 

Cluain  an  domhain,  truagh  an  dàl 
Gur  cobhartach  do'n  bhàs  gach  feoil. 

1349  An  Gille  Dnhh  Giardhuhh:  the  author,  or  more 
probably  authoress,  of  this  gem  of  Gaelic  love  poetry 
was  apparently  unknown  to  Ranald  Macdonald,  who 
included  it  in  his  Collection  published  in  1776. 

1413  This  poem  is  of  special  interest  as  representing  the 
Gaelic  of  part  of  Forfarshire.  Very  few  specimens 
of  Gaelic  literature  of  the  eastern  Highlands  between 
Sj>ey,  Don,  and  Forth  have  been  preserved. 

1418  dol  do'n  ghleann  ud  thaU,  i.e.,  to  Deeside  from  Glen 
Isla.  The  title  in  Gillies'  Collection,  136,  is : 
"  Oran  le  fear  Chrannard  an  Gleann-ilea  do  thigh 
Piteaghabhann,  do  mhnsaoi  do  mhuintir  Mharr  a 
thug  se  am  fuadach  oi'ch'  a  cluiche."  Rev.  A. 
Maclean  Sinclair  states :  "  James  Shaw  was  laird  of 
Crathinard  in  Glenisla,  Forfarshire.  He  fell  in  love 
with  Ann  MacHardy,  a  niece  of  the  Earl  of  Mar, 
and  heiress  of  Crathie  in  Aberdeenshire.  He  ran  off 
with  her  and  married  her." — G.B.,  II.,  68.  I  have 
^  not  been  able  to  verify  this.     Donald  Shaw,  Crathy- 

naird,  who  appears  in  the  list  of  subscribers  to  the 
book  of  Gaelic  poems  published  in  1792  by  Kenneth 
Mackenzie,  Castle  Leather,  Inverness,  was  most 
probably  a  son  of  James  Shaw. 


yofes  271 

1463  This  poeni  was  composed  when  Duncan  Ma<?intyre  was 
living  at  Dalness,  at  the  head  of  Glen  Etive,  and 
probably  not  very  long  after  his  niarriage.  It  ia 
included  in  the  first  edition  cf  1768.  There  are 
many  touches  of  humour  in  it ;  it  is  an  òran  luadh- 
(lidhj  waulking  song.  The  couplets  have  end- 
rhyme  on  a  all  through. 

1485   April,  when  the  lambs  begin  to  arrive. 

1492  MarCaiUin,  the  patronymic  by  which  tho  Duke  of 
Argyll,  Chief  of  the  Campbells,  is  known  in  Gaelic. 
In  the  older  poetry  Mac  Mhic  ('aiìeiìì  is  also  found. 
Sir  Walter  Soott,  with  his  usual  carelessness  where 
Gaelic  is  concerned,  styles  the  Duke  "  Mac  Callum 
More."  Compare  Macintyre's  Oran  do  ChèilCj. 
119:  — 

Gad  chumail  am  prìs  an  Righ  's  MacCailein. 

1583  Mur  ti(/  t'.e  is  used  with  forward  reference,  and  imme- 
diately  explainedby  t(ìillear.  Gaelic  is  fond  of  such 
ueages. 

1621  The  first  three  and  the  fifth  octaves  (except  1660)  ar©  in 
the  form  of  Snedbairdne :  2  (8-  +  4«)  2+*,  Hke  Dr 
Blair's  poem  on  Niagara,  p.  9.  Ilere,  however,  the 
end-rhyme  of  the  couplets  is  on  d  throughout.  The 
structure  of  the  rest  of  the  poeni  is  llamìiaigheachd 
hheag  mhòr  or  Carn-dechìiuid ,  scheme,  -  (8^+82)  2+4^  \^^ 
Blàr  na.  h-Olaiml ,  p.  25,  and  Macintyre's  first  poem, 
Hìàr  na  h-Kaglaise  lirice. 

1654  Av  xaor  SUihhteach'.  the  traditional  anoestor  of  the 
Macintyrefi,  danv  Mhir  an-  t-Saoir,  who,  from  the 
incrdeni  recorded  in  the  text,  was  called  Sam-  na 
k-Ordaig.     See  J).M.,  505. 

1652  ('oll  i'eudrhntharh  SjHrinntearh  \  Conn  Ceud-chathach, 
Conn  of  the  Hundred  Battles,  was  High-King  of 
Ireland,  according  to  the  Annals,  from  123  to  157 
A.D.  He  was  father  of  Art  and  ^randfather  of 
Cormac.  He  is  here  confused  with  CoII  Uais,  one 
of  the  three  CoIIas,  who  flourished  in  the  middle  part 
of  tl}C  fourth  oentury,  and  from  whoni^the  House  of 
Somerled — the    Macdonalds   and   the    Macdougals — 


272  Bàrdachd  Ghàidhlig 

claim  descent.  The  epithet  S'painnteack  refers  to 
the  ancient  tradition  that  the  Gael  were  descended 
from  Milidh  Easpàine,  Mil  of  Spain,  whose  two  sons, 
Eber-Finn  and  Eremon,  took  and  divided  Ireland 
between  them,  except  Ulster,  which  they  gave  to 
their  nephew  Eber.  Milidh  was  descended  from 
Gràidheal  Glas,  the  eponymus  of  the  Gael  :  and  wa^ 
married  to  Scota,  daughter  of  Pharaoh,  King  of 
Egypt,  whence  the  term  Scot.  Hence  Gael,  Mile- 
sians,  and  Scots  aJl  denoto  one  and  the  same  people, 
namely,  the  ruling  race  who  held  Ireland  from,  say, 
about  400  B.c.  till  the  Norman  Conquest.  Some  of 
the  rulers-of  Gaelic  Scotland  were  of  the  same  stock. 
These  are  historic  facts,  whatever  may  be  the  ulti- 
mate  value  of  the  traditions  as  to  origin. 
1653  An  adequate  description  of  the  Macintyre  Arms ;  the 

motto  is  Pei'  Ardua:  Troimh  Chrimdal. 
1675  Seumas:    James    Macintyre,    1727-1797,    Chief    of    the 
Clan,  a»  scholar  and  a  poet.      ''  When  Duncan  Bàn 
visited  Glenoe,  he  was  shown  the  old  seal  bearing  the 
arms  of  his  clan." — D.M.,  312.     Hence  the  poem. 
1677  Coire  a'  Cheathaich,  at  the  head  of  Gleann  Lòcha,  not 
quite  a  mile  beyond   Bad   a'   Mhaidhm.        It  looks 
eastwards,  is  about  two  and  a-half  miles  long,   and 
rises  from  about  800  feet  to  over  2500  feet.      There 
is  another  Coire  a'  Cheathaich  about  two  miles  lower 
down,  on  the  south  side  of  the  river,  opposite  Bad 
Odhar. 
1680   's    a'    Bhràighe,    the    upper    part    of    Gleann    Lòcha. 
Bràighe  is  Englished  Brae,  €.g.,  Brae-Moray.     "  Am 
Bràighe"  yar  excellence  is  Bràighe  Loch-abar,  Brae- 
Lochaber ;  e.g.   in   B.G.    155,   1.   7,  fìr  mì   hhrdghad 
mean?    '  the    men    of    Brae-Lochaber  '  ;    (not    as    in 
R.G.  236,  \.  13). 
1690  Mac   l'Joghainn  :    his  Christian   name,    as  appears   from 
1797,  was  Alasdair.     He  had  been  a  sort  of  "  maor- 
chearc  "  (1713)  either  at  the  Earl  of  Breadalbane's 
chief  mansion,  Bealach  (Taymouth),  or,  more  prob- 
ably,   at  Fionnlairg,  near  Killin,  where  he  took  to 
do  with  the  management  of  the  kitchen  (1721).     He 
Mvas  no  sportsman. 


Jotes  273 

1805  Sliochd  PhàrcUg:  Patrick,  accordiug  to  tradition,  was 
6on  of  Duncan,  cldcst  son  of  Sir  John  Campbell  of 
Glenorchy  (1635-1716),  who  became  Viscount  of 
Breadalbane.  ''  Patrick,  the  darling  of  the  popular 
imagination,  had,  it  is  said,  a  seat  near  Coire- 
chruiteir,  where  he  sat  directing  the  chase.  .  .  .  His 
seat  was  held  in  grcat  veneration,  and  used  to  be 
visited  by  ardent  sportsmen  that  they  might  have 
the  honour.to  sit  on  Big  Patrick's  seat.  Suiclheacìutn 
Pheudmr  Mhòir  of  the  O.S.  maps,  and  Clach  Phara 
Mhoir  of  current  tradition,  coincide,  and  point  to  a 
big  stone  about  four-score  paces  S.  of  Auch  River, 
and  at  no  great  distance  E.  of  the  Railway  Viaduct." 
—D.B.,  489. 

1808  An  tàcharan :  thought  to  refer  to  Lord  Glenorchy  (cf . 
D.B.,  489)  ;  but  that  Duncan  Macintyre  should  refer 
thus  to  one  of  the  Breadalbane  family,  to  whom, 
moreover,  he  composed  a  most  flattering  panegyric, 
is  not  likely.  The  reference  is  doubtless  to  Alasdair 
Mac  Eoghainn. 

1821  The  Act  proscribing  the  Gaelic  dress  was  repealed  in 
1782.  It  was  rigidly  enforced  between  1746  and 
1756.  The  people  were  made  to  swear  a  revolting 
oath :  "  I,  A.  B.,  do  swear,  and  as  I  shall  answer  to 
God  at  the  great  day  of  judgment,  I  have  not,  nor 
shall  have  in  my  possession  any  gun,  sword,  pistol, 
or  arm  whatever,  and  never  use  tartan,  plaid,  or  any 
part  of  the  Ilighland  garb  ;  and  if  I  do  so,  may  I  be 
cursed  in  my  undertakings,  family,  and  property, 
may  I  never  see  my  wife  and  children,  father, 
mother,  or  relations,  may  I  be  killed  in  battle  as  a 
coward,  and  lie  without  Christian  burial  in  a  strange 
land,  far  from  the  graves  of  my  forefathers  and  my 
kindred  ;  may  all  this  come  across  me  if  I  break  my 
oath."— .V/Vr//.,  p.  663. 

The  prohibition  naturally  roused  bitter  feeling 
among  the  clans,  both  Jacobite  and  TTanoverian,  and 
many  poems  were  composed  on  the  subject,  e.g., 
Alexander  Macdonald,  Am  Breacaìi  UnVach:  Mac- 

18 


274  Bàrdachd  Ghàidhlig 

pherson  of  Strathmashie,  Oran  na  Brigis  Lachduinn 
— Turner,  330  ;  Oran  eadar  an  sealgar  's  am  fiadh — 
Turner,  332 ;  Rob  Donn,  Oran  nan  Gasagan  Duhha; 
Duncan  Macintyre,  Oran  do'n  Bhringais,  and  Oran 
do'n  Eideadh  Ghàidhealach. 

1835  deich  slatan  singillte,  eight  to  t^n  yards  of  single  width 
(one  yard  wide),  or  four  to  six  of  double  width  (two 
yards  wide),  were  required  for  the  belted  plaid.  See 
3002  n. 

1858  lannan  Spàinnteach :  Spanish  blades,  especially  those 
made  by  Andrea  Ferrara,  were  much  prized  by  the 
Gaelic  warriors.  The  blades  often  bore  two,  or 
three,  flutings,  claisean,  and  the  lann  trichlaiseach 
was  valued  most,  But  there  was  a  considerable 
home  manufacture  of  swords,  and  the  names  of  cer- 
tain  families  of  swordsmiths,  e.g.,  the  Macnabs  of 
Barrachastulan,  Dalmally,  are  still  handed  down  in 
tradition. 

1880  a  lùaidheas  an  clò  Catach  :  a  play  on  the  double  meaning 

of  luaidh,  to  waulk  cloth,  and  hmìdhe,  lead.  So 
Alexander  Macdonald,  before  MacCodrum,  in  his 
Oran  Luadhaidh  no  Fùcaidh : 

Cuimhnich  thoir  leat  bannal  ghruagach 
A  luaidheas  an  clò  ruadh  gu  daingeati. 

Teann  tiugh  daingean  fighte  luaidhte 
Daite  ruadh,  air  thuar  na  fala. 

1881  a'  mhuc :    compare  2881 ;  the  Hanoverian  dynasty  are 

termed  German  swine,  e.g.,  Alexander  Macdonald, 
p.  107  (1874  edn.)  : 

O,  an  cullach  sin  rìgh  Deòrsa 
Mac  na  cràine  Gearmailtich. 

1883  Domhnall  mac  Fhionnlmgh :  who  he  was  is  not  known 
for  certain.  It  appeare  from  a  verse  of  Mac- 
Codrum's  poem,  A'  Ghomhstri  eadar  Domhnall 
Friseal  agus  Domhnall  Bàideanach,  alien  farmers  in 
Uist,  that  one  of  these  was  mac  Fhionnlaigh.  The 
verse  appears  thus  in  McL.,  68: 


Notes  275 

Mac  Fhiunlaigh  a  bha  ealanta 
Tha  dà  iarruin  deug  is  teallach  aig, 
lad  uile  diolta  garaidh"*  aig, 
Am  fear  a  bheir  e  tarag  dhiubh, 
Chuid  eile  dhiubh  cha  bhean  e  dhoibh. 

1900  air  aon  dòigh:  McL.  has  air  Poet. 

1930  aon  duine:  so  McL;  fhine,  U.B.;  chinne,  S.O. 

1947  Mac  Dhomhnaill:  Sir  James  Macdonald  of  Sleat  (1741- 
1766),  a  highly  accompliehed  and  much  loved  gentle- 
man.  John  MacCodrum  was  his  baixi  ;  see  R.G.y 
221. 

1947  Mac  MhicAilein:  the  patronymic  of  the  Chief  of  Clan- 
ranald.  The  clan  name  is  from  the  founder  of  the 
family,  Raghnall  (Ranald,  Reginald),  son  of  John 
Lord  of  the  Isles ;  died  1386.  His  son  and  suocessor 
was  Allan,  whence  the  style  of  the  Chief . 

1949  mhòra:  so  McL;  chròdha,  TJ .B.  and  S.O. 

1950  Alasdair:  Alasdair  MacColla. 

1955  ahhainn  Lòcha:  the  reference  is  to  the  battle'of  Inyer- 
lochy,  1645;  eee  R.G.,  155. 

1962  Mòrar:  Morran,  McL.;  similarly  Tigherna  Mhòiròinj 
Red  Book  of  Clanranald,  p.  267;  R.C.,  II.,  214; 
Morron,  Adv.  Lib.  MS.,  LII.,  34a.  There  is  no 
doubt  whatever  that  the  correct  form  is  Morar 
(  =  M6rdhobhar,  Celt.  Rev.,  vii.  363). 

1966  sròlta:  so  McL.;  sròile,  U.B.  and  S.O. 

1967  Mac  Inin,   the  patronymic  of  the  Chief  of  the   Mac- 

donaMs  of  Glencoe. 

1980  CoBnpare  5129  seqq. 

1982  urrn:  so  McL.;  curaidh,  U.B.  and  S.O. 

1986  Mnc  Ui  Bhilin :  tbe  Chief  of  the  MacWheelans  or  Mac- 
Quhillans  of  the  Route  in  Antrim.  An  unpublished 
poem  addressed  to  Angus  Macdonald  of  Dùn 
Naomhaig  in  Islay  {Adv.  Lih.  MS.,  XLII.,  23^5) 
stateB: 

Ruguis  in  Rut  le  ruaig  èn-laoi 
d'fhuil  Ui  Bilin  ger  b'fhuil  riogh. 

O.  and  U.B.  have  mac  Cuihhilein. 
•Ir.  gairthe,  flushed,  red-hot. 


276  Bàrdachd  Ghàidhlig 

2001  Barraich,   the  Dunbars ;   McL.    {Inv.    G.   Soc.    Tr.,   22, 

191),  in  a  po€m  to  a  gentleman  of  the  Munroes,  has : 

Tha  thu  Charabh  nam  Barrach 
Da'm  bu  duchas  bhi'm  Farrais. 

2002  Tàilich,    McL.,    Kintail    men ;    U.B.    and    S.O.    have 

Sàilich,  but  the  otiier  accords  with  usage;  e.g.,  an 
Taoitear  Tàileach,  the  Tutor  of  Kintail. 
2017  fir  n-a  h-Iiihhraich,  the  men  of  the  Yew-wood,  i.e., 
Tomnahurich,  Inverness,  which  according  to  legend 
is  ,a  fairy  haunt.  With  them,  in  the  centre  of  the 
hill,  is  Thomas  of  Ercildoune,  or  Thomas  the 
'Rh.jmev.S.M.L.,  147.  Compare  3442,  4022.  A 
version  of  Alexander  Macdonald's  poem  An  Airc 
{Celt.  Rev.,  iv.,  297)  begins:  — 

Adhra  mhialach  nan  cat, 

Air  dhealbh  nathrach  's  a  grunnd  fuar, 
'Nuair  thig  Tòmas  le  chuid  each 

Bidh  là  nan  creach  mu  d'  bhruaich. 

Adhra  is  the  Ary  river,  Inveraray.     A  poem  from 
the  same  MS.,  printed  in  Celt.  Rev.  v.,  301,  has :  — 

'S  i  so  an  aon  bhliadhna  chòrr 
Tha  Tòmas  ag  innseadh  gu  beachd, 
Gu  f  aigh  sinn  coinne  gu  leoir : 
Biomaid  beò  an  dòchas  rag. 

In  &>  poem  on  Sheriffmuir,  Sìlis  nighean  Mhic  RaghnaiU 
says  {T.,  303):  — 

Tha   Tòmas   ag   innse   ann   a   fhàistinn 

Gur  Clanna  Gàidheal  a  bhuidhneas  buaidh : 

Bìdh  fallae  fola  air  gach  mala 

Cur  a'  chatha  thall  ud  aig  Cluaidh ; 

Ni  Sasunn  strìochdadh  ge  mor  an  inntleachd, 

Dh'iarraidh  sìth  air  an  Rìgh  tha  uainn. 

l\j  is  doubtless  to  this  prophecy  she  refers  in  3442. 


Xotes  277 

The  Groodnian  of  Inbhir-chadain,  in  Rannoch,  says : 
Chuala  mi  a  bhith  leughadh, 
Bharr  air  Beumair,  ioniadh  fàidh, 
Gu  bheil  curaidhnean  aig  Seumas 
Ni  treubhantas  an  dèidh  bhith  marbh. 

—T.  282 ;  eee  also  T.  80. 

2115  dòrn  air  mholadh:  compare,  "  chaidh  dòrn  air  thapadh, 
dòrn  air  ghleusadh,  dòrn  air  spionnadh  ann." — 
R.G.,  88. 
2195  lain  MacEachainn  :John  Mackay,  tacksman  of  Musal, 
the  poet's  employer  for  a  considerable  period,  and 
his  friend  and  benefactor. 

In  several  cases,  to  appreciate  the  rhyme,  we 
must  aJlow  for  dialectic  pronunciation.  In  2220 
ce-udan  rhymes  with  riat^ch  of  2219;  the  pronuncia- 
tion  of  ceud  as  ciad  is  general  all  over  the  Highlands. 
In  2255  ao7i  neach,  pron.  ùn  neach,  rhymes  with 
ùmaidhean  2256.  Uisgeach  2265 :  shliochd  2266 ; 
cf.  aosda  2200:  chì  2202;  2275  mheas  (  =  mhios)  : 
ghibht  2276. 

2273  deaTy  rùisgte  must  be  pronounced  deargruixt^ 

2353  gaoth  an  iar,  a  westward  wind,  a  wind  blowing  west; 
cf.  5848.  At  Culloden  the  Prince's  army  faoed 
east.  There  is  more  contemporary  evidence  of  a 
heavy  storm  6i  wind  and  hail  from  the  east,  blowing 
on  the  backs  of  the  English  troops  ;  Dr  Mitchell  is 
wrong  in  stating  (p.  637)  that  the  showers  "  were 
driven  by  a  strong  north-west  wind."  Colonel  John 
Roy  St«wart  lays  much  stress  on  the  disadvantage 
of  the  weather ;  cf .  2399,  2478. 

2389  Moirear  Deòrna :  Lord  George  Murray,  who  was,  un- 
justly,  8usj>ected  of  betraying  the  Prince's  cause. 
Ile  is  the  Achan  of  2488. 

2425  Mar  rhomhachaig :  the  reference  is  to  the  Comhachag 
of  Strone;  p.  249. 

2451  Clanii  Mhuirìch:  the  Macphersons,  who  were  too  late 
for  the  battle. 

2454  Clann  Domhnaiìl:  Sir  Alexander  Macdonald  of  Sleat 
refused  to  join  Prince  Charles,  and  accepted  a  com- 
mission  in  King  George's  service. 


278  Bàrdachd  Ghàidhlig 

2468  Clann  Chatain .  tbe  Mackintoshes,  whose  cliief  was 
Royalist,  though  Lady  Mackintoeh  was  a  keen 
Jacobite. 

2469-2472  The  three  mentioned  here,  Donald  from  Dùn 
Crombaidh,  the  generous  Alasdair,  and  the  brave 
Robert,  were  evidently  of  Clann  Chata-in,  among 
whom  Oolonel  John  Roy  Stewart  lived.  Alasdair 
Ruadh  was  Alexander  MacGillivray  of  Dunmaglass, 
head  of  MacGillivrays,  and  Lieut.-Colonel  of  Clann 
Chatain  at  Culloden.  He  was  an  exceptionally 
handsome  man,  and  a  most  gallant  eoldier. 
Raiheart  an  àigh  was  Captain  Robert  MacGillivray, 
also  a  very  brave  man,  who  is  stated  to  have  been  in 
Dalziel  of  Petty.  According  to  one  account,  he 
killed  seven  redooats  with  the  tram  of  a  peat-cart. 
Domhnall  donn  was  probably  MacGillivray  of  Dul- 
Chromhmdh,  Dalcrombie  on  Loch  Ruthven,  in 
Strathnairn ;  no  place  called  Dùn  Chromhaidh  is 
known  to  me.  {Lyon  in  Mourning ;  Antiq.  Notes, 
2nd  Ser.,  95,  379). 

2488  Achan  's  a'  champ,  see  2389  n. 

'2359  read  dreachdan  (wiles)  to  rhyme  with  deachas  2360. 

2614  This  poem  is  addressed  to  Donald  Cameron  of  Lochiel, 
celebrated  for  his  share  in  the  rising  of  1745,  and 
known  as  "  the  Gentle  LochieL"  He  is  called 
Domhnall  Og,  2530,  though  a  man  of  middle  age, 
because  his  father,  John  Cameron,  wa>&  still  alive. 
His  grandfa.ther,  2572,  was  the  famous  Sir  Eoghan 
Cameron.  After  Culloden,  Lochiel  lived  for  about 
two  months  in  Lochaber,  and  thereafter  moved  to 
the  hut  on  Ben  Alder,  where  he  had  the  company  of 
Macpherson  of  Ciuny  and  was  visited  by  the  Prince. 
He  left  Scotland  along  with  the  Prinoe,  and  died  on 
26th  October,  1748,  at  Borgue,  of  inflammation  in 
the  head.      See  Hist.  Cam. 

The  poem  was  evidently  composed  soon  after 
Culloden,  when,  on  8tli  May,  1746,  at  Murlagan  in 
Lochaber,  oertain  of  the  chiefs  entered  into  a  bond 
for  mutual  defence,  contemplating  another  rising. 


Notes  379 

3540  Mànus  Mac  Cairbre :  I  liave  no  information  about  thia 
anoestor. 

2555  Marcus  na  h-Einne :  the  Marquis  of  Huntly  and  Ear] 
of  Enzie.  The  Enzie  is  a  village,  pa.rish,  and  dis- 
trict  of  Banfifshire. 

2570  Sliabh  a'  Chlamhaiiiy  Gledsmuir;  in  English  usually 
the  battle  of  Prestonpans.  Chambers  says :  "  The 
victory  began,  ae  the  battle  had  done,  among  the 
Camerons."  Lochiel  and  his  men  also  did  great 
service  at  the  battle  of  Falkirk — Là  na  h-Eaglaise 
Brice  2578 — where  General  Hawley  was  defeated. 

2602  Macdonald  seems  to  have  been  influenced  to  some  extent 
by  the  poem  to  Edward  Lhuyd,  4178. 

2610  Hosea  14,  2. 

2637  Compare  D.M.,  314,  22. 

2b46  A  note  in  McL.,  122,  states  tiiat  "  the  proceedings 
before  the  Parliament  in  Ardchattan  when  Mac- 
dougall  was  forfeited  were  in  Gaelic  "  (reign  of 
Robert  Bruce). 

2650  Malcobn  Canmore,  i.e.,  Ceannmhòr,  "  big-hea<ied  " 
(1057-1093). 

2658  Compare  D.M.,  314,  16;  also  330,  9. 

2672  òrday,  etc. — in  token  of  submission  :  conipareRobDonn, 
p.  322  (1871  edn.)— 

Bheir  mi  thairis  an  dorn  spòrs  ud, 
Seall  tu,  m'  òrdag  fo  do  chrios. 

2706  Cha'n  fheum  i  iasad:    Gaelic  has  borrowed   (1)   from 

Latin,    eepecially    during    the    time    of    the    Celtic 

Church  ;  (2)  from  Norse  :  (3)  from  Anglo-Saxon  and 

later  Engiish. 
3729  Scota  ìh  Cmfìhfal  f/las:  see  1652  n. 
2730  a  ri-ir  Mhir  Cfjmb  :   most  probably  James  Thomson  (see 

1205  n.),  the  author  of  the  poems  on  the  Seasons; 

but  I  have  not  found  the  reference. 
2734  Thifi  elegant  little  poem  may  be  compared  with  Catullus' 

I)oem  to  the  Sparrow,  and  may  have  been  inspired 

by  it. 
2746  Naoi:  the  older  Gaelic  for  Noah. 


280  Bàrda<ihd  Ghàidhlig 

2752  Dùghall,  i.e.,  duhhghall,  usually  means  a  Norseman; 
here  a  raven,  from  the  raven  emblems  of  the  Norse- 
men. 

2786  The  MacCrimmons,  famed  for  their  surpassing  skill  in 
pipe  music,  were  pipers  to  Macleod  of  Harris  and 
Dunvegan.  Their  College  was  at  Boreraig.  The 
last  of  the  MacCrimmon  pipers  was  Lieut.  Mac- 
Crimmon,  who  had  a  farm  in  Glenelg  in  the  firet 
quarter  of  the  19th  century. 

Of  the  many  poems  in  praise  of  the  bagpipes, 
some  of  the  best  are  by  Gille-easpuig  na  Ceapaich 
(Archibald  Macdonald  of  Keppoch),  who  died  in 
1682;  lain  mac  Ailein,  a  Maclean  of  Mull,  whose 
fame  reached  Dr  Johnson  on  his  Tour  in  1773 ;  and 
Duncan  Macintyre.  It  was  dispraised  by  Niall 
MacMhuirich  and  by  Lachlan  Maclean  (R.G.,  II., 
340;  Adr.  Lih.  MS.,  LXV.,  p.  7). 

2810  Compare  Psalm  19;  4,  5. 

2830  Compare  1858  n.,  3019. 

2870  ceòl  agus  raismeachd :   compare  B.M.,  328: 

'S  e  an  dà  chuid  i,  ceòl  is  caismeachd, 
Is  cridheil  air  astar  's  an  tàmh  i. 

GiUe-easbuig  na  Ceapaich  begins  :  — 

Is  mairg  do  dhì-mhol  ceòl  is  caismeachd 
Brosnadh  slòigh  gu  gaisgeachd  threun. 

—G.B.,  I.,  94. 

2967  The  relation  of  the  bagpipe  to  the  performer  is  often 
expreesed  as  cèile,  leannan. 

2991  an  cèile  hh'aig  Deòrsa:   see  1881  n. 

3026  While  the  ship  in  which  Prinoe  Charles  had  crossed 
from  Eriskay  lay  in  Loch  nan  Uamh,  young  Clan- 
ranald  a.nd  some  others  came  on  bcard.  One  of 
these  relatee  a  conversation  which  he  had  with  the 
Prince,  before  he  knew  him  for  certain.  ''  He 
asked  me  if  I  was  not  cold  in  that  habite  (viz.,  the 
highland  garb).  I  answered,  I  was  so  habitua.ted  to 
it  that  I  should  rather  be  so  if  I  was  to  change  my 
dress  for  any  other.     At  this  he  laughed  heartily, 


Sotes  281 

aud  iiext  enquired  how  I  lay  witb  it  at  iiight,  which 
I  explained  to  hini ;  he  said  that  by  wraping  myeelf 
up  so  closs  in  my  plaid  I  would  be  unprepared  for 
auy  sudden  defence  in  the  case  of  a  surprise.  I 
answered,  that  in  such  times  of  danger,  or  during  a 
war,  we  had  a  different  method  of  useing  the  plaid, 
that  with  one  spring  I  could  start  to  my  feet  with 
drawn  sword  and  cock'd  pistol  in  my  hand,  without 
being  in  the  least  incumber'd  with  my  bsd-cloaths." 
— C.  Sandford  Terry,  The  llising  of  the  Forty-fivey 
30.  The  man  who  conversed  so  with  the  Prinoe  was 
prcbably  o^r  poet. 

3039  dam'  choireacìh  :  coireadh  (Ist  edn.)  rhymes  with  coilF 
thu  3038;  later  editions  have  choihhreadh;  both 
forms  unknown  to  me. 

3051  Compare  140. 

3089  rior/hail,  loyal  to  the  King  :  royalist. 

3101  am  feòladair:   the  Butcher  was  William  Duke  of  Cum- 

berland,  whose  atrocities  and  brutalities  after 
Culloden  eanied  him  that  title. 

3102  This  clever  and  amusing  parody  of  the  heroic  ballad  is 

of  scme  historic  im|x>rtance  in  connection  with  the 
"  Ossianic  "  oontroversy.  One  of  the  arguments 
against  the  authenticity  of  Macj^herson's  "  Oseianic" 
poems  was  that  in  them  the  two  great  cycles  of  heroic 
tales  are  mixed  up,  so  that  Cuchullin  of  the  Craohh- 
ru/ulh  cycle  appears  alongside  of  Fionn  (Macpher- 
son's  Fingal),  who  lived  250  years  later.  Here  we 
find  this  very  confusion  before  Macpherson's  time» 
It  does  not,  however,  occur  in  the  older  literature. 

3103  clannaihh  Baoinr/ne:  Fionn  belonged  to  Clann  Baoisgne^ 

and  his  chief  seat  was  in  Ahnu,  Almhu,  now  the  HiII 
of  Allen,  in  Leinster.  Goll  was  the  leading  warrior 
of  the  Clann  Moma  of  Connacht,  and  wae  often  in 
opposition  to  Fionn.  See  Duanaire  Fi'nUy  Ir.  Texfc 
Soc. 

3\\3  fomhair:  the  genuine  Cuchullin  saga  introduoes  no 
giants ;  it  is  in  the  Finn  sagas  that  they  appear. 

3118  ad  fheach^  i.e,,  presumably,  CuchuIIin's  mansion  of 
Dùn  Dealgan,  now  Dundalk. 


282  Bàrdachd  Ghàidhlig 

3132  The  amusing  anachronisms  here  and  fur4^her  on — 
tobacc©,  French  brandy,  velvet  breeches — are  doubt- 
less  intentional. 

3155  Bricin  is  probably  a  reminiscence  of  Bricriu  "  of  the 
poisoned  tongue/'  a  mischief-making  bard  of  the 
Craohhruadh  or  Cuchullin  sagas.  Brian  Boroimhe 
(Brian  of  the  Cow-tribute) ,  King  of  Ireland,  was 
killod  at  the  battle  of  Clontarf,  1014. 

3158  Conan,  of  the  Clann  Morna,  is  often  represented  as  an 
impetuous  brawler,  as  well  as  a  good  warrior. 

3182  mo  luchd-cinnidh,  i.e.,  the  MacDiarmids,  who  lived  in 
Glen  Lochay,  near  Killin,  Perthshire.  Compare 
Inv.  G.  S.  Tr.,  26,  156. 

3201  Diuc  o  Bearrag:  the  Duke  of  Berwick,  the  natural  eon 
of  James  II.,  and  half-brother  to  the  Chevalier  de 
St  Greorge,  whose  cause  he  supjDorted  for  a  time.  He 
was  a  famous  general,  and  was  killed  in  1734,  while 
besieging  Philipsburg  on  the  Rhine.  Eanruig  is 
suggested,  with  probability,  to  be  Henry  St  John, 
Lord  Bolingbroke,  a  statesman  who  for  a  time 
favoured  the  Jacobite  cause,  but  cooled  latteriy 
owing  to  a  quarrel  with  the  Chevalier,  otherwise 
James  III. 

3206  The  title  is  given  as  "  Coire  an  Easain  "  in  S.O.;  but 
both  E.  and  G.  (from  McL.)  have  "  Coire  an  Easa." 
The  place  is  at  the  head  of  Glen  More  in  Sutherland. 
The  Alltan  Riabhach  and  Bealach  na  Fèithe  are  still 
known.  The  date  of  the  poem  is  perhaps  about 
1700. 

3205  fagail  na  tìre,  i.e.,  leaving  Dùthaich  Mhic  Aoidh,  the 
Reay  Country,  and  going  to  his  hcme  in  Gairloch. 

3213  Fèill  Eoin  Eòid,  the  festival  of  St  John  the  Baptist  of 
the  Rood,  14th  September. 
dàmhair  ought  to  rhyme  with  Fèithe;  there  is  something 
wrong. 

3219  Bmheart  -.  Robert  Mackay,  son  of  John,  second  Lord 
Reay ;  Colonel  of  the  Scots  Brigade  in  Holland ; 
severely  wounded  at  Killiecrankie :  d.  at  Tongue, 
1696  ;  Book  of  Machay,  158. 

3244  Ruairidh  BaU:  Ruairidh  MacMhuirieh,  known  as  An 
Clàrsair  Dall,  harper  and  poet. 


Notes  283 

3286  cmrteil:  so  G.;  but  E.  has  cruiteod,  aiid  McL.  haa 
cruiteil,  which  is  probably  right :  "  Pleasant  to  my 
mind  is  the  sweep  of  thy  upper  part." 

3312  ceòlach:  read  ceòìmhor;  so  E.,  G.,  and  McL. 

3322  This  poem  was  composed  on  the  marriage,  in  1730,  of 
Alexander  Mackenzie  of  Gairloch  to  his  cousin,  Janet 
Mackenzie  of  Scatwell,  whose  motherVas  a  daughter 
of  LudovicGrant  of  Grant.  She  wa>soghrfChoiìinich, 
grand-daughter  of  Sir  Kenneth  Mackenzie  of  Scat- 
well.     The  metre  is  syllabic. 

3330  larla  Shìphort,  the  Earl  of  Seaforth,  was  Chief  of  the 
Mackenzies. 

3332  Taoitear   Sàileach,    usually   T.    Tàileach,    Sir   Roderick 

Mackenz'e  of  Coigach  (Ruairidh  Mor),  son  of  Colin 
Cajn  Mackenzie  of  Kintail,  and  brother  of  Kenneth, 
Lord  of  Kintail.  He  was  Tutor  (Guardian)  to  Lord 
Kenneth's  son,  Colin,  during  his  minority,  and  had 
a  great  reputation  for  severity.  He  founded  the 
family  of  Cromarty  ;  d.  1626. 

3333  This   may   have    been   suggeeted    by   the   legend    which 

relates  how  Kenneth,  ancestor  of  the  Mackenzies, 
rescued  King  Alexander  II.  from  the  attack  of  a 
furious  stag,  whence  also  the  Cahar-feiclh  crest. 
"  Cuidich  an  Righ,"  Help  the  King,  is  the  motto  of 
the  Seaforth  Highland  Regiment. 

3376  Domhnall  o'n  Dùn:  Sir  Donald  Macdonald  of  Sleat, 
"  Domhnall  a*  Chogaidh."  He  took  part  in  the 
campaign  of  1689  and  in  the  rising  of  1715,  his 
estates  were  forfeited,  and  he  died  in  1718.  William 
and  James  were  his  brothers. 

3381  Alasflair  liath:  Alasdair  Dubh,  of  Glengarry,  who  led 
the  Glengarry  men  at  Killiecrankie.  He  became 
chief  in  1694,  fought  at  Sheriffmuir,  and  died  in 
1721.     See  the  following  poem. 

3386  Ailean  o*n  chmn:  Allan  of  Clanranald,  who  wa« 
mortally  wounded  at  Sheriffmuir,  and  was  taken  to 
Dnimmond  Castle,  where  he  died  next  day.  He  was 
buried  at  Tnverpeffray.  See  the  elegy  at  3802. 
Tl.ere  is  also  an  ©legy  on  him,  in  the  old  classic  style, 
in  theRed  Book  of  Clanranald,  printed  in  R.C.,  II., 


284  Bàrdackd   Ghàidhlig 

248.  O'ii  chuan  .i.  o'u  chuaii  Uibhisteach,  the 
Minch. 

3392  o  CheapaicÌL  mo  (jhaoil :  Coll  Macdonald  of  Keppoch, 
brotner  of  the  poetess,  joined  in  the  rising  of  1715. 
He  is  "  ceannard  a'  Bhràghad,"  leader  of  Brae- 
Lochaber. 

3398  S?\ath  ('huailfe:  Mackinnon  is  usually  styled  "  Mac 
Fhionghuin  Srath  Suardail,"  of  Strathswordale  in 
Skye,  for  which  "  Srath  Chuailte  "  may  be  an  error. 
I  have  not  heard  of  it. 

3411  Alexander  Robertson  of  Struan,  the  poet  Chief,  who 
had  fought  at  Killiecrankie.  "  An  Giìithsach  "  is 
the  Black  Wood  of  Rannoch.  The  Chief  had  a 
residence  at  Càiridh  (Englished  Carie),  on  the  south 
side  of  Loch  Rannoch — an  Slics  Garbh. 

3421  a'  ùhuidheann  ud  thall :  "  At  Auchterarder,  400  Frasers 
who  had  arrived  at  Perth  only  a  few  days  before, 
and  200  of  Lord  Huntly's  Strathdon  and  Glenlivet 
men,  left  Marr  in  a  body." — Mil.  Tiist.  of  Perth- 
shire,  275.  The  poem,  it  is  to  be  noted,  was  composed 
at  Beldornie,  on  the  Upper  Deveron. 

3431  A  Dhonnchaidh:  Duncan  Macpher&on  of  Clunie 
"  steered  his  way  carefully  through  the  Revolution 
troubles.  He  is  very  intimate  with  Lord  Dundee  ^ 
signs  the  address  to  George  I.  ;  and  in  his  later  years 
is  only  known  by  hÌ6  hostility  to  the  heir-male ;  and 
neither  going  out  himself  in  1715,  perhaps  incapaci- 
tated  by  age,  nor  sufiFering  Nuide  to  do  so." — C. 
Fraser-Mackintosh,  Antiq.  Nofes  (Second  Ser.),350. 

3442  an  fìiàistinneachd :  the  prophecy  ascribed  to  Thomas 
the  Rhvmer;  see  2017  n.,  4022. 

3454  Cham  sinn:  Sir  Donald  Macdonald  of  Sleat,  d.  1718; 
Sir  Donald,  his  son  and  successor,  d.  1720;  he  was 
succeeded  by  his  father's  brother,  Sir  James,  who 
died  in  1720,  a  few  months  after  his  succession. 

3457    Mac  MhicAilein:  seQZ^d>^  n. 

3470  In  this  somewhat  obscure  etanza,  in  which  the  heroic 
Alasdair  is  conipared  to  Goll  mac  Morna  (3107  n.), 
the  reference  is  probably  to  the  abortive  affair  of 
Glenshiel  in  1719,  in  which  Glengarry  took  no  part. 


Notes  '   285 

3482  A  cbief  is  ofteu  styled  '  salmon  '  {bradan,  eo,  maighre, 
tiyne),  and  *  lion  ' ;  '  hawk,'  seahhag,  is  a  commoner 
appellation  than  fìreun,  '  eagle.' 

3487  These  metaphors  have  an  interesting  similarity  to  the 
famous  passage  in  Aeschylus'  Agamemnoii,  896-901, 
where  Clytemnestra  says  of  her  husband  :  ''  I  would 
t«rm  this  man  watch-houud  of  the  stalls,  the  saviour 
forestay  of  the  ship,  supporting  pillar  of  the  roof, 
land  seen  by  sailors  when  their  hopes  had  gone,  the 
sight  of  fairest  day  after  wintry  stoiui,  to  wayfarer 
athirst  a  fountain's  flow." 

3494  The  "  chieftains  "  among  trees,  according  to  an  ancient 
Irish  tract,  are  dur,  oak  ;  coll,  hazel ;  cuileand,  holly ; 
ahhull,  apple-tree;  uiitd><in,  ash ;  ihur,  yew ;  gius, 
fir.  The  "  servile  "  trees  are :  fern,  alder;  saiì, 
willow;  hethi,  birch ;  ìemh,  ehn ;  xre,  hawthorn ; 
crithach,  aspen ;  caerthand,  rowan.  Aur.  88,  90. 
A  poem  in  Silv.  Gad.,  245  (Gael.),  278  (Eng.),  gives 
an  account  of  trees  that  are,  or  are  not,  proper  to 
burn.  In  it  feithltnn,  woodbine,  is  the  king  of 
trees ;  rowan  is  the  tree  of  the  druids ;  willow  is  a 
noble  tree  {sdir) ;  yew  is  the  wood  of  feasts.  Com- 
pare  Judges  9,  8-15. 

3514  This  poem  affords  valuable  information  as  to  the  posi- 
tion  of  the  harper  at  a  period  when  the  professional 
harpers  were  just  dying  out.  Alexander  Campbell, 
compiler  of  Albyn's  Anthology,  records  that  the 
last  of  the  Hebridean  harpers  was  Murdoch  Mac- 
donald  ;  educated  at  Dunvegan  by  Macleod's  Harper, 
and  in  Ireland  ;  was  Harper  to  the  Laird  of  Coll ; 
died  in  1738,  and  is  buried  in  a  romantic  spot  in 
Mull. — Alhyn's  Anth.,  and  A.  Campbell's  MS.  in 
Laing'g  MSS.,  p.  24,  Univ.  Lib.,  Edinburgh. 

3660  (Jumha  Ni  MhicRaghnaill:  "  Lament  for  the  daughter 
of  the  Chief  of  Keppoch." 

'581  Sir  John  Maclean  of  Duart,  only  son  of  Sir  Allan  Mac- 
lean,  was  a  staunch  Royalist,  to  his  own  undoing. 
He  commanded  the  right  wing  of  Dundee's  army  at 
Killieciankie,  at  the  age  of  about  18,  and  in  1715 
joined  the  Earl  shortly  before  Sheriffmuir.     "  When 


286  Bàrdachd  Ghàidhlig 

the  army  broke  up  from  Perth  and  went  to  Mon- 
trose,  Sir  John  was  offered  aocommodation  on  board 
the  Chevalier's  ship,  but  declined  it.  He  parted 
with  hÌ6  men  at  Keith,  and  went  to  Gordon  Castle, 
where  this  brave  unfortunate  man,  the  last  of  the 
powerful  Lords  of  Duart,  breathed  his  lost,  on  the 
12th  March,  1716.  He  was  buried  in  the  Church 
of  Raffin  in  Banffshire,  in  the  family  vault  of  the 
Gordons  of  Buckie." — Tlist.  MocL,  p.  201. 
3632  Eachann  Ruadh  of  Duart  was  killed  at  Harlaw,  1411; 
compare  5497. 
A  poem  to  Sir  Hector  Maclean  (d.  1750)  says  òf 
Eachann  Ruadh  {T.,  110)  :  — 

Bu  Shoanalair  buadhach  uasal  ainmeil 

Eachunn  ruanach  Ruadh  nan  garbh  chath ; 

Air  son  a  ghluasaid  bha  fuath  nan  Gall  ris, 

Is  gu'n  d'thug  e  àr  orra  am  blàr  chath  Gairbheach. 

3637  Sir  Lachlan  Maclean,  Ist  Baronet  of  Duart,  d.  1648. 

3640  Seo  3386  n. 

3663  sùil  nach  rohh  ceart :  an  evil  eye. 

3665  Ailenn  nan  ruag:  not  identifìed. 

3676  Maol-Ciarain  :  the  reference  is  to  the  lament  by  Maol- 
Ciarain  for  his  son  Fearchar,  a  young  bard  who  went 
to  Ireland  on  a  poetic  circuit  and  was  slain  there. 
The  father's  grief  is  expressed  in  a  beautiful  and 
pathetic  poem,  of  which  there  is  a  corrupt  version  in 
B.C.,  II.,  332;  see  O'Grady,  Cat.  Ir.  MSS.,  361, 
and  Deo-Greine,  September,  1917.  Compate  Andrew 
Maclean's  lament  for  his  brother : 

Is  mi  mar  choltas  Mhaol-Ciarain 

No  mar  Oisein  'gad  iarraidh, 

Is  gu'm  bi  mise  'gad  iargain  ri  m'  bheò. 

—G.B.,  II.,  7. 

In  another  poem  to  Sir  John  Maclean  our  poetess 

A  rìgh  gur  dubhach  cianail  mi 

Ag  caoidh  nan  treun  a  b'fhiachaile ; 

Gu'n  d'èirich  cleas  Mhaol-Chiarain  daibh. 

— Clàrsach  7ia  Coille,  207. 


KoUs  28T 

One  of  the  McL.  MSS.  has :  — 

Och  uan  och  gur  mi  au  t-Oisein 
Is  mi  mar  choslas  Mhaol-Chiaraiu, 

with    the    note,    "  Am    fear    mu    dheireadh    d«    n* 

Cruithnich  " — the  last  of  the  Cruithne  or  "Picts." 

—Inv.  Gael.  Soc.  Tr.,  22,  169. 
3709  Compare  6077. 
3748  Ealadh,  the  spot  in  lona  ou  which  the  dead  were  placed 

on  landing. 

Ach  na'm  biodh  tu  an  sin  aoa 

Far  an  racht'  air  do  thòrradh 

An  talla  na  h-Innse, 

No  an  I,  far  'm  bu  chòir  dhuit, 

Ann  an  rèilig  nam  mauach 

Far  bheil  ua  barrauta  mòra 

Dol  air  tìr  air  an  Ealaidh, 

Is  cha  bhiodh  tu  fada  ann  ad  ònrachd. — T.,  16. 

"  In  lona  at  Porf  nam  Marhh,  where  the  dead  were 
landed  for  burial  iu  the  holy  isle,  there  is  a  raised 
platform  called  eala.  The  platform  is  is  in  the 
form  of  an  altar,  and  the  dead  were  carried  three 
times  sunwise  round  it,  and  placed  upon  it  before 
burial."— f/arw.  Gadel.  II.,  268.  E.  Ir.  elad,  f., 
a  tomb  ;  a  chloch  thall  for  elaid  uair  Buite  buain 
maic  Bronaig  bàin — thou  stone  younder  upon  the 
cold  tomb  of  ever-famous  Buite,  the  blessed  son  of 
BvonAch.—Todd  Lect.,  XIV.,  18. 
3802  See  3386  n.  This  poem  is  notable  as  being  written  in 
streesed  metre  by  a  highly  trained  professioual  bard 
ajid  seanchaidh,  who  was  accustomed  to  use  the  old 
cUussic  metres. 

3808  Ifirla  rhòlf/  fUadh:   "  Earl  of  the  Province  (lit.  Fifth) 

of  the  men  of  Ulster  "  ;  i.e.,  the  Earl  of  Antrim, 
who  was  descended  from  the  Macdoualds  of  Dùn 
Naomhaig  in  Islay,  and  was  kin  to  Clanra-nald. 

3809  reannard  fhear  Mhuile:  Sir  John  Macleau  ;  see  3581  n. 

3810  Domhnall   nan    Dnmhnaìl :    Sir   Donald    Macdonald    of 

Sleat;  see  3376  n. 

3811  Ilaghnalì:  Allan's  brother,  who  was  also  at  Sheriffmuir. 

H«  succeeded  to  the  Chiefship;  see  3840,  3888. 


288  Bàrdachd  Ghàidhlig 

3812  Mac  MliicAlasdair,  th«  patronymic  of  Glengarry,  who 

also  held  Knoydart;  see  3381  n. 
3861-3863  :  Such  tokens  on  thè  death  of  a  chief  are  a  common- 

place  of  the  older  Gaelic  poetry.      Similarly  the  elegy 

on    Allan,    already   referred   to    (3386    n.),    has   the 

quatrains  :  — 

Na  slèibhte  ag  sileadh  f  a  seach 
sneachta  fuacht  agus  flichreacht, 

'sgan  bhlàs  do  fearthuin  feasda 
6  bhas  Ailin  shior-chneasda. 

An  ghaoth  go  garbh  glorach  cas 

's  muir  dà  freagra  go  fior-bras : 
tromghàir  na  tuinne  ag  tuitim 

's  lomlàn  tuile  ag  tiorm-bhailtibh. 

3890  The  title  in  A^.  is:  "  Oran  do  dhaoin'e  uaisle  an  Ealain 
Sgiathanaich  le  Lach'unn  Mac  lonmhuin,  da'm  ha 
cho-ainm  Lach'unn  Ma  Thearlaich  òig." 

3922  Tormod  fial :  compare  4898 ;  Sir  Norman  Macleod  of 
Bernera,  son  of  Sir  Roderick  Macleod  of  Harris  and 
Dunvegan.  His  contract  of  fosterage,  between  Sir 
Roderick  and  ''  Eoin  mac  mic  Cainnigh,"  is  dated 
8th  October,  1614  {Nat.  MSS.  of  Scotland,  III., 
No.  LXXXIV.).  He  fought  on  the  side  of  Charles 
II.  at  Worcester,  1651,  and  was  knighted  at  the 
Restoration.  He  died  on  3rd  March,  1705,  and  is 
buried  in  Rowdill,  Harris. 

3927  lain  :  lain  Breac  MacLeoid,  son  of  Sir  Roderick,  and 
Chief  1664-1693.  His  good  qualities  are  com- 
memorated  in  three  poems  by  Ruairidh  MacMhuir- 
ich,  "  An  Clàrsair  Dall." 

3951  Domhnall  Gorm:  there  were  four  Chiefe  of  Sleat  of  this 
name;  here  Sir  Domhnall  Gorm  Og,  who  died  ìn 
1643,  is  most  probably  meant. 

3962  Am  fear,  etc.  :  Mackenzie  of  Applecross,  noted  for  hÌ!^ 
generosity.  An  Irish  harper  who  had  been  on 
circuit  in  Scotland  being  asked  :  ''Creud  i  an  làmh 
bu  fèile  do  fhuarais  a  n-Albain  ?"  answered,  "  Lamh 
dheas  fhir  na  Comraich."  Asked  again,  "  Creud  i 
an  ath  tè?"  he  replied,  "  Lamh  chli  fhir  na 
Comraich . ' ' 


Jo<e6-  289 

^  A'  Chomraich,  the  Sanctuary  or  Place  of  Reluge,  is 
the  Gaelic  terrn  for  Applecro^s.  Its  right  of  sanc- 
tuary  was  in  respect  of  the  ancient  iiionastery 
founded  there  by  the  Irish  saint  Mael-rubha  in  673. 
A«iael-rubha  died  in  722,  and  is  buried  in  Applecross, 
where  his  grave  is  still  revered.  The  otiier  great 
Oomraich  of  the  North  was  that  of  Siint  Dubhthach 
at  Tain.  Mael-ruba's  name  is  presaived  in  many 
names  of  places,  e.g.,  Loch  Ma-ruibhe  Lcch  Maree) ; 
Dubhthach's  name  is  preserved  in  Baile  Dhubhthaich 
(Tain)  :  Loch  Dubhthaich  (Loch  Duich),  and  a  few 
other  names.  See  Vlact  Xames  of  Bos.s:  and 
Cromarti/y  LXI.,  LXX.,  201. 

3971  Coitnìfach  mor  nan  cuach:  Kenneth  Mackenzie  of  Poul 
(a'  Chùil),  died  before  1681. 

3986  An  t-AUpineach  :  Mackinnon  of  Strathswordale  in 
Skye,  who  claimed  descent  from  Alpin,  father  of 
Kenneth  MacAlpin.  Compare  6038.  In  a  poem  in 
Adv.  Lih.  MS.  LII.,  33«,  the  Mackinnons  are 
styled  "  eliocht  Chairbre  rèidh  Righfhcda,"  the 
desceudants  of  Cairbre  Riada,  whc  founded  the 
Scottish  colony  of  Dalriada  in  Argyll  in  the  second 
oentury. 

4005  bò-t'^hrimhna  :  Hallowe'en  was  the  time  for  laying  in  the 
supplies  of  beef  for  the  winter,  often  by  the  strong 
hand  ;  compare  6913.  Bealltuinn,  Ist  May,  was  the 
other  season  fcr  levying. 

4024   Eanruig  prionnsa  Shai/hsunn:   not  identifìed. 

4026  Of  the  -many  siniilar  poems  this  is  the  best,  and 
apparently  the  earliest.  The  poet  has  succeeded 
exoellently  in  suggesting  the  rliytlinìic  beat  and 
swing  <f  a  marching  host.  Eacli  lins  has  two 
stressef.  The  odd  lines  (fìrst  lines  (;f  tl'e  couplets) 
end  in  a  dissyllable  or  its  equivalent,  wliich  rhyme.'? 
with  a  word  in  the  bcdy  of  the  next  b'ne.  In  the 
odd  line«  of  each  (juatrair  both  the  stressed 
syllablrs  rhyme,  producing  a  lively  bcunding  eflFect. 

4022  an  tairfjncachd:  compare  2017  n.,  3442.  <• 

4134  Cntanatrh :  Clan  Chatain^  the  Mackintcshes,  whoee 
chief  fell  at  llarlaw,  1411. 

4176  Dahhffhalì :  Lowlanders. 

19 


290  •  nàrdachd   Ghàidhlig 

4178  Written  in  compliment  to  Edward  Lhuyd  on  thc  publi- 
cation  in  1704  of  his  great  work  Archctologia 
Britannica.  This  and  other  congratulat-ory  odee 
appeared  in  the  seoond  edition,  1707. 

4178-9.  See  1652  n.  Mi/idh  is  genitiva  plural  wrongly ;  ther^ 
was  only  one  man  of  that  name. 

4194  Pàdraig:    St  Patrick  was  bcrn  c.    386   a.d.    (Zimmer), 

or  389  (Bury),  most  probably  near  Dumbarton  ;  at 
the  age  of  16  he  was  carried  off  as  a  slave  to  the 
North  of  Ireland,  where  he  was  a  swine-herd  for  eix 
years.  He  then  escaped  home,  became  a  cleric,  and 
was  ordained  bishop  in  431.  He  oame  baek  to  Ire- 
land  in  432,  where  he  laboured  till  his  death  in  459 
(Zimmer)  or  461  (Bury). 

4195  Colum  Cille  was  born  at  Gartan  in  Donegal  in  521  a.d., 

left  Ireland  for  Scotland  in  563,  and  died  in  loma  in 
597. 

4196  This  refers  to  the   wcrk   of   Celtic   missionaries  on   the 

Contiiìent. 

4199  GaiH  ÌR  Ihihhfihailì  -.  Gaill  probably  refers  to  the 
Gaelicised  Norse  of  the  Hebrides,  eto.  ;  Dubhghaill 
to  the  Saxciis.  The  statement  in  the  text  is  histori- 
cally  correct. 

4202  aii  iòr:  the  tcwer  of  Babel  seems  to  be  meant;  the 
meaning  intended  is  that  Gaelic  fell  from  its  position 
among  the  languages. 

4206  0  Liath  :   Llwyd  means  '  gray  '  ;  in  4222  O  Lùid. 

4212  Queen  Anne,  1702-1714. 

4220  Exodus  31  ;  2-6. 

4230  For  Sir  Ncrnia:i  see  3922. 

4295-4299  Difficult  lines  ;  I  have  not  met  turnais  elsewhere, 
nor  heard  it  used  ;  it  seems  to  be  based  on  tùrn,  a 
turn,  a  job.  The  sense  apparently  is :  "  Many  a 
stranger,  many  a  guest  and  man  of  song,  will  far  a 
space  be  ready  to  part  with  wealth  (lit.  crowns),  for 
his  guidance  and  his  acquaintanoe. " 

4313  sJiorhd  Olghair:  compare  5334;  so  in  Cumha  do  Mhac- 
heoi'l : 

Is  6  mo  ghaol-sa.  an  sliochd  foirmeil 
Bha  air  sliochd  Olghair  is  Ochraidh 
O  bhaile  na  Boirbhe. 


Notes  291 

In  the  Cronan:  •  slioclid  Olghair  nau  laun."  la 
tLe  classic  bardic  poetry  the  name  is  Olbhur,  and 
oocurs  frequently,  e.g.,  in  the  elegy  on  Sir  Normjiu 
aicme  Olbhuir  (thrice) — K.C.y  II.,  264;  a  poem  iii 
Ad¥.  Lib.  MS.,  addressed  to  William  Macleod,  son 
of  Sir  Norman,  has  : 

Mac  i  Olbhuir  mur  thuinn  thoruidh,       rann  12. 
Triith  do  ricghfhuil  aicme  Olbhuir.        rann  23. 

Olghar,  Olbhur  is  i>erhap8  to  be  equated  with 
Oilmor  of  the  Macleod  genealogy  as  printed  in  Celt. 
Scot.,  III.,  460,  where  he  appears  .  s  great-grand- 
father  of  Leod,  the  eponymus  of  Ihe  clan.  The 
name  is  obviously  the  Norse  Olver :  seven  men  of 
that  name  are  mentioned  in  Landnàinabok. 

4319  Sir  Ncnnan's  mother  was  Isabel,  daughter  of  Donald 
Macdonald  of  Glengarry,  who,  as  a  Macdonald, 
olaimed  descent  from  CoU  Uais.  The  three  Collas 
with  their  kinsmen  left  Connacht  t-e  invade  Ulster, 
great  part  of  which  they  conquered.  Keatiny,  Bk. 
I.,  23.  Note  Mary  Macleod's  knowledge  of  tradi- 
tion. 

4332  Inyhean  Sheumais:  Sir  Norman's  second  wife  was 
Catherine,  eldest  daughter  of  Sir  James  Macdonald 
of  Sleat. 

4340  Oomi>are  4806,  4836. 

4351  ThLs  i)€em  was  justly  famous  for  the  beauty  of  ita 
langua^e  and  metre,  and  for  the  picture  it  draws  of 
the  family  life  of  a  great  chief . 

4415   riannJair:    Tumer  MS.   in    If.f'.   ha«  rv)nclin'luh' . 

4448  Huairidh  Oy:  Roderick  Macleod,  Chief  1693-1699,  son 
of  the  generoua  lain  Breac,  "  wV^^ae  cliara?t»r  seems 
to  have  realised  all  the  glocmy  forebcdings  of  the 
bards,  barper.s,  and  others  wlio  had  the  intereflts  and 
oontinued  reputation  of  the  familv  for  ancient 
hoBpitality  and  warlike  rencwn  at  hent." — Kist. 
XfarìfnfJx.  The  version  given  in  tle  Turner  MS., 
prìnted  in  7i.(\,  II..  415,  crontains  tlirre  addition  ^I 
octave^  rf  satire  npon  Ans^lified  cnstnmes  aì  d 
oianners. 

M^.'X  This  |>oeni  is  an  elegy  on  Mac  AiiMter  of  lioup  in  Kin- 
tyre,  but  inernal  <i^idence  is  nofc  quite  enough  to 


292  Bàrdachd  Ghàidhlig 

show  which  La,ird  of  Loup  is  moant.  The  warrior- 
like  character  ascribed  to  the  dead  chieftain  would 
suit  Alexander,  &on  of  Godfrey,  who  "  is  said  to 
have  been  a  staunch  supporter  of  the  Stuart  cause 
.  .  .  and  to  have  been  present  at  the  battles  cf 
Killiecrankie  and  the  Boyne." — Clan  Duìuild,  III., 
187.  The  old  forms  of  spelling  that  have  been 
allowed  to  stand  in  the  text  presen^  no  difficulty. 

4496  See  1652  n. 

<1500  Gille  Bi'ìde,  father  of  Somerled,  ancestor  of  the  Mac- 
donalds.  For  Coll  and  Conn  see  1652  n.  ;  they  wero 
of  the  stock  of  Eremon, 

4503  Tuath  JJanmhainn:  usually  Tuatha  Dè  Danann,  "  thc 
tribes  of  the  goddees  Danu,"  who,  according  to  Irish 
legend,  occupied  Ireland  before  the  sons  of  Milidh, 
and  were  defeated  by  the  latter,  and  forced  to  con- 
tent  themselves  with  the  sovereignty  of  the  Sìdhe  cr 
elf-mounds.  They  were  really  the  gods  of  the  pagan 
Irish.  " 

4uo3  rìgh  an  uamhainn,  etc.  :  "  the  king  of  terrors  ";  com- 
pare  Horace,  Odes,  II.,  14,  6,  illacrimabilem 
Plutona ;  Rob  Donn,  Elegy  on  Mr  John  Munro  and 
Mr  Donald  Mackay : 

Tha  an  teachdair-se  air  tòir 
Gach  neach  a  tha  beò 

"Gan  glacadh  an  còir  no  an  eucoir  ; 
Na  gheibh  e  'na  dhòrn 
Cha  reic  e  air  òr 

Ri  guil  no  ri  deoir  cha'n  èisd  e. 

4540  Cath  Raon-Ruairidh  is  the  usual  term  in  Gaelic  for  the 
battle  of  Killiecrankie.  The  site  of  the  battle  is  iiow 
known  ae  XJrrard,  below  Aldclune.  The  name 
Killiecrankie  itself  is  an  Anglified  form  of  Coille 
Chnagaidh,  which,  as  I  am  informed,  is  a  part  of 
the  wood  at  the  lower  end  of  the  pass  ;  but  the  Gaelic 
name  of  the  wood  as  a  whole  is  Goille  Chriothn^ich. 
Sìlis  na  Ceapaich  states  that  her  husband,  Alex- 
ander  Gordon  cf  Beldornie,  fought  "  an  Coille 
Chriothnuich  is  là  an  t-Slèibhe  ":   G.,   142.        The 


most  accuiate  aocouiit  of  the  battle  is  in  A  Military 
Ilìstory  of  Perthshire.  lain  Lom  lias  another 
poem  on  the  same  subject,  and  it  is  dealt  with 
by  Aonghas  (or  Eoin)  mac  Alaedair  Ruaidh  of 
Glancoe — G.,  142,  270;  and  by  Duncan  Macrae  iu 
the  Fernaig  MS.,  E.C.,  II.,  101,  and  others. 

4552-4560  The  ccnnection  of  these  lines  with  the  rest  of  the 
ix>em  is  not  exactly  clear  :  the  three  last  lines  are 
particularly  obscure. 

4562  Baile  Mhic  IJheors' :  MacGeorge's  homestead  was  most 
probably  Lagnabuiag,  west  of  Urrard  House,  near 
Mackay's  left.  Here  Lauder  was  posted  "  on  a 
little  hill  wreathed  with  trees  "  :  this  may  have  been 
"  the  little  tender  birch  copse." 

4582  Cha  robh  :  more  vivid  than  vha  hhiodh  :  a  common  usage 
in  apodosis.     Suas,  '  standing  above  the  sod.' 

4585  Compare  Dorothy  Brown's  poem  to  Alasdair  MacColìa: 

Mhcire,  is  e  mo  rùn  ani  tirionn, 

Cha  bhuachaill  bhò  'e  an  innis. — S.O. 

4600  Domhnall  Gorm  Oy  of  Sleat  commanded  his  father'3 
regiment,  which  guarded  Dundee's  left.  He  was  at 
that  time  the  Tàinistear,  or  next  heir,  of  Sleat. 

4606  Alandair  Duhh  of  Glengarry,  with  his  men,  was  on 
Dundee's  extreme  right  wing.  Next  to  their  left 
were  Clanranald.  Dundee's  men  had  "  cothrom  an 
t-slèibhe,"  or  "  cothrom  a'  bhruthaich." 

4614  Comjmre  from  a  poem  on  the  massacre  of  Glencoe 
((?.,  257):- 

Far  an  èisdte  re  d'theanga  an  caint, 

Mar  earball  peacoig  'ga  tharruing 

'S  mar  reubaidh  na  nathrach  gu  feall. 

4621  In  1681,  the  Earl  of  Argyll,  because  he  had  refused  to 
sign  the  Test  without  qualifìcation,  was  tried  and 
found  guilty  of  treason,  on  grounds  which,  as  Lord 
Halifax  declared,  were  not  enough  to  hang  a  dog. 
The  Earl  escaped  to  Holland,  and  in  1684  agreed  to 
oo-operate  with  the  other  exiles  there  in  an  attempt 
i\l  rel>ellion  in  England  and  Scotland.  The  expedi- 
tion,  which  sailed  in  May,  1685,  was  commanded  by 


294  Bàrdachd  GhàidUiy 

Argyll,  and  landed  at  Dunstaffnage.  His  plan  of 
campaign  was  paralysed  by  a  Committee  appointed 
to  help  him,  and  his  force  fìnally  broke  up  at  Kil- 
patrick,  near  Glasgow.  Argyll  was  seized  and, 
withoiit  further  trial,  beheaded  at  Edinburgh  on 
the  26th  June,  1685. 

4624  Mac  Shithich,  an  ancient  name,  formed  from  sitheach, 
a  wolf.  Donnchadh  mac  Shithich  is  mentioned  in 
the  Book  of  Deer  as  Chief  of  Clan  Morgan  in  Buchan. 
The  name  is  Englished  into  Shaw.  There  is  little 
doubt  that  it  is  this  name  that  Sir  Walter  Soott 
makes  into  "  Mac  Eagh  "  in  the  Leyend  of  Mon- 
tros€,  and  renders  "  Son  of  the  Mist,"  as  if  it  were 
from  ceathach.  The  metre  is  the  old  Snedbairdne, 
2  (82  +  42)  2+4  .  s^  217.  The  rule  as  to  end  rhyme 
of  couplets  is  not  always  observed,  e.g.,  4626,  4627  ; 
4681,  4683,  4689,  4691;  4705,  4707:  and  several 
other  cases. 

4740  cahhìach  :  as  the  Israelites  marched  through  the  Red 
Sea  dry-shod,  the  poet  must  either  be  using  cahhlarh 
in  a  different  sense  from  the  regular  one  of  '  fleet,' 
or  he  must  have  forgotten  the  narrative  of  Scripture. 

4748  This  poem,  addressed  to  a  Laird  of  Largie  in  Kintyre 
who  proposed  to  sell  his  ancestral  heritage,  cannot 
be  dated.  The  metre  is  syllabic,  2  (7^  +  7^)  2  +  * 
with  internal  rhyme-  in  each  couplet. 

4779  da  n-,  if ;  the  older  form  of  our  na'n 

4784  Allt  Pàruig  and  Allt  nci{n)  Sionnach  were  the  bounds 
of  An  Learg,  Largie.  Allt  Pàruig  is  on  the  west 
side  of  Kintyre,  a  little  north  of  Killean  Church. 
Allt  na(n)  Sionnach  passes  the  south  lodge  of 
Ronachan  House,  almost  exactly  at  the  25th  mile- 
stone  from  Campbeltown  and  the  13th  from  Tarbert. 
It  appears  in  Blaeu's  Atlas  as  "  Alt  drun  syndach." 
It  was  the  northern  boundary  of  Kintyre.  "  The 
lands  of  Knapdale  Rilisleter  from  the  river  Aàà  to 
the  Fox-burn  in  Kintyre,  400  merks  lands  " — Coìl. 
de  Reh.  Alh.,  315.  In  1539  Alane  McLane  was 
a-ppointed  by  King  James  V.  Tosachdoir  of  all  Kin- 
tyre,  from  the  Mull  to  Altasynach. — Reri.  Sec.  Sig. 
Compare  4915. 


Notes  295 

48u3  Sir  James  Macdonald  was  Cliief,  1644  to  1678,  "  a  man 
of  very  great  ability  and  judgnient."  The  e;plieme  is 
2  (7^  +  7^)  ^"^*  witli  internal  rhynie  in  each  couplet. 

4806  The  number  of  metaphors  from  seafaring  in  the  poem 
is  notable;  '<  a  chrann,"  "  in  the  coffin." 

4810  an  Gormfhulaich:  the  metre  requires  Gormth'là'wh -,  the 
reference  is  unknown  to  me. 

4848  an  òrd  .i.  an  òrdugh. 

4864  This  poem  is  said  to  have  been  composed  on  an  occasion 
when  Sir  Nornian  asked  the  poetess  what  sort  of 
elegy  she  would  compose  for  him  at  his  death, 

4872  Am  fion:  the  consumption  of  wine  froni  France  in  the 
households  of  the  Gaelic  nobles  was  great,  and  was 
latterly  restricted,  first  by  the  Statutes  of  I  Colmkill 
in  1609,  afterwards  more  definitely  in  1616, 
when  a  specified  maiximum  w^as  laid  down 
for      tha      great      houses.  Wine      from      Gaul 

(Franoe)  was  imported  into  Ireland,  and  very 
probably  into  Scotland  also,  in  very  early  times. 
St  Columba,  travelling  Kintyre,  had  conversation 
with  the  master  and  sailors  of  a  ship  newly  arrived 
from  Gaul — probably  at  Ceann  Loch  Cille  Chiarain, 
now  Campbeltown. — Adamnan,    V.S.  CoL,  131. 

4884  An  gurvna:  Guns  were  not  in  general  use  in  the  High- 
lands  till  after  the  middle  of  theseventeenthcentury. 
Bows  were  freely  used  in  Montrose's  campaign  of 
1645,  but  they  are  not  mentioned  as  in  use  at  Killie- 
crankie  in  1689.  In  1615  the  Privy  Council  was 
empowered  to  grant  to  certain  Island  Chiefs  licen'ses 
for  carrying  firearms,  under  strict  conditioris.  In 
1618,  a  Glenelg  man,  who  raided  an  Inverness  shop, 
lifted  'niternJiri  phtrima  "  ane  barrel  full  of  powder," 
JnvHit.  G.  S.  Tr.,  28,  205.  It  may  be  aesumed 
that  any  poem  which  mentions  guns  (r/unfìn, 
cuiJihhfir,  isnenrJt,  rmrhinn)  is  certainly  not  earlier 
tlian  1600,  and  probably  a  good  deal  later.  See, 
for  the  Highland  weapons,  Coll.  de.  Reh.  Alh., 
Appendix,  p.  25. 

4898  Compare  3922. 


296  Bàrdachd  Ghàidhlig 

4915  Al^hart   (long   a)   on   the   Mull   of   Kintyre,    where   the 

ancient  fortress  of  Dùn  Abhartaigh,  Dunaverty, 
stood. 

4916  The  earliest  settlement  of  the  Gael  was  in  Kintyre. 
5000  This  pcem  was  composed  soon  after  1663,  the  year  of 

the  mlirder  of  the  young  Chief  of  Keppoch  and  his 
brother  by  their  cousins.  In  his  endeavours  to 
secure  retribution,  lain  Lom  visited  Sir  Jamee  Mac- 
donald  of  Sleat,  who  moved  in  the  matter,  and  in 
1665  was  granted  a  commission  to  deal  with  tlie 
murderers,  which  he  did  through  his  brother  Gille- 
easpuig,  known  as  An  Giaran  Mabach.  For  detiils 
see  Glan  Donaìd,  II.,  636. 
6051  Domhnall  an  Di)in,  i.e.,  of  Duntuilm. 

5056  Compare  G.,  143:  — 

Bu  duine  urranta  seòltai 

Bu  chraobh-chomhraig  roimh  cheud  e, 

De  fhear  bu  mhaith  cumadh 

Bh'  aig  gach  duine  'na  speuclair  ; 

Ged  thug  ro-mheud  do  nàire 

Braise  is  àrdan  le  chèile 

Ort  gun  athadh  bhith  d'  phearsa, 

Oigfhir  ghasda  na.  fèile. 

5057  Do     mhar      Uihhisteach :      a     further     description     of 

Domhnaìl  an  Dùin,  in  whose  favour  Sir  James,  in 
1657,  executed  a  deed  of  entail  of  his  lands  of  Skye 
and  Uist. 

5062  na  Bràighich,  the  Kien  of  Brae-Lochaber. 

5068  Gani  na  Làirce,  i.e.,  Làirig  Thuraid,  the  Pass  at  tlie 
head  of  Glen  Turret,  Glen  Roy. 

5070  Clann  lain,  the  Macdonalds  of  Glencoe  ;  an  t-Inneoin, 
"  the  Anvil,"  is  an  anvil-shaped  hill  in  Glencoe, 
absurdly  Anglified  into  "  The  Study,"  th©  Broad 
Scots  for  '  stithy,'  an  anvil. 

5078  T'his  poem,  in  praise  of  Donald  Macdonald,  eldest  son 
of  Sir  James  Macdonald  of  Sleat,  was  composed  in 
the  same  connection  as  the  preceding.  In  both  E. 
and  G.  it  is  etated  to  be  in  praise  of  Sir  Alexander 
Macdonald  and  of  Sir  James,  his  son ;  but  however 
tJiis  strange  assertion  arose,  it  has  no  foundation  in 


Xotes  297 

fact.  Further,  in  tlieir  versions,  the  last  two  lineb 
of  the  first  stanza  are : 

An  deoch-sa  air  Chaiptein  Chlann  DonihnaiU 
le  air  Shir  Alasdair  òg  thig  o'n  Chaol. 

There  was  no  Sir  Alasdair  òg  at  the  time.  The  Rev. 
A.  J.  Macdonald,  Killearnan,  joint  author  of  Clan 
Domdd,  informs  me  that  a  MS.  in  his  possession  has 
the  reading  which  I  have  printed  in  the  text,  and 
which  is  obviously  correct  historically,  referring  to 
young  Domhnall  an  Diiin  (5051),  afterwards  Sir 
Donald  Macdonald  of  Sleat. 

>  j96  See  1652  n. 

5103  roimh  'n  rùisyte  na  gdl :  gill  is  n.  pl.  of  geall,  a  promise, 
pledge,  wager,  very*  common  in  Gaelic  poetry : 
wagers  were  evidently  much  in  vogue.  Compare  the 
expression  in  the  older  poetry  ((?.,  23):  — 

Chrom  gach  fear  a  cheann  'sa'  chath 
Is  rinneadh  leis  gach  flath  mar  gh:all. 

The  seuse  here  and  in  the  cther  exactly  parallel  case 
depends  on  the  meaning  we  attach  to  rùsg,  which 
may  mean  (1)  declare,  announce,  equivalent  to 
norhd,  riiir  an  cèill ;  cf. 

An  àill  leat  mise  a  rìisgadh  ceoil  duit  ? 
or  (2)  strip  clean.  According  to  (1)  the  meaning 
would  be,  "  before  whom  the  wagers  (pledges)  are 
declared,"  i.e,,  the  warriors  announoe  their  ffill 
before  going  into  battle.  With  (2),  we  should  trans- 
late,  "  before  whom  the  wagers  (pledges)  are 
stripped,"  i.e.,  the  warriors  make  a  clean  sweep  of 
the  gill  of  their  opponente.  Consideration  of 
in»tances  of  the  use  of  geaìl  collected  in  the  Vocab. 
inclines  ine  to  prefer  the  second  rendering. 

i)\fh  Slat  de'n  rhudionn:  the  holly  was  a  "  noble  "  wood, 
but  there  is  here  probably  also  a  reference  to  th« 
Cuilionn  TTilk  in  Skye. 

5413  harr  gagannrh  fraoich:  a  Macdonald  badge  and  ensign. 
Tn  a  letter,  dated  Ist  February,  1678,  describing 
"  the  TTighland  Host,"  and  written,  it  is  thought, 


298  Bàrdachd  Ghàidhlig 

from  Ayr,  the  following  passage  occurs :  "  Among 
the  ensigns  also,  besides  other  singularities,  the 
Glencow  men  were  very  remarkable,  who  had  for 
their  eneigne  a  fair  bush  cf  hcath,  wel-spred  and 
displayed  on  the  head  of  a  staff,  such  as  might  have 
affrighted  a  Roman  eagle." — Colì.  de  Eeb.  Alh., 
Appendix,  42.     Of  Clanranald's  galley  it  is  said  : 

Chunna  mi  a  stigh  mu'n  Mhaoil  i, 
Is  badan  fraoich  am  barr  a  siuil. 

—Inv.  G.  S.  Tr.,  26,  327. 

5129  Compare  1979-1990. 

5139  The  Macdonald  arms  ;  it  is  not  clear  wbat  is  meant  by 
the  "  fig-tree  in  full  leaf  which  puts  wine  forth  in 
plenty." 

5166  The  metre,  though  it  might  be  read  as  stressed,  is  really 
syllabic.  Each  line  has  seven  syllables  and  endr-  on 
a  dissyllable.  The  couplets  have  end-rhyme  and 
intemal  rhyme,  and  the  end  rhyme  is  the  same  all 
through.  Scheme  ^  (7'^  +  7^)  -+^:  Fanniiigheacht 
recomarcacli. 

5188-6191  :   Compare  Wordsworth  on  Rob  Rcy  Macgregor. 

6192-6199  :  These  verses  form  a  fìne  example  of  the  power, 
often  seen  in  Gaelic  poetry,  cf  depicting  a  situation 
and  creating  an  atmosphere  by  a  few  simple  touches. 

5195  Compare,  Am  bothan  beag  dlìith,  Gun  dùnadh  ach 
barrrch  air,  G.,  52;  ann  am  bìithan  beag  barraich, 
G.,  124;  am  buthaig  bhig  bharraich,  G.,  248. 

5200  Mary  Macleod  compcsed  this  poem  during  her  alleged 
exile  from  Harris  and  Skye.  The  date  of  composi- 
tion  was  after  1660,  when  Sir  Norman  Macleod  of 
Bernera  was  knighted.  In  5250  he  is  stated  to  b'e 
"  an  aon  fhear  a  dh'fhuirich,"  the  only  one  who 
survived  of  "  Clann  Ruairidh  "  (compare  5350),  the 
sons  cf  Sir  Roderick  Macleod  of  Harris  and  Dun- 
vegan.  Sir  Roderick  had  fìve  sons,  of  whom  John, 
his  successor,  died  in  1649;  Bir  Roderick  of  Talisker 
died  in  1675  :  the  dates  of  the  deaths  of  William  and 
Donald  are  unknown.  It  would  thus  appear  that 
the  poem  must  have  been  composed  after  the  death 


Notes  299 

of  Sir  Roderick  iii  1675,  and  that  Marv  was  still  in 
exile  in  that  year. 

5222  For  òhichd  read  fholachd. 

5270  stqq.  The  wealth  of  fìreanns  is  notable  :  bows  take  a 
secondary  plrce.     Compare  4884  n. 

5312  This  pcem  also  appeare  to  haA^e  been  compcsed  during 
Mary  Maclecd's  absence  from  Harris  (5327)  and 
Skye  (5317).  In  5395  she  refers  to  Sir  Norman's 
wife  as  daughter  of  the  heir  of  Duntuihn  ;  and  as 
Catherine,  daughter  of  Sir  James  Macdonald  of 
Sleat,  was  married  to  Sir  Norman  in  1666  {Clan 
Donaìd,  III.,  472),  the  poem  must  be  subsequent  to 
that  date. 

5317  Pàdrui(j:   Pàdruig  MacCriomain. 

5334  See  4313  n. 

5350  See  5200  n. 

5371  "  The  title  cf  Sir  is  no  new  beginning  for  them  "  :  Sir 
Normah's  father,  Ruairidh  Mor,  was  knighted  in 
1613. 

5374  Strt  Thearlnich :  Charles  II. ;  Sir  Norman  and  his  elder 

brother,  Sir  Roderick,  of  Talisker,  fought  on  the 
Royalist  side  at  Worcester,  1551. 

5375  Slàn:   K.  has  a  foot-note  explaining  this  as  *  defiance,' 

correctly.     "  I  defy  G-ael  or  Saxon   (to  show)  that 
'deceit  was  found  on  you." 

5380  freumh  Mhùnuis:  the  Macleod  genealogy  (CVZf.  Scot., 
III.,  460)  gives  "  Manus  òg  mac  Magnus  na  luingi 
luaithe  mic  Magnus  Aircin  mic  lamhar."  The 
period  of  Manus  òg  would  be  the  early  part  of  the 
ninth  century,  when  the  Noree  settlements  in  the 
Isles  were  in  progress. 

-''S4  The  professional  bards  often  added  a  complimentary 
quatrain  or  two  to  the  Chief's  lady,  at  the  end  of  a 
|>oeni  in  praise  of  the  Chief.  Here  Mary  Macleod 
follows  thia  custom. 

5396  Lanient  for  John  Macleod,  Chief  1626-1649,  brother  of 
Sir  Nonnan. 

The  second  line  of  the  oouplet  has,  in  the  fin-t 
octave,  two  fitresses,  but  in  the  second  octave  it  has 
three  stresses.  The  two  octaves  beginning  5460  are 
like  thf  ^i'^'^^  •  ♦h«^  r^'^f  -ìro  liVo  fl.o  -^rond. 


300  Bàrdachd   Ghàidhlig 

5405  Sir  Stwmas  :   Sìr  James  Macdonald  cf  Sieat. 

5430  tùr :  warrior ;  oompare  the  personal  name  Toirdhealhh- 
ach  '  turriformis/  tower-shaped,  which  has  probably 
influenoed  the  form  Teariachf  Charles. 

5472  So  of  Sir  Norman  Macleod  : 

Acht  an  chomhra  a  n-ùir  fa  bhfuil 
comhla  re  a  dhùn  ni  dheachuidh 

— Save  the  coffer  in  €a.rth  whereunder  he  lies,  door- 
valve  iiever  closed  upon  his  mansion. 

5492  Fhàro  :  with  referenoe  to  the  legendary  desoent  from 
Scota,  daughter  of  Pharaoh,  King  of  Egypt. 

5494  Mac  Mhuirich,  the  chief  poet  and  seanchaidh  of  the 
Isles.  3Iac  Fhearghuis,  "  Clerk  Register  of  Icolm- 
kill  "—E.  A  charter  granted  in  1485  to  the  Abbot 
of  lona  by  con&ent  of  the  Lord  of  the  Isles  and  his 
Council  is  witnessed  by  "  Lachlan  McMurghaich, 
Archipoeta,  and  by  Colinus  Fergusii  [i.e.,  Cailean 
MacFhearghuis],  domini  cancellarius  "  (Chancellor 
of  the  Lord  of  the  Isles). 

5497  C^th  Gairhheach:  see  3632  n. 

5499  Cha  chraohh-chuir:  Paraphrased  by  Sir  Walter  Scott  in 
The  Lady  of  the  Lalce,  Canto  II.,  "  Ours  is  no 
sapling,  chance-sown  by  the  fountain,"  etc. 

5515  Cam'pa  Mhontròs :  Sir  Lachlan  joined  Montrose  before 
Inverlochy,  and  the  Macleans  took  their  sha/re  of  the 
campaign,  but  it  is  to  be  inferred  from  5779  that 
,    they  were  not  present  at  Inverlcchy  in  any  foroe. 

5529  dath  uaine,  the  green  colour  of  covetousness  or  envy. 

5556  Compare  4782  ;  and  Mary  Macleod  to  Fearna  Comraich  : 

An  uair  a  thicnal  an  slusgh 
Is  ann  bha  an  t-iomsgaradh  crua,idh, 
Mar  ghàir  sheillean  am  bruaich 
An  dèidh  na  meala  thoirt  uath. 

556^  uis§e-heatha:  in  1596,  "  ane  gallon  of  sufficient  aqua- 
vite"  forms  part  of  the  reddendo  for  lands  in  Ard- 
chattan— Or.  Par.,  II.,  1,  157. 

5604  A  mhic  :   to  Sir  Lachlan's  son. 


Notes  301 

6611  For  Alasdair  Ma«  Colla,  tlie  greatest  Gaelic  warrior  of 

the  first  half  of  the  17th  century,  see  R.G.y  235. 
The  iiietre  is  Snedbairdne. 
561ìi  Clann  Alainhiir:  the  Macdonalds  of  Kintyre. 
5632  Triath   an    Todhair:    an    T.    was    Alasdair    Ma<:Colla's 

patrimony  in  Ireland. 
56o5  Cùii-rathain  :     Alasdair    MacColla    defeated    ArchibaJd 

Stewart,  his  fornier  comniander,  at  Portnaw  on  the 

Bann,  near  Coleraine,  on  the  llth  of  January,  1642. 
5639  ay  ailis  for  atf  aithris,  repeating,  rivalling. 

For  Goll  mac  Morna  and  Fionn  mac  Cumhail,  see  note 

on  3103.     Oscar  was  the  son  of  Ossian,  son  of  Fionn  ; 

he  wa6  killed  at  the  battle  of  Gabra. 
5659  A  full  account  of  the  battle  of  Auldearn,  near  Nairn, 

it  given  by  Niall  MacMliuirich  ;  li.C .,  II. 
5677   Domhach    no    Geiniìeach,    proba^bly    mocking    forms    of 

Donnchadh  and  Coinneach,   "  Dunky  and  Kenny," 

names  common  among  the  Mackenzies. 
5680  Tomai  no  Simidh:    "  Tommie  or  Simie,"   Thomas  and 

Simon  being  common  Fraser  names.        The  English 

diminutive  of  Simon  is  still  Simie  (pron.  Seamy). 
5695  Duncan  Cajnpbell  of  Achnabreck  was  killed  at  Inver- 

lochy. 
5710  For  the  battle  of  Inverlochy,  see  R.G.,  155,  and  notes. 
5726   Tighearna  Lahhair:  Campbell  of  Lawers,  Perthshire. 
5762  lain    }f ùid^artach:    John    of    Moidart,    Chief    of    Cl   n- 

ranald  ;  eee  13  n. 
5765  Barr-hreiic :    Campbell  of  Barbreck  was  taken  prisoner 

at  Inverlcchy — R.G.,  157. 
57 C7  AlanfUùr  .i.  mac  Colla. 
5769  rnileach  Shrath  Bh/iìtjaidh,   '  the  Cock  of  Strathbogie, 

the  l»i.arquis  of  lìuntly,  often  called   '  the  Cock  of 

the  North.'     Elsewhere  lain  Lom  says  (T.,  53):  — 

Mi  ag  amharc  nan  gleanntan 
An  robh  an  camp  aig  larl  Einne, 
Rih  an  goirte  an  t-Eun  Tuathach, 
Nach  d'fhuaradh  ri  brèin-chirc. 

5866  Tn  the  Fernaig  MS.,  from  which  this  poem  is  taken,  it 
is  staied  to  be  **  to  the  toon  of,  over  the  mounteins." 


302  Bàrdachd   Gliàidhlin 

This  sliows  that  Lowland  melodies  fouud  their  way 
to  the  Highla/uds,  as,  of  course,  uiight  be  expect'cd. 
The  drovers,  if  ncne  elso,  would  carry  them. 

5888  daonnan:  the  line  in  the  MS.  (which  is  written  phoneti- 

cally)  is  : 

Vo  ha  ea-  da™  chlijhig  smi  didain  i  spairn. 

The  first  quatrain,  in  the  MS.  spelling,  gces : 

Diphoin  ir  dlu  chiwe  er  tuittim  chon  lair 
Diphoin  ir  pisiwe  ir  cuppinj  klair 
Diphoin  ir  niighk  naimb  ir  nùskir  gin  sta 
Diphoin  gigh  oin  ni  ncure  hùighkis  i  bais. 

5889  à,  for  è;  this  pronunciation  is  not  unccnnncn. 

5890  Tho  metre  is  the  claesic  Deibhidhe. 

5927  is  faulty,    for  it  should   end   on   a   dissyllablo ;   so,   too, 

5929. 
§938  An  Ceangal,  "  the  binding  ":  a  final  stanza  summing 
up  the  pith  of  what  has  gone  before.  Compare  6208. 
It  is  common  in  Irish  poetry,  but  these  are  the  only 
two  instances  known  to  me  in  Scottish  Graelic,  and 
the  poems  are  by  father  and  son. 

5943  Gille-eaebuig  Clèireach,  brother  of  Donald  Gorm  cf 
Sleat,  who  died  in  1616,  was  Dcmhnall  Goi-m  Og's 
father. 

6020  In  the  MacNicol  MS.  this  pcem  is  ascribed  to  lain  Lom. 
In  (t.B.,  I.,  58,  Rev.  A.  Maclean  Sinclair  ascribes  it 
to  Griogair  Og  MacGriogair,  and  heads  it  "  Do  Shir 
Lachinn  Mor  Mac-Fhionghin."  Elsewhere  he  states 
that  Lachlan  Mor  was  born  in  1628,  sucoeeding  as  a 
minor  to  his  father,  Eoin  BaJbh,  in  1641  ;  fought  at 
Worcester  for  Charles  II.,  1651  ;  died  c.  llOO—f'elt. 
Eev.,  IV.,  38.  As  Maricn  Macleod  (^.R.,  IV.,  38) 
was  his  second  wife,  the  pcem  cannot  be  earlier  than 
about  1660. 

60?4  cuan  is  used  here  in  the  old  sense  of  bay,  inlet ;  "  Kil- 
maree  under  the  wing  cf  the  bay,"  a  d^lightful 
touch  of  description. 

6038  an  Aif'pinìch:  see  3986. 

6052  Claii  Greg^or  and  Clan  Grant  claimed  a  common  origin 
with  Clan  Fincron,  the  Mackinnons. 


Notes  303 

6068  Angus,  a  son  of  Alasdair  nan  Cleas  of  Keppoch,  was 
slain  in  1640  in  a  fìght  that  took  place  at  Sròn  a' 
Chlachain,  near  Killin,  at  the  head  of  Loch  Tay.  In 
the  same  fray,  lain  Lom's  father,  Domhnall  mac 
lain  mhic  Dhcmhnaill  mhic  lain  Aluinn,  was  killed. 
lain  Lom  himself,  according  to  tradition,  was 
present,  and,  if  so,  must  have  been  nearly  twenty 
at  the  time.  Whether  the  poem  is  by  lain  Lom  or 
not,  it  is  one  of  the  earliest  poems  in  streesed  metre 
that  has  come  down  to  us. 

G077  Compare  3710. 

G094  Coire  Charmaig  is  in  Glen  Lccha,  near  Killin.     William 
Ross,  sojourning  in  Breadalbane,  says  :  — 
Ge  tùs  bliadhna  iiir,  is  beag  mo  shiird 
Ri  bruthaichean  Choire  Charmaig. 

C079  Oiaein  :  the  Fiann  were  ruined  in  the  battles  of  Comar, 
Gabra,  and  Ollarba,  the  last  of  which,  according  to 
the  Four  Masters,  was  fought  in  a.d.  285.  But 
Ossian  and  Caoilte,  with  certain  of  their  followera, 
survived,  and  lived  on  tiU  Patrick  came  to  Ireland  in 
A.D.  4ò!ù.  Ths  scccunts  of  their  relations  with 
Patrick  diflFer.  In  the  early  accounts  the  Saint  and 
i.he  heroes  are  mutually  appreciative,  courtoous  and 
pleasant  to  each  other,  The  later  accounts  make 
Patrick  a  harsh  taskmaster  over  Oesian,  who  is  an 
unwilling  drudge.     Compare  6101. 

6i98  Internal  evidenoe  shews  that  this  poem  was  compovsed 
between  1636  and  1648. 

6101   See  6079  n. 

%\02('(ntinirh  an  tiigK:  Kenneth  Mackanzie,  TiOrd  of  Kintail ; 
d.  1611. 

6l#6  ('mlin  ///• :  Colin,  first  Lord  Seaforth  :  d.  1633;  both 
were  chiefs  of  the  Mackenzies. 

QIIO  Uunirifìh    St or  \    Sir    Roderick    Mackenzie    of    Coigach, 
Tutor  of  Kintail,  "  An  Taoitear  Tàileach"  ;  d.  1626. 
!  14    Runiridh   f.'tnrr,  not  identified  ;  nor  are   Huairifìh  eiV 
6122:    Hftrhftnn   e.il\    6127;   and    Kftrh/iiiìì    Oij   mac 
Aiìfitì^^U^. 

611«  f.n„..nr.ì  .  n  T"'>r-  Af  ■  .1.' .0,7 .'-  of  Fairburii,  near  Strath- 


304  Bàrdachd  Ghàidhlig 

6124  Fear-tighe  Chille  Chrìosd :  head  of  the  Mackenzie  family 
of  Kilchrist,  near  Muir  of  Ord. 

6140  Bomhrhdl  Gorm  of  Sleat  d.  1617. 

6141  Buairidh  nan  corn  :  Sir  Roderick  Macleod  of  Harris  and 

Dunvegan ;  d.  1626,  celebrated  by  Niall  Mor  Mac- 
Mhuirich  for  his  hospitality.  His  horn  and  cup  are 
prf&erved  in  Dunvegan,  The  accounts  of  Sir 
Roderick's  household  are  extant.  A  glance  through 
them,  says  Mr  Fred.  T.  Macleod,  with  the  many 
ref^renoes  to  "  doublets  for  his  honour's  page," 
articles  of  lace,  silk  and  eatin,  gold  and  silver  but- 
tons,  velvet,  gold  and  silver  lace,  &c.,  points  to  <: 
oondition  of  matters  indicative  not  of  penuiy,  but  oì 
lavish  extravagance.     Inv.  G.  S.  Tr.,  28,  207. 

6142  mac     MhicLeoid:      apparentl}^     Willl''m     Macleod     c; 

Talisker,  who  was  there  before  Sir  Roderick  cf 
Talisker. 

6143  ròd  rum  cliar,  "  roadstead,"  or  "  anchorage  of  poete."' 

6144  's  <m  t-Srath  :  Mackinnon  of  Strathswordale,  most  prob- 

ahly  Lachlan,  who  died  soon  aft^er  1628. 

6145  "  The  generous  wand  "   of  Raasay  was  most  probably 

Gille  Caluim  Garbh  :  see  6261. 

6148  BaoghaU  :    Ranald  Macdcnald  of  Benbecula  :  d.    1636; 

the  Ross-shire  form  of  Raghnall. 

6149  Domhnall  Gorm:   this  may  be  Sir  Domhnall  Gorm  Og 

of  Sleat,  who  died  in  1643,  or  it  may  be  a  repetition 
of  6140. 

6163  Compare  4872  n. 

6164  sgrìohhadh  nan  trosg :    "  keeping  a  written  account  of 

the  cod-fìsh,"  for  Lord  Seafqrth,  iii  connection  with 

the  extensive  fìshings  round  the  ccasts  of  Lewis. 
6167  Seòras   Og:    George  Mackenzie,   second  Lord   Seaforth, 

went  into  exile  in  1649,  and  died  in  Holland  ìn  1651. 
6208   An  Ceangal:   see  5938  n. 
6213  Internal   evidence  shews  that  this  pcem   was  composed 

between  1626  and  1633. 
6221  (Jailin:  Cailin  Cam,  Chief  of  the  Mackenzies  ;  d.  1594. 
6225  Ruairidh:  see  6110  n. 

Coinneach:   Kenneth,  fìrst  Lord  of  Kintail  :  d.  1611. 
6233  Manchainn  nan   Lios:    Beauly  Priory,   a  foundation   of 

the  Valliscaulian  brotherhocd,  who  paid  much  atten- 


Notes  305 

tion  to  gardening  in  the  time  not  devoted  to  study, 
prayer,  and  meditation.  The  Mackenzie  chiefs  wer© 
buried  in  Beauly  up  to  and  including  Cailin  Cam ; 
thereafter  they  were  buried  in  Chanonry. 

6236  Cananaichy  Chanonry  or  Fortrose.  The  bells  were  thoee 
of  Fortrose  Ca,thedral.  It  was  largely  ruined 
between  1652  and  1657  to  provide  stonee  for  the 
short-lived  Citadel  of  Inverness,  built  by  Cromwell. 

6241  Cailin  Og:  Colin,  fìrst  Earl  of  Seaf orth ;  chief  1611- 
1633.' 

C245  The  metre  is  the  same  as  that  of  the  last  two  poems. 

6261  ComiK>sed  by  Gille  Caluim  Garbh  of  Raasay  in  his  old 
age.  The  three  "  most  plenteous  hands  "  of  his 
time  were  GiUe-easbuig  R.uadh,  son  of  Colin,  Earl  of 
Argyll,  d.  1558 ;  Eachann  Og  MacEachainn  of 
Duart,  Chief  of  the  Clan  Maclean,  d.  about  1567; 
and  probably  (though  there  are  scme  difficulties) 
Aonghas  mac  Sheumais  of  Dun  Naomhaig  in  Islay, 
Chief  of  the  great  branch  of  the  Macdonakls  known 
as  Sliochd  lain  J/Ao/r,  and  described  by  a  &pa.nchaidh 
as  "  the  best  of  the  Macdonalds  of  his  own  time." 

The  last  five  poems  end  with  the  dùnadh  pre- 
scribed  by  the  rules  of  the  older  Gaelic  poetry,  i.e., 
they  begin  and  end  with  the  same  word.  The  rule 
is  that  the  concluding  word  of  every  pcem  must 
repeat  either  the  whole  or  part  of  the  first  word  (or 
streesed  word)  of  the  poem.  It  was  also  a  regular 
custom  to  write  part  of  the  beginning  of  the  first  lino 
of  a  ]x>em  under  the  concluding  line,  in  order  to 
mark  the  end  clearly  in  the  closely  written  manu- 
scrìpts. 

6281  Date  and  circumetances  of  this  poem  are  uncertain. 

6295  Mac  Mhuirich  is  repeatedly  referred  to  as  Macgregor's 
•   standard-bearer  in   the   poems   of   John   Macgregor, 
published  in  1801. 

6327  The  period  of  this  poem  is  obviously  the  first  half  of  the 
seventeenth  century — probably  the  first  quai-ter. 

6341  cHr  o'n  Ghailhhinn:  "  Baile  na  Gailbhinn,"  or,  "  a' 
Ghailbhinn,"   is  often   mentioned   as   a  place  from 

20 


306  -  Bàrdachd  Ghàidhlig 

which  6Ìlk  came.  It  is  our  na,ine  for  Galway  in  Ire- 
land,  called  in  Irish  Baile  na  Gaillmhe,  Cathair  na 
G.  Compare,  ''figheadair  mòr  Baile  na  Gaill- 
earain."— IF./^.T.,  II.,  399. 

6348  fleisdear :  there  were  noted  '  fletchers  "  or  arrow-makers 
in  Glenorchy  also,  whence  the  family  name  of  th« 
Fletchers  of  Glenorchy. 

6363  Triath  na  Sròine:  Macgregor  of  Glenstrae,  whose  resi- 
denoe  was  at  Stronmilchon,  near  the  mouth  of  th© 
glen. 

6393  This  poem  probably  belongs  to  the  late  16th  or  early 
17th  century. 

6443  The  chronicle  of  the  Vicar  of  Fortingal  records :  — 
[1570]  The  vij  da  of  Apryill  Gregor  McGregor  of 
Glenstra  heddyt  at  Belloch  anno  sexte  an  ten  yeris. 

He  was  known  as  Griogair  Ruadh.  The  heading 
in  T.,  286,  is  "  Cumha  le  nighean  do  Dhonnacha 
dubh,  Moirfhear  Bhraigh-dealbhunn,  an  uair  a  thug 
a  h-athair  agus  a  brathair  an  ceann  deth  a  fear, 
Griogair  Mac  Griogair,  agus  a  ciad  leanabh  air  a 
glùn."  As  Donnchadh  Dubh  was  born  about  1550, 
it  is  obvious  that  Gregor's  wife  was  not  his  daughter. 
She  appears  to  have  been  really  a  daughter  of 
Duncan  Campbell  of  Glen  Lyon  (Donnchadh  Ruadh 
na  Fèile),  who  died  in  1578,  and  she  had  two  sons, 
Alasdair  and  Eoin — C.R.,  V.,  312.  The  error  in 
the  opening  line,  of  Lùnasd'  (Ist  August)  as  the 
date  of  Gregor's  death,  is  seriously  against  the  poem 
having  been  composed  by  his  wife,  or,  indeed,  till 
some  time  after  his  execution.  L.  6463  implies  that 
Campbell  of  Glenlyon  was  against  Gregor. 

6464  Cailin  Linth:  Colin  Campbell  of  Glenorchy  d.  1583. 
His  second  wife  was  daughter  of  Lord  Ruthven — - 
nighean  an  Ruadhanaich.  His  eldest  son  -was  Sir 
Duncan  Campbell  of  Glenorchy,  *  Donnchadh  Dubh,' 

6489  Baran  na  Dalach,  the  petty  baron  of  Dall,  near  Ard- 
eonaig,  Loch  Tay,  whom,  it  is  said,  the  lady's  parents 
wished  her  to  marry. 

6507  This  splendid  poem  was  addreesed,  ,as  is  generally  under- 
stood,  to  Domhna..ll  Gorm  of  Sleat,  who  died  in  1617. 


Notes  307 

His  successor  was  Sir  Domhnall  Gonn  Og,  who  died 
in  1643;  and  two  of  his  predecessors  bore  the  same 
name  aoid  designation.  The  text  is  that  supplied  to 
the  Gael^  V.,  68,  by  Dr  Alexander  Carmichael,  with 
a  few  improvemente  f rom  a  much  f uller  version  which 
the  great  Collector  put  together  later.  A  poem 
similar  in  form,  and  with  some  verses  practically  the 
same,  is  given  in  Daanaire,  140,  extolling  Macleod. 

6533  Bualadh  hhròg:  in  the  Gael  version,  followed  by  M.C.j 
p.  36,  it  is  mieprinted  hhìog ;  see  Vocab.  s.v.  hròg. 
To  strike  a  man  with  one's  shoe  (which  was  as  readily 
slipped  oflF  as  a  slipper)  was  a  form  of  challenge. 

$573  The  might  of  the  sprouting  seedling  in  overcoming  all 
obstacles  in  its  passage  to  the  light. 

6698  The  version  given  here  is  that  of  E.  The  earliest 
written  vereion  known  to  me  is  that  in  McL.,  73, 
which  bears  the  docket :  ' '  Crioch  oran  no  creig* 
guainich  ar  a  scriobha  ar  ced  la  do  mhios  july  ci 
bhliann  daois  ,n,  tighearna  mile  seacht  ced  agus  cuig 
thar  a  .  ao  .  ad  " — i.e.,  caogad :  the  tail  of  the  g  ii 
Tiflible — 1  July,  1755.     It  begins — 

Mi  mo  hsuigh  ar  shibhri  no  mbeann 
n,  taobh  do  chean  Loch  treig 
chreag  Ghuanich  ma  niagh  a  ntsealg 
grianan  ard  a  mbiodh  no  feigh. 

It  contains  52  quatrains,  of  which  41  appear  in  our 
version,  which  again  has  26  quatraine  that  do  not 
Jippear  in  McL. 

The  metre  is  syllabic.  About  half  the  poem,  as 
it  tttands  here,  ia  of  the  form  2  (8«  +  8«)  2+<,  with 
internal  rhyme  (usually).  The  rest  ie  of  the  form 
2  (7*  +  7^)  '+*,  with  internal  rhymc.  It  is  not  im- 
prob&ble  that  we  have  here  really  two  poems,  which 
have  got  fused  in  transmission ,  but  it  would  be 
diflRcult  to  disentangle  them  satisfactorily. 

6600-6616  Nothing  Ì8  known  of  the  personages  here  men- 
tioned, 

6623  Aloidair  Carraeh  :  brother  of  Donald,  Lord  of  the  leles  ; 
fought  at  Harlaw,   1411;  founder  of  the  family  of 


308  "  Bàrdachd  Ghàidhlig 

Keppooh;  see  R.G.,  229.     Aonghas  was  his  eon. 
,6683  The  rhyme  rànan:    Meuran  is  notable;  it  woulJ  be  a 
good  rhyme  in  Lochaber  Gaelic  at  the  present  day, 
where,    e.g.,    hàn    (pronounced    hèan)    rhymes   with 
dèan. 

6706  Other  versions  have  i  for  mi  here  and  in  1.  6708 — with 
reference  to  creag. 

6730  Ala^dair  nan  Gleann  :  a  Chief  of  Keppoch  who  flourished 
in  the  latter  part  of  the  15th  century.  He  fought  at 
Blàr  na  Pàirce,  the  Battle  of  Park,  c.  1491. 

6735  As  it  stands,  this  would  refer  to  Alexander  of  Keppoch, 
Alasdair  Both-loinne,  who  died  at  KingU6sie  in  1554. 
So  also  McL.;  but  the  Turner  MS.  reads  Cillùnain 
—R.C.,  II.,  354— (?  St  Adamnan's  Church). 

6742  Raghnall:  Chief  of  Keppoch,  beheaded  at  Elgin  1547, 
father  of  the  preceding.  Hence  the  style  Mac  Mhic 
Raghnaill  applied  to  the  chiefs  of  Keppoch, 

6746  Appears  to  relate  to  6730. 

6750  Alasdair  mac  Ailein  Mhòir :  Alexander  Macdonald  of 
Morar,  son  of  Allan  Mor  of  Morar,  flourished  in  the 
latter  part  of  the  16th  and  the  first  quarter  of  the 
17th  century.  He  is  the  latest  in  date  of  the  per- 
sonages  mentioned. 

6866  The  version  given  is  from  T.,  printed  in  R.C.,  II. 
Another  vereion  appears  in  E .,  nearly,  but  not  quite, 
word  for  word  the  same  as  that  given  by  J.  F. 
Campbell  in  Gael,  I.  The  version  from  T.  has 
twenty  quatrains ;  the  others,  twenty-five.  T.  has 
five  quatrains  not  found  in  the  others,  and  the  others 
have  ten  quatrains  not  found  in  T.  Lastly,  in  T. 
the  poem  is  addressed  to  Gille-easpuig ;  in  the  other 
versions  it  is  addressed  to  Cailin. 

In  E.  the  title  is  "  An  Duanag  ullibh,  le  Bard 
mhic  Ileoin,  do  Chalean  larla  Aroghaiel,  1569."  In 
1569  the  Earl  wa^  Archibald  (Gille-easpuig  Donn), 
not  Colin.  J.  F.  Cajnpbell,  apparently  copying 
f rom  an  old  paper,  calls  the  poem  ' '  An  Ode  or 
Sonnet  composed  by  a  Highland  Bard  in  Honour  of 
Colin,  third  Earl  of  Argyll,  in  the  reign  of  James 
V.,  upon  his  being  appointed  by  the  King  to  com- 


Notet  309 

mand  an  expedition  against  the  Douglases,  then  in 
rebellion  on  the  Borders," 

Internal  evidence  is  decisive  in  favour  of  GiUe- 
easpuig  Ruadh,  Earl  1533-1558.  L.  6872  is  in  the 
other  versions 

Cailean  larla  faoi  chliuidh, 
which  is  a  syllable  short :  Cailin  doea  not 
suit  the  metre.  In  1.  6921,  Seumas  nan  Ruaig 
must  be  James  Macdonald,  Chief  of  the  Diin 
Naomhaig  branch,  who  was  niarried  to  Lady  Agnea 
Campbell,  daughter  of  Earl  Colin,  who  died  in 
1533,  and  sister  of  ArchibaJd,  his  successor.  Now 
James  became  Chief  in  1538,  five  years  after  Earl 
Colin's  death,  and  his  close  relationship  with  Argyll 
was  the  result  of  the  composition  of  quarrels  about 
1545.  If,  therefore,  we  identify  Seumas  nan  Ruaig 
with  James  Macdonald,  the  conclusion  is  that  th« 
language  of  the  poeni  applies  to  Archibald,  not  to  Colin. 
Lastly,  we  have  the- reference  in  6934  to  "  cìoe  Thìre 
Conaill,"  the  tribute  of  Tirconnell.  In  1555,  "  in 
a  dispute  between  Manus  O'Donnell,  Earl  of  Tir- 
connell,  and  his  son  Calbhagh,  the  latter  went  to 
Scotland  and  procured  a  body  of  troops  from  GiU- 
espick  MacCalain,  Archibald,  fourth  Earl  of 
Argyle." — Gregory,  W.TI.,  196.  A  long  poem  to 
MacCailin,  composed  by  an  ollamh  who  came  on  the 
embassy  referred  to,  exists  in  Adv.  Lib.  MS.  LII. 
The  Duanag  Ullamh  was  therefore  composed  between 
1555  and  1558. 

6885  airth'eagal:  an  Irish  usage;    Sc.   Gaelic  air  i'eagal,   for 
fear  of  thee. 

6913  ereach  na  Samhna  :  compare  4005  n. 

6936  Conn:  perhaps  for  Leth  Chuinn,  Conn's  Half,  i.e.,  the 
northern  half  of  Ireland. 

6942  do  chnimhaith  dh'urrainn,  thine  equal  of  a  responsible 
pereon,  chief ;  a  chief  to  match  thee. 


Faclair 


311 


FACLAIR 


àbhach,  2192,  sportive. 

abhall,    m.,    3497,    4468,    6878,    an 

apple  trec ;   a  chief . 
àbhaist,  f.,  6916,  custom,  practice; 

dwelling-place :     an    làrach    an 

robh    à.    do    sheanar,    T.    145 ; 
<^aidh  m'à.  an  diosg  orm  roimh 

thim ;  M.C.  69 ;  a  aibhist  fhuar, 

gun   tuar   gun   dreach,    S.    297; 

?   Norse  dvist,  {.,  abode. 
aeaid,  {.,  515,  1842,  4351,  a  pain, 

Btitch. 
acarachd,     f.,     3942,     gentleness, 

mildness. 
acartha,  4473,  kindly,  indulgent. 
aefhuinn  (acuinn),  2146,  f.,  equip- 

ment,  tools,  harness;  -each,  well 

equipped,   potent.       O.    Ir.   acc- 

maing,    instrument,    apparatus, 

means;  ad  and  cumang,  power, 

ability. 
aehd,     m.,     5468,     an     act,     law, 

decree;  Lat.  actum. 
aehdaidh,    2245,    gu    h-achdaidh, 

amuredly. 
eidhare,    l.,    5270,    a    horn,    shot- 

hom;  ad  and  arc,  defend,  as  in 

teatairff ;   Lal  arc-eo  . 
aieeaehd,  (.,  4484,  a  lesson,  guid- 

ance. 
aigeal,   m.,  245,   5141,   the   deep; 

by-form   of   aigeann   from    Lat. 

oei*anu». 
aigeannaeh,    3798,    5082,    spirifced, 

mettlofiome ;    by-form    aigeannt- 

ach,  3038;  aigne. 
aighear,   m.,   6294,   mirth   joy;    i» 

nean       fhocal       i       nGacdheilg 

"  tàilliùr    aerach  " ;     Lat.    aer, 

Iho  air. 
aigne,  m.,  1391,  4231,  mind,  spirit. 


àilean,  m.,  270,   a  green. 

ailis,    {.,    5639,    act   of    imitating 

rivalling ; 

Mo  bheannachd  ri  m'  bheò 
D'fhear  aithlis  do  ghnìomh 
— R.C.  II.,  338; 

by-form  of  aitkris  (in  the  Iriah 

sense),  q.v. 
■  àilgheas,    àilleas,    m.,    3430,    will, 

will,    pleasure ;     àil,    will,    and 

f/eas,   from   guidhe. 
Ailpineac/ì,     m.,     3986,     6038,     a 

descendant  of   Alpin,   father   of 

King  Kenneth  MacAlpin. 
aimòeart,  f.,  883,   poverty,  want; 

Is    làmh    chur    an    toiseach    na 
h-aimirt, 

Dhol   a  cheangal   ri   leoideig   le 
ruibein  breac.  — T.   209; 

an-beart. 
aimbeartach,  2267,  poor,  needy. 
àin,  f.,  1256,  hoak. 
ainbheach,    m.,   2679,    4777,   debt; 

«n,   exccssÌTO,   and   fiach,   debt; 

cf.,  anbhann,  weak,  from  an  and 

fann. 
aingeal,  m.,  3875,  an  angoJ ;   Lat.- 

Gr.  angelut. 
aingeal,  ni.,  656,  1574,  fire,  light; 

a    fìro;    anns    gach    rùm    dà    a. 

deug,  T.  216;   honce  Sc.  ingle. 
ainiochd,    (.,    4923,    cruelty ;     an- 

iochd. 
ainnit,  613,  n«edy. 
ainsheasgair,     1016,     1912,     rudo; 

violent :    a-n-tcasgair. 
airclcach,    m.,    5455,     a    cripple; 

airc,  want,   and  •laeh. 
àirigheach,  4925,  rich  in  shielingi. 
airidh,  f.,  1542,  6850,  merit,  dosert; 

is  maith  an  a.,  ho  well  doserves 


312 


Bàrdachd   Ghàidhlig 


it ;    serves  him  right ;    do  badh 

maith  an  airigh  da  dènamh  sin 

thusa,  Cath  Fint.  762. 
àirnean,  6091,  the  reins,  kidney.s ; 

àra,  f.,  a  kidney ;   O.Ir.  dru. 
airtneal,     m.,     2107,     2268,     3370, 

weariness,  heaviness. 
aisith,    f.,     1951,    1965,     diispeace, 

strife,  oontention ;  as,  privative, 

and  stth. 
àiteach,    m.,    1668,    5724,    agricul- 

ture,  cultivation ;   àite. 
aithrighe,     f.,     repentance,     peni- 

tence ;    Sc.   G.   aithreachas. 
aithris,   {.,   4378,   5921,    act  of   re- 

counting,    repeating,    imitating, 

echoing ;   see  ailis. 
aitreahh,   m.    f.,    1280,   2063,   4874, 

an    abode,    residence,   building : 

ad,    and    trèh,    a   dwelling,    vil- 

lage;  cf.  Ad-trebates,  a  tribe  in 

Gaul ;    cf .   caidreahh. 
àlach,  m.,  (1)  4674,  a  race,  f amily ; 

(2)  5032,  6908,   a  boat's  comple- 

ment  of  oars  and  rowers ;    (3)  a 

oollection,    group ;     àlach    bhur 

biodag,  T.  43;  from  àl,  a  brood. 
amaiseach,   161,   730,   sure-aiming, 

unerring ;     amas,     hitting ;     ad 

and   root  of   meas,   judge,   com- 

pute. 
amalach,     3127,      ?  looped,     with 

looped      handle ;       O.       Norse, 

hamla,  a  loop. 
amhailt,  f.,  4933,  a  trick,  deceit. 
anagrach,   2739,   quarrelsome;    for 

angnàthach. 
angar,  m.,  3142,  anger ;    Eng. 
anghnàth,  m.,  4630,  a  bad  habit. 
annas,  m.,  3225,  a  novelty,  rarity  ; 

for  anghnàs. 
annlag  [ainleag)  -fairge,  f.,  190,  a 

sea-martin. 
annlan,  m.,  condiment,  kitchen. 
ànrach,     517,     a    forlorn     person, 

wanderer;   an-rath-ach. 
anrath,    m.,   misfortune,    distress ; 

an,  and  rath,  grace,  luck. 
aomaidih,    4610,  'incline,    force    a 
way;  by-form  of  ao.i. 


aonach,  m.,  1660,  3488,  (1)  a  soli- 
tary  place,  a  mountain-top,  hill ; 
(2)  a  place  of  union,  a  fair, 
market;  cf.  Lat.  unicus,  single ; 
unire,  unite,  both  from  unus, 
one. 
aorahh,     m.,     4480,     constitution, 

frame  (bodily  or  mental). 
àrach,  f.,  684,  689,  1509,  1913,  &c., 
a  battle-field ;  Ir.  dr-mhagh,  f ., 
plain  of  slaughter ;  cf .  mor- 
mhoich,  from  mor-mhagh,  sea- 
piain. 
àrhhiiidhe,    5344,    for    òrhhuidhe, 

gold-yellow. 
àrdghuailleach,    5046,    high-bowed 

(of  a  ship) ;   guala,  shoulder. 
armchleasach,      1316,      "  weapon- 

featsome,"  dexterous. 
àrmunn,  m.,  685,  1090,  1687,  2240, 
3246,  5779,  a  hero,  warrior ; 
originally,  a  steward,  "  maor"  ; 
in  MacVurich  equivalent  to 
"  duine-uasal  "  ;  from  Norse 
drmadhr,  gen.  drmanns,  a 
steward. 
àros,  m.  f.,  594,  a  dwelling,  man- 

sion. 
àrsaidh,  1293,  ancient ;  Ir.  drsaidh. 
artrach,  m.  f.,  6889,  a  vessel,  ship ; 
dheanadh  deagh  àrdroch  roimh 
an  tuil— A.M.  171  (Ist  edn.); 
gabh  an  caomhanach-s'  'nad 
àrdroich — ih.  176;  an  cuid 
fhuair  airdrigh  —  R.G.  144; 
sgaradh  o  chèile  an  ardruidhe — 
R.C.  II.  204;  do  lèig  uaith  na 
hardradh  go  hAIbain  —  ib. ; 
fardrach  de  long— W.H.T.  III. 
33.  Ir.  drthrach,  vessel;  E.  Ir. 
arthrach,  (1)  ferrying  over,  (2)  a 
ferry-boat,  a  boat,  vessel. 
àruinn,    {.,    1698,    5065,    a   forest, 

hunting  ground,  frìth. 
àsaig,   àsuinn,   {.,   5990,   tools,   ap- 

paratus ;    acfhuinn. 
àsaran  [àsran  H.S.D.),  m.,  6503,  a 
destitute    wanderer,     a    forlorn 
object;      bu     tusa     athair     nan 


Faclair 


313 


àaran— T.    191;    from  fà$,   deso- 

late. 
ateaoin,  1952,  (1)  unkindly,  rough  ; 

(2)   608,   2564,   2985,    unkindnes^, 

harshness,        enmity ;        ascaoin 

eaglais,    excommunication ;    «s, 

privative,  and  caoin,  mild. 
cucartach    Hn,     m.,     tow,     coarse 

lint 
atgaill,    3047,    arm-pit;     achlais ; 

usually    asgall,    m. ;    f  rom    Lat. 

axilla. 
ath,  2917,  flinch,  refuse,  hesitate ; 

athadh,   3481,    refusal,   sparing; 

ath',  back. 
athsgeul,  m.,  6264,  here,  a  tale  at 

second  hand ;       twice-told  tale  ; 

ath  and  sgeul. 

bac,  m.,  a  bend ;  2831,  bac- 
cruachain,  haunch ;  3136,  bac 
na  h-easgaid,  the  bend  of  the 
hough  or  back  of  tho  knee, 

bad,  m.,  1813,  4570,  a  clump  of 
trees;  74,  148,  739.  a  clustor, 
close  body;  diminutive,  1717, 
badan;  not  in  Ir. 

bàdhun,     m.,     4081,     a     bulwark, 

fortress;    literally,  cow-fort;    bà 

and  ditn. 
baganta,  3054,  neat,  tight. 
baidtal,  m.,  (1)  5870,  a  battlement, 

towcr:     (2)    3799,    a    standard; 

Elng.   battle,  battlemcnt. 
bàidte,  m.,  1889,  a  musician's  (or 

poet's)   fee;    duais;    from   Eng. 

toage. 
baile,  f.,  2763,  a  plump  of  rain,  a 

flood. 
bàÌT,   m..   2698,   4773,    (1)   a   path, 

cspecially       a       path       opencd 

through  snow ;   (2)  a  goal :  (3)  a 

gamo,  the  gamo  of  war. 
bàireaeh,   {.,  4767,   the  lowing  of 

oattlc :    based  on   bà,   cowb  ;    cf . 

onapraich,  cneadraich. 
bàirlinn,  {.,  6026,  a  billow,  rolling 

ware. 
balg,  m.,  a  bag;   6285,  a  quiver; 

Ir.    bolg ;     cognate    with    Eng. 

belly. 


balg-shaighead,   m.,   6426,   6562,   a 

quiver. 
balgshuileach,  3298,  full-eyed. 

1.  hall,  m.,  (1)  822,  limb,  member; 
(2)  67,  parts  of  tho  rigging, 
rope ;  5823,  b.-tarruing,  hal- 
yard ;  (3)  1450,  1868,  a  spot ;  air 
ball,  on  the  spot,  at  once. 

2.  ball,  m.,  1878,  a  ball ;    Eng. 
hallach,  6653,  spotted ;    breaò;   cf. 

Domhnall    Ballach ;     from    ball 

(3). 
haèl-beirte,     m.,     4837,     piece     of 

tackle,  or  rigging. 
ballhhreac,      719,      spotted      and 

speckled. 
hall-coise,  m.,  6551,  a  football. 
banaltra,  f.,  4916,  a  nurse;  now  in 

Sc.   G.   banaltrum. 
hannal,  m.,  41,  3782,  a  company  of 

women ;      f  rom     ban,     composi- 

tional  form  of  bean,  and  ddl,  a 

tryst,    meeting. 
haoghal,  m.,  5429,  danger ;   0.  Ir. 

haigul,  haefjul. 
harant,  m.,  5829,  surety,  reliance; 

earbsa;    from  Eng.   warrant. 
hàrcaideach,    6377,    flowing,    run- 

ning  in  torrents ;    hàrc. 
bàrr,  m.,  4890,  a  crcst. 
harrach,    m.,    5195,     branches    of 

birch ;    brushwood. 
barrachd,     f.,     1068,     superiority, 

oxcellencc. 
barradh.    m.,    5826,    act    of    rivet- 

ting ;    bàrr,  top. 
harrag,  {.,  1775,  scum  ;   hàrr,  top. 
barran,  m.,  1582,  a  hedge  or  top- 

fence  ;  coping  ;   6àrr,  top, 
harrasach,   ZlÌ^,   supassing,    beau- 

teous :    hàrr. 
harrdhias    {barradhias),    {.,    3275, 

the  point  of  a  sword ;   6«rr,  and 

dia.^,  an  oar  of  corn  ;    tip. 
basdafarh.  2845.  noisy,  cheery. 
basr/fir,  2846;    cf.   basgaire,   "  sgal 

pìoba"     (H.S.D.),     liternlly,     a 

mournful    clapping    of     hands; 

ha.<t,  a  palm,  and  frlirc,  noiso, 
hntailt,  {.,  657.  677,  2351,  a  battle; 

Eng. 


314 


Bàrdachd   Ghàidhlig 


bàtannach,  4981,  i'ich  in  boats. 
hàthghiullan,    m.,   2253,    a  simple 

lad. 
beach-eòlais,  4782,   a  leading  bee, 

queen-bee. 
beachd,    m.,   meditation,    observa- 

tion. 
beachdaidh,    4488,    certain,    confi- 

dent.       With  gu  b.  compare  gu 

h-achdaidh. 
bcadarrach,     4676,     sportive,     be- 

loved ;   cf.   beadradh. 
bealaidh,  m.,  1472,  broom ;   not  in 

Ir. 
heaaas-tighe,  f.,  827  ,house-wifery. 
hearra,    m.,    2768,     a    cut,    cleft; 

bearr,  clip,  shear. 
bearradh,  m.,  121,  a  cutting,«pre- 

cipice;    bearr,  clip,  shear. 
heart,     f.,      (1)      3888,      a     deed ; 

Aonghais  òig,  dean  b.  shuairce 

— Duan.  197;   (2)  an  occurrence ; 

Sud    a    bh.    nach    do    shaoil   mi 

Air   an  t-saoghal-sa   thachairt — 

G.  68;   (3)  an  engine,  instrument 

of    any    kind,    e.g.    103,    fishing 

line;    4293,   sword-sheath ;    6717 

rigging  of  a  ship. 
heart-chunnairt,  f.,  2199,  a  matter 

of  doubt;   V.  cunnart. 
beartach,   4982,   well-rigged,    well- 

equipped ;    acfhuinneach. 
heartadh,   4985,    act  of   adjusting, 

trimming,  harnessing. 
beithe,  m.,  4561,  a  birch  wood. 
heithir,    f.,    630,    a    thunderbolt; 

6587,   na  beithreach ;    4039,   beò- 

bhcithir,   a  living  thunderbolt. 
beòdha,       2913,       lively,       active, 

sprightly. 
heòtachd,    f.,    1228,    means   of   liv- 

ing,  sustenance. 
beum-cnàmhain,   m.,  645,   a  rank- 

ling  wound. 
beurla,   f.,    (1)   541,   language;    (2) 

660,    the   English   language ;    O. 

Ir.   bèlre,  speech,  based  on  bèl, 

lip. 
beurra,      beurtha,      3C65,      sharp ; 

heàrr,  clip. 


beus,  m.,  4943,  bass  (in  singing) ; 

mo  chearc  fèin  'g  am  bheus  air 

stocan— A.M.    73;    bha   Richard 

's   Robin  brùdhearg  ri  seinn   '« 

fear  dhiubh  'na  bheus — A.M.  53. 
heusadh,    2975,    giving    a    bass    in 

music. 
biddhchar,     3265,     rich     in     food, 

fruitful;    biadh   and   cor,   a  set- 

ting ;    cuir,  set. 
biadhtach,    biatach,    m.,    3991,    a 

hospitable     man ;      literally,     a 

feeder. 
bile,    m.,    6381,    (1)    a   great  tree: 

(2)  a  champion. 
bile,  f.,  335,  a  lip,  edge. 
binncach,    6670,    horned,    peaked ; 

an  eilid  bheag  bhinneach — D.M. 

164,  49;  beann,  a  horn;  biniiein, 

a  little  horn. 
hìog,  m.,  2794,  a  chirp. 
bìoganta,    5517,    sprightly ;     from 

hìog,  Ir.  hiodhg,  a  start;  cf.  Ir. 

hiodhgaire,  a  lively  person. 
biolaireach,    4960,    rich    in    water 

cresses. 
biorach,  m.,  95,  a  dogfish ;   bior,  a 

sharp  point. 
biorraid,  f.,  4564,  a  helmet,  a  cap; 

Eng.  birctta. 
hiothfhuaim,    f.,    1214,    unceasing 

sound. 
bith,  m.,  6935,  a  being. 
hlfiidhealtrach,    1214.    warm    and 

dewy. 
blaoghaiì,  m.,  6652,  a  fawn's  cry. 
hlàr,  m.,  (1)  a  clear  spot,  a  mossy 

plain,  e.g.  Blair  in  Athol,  B.  in 

Gowrie;    (2)   3100,   3402,   3437,   a 

battlefield,  a  battle. 
blàth,  m.,  4921,  a  blossom ;   b.  na 

brice,  the  marks  of  smallpox. 
blàth,  4763,  smooth. 
ho-shamhna,  f.,  4006,  a  cow  lifted 

or  claimed  at  Hallowe'cn. 
hoc,  m.,  151,  a  spring,  leap. 
bòcadh,     3821,     act     ®f     swelling, 

bursting  forth. 
bòd,    m.,    5811,    a    wager ;    geall ; 
bhith  cur  bhòd   is  geall  rèis  ri 


Faclair 


315 


daoin-uaisle  —  T.       278 ;       Lat. 
votum. 

bodach-beag,  m.,  85,  a  oodling, 
young  rock  cod. 

bòdhay,  l.,  195,  a  sea-lark. 

bogadh,  103,  act  of  casting  a  line; 
wagging;  Ir.  bogaim,  I  move, 
stir. 

bòrcadh,  2955,  act  of  swelling, 
blossoming. 

bòrcach,  3280,  swelling,  sprouting. 

bord'fuaraidh,  m.,  5116,  the  wind- 
ward  side  of  a  ship. 

borganta,  4108, 

borran,  m.,  3266,  moor-grass;  cf. 
borrach,  from  borr,  big. 

bòtach,  1597,  stout-legged ;  liter- 
ally,  booted ;    Eng.   boot. 

braghadh,  m.,  4724,  a  noise,  a 
burst;   explosion. 

bràighe,  m.,  2060,  upper  part  (of 
the  chest,  of  a  country-side,  or 
glen;  3393,  g.,  a'  Bhràghad ; 
Brae-Moray,  Brae-Rannoch,  &c. 

brang-thrònach,  3299,  of  wrinkled 
snout?  a  mhaoisleach  bheag 
bhrangach,  D.M.  176,  260;  Ir. 
'rangach,  grinning,  snarling; 
-  (;.  branks,  a  pillory  for  the 
umguc  and  mouth ;  hrank,  to 
bridle.  '*  As  thin,  as  sharp  and 
sm&'  As  cheeks  o'  branks." 

braonach,  6703,  6929,  dewy,  moist, 

brasphort,  m.,  2916,  2940,  2953,  u 
swift-going  tuno. 

bratbr/id,  m.,  2S^,  a  covering 
cloth. 

brath,  m.,  6402,  information. 

hrnthndnir,  m.,  4558, 

'trndh,  m.,  3043,  act  of  covering 

■vith      spots,     carving;      sgiath 

t  hroac  nam  ball  iomaid— "T.   14 

a  many-studdcd  shield. 

'irenman,  m.,  1698,  tail  o£  sheep  cr 

goat. 

br/id,  m.,  (1)  a  piece  of  cloth; 
(2)  a  kfrchief;  3783,  a  three- 
cornored  knrtch  or  coif  formed 
of  a  squaro  of  fino  linen,  worn 
by  married  womon  ;  gura  maith 
u  thig  b.  air  a  chàradh  beann- 


ach   ort   (arranged   with   peaks), 
G.   52;    b.    an  càradh  crannaig, 

a    coif    arranged    on    a    frame, 

"  kertch    on    props  " ;    (3)    5017, 

5600,   a  sail. 
brèidgheal,     4324,     whit©  -  sailed ; 

5440,     with     white     head-dress, 

white-coifcd. 
brèideach,  3858,   a  coifed  woman, 

a  married   woman ;    opposed  to 

grìiagach,   q.v. 
breisleach,   f.,   300,   delirium,   con- 

fusion ;   bris. 
briodal,  m.,  caressing,  flattery. 
briogadh,    m.,    5968,    6343,    act   of 

pricking;    briog,  Eng.  yrick. 
hriosg,  3027,  to  start,  leap. 
briosg-ghloireach,    2705,    r«ady    of 

speech. 
bròd,  m.,  4480,  arrogance,  haughti- 

ness ;    Ir.    hròd,   delight,   pride ; 

Eng.  proud. 
hròg,    f.,    a    shoe;    6533,    bualadh 

bhròg,      challenging ;      f  ìon      's 

branndaidh  'ga  òl  Aig  na  fir  bu 

chruaidh     gleò     Agus     bualadh 

narii  bròg  'gan  teumadh — T.  10; 

's  beag  an  t-iongnadh  mi  liath- 

adh    'S    i    so    bhliadhna    bhuail 

brog  orm  (given  me  a  shock) — 

T.  95. 
hrosdadh,   m.,   2940,   act  of   incit- 

ing;   root  of  brod,  a  goad. 
hrothluinn,  brohiinn,  f.,  2892,  loud 

swelling   sound ;    literally,    boil-* 

ing. 
bruaidleineaeh,         hriiailleineach, 

1391,  perturbed,  grioved,  vexed ; 

bascd    on    bruadal    (by-form    of 

bruadar),  a  droam. 
hruan,  m.,  638,  a  fragment. 
hruchag,  f.,  5042,  a  loaky  boat. 
hrugk,  m.,  4704,  a  mansion. 
hruinngkeal,  4958,  whito-belliod. 
hruthainn,    {.,    1214,    aultry    hcat; 

root  of  hruith,  Iwil. 
huadhach,     1621,     having    virtue; 

huaidh,  victory  virtuo;   Gaulish 

and      British      houd-,      as      in 

lioudicca. 


316 


Bàrdcchd   Ghàidhluj 


huadhail,    3011,    lucky,    fortunate, 

propitious. 
buadhmhor,   1737,  victorious. 
huaidh,  f.,  (1)  716,  victory,  (2)  636, 

2792,  &  passim,  virtue,  efficacy. 
buaidh-làrach,   1636,  3258,  3395,   a 

decisive  victory. 
huaiìteach,    4925,    rich    in    cattle- 

folds    or    dairy-places ;     huailc ; 

Lajt.  bovile. 
huaireadh,    m.,    850,    temptation; 

also,    quarreling,   soolding. 
buan,  6249,   6810,   lasting. 
huarach,  {.,  3078,  a  spancol,  a  cow- 

fetter    when    milking ;     for    bd- 

drach,  cow-fetter. 
huidhe,  948,  fortunate  ;  gur  buidhe 

dhuit    Nach    cluinn    thu    oidh- 

eadh  t'aoinmhic — R.C.   II.,  333. 
buige,  {.,  4953,  flatness  in  music. 
buil,  {.,  3477,  efFect,  result:   tha  a 

bhuil  air,   its  efFect  is  seen. 
buinne,   m.   f..   2323,   a  rapid  cur- 

rent, 
bùireineach,  3294,  bellowing. 
hun,  m.,  169.  (am)  bun  chladaich, 

close    by    the    shorc ;    1428,    bun 

duirn,  wrist. 
bun-a-hhuachaiUe,    htfhhhuachaiU. 

burrhhuachaiU,    187  ,  the    Great 

Northern      Diver:       also      mur- 

bhuachaill:   muir  and  hv.achaiU, 

a  lad. 
hunadh,     m.,     5492,     origin :      g. 
•    hunaidh.      original,      primitive, 

own  ;    6887.   a  shluao^h  bunaidh  : 

cf.  caomhaidh,  gàbhaidh. 
bùrd,     m.,     6157,     mockery ;      Sc. 

hoord,   a  jest;    "  sooth  boord  is 

nae  boord." 
hurral,  m.,  188,   a  roar,   a  mourn- 

ful  cry. 

cahar-coiUe,  1456,  see  capull-coille. 
cablach,  4983,  rich  in  cables. 
cahhlach,  f.,  4740,  a  fleet. 
cadha,    m.,   2031,    a   narrow   path, 

often  steep. 
caih,      m.,      4572,      a     turf-spade, 

flaughter-spade. 


caidreahh,    m.,    3728,    5002,    5795, 

6695,     vicinity,     companionship^ 

familiarity;  from  con,  together, 

and   treh,    a.  dwelling;    Gaulish 

Con-trehia. 
caiyneachadh,       caiyneadh,       m., 

2474,  4622,  5666,  act  of  coupling 

or    linking,    crossing    (swords) ; 

caignich,    to   couple;    caigeann, 

a  oouple. 
cailc,     5871,     whiten    with    lime; 

Lat.  calx;  Eng.  chalk. 
cùileachd,  f.,  5362,  genius,  natural 

endowment. 
cairhinn,  5277,  a  carbine. 
cairidh,   {.,  5038,   6027,   a   wall   in 

the  sea  to  catch  fish. 
càirte,    5114,    5119,    part.    pass.    of 

càirich,         I         arrange ;         Ir. 

còirighim. 
cairt-iuil,    {.,     4341,     a    mariner's 

compass ;    cf .    iìilchairt. 
cairtealan,  770,  quarters,  lodgings, 

billets;     Late    Lat.     quartcUus, 

Lat.  quartus,  fourth. 
cairtidh,      6859,      swarthy,     dark- 

ooloured. 
caisc,    {.,    163,    haste;    cas,    steep, 

sudden. 
caise,    {.,    1445,    a    wrinkle,    f old ; 

cas,  curled. 
caisead,  {.,   1425,  steepness,   swift- 

ness. 
caisfhionn,    caisioìin,    1596,    white- 

footed. 
caisg,      3822,      check,      stop ;      Ir. 

coisgim  ;  con  and  root  seq-,  say  ; 

Eng.  say ;  Germ.  sagen. 
caismeachd,    {.,    1306,    1863,    2806, 

4247,   5110,   an   alarm  of   battle, 

march  tune,  signal. 
caitheamh,  m.,  act  of  consuming; 

5837,  c.  a'  chuain,  speeding  over 

the  sea ;  5607,  act  of  urging  on ; 

3856,    4886,    act    of    casting    at, 

aiming  at;  ri  c.  eun  is  fhiadh  is 

lon— D.G.   139. 
caithream,  {.,  5126,  a  joyful  noise 

or  shout. 


Faclair 


317 


caladh,    m.,   65,    114,    a   harbour; 
from  cafadh,  hard,  "  the  hard"  ; 
cf.  Eng.  "  the  Hard." 
caladhphort,    m.,    5840,    a    haven, 

harbour. 
calg,    colg.,    m.,    734,    1034,    2030, 
5301,    a    prickle,    bristle,    short 
stiff    hair;     (2)    4167,    a    sword, 
rapier-;      hence     Calgacus,     Ir. 
Calgach. 
talmnach,  4968,  rich  in  doves. 
calpa,    m.,    6350,    the    '  calf,'    or 

thicker  part  of  an  arrow. 
camparaid,  f.,  1276,  bustle. 
eanntaireachd,  l.,  1272,  chanting. 
eaochail,   1850,   to  change  colour, 

to  faint. 
eaoir,  {.,  232,  (1)  a  blaze,  stream  of 
sparks;    (2)    a    white    tumbling 
strcam  of  water. 
eaoirgheal,  263,  white  flaming  (of 

fire  or  watcr). 
eaolruith,  m.,  2028,  a  narrow  race, 
i.e.    a   straight   course,    without 
deviations. 
eaot-earra,  5426,  with  narrow  butt. 
eaomhaidh,  4715,  protecting,  shel- 
tering;      g.     of     verb.     n.     of 
faomhaim,  I  protect. 
loraeh,     4939,     rich     in     rowan- 
berries. 
eapull-coille,  m.,  3460,  the  caper- 

cailzie,  wood  grouse. 
ear,  m.,  180,  4931,  a  turn,   trick ; 
air  a  charaibh,   in  spite  of  his 
«hift«;     162,    1502,    an    caraihh, 
ncar  to,  in  oontact  with. 
riradh,  m.,  178,  c.  fodha,  plung- 

ìng  hcadlong. 
rnrridh,  m.,  5509,  act  of  placìng, 
arranging;     3505,     5790,     treat- 
mont;   5545,  an  c,  in  order. 
irragh,  m.,  5658,  a  pillar  stone; 
ro<^t  of  carr,  carraig. 
earthannaeh,     carrannach,      4472, 

charitable,  friendly,  kind. 
rriM,  {.,  foot;  3,  an  cois,  hard  by, 
noar. 

usadh,  m.,  6845,  act  of  wrinkling. 
'ts,  m.,  4720,  hardship,  a  misfor- 


tune  ;  1695,  pity  ;  2166,  cha'n  'eil 
c,  it  is  no  pity. 
cas-eudannach,   6846,    of   wrinkled 

face. 
casgair,  2941,  mangle,   slaughter; 
Ir.     cosgraim ;     con    and    sgar, 
sever. 
cata,  càta,  m.,  1613,  a  sheep-cote; 

Eng.   cote. 
cath,  m.,  (1)  battle,  (2)  6581,  bat- 

talion. 
càth,  f.,  839,   1706,  1783,  husks  of 

corn,  used  for  sowans. 
cathndh,     m.,     6499,     snow-drift; 
from    root   of    caith,    drive    on, 
impel. 
càthar,     m.,     1781,     3288,     broken 

mossy  ground. 
cathardha,  catharra,  militant; 
4636,  an  creideamh  c,  the  Re- 
formed  (Protcstant)  religion ; 
an  Eaglais  ch.,  the  Church 
militant. 
ceannas,      m.,      1073,      authority; 

ccann. 
ceannhheirt,     f.,    3691,    headgear, 

helmet. 
ceann-ceille,    m.,    4690,    5153,    ad- 

viser. 
ceann-cinnidh,  1676,  m.,  a  chief. 
ceannfhionn,  1466,  white-headed. 
ceannphort,   ceaniiard,  3393,  4528, 

chief  leader,  chief. 
ceannriahhach,  ,6673,  with  brindled 

head. 
ceann-seanchais,    3542,    source    of 

information. 
ceannsgal,     ni.,     4669,     command, 

authority. 
ceannsgalach,  2464,   authoritative, 

masterful. 
ceann-.ùthe,    m.,    4807,    a    peace- 

maker, 
ceann-slaite,  m.,  5601,  the  man  al 

tho  yard  of  a  vcssel. 
ceann-taice,    4626,    '  hcad   of    sup- 

port,'  chief  pillar. 
ceann-uidhe,  m.,  2186,  6033,  6555, 
the  end  of  a  journey ;   an  objec- 
tive ;    a  hospitable  man. 


318 


Bàrdachd   Ghàidhlig 


cearh,  m.,  4262,  a  rag,  tatter;  a 
deficiency. 

cearrach,  m..,  3679,  5456,  5585,  a 
gambler,  gamester;  Ir,  cearbh- 
ach.  "  Professional  gamblers 
were  very  common  in  Ireland 
200  years  ago ;  they  visited  the 
houses  of  the  gentry  periodi- 
cally,  and  are  constantly 
alluded  to  by  the  poets  of  the 
period." — Din.  So  also  in  the 
Highlands  and  Islands. 

cearrachas,  m.,  6374,  gaming, 
gambling. 

ceart-tarnach,  4952, 

ceatharn,  {.,  2396,  a  troop. 

ceathairne,  l.,  yeomanry ;  the 
portion  of  a  population  fit  for 
warfare;  3734,  c.-choille,  out- 
laws ;    cf .    tuath-cheathairn. 

ceigeach,  739,  shaggy ;  ceig,  a 
mass  of  shag. 

cèillidh,  4729,  wise,  prudent;  Ir. 
cèillidhe ;  from  ciall,  sense. 

cèir,  f.,  (1)  1325,  4891,  5427,  5967, 
6341,  wax;  (2)  5302,  a  deer's 
buttock. 

cèirgheal,  1179,  4911,  white  -  but- 
tocked. 

ceòl-cadail,  m.,  3350,  a  lullaby. 

ceòl-cluaise,  m.,  2319,  5110,  music 
for  the  ear.  Compare  beurla- 
eluaise,  English  learned  by  ear. 

ceòthranach,   227,   drizzling. 

ceudfath,   f.,   5355,   5770,   sense. 

ceumluaineach,  of  swift-moving 
step. 

cion,  m.,  1898,  6238,  want. 

cion,  m.,  5060,  love,  esteem. 

chun,  1475,  to;   by-form  of  chum. 

ciall,  f.,  sense;  5336,  a  chiall, 
darling. 

ciarmhon',  m.,  1455,  a  dark- 
ooloured  hill ;  cf .  Dail  chiar- 
thulaich,  in  Glen  Lyon. 

ciatalach,  4552,  sensible ;  ceud- 
fath. 

cillein,  m.,  6389,  a  secret  store; 
daoine  beaga  a  rinn  c. — T.  55; 
adj.  gu  sàsta  cilleineach — T. 
30 ;    cill,   a  church. 


cinnseal,  m.,  5620,  beginning, 
start;  bu  tric  an  c.  baiteal  thu 
— Duan.  63 ;  an  am  dha  dol  an 
c.  cumasg — T.  384. 

c\ob,   {.,  3266,  mountain  grass. 

cìoch-thoisich,  {.,  6902,  fore-breast. 

ciorbail,  3026,  snug,  close  wrapped. 

ciorrbhadh,  4518,  a  maiming,  cut- 
tihg,  mangling. 

ciorram,  m.,  133,  a  hurt,  mis- 
chance;  Sc.  G.  for  ciorrbhadh; 
eompare  ciùrr,   to  hurt. 

cireach,  3281, 

ciste,  {.,  a  chest;  4383,  an  cistidh, 
in  a  coffin. 

clachan,  m.,  3025,  a  kirk-town; 
Ir.  clochan,  a  monastio  stone- 
cell,  or  a  group  of  such. 

clàd,  m.,  1479,  a  wool-comb;  Sc. 
claut,    clauts,    a    wool-comb. 

clais,  {.,  a  furrow ;  3685,  a  furrow 
or  fluting  in  a  sword  blade ; 
root  of  cladh. 

claiseach,  m.,  3019,  a  fluted  blade. 

claisghorm,    5748,    blue-fluted. 

clannfhalt,  m.,  4294,  clustering 
hair;  clann,  {.,  a  lock  of  hair; 
Lat.   'planta,    a  sprout. 

clanna-speura,  6591,  the  heavenly 
hosts. 

clàr,  m.,  (1)  997,  a  board,  plank; 
4845,  a  tablc;  4433,  (2)  a  chess- 
board:  (3)  4330,  4827,  board  of 
a  coffin ;  (4)  595,  a  wooden 
vessel ;  primarily,  a  shallow  ob- 
long  vessel,  hollowed  out  of  one 
piece  of  wood.  o.  an  eudainn, 
thr  forehead. 

clèir,  {.,  1333,  the  clergy ;  dat.  of 
cliar. 

c«,  cmh,  f.,  1315,  2162,  powet, 
vigour. 

clì,  clìth,  1100,  left-handed ;  mis- 
taken,  wrong. 

cliar,  {.  (coUective),  5339,  6143, 
6877,  poets,  bards;  Lat.-Gr. 
clerus,   a  lot. 

cliath,  {.,  1563,  a  hurdle ;  5029,  a 
bank  of  oars ;  o.  fhuaraidh,  the 
windward  side ;  o.  leis,  the  lee 
side ;  chuir  sinn  a  maoh  cliathan 


Faclair 


319 


righne,  Is  bu  ghrinn  an  t-àlach 
iad-A.M.  163. 
eliathy     740,     to     harrow ;      f  rom 

eliath,  a  hurdle. 
eliath-chomhraiff,     a     champion ; 
sàr  c.   air  cheann  sluaigh  thu — 
Duan.  148. 
cliathta,  cliata,  3874,  lothagan  c, 

brood-mares. 
elibisd,  clihiste,  m.,  156,   an  awk- 

ward  fellow. 
eliit,  m.,  fame;   6872,   d.  cliùidh; 
&   cur   a   chliùidh    (gen.) ;    Miss 
Brooke's  Reliqucs,  280;    root     f 
eluinn;   Gr.  kh'os,  fame. 
elogad,      clogaid,      clogaide,      m., 
3368,  5422.  6562,  a  helmet ;  f rom 
elog,   head,   and  ad,   a  hat. 
elòimhiteaeh,         1230,         downy ; 
elòimh,  wool,  and  ite,  feather. 
elùdach,    421,    clouted ;     Sc.-Eng. 

elout. 

eluth,    4404,     snug,    oomfortable ; 

cf.     M.     Ir.     cluthnr,     shelter ; 

Gael.  eluthaich,  to  warm,  oover. 

enàmhan,    m.,    1732,    bitter   talk; 

enàmh,  gnaw. 
enap,  m.,  4587,  a  thump. 
eitapach,  2848.   rattlìn^r- 
enapraich,    {.,    2858,    4433,    act    of 

rattling. 
eneadraich,    f.,    2849,    a    sighing, 

moaning. 

eniadaeh,  m.,  2997,  act  of  carc8« 

ing,  fondling;   triuir  nach  gabli 

an  cniadachadh,  coarc,  caor,  is 

caillcach. 

entuie,  m.,  2591,  4092,  4665,  ahond. 

envuuaeh,    m..    4468,    5924,    fruit. 

produce. 
eobharUuh,    m..    89,    1300,    booty. 

spoil. 
eoehull,  m.,  1825.  a  hu»k.  into';  • 

mont:  Lat.  eucuUus,  a  hood. 
eòigeamh,    m.,    4323.    a    fifth,     :i 

province;    Ir,   eùigfndh. 
eoigcrìoch,        m.,       a       strangrr. 
flbreigner;     now     fir.     G.     mi// 
reach :      con-     and      rfiorh       ,-; 
boundary;     lit«rally. 


belongs  to   a  neighbouring  pro- 
vince;    cf.    Lat.    conflnis. 
coileag,  {.,  143,  a  knoll. 
coi-meata,  4554,  a  co-mate ;    Eng. 
coimhdheis,       4987,       indifferent; 

coimh-dheas. 
coimhUng,    {.,    135,    a    raoe,    oom- 
petition,      contest ;       con-,      and 
lingim,  I  leap. 
coinncalt,    585,    bright,    brilliant; 
i^inneal,    a    candle,    torch ;     in 
older  literature,  metaphorically, 
a  brilliant  hero. 
còir,  {.,  (1)  6303,  right;  5433,  5796, 
air  chòir,    rightly,   comfortably, 
soundly ;   (2)  4875,  'na  còir,  near 
it,  in  its  presence. 
coireadh,   3039, 

còisreadh,    còisridh,    {.,   585,    1221, 
a      oompany,       a      choir ;       Ir. 
còisridhe,    guests   at  a  feast. 
coifeach,  4981,  abounding  in  small 

boats ;    coit. 
colgail,    717,    fierce,    angry ;     colg, 

a  bristle :    cf.   frioghail. 
colganta,    4108,    fierce,    angry. 
coll,  m.,  6924,  a  hazel  tree;    4468, 

c.-cnuasaich,   a  fruitful   hazel. 
com,    m.,    2937,     2958,    4749,     the 

chest,   body. 
comhnchag,  {.,  6598,  an  owl. 
comhad,    m.,    (1)    a    oomparison ; 
(2)     the     second     couplet     of     a 
quatrain ;   coinìi  and  fada. 
comhdach,  m.,  1990,  act  of  niain- 
taining,    proving ;     proof ;     mar 
ch.   air  bhith  fìrinneach — Duan. 
54;    thu   labhairt  na   h-urrnd    Is 
nach   b'urrainn  thu  ch.— G.   87; 
a    thabhairt    a    chòdaich — Il.G. 
139. 
comhdhaltu,    comhaltn,    m.,    6306, 
a  foster  brother  or  sister;   comh 
and  dnltn. 
comh-dhosguinn,   m.,   mutual   mis- 

fortune. 
comhìn,    {.,    5472.    a    door    valvo ; 
for      d.,      CDnihhn'nn,      corriparo 
oomhla-lùtliainn,    II.S.D. 


320 


Bfirdnchd   Ghòidhlig 


xomhlaìì,    m.,     (1)    1972,    5122,     a 
company ;      (2)     2073,      a     com- 
panion. 
£omhlann,  m.,  4514,   a  duel,  com- 

bat ;    comh  and  lann. 
comhòl,  m.,  5905,  a  banquet;    lit. 

co-drinking. 
comhruith,  2330,  act  of  racing ;    a 

race. 
comh-sheinn,  4948,   harmony. 
comraich,     f.,      3219,      protection, 

place   of    rcfuge,    girth,    sanctii- 

ary ;    the    sanctuary    of    a    deer 

forest;    Ir.    comairce ;    con    and 

airc,  defend 
eonaltrach,   581,   rich   in  conversa- 

tion ;    conversible. 
confhadh,     m.,     4111,     4519,     fury, 

rage. 
cònsach,  4592,   act  of  ovei'coming, 

subduing ;      fear     a     chonngach 

Mhic  Cailein— T.    97;    vb.,    cha 

do  chonnsaich  e  Muile — T.  97. 
consjìunn,      consmimn,      m.,      697, 

1109,  1908,  4115,  a  hero. 
cons'punach,     consmtinnach,     4045, 

warlike,  heroic. 
contaod,  m.,  2157,   a  dog-leash. 
corhadh,    m.,    86,    act   of   spoiling 

(here,    by    nibbling) ;    Lat.    cor- 

ruptus. 
còrcach,  f.,  5550,  hemp. 
còrn,    m.,    4849,    6141,    a   drinking 

horn. 
corr,   rounded   and   tapering   to  a 

point;  as  noun,  1225,  the  tip. 
corr,  f.,  169,  a  crane,  heron. 
corr,  82,  odd ;  some. 
corrhheinn,    f.,    6655,    a    rounded 

hill,  tapering  to  a  point. 
corròheann,    4315,    w^ith    tapering 

points  ;    corr,   and  &eann,  a  horn. 
corrach,      3299,      6894,      pointed ; 

cluasan    c,     D.G.    138;     hence, 

unsteady ;    3265,   steep. 
corrag,    f.,    1178,    the   f ore-finger ; 

literally,  a  small  tapering  thing. 
corran,  m.,  4896,  a  small  tapering 

point;  cf.  corrag;  often  applied 
to  taper  headlands,  e.g.,  the 
Corran  of   Ardgour. 


corrgheal,  4800,  having  white 
pinnacles. 

corrghleus,  m.,  4110,  air  ch.,  in 
prime  condition,  in  high  spirits, 
impetuous. 

còrsa,  m.,  512,  a  coast ;  Eng, 
course. 

cosgair,  2696,  see  casgair. 

cosg.  see  casg ;  5799,  put  an  end 
to ;    hence,   f  ulfil,   servo. 

cosgradh,  4579,  see  casgradh. 

Qosnadh,  1142,  act  of  contending, 
defending,  winning :  O.  Ir. 
cosnam,  striving. 

cothairh,  2242,  gain,  get,  win ;  Ir. 
cothuighim,    rear,    preserve. 

cothanta.    1968,   helpful? 

cràc,  628,  3485,  see  cròc. 

cràcach,  cràiceach,  3277.  3305, 
antlered ;    by-form  of  cròcach. 

cràdhlot,  m.,  515,  a  painful  wound. 

cràghiadh,  m.,  3291,  5041,  a  bar- 
nacle  goose. 

craìin.  m.,  (1)  6875,  6880,  a  treo; 
(2)  4979,  a  mast;  (3)  5158,  a 
flag-pole ;  (4)  4891,  an  arrow ; 
(5)  6160,  a  plough;  (6)  4806,  a 
coffin. 

crannag,  f.,  (1)  4978,  4986,  the 
cross-trees  of  a  ship ;  a  crann- 
ngaibh  a  churaich — D.G.  96;  (2) 
3783,  brèid  an  càradh  crannaig, 
a  kertch  or  coif  supported  by 
props ;  cf .  brèid  an  crannaig,  a 
kertch  on  props — Carm.  Gad. 
II.,  212. 

crannaich,  3271,   to  wither. 

crann-cèille,  m.,  5928,  a  helm, 
rudder;  literally,  tree  of  sense 
Cl.  na  C.  17,  216. 

crannghail,  {.,  5543,  wrought  tim- 
ber  (of  a  bow) ;  of  a  bagpipe : 
pìob  Dhomhnuill  Crannghail 
bhreoite  is  breun  roimh  shluagh 
— G,  292 ;  Ir,  crannghail,  a 
chancel  screen ;  E.  Ir.  crann- 
chaingel,  a  chancel  screen ;  Lat. 
cancelli,  lattices, 

crannlach,  f,,  189,  5048,  a  teal 
duck;  crann,  and  lach,  a  wild 
duck. 


Faclair 


321 


0raobfi.  f.,  a  branch,  a  tree;  5900, 

a  scion. 
traohhach,  3837,   branching,   flow- 

ing;    6096,   mantling. 
eraobh-rhomhraig,     a     champion, 

G.  142. 
eraohh-chosgaìrit),    l.,    2597,    3390, 

5912,    a   dcath-dcaling    warrior; 

literally,   a   branch   (or   tree)   of 

mangling. 
4raobh      dhruideadh,      5903,      cf. 

crann-druididh,  a  noble ;   Isaiah 

43,  14. 
eraobh-fheirge,    f.,   2829,    a    niant- 

ling  flush  of  wrath. 
eraobh-shìochainte,     {.,     3175,      a 

branch  of  peace,  a  peacemaker; 

T.   45:    from  the   branch   which 

was    shaken    to    quell    disturb- 

ance  in  hall  among  thn  ancient 

Gael. 
ereaehaun,   m.    f.,   2136,   3023,   the 

bare    wind-swept    part    on    the 

top  of  a  hill ;    ereach,  to  spoil, 

ravage. 
ereai,    m.,    4465,    the    frame-work 

of  a  house-roof. 
ereuhh,  rrè,  m.  f.,  522,  the  body. 
eridhe,   heart;    6746,    Alasdair   c, 

beIovo<I    A. ;    an    t-Iain   c.    mac 

Lachlainn,    G.    135;     aig    Mòir 

ch.,    Duan.   98;    a   Mhairrearad 

ch.,  Duan.  140. 
eftne,      l.,     4811,     niggardliness ; 

erìon. 
eriobadh,  m.,  4491. 
criomadh,   m.,  ZTJZ,   act  of   pick- 

ìng. 
erìonehur,    m.,    3040,     a    fall    of 

anow     or     small     hail ;      crìon, 

«mall,  and  eor,  cur,  a  placing, 

•etting. 
erithreothndh,    623,    hoar-frost. 
cròc,  /.,  a  hrnnch  of  a  dopr'fl  horn. 
eròie,  i.,  tho  bell  or  small  bubblen 

on  liquor. 
erhdha,    1112,    valiant;     literally, 

bloody.  from  crò,  blood,  gorc. 
eròdhenrg,   2903.   blood-red. 
eroidhfhionn,    1577,    white-hoofed. 


cròilein,   m.,   588,    a  little  fold   or 

circle ;    crò. 
crois,  f.,  cross-tree  of  a  ship. 
croiseach,  4980,  6901,  having  cross- 

trees. 
crois-tàraidh,  -tàra,  {.,  1654,  5077, 

the  fiery  cross. 
croit,   {.,   1790,   a  hump. 
crònanach,  6673,  crooning,  belling, 
crònanaich,  f.,  6709,   act  of  croon- 

ing,   belling. 
crosgach,     2594,     in    croas    mood, 

surly,    hostile ;     f  rom     crosg,     a 

cross,  crossing. 
crosgag,    f.,    91,    a   starfish;    from 

crosg. 
crottich,   4968,    ?   rich   in  curlews; 

cf.  Ir.  crotach,  a  curlew. 
cruadhag,       f.,       4629,       distress; 

cruaidh. 
cruadhlach,      3297,      liard      stony 

ground. 
cruaìdh,  f.,  3668,  steel,  g.  cruadh- 

ach. 
cruidheach,  3691,  3876,  4291,  shod ; 

(usually     crùidheach)  :      crudha, 

a  Iiorse-shoe ;    Ir.  crùdh ;   crubh, 

a  horse's  hoof ;    E.    Ir.    crù. 
cruiiiiìf:,    m.    f.,    1219,    roundness ; 

the  round  world. 
crìiislc,   crùidse,    f.,   3611,    a   vault 

of  a  church,  a  burial-vault ;   M. 

Eng.    cruddrs,    a   crypt. 
crìin,     m.,    4298,      5177,     a    crown 

piece. 
crùnnir,   m.,   5566,    a   crowner. 
cruiinluath,     m.,     2849,     tho    fìnal 

measure  of  a  pibroch  ;    urlar  is 

siubhal   gu  siùbhlach.    Is  crunn- 

luath  mu'in  fuiricli  i  sànihach— 

D.  M.  326.  47. 
cuaichnich,  3008,   to  plait ;    cuach, 

a  cup.   a  curl. 
cuairf,  f.,  454,  &c.,  a  circuit,  e.g., 

by  the  bnrds. 
cuan,  m.,  3386,   a  narrow  sea,  tho 

ocean ;    originally,   inlet,   bay. 
cuan-long,    m.,    4976,    a   harbour. 
cuanta,    1218,    neat,    elegant ;    cf . 

cuanna,    handsoaie. 

21 


322 


Bàrdaehd  Ghàidhlig 


euar,     4463,     tormeni);      cuaradh, 

distress ;    tha    do    bhean    air    a 

c. — Duan.      61 ;       cha'n      i      an 

iargain  gun  ch. — Duan.   194. 
cudag,  f.,  87,  a  young  coal-fish. 
cugann,    m.,    847,     rich    milk ;     a 

delicacy ;   cha  tig  cè  air  cugann 

cait;    Lat.   coquina. 
cuibhle,    cuihheall,   f.,   2496,   4359, 

a    wheel ;     often    used    of    the 

wheel  of  fortune ;    Eng.   wheel. 
t^ihhe,    6857,    compar.     of    cubh- 

aidh,  fitting. 
cuidhte,    cuite,    2058,    quit   of,    rid 

of ;    Eng. 
Cuigse,    Cuigs,    3425,    Whiga. 
cuilhheir,    m.,     3046,    3796,    3831, 

4076,  5282,  5420,  6332,  a  gun  or 

fowling  piece. 
cuilidh,    f.,    79,    a   treasury;    3269, 

6805,     a     secret    haunt;     c.     na 

frìthe,   D.M.   166,   58. 
cuilm,     cuirm,     f.,     581,     &c.,     a 

f  east ;     4286,     cuilmeach ;     4310, 

ouilmmhor,    rich    in    feasts ;     E. 

Ir.  coirm,  cuirm,  beer ;   Gaulish 

kourmi,   beer. 
cuing,    f.,    5539,    a    yoke,    a    hin- 

drance. 
cùinn,   m.,   1464,   a  coin ;    Eng. 
cùinneadh,    m.,    3922,    coin ;    4347, 

wealth. 
cuireideach,  4426,  full  of  turns  or 

twists ;     caochlaideach,     curaid- 

each,  D.  M.  166,  90. 
cuirplinn,   3129, 
cùl,    m.,    (1)    the   back ;     (2)    3341, 

3681,      the     poll,     hair;      1476, 

fleece. 
cùlhhuidhe,    1420,    yellow-haired. 
eùlmhaiseach,      1244,      fair  -  blos- 

somed. 
cùlghorm,       1275,       green-leaved ; 

from   ciil,   hair. 
tumasg,       m.,       5417,       a       f  ray ; 

comhrag. 
tuir,   place,   set ;    (1)   5669,   ag  cur 

ort,    setting   on   thee,    attacking 

thee ;     (2)    402,    'g    a    chur    am 

meud,  increasing  it ;  5439,  c.  an 

ìslead,   to  lower.     (3)   c.    an   ìre 


(a)  3231,  make  prominent,  em- 
phasise,  declare ;  ach  ma's  a 
breug  no  firinn  e,  Cha  chuir 
mi  an  ìre  e  an  drasda,  W.R. 
66;  ri  uchd  barra  na  tuinno  'S 
tu  chuireadh  an  ìre  do  chainnt, 
M.C.  26.  (b)  taunt  with,  cast 
up  to ;  thòisich  e  air  na  nithean 
BÌn  a  chur  an  ire  d'a  nàbuidh ; 
(c)  find  f  ault  with  for ;  cha 
chuir  neach  gu  bràth  an  ìre 
dhuit  sin ;  oompare,  cha  deach- 
aidh  sin  an  ìre  dhàsan,  he  was 
not  pleased  with  that;  {d)  to 
assure  ono  that ;  chuir  e  an  ìre 
dhomh  gu'n  dèanadh  e  sin. 
(4)  4416,  c.  dh'  fhiachaibh,  to 
place  as  of  obligation,  to  in- 
sist ;  chuir  e  dh'f .  orm  gu'n 
(nach)  dèanainn  sud. 

cumhdaeh,  m.,  4203,  defence,  pre- 
servation. 

cumhduighim,  preserve,  roof  a 
building ;  4759,  lìfcf-  do 
chumhdaigh. 

cumhang,  m.,  6649,  a  defile ;  con 
and  ang-,  as  in  Lat.  ango, 
angustus. 

cumhdaidh,    4507,    inlaid. 

chunhhalach,  1933,  4148,  stead- 
fast,    constant ;     con-gahhala^h. 

cunghhdil,  3459,  keeping ;  now  ÌB 
Sc.    G.   cumail ;    con-gabhdil. 

cunnart,  m.,  2199,  5402,  doubt; 
157,  danger ;  Ir.  cuntahhairt, 
doubt,   perplexity,  danger. 

cunnradh,   m.,  471,   a  bargain. 

cwpaill,  m.,  5025,  5115,  the 
shrouds  of  a  ship. 

cwplach,  4982,  fuU  of  shrouds  of 
ships. 

curaidh,  5049,  exhausted,  weary; 
neo-churaidh  a  ceum  uallach — 
T.   290. 

curanta,  4512,  heroic;  from  cur- 
aidh,    a  hero. 

cùrr,  m.,  5772,  a  corner;  thug  an 
ite  chùrr  sgeuraidh  le'n  trèin 
as  an  t-sròin — T.   115. 

cuspair,  m.,  4886,  an  object,  a 
mark,  target. 


Faclair 


323 


dàicheiL    2630,    2701,    4124,    hand- 

some ;     Ir.    dòigheamhuil,    well- 

appointed :    decent. 
dàil,    /.,    1308,    a    tryst,    mecting ; 

2350,    'n    an    dàil,    near    them, 

about  them. 
dàl,  {.,  1299,  a  dispensation,  fate, 

lot. 
dail-chxMÌeh,  1791,  a  violet. 
dairehruaidh,  6893,  oak-firm. 
daithte,     daite,     3638,     coloured, 

painted. 
dallhhrat,     m.,     621,     a     blinding 

bandage;  na  speuran  fo  dhalla- 

bhrat— Duan.  104. 
dàmhair,   f.,   1811,   the   rutting   of 

the  deer. 
daol,  m.,  4821,  a  beetle. 
dath,    m.,   colour;    6096,   dean   d., 

blush ;      do     dhèanuinn     do     d' 

dhearg-sa  dath— Adv.  Lib.  MS. 

XLii.,  23. 
diahhadh,   m.,  6636,   a  soft  eross- 

place  between  two  lochs,  or  be- 

tween  parts  of  the  same  loch. 
deaehamh,     m.,     755,     the     tcnth 

part;   decimation,  thc  kiUing  of 

a   tcnth. 
deaehdadh.    m.,    1211,    the    act   of 

inditing.     dictating;      tha     mo 

chridhe  p'  d.  deagh  ni — Ps.  46, 

1:   Lat.  dirto. 
drnlo-gualain,    3057,    a    shoulder- 

brooch. 
deann.    {..   ha«te ;    50.    113   ,366,    'n 

an    deannaibh,    'nan    deann,    in 

hnt  hajite. 
deannan,    m.,    122,    a   small   num- 

ber;  cf.  deannag.  a  pinch. 
deanntrnfh,      f.,      4530,      flashing. 

•parking. 
dearganarh,  m.,  3029,   a  red-coat. 
dearrnMan,  m..  2974,  a  rustling. 
deihhtenr,     m..    2212,     a    dcbtor ; 

Eng. 
diilig,  2252,   dealings;    Eng. 
deiltrradh,   m..  3871,   gilding. 
drirean,    m..    2426,    injury.    loa.?; 

cha    bhiodh    dlth    ort    no    d.— 

Duan.  74 ;    fcar  a  dh'  eighcadh 

gach  d.   a  nuas — M.C    82 


dèis,   3019,    after. 

dcis,  5183,   see  dias. 

deiseil,  6545,  southwards. 

deisneil,  4964,  of  southern  aspect. 

dèistinn,  dèisinn,  i.,  1128,  abhor- 
rence,  awe ;  gun  tioma  gun  d. — 
D.M.  134,  49. 

deòradh,  deoiridh,  m.,  4197,  a 
pilgrim ;  4788,  5454,  a  stranger ; 
a  destitute  person ;  originally, 
an  exile,   outlaw ;    see  urra, 

deudach,  m.  f.,  1445,  6844,  the 
ieeth. 

deudgheal,    3124,    white-toothed. 

dhiuchd,  3331,  appeared,  came; 
W.  Ross — d.  an  comas  sin  'n  am 
dhàil,  p.  2;  da  dh.  uiieag  is 
smeòrach,  14 ;  is  ann  a 
dhiuchdas  mi  thairis  do'n 
gharran  leam  fhèin,  15;  d.  mar 
aingeal  .  .  ainnir  òg,  28;  d.  na 
buaidhean,  òigh,  mu'n  cuairt 
dut,  29;  an  uair  d.  an  dia  beag 
.  .  .  mu'n  cuairt,  50;  mar  ban 
dia  d.  o'n  athar  thu,  64 ;  amh- 
chunnan  (buttons)  gu'n  diochd- 
adh  oord  romp — T.  208 ;  diuc- 
adh,  coming  to,  prosenting 
oneself — A.  &  D.  Stewart, 
Gloss. ;  cf.  cha  do  theachd  an 
ceathramh  cuid  a  stigh — W.H.T. 
II.,  90. 

dialtng,  f.,  6352,  a  bat;  by-form 
of   ialtag,    Ir.    ialtòg. 

dias,  f.,  an  ear  of  corn ;  point  of 
n    blado;    5183,   dèis,   tips. 

dìg,  {.,  1773.  6423,  a  ditch ;  Eng. 
dyke. 

dìle,  {.,  694,  a  deluo'e;  6817,  gu 
dìlinn,  cver,  usually  in  nega- 
tive  phrases ;  equivalont  to 
"  gu   bràth." 

dìnhhail,  {.,  3653.  3706,  loss,  want ; 
Ir.   dioghhhdil,   damago,   want. 

dìorhaisg,  926,  implacablo ;  di, 
privato,   and   casg,   to  chcck. 

diogal,  100.  act  of  tickling ;  Eng. 
tickle. 

diol,  m.,  3809,  rocompense,  retri- 
bution,  usago  :  5560,  disponsing; 
4623,   ftatisfaction. 


324 


Bàrdachd  Ghàidhlig 


dìol,  5590,  requite ;  n.  dìoladh, 
860,  act  of  requiting. 

diomh,  diomhadh,  m.,  1122, 
hatred,   displeasure. 

diomhuan,  diomain,  6261,  not 
lasting,  fleeting,  transitory ; 
negative  of  buan. 

dìonach,  (1)  4977,  sheltered;  (2) 
6891,  water-tight ;  (3)  of  music, 
2842,  pìob  as  d.  nuall,  without 
breaks,  continuous,  fluent ;  so 
in  2890,  3260,  4414,  4946;  cf. 
troimh  na  tuill  fhiara,  nach 
dìonaich  na  meoirean — G.  89  ; 
(4)  6898,  stagh  d.  dualach,  a 
stay-rope,  firm  and  plaited. 

diong,  4534,  to.match;  diongfann, 
consuetudinal  present ;  f  rom 
*diongabhaim,  *diongf  ainn ; 
gus  an  deang  an  t-oighre  'na 
t'àite — G.  142  ;  dhiongainn  fear 
'san  dol  sios — Duan.   191. 

diorr,  m.,  2794,  a  spark  of  life — 
H.S.D. 

dìreadh,  m.,  (1)  1830,  act  of  sur- 
mounting,  getting  up  above ; 
dtr,  ascend :  (2)  act  of  exacting 
a  fine ;  nach  dèan  iad  unnsa 
dhìreadh  oirnn— U.B.  57:  M. 
Ir.  dire,  a  fine. 

dìsle,  f..  4913,  faithfulness,  loy- 
alty ;  by  metathesis  for  dìlse, 
from  dìleas ;   cf.   naisle,  uailse. 

dìsne,  m.,  6008,  6536,  a  die;  M. 
Eng.  dì/s,  dice. 

dtsneach,  1429.  diced. 

dìth,  f.,  1875,  bhith  dh.,  to  lack  ; 
'g  a  dh..  lacking  him. 

diù,  the  refuse  of  anything :  551. 
cha  bu  d.  leis,  he  would  not 
scorn. 

diùhhail,  3467,  4188,  5483,  see 
dìobhail. 

diùchair,  (1)  3609,  to  ward  off : 
(2)  drive  away ;  fhuair  iad  seòl 
air  bhur  d.— T.  5. 

diulannach,  diùlnach,  m.,  613, 
4984,  a  brave  man ;  Ir.  diol- 
maineach,  soldier,  from  dìol, 
pay ;    mercenarius. 

diùlanas,  m.,  3984,  bravery. 


diùthadh,      m.,      6317,      here,      a 

scruple,  niceness. 
do-hheus,     m.,     3351,     vice,     bad 

habit. 
dohhran,     m.,     2741,     an     otter; 

dohhar,  water. 
dohharanach,  4971,  rich  in  otters. 
dochar,   m.,   hurt,   damage ;    frora 

do-  and  cor,  state ;   cf .  sochair. 
doillead,      m.,      3731,      blindness; 

cuir  an  d..,   to  dim :    dall. 
dòineach,  603,  sad,  sorrowf ul ;    an 

cath  a  bha  d. — Duan.  69. 
doinionn,    {.,    3281,    a   storm ;    the 

opposite  of  soinionn. 
dol,  going;   3018,  an  dol  sios,  the 
attack,      charge      (the      regular 
term). 
dolar,  m.,  6376,  a  dollar. 
domhlas,     m.,     5891,     gall:      fion 
geur,  measgta  le  d. — Matth.  36, 
34 ;      do-mlas,      ill-taste,      from 
hlas;    O.Ir.   mlas,  taste. 
dòmhail,  6617,  stout,  bulky. 
donas,  m.,  3100,  the  devil :   dona. 
doìi-hìdh,  6520,  evil  of  food  :   don- 
diòchais,  G.  91 :  dooi-f  aighneachd 
ort,  Duan.  141 ;   don-bìdh  air  an 
t-seòl   a  bh'ann,   Duan.   177 ;    cf. 
dìth   bìdh    air   do   shròin-se,    T. 
167. 
donnalaich,     5793,     howling     like 

dogs ;   donnal,  a  howl. 
dorfjhach,  m.,  act  of  fishing  with 
hand     lines ;     Norse     dorg,     an 
angler's  tackle. 
dorngheal,       6907,       white  -  fisted 
(owing    to    the    strength    of   the 
grip). 
dorran,   m.,  3235,   vexation. 
dos,  m.,  1763,  tuft,  clump. 
dos,   m.,  6654,  the  hunter's  horn ; 
2304,  the  drone  of  the  bagpipe. 
dosgach,    m.,    3451,    a    calamity; 

Ir.  dosgdthach,  improvident. 
dosgainn,  f.,  536,   a  misfortune. 
do-ihraoghadh,  287,  inexhaustible. 
dragh,   m.,   5750,   trouble. 
draghadh,    m.,    97,    act   of    drag- 
ging,      tugging;       Eng.      drag, 
draw. 


Faclair 


325 


dreachmhor,   1837,  oomely. 
dreòs,  m.,  579,  a  blaze. 
driihleannach,      4414,      sparkling, 

twinkling:    dril,    a    spark ;     Ir. 

dhthh. 
drùchd,  2294,   an  oozing  drop. 
droilhe,  6005,  a  blaze? 
drofi,   driall,   dreoll,    m.,   5472,    a 

door  bar. 
dronnag,    {.,    5019,    a   small    back 

or  ridge. 
drùdh,  4236,  penetrate;   mentally, 

to  steal  on  one's  senses. 
drùidheaeh,  444,   penetrating. 
druineaeh,     m.,     4189,     a    skilled 

artificer,      especially      in      eni- 

broidery;   M.  Ir.  druin.  glic. 
dualr/uts,     m.,     1627,     1944,     25^5, 

4274,      hereditary      disposition ; 

dual,  an   hercditary  quality. 
duagmhor,    4648,    liberal,    bounte- 

ous. 
dubh,    6262,    to    blacken,    eclipso, 

distract;    cf.    gura    mise   th'  air 

mo    ghualadh    Mu    chara    nam 

fear,    &c.— G.    34;     is    mise    a' 

bhoan      bhochd      tha      air      nio 

sgaradh    air    mo    ghualadh,    '» 

air  mo  ghearradh — M.C.   260. 
dubharaeh,  3294,  shady. 
duhh-ghall,     4104,    4176,     4199,     a 

lowlander    with   no    tincture    of 

Gaelic  culturc. 
dubhlaehdaeh,    1238,    wintry. 
dubhthlan,     dùhhlan,     m.,     3217. 

4931,    a   challengc;    cuir   gu     1., 

to  challenge.  defy ;   cf.  tlàn. 
duUeang,  m..  5781.  dulso. 
duille,  f..  3019,  3760,  a  shcath. 
duinnead,     (.,     6688,     brownncss; 

donn. 
dul,  3102,  once  on  a  time. 
dùmhail,      4144,      bulky;       6868, 

crowded :    tha   an   latha  d.,   the 

day  ifl  closo. 
ffùn,  m.,  (1)  a  fort.  (2)  a  hill.  (3; 

4213.   a  dunghill. 
(lunaidh,    {.,    3802,    wo«,    mijifor- 

tune ;    3502.   g.   dunach. 
ditrdan,    m.,    3030,    6686,    a    dcop 

humming. 


dùth,    dù,    4203,    natural,    heredi- 
tary. 

eadradh,  m.,   1491,  milking  time; 

Ir.     eadarthra,     noon,     milking 

time;    eadar  and  trath. 
eagnaidh,   539,   4950,   expert,   skil- 

ful ;    laf/na,   wisdom. 
calacarach,  4940. 
ealadh,  f.,  a  tomb;  3748,  the  spot 

in    lona    wherc    the    dead    were 

placed  on   landing ;    see  n. 
ealadhain,   {.,   4189,   d.   of  ealadh, 

learning,     skill ;     used    now     as 

nom.     ealain ;     a    certain     man 

was    given    a    choice     between 

"  rath    gun    ealain,     no    ealain 

gun  rath," 
ealaidh,  {.,  548,  1572,  3243,  an  ode, 

nmsic. 
ealchainn,    {.,   3123,    3884,    5269,    a 

rack      for      weapons ;       E.     Ir. 

alchuing,    elchuing. 
ealtainn,  {.,  5615,  a  flook  of  birds. 
ealtainn,  {.,  3065,  a  razor. 
eang,      a     corner,      a     triangular 

object;       cognate      with      Lat. 

anguluK. 
eangach,  having  triangular  hoofs  ; 

6671,  hoofed,  nimble. 
eangladhrach,  3299,  having  angu- 

lar  hoofs. 
eararadh,  m.,  6687,  the  process  of 

parching  corn. 
earasaid,  {.,  3375,   a  wide  mantle 

worn   by   women. 
earb,  to  trust;   5689,  expect  (here 

tr.). 
earehall,      m.,     844,     misfortuno, 

cspecially    loss    of    cattle;     air 

and  call. 
earìaidh,  6368.   ready? 
eàrrarh,  {.,  5020,  5047,  the  hollow 

water-way     by     tho    side    of     a 

ship'a    dock ;    conij)uro    eàrradh, 

tho     hollow     lino    of     a     scar — 

Lowis. 
earradh,   m,,  dress. 
earraid,     m.,     485,     a     tip  -  staff, 

shorifT    officer;    cf,    Ir,    earrdid, 
{.,    an    error :     wandering ;     tha 


326 


Bàrdachd   Ghàidhlig 


maoir  is  earraidean  is  clèir  .  .  . 

ag  cur  bharantasan  glacaidh  an 

cèill — Duan.  181 ;  Lat.  erraticus. 
tarrghloir,    f.,    3626,    vain-glory; 

air,   and  glòir,  speech. 
earras,    m.,    784,    wealth;     *earr- 

adhas,     from     earradh,      dress, 

wares. 
earr-ite,  f.,  6544,  a  tail-feather. 
earrlann,   f.,   5023,   the  bottom   or 

bilge     of     a     ship ;      sruth     ag 

osnaich      bho      shloistreadh       a 

h-ea.rrlainn — A.M.  171;  gus  nach 

fàg  e  silo  an  grunnd  No  an  làr 

a  h-e— A.M.  178. 
eineach,   m.,   5944,  honour,   gener- 

osity,  bounty. 
eirbheirt,  f.,   5043,   excessive  use; 

E.    Ir.    airhert,    use,    practice ; 

air  and   htir,   heart. 
eire,   m,.,    a  burden ;    a  rìgh,   gur 

trom  m'  eire— G.  49. 
eireachdas,    m.,    2486,    handsome- 

ness ;     primarily,    an    assembly, 

Ir.  oireachtas,  and  it  may  have 

that  meaning  here. 
eirmis,    1739,    hit,    find    out;    air, 

and   root  of   mcas,   judgment. 
eirmseachd,    f.,    2175,    act    of   hit-- 

ting  on. 
eirthir,  oirthir,  ì.,  5855,  seacoast; 

in   Sutherland,   eilthir;   air  and 

tìr. 
■èis,    f.,   404,   2645,   hindrance,    im- 

pediment,      delay ;      80,      want ; 

cha'n  'eil  èis  mòine  an  Uibhist ; 

what     is     left;      tha     e     an     è. 

fha+hast,  "  he  is  stiU  living." 
eislean,    ra.,    436,    5033,    debility, 

grief;    an,  privativc,   and  slàn. 
èiteag,     {.,     a     white     pebble,     a 

precious     stone ;     6062,     a     f  air 

maid ;     Eng.     hectic,     from    the 

white    hectic    stone    used    as    a 

remedy    against    consumption — 

Martin,    Western   Islands,    134. 
eitigeach,        1277,        consumptive, 

t^asting ;    see   preceding. 
eitigh,    1274,    6587,    dreadful,    dis- 

mal,  fierce ;    O.   Ir.   ètig,  foul. 


euchdach,    3773,    4534,    5660,    6583, 

valorous,   of   mighty   deeds. 
eoin-bhùchain,       190,       melodious 

birds ;    "  eun  bùchainn,  a  melo- 

dious  sea-fowl  " — A.M. 
eudail,     f.,     5188,     cattle;      5166, 

m'e.,  my  treasure,  (the  primary 

meaning) ;     cf .     crodh,     wealth, 

cattU. 
euradh,  m.,  2553,  6608,   act  of  re- 

fusing;     a    refusal,    denial;    Ir. 

èaraim,   1  refuse. 

faghaid,  {.,  6646.   a  hunt. 
faghar,  m.,  4427,  a  sound ;  fo,  and 

gàir,   a  cry. 
faiche,  {.,  271,  1845,  a  green  near 

a  house ;    an   exercising   green ; 

ni  fhàsadh  feur  ùr  ar  th'fhaiche 

(on  thy  g.)   O  lèam   lùth,   &c. — 

— R.C.  II.,  321. 
faiche,    {.,    6279.    a    lobster's    bur- 

row ;    also  aice. 
faileas,  m.,  1511,  a  shadow. 
faillein,   m.,    1765,   6603.    a  suckter 

of  a  tree. 
fàinne,    m.,    3493,    a    ring    (f.    in 

H.S.D.  and  Arm.  ;   m.  in  McA. 

and  in  Ir.) ;    Ir.  fdinne,  dinne ; 

Lat.  àmis,  a  ring. 
fàire,   {.,   5579,   the   horizon. 
falachd.     folachd,    {.,     860,     5750, 

spite,    feud,    quarrel ;     thogadar 

an    sin    an    fholachd    Eadar    an 

dithis       ghaisgeach       threuna — 

D.G.    103 :    is   mairg   a   thogadh 

an  fholachd  'san  am — D.G.  109 ; 

b'àill  leis  an  fholachd  a  dhùsg- 

adh— D.G.    116;    gu   folachd   no 

gu  strith — Duan.   53. 
falasg,   m.,   733,   heather-burning ; 

fo  and  loisg. 
faobh,  m.,  6804,  spoil,  booty ;    Ir. 

fadhbhaim,     I     strip,     dcspoil ; 

O.   Ir.  fodh,  spoils  of  war. 
faohhachadh,     m.,     6864,     act     of 

despoiling ;    Ir.   fadhhhadh 
faohhadach,  m.,  the  carcass  of  an 

animal ;   cha  d'fhuaradh  ach  am 

f. — Lewis. 


Faclc 


327 


faohhar,   m.,   edge :    2031,   sloping 
edge;  f.  na  beinne,  the  sky-Hne 
iloping   up  to  the  summit;    Ir. 
faobhar. 
faoighe,    f.,    1519,    1539,    begging, 
thigging;  M.  Ir.  faigde ;  O.  Ir. 
foigde,  begging;  fo  and  guidhe, 
beg. 
faoileas,   m.,  580? 
faoifteach,  faoiUeach,   f.,  309,  2381, 
6320.  the  month  f rom  the  middle 
of    January    to    the    middle    of 
February. 
faoin,  4665,   weak ;    6769,   monadh 
f.,  sloping  hill  ground;    E.   Ir. 
fden,  fòen,  supinus,  sloping. 
faomadh.    m.,    2220,     by-form    of 

aomadh. 
faondradh,     m.,     3475,     a-wander- 
ing,   straying;    1711,   a  dhol   air 
f.,  ruined  by  neglect. 
faotaid,  f,,  6607,  c«nfcssion. 
fàradh,    a    ladder,    m.  :    5014,    the 

8hroud.s  of  a  ship. 
/d*.  828,  4366,  empty. 
1.  fàtach,  m.,   1666,   1812,   a   place 
void    of    habitation ;     a    wilder- 
ncss:    fàìt,   cmpty.       Sometimes 
hard    to   distinguish    from    (2). 
t.  fà$aeh,  ni.,  a  place  of  growth  ; 
grawy  place,  pasturc ;  2414,  gun 
sìol    taght«    am    f .    nam    foan : 
chs'n    'cil    m*    fheur   am    f.— G. 
121;    so   1232,    1263,    1361,    1402, 
1678;  fàf,  grow. 
fa*t)adh,    m,,    4987,    Bkclter,    the 
lee   sidc,   opposed    to   fuaradh  ; 
also,  taobh  an  fhasgaidh,  t.   an 
fhuaraidh. 
fàslaeh,      m.,      2987,      a      hollow, 
•avity ;   fà«,  empty,  and  -iach. 
fà»mhnr,  2604,   growing. 
fathunn,  ni.,  1293,  report,  floating 

rumour. 
feaehd,  m.,  3060,  timc  of  war, 
warfarc;  3823.  6581.  6912,  a 
warliko  cxpedition ;  6930.  an 
•xpedition  by  land  ;  117,  a  host ; 
3823,  gen.  fcachda ;  ^nnean  an 
fhf>nr-h(ln.  inalingering,  E.,  194: 
fiiiylifiill  fior  dhf'irpadh 


feachda,  rejected  men— Glen  B. 
40:  nach  bi  e  nàr  .  .  .  mis 
bhith  am  dhcireadh  feachd  air 
cach — Duan.  171 :  biadh  fir  as 
dèidh  feachda,  the  food  of  a 
shirker  or  a  weakling ;  pottage 
— Old  Stat.  Acc.  III.,  522,  n. 
feacadh,  m.,  2048,  act  of  bending, 
bowing,  giving  in  ;  Ir.  feacaim, 
1  bow. 
feadan,  m.,  5562,  a  tube,  the 
"  worm  "  in  distilling ;  uisge- 
beatha  nam  f.,  T.  16;  uisge-b. 
feadanach,  T.  28;  Ir.  fcaddn,  a 
pipe,  brook,  &c. 
fear-beairt,  m.,  5602,  the  man  who 
attends  to  the  gear  of  a  ship ; 
dh'orduicheadh  a  mach  fear- 
beairte,  A.M.  174,  which  see 
for  his  duties. 
fearbhuilleach,       1385,       inflicting 

manly   strokcs. 
feardha,  3094.  4773,   manly. 
fear-ealaidh,   m.,   3224,    a   man   of 

song,  poet;    4296.   pl.   luchd-e. 

fear-fuadain,  m.,  6395,  a  fugitive. 

fearghleus,     m.,     3631,     a     manly 

achievement;      a     dhol     gu     f. 

gaisge — A.M.    160;    cf.    a    dhol 

gu    foirghlcus    gaisgealachd — T. 

34. 

ftarrdhris,  earradhris,  {.,  5263,  a 

red   wild   rose,    dog   rose. 
feart,      m.,      286,      3682.      virtue, 

power;    Ir.  feart;   Lat.   virtus. 
feart-tarnach,  4952, 
feidhm,    {.,    5929,    effort,    service, 

necd ;   now  Sc.  G.  fcum,  m. 
fèilichean,  pl.  of  fèilcadh,  fèile,  a 

kilt. 
fèile,    {.,    1157,    &c.,    hospitality, 

generosity. 
FHll  Jìrtghdc,  {.,  S*  Bride's  Day, 
tho    second    day    of    Fcbruary; 
Candlcmas. 
Fèill  Eoin  Mòid,  {.,  3213,  Feast  of 
S*    John    of    the    Rood,     14th 
Septcmbcr. 
fi'innidh,    m.,   5628,    a   ehanipion ; 
Ir.  fèinnidh. 


328 


Bàrdachd   Ghàidhlij 


feòlach,   m.,   4120,   carnage;    5551, 
flesh;  from  feòl  and  hach,  from 
O.  Ir.  hongim,  I  break. 
feòladair,    m.,    3101,    a    butcher; 
the    name    earned    by    William, 
Duke    of    Cumberland,    on    ac- 
count  of   his    inhumanity    after 
Culloden. 
feòrag,    f.,    6323,    a   squirrel;    cho 
grad      ri      feòragan      Cèitein — 
A.M.,  179. 
feudail,   f.,   474,   cattle;    properly 

eudail ;    primarily,    treasure. 
feurlochan,     m.,     1777,     a    grassy 

lochlet;    a  lochlet  that  dries. 
fiach,    m.,    debt,    value ;    413,    ag 
cur  am  fiachaibh;    4416,   ag  cur 
dh'fhiachaibh,    asserting;    4673, 
value,  worth. 
Fiann,  m.,  4377,  a  Fenian,  a  war- 
rior ;   E.  Ir.  f  ian ;   cognate  with 
Lat.  vènari,  to  hunt. 
Fiann,  f.,  5972,  the  Fiann;    6919,- 

a  body  of  warriors. 
fiaradh,  m.,   3045,   air  fh.,   placed 

obliquely ;   Ir.  fiar. 
fiaraich,    feòraich,    3911,    ask,    en- 
quire ;     Ir.    flafruighim ;    O.    Ir. 
iarfaigim ;  iar,  back,  and  fach, 
from  E.  Ir.  faig,  said. 
fiath,     fèath,     m.,     191,     a    calm, 

sm»oth  water. 
fìdeag,  f.,  2945,  a  reed. 
fi-dreachdainn,    m.,    2750,     act    of 
ascertaining,  verb.  n.  of  fidrich, 
to  enquire ;   f  rom  fidir,  ask  ;    an 
d'fhidir  no  an  d'fhairich  no  an 
cuala     sibh — Rob     Donn;      mur 
tusa  nighean  righ  Grèig  Cha'n 
fhidir  mi  fhèin  co  thu— T.  171; 
ge  b'e  a  dh'fhidireadh  ar  rìin — 
D.G.  113;    Ir.  fidir,  know. 
fine,  6387,  more  elegant. 
fìnealta,  6348,  neat,  elegant. 
fìonfhuil,  i.,  pure  blood. 
Fionnghall,     5163,     a     Gaelicised 
descendant  of  the  Norsemen ;    a 
native  of  the  Hebrides  ;  opposed 
to    Dubhghall,    a    Teuton,    who 
has  no  Gaelic ;  see  Gall. 


fionntach,  m.,  423,  the  pile  on  th& 

body;    from  fionnadh,   pile. 
fireach,    m.,    3337,    high    ground ; 
the    part    of    a    hiU    below    the 
creachann       and       above       the 
leathad,  leacann  or  leitir. 
fiììhhaidh,  f.,  (1)  4713,  a  wood  ;   i» 
tu    an    ùrshlat    àluinn  .  .  .  de'n 
fh.  àrd  nach  crìon— W.R.  7 ;   (2) 
timber ;     ri    aodann    nan    crann 
fada     fulangach     f.— R.G.     82; 
diudha  na  fiuidh  bha  aig  Tubal 
Cain — G.   89 ;    an  f hiuidh  shean 
nach     dùisg    gean — G.     90 ;      (3) 
5426,     an     arrow ;      bhiodh     an 
t-iubhar    'ga    lùbadh    le    fiuidh- 
innibh  storach — T.   84;    iad  cur 
fhiudhaidh  le  deann  am  feoil — 
T.   113 ;    (4)   a  wooden  cup ;    làn 
na  fiùghaidh— R.C.  II.,  412;   (5> 
638,  a  plank,  ship's  timber ;  tha 
am  fiodh  innte  is  fearr  A   bha 
'san    àrd-choille    dhosraich :     1» 
math    a    leagadh    na    fiùbhaidh 
Tha    'na   h-urlar   cho  socrach — 
Cl.     na    C.     19;     (6)     a    chief;^ 
an     t-armunn     Sleiteach,     Fiui 
lasgurra       nan       geur       lann — 
A.M.    113   (Ist  ed.);    (7)   a   gun, 
rifle ;     le    d'    iùthaidh    ladhaich 
nach     diùltadh,     An     dèigh     a 
taghadh,     's     a    h-ùilleadh     o'n 
cheard — Duan.     62 ;     Ir.     fìodh- 
hhadh,    f.,    a   wood.       Compare 
larla   na   Fiughaidh,    R.C.    II., 
343,  382.     Hence  Fyvie.     (Simi- 
larly   Ir.    hiodhhha,    guilty   per- 
son,   enemy,   is  in  Sc.  G.   biùth-^ 
aidh,  sometimes  spelled  hiui.). 

fiùghail,  2236,  worthy ;  fiù, 
worthy. 

fiùghantach,  3853,  3926,  generous, 
liberal ;    fiù,   worthy. 

fiùghantas,  3914,  generosity ;  fiù, 
worthy. 

fiùrdn,  m.,  5962,  a  sapling ;  1101,. 
1958,  4597,  a  handsome  youth; 
f.  ùr  de'n  t-seann  abhall — Duan. 
76 ;  oompare  bile,  craobh,  fiùbh-^ 
aidh,     flea^gach,     gallT,     <?as,. 


Faclair 


32^ 


gasan,  gasradh,  geug,  slat, 
9onn,  all  used  metaphorically 
for  persons. 

fiathail,  3853,   princely,  noble. 

flathasach,  4268,  5094,  princely, 
majestic. 

fltasijach,  m.,  61,  a  youth;  cf. 
fiùran ;  flcasg,  a  wand. 

fleisdeir,  m.,  6348,  an  arrow- 
maker;  O.  Fr.  flechier,  through 
Scw  fledgear;    Eng.    fletcher. 

fliuchbhord,  m,,  5117,  the  plank  of 
a  boat  next  the  keel ;  keel- 
board. 

foehair,  6720,  presence;  am  f.,  in 
presence  of ;  Ir.  fochair ;  fo  aud 
ear,  from  euirirn,  I  place,  set. 

foehlamch,  4960,  rich  in  brook 
lime;  cf.  O.  Ir.  fochlocht,  sonie 
8ort  of  water  plant. 

foghnadh,  m.,  service,  sufficiency ; 
6620,  air  f.,  laid  aside,  passed 
away :  literally,  after  service : 
•  i/i'ritus ;  bu  mhòr  m'  earbsa  as 
hhur  foghnadh,  Ged  a  dh' 
fho^'hnadh  dhuinn  'san  àr — 
A.M.  109.  I 

foinnidh,  1931,  1969,  handsome;  | 
Macbain  compares  foinnich,  to  j 
tomper.  | 

foirm,     noi.Ho;      gu'n    cluinnte     f.    j 

bhur  gunnaichean — T.   30;    tog 

amaid  le  f.   i   (.i.   an  tosta)— T 

32;    chluinnte  f.   air  an  dannsn 

-T.  16.  j 

foirm,  6009,  fashion,  plan,  design  ; 
Lat,    formrt. 

foirmenlachd,   {.,  2828,   brisknes.^.      j 

foirmeif,  2898,  4403,  loud-sound-  I 
ing,  noiny :  foirm,  noise.  i 

foirmril,  4134.  brisk.  lively;  5535, 
Ktatcly:    foirm,  fuirm,   form. 

f^irne,  655,  a  brigade,  troop;  g. 
of  foireann,  used  a«  nom. 

foireann,  (.,  a  troop ;  6375,  chess 
men ;  the  comph>ment  of  « 
chesA-board ;  jw  5587,  fir  foirne. 

foirtreun,  4476,  very  bold ;  for, 
*'  super,"  very.  and   trcun. 

foÌMtinnrarh,  1085.  3177.  4678,  5386, 
calm  :    foi^,    rost. 


fùlach,  m.,  4067,  rank  grass  grow- 

ing  on  dunghiUs. 
folachd,  i.,  5392,  extraction,   line- 

age ;     fol-,    compositional    f  orm 

of  fuil,  blood. 
fonn,  m.,  19,  6716,  frame  of  mind, 

mood,     humour;      1252,     mood, 

aspect. 
fonnmhor,    1840,    cheerful,    lively, 

pleasant. 
forc,  f.,  2796,  cramp. 
foras,    m.,    4710,    inquiry,    know- 

lodge ;    Ir.    foras,    a   basis ;    his 

tory,  true  kncwledge. 
fothail,  {.,  177,  glec,  hubbub ;    for 

othail,   with   /   prefixed. 
fòtiis,  m.,  2900,  2993,  4068, .  ref use^ 

corruption. 
fraiyh,     f.,     828,     a     side     wall ; 

paries ;     Ir.    fraigh,    the    inside 

roof  of  a  house. 
fraoch,  m.,  5631,  6037,  anger;    Ir. 

fraoch,  fury. 
frasachd,     f.,     3041,     rain;     5598, 

attack;     M.     Ir.     fras,    shower, 

attack. 
freasdal,    m.,    attending,    waitiny 

on,    awaiting;    1547,    am    f.,    in 

expectation. 
friogh,   m.,    (1)    a  bristle,   hackle; 

(2)    anger ;     is    f .    air    an    f  hìor 

bhrùid— G.  298. 
frioghnil,  1922,  keen,  sharp, ;    lit,, 

bristly  ;  friogh,  a  bristle  ;  cf .  for 

meaning  colgail. 
frith-leumraich,  f.,  2971,  dancing; 

frith,    diminutive,    as    in    frith- 

iasg,      small      fry,      &c. ;      frith 

means  primarily  to,  side,  same 

as  ri. 
fròg,   l.,  5682,  a  liok'. 
frogail,  21,  blitho,  choerful ;  frog, 

lively. 
frois,  3700,  4467,  to  shake,  fall  off 

tho  stem  (of  apples,  corn) ;   723, 

besprinklo  (with  shot). 
fuaighcal,    m.,   scwing;    5117,   the 

seam  of  planks  in   a  boat ;    see 

sùdh. 
fuaimrarra,       229,       resounding; 

fualm. 


330 


Bàrdachd  Ghàidhlig 


fuaradh,  m.,  4465,  4987,  cold 
blast;  an  crann  nach  lùbadh  li 
f.— R.C.  II.,  317;  6903,  the 
weather  or  windward  side ;  dol 
san  f.,  beating  to  windward ; 
cridhe  an  fhuaraidh,  the  eye  of 
the  wind— A.M.  177;  see 
fasgadh. 

fuaraidh,  428,  4366,  cold,  fireless ; 
Ir.  fuardha. 

fuafhas,  6639,  an  uproar,  a  rout 
(Irish  meaning). 

fùcadh,  1561,  f ulling  cloth ;  luadh- 
adh ;  Ir.  ùcaire,  fuller ;  ùcadh, 
fulling. 

fuirhirneach,  m.,  5027,  a  strong 
man;  from  fuirhidh;  na  fuir- 
bidhnean  troma  treuna — A.M. 
169. 

fùididh,  (1)  3403,  the  coward's 
blow ;  (2)  a  f ugitive ;  chaidh 
ruaig  feadh  choillte  is  chùiltean 
air  gach  fùidse  dh'fhuirich  slàn 
— Duan.  55;  Lat.  fuge,  flee 
(imperat.).  In  cock-fighting, 
the  beaten  bird  was  called  a 
"  fugie  "  ;   hence  (2). 

fulachd,      1505,      a     carcass ;       is 
iomadh    f.    chaidh    'na   bhian- 
L.    na    F.    xviii.    b,    21 ;     fuil, 
blood  ;    cf .  folachd. 

fulag,  ulag,  f.,  1059,  5050,  a  block, 
pulley ;    Eng.   'pulley. 

furmailt,  furailt,  f.,  3941,  cour- 
tesy,   kindly  reception. 

gahh,  2778,  recite. 

^àhhadh,  m.,  5044,  peril  (stronger 
tkan  cunnart). 

gàhhaidh,  228,  390,  880,  1656, 
4714,  5201,  perilous;  g.  of 
gàhhadh;  '^f.  hunaidh,  taomh- 
aidh. 

1.  gahhail,  f.,  (1)  5663,  aot  of 
taking ;  soirbh  go  bràth  g.  an 
gill— R.C.  II.,  244:  (2)  5094,  act 
of  harnessing,  ?  breaking  in ; 
cf.  tà  an  capull  gabhta,  the 
borse  is  harnessed — Din. :  (3) 
1972,  3650,  4901,  carriage,  bear- 
ing,    behaviour,    demeanour ;    is 


binn     do     chomhradh     is     grinn 

do  gh.— Duan.   167;    bu  shiobh- 

alt  fìorghlic  do  gh. — Duan.  199; 

(4)    3286,    a    sweep    (of    an    up- 

land) ;    (5)  the  course  of  a  ship ; 

chumas    gu    socrach    a    g.,    gun 

dad    luasgain — A.M.    173. 
2.  gahhail,  f.,  50,  3557,  5197,  5664, 

act  of   singing. 
gadhar,  m.,  2082,  4933,  6071,  6648, 

6723,    6728,    a    hunting    dog,    a 

hound ;      gadhair-chatha     thèid 

mar   shaighid — A.M.    161. 
gagan,   m.,    a  cluster ;    6665,   gag- 

anach,   clustering. 
gaihhtheach,  gaihhteach,  m.,  6084, 

a  person  in  want,  a  craver. 
gailbheach,  241,  309,  stormy,  tem- 

pestuous. 
gàinne,    f.,   4896,    5549,    an    arrow- 

head. 
gàir,  f.,  240,  a  shout,  outcry  ;  nach 

tiomaich     le     g.      chuaintean — 

A.M.  177. 
gàir-hhàite,   {.,   5939,    a   drowning 

cry. 
gàireach,    2927,    roaring,    resound- 

ing. 
gàirich,  f.,  5559,  a  loud  crying  (as 

of  sheep   and   lambs) ;    4469,   ag 

gàrthaich. 
gàirthonn,     {.,     4834,     a     roaring 

wave. 
gaiseadh,     m.,     1904,     2900,     5142, 

5971,    a    shrivelling,    withering ; 

a   defect :    cha   robh  beairt  gun 

gh.— A.M.  184. 
gaisgeanta,  3297,  valorous  ? 
gal,  m.,  3447,   weeping. 
galan,   m.,  6377,   a  galloti ;    Eng. 
galan,  m.,  6648,  noise,  baying. 
Oall,  m.,  (1)  a  Gaul,  (2)  a  Norse- 

man,      as     in      Innse-Gall ;      (3) 

1482,  6733,  6809,  a  Saxon,  Low- 

lander ;    see   Fionnghall. 
Oallhhodach,      6392,      *,     lowland 

carle. 
gallan,    m.,     a    scion,    a    branch ; 

631,      a     hancisome     man ;      cf. 

fiiiran. 


Faclai) 


331 


ffaoid,  f.,  4478,  a  blemish. 

ffaoir,  f.,  2896,  2931,  a  thrill;  3686, 
a  cry  of  pain. 

ffaoirieh,  f.,  2974,  a  thrilling 
sound. 

ffaoth-ehuartain,  {.,  4464,  a  whirl- 
wind. 

ffaothaire,  m.,  2968,  the  raouth- 
pieco  of  a  bagpipe. 

ffar  an,  6073,  although  not;  gar 
an  d'fhuair  e  foghlum— T.  207 : 
gar  an  dean  mi  pilltinn — T. 
325;  gar  am  marbh — Duan.  101 ; 
so  T.  86,  376;    Duan.  73,  74. 

ffarhhlaeh,  {.,  5539,  rough  ground ; 
garbh  and  -laeh. 

ffarrail,  6353? 

ffart,  m.,  3275,  standing  corn. 

ffagfjan,  m.,  3297,  a  small  tail ;  r 
ridge  running  down  from  a 
plateau  and  narrowing  to  the 
vanishing  point. 

ffasradh,  m.,  638,  &c.,  a  company 
of  young  men ;  a  crew ;  collec- 
tive,  from  ga*,  a  shoot,  scion, 
young  man ;    cf.   fiuran. 

ffathan,  m.,  a  little  dart;  2977, 
a  small  flag-staff. 

fftall,  m.,  1092,  4175,  5103,  a 
wager,  a  plcdge;  leis  a  bhuidh- 
inn  roimh  *n  rùisgtc  na  gill ;  Is 
math  lùbadh  tu  pic  .  .  .  An  am 
rùsgadh  a'  ghill— S.O.  30a;  for 
"  stripping  the  pledge,"  see 
Dote  on  5103:  cha'n  'eil  aon 
de'n  àl  ao  Gheibh  barr  ort  'sna 
gill — 8.  434;  gun  leòn  gun 
•gim,  gu  brath  cha  phill  Gua 
an  tèid  na  giU  a  chur  Ico — S. 
498:  b'ann  de  t'fhasan  .  .  . 
Hhith  cur  bhòd  is  gcall  rèis  ri 
da^^ine  uaijile — T.  278;  soirbh 
gu  bràih  gabhail  an  gill— R.C. 
II..  244;  claidhcamh  mar  Mhac 
an  Luinn  an  gleo  gill — Adv. 
Lib.  MS.  Lii.,  4,  b. :  is  beacht 
nach  berthar  a  mach  Do  gheall 
ar  lùth  no  ar  làmlrach — ih.  33,  b. 

ffeanarhas,  m.,  2091,  mirth. 

ffenrradharm,  m.,  1659,  an  en- 
graving  of  arms ;  coat  of  armn. 


geihnigh,  4950, 

gcire;   f.,    acuteness ;     4953,    over 

sharpness  in  music. 
giisgeil,   1797,   a  roaring. 
geug,  {.,  3324,  a  branch,  a  young 

woman ;   cf .   fiùran ;    Ir.  gèag. 
geurchuis,  {.,  5883,  subtilty,  saga- 

city. 
geurfhaclach,  540,  witty. 
giamh,  {.,  5945,  a  blemish. 
gille-màrtuinn,   m.,   1501,   a  fox. 
giobach,  1721,  spry,  active ;  sgiob 

alta ;     (different    from    gibeach, 

giobach,     hairy,     shaggy ;      Ir. 

giobach). 
gìogan,  m.,  2392,   a  thistle. 
giuig,  {.,  2837,   a  drooping  of  the 

head  to  one  side. 
giullach,    3309,    full    of    lads;    Ir 

giolla;    Sc.  G.  giullan. 
giùran,  giodhran,  m.,  1018,  a  bar 

nacle ;    Ir.   giodhrdn. 
giìithsach,    1421,    a   fir   wood ;    Ir. 

giumhasach ;   E.  Ir.  gius,  pine. 
glac,    {.,     (1)    the    hollow    of    the 

hand;    (2)  5284,  6339,  a  handful 

of    arrows ;     dorlach ;     (3)    4888, 

5545,    a    quiver ;     dorlach ;     glac 

throm    air   dheagh   laghadh  ort 

— Duan.    109 ;     glac    an    iubhair 

ann  am  bianghlaic — T.  380;    so 

Ir. 
glaodh,     1174,     adhere;      glaodh, 

glue;   Ir.  glaoidh;   E.  Ir,  glded. 
glas-làmh,    {.,    6470,    a    handculT; 

g.-charbaid,    lock-jaw,    G.    190; 

g.-ghuib,   a  gag,  T.   204;    A.M. 

129      (Ist      ed.) ;       conghlas,      a 

muzzle,   Inv.   S.S.   Tr.  24,  356. 
glas,  gray,  green ;   4178,  Gàidhoal 

g.,  young  G. ;   cf.  glas  ghillo,  a 

young  lad  ;•  so  Ir. 
glasradh,  m..  3081,   lea ;    Ir.  glai- 

raidh,  {.,  vcrdure,  greens ;  glan, 

greon,    an(l-n/r7/t.    colloctivo. 
glfus,  m.,  1920,  4253,  gen.  gleois, 

5797,  5847,  trim,  activity ;   6344, 

air    a    g.,    fitted,    in    trim ;    Ir. 

giy*as. 
gìiorair,   m.,  553,   a  wise  man ;    a 

philosophcr. 


332 


Bàrdachd  Ghàidhlig 


glòir,  {.,  (1)  2639,  4436,  glory :  (2) 
2633,  2733,  5891,  6728,  6809, 
speech;  is  searbh  a'  gh.  nach 
fhaodar  èisdeachd.  In  4436 
there  is  a  play  on  the  double 
meaning ;    so  Ir.  ;    Lat.   gloria. 

glug,  m.,  1782,  a  swallow-hole ; 
primarily,  a  gurgling  noise :  so 
Ir. 

glum-ag,  f.,  1781,  a  puddle,  wet 
pit. 

gnàiseach,  2413,  see  gràinnseach. 

gnàsalachd,  f.,  1259,  usual  oondi- 
tion ;    gnàsail  and  -achd. 

gmomhadh,  m.,  5012,  action :  Ir. 
gniomhaim,   I   perform. 

gnogach,  876,  pettish,  peevish : 
gnoig,   a  surly  frown. 

goil,  {.,  2885,  prowess,  conflict : 
Ir.  goil,  gail :  Ir.  gal,  valour, 
war:   hence  Galatnc. 

goileam,  m.,  2973,  prattling : 
gothlam,,  guth. 

gòrsaid,  {.,  4069,  5730,  a  gorget, 
cuirass ;    Eng,   gnrget. 

gothadh,  m.,  2918,  a  stately  or 
smart  gait. 

gràhhaiìt,  {.,  5951,  a  steel  hoad- 
piece ;  chuir  thu  a'  ghrabhailt 
chruadhach  air  gruaig  nan 
ciabh  amalach— E.  179 :  bhiodh 
gràbhailt  mhath  chinnteach  ort 
A  dhìon  do  chinn  an  comhraig 
— Duan.  109:  gràbhadh.  engrav- 
ing :  gràhhalta.  engraved ;  Ir. 
grdhhail,   act  of  engraving. 

gradan,  m.,  1903,  rigour,  danger ; 
grad.   hasty :    Ir.   grod,  grad. 

gradcharach,  4930:  quick  turning, 

...nimble. 

graide,   {.,  85,   hastiness. 

gràin,  {.,  4439,   sulky  look. 

gràinnseach,  gnàiseach,  m.,  2413, 
corn ;    5880,   a  grange. 

gràisg,  ì.,  3429,  the  rabble ;  Ir. 
grdisg,  gramhasg. 

grathunn,  m.,  2131,  5606.  6641, 
6829,  a  space  cf  time. 

grcadan,  m.,  3867.  a  low-burning 
fire. 


greadhaii,  m.,  578,  a  jovial  band ; 

an   uair   a  chuirte   leat   faghaid 

Bhiodh  àrd  uaislean  le  greadh- 

ain— Duan.  197. 
greadhnach,    cheerful ;    329,    mag- 

nificent ;      le     greadhnachas     is 

glòir — Ps.  45,  3;    greadhan;   Ir. 

gteadhnach,   exulting. 
greann,    m.,    198,    ruffling    of    the 

plumage ;      rising     of     a     dog's 

hackles ;       dh'     èirich      g.      air 

(Bhran)  gu  cath— D.G.   138;    cf. 

friogh  :    Ir.  greann,   a  beard. 
greanntaidh,     34,     ruffled,     surly ; 

grearnì. 
grcanta,     4706,     neat,     beautiful ; 

Ir.  greanaim,  I  engrave. 
greas,     to     hasten,     urge ;      5756, 

greasta,      pret.       passive :       Ir. 

greasuighim  ;   M.   Ir.   grcssim. 
greòd,    m.,    106.    a    band ;     in    E. 

Ross,   sgriod. 
grtd,  {.,  2790,  substanco,  quality; 

grit. 
grin/ì,    4185,    accurato,    exact ;     so 

Ir. 
grinne,   {.,  5813,   exactness ;    g.  na 

gaoithe,    a    wind    that    is    just 

right. 
grinneas,  m.,  4442,  fine  ncat  work. 
gruag,   {..   4564,    5168,    5266,    5344, 

5423,    the   hair   of   the   head :    a 

wig :   .so  Ir. 
gruagarh,     f.,     3858,     a     maiden 

(whose    hair    i.s    bound    only    by 

the      snood,      as      opposed      to 

hrèideach,     a    married    woman, 

whose  hair  is  covered  with  the 

coiff  or  kertch) ;    gruag. 
grunnach,     176,    act    of    sounding 

water. 
gual,  1849,  for  gu.alainn,^\iO\x\àQr; 

Ir.    gvaln. 
guamarh,  1555,  neat,  comfortable. 
guanach,   4986,   giddy:    &o  Ir. 
gucag,     {.,     a     bubble ;      5014,     a 

bumper. 
guth,  m.,  5418,  an  aon  ghuth,  the 

suprcmo     voice :     the    voice    of 

God  :    Ir.   guth. 


Faclair 


333 


gMth-cinn,    m.,    1555,    voice;     cf. 
ceòl-cluaise. 

toZ,  f.,  1281,  a  season. 

iall,  f.,   a  thong;    191,  i.  de  lach- 

aibh,    a   string   of    wild    ducks ; 

so  Ir. 
iargain,    f.,    3516,    pain :    air   and 

gon,   wound. 
iargalta      738,       2407,       churlish, 

surly ;      Ir.     iargcùlta,     remote, 

churlish,    from    iargcùil,    a    re- 

mote  comer,  a  backward  place. 
initg,  m.,  209,  a  reproach;    (f.   in 

the      Dicts.);      O.      Ir.      insce, 

speech ;    root  sec,   say ;    whence 

eaisg,  toirmiag. 
inneal-ièididh,  m.,  313,  a  bellows. 
innteag,  1249,  little  haugh,  green 

spot;    innis,  island ;    haugh. 
innsgin,  (.,  3087,  courage,  mind. 
inntinneach,       18,       2805,       high- 

spirited,   hearty. 
Innse  Gall,  the  Hebrides. 
iola,  {.,  84,  a  fìshing  bank ;  a  fish- 

ing  rock  on  shore. 
iomadaidh,  636.  a  multitude. 
Umain,  {.,  5713,  a  driving :   E.  Ir. 

innnagim,  from  m-,  about,  and 

Offim,    I    drive:     cognate    with 

Lat.   amhàges,   from  amhi,   and 

ago,  I  drivo. 
iomairt,  {.,  30,  3679,  5712,  a  game, 

gaming:    E.    Ir.    imbert,    from 

im-  and  herim,  I  bring. 

mchore,  m.,  2146.  regards,  salu- 

'ation:  Ir,  iomchomharc  \  O.  Ir. 

'omchomarc,  an  enquiry,  saluta- 

'ion. 
i',inrachadh,    m.,    4396,    bearing: 

iomraich,  carry. 
ion,   2672,    (ìt,    meet;    cha'n    i.    ni 

'sam  bith  a  dhiùltadh— 1  Tim. 

4.  4 :  so  in  oompounds :  ion- 
■■/">fia,  fit  to  be  praised,  laud- 

•.:1m.    Ac. 

r'iifarh,  2725,  ingenious;  ceòl 
iorailteach  ait— R.C.  II..  339; 
ceol  iorailtcach  driothlannach 
liuUh — ib.     340:     a'     seinn     an 


fheadain    ioraltaich — A.M.     17; 
air  and  alt,   a  joint. 

iorram,  m.,  133,  5396,  a  rowing 
song;  i.  àrd-bhinn  shuas  aig 
Eumann  Ann  an  clèith  ràmh 
bràghada — A.M.  164;  air  and 
ràmh,  oar. 

iosgaid,  f.,  1831,  the  hough,  baok 
of  tho  knee;    Ir.  ioscaid. 

lotadh,  m.,  2519,  thirst;  Ir.  iota, 
a  devouring  thirst,  g.  iotadh. 

tre,  {.,  3231,  progrcss,  degree  of 
growth ;    see  cuir. 

't.slead,  m.,  5439,  lowness;  cuir  an 
ì.,   bring  low :    iosal. 

i.sncach,  f.,  5277,  a  rifled  gun. 

iubhar,  m.,  5540,  yew ;  5067,3097, 
5278,  6058,  a  yew  bow;  Ir. 
iubhar,  a  yew. 

iubhrach,  f.,  (1)  639,  5818,  a  barge, 
trim  vessel :  gu'n  cuirte  an  i. 
dhubh  dhealbhach  an  àite  seòl- 
aidh— A.M.  168:  (2)  a  fair, 
handsonie  maid :  an  i.  Anna 
Nic  Phàil— C.D.  94:   iubhar. 

iùl,  m.,  818,  a  oourse;  Ir.  iùl, 
knowledge,  guidance. 

iùlchairt,  {.,  4806,  a  oompass:  Ir. 
iùl-chairt,  a  chart  for  sailing; 
see  cairt-iuil. 

iuchair,  {.,  key :  with  5899  cf. 
iuchair  nain  bard,  rìgh  nam 
filidh— Duan.  114:  i.  ghliocais — 
T.  248;  i.  ghlèidhe  nach  dìob- 
radh  'nan  càs  iad— T.  266. 

labhar,     229,      loud,      loquacious ; 

common    as   stream   name,    both 

here     and     on     the     Continent, 

where  it  appears  now  as  Laber, 

Lebor,    Gaulisli    Labara. 
lachag,     {.,     1453,     a     little     wild 

duck  ;   lach  ;   Ir.  lacha. 
làdach,    m.,    681,    volleying;    làd, 

Eng.  load. 
ladar,    m.,    6318,    a    ladle;     Eng. 

ladle,   hy   dissimilation. 
laghadh,   ni.,  4430,   act  of  putting 

in  order,   playing   (strings) ;    cf. 

air    lagh,     ready    strung    as    a 

bow;    ìagh,   law. 


334 


Bàrdachd  Ghàidhlig 


laimhrig,     lamraig,     f.,     1053,     a 

landing  place;   N.  hlad-hamarr, 

loading    rock,     pier;     Shetland 

Laamar. 
làmhach,    m.,    680,    1632,    2568    (1) 

casting    of    spears ;     (2)    volley ; 

so  Ir.  ;   làmh,  hand  ;  cf .  làdach  ; 

hence     Achadh     na     Làmhaich, 

near  Callander. 
làmh-dhearg,    f.,    3900,    5144,    the 

Red    Hand    of    Ulster,    also    of 

the  Macdonalds. 
langa,     {.,     119,     a     ling;     Norse 

langa. 
lann,  f.,  440,  1855,  a  blade,  sword ; 

5047,   a  plate,    a  washer;    cha'n 

'eil  calp   innt'  gun  lann   air   'S 

e  gu  teann  air  a  chalcadh — Cl. 

na  C.  20;   the  primary  meaning 

is     something     flat ;      cf .     Lat. 

lamina,   a  thin   piece  of  metal, 

&c. ;    a  plate,  saw-blade,  sword- 

blade. 
lannair,  lainnir,  {.,  530,  a  gleam- 

ing,   glitter ;    Ir.   lainnir. 
lanndair,    3125,    6564,    a    lantern ; 

Eng.   lantern. 
lasag,    {.,    2984,     an     incitement; 

las,   kindle. 
lasan,    m.,    5590,    angcr,    passion ; 

Ir.   lasdn;   las,   kindle. 
lasgar,   m.,   2860,   sudden  noise. 
làthach,   {.,   1784,   mire,   clay ;    Ir. 

lathach ;      oognate      with      Lat. 

latex,  liquid. 
leac,  {.,  a  cheek,  6092,  d.  leacainn. 
leadairt,  liodairt,  m.,  1854,  act  of 

mangling ;    v.   n.   of  leadair. 
leadan,  m.,  6374,  a  tune;   a'  seinn 

mo    leadain    air    gach    bacan — 

A.M.   73;    Ir.   leaddn,   a  litany ; 

Gr.-Lat.   litania,  litany. 
leanhaidh,    5903,    innocent,    guile- 

less,  ingenuous ;   leanhh,  in  sense 

of   ai^   ingenuous,    guileless  per- 

son,    is    common    in    the    older 

poetry ;  oompare  Eng.  childe  in 

ballad  poetry. 
learg,   {.,   4748   (title),   a  plain ;    a 

slope,  declivity;   so  Ir. 


learg,    learga,    {.,    189,   the   black' 

throated  diver. 
leasaich,  5078,  augment,  fill ;    liter- 

ally,    improve ;    Ir.    leasuighim, 

I  amend ;   leas,  profit. 
leathtaohh,    m.,    3207,    6094,    one 

side. 
leathar,    m.,    leather;    6428,    skia 

(common    in    Irish) ;     borrowed 

by  Teutonic  from  Celtic. 
lèihh,  4008,  levy,  lift. 
lèihhidh,    {.,    4691,    a  race,    multi- 

tude ;     levy ;      an     uair    thogas 

Uilleam    lèibhidh    Gu'n    èirich 

an  cabar  ort — T.  25. 
lèidigeadh,    4572,    act    of    convoy- 

ing ;    cf.    "  leading  "   corn,   i.e., 

conveying   it   from   the   field  to 

the  stackyard. 
lèigheann,     m.,     5882,      reading; 

learning ;   Lat.  lego,  legendum. 
lèine-chrios,  {.,  4550,  an  intimate, 

attendant,    bodyguard ;    cf .    mar 

lèine-chneas   aig   a  brathair — T. 

19 — the    true    form ;     "  the    gar- 

ment  next  to  the  skin.." 
lèir,  clear ;    so  Ir. 
lèireadh,  2480,   act  of  tormenting, 

paining ;    v.n.  of  lèir,  to  pain; 

Ir.  lèir,  ruin ;  lèirighim,  I  beat, 

subdue. 
leug,    m.,   1622,    a  precious  stone, 

jewel ;    Ir.   lèag. 
leugh,     read ;     4523,    5475,    learn, 

practise ;       mi      leughadh      mo 

chunnairt— M.C.      243 ;      Domh- 

nallach  nach  1.  an  giorag — M.C 

243 ;    Ir.   lèighim  ;    Lat.   lego. 
leus,  m.,  a  light,  a  torch ;   6533,  a 

blister ;    Ir.   lèas,   a  bright  spot, 

a  ray. 
liagh,   m.,    1024,   the  blade  of   an 

oar ;     see    n. ;     Ir.     liaghan,     a 

trowel ;    cf .  Lat.   ligula,  a  spoon, 

ladle;    Eng.  lick. 
lighlais,    1775,    pale-cbloured ;     Vi, 

sheen,  colour. 
linne,   {.,  29,   185,  part  of  the  sea 

near   the    shore ;    bay ;    d.    linn- 

idh ;    Ir.  linn ;   linntidhe  ruadha 


Faclair 


335 


na  fairrge,  the  brown  waters  of 

the  sea— Din. 
linne,  l.,  3709,  5548,  6078,  a  brood ; 

sinn  mar  linne  gun  mhathair — 

S.O.    77a;     dat.    linnidh ;    thug 

dhinn   ar  n-iteach  's  ar  linnidh 

— T.  17. 
nomhta,    2648,    4187,    4196,    4218, 

5284,     polished ;     Ir.     liomhtha, 

faom   liomhaim,    I    polish ;    cog- 

nate  with  Lat.  lima,  a  file. 
Itomharra,    2009,    5141,    polished, 

glittering. 
lobhar,  m.,  6648,  a  sickly  person, 

a    weakling;    Ir.    lohhar ;    lobh- 

aim,  I  rot. 
loeradh,  m.,  6291,  act  of  planing ; 

Norse    lokar,    Ag.    S.    locer,    a 

plane. 
lòd,  m.,  5802,  a  load,  cargo;  Eng. 

load. 
lòdail,  6359,   bulky,  stout;    dòmh- 

ail:   lòd. 
loghmhor,  2805,  3024,  3492,   preci- 

OU.1,      brilliant,      excellcnt;      Ir. 

lòghmhar,  preciou.s. 
lom-pitt,    m.,    4488,    penury ;    lom, 

bare. 
lòn,  ra.,  a  meadow;   marsh ;   1367, 

a  small    brook,    especially    with 

marshy  banks:   tha  bean  agam, 

is  tha  tigh  again,  is  tha  lòn  an 

oeann  an  tigh  agam,  is  mo  loino 

salach  grannda. 
lon,  m.,  5817,  food;   »o  Ir. 
lòn,  m.,  6895,  a  rope  of.raw  hide ; 

in  the  Dictfl.  lon. 
I'trg,    m..    track ;    5690,    *n    an    1. 

after  them,  on  account  of  theni : 

-•    ìr. 

''.    1880.    full    cloth,    see    n. : 
*.   Iuaidht4>,   fullod. 
It'tuih,   m.,   2734,   6040,   mention : 

Tr.    lundhaim ;    root   an   in   Lat. 

faudo.   praiiie. 
luaineaeh,  1389,  restless.  volatilo : 

Ir.  luaimneaeh ;  E.  Ir.  luamain, 

flying. 
i'inithtnd.   in..   3422.   <)uicknevM  :  »> 
Ir 


Luan,  {.,  Monday ;  5553,  l.-chàsga^ 

Easter      Monday ;       là      luain, 

Doomsday ;       Lat.      luna,      the 

moon. 
luasgan,   m.,   2095,   tossing,   think- 

ing. 
luathair,  m.,  2098, 
lùb.,   f.,    (1),    a   bend;    5032,   6908, 

dh'iomradh    1.     air    a    h-àlach, 

would      make      her      oar-banks 

bend ;      (2)     a     youth ;      a     lùh 

ghasda  a'  chruadail — T.  85. 
lucharmunn,    m.,    5024,    a    pigmy, 

a  dwarf. 
luchd-ealaidh,  6019,  poets,  men  of 

song. 
luchd-tighe,     5032,     men     of     the 

chief's    household;     6408,    6442^ 

folk  of  one  sept. 
luideach,     rugged ;      3284,      tufty, 

shaggy  :    molach  ;    so   Ir. 
luinncag,    {.,    143,    1186,    1267,     a 

ditty,    burden   of   song,   chorus ; 

Ir.   luinneog,   a  song,  chorus. 
lughadh,  5543,   soe  laghadh. 
luisrcadh,      m.,     628,      wealth     of 

herbage ;    lus  and  -radh,  collec- 

tive. 
lunn,    3895,    I.    air,    invade ;    5418, 

pressing  on :    compare  lunnadh,. 

an    invasion :     a    pressing    on — 

A.M. 
lùth,  {.,  5753,  a  sinew ;   Ir.  lùth,  a 

nerve,   vein,   tondon. 
liithmhor,      1841.      vigorous;       Ir. 

lùthmhar,   Ixtth,    pith. 

mar-alla,  mac-tnìla,  4367,  echo,. 
litorally,  son  of  rock  ;  all,  cIifF; 
cf.  ino  dhòigh  fru'n  doachaidh 
Mac-nan-creag  O  bliith  froag- 
airt  nmr  bu  chòir — W.R.  2;  Ir. 
viar-alla,    mac-thaUa. 

maramh,  macaomh,  m.,  4868,  5599, 
u  youth ;  Ir.  mncaomh ;  mac- 
ond  raomh.  i.c,  a  goodly  youth. 

ni'trnnta,  3945.  5155.  meek,  mild ; 
is  honnnaic-litn  na  daoino  m.-- 
Mntth.  5,  5:    Ir.   macanta. 


53H 


Bàrdachd  Ghàidhlig 


Mac    na    praisich,     772,     whisky, 
"  son  of  the  pot  "  ;   praiseach,  a 
pot;    from  jìrais,  brass. 
macnas,  m.,  4233,  4398,  4440,  4867, 
wantonness,     sport,     mirth :      so 
Ir. 
macraidh,  i.,  4772,  youths;   O.  Ir. 
macrad ;    mac  and  radh,   O.   Ir. 
rad,  collective  suffix. 
mac-samhail,  m.,  4742,  5615,  like- 

ness ;   so  Ir. 
màdar,     m.,    1152,     madder;     the 
colour  produced  therefrom ;    Ir. 
madar. 
^aghar,  m.,  97,  6711,  an  artificial 
fly  for  fishing ;    Ir.  maghar,  fish 
fry;   artificial  bait  for  fish. 
màille,   {.,   1624,   a  coat  of  mail ; 

Eng.   7nail. 
maillead,      m.,      3730,      slowness; 

mall. 
maistreadh,  m.,  249,  churning ;   an 
fhairge    'g    a   m.    is    'g    a   slois- 
treadh — A.M.  182  ;  Ir.  maistrim-, 
I   churn. 
màl,  m.,  5527,  6043,  rent;   mac  a' 
mhàil,     a    rent-payer ;     cha    b'e 
fuath    mhic    a'    mhàil    fear    do 
ghnàth— T.    230;     Ag.    S.    mdl, 
tribute,   black-wa?7. 
malairt,   {.,  4104,   4298,   exchange, 
present;    glac  gheal  a  mh.  nan 
crùn — M.C.    341 ;    so    Ir. 
~mall,    slow    moving ;    3340,    calm, 
modest;     of    eyes,    opposed    to 
luaineach ;    so  Ir. 
mall-rosgach,  6661,  calm-eyed ;   Ir. 

mall-rosg,  a  slow-moving  eye. 
mànran,  m.,  514,  a  tuneful  sound  ; 

Ir.   manrdn. 
maoidheadh,  m.,  5588,  bragging ; 
Ir.      maoidhim,      I      announce, 
boast. 
maoim,   viaidhm,  {.,  701,  a  burst, 
eruption  ;   Ir.  maidhm,  a  breach, 
eruption,  rout. 
■maoim,     6360,     be     afraid ;     from 

maoim,  above. 
■.maoiseach,  {.,  2156,  a  hind ;   maol- 
sech,   hornless  one ;    -sech,   fem. 


suffix,    e.g.,Gaillsech,     a    Saxon 

woman. 

maothchrith,  {.,  361,  a  quivcring. 

7nar,  1273,  mar  cheud,  a  hundred 

times:      b'fhearr     leam     uam     e 

mar  cheud — T.   45 ;    naoi  naoin- 

ear    mar    sheachd,    seven    times 

nine    enneads :     corresponds    to 

Ir.  fd,  in  fà  dhò,  fà  thri,  &c. 

marbhphaisg,  {.,  a  death  shroud ; 

3890,     m.      air,     woe     on ;      Ir, 

marhh-fhdisc,    a    band    used    to 

tie    the     hands    or    feet    of     a 

corpse ;    a  shroud. 

marcan-sìne,     37,     spin-drift ;      cf. 

marcachd-sìne,    A.M.    164. 
màrsadh,     m.,      3664,      march     of 

troops ;    Eng.    march. 
masgal,    masgull,    m.,    2168,    2293, 

flattery;    Ir.   masgal . 
mathan,    m.,   437,    a   bear :    hence 
MacMhathain,  Mathanach, 

Matheson  :   Gaulish  Maiu-genos, 
bear-sprung. 
meachar,  5947,   6838,   soft,   tender, 

kindly. 
meaUach,  5424,  knobby :    cf.  5160, 
6357;    mealL    a    lump ;    Gaulish 
mellos,   in   Mello-dunum. 
meallanach,     5961,     knobby ;      cf. 

6058;    meallan. 
meanhh-hhreac,    btb'ò,    6660,    finely 

dappled. 
meanhhluath,   3300,   deliberate. 
mearganta,  6670,  brisk,  lively ;  Ir, 
meargdnta,  obstinate  ;   spirited  ; 
sportive ;    based  on  mear. 
meas,    m.,    2315,    fruit;     in    Irish 

especially   acorns ;    mast. 
measarra,     4922,     temperate ;     Ir. 
measardha,     from     measair,     a 
measure ;    meas,  judgment,  esti- 
mation. 
meath,     6040,     decay,     f  ade ;      Ir. 

meathaim. 
meòghail,  meadhail,  {.,  596,  mirth, 
jollity;  thainig  m.  gu  bròn 
duinn— G.  99. 
miadh,  m.,  1326,  2376,  4394,  hon- 
our,  esteem ;  Ir.  miadh ;  O,  Ir. 
miad. 


mi-chomhdhail,  f.,  2362,  ill  luck; 

cf.       droch      chomhdhail      ort; 

eomhdhail,   a  meeting;    dàil,   a 

tryst. 
mi-jhtart,   l.,   want  of    attention, 

negligence ;  mi  and  feart,  heed. 
mìleanta,        6841,        soldier  -  like, 

statoly;    Ir.   mileadhta;    mìlidh. 
mìlidh,   m.,   1309,   a  warrior;    Ir. 

mìhndh;   Lat.   miles,   milit-is. 
mìitearh,     m.,     3266,     sweet    hiU 

grass ;   milis,  sweet. 
minim.  4949,  a  note  (formerly  the 

shortest)  equal  to  two  crotchets. 
mufdar,  miadan,  m.,  3288,   a  pas- 

turc  ground,  meadow. 
mtogshuil,  l.,  529,  a  smiling  eye ; 

Ir.  miog,  a  smirk,  a  smile. 
mt.mhodh,  m.,  bad  manners,  dis- 

r.  spoct;   mi  and  viodh,  manners. 
rninirosg,    m.,    1432,    a    sweet    or 

-'cntle  eye;   m'tn,  soft,  ^nàrosg. 

nrath,  m.,  4762,  ill  luck  ;  so  Ir. ; 

II.  i  and  rath. 
.   trunaeh,   955,   malicious,   spite- 

lul;     Ir.    mio-rùnach;    mi    and 

ritn,  intention. 
miosar,   m.,   5270,    a   measure   for 

shot;   flasg-fhùdair  a  bhios  inn- 

ealta,  is  beul  miosair  air  aceann 

— Rob.  Stew.  90,  x. ;  Ir.  miosùr, 

n  fTìt^aaure ;    meas,  judge. 

nn,    f.,    4619,    spito;     Ir. 

'IÌS. 

'rh,     2744,     wearing     mit- 
miotag ;    Eng.    mitten. 
.    /iitha,      f.,      2989,      battle- 
ìrunkenneffi. 

.  nhrnlbh,  m.,  4577,  ilMuck. 
'hirh,     f.,     842,     6028,     proper 
Hmo;      Ir.      mithid,     urgency; 
high  time. 
morniM,  f.,  421,  a  moocasin. 
^">dh,  m.,  4446.  measure,  time  m 
'i.'inring;      Ir.      modh,     system, 
luiKÌfi',    Lat.   modus,   mcasurc. 
'lhar,    1768.    gontle,    soft;     Ir. 
iiiodhmhnr,    from     modh,    man- 
ner;   civility,. 
mòitin,  2966,  motion ;    Eng. 


Faclair  £^^37 

mol,  to  praise ;   1417,  recommend  ; 

Ir,   molaim. 
mòramh,  4949,  the  longest  note  in 

music  ? 
mòrdhalachd,    mòralachd^   f.,    mag- 

nificence,     dignity;      viòr     and 

dàil,   an  assembly, 
mòrdhalach,    viòralach,   329,    3820, 

4485,      5382,      magnificent;      Ir. 

7nòrdhdlach,   haughty,  majestic, 

magnificent, 
morghail,      4314,      mòrdhail,      an 

asscmbly ;    Ir,    mòrdhdil. 
niòr-sheiscar,  6546,  seven  persons ; 

"  a  big   sextette  " ;    seisear,   six 

persons. 
mòr-shlttagh,  m,,  5661,  a  host;   so 

Ir. 
mòr-shoirbheas,  5026,  5044,  a  gale. 
mosgaideach,  2884,  dull,  slow. 
viucag,  f,,  5263,  the  hip,  fruit  cf 

the  wild  rose, 
muc-creige,  i.,  86,  a  wrasse. 
mùin,  instruct;  mùinte,  3606,  well 

instructed,         polite ;  (Dicts. 

muin) :      Ir.     mùinivi,     viùinte ; 

cognate  with  Lat,   vion-co. 
muinntcaras,     m.,    service ;     4389, 

probably  in  Ir.  sense  of  friend- 

ship,     favour;      Ir.     viuinntear- 

dhas;  muinntir,  folk,  following. 
mùirn,   {.,   3327,   3359,   3941,  4395, 

6222,  6261,  joy,  affectien;  often, 

in    tho    older    language,    noise, 

clamour;    Ir.   muirn. 
mùirncach,    1972,    2798,    chocrful, 

joyful;    with   1972  cf.   5664;    Ir. 

muirncaeh,  fond ;  cheerful. 
mùiseag,  {.,  670,  4102,  4176,  5461, 

a  threat ;   root  of  viusach,  nasty. 
murhhuachlnch,  4969,  haunted  by 

tho  Groat  Northorn  Divor ;  mur- 

hhuachnilì,      from      viuir,      and 

huarhdiU.    u   lierdsman,    lud. 
miir,    m.,  6681,   a  wall,    rampart; 

mac-talla    nam     mùr;     so     Ir. ; 

from  Lat.   mùrus,  a  wall. 
Musgnr,  6379, 
mùtan,     m.,     3033,     a     fingorle.ss 

glove. 

22 


338 


Bàrdachd   Ghàidhlig 


muthach,  m.,  841,  a  herdsman;  a 
"  bower,"  "  boman,"  milk-con- 
tractor;  for  huthach ;  cf.  Ir. 
bùthaire,  a  dealer  in  cattle, 
whence  "  bower." 

mùthadh,  1709,  a  change ;  Lat. 
muto,  I  change. 

nàhuidh,   m.,   2056,   a  neighbour; 

coimhearsnach ;        N.        nd-bùi, 

"  nigh-dweller." 
nàire,    f.,    5056,    shame,    modesty ; 

6940,  honour,  exactly  Gr.  aidòs, 

sense  of  shame,  honour ;   so  Ir. 
neimhnead,      f.,      2145,      venom; 

neimh,  poison. 
neo-ascaoin,  5576,  not  unkind. 
neo-fhàilteumach,       520       without 

flaw,  perfect;   fàilteam,  a  blem- 

ish,   deficiency ;    gun  chron  gun 

fh.   ri  luaidh  ort — Duan.   84;    a 

by-form   of  fàilling. 
neo-èisleanach,       4892,       healthy, 

sound. 
neo-fhoilleil,  688,  without  deceit. 
neo-ghloiccil,  3015,  wise,  prudent; 

Sc.  glaik. 
neo-liotach,  2703,  not  stammering, 

easily  sounded. 
neo-lomarra,  1932,  not  stingy. 
neo-mheata,    2837    bold,    daring : 

Ir.    meata,    cowardly. 
neo-roghainn,    m.,    1406,    a    thing 

one  would  not  choose. 
neul,  m.,  a  cloud ;  4252,  hue,  com- 

plexion ;   Ir.  nèal. 
nì,  m.,  6127,  &c.,  cattle,  goods ;   a 

specialised  usage  of  n\,  athing; 

tagh  do  stoc  's  do  nìth  gluasaid 

— T.   209 ;    ged   a  ghoideadh  mo 

nith— T.  276. 
nimheil,  neimheiì,  427,  731,,  1921, 

venomous,     bitter ;     neimh,     Ir. 

nimh,  poison. 

och  òn,  alas ;   literally,  alas  that ; 

often  with  forward  reference  to 

a  noun  or  noun  clause;    O.    Ir. 

òn,  that  (dem.  pron.). 
ògan,  m.,  145,  a  sapling,  a  youth ; 

Ir.  ògdn,  a  young  person. 


oide-mkinte,  m.,  4198,   instructor; 

oide,  a  foster-f ather ;   instructor. 
oil,    f.,    3739,    vexation,    pain ;    g% 

b'oil  leis,  "  though  it  should  be 

pain   in   his   view,"   in   spitc   of 

him ;   Ir.  oil,  reproach,  offence. 
oineach,     m.,     4792,     generosity; 

same  as  eineach ;   so  Ir. 
òinid,  i.,  2882,  a  foolish  woman; 

Ir.  òinmhid;  E.  Ir.  ònmit ;  òn-, 

foolish,    as    in    òinnseach,    and 

ment-,   mind. 
oir,   L,  294,  5697,   dat.   uir,   edge, 

border. 
oircheas,   m.,   5911,   pity,  charity; 

Ir.  oircheas,  fit,  right;  oircheas- 

acht,   need,   charitableness. 
oirfeid,    f.,    2893,    music,   melody ; 

b'  o.  èibhinn  seirm  na  còisridh* 
—     A.M.    83;     Ir.    oirfld;     E.    Ir. 

arfitiud,     v.n.    tof    ar-'petim,     1 

amuse,   entertain. 
oitir,  f.,  90,  a  shoal,  sand  bank ; 

Ir.  oitir,  from  *ad-,  to,  and  tir. 
òlach,  m.,  2286,  a  hospitable  man; 

òl,  drink. 
òlachd,  i.,  5222,  hospitality,  kind- 

ness. 
òradh,    m.,    1246,    act  of   gilding; 

òr,  gold ;    Lat.   aurum. 
ordon,     m.,      1916,     order;      Lat. 

ordo,   ordin-is,   an  order. 
organ,     orghan,     m.,     4317,     4951, 

6003,    an    organ;     Eng.    organ; 

Lat.-Gr.   organum. 
organach,     4404,     with     music    of 

organs. 
osan,  m.,  1824,  5174,  hose;   Ag.  S. 

hosa,    gen.    hosan ;     Eng.    hose, 

hosen. 
ostal,  m.,  6209,  an  apostle;    astle, 

i.e.,    astal,    Fernaig    MS.,    R.C. 

12 ;    easpul,  Carswell ;   reith  nyn 

nostill  (righ  nan  ostal),  Dean  ol 

Lismore;      Ir.      abstal,     aspal; 

Lat.-Gr.  apostolus. 


paidir,   i.,   2778,   3089,   the  Lord's 
prayer,  the  patemoster;    so  Ir. 


Faclair 


339 


Tpaltog,     f.,     1427,     a    cloak ;     cf. 

pealltag,      a      patched      cloak, 

H.S.D. 
pannal,     m.,     5926,     a    band     of 

women ;       woman-folk ;       1570, 

5792,     a    band,     company;     bu 

ghrinn  leam  am  p. — D.M.,  182, 

337;    by-form  of  bannal. 
pasgadh,   m.,  2539,  wrapping  up, 

oovering. 
piaean,  m.,  4560,  a  beaoon? 
peaHadh,  1572,  air  a  p.,  clotted ; 

peall,    hide,    hairy    skin ;     Lat. 

pellis,  hide. 
peidseachas,   3426,   properly  peid- 

eaeha*,  music:  M.  Ir.  peiteadh, 

mu-sic;  E.Ir.  ar-petim,  lamuse; 

cf.  oirfeid. 
p\e,    f..    5668,    a    pike;     5424,    p. 

mheallach;    cf.    6336;    5540,    p. 

de'n  iubhar;    pic  ùr  de  iubhar 

na   Meallraich— T.   382. 
pige,    m..    139.    an    earthen    jar; 

Eng..  Sc.  pig,  piggin,  a  jar. 
pillrin,  1275,  5730,  5801,  a  saddle- 

cloth,     pillion;     Lat.    pellis,    a 

hide. 
piUeagtuh,   5800,   shaggy,    having 

matted  hair;   cf.  penllagnrh. 
pko$,    m..    2094,    4322,    5157,    5563. 

5867,  5996,  6141,  a  cup,  a  silver 

cup;    3658.   3871,    p.    òir;    6211, 

the   pjrx,   the   receptacle   of   tho 

•aored  elements  after  consecra- 

tion;     Ir.    plo$a;    Lat.    pyxi», 

hax. 
plabrairh,    f.,   2902.    a  Roft   noise, 

as  of  fluttering;   cf.  Eng.  plop. 
plam,  m..  1784,  curdlod  or  clotted 

•tuff. 
plang.,  m.,  6164,  one-third  of  an 

English    penny ;    a    plaok ;    Sc. 

plaek. 
plèid,    f..    527.    1844.    6859.  jipiie, 

wrangle ;    Ir.   pUid,   spite. 
ploe,   m..   6459.   a  clod,   a  grave- 

clod :     am     ploc.     mumps;     Ir. 

plue ;    Eng.    hlorìc. 
plosg.  m..  palpitation.  throb;    Ir. 

blose,   a  noise,   oxplosion.   nlnar 

▼oice;   E.  Ir.  blo$e. 


pong,    m.,   2890,    2926,    a   note   in 
music;    Ir.    ponnc ;    Lat.    punc- 
tum. 
pòr,   m.,  2801,   4446,   a  pore;    Gr. 

pòros,  a  passage. 
pòr,   m.,   4761,   seed ;    Gr.    spòros, 

seed ;    so  Ir. 
postadh,    m.,    tramping    with    the 

feet;    Sc.   post,  posting. 
prabaire,  m.,  5665,  a  low  f  ellow ; 
prab,  rheum  in  the  eyes ;   prab- 
ach,      blear-eyed ;       Ir.      prdib, 
rheum,      discharge      from      the 
oorner  of  the  eye. 
pràbar,  m.,  5781,  a  rabble. 
pràmh,  m.,  sleep ;    dùisgto  as  mo 
ph.— W.R.  58;   618,  4863,  heavi- 
ness  of  .sleep,   grief,  dejection. 
pràmhail,   2884,   sleepy. 
prasgan,  m.,  2559,  a  troop,  group  ; 
used    mockingly,    "  a    contemp- 
tible  littlo  army"  ;   ged  a  thuirt 
thu        le        blasbheum        Ruinn 
"  Prasgan    nan    Garbhchrioch," 
Chum    sinn   oogadh    ri    Sasunn, 
Rè     tacain     's    ri     h-Albainn — 
Celt.  Rev.   V.,  125;   thàinig  am 
p.    Ì8    Coirneal    MacAoidh — ^T. 
72;    cf.   prostan. 
preas,    m.,    892,    a    bush ;     (2)    a 
copse ;   cha'n  'eil  mo  làir  am  p. 
— G.  121 ;   so  regularly  in  place- 
names ;   (3)  a  wrinkle,  fold ;   tha 
t'fholtan     donn     dualach     'Na 
chuachaibh    's    na    phreasaibh — 
G.    68;    henco,    am    fèile    preas- 
ach,    tho    pleated    kilt;     Welsh 
prya,  a  copso;    not  in  Ir. 
prìobairtcach,   {.,  3958,   meannesi, 
avarice;       M.      Eng.      bribour, 
rascal,    thief ;    O.    Fr.    bribeur, 
beggar,      vagabond,      bribe,      a 
morsel  of  bread ;    Eng.   brihe. 
prìs,  {.,  786,  1164,  1749,  1830,  2792, 
value,    eeteem ;     M.    Eng.    pris, 
price ;    Lat.   pretium. 
proeaeh,     m.,     2144,     a     year-old 
stag ;     prog,     a    sharp     pointcd 
instrument :    a  tino. 


34Q 


Bàrdachd  Ghàidhlig 


pronn,       2962,        pound ;        2962, 

pounded^    Ir.  pronnaim,  I  eat ; 

smash ;   Lat.  prandium,  a  meal. 
pronnadh,  m.,  586,  2890,  pounding 

(often  of  music  played  with  the 

fingers). 
proshaig,     i.,     2132,     a     spy-glass, 

telescope ;     Eng.    prospcct. 
prosmunn,    m.,    4381,    incitement; 

by-form  of   hrosdadh ;    cf.    hros- 

luim,    incitement,    H.S.D. ;     E. 

reads   brosluinn. 
^rostan,  m.,  4928,  a  band;   cf.  Ir. 

prosndn,     a     troop,     oompany ; 

hrosna,   a  faggot. 
pudhar,     m.,     3842,     5505,     harm, 

scathe ;    Lat.   pudor. 
purp,  m.,  560,  sense,  intelligence ; 

Eng.   purpose. 
"purpais,    m.,    5364,    theme ;     Eng. 

purpose. 

ràhhartach,  506,  full  of  hilarious 
exaggerated  talk ;  ro  and  ber, 
as  in  abair,  say. 

rabhd,  f.,  2489,  idle  talk. 

rac,  rag,  {.,  2274,  a  rag;    Eng. 

ràcadal,   m.,  2883,  screeching. 

rag,  2336,  r.  mhèirleach,  an  arrant 
thief;  cf.  dearg  mhèirleach, 
2489. 

ragachadh,  107,  act  of  stiffening 
(with  f ood) ;  rag ;  root  of  Lat. 
rig-eo. 

ràitinn,   403,   saying ;    ràdh. 

ràmh-bràghad,  m.,  5029,  the  bow 
oar,  tho  oar  next  the  prow  of 
the  boat. 

rannt,  pl.  ranntaidh,  5513,  con- 
nections,  allies ;  is  mòr  gu'r 
dìth  fear  do  rannt  o'n  dh'eug 
thu — T.  70  ;  dheanainn  seanchas 
mu'n  cuairt  duit  Air  do  rannt- 
ainibh  farsaing — T.  85;  (the 
Munroès,  Dunbars,  &c.,  are 
enumerated) ;  Nis  o  sgìthich  mo 
oheann  Sìor  thuireadh  do  rannt 
— T.  90;  Gura  farsaing  do 
ranntaibh  Ri  sheanchas  's  ri 
ishloinne;     Gur    tu    oighre     an 


larl  Ilich,  &c. — T.  93 :  ran7i,  a 
division ;  compare  Eng.  parti- 
san. 

rasgaich,  f.,  2808,  ?  vaunting; 
rosg,  a  dithyrambic  poem. 

rathail,  1119,  4269,  fortunate; 
*rath-amhail. 

reachdmhor,  3820,  4485,  Oommand- 
ing,  puissant;  literally,  law- 
giving;  Ir.  reachtmhdr,  legis- 
lative ;  reachd,  law ;  cognate 
with  Lat.  rectum. 

reamhar,  6911,  thick,  etout :  uisge 
r.  trom  tlàth — G.  63 ;  dùrdan  r. 
ro-shearbh — G.  292;  lùgail  do 
mheoir  r.  ruaidh — G.  292 ;  Ir. 
reamhar,   thick,   fat. 

rèiceil,  m.,  2957,  a  roaring :  rèic, 
roar. 

rèidhhheartach,      4682,      level     of 
deed,    equable ;     òigfhear 
bhios   calma    an    uair   as   eiginn 
da,  Is  r.  da  rèir— W.R.,  24. 

rèidhlean,  m.,  1528,  1748,  5064, 
6471,  a  small  plain,  a  green ; 
Ir.  rèidhledn,  a  green  for 
games ;    rèidh,   even. 

rèilig,  f.,  3750,  a  burying  ground ; 
bidh  dùil  ri  foar  fairge,  ach 
cha  bhi  dùil  ri  fear  reilge; 
Ir.  reilig,  a  churchyard,  church ; 
Lat.  religuiae.  In  Lewis  still 
reilig,  as  in  Ir. 

rèis,  f.,  1826,  a  span ;  th©  dis- 
tanco  between  the  extremities 
of  the  òrdag  and  the  lùdag 
when  the  fingers  are  at  full 
stretch  ;  nine  inches  ;  gun  bhith 
fo  na  ghlùn  ach  rèis,  a  mark 
of  a  good  steer — Duan.   56. 

rèiteach,  m.,  460,  a  clearance; 
6625,  an  arranging;  Ir.  rèidh- 
teach,  a  reoonciliation,  clearing 
up ;   rèidh,  clear. 

reothairt,  f.,  89,  the  time  of 
spring  tide;  also  rahhairt ;  Ir. 
rahharta;   ro   and  heir. 

riadh,  m.,  5725,  the  interest  on 
money. 

riagh,  m.,  192,  a  snare. 


Faclair 


341 


rianadair,  m.,  4415,  a  oontroUer; 

a'  sùgradh  .  .  ri  r.  feadan  nan 

gleus    (i.e.    a   piper) — W.R.    49; 

rian,  order,  oontrol;    Ir.  rian,  a 

way,  path. 
riatgach,  m.,  6683,  a  morass  with 

sedge  or  dirk-grass;    riaag ;    Ir. 

riasg,  riasgach,  a  marsh,  moor. 
riataich,  2219,  bastard;  Eng.  riot. 
rifeid,     f.,     2901,     a     reed;      Ir. 

ribheid. 
rìghleadh,    m.    (1)    64,    a    reel    in 

dancing;    (2)  53,   act  of  reeling 

up;    Elng.  reel.  , 

rinneholg,    2873,    a   sharp-pointed 

sword. 
rinngeur,  3130,  sharp-pointed. 
riobadh,  m.,  99,  ensnaring;  rib,  a 

snare;    Ir.   ribe,   ruibe,    a  hair, 

bristle. 
riobag,  (.,  a  ribbon. 
Tìoghail,  3089,  on  the  side  of  tho 

king,  loyal,  royalist. 
rìoghalaich,  713,  the  royal  troops. 
rìoghalachd,  f.,  1938,  3085,  loyalty 

to  the  king. 
rìoghchrann-sìthe,      5897,      kingly 

tree    of    peace,     kingly    peace- 

raaker. 
roehrann,  m.,  1226,  a  great  tree ; 

ro  and  erann;  ro,  Lat.  pro. 
ròd,    m.,    6143.    r.    nan    cliar,    an 

anohorage    of    poets;     a    resort 

of  poets;    Eng.   road,   roads. 
ròieeil,    1513,    festive,    luxurious; 

ròie,  a  rough  and  ready  feast. 
roigheanaeh,     1284,    of     excellcnt 

irood  humour;   ro  and  gean. 
roinn,   rinn,  i.,  440,   727,   a  sharp 

point;    Ir.  rinn. 
rònanach,     4971,     abounding     in 

xoals ;   ròn,  a  seal. 
ronnd,  {.,  91,  6076,  mischief,  mis- 

fortunc. 
ro-»eòl,    5123,    higheHt    .sails    of    a 

•hìp:    top  gollonts. 
rong,  2694,  prose,  tha  mi  an  geall 

air   rann    is    rdsg    ann    (rhymcs 

with    mòintieh)—Q.    186;     nnch 

d'rinn    rann    no    grinneas    rdsg 


dhuit  (rhymes  with  fòghlum : 
viòrthir)—Gc.    191;     Ir.    rosg. 

ruadhan,  m.,  1785,  red  scum  on 
water;  ruadh. 

ruaimh{e),  6738,  £.,  aburial  place; 
literally,  "  a  Rome  " ;  E.  Ir. 
rùam,  rùaim,  a.  burial  ground ; 
f  rom  Lat.  Roma,  Rome  ;  Ruaim 
Letha,  Rome  in  Italy;  Glen- 
daloch  is  styled  ruaim  iarthair 
betha,  the  Rome  of  the  Western 
world. 

ruaimle,  1788,  muddied  state ; 
ruaim,  a  red  flush. 

rùchan,  m.,  the  throat,  gullet. 

rùisg,  5103,  strip,  lay  baro;  3226, 
3570,  v.n.  rùsgadh ;   Ir.  ruisgim. 

ritsg,  m.,  1760,  a  fleece;    Ir.  rùsg. 


sabhs,  m.,  sauce ;  6161,  some  kind 
of  preparation  of  wine;  in 
Lewis  s.  means  thin  fish-soup. 

sadadh,  m.,  5832,  thumping. 

saithe,  l.,  4782,  a  swarm;   so  Ir. 

samh,  m.,  5312,  tho  ocean;  N. 
haf,  n.,  tho  soa,  the  ocean. 

sàmh,  5840,  pleasant,  tranquil, 
quiet ;  Cill  -  Dubhthaich  mo 
thàmh,  cha  laigho  dhomh  s. — 
Fernaig  MS.,  R.C.  II.,  114;  Ir. 
sdmh,  pleasant. 

samhain,  (.,  3653,  6913,  Hallow- 
mas,   Ilallowo'on ;    so   Ir. 

saodachadh,  m.,  1264,  driving 
cattlo  to  pasture ;  saod,  a  jour- 
ney. 

iaot.    m.,    857,    1120,    1384,    3583, 

5»     57p6,  5812,  6357,  a  wortliy  man, 

a    warrior;     Ir.    saoi,    a    sago, 

scholar,   nobloman ;    opposite  of 

daoi. 

saoir,  2210,  reclaim  (land). 

saothair,  (.,  1609,  pains;  g. 
saothrach  (origiujilly  m.,  but, 
liko  otlier  nouna  in  -air,  it  has 
followed  the  analogy  of  cathair ; 
ÌT.  saothar,  m. 

saothaireach,  1900,  painstaking, 
diligcnt;    Ir.   santhrach. 


342 


Bàrdachd  Ghàidhlig 


sàr,    1846,    surpassing,    excellent; 

Gaulish  sagros;    Ir.  sdr. 
tàradh,  m.,  5862,  harassing,  arrest- 

ment,  broaching. 
sàs,    m.,    3401,    a   hold,    a    grasp; 

an   s.,   fixed,    in  grips;    Ir.   sds, 

an  engine;   trap. 
sàsd,  5879,  contentment ;   Ir.  sdsta, 

oontented. 
scach,  375,  3033,  oompared  with. 
sealhh,    m.,    4526,    possession,    in- 

heritance  ;    5291,    good   fortune ; 

1955  dhol'  nan  sealbhaibh,  take 

to  do  with,  intromit  with  them  ; 

macsheilbh,    the    stock    secured 

on     a    foster    son;      "  macalive 

cattle,"    Dr   Johnson's   Journey 

to  the  Hebrides,  118  (Morrison's 

edn.) ;    so   Ir.  ;    seaìhh. 
sealbhach,  2079,  fortunate. 
sealbhaich,  1988,  win;    Ir.  sealbh- 

uighim,   I  inherit,  own. 
sealbhan,    m.,    1493,    a    flock    of 

sheep  or  small  cattle ;   so  Ir. 
seannsail,  208,  prosperous,  lucky ; 

an     tìr    fhaoilidh     sheannsail — 

A.M.    89;    seanns,    luck,   T.    56; 

Eng.  chance,  mis-chance,  chancy. 
seann-todhar,     m.,    5787,    an    old 

manured  field. 
seirbhead,         2177,         bitterness : 

searbh. 
sèideag,     i.,     2823,     a     puflF;      Ir. 
...sèideog. 
sèimhidh,    5904,    mild,    calm ;     Ir. 

sèimhidh. 
seirm,  L,  5535,  music,  melody. 
sèisd,   4533,   a  siege ;    Eng.  siege. 
seisear,  6546,   six  persons. 
seisneil,  4964, 
sèitreach  ,f.,  6919,  blowing;   sèid, 

blow. 
seòl,    m.,    172,   mode,   manner;    is 

mairg   a  chitheadh   air  s.   calla 

Caismeachd    chaithriseach    nan 

curaidh— D.M.  334. 
geòlaid,    f.,    5311,    a    harbour;     a 

dh'    aisigeas    le    rèidh    ghaoith 

Gun  bheud  thu  gu  s.— W.R.  89 ; 

ach  na'n  gabhadh  iad  an  t-s. — 


M.C.  341 ;  an  am  dhomh  tighinn 

do'n   t-s.-—ih.    188;    ib    .308;    s. 

acair — Dàin    lain   Gobha   2   36 ; 

cf.  an  t-Seòlaid,  P.N.R.C.  221. 
seòl-mara,  m.,  5007,  a  tide. 
sgàinteach,  f.,  516,  gnawing  pain ; 

rheumatism  ;    sgàin,  rend. 
sgalag,    f.,    2668,    f  arm-labourer ; 

thug  mi  bòid  nach  fhiach  leam 

bhi    ann    am   sgalaig— D.M.    18, 

38;    (mas.  in  Dicts) ;   Ir.  sgolog, 

i.,    a    rustic;     M.     Ir.     scolòc  = 

gille,    an    attendant,    farm-   ser- 

vantv  a  student. 
sgalanta,     315,     shrill  -  sounding  : 

sgal,   Ir.  sgalaim,  howl,  yell. 
sgallach,   6852,   bald ;    sgall,   bald- 

ness ;  Norse  skalli,  a  bald  head. 
sgallaidh,     120,     the    bare     rock ; 

Norse  sgalli,   a  bald  head. 
sgaradh,     m.,     5989,     separating, 

rending   asunder. 
sgar,    m.,    5825,    the   seam   in    the 

overlap  of  a  boat's  planks ;    cf . 

siidh. 
sgarbhnach,   m.,   4969,   cormorant- 

haunted ;   sgarbh,  Norse  skarfr, 

a  oormorant. 
sgathadh,    m.,    2008,    lopping    oflF, 

pruning. 
sgeallag,    f.,    2337,    wild    mustard 

(E.  Ross,  sgiollag). 
sgeilm,  i.,  4878,  boasting;    root  of 

sgal. 
sgèimh-dhealbhach,     547,     pictur- 

esque  ;    sgiamh,  beauty. 
sgeòd,  f.,  1827,   a  oorner,   angular 

piece;    by-form  of  sgòd. 
sgiabail,    1719,    a   starting,    writh- 

ing ;    sgiab,    a  snatch ;    sgiohag, 

a  playful  slap. 
sgiath,    f.,    6034,    a    wing ;     1718, 

5074,     6842,     armpit;      5074,     a 

ridge  curving  out  f  rom  a  hill ; 

common  in  place-names. 
sgiathach,     6351,     having     wings, 

winged. 
sgibidh,    2836,    smart;    sgiobalta ; 

cf.     sgioblaich,     to     adjust    the 

dress;    tidy  up. 


Faclair 


343 


sgUò,  m.,  4255,  vapour,  dimness 
of  the  eyes;  with  sgleò  fèile 
compare  na  rioghbhrugh  ni 
h-aisling  61,  in  his  kingly  man- 
sion,  drinking  is  no  dream — 
R.C.  II.,  286. 

»gleò  (scleò),  m.,  4180,  boasting; 
reputation. 

Sffòd,  m.,  the  oorner  of  a  gar- 
ment;  3445,  fo'r  s.,  under  your 
authority;  bidh  gach  sguab 
d'ur  fearann  fo'r  s.— T.  142; 
5985,  the  shect  of  a  sail :  1898, 
a  blemish ;  gu  fardaich  bhig 
gun  s.— C.D.  16;  6901  .sfjòdlin, 
sheet-rope;  Norse  tkaut,  the 
sheet  or  comer  of  a  square 
cloth;  the  sheet,  i.e.,  the  rope 
fastened  to  the  oorner  of  a  sail, 
by  which  it  is  let  out  or  hauled 
close. 

tffoinn,  {.,  781,  810,  care,  esteem. 

Mffoinneil,  2929,  effective. 

Mffonn,  m.,  461,  a  short  log  of 
wood. 

tffonnan,  m.,  125,  the  peg  of  the 
ca»-chrom,  on  which  tho  right 
foot  is  placed. 

tffoth,  m.,  205,  a  boat,  a  skiff; 
McB.  ooropares  Norse  skùta, 
which,  howeyer,  M|puld  yield 
tffiid,  not  tgoth. 

tffrubaire,  m.,  2473,  a  niggard,  a 
"  scrub  "  ;  chaoidh  cha  sgrubair 
'»  an  tigh-òsd  iad— W.R.  39; 
an  uair  a  ghabhadh  tu  mu 
thàmh  Cha  bu  sgrubaire  clàir 
(niggard  at  table)— T.  270;  Ir. 
sffrub,   heflitate;    Eng.   teruple. 

àkan,  f.,  636,  761,  a  charm; 
modem  form  of  $eun\  O.  Ir. 
»in-,  Lat.  signum,  a  sign ;  the 
ngn  of  the  crf>«»;  cf.  Loch 
Sianta,  the  Holy  Loch,  Cowal ; 
na  h-Eileanan  Sianta,  the 
Shiant  Isles. 

•iar,  2831,  athwart. 

$ibht,  3648,  a  plan,  oontrhvanco; 
Eng.  »hi/t;  cf.  gibht,  from  gift. 


sic,    f.,    the    prominence     of    the 

belly,   H.S.D. ;    the  peritoneum, 

McA. ;      màm-sic,     a     rupture; 

5441,    the    membrane     covering 

the  brain  ? 
sine,   f.,   6846,   old   age;    Ir.   sine; 

sean,  old. 
sìntcag,    {.,    150,    a    skip,    a    long 

pace;    sìn,   stretch. 
s'tol,  1027,  to  sink,  subside ;  cf.  Ir. 

siolaim,    I    descend    (in    family 

line). 
aioladh,  m,.   1774,  2537,  straining, 

filtering;     M.     Ir.     siothal,     an 

urn;   Lat.  situla,  a  bucket. 
s'tolaich,      4499,      to      propagate, 

multiply ;   siol,  seed. 
s'ioth-thàmh,    {.,    4301    (cf.    6144), 

5238,    peace,    tranquillity ;     cha 

bhi     sìoth-thàimh     re     d'     bheo 

dhuit — G.  158;  bu  bhlàth  an  am 

na  siochthaimh   thu — S.O.   76a; 

fo   sheul   do   shiochai' — T.    111; 

bha  e  mur  sheula  an  am  sioth- 

chai'  —  T.      192;      iarrmaid     s. 

(shichawe)      agus      iochd — Fern. 

MS.,   R.C.   II.,   84;    iarrmaid  s. 

(shichaiwe),     iarrmaid     iochd — 

ib.  92;   Ps.  (metrical)  4,  8;   122, 

6. 
siiidan,  m.,  oscillation ;  3602,  3695, 

variation       of       fortune ;        Sc. 

shoicd,  swing,  a  lift  in  a  cart. 
sldcadh,      slachdadh,      m.,      1577, 

beating. 
slachdraich,    {.,   241,   the   noise  of 

beating  or   pondorous  hammer- 

ing. 
alad,   m.,   2767,    robbery,   theft. 
slaodaireachd,    f.,    2809,    slovenli- 

nesfl. 
slaodanach,    m.,    5740,    sloucher; 

cf.    E.    Ir.    slacdan,    influenza? 

tcidhm  galair  coitchinn   ar  fud 

Ercnn    uili,    risi    n-abairtea    s., 

re  h-edh  tri  latha  n6  ccthair  air 

gach  noch  gur  'ba  tanaisti  bàis 

6— A.U.,   anno  1328. 
slapraich,     {.,    din,    noise;     Eng. 

slap. 


344 


Bàrdachd   Ghàidhliq 


slat,   f .,    a   wand ;    6145,    a   hand 

some  man;    cf.  fiùran. 
slig e-ahreachainn,  i.,  1529,  scallop- 
shell,    used   for   drinking ; 
Lìon   a  suas  an  t-slige  chreach- 

ainn  : 
Cha'n  ion  a  seachnadh  gu  dram  ; 
Is    olc    a'    Ghàidhlig    oirre    an 

creaohann  : 
An   t-slige   a   chreach   sinne   at' 
ann. — A.M.  51. 
$ligheach,    4555,    wily,    deceitful ; 

Ir.    slightheach. 
slinn-chra?in,  f.,  5413,  a  flag-staff ; 
slinn,    a  weaver's   sley   or  reed, 
and  crann,  tree,  shaft. 
slio'praich,  101,  a  swishing  noise. 
sliosrèidh,  6892,  smooth-sided. 
sloisreadh,     sloistreadh,     m.,     116. 
dashing,     as    water :     sruth    ag 
osnaich      bho      shloistreadh      a 
h-earrlainn  —  A.M.       171 ;       an 
fhairge    'ga    maistreadh    's    'ga 
s. — A.M.  182:  fosghair  a  toisich 
a'   s.    Mhuca   mara — A.M.    183: 
Sc.  slaister,  bedaub. 
slugan,  m.,  the  gullet;  242,  293,  a 

whirlpool ;    slug,   swallow. 

smàl,   m.,  6510,   eclipse,   darkness. 

smeoirn,  f.,  4896,  5549,  the  end  of 

an   arrow   next   the   bow-string ; 

oha  cinnteach  ri  earr  na  smeoirn. 

smeurach,   4939,   rich   in  bramble- 

berries ;   Ir.  smeur ;  E.  Iv.  smèr. 

smòis,  f.,  4599,  by-form  of  smuais. 

smuais,  f.,  2852,  marrow,  juioe  of 

the  bones ;    Ir.  smiiais,  marrow. 

smiidaio,  m.,  5196,  a  ring-dove. 

smiid,  f.,  smoke,  4604,  'na  smùid, 

smoking,   in  hot  action. 
smìiidreach,  f.,  227,  spray,  smoke  ; 
smiid   and   -reach,    as   in   cuihh- 
reach. 
snaidhm,  snaim,  f.,  5117,  a  knot ; 

an  eddy. 
snapach,      3308,      provided      with 

triggers ;    Eng.    snap. 
snasta,     4282,     elegant,     gallant : 

snas,  from  snaidh,  hew,  chip. 
sneachdgheal,  233,  snow-white. 
■ 


sneachdaidh,     3343,     snowy;      Ir. 

sneachtdha. 
snighc,    f.,    water    oozing   through 

a  roof ;   2429,  f  alling  tears. 
snodhach,     m.,     6082,     sap     of     a 
tree;    fhrois  an  s.   bu  phrìseil — 
T.  17. 
snuddh,    m.,    4275,    hue,    appear- 

ance. 
soc,  m.,  a  snout;   2026,  a  spur. 
socair,     {.,    5878,     ease,    comfort; 
(       3563,    s.    dhàna ;     2251,    gun    s., 
hard  up,  badly  off:   4738,  gu  s., 
well  balanced ;   dean  air  do  sh., 
go   quietly. 
socair,  94,  quiet,  leisurely ;   cho  s. 
's  tha  do  nàdur,  your  nature  ig 
so  well-balanced — T.  252 ;  ràimh 
sh.,   well-hung  oars — A.M.    168; 
M.   Ir.  soccair,  for  *so-acar;    E. 
Ir.    accarda,    profit ;     root    cor, 
cuirim,  place,  arrange. 
sochair,    f.,    a   benefit,    privilege ; 
92,   a  plenteous  supply ;    so  and 
cor. 
socrach,  (1)  5175,  5385,  5797,  5818, 
well-balanced,     well-fitted ;      (2) 
comfortable  ;      (3)      easy  —  both 
secondary  meanings. 
so-iarraidh,  5228,  easily  ascertain- 

able. 
soighne,       soighneas,       m.,       142, 
pleasure,   delight;    so   and  gne-, 
from  root  gen  of  gean,  humour, 
good  humour. 
solar,    m.,    6367,    provision,    pur- 
veying  ;    Ir.  soldthar,  provision  ; 
so  and  Idthair. 
solladh,  m.,  109,  throwing  crushed 
shell-fish  into  the  sea  to  attract 
fish. 
solta,  3324,  3464,  pleasant,  comely; 
5380,    lusty,   vigorous ;    sult,   f at, 

joy- 

solasta,   4704,   radiant,  brilliant. 

sonn,  m.,  6112,  a  stout  man,  a 
hero;  in  6668,  6749,  6779,  ap- 
plied' to  the  stag ;  primarily,  a 
cudgel,  stake,  beam  ;   cf.  fiùran. 


Faclair 


345^ 


*dr,    to    hesitate,    grudge;     1384, 

4114,  6357. 
Mòradh,  m.,  hesitation,  3970. 
soraidh,    f.,     1337,     2019,     &c.,     a 
blessing,      greeting,      f  arewell ; 
soiridh  soir  go  h-Albain  uaim — 
R.C.    I.,    119;     E.    Ir.    so-rèid, 
happy,  successful. 
Sjìàinneach,  Spàinteach,   {.,  2830, 
3685,    a    long    fowling-piece    of 
Spanish  make. 
tjfàl,  m.,  1563,  a  weaver's  shuttle ; 
Ir.      gpòl ;       Norse      spola,      a 
weaver's      shuttle;      M.      Eng. 
»pdle,  Eng.  spool. 
spalpadh,  m.,  2966,  act  of  trussing 

or  hitching  up. 
spcUpaire,  gpealpair,  1098,  4594,  an 
active,   trim   fellow;    Ir.   spalp- 
aire,    a    strong,    well  -  formed, 
active  man. 
tparradh,    m.,    5967,    fixing,    driv- 
ing    in ;     Ir.    apnrraim  ;    Norse 
tparri,  a  spar. 
•piieeadh,  m.,  4522,  5451,  smiting 
or    cleaving    asunder:     air    s., 
riven,    e.g.,    of    tho    fork    of    a 
tree  or  branch. 
spiilearaehd,   {.,  4609,   game;    Sc. 
spiel,  play  ;   Gorm.  tpielen,  play. 
•piireadail,  4587,  spirited. 
gpìdeil,   534,   contemptible ;    sp)d; 

Eng.  spite. 
tpioladh,      m.,      plucking;      pio!, 
nibble,  pluck,  with  prosthetic  s: 
Eng.  prel. 
spòUadh,   m.,   703,  41Ì9,   hacking, 
tearìng;    bha  iomadh  s.   salach 
ann— T.    31 :    Eng.    spoil  •    Lat. 
spoliare, 
spòrtaii,   (1)   1098,   sportive,   gay, 
(2)    foppiah;    gun    bhith    s.    no 
uaibhreaoh— T.  232. 
tpreadhadh,  m.,  2032.   5437,   loud 
•ound  of  bumting,   rnport  of  a 
gun;       a       thundorclap;        Ir. 
tpriidhim,       scatter,       spread ; 
bumt      ituddenlj;       M.       Eng. 
tprnr.i.  „     Eng.  spread. 


sprcig,    instigate;    57,   3888,    6572, 

piob     'g    a    spreigeadh ;     5564, 

clàrsach    'g    a    s. ;     pipe,    harp 

being    stirred    to    make   musio; 

Ir.   spreagaim,    incite ;    play   on 

a  musical  instrument. 
spreif/earra,        542,        expressive^ 

spirited. 
spreigeil,  2724,  expressive, 

spirited ;        Ir.       spreagamhail, 

spirited,  bold. 
spreòd,    2818,    2924,    goad    on,    in- 

cite ;   f rom  spreòd,  a  projecting 

beam. 
spreòd,  m.,   1025,  a  bowsprit;   M. 

Eng.  spreòd,  a  sprit. 
sprochd,   {.,   4408,   sadness,    dejec- 

tion. 
spuacadh,  m.,  thumping. 
srac,   3071,   tear,   rend. 
srannraich,  {.,  669,  2905,  snoring ; 

srann,  a  snore,  buzz ;  Ir.  srann ; 

O.  Ir.  srennivi,  I  snore. 
sreang,  {.,  3422,  a  string;  cognate 

With   Eng.   string,   Lat.   stringo, 

I  bind. 
aruth-tràghaidh,    m.,    5444,    5991, 

ebbing  tido. 
sruthladh,    m.,    a    dirty,    muddy 

stream  ;   sruthladh,  rinsing ;    Ir. 

sruthluighim.,  I  rinse ;   sruth. 
stadhadh,    m.,    2920,    2965,    erect 

position ;    Eng.  stay. 
stagh,  m.,  6898,  a  stay,  a  oertain 

rope  in  a  ship's  rigging ;   Norse 

stng,  a  stay. 
staghmhor,     4982,     abounding     in 

stays. 
ttainhnte  (stainnte),  210,  oonfined, 

narrow ;     cf .    staointe,    shallow 

(Bcauly  dist.) ;    ?  Eng.  etinted. 
stairsneach,  {.,  6419,  a  atono  stop; 

stepping-stone. 
stnng,    {.,    1724,    6563,    a    pin    on 

which    things   aro   hung;    oabar 

stangach,  T.  32:  So.  stang,  a 
sting ;  Norso  stong,  a  pole ; 
stnnga,  to  prick,  goad. 
stang,  {.,  1788,  a  ditch,  pool ;  So. 
etank;  O.  Fr.  ettang'-,  Lat. 
ttagnum,  a  pond. 


346 


Bàrdachd  Ghàidhlig 


stiall,  f.,  a  streak,  a  strip;  1136, 
'n  an  still,  at  full  speed;  cur 
a  dharaich  'na  s. — T.  74. 

steòrn,  1096,  to  direct,  guide; 
Norse  stjòrn,  a  steering; 
stjòrna,  to  govern. 

stetbd,  i.,  938,  a  race;  steud,  a 
steed ;   Ag.  S.  stèda. 

stìomag,  £.,  5181,  a  head-band,  or 
fillet  for  the  hair;  stìom,  a 
head-band ;  aig  a  bhiodh  an  s. 
air  son  anairt — T.  205. 

stiuirhheirt,  {.,  5986,  steering- 
tackle ;  stiuir,  f rom  Norse  styra, 
steer. 

stoc,  m.,  (1)  1162,  2172,  2252,  stock, 
kin ;  cuir  an  stoc,  enrich ;  (2) 
5010,  the  deck  or  gunwale  of  a 
ship  (1)  is  f  rom  Eng.  stock ;  (2^ 
f  rom  Norse  stokkr,  the  gunwale 
of  a  ship. 

stòldachd,  f.,  1918,  sedateness, 
quietness ;  stòl,  settle,  from  stòl, 
a  stool,  settle. 

stròiceadh,  m.,  4121,  5417,  5981, 
tearing  asunder. 

stuadh,  f.,  (1)  518,  2747,  5821,  a 
wave  (2)  4466  (stuadhaidh,  acc. 
pl.),  5443,  a  gable,  pinnacle; 
thu  bhith  laighe  's  an  uaigh 
Ann  an  eaglais  nan  s. — T.  11. 

sturtail,  2836,  haughty. 

suaicheantas,  m.,  2904,  2455, 
3659,  6289,  6732,  ensign,  badge; 
Ir.  suaitheantas,  blazonry, 
badge ;  su  and  aithne,  know- 
ledge. 

suaithneas,  m.,  1285,  an  s.  bàn, 
the  White  Cockade,  the  Jaco- 
bite  badge ;  another  form  of 
the  above.  (For  th,  ch,  cf.  Ir. 
teithim,  I  flee ;    Sc.  G.  teich. 

suanach,  f.,  1470,  3036,  a  cover- 
ing,  a  fleece;  dh'fhàg  lom  mi 
gun  lunnaich  gun  suanach  {sic), 
explained  as  *  a  coarse  cover- 
ing '— Cl.  na  C,  203;  Is  maith 
a  thigeadh  an  t-s.  ghlas  uaine 
gu  feur  dhuit  (or,  Air  uachdar 
do  lèine)— G.  299. 


«w6/iacA,  4939,  rich  in  raspberries; 
Ir.  suibh,  a  straw-berry  plant; 
hence  sùibheag,  the  stump  of  a 
rainbow,  called  in  E.  Ross,  a 
tooth. 

suchta,  5118,  fillcd,  saturated. 

sùdh,  m.,  5825,  a  suture;  the 
seam  (rivetting)  of  a  boat's 
planks;  cha'n  'eil  sgar  dhith 
gun  s.  air — Cl.  na  C.  19;  a' 
ruith  suas  air  na  sùdhan — ib. 
16;  Norse  sùdh,  a  suture, 
clinching  of  a  ship's  boards. 

1.  sùgh,  m.,  6812,  juice,  sap ;  Ir. 
sùgh;  Lat.  sùgo,  suck;  Eng. 
suck. 

2.  sùgh,  m.,  5989,  a  billow,  de- 
scribed  as  "  the  base  of  the 
hollow  of  a  curling  wave  " ; 
chumas  a  ceann-caol  gu  sgibidh 
Ris  na  sùighean — A.M.  173. 

siighadh,  m.,   1029,  pith. 

sùghan,     m.,     1783,    sowans;     the 

liquid    from    which    sowans    is 

made ;   sùgh,  sap. 
sùij),  m.,  464,   a  sweep ;    Eng. 
sùlaire,  m.,  161,  a  gannet;   Norse 

sùla,  sùlan,  the  gannet. 
sùlghorm,  1419,  blue-eyed. 
siird,  m.,  alacrity,  cheer;   bidh  s. 

orra    daonnan,     's    bidh    aoigh 

orra  an  oomhnuidh :    4655,  con- 

dition. 
suthain,     1213,     eternal,     everlast- 

ing ;    Ir.    suthain;    su   and    tan, 

time. 

tàbhachd,  f.,  1088,  1905,  efficiency, 
substantiality. 

tàbhachdach,   2699,   effective. 

tabhann,  6828,  barking,  chasing, 
the  chase;  3257,  swift  play  (of 
fingers  on  a  musical  instru- 
ment);    cf.   5580;    Ir.    tathfan. 

tacaid,  f.,  4584,  a  tack,  driven 
bullet;    Eng.   tacket. 

tàchair,   m.,   1777,  weed. 

tàcharan,  m.,  1808,  a  ghost,  sprite, 
pithless  person;  cha  b'iad  na 
tàcharain  chrion — G.  55. 


Faclair 


347 


tadhail,  1521,  t.  air,  call  upon. 

tadhal,   m.,   visiting. 

taie,  {.,  support;  385,  an  t.,  near; 

an  cois;   4657,  in  virtue  of;    Ir. 

taca,  peg,  prop,  support. 
taieeil,    6617,    solid,    strong ;     Ir. 

tacamhail,  firm,  solid,  staunch. 
taifeid,  l.,  4893,  5279,  5963,  a  bow- 

«tring;    ?  taffeta,  silk  stuflF. 
tàihajig,  m.,  3121,  4849,  4906,  5586, 

6001,   6412,  chess;    Ir.    tdibhleis, 

backgammon;    Adv.    Lib.    MS. 

Lii.,    33a,     tdifiisg     (pl.) ;     Eng. 

tables,      backgammon ;       Norse 

tafl,  game,  chess. 
tailmrich,  {.,  2960,   bustle,  noise; 

K     Ir.     tairmrith,     a     running 

across;    from    tairm-,    the   com- 

positional    form   of   tar,    across, 

and  ruith. 
tàin,     {.,     5880,     cattle,     herd    of 

cattle;    thugadh   uaith   re  h-aon 

oidhche    A    chreach    is   a   mhòr 

thàintean— G.  45. 
tàinistear,  m.,  4603,   an  heir;    Ir. 

tdnaiste,    a    lieutcnant,    second 

in  cvjmmand  ;  heir  presumptive ; 

tdnaiste,   ncxt,  second. 
tairgneachd,{.,A02^,   a   prophecy ; 

O.    Ir.    tairngire,    promise;     Ir. 

tairngire,  a  promise,  prophecy ; 

Tir     Taimgire,     the     Land     of 

Promi«e. 
tairis,  6032,  tnuty,  loyal. 
tairrnrarh,  tnirgncarh,  4982,  well- 

nailf>d  ;   each  crùidhoarh,  dlùth- 

thairgncach— D.M.   68.   29. 
tàladh,   m.,    1702.    a  careMÌng,    a 
lulUbry;   Nor«€  tdl,  allurement. 
UUmhnidh,    4670,    5129.     mighty; 

talnmh,  carth. 
taohkndh,    m..   6887.   MÌding   with, 

taking      onc'ii      nide;       eeapair 

tnohhaidh,    a    bannock    spread 

with    buttcr.    &c,,    to    conciliato 

the    lovc  of    man   or    woman — 

Reay. 
taoitrar,   m.,   4461,   an  oversman, 

iutor,       guardian :        Lat.-Eng. 

tutor. 


taoman,  m.,  6318,  a  baler ;    taom, 

empty,  pour  out. 
tapadh,  m.,  2278,  3101,  5689,  5719, 

cleverness,    activity,    manliness ; 

1883,  t.  leat,  thank  you. 
tupaidh,  2108,    active,   vigorous. 
tapag,  f.,  3099,  accident. 
tàrmaich,  537,  dwell ;   6428,  settle. 
tarrghtal,  2327,   white-bellied. 
tasgadh,   m.,    4327,   storing,   bury- 

ing. 
ta»gaidh,  {.,  a  deposit,  a  treasure ; 

5336,  a  th.,  thou  treasure. 
tathaich,  1273,  5097,  5329,  a  visit- 

ing;   frequenting;   Ir.  taithighe, 

act  of  visiting,  haunting. 
teachd-an-tìr,    458,    livelihood ;    in 
this    phrase    tìr    retains    its    old 

neuter  gender. 
tiagbhail,  ttugmhail,  f.,  4524,  an 

encounter. 
teanal,  m.,  42,  146,  5339,  a  gather- 

ing ;   by-form  of  tional. 
teann-shàth,  m.,  6198,  full  satiety  ; 

for    teann    intensive    cf.     terid- 

medòn,   exact  middle — Tain  B6 

Cùalnge    (Wind.),    1.    193,    and 

Anc.  Laws  Gloss. 
tcarh,  2055,  to  separato. 
tearmad,  m.,  5551,  an  t.,  in  safety, 

security  ;   by-form  of  tearmann; 

hence  Termit,  in  Petty. 
tearmann,     tearmunn,     m.,     4791, 

6611,     a     sanctuary,     place     of 

refugo;       Lat.       tcrmnv-,       trr- 

minus,  boundary. 
tiarnnch,  3276, 
tcibnigh,  4950, 
teinn,    5160,     'na    t.,     in    tension ; 

teann,  cognato  with  Lat.  tendo, 

I  Btretch. 
teinntean,     m.,     461,     a     hearth ; 

teine. 
tcirbeirt,    {.,   3216,    sonding   forth, 

lotting  slip. 
/('i«,  f.,  5Ì83,  a  musical  air;  Mr.  Ir. 

sèis,    a    mtuiical    strain;    seinn, 

Hound. 
teist,  {.,  4879,  testimony,  eatoem; 

Lat.   tcstis,  a  witncss. 


348 


Bàrdachd  Ghàidhlig 


teòchridheach,        3972,        warm- 

hearted. 
teòghradhach,    4472,    affectionate, 

loving. 
teòmachd,     f.,     1901,     expertness; 

teò-,  root  of  teth,  hot:    teothad, 

heat. 
teudhhinneach,  1210,  of  melodious 

strings. 
teudhhuidhe,  4294,  yellow  as  harp- 

strings  (which  were  gold-gilt). 
theasd,     5900,     died ;      Ir.     teasd- 

aighim,  I  f  ail,  die ;  O.  Ir.  testa, 

fails. 
tì,   m.,    intention ;    6051,   6375,    air 

thi,    "  on    set,"    ready    for    the 

fray;    6009,   foirm   air  thithibh, 

'  briskness     on      designs,'      i.e., 

plans  for  attack  (at  chess)  going 

on  briskly ;   tha  mo  chion  o  mi 

chridhe  ort  Thaobh  nan  tìthean 

a  bha— Cl.  na  C.  250. 
tic,  {.,  5456, 
tigh-g eamhraidh,  m.,  5510,  winter- 

house ;   the  grave. 
tigheadas,    m.,    4640,    house-keep- 

ing. 
tim,  5144,  soft,  timid  ;    Irish  form 

of  tiom,  tioma. 
time,  f.,  3836,  fear,  dread. 
tioma,    5398,    soft,    timid :     3334, 

tiom. 
tiomadh,    m.,    4535,    softness,    ten 

derness. 
tionnal,    m.,   1130,    1923,   likeness; 

cha'n   fhaca   mi   riamh   tionnail 

Moraig     so — A.M.      14;      cha'n 

fhaighear    a    tiunnail — ih.     10; 

also,      sunnailt,      siunnailt;      s. 

t'eugaisg,    S.   329 :    is  .s  thu   do 

Bhenus,  S.O.  433b. 
tionnsgainn,  3597,  to  begin. 
tìoradh,  m.,  119,  drying ;   tioraim, 

O.  Ir.  tÌTÌm. 
tìorail,  warm,  cosy,  sheltered ;   Ir. 

tioramhuil,  from  tir;   but,  1802, 

cheerful,    seems    Eng.     cheerful 

borrowed. 
tirte,  1296,  earthed. 


tìtheach,  4175,  4437,  bent  (on), 
keen,  eager;    tì. 

tlàm,  m.,  1523,  a  handful  (o£ 
wool). 

tohhta,  f.,  a  rower's  bench;  Norse 
tho'pta,  a  rower's  bench. 

todhar,  m.,  (1)  5787,  manuring; 
(2)  111,  seaweed  for  manure. 

toghhalach,  6672,  haughty?  Ir. 
tògbhàil,   raising:    togail. 

toidheachd,  m.,  4051,  coming. 

toirbheartach,  1237,  4998,  bounte- 
ous;   to-air-her. 

toirm,  f.,  2844,  a  noise,  sound ;  Ir. 
toirm,   torman. 

toirmghaoth,  f.,  6585,   a  cyclone. 

toirt,  ì.,  2300,  4354,  6280,  6721, 
respect,  esteem ;  Ir.  toirt,  quan- 
tity,  bulk,  value,  respect. 

toirteil,  1141,  bulky,  stout,  strong ; 
Ir.   toirtcamhail,  bulky,  stout. 

toiteal,  m.,  (1)  5746,  a  f  ray ;  ann 
an  tùs  an  totail — T.  231 ;  totail 
sgian,  toiteal  sgian — R.C  I., 
405 ;  ann  an  toiteal  nan  claidh- 
ean— T.  146;  (2)  splashing; 
chunnaic  iad  a'  bhèist  a'  t.  am 
meadhon  àn  loch— W.H.T.  I., 
91 :  f  rom  toit,  smoke  of  battle ; 
anns  an  toit  le  mire-chath — 
A.M.  158;  cf.  ceò,  5646. 

*tolg,  f.,  pride;  5394,  dat.  tuilg ; 
fear  t'fhasain  gun  tuilg — T.  9; 
cf.  E.  Ir.  tolgda  .i.  dimsach, 
haughty— O'Dav.  Gl.  ;  Wind. 
Wòrt. 

tolgach,  573,  haughty,  from  tolg, 
pride :  possibly,  hollow,  from 
tolg,  a  dent. 

toll-cluaise,  m.,  1738,  a  touch-hole. 

tom,  m.,  (1)  4769,  4932,  a  bush.  a 
thicket;  Is  math  thuigeas  fear 
lombair  Ciod  am  feum  th'  anns 
an  tonn  {read  tom)  ri  là  fliuch 
— T.  249;  (2)  6625,  tom-sealga, 
a  hunting  -  hillock,  hunting- 
station,  corresponding  to  Ir. 
dumha-sealga,  a  hunting-mound. 
Ir.  tom.  a  bush,  thicket;   Welsh 


Faclair 


349 


tom.  a  mound.    The  latter  is  the 

regular  meaning  in  Sc.  G. 
tomadh,    m.,    111,    167,    dipping ; 

by-form  of  tumadh. 
ionn,  f.,  1438, 
tonnag,  f.,  a  loose  shoulder-plaid 

wom  by  women;   5018,  a  sail. 
tòraehd,  f.,  16,  89,  1912,  1986,  &c., 

pursuit,   enquiry;    tòir,   pursuit. 
torman,      m.,      6654,      a      musical 

sound ;   ioirm. 
tràth,     m.,     4817,     tinie,     season, 

hour;   1606,  meal-time,  a  diet. 
tràth-nòine,  4432,   5473,   evening. 
treabh,  m.,  4210,  tribc,  race;  root 

of     treabh,     a     dwelling;     Lat. 

'ribug.  a  tribe. 

mjhnid,   [.,  4351,  a  sharp  dart- 

ing  pain,  a  stitch;  Ir.  treagh,  a 

spear. 
treall,   f.,   4186,   a  short  space  or 

time. 
treas,  392,   a  stroke,   a  bout;    cf. 

tuc    t.    adhmolta    ann    sin    air 

Chonan,     "  he    sang    a    fit    of 

praise  for  Conan"— B.  of  Ven- 

try.  763. 
trlrthfrirh,     (sdOl,     accomplished, 

vi:,'<»rous,        oourageous ;         Ir, 

tr'itfir,   aocomplishment. 
treoir,  (.,  2745,  vigour,  strength. 
trileanta,  2844,  thrilling. 
troid,  £.,   1857,   gen.   troda,   fight, 

oonflict;    (the  Irish  form  of  Sc. 

G.  trod,  m.,  gen.  troid,  truid). 
trògbhdil,   f.,   1910.   raising.  start- 

ing  ;  cf .  togail  orm  ;  older  form 

of   trogail.    Manx    troggal;    by- 

form  of  togail  with  ro  inscrted. 
trnmehradh,  m.,  3221,  4707.  gricf, 

inclancholy;   trom  and  cràdh. 
iromdhnite,  1239,  vividly  colourcd. 
trit,    m.,   bbTl,   a  wrctch ;    E.    Ir. 

trù,   a   peraoD   faied   to  dcath ; 

|)1.  troieh. 
truideaeh,    4968,     frequented    by 

itUrlings;     G.     druid,     E.     Ir. 

fruid. 

I.  832,  thc  heavier,  heavier 
'.y:     truimr    and    de ;     cf. 

mifiir,  feàirrde. 


trusudh,      m.,      1714,      collecting, 

gathering ;    literally,   bundling ; 

Eng.  truss. 
trusdar,  m.,  3033,  a  filthy  fellow. 
tuairgneadh,  4419,  would  disturb. 
tuuirisgeul,  m.,  396,  a  description, 

report;     a    made-up    story;     Ir. 

tuarasgahhdil,    i.e.    the   prefixes 

to-for-as  and  gabhdil. 
tuairmeas,  m.,  729,  a  guess,  aim ; 

728,     mu'n    t.,     towards     theni, 

against  thera  ;    Ir.  fd  thuairim  ; 

prcfixes    do-for-air    and     meas, 

estimate. 
tuar,   m.,   1217,   hue,   appearance ; 

fìon    geal    as    maith    t.,    white 

wine  of  fine  hue — D.M.  74,  130; 

Ir.  tuur,  an  omen,  presage. 
tuathcheathairn,  l.,  4142,  tenantry  ; 

a      bhi      trusadh      do     thuaith- 

chearn— T.    249;     bha    thu  .  .  . 

ro    mhath    do'n    tuaithchearn — 

T.    233 ;    an    am    bhi    foirneadh 

(raising)     na    tuaithcheairn — T. 

234. 
tuigsear,  m.,  5365,  one  who  under- 

stands. 
tuilhheum,     m.,     3049,     a     water- 

burst. 
tuilg,  see  tolg. 

tuinradh,  m.,  3.  6628,  an  abodc. 
tulnch,  {.,  1591,  a  hillock  ;    (m.  in 

Dicts.,  but  f.  often  in  literature 

and  in  place-names ;  f .  in  Irish). 
tulg,    m.,   5029,    a   dent,    a   bcnd; 

compare  /m6. 
tulgadh,  m.,  (1)  4986.  swaying  or 

rocking     of     a     ship;      (2)     the 

initial  spring  in  rowing;   an  on- 

sot;   thugaibh  t.  neo-chladharra 

dàicheil— A.M.      170;      tulg,     a 

dcnt,  bcnd. 
tiir,   m.f.,   a  towor;    5430,   a  war- 

rior;    cf.    ursann   chatha;    Lat. 

turris. 
turnaiif,  4297.  a  job,  a  smart  turn 

(Skye). 
tùfclèithr,  m.,  5029,  the  bow  end 

of  a  bank  of  oars. 


350 


Bàrdachd   Ghàidhlig 


uachdrach,    4927,    rich   in   cream ; 

uachdar,  upper  part,  cream ;  cf . 

for  meaning  harr. 
uchdshnaidhm,     5868,     a     breast- 

knot. 
ùdail,  3965,  churlish,  inhospitable. 
udal,  m.,  6884,  wavering,  rocking, 

distress. 
uidheam,  i.,  3149,  accountrements, 

equipment,   dress. 
uirghioll,  m.,  4881,  the  faculty  of 

speech,     speech ;     air     and     Ir. 

fuigheall,   a  word,   sentence. 
ùiseil,  3951,  4716,  worthy ;  gu  h-u. 

's    gu   h-urramach — T.    24 ;    iiis, 

use ;    Eng.  use ;    Lat.  usus. 
ulag,  f.,  4983,  a  pulley. 
ullamh,  6866,  ready ;    for  urlamh, 

E.    Ir.    erlam ;    air    and    làmh, 

"  on  hand." 
^maidh,     m.,     3556,     4605,     dolt, 

blockhead. 
ùmhlachd,   f.,   humility;    5475,   cf. 

fhir    nach    leughadh    a'    ghealt- 

achd — T.       13;       umhal,       Lat. 

humilis. 
urchoid,   f.,  3048,  hurt,   mischief. 


urlann,  f.,  2835,  the  countenance; 
a  bhith  'g  amharc  air  t'urluinn 
— G.  117;  air  and  lann;  for 
meaning  cf.  clàr-eudainn,  fore- 
head. 

ùrlar,  m.,  2807,  theme  or  ground- 
work  of  a  pipe  tune ;  air  and 
làr. 

urra,  urradh,  f.,  6129,  a  respon- 
sible  person ;  air  and  ràth, 
surety.  The  opposite  term  is 
deòradh,  from  di,  privative,  and 
urradh. 

urrainn,  m.,  5403,  5493,  6942, 
guarantee,  authority ;  air,  and 
ràthan,  a  security,  guarantee. 
Hence  the  common  modern 
usage,  "  is  u.  domh  "  and  "  is 
u.  mi." 

ursgeul,  m.,  4910,  a  tale,  especi- 
ally  one  of  the  romantic  Fenian 
tales ;  air  and  sgeul. 

usgar,  m.,  6380,  a  jewel. 

ursann-chatha,  5898,  a  champion ; 
u.-c.  thu  roimh  mhìltean — T. 
19;  ursainn-ch.  (pl.)  nach  gèill- 
eadh— T.  181 ;  u.-c.  a'  chruadail 
— T.  183. 


PRTNTED    BY   THE    NORTHKRN   COUN^TIES   NEWSPAPKR   ANP    PRINTINO    AND   rUBLTSHXNO 
COMPANY,    LIMITED,    INVRRVTSS. 


-^y.ll.  ■itW.ii? 


^;«iLh;LJ.  - 


University  of  Toronto 
Library 


DO  NOT 

REMOVE 

THE 

CARD 

FROM 

THIS 

POCKET 


Acme  Llbrary  Card  Pockct 
LOWE-MARTIN  CO.  limited