Skip to main content

Full text of "Karlamagnus saga ok kappa hans. Fortællinger om keiser Karl Magnus og hans jævninger. I norsk bearbeidelse fra det trettende aarhundrede"

See other formats 


J. 


M'' 


Ok  klPPi  Hi^S. 


FORTÆILINGER 


líEISO  K.lRl  HIGVIS  ÖG  IIAXS  JEVNISGER. 

\    NORSK    BEARBEIDELSE    FiíA    hK ! 

TR ETTENDE  A A \l í  1 T X D H  !•:[)[•: . 


r  iMii  v-F  r 


C.    R.    l\íiER. 


I'ROiiiiVM     TIL    I.    .sh:.»  EíJi'Rll   Mi' 


CHRISTIANIA. 

T  R  YK  T      líOS      [[       '      ?  ^  ^'  ^  F  \- 

1860 


FORTALE. 


B 


landt  de  efter  det  Frans.ke  i  det  trettende  Aarhundrede  paa 
det  norröne  eller  gammelnorske  Sprog  oversatte  Romaner,  indtager 
uden  Tvivl  nærværende  den  forste  Plads  med  Mensyn  til  Storrelse 
og  Omfang.  Den  indbefatter  nemlig  en  Samling  af  flere  Fortællin- 
ger,  eller  Thaatter  (Jjættir),  som  vore  Forfædre  kaldte  dem,  sam- 
menknyttede  til  et  He'elt  og  gnipperede  omkring  Sagn-  og  Legende- 
Helten  Karl  Magnus,  saaledes  som  denne  levede  i  den  tidlige  Mid- 
delalders  Folketro ,  ganske  forskjeliig  fra  den  historiske  Karl  den 
Store,  og  oph0ÍL't  til  en  Kristendommens  Apostel  02;  en  Troens  Ud- 
breder  blandt  de  hedenske  Folkeslag.  og  heraf  er  da  fremkommen  den 
religios-romanfiske  Saga  om  Karl  Magnus  og  hans  Kjœmper;  derfor 
lyder  ogsaa  Overskrifteu  i  det  Haaiidskrift  af  Sagaen,  hvor  Begyn- 
delsen  íindes  :  I  nafni  guðs'byrjast  upp  saga  Ka  rl  a  ni-ugnú  s 
ok  kappa  hans.  En  Original,  tier  har  iudeholdt  nelop  de  samme 
Foríœlliuger  og  været  ordnet  paa  samme  Maade  som  denne  Samling, 
har  sikkcrt  ikke  loreligget  den  norske  Bearbcider;  i  al  Fald  er  nogen 
saadan.  saavidt  bekjendt,  endnu  ikke  udgiven  eller  paa  Prent  om- 
talt.  og  Ordningen  af  det  Hele  s>ues  saaledes,  ganske  at  skyldes 
denne. 

Sagnen  er  egentlig  forhaanden  i  to  Bearheidelser,  en  ældre, 
efter  al  Sandsynlighed  fra  d^t  13de  Aarhundredes  ferste  Halvdel, 
og  en  senere  fra  Slutningen  af  det  samme  eller  Begyndelsen  af 
det  næste  Aarhundrede.  Vi  skulle  nu  ferst  kortelig  omtale  disse  to 
Reeen=ioners  Forhold  'til  hinanden  indbyrdes  samt  til  en  dansk  Be- 
arbeidelse  af  Sagaen  fra  det  IScIe  Aarhundrede,  dernæst,  saavidt 
detle  har  væref  muligt,  paapege  den  sandsynlige  Kilde  til  de  enkelte 
Fortællinger,  og  tilsidst  omtale  de  Haandskrifter,  som  ere  benyttede 
ved  denne  Uduave. 


IV 


Af  disse  to  Recensioner  kan  man  bekvemmest  benævne  den 
ældre  A^  og  den  yngre  B^  hver  af  dem  repræsenteres  ved  to  Haand- 
skrifter,  hvilke  her  i  Udgaven  ere  kaldte  A  og  a,  B  og  b.  A  Re- 
censionen  henpeger  ved  Sted  og  Fpredrag^  temmelig  tydehg.paa 
Haakon  Haakonsons  klassiske  Tid,  eller  den  ffírste  Halvdel  af  det 
13de  Aarhundrede,  og  eet  af  de  3  Haandskrifter  af  Sagaen,  livoraf 
der  opbevares  Fragmenter  i  det  norske  Rigsarkiv,  kan  neppe  have 
været  yngre  end  Midten  af  dct  nævnte  Aarhundrede.  B  Reccnsio- 
nen,  der  strax  ved  Stilen  og  ^proget  rober  sig  som  tilhftrende  en 
noget  nyere  Tid,  grunder  sig  væsentlig  paa  den  ældre  Recensiön, 
som  dels  her  er  udvidet  ved  Tillœg  hentede  fra  andre  Kilder,  dels 
paa  sine  Steder  forkortet  og  modiíiceret  eller  tillempet  efter  de  nye 
tilkomne  Kilder.     Jeg  skal  anf^re  nogle  Exempler  paa  dette. 

I  den  *8de  Episode  af  Sagaen,.  Kampen  ved  Ronceval  eller 
Rollants  Sangen  (la  Chanson  de  Roland),  er  Erkebiskop  Turpiu  med 
i  Striden  og  falder  tilligemed  Rollant  og  Oliver  efter  den  ældre  Re- 
cension  J.,  hvilket  ogsaa  stemmer  med  det  gammelfranske  Dlgt. 
Den  yngre  har  her  ved  Siden  af  denne  ældre  norske  Kilde  (thi 
dette  raaa  være  de  norske  Boger,  Norrœnubœkr,  som  Samleren  be- 
raaber  sig  paa,  s.  nærv.  Udg.  S.  525  Var.  1'3),  benyttet  Speculum 
Historiale  af  Vincent  fra  Beauvais,  i  Folge  hvilken  Turpin  ikke  var 
med  i  Kampen,  men  selv  samme  Dag  sang  en  Sjœlemcsse  paa  en 
deihg  Eng,  hvor  Keiser  Karl  havde  slaaet  Leir.  Paa  Grund  heraf 
har  B  overalt,  hvor  Turpin  nævnes  i  Recensionen  A^  indsat  Valter 
Jarl  i  hans  Sted,  og  saaledes  udelukket  Turpin  fra  Kampen  og  sparet 
hans  Liv. 

Om  Maaden  hvorpaa  Bearbeideren  af  den  yngre  Recension 
undertiden  sammendrager  og  forkorter  sin  Original,  vil  Læseren  kunne 
danne  sig  en  Forestilhng  ved  at  lægge  Mærke  til  det  lange  6le 
Capitel  i  samme  Episode,  sammenlignet  med  Varianten  i  B  og  b. 
Til  lettere  Oversigt  hidsættes  Capitlet  i  sin  Helhed,  saaledes  som  det 
omtrenthg*^  lyder  i  den  jngre  Bearbeidelse,  efter  begge  Haandskrif- 
terne  B  og  b. 

B:  Ok  þá  mælti  keisarinn:  Hvern  munum  vér  þangat  senda?  Kjósit 
einnlivern  barún  vel  kynjaðan  ok  vel  at  sér-  gervan,  |)ann  er  gersamliga  segi 
Marsilio  konungi  mína  orðscnding   ok  greiði  vel  mína  sendiför,    ok   sé  vel  at 

')  Som  sproglige  Egenlieder  eiendommelige  for  en  ældre  Sprogperiode  kan 
man  f  Ex,  mærke  den  nægtende  Endel'se  at  foiet  til  Verber:  þrytrat 
vegand-a  vápn  nema  hugr  bili  d.  e.  aldrig  mangler  den  Kœmpeiide  Vaa- 
ben,  naar  lians  Mod  ikke  svigter,  S.  406^";  sammcnlign  hermed  Vari- 
anten  20.  ^)  Da  jeg  ikke  liar  tagct  særsldlt  Afrikrift  af  fí  og  6  paa 
dette  Sted,  kan  jeg  ikke  indestaa  for  at  Texten  overalt  svarer  verbotenus 
til  Haandskrifterne. 


V 


sér  gerr  í  bardaga.  Rollant  svaraði :  jþar  til  er  Guinelun  jarl  stjúpfaðir  minn. 
Jjá  ma;lti  Karlamagriús  konungrj  Guinelun  jarl,  segir  hann,  gakk  fram  |)á 
*ok  tak  Yið  staf  mínuni  ok  glófa,  því  at  fat  vilja  Frankismenn,  at  þú  farlr 
þessa  sendiför.  í)á  svaraði  Guinelun  jarl:  {)ví  heíir  Rollant  upp  komit,  at 
aldri  man  ek  honum  þat  fyrirgefa,  ok  sé  ek  nú  herra,  at  {)ér  ^-ilit  at  ek  fari. 
Ná  ef  {)ú  ferr  til  Saraguze,  {)á  seg  Marsilio  fau  tíðendi,  at  hann  taki  við 
kristni  ok  gerist  minn  maðr  ok  sœki  á  minn  fund  ok  haldi  af  mér  hálft 
Spanialand,  en  hálft  Rollaht. .  En  ef  hann  vill  {)at  eigi,  {)á  man  ek  vinna  landit. 
Guinelun  skal  fá  í  hendi-  honum  bréf  {)etta  ok  staf  ok  glófa  er  ek  sel  {)ér. 

b:  J)á  mælti  konungr:  Hvern  Nilit  þér  til  kjósa  at  fara  þessa  sendi- 
ferð,  þann  sem  bæði  sé  vel  borinn  ok  sœmiligr  höfðingi  ok  kunni  vel  at  ílytja 
mitt  iJrindi  fyrir  Marsilio  konungi?  Rollant  svaraði:  ]^ar  er  Guinelun  jarl 
stjiipfaðir  minn.  í)á  mælti  Kariamagnús  konungr:  Guinelun  jarl,  segir  hann, 
gakk  fram  þá  ok  tak  við  staf  mínum  ok  glófa,  því  at  þat  vilja  Frankismenn, 
at  þii  farir  þessa  sendiför.  J)á  svaraði  Guinelun  jarl:  pví  hefir  Rollant  upp 
komit,  at  ek  skal  honum  jafnan  muna.  J)á  svarar  Karlamagnús :  Isú  skaltu 
fara  til  Saraguz,  ok  seg  svá  Marsilio  konungi,  at  ek  vil  þau  boð  þiggja  sem 
sendimenn  hans  sögðu  mér  af  honum ;  en  ef  hann  \áll  þat  eigi  halda,  þá  man 
ek  vinna  borg  hans,  þá  er  hann  sitr  í.  Tak  nú  hér  bréf  þat  er  ek  sendir 
honum,  ok  þar  með  fær  ek  þér'staf  minh  ok  glófa. 

Til  Sammenligning  med  den  ældre  Text,  nærværende  Udgave 
S.-  489— 492~  aníbres  nedenfor  det  Stykke  af  det  gammelfranske 
Digt,*  som  svarér  til  sjette  Capitel  1  deune  Episode,  tilligemed  en 
saavidt  niuligt  ordret  Oversættelse. 

„Seignurs  barims,  qui  i  enveieruns, 

En  SaiTaguce,  al  rei  Marsiliun?- 

Respunt  dux  Neimes:    riJo'irai  par  vostre  dun; 

Liverez  m'en  ore  le  guant  e  le  bastun." 

Respunt  li  reis :    „Vos  estes  saives  hom ; 

Par  ceste  barbe  e  par  cest  men  geÍTiun, 

Vos  n'irez  pas  uan  de  mei  si  luign! 

Alez  sedeir  quant  nuls  ne  vos  sumunt ! 

rSeignm-s  baruns,  qui  i  purruns  enveiér, 
Al  Sarrazin  ki  Sarraguce  tien^" 

Respunt  Rollans:    «Jo  i  puis  aler  mult  ben."  ♦ 

* —  „Nu  ferez,  certes!  dist  li  quens  Oliver; 
Vostre  cufages  est  mult  pesmes  e  fiers : 
Jb  me  crendreie  que  vos  vos  meslisiez. 
Se  li  reis  voelt,  jo  i  puis  aler  [mult]  ben." 
Respunt  li  reis :   „Ámbdiii  vos  en  taisez ; 
Ne  vos  nen  il  n'i  porterez  les  piez. 
Par  céste  bai'be  que  veez  blancheer, 
Li  duze  por  mar  i  seront  jugez." 
Franceis  se  taisent,  as  les  vus  aquisez. 
')  Chanson  de  Rolaud  udg;.  af  Génin,  Paris  1850,  S.  21 — 29, 


Tiirpina'  de  Reins  en  est  levct  del  renc 
E  dist  al  rci:   „Laisez  ester  vos-Francs. 
En  cest  pa'ís  avez  estet  set  áns; 
Mult  ont  oiid  e  peines  e  ahans. 
Dunez  m'en,  sire,  le   bastun  e  le  guant, 
Et  jo  [en]  irai  al  Sarazin  Espan ; 
Si'n  vois  vedeir  alques  de  sun  semblaní." 
,.Alez  sedeir  desur  cel  palie  blanc; 
N'en  parlez  mais,   se  jo  ne  '1  vos  cumant!" 

Francs  clievalers,  dist  le  empereres  Carlcs, 
Car  m'eslisez  un  barun  de  ma  marche 
Qu'a  Marsiliun  me  portast  mun  mcssage." 
Qo  dist  Rollans:    ,.Co  ert  Guenes  mis  parastre." 
Dient  Franceis;    ,,Car  il  le  poct  bien  faire! 
Se  lui  lessez,  n'i  trametrez  plus  saive." 
E  li  quens  Guenes  en  fut  mult  anguisables; 
De  sun  col  getet  ses  grandes  pels  de  martre, 
En  est  remés  en  síin  blialt  de  palie, 
Vairs  out  [les  iex]  e  mult  fier  lu  visage, 
Gent  out  le  cors,  e  les  costez  out  largcs; 
Tant  par  fut  bels  tuit  si  per  Ten  esguardent. 
Dist  RoUant:    „Tut  fol,  pur  quei  t'esrages? 
Qo  set  hom  ben  que  jo  sui  tis  parastres. 
Si  as  juget  qu'a  Marsiliiin  en  algc? 
Se  deus  ^o  dunet  qiie  jo  de  la  repaire, 
Jo  t'en  muverai  un  si  grant  contraire 
K'il  durerat  a  trestut  ton  edage!" 
Respunt  RoUans:    „Orgoill  oi  jo  e  folage! 
^o  set  hom  ben,  n'ai  cure  de  manace; 
Mais  saives  hom  11  dcit  faire  message: 
Se  li  reis  voclt,  prez  sui  por  vus  le  face." 

Guenes  respunt:    „Pur  mci  n'iras  tu  mic : 
Tu  n'ics  m.cs  hom,  ne  jo  ne  sui  tis  sire.. 
Carles  commandct  que  face  sun  seí-visc; 
En  Sarragnce  cn  irai  a  Marsilic; 
Einz  i  fcrai  un  poi  delegerié 
Que  jo'n  esclair  ccste  meie'grant  ire." 
Quant  l'ot  RoUans,  si  cumcncat  a  rire. 

Quant  90  veit  Guenes  que  ore  s'en  rit  RoUans, 
dunc  ad  tel  doel  pour  poi  d'ire  ne  feut: 


A  ben  petít  que  il  ne  pert  le  sens. 
E  dit  al  cunte:    „Jo  ne  vus  aim  nienl! 
Sur  mei  avez  turnet  fals  jugement. 
Dreiz  emperere,  tcíz  me  ci  en  present; 
Ademplir  voeill  vostre  comandement. 

En  SarragTice  sai  ben  aler  m'estoet. 
Hom  ki  la  vait  repairer  ne  s'en  poet. 
Ensurquetut  si  ai  jo  vostre  soer, 
Si"n  ai  un  filz.  ja  plus  bels  nen  estoet: 
Co  est  Baldewin,  50  dit,  ki  ert  prozdoem. 
A  lui  lais  jo  mes  honurs  et  mes  fieus. 
Guardcz  le  bien,  ja  ne  ^l  verrai  des  oilzl- 
Carles  respunt:    ^Trop  avez  tendre  coer, 
Puis  qne  1  comant,  aler  vus  en  estoet.* 

^o  dist  li  reis:  „Guenes,  venez  avant: 
Si  recevez  le  bastun  et  lu  guant. 
Oit  l'avez,  sur  vos  le  jugent  Franc."* 
~Sire.  dist  Guenes,  [i]90  ad  tut  fait  RoUans: 
Ne  Tamerai  a  trestut  mun  vivant! 
Xen  Oliver  por  50  qu'est  sis  cumpaun; 
Li  duze  per.  por  [qo]  qu'il  raiment  tant; 
Desfi  les  en,  sire.  vostre  oil  veiant.*' 
^o  di?t  li  reis:   ^Trop  avez  mal  talant. 
Or  irez  vos,  certes.  quant  jo  '1  cumant!" 

—  -Jo  i  puis  aler,  mais  n*i  aurai  guarant: 
Nul  out  Basilies  ue  sis  íireres  Basantl~ 

Li  empereres  li  tent  sun  guant,  le  destre, 
Mais  li  quens  Guenes  iloec  ne  volsist  estre: 
Qnant  le  dut  prendre,  si  li  cait  a  tere. 
Dient  Franctis:  ^[E]  Deus!  que  purrat  qo  estrt? 
De  cest  message  nos  avendrat  grant  perte!"' 

—  ^SeignurSy  dist  Guenes,  •yos  en  orrez  nuveleá. 
Sire,  dist  Gaenes,  dnnez  mei  le  cungied; 
Quant  alcr  dei,  n'i  ai  plus  que  targer.^ 

Qo  dist  li  reis:  ^l  Jhesu  e  al  mien!-* 
De  sa  main  destre  l'ad  asols  e  seignet, 
Puis  li  liverat  le  bastun  e  le  bref. 


VIII 


D.  e.  ,.Mine  Herrer  Baroner,  hvem  skuUe  vi  sencle  hen  til  Sarraguce  til  Kong 
Marsilius?"'  Hertug  Neimes  svarer:  ,.J^g  skal  fare  med  Eclers  Orlov;  giv  mig 
derfor  strax  Handsken  og  Staven."  Kongen  svai-er:  „I  er  en  klog  Mand;  ved 
dette  Skjeg  og  denne  min  Knebelsbart,  I  skal  ikke  i  Aar  fare  saa  langt  bort 
fra  mig.  Gaa  og  sid,  naar  ingen  kalder  Eder.  —  Mine  Herrer  Baroner,  siger 
han,  hvem  skulle  vi  sende  hen  til  Sai'aceneren,  som  har  Sarraguce  i  sin  Magt?-' 
RoUant  svarer:  ,,Jeg  kan  meget  godt  gaa  derhen."  ,.Dct  skal  I  saa  sandelig 
ikke,"  siger  Grev  Oliver,  „Eders  Sind  er  altfor  heftigt  og  vildt,  jeg  frygter, 
I  vilde  indvikle  Eder  i  Strid.  Hvis  Kongen  vil,  kan  jeg  gjerne  gaa  dcrhen." 
Kongen.svarer:  „Tier  stiUe  begge  to,  hverken  I  eller  han  skuUe  komme  paa 
de  Yeie.  Ved  dette  Skjeg,  som  I  see  bolge  ned  i  hvide  Lokker,  de  tolv  Jæv- 
nin'ger  ville  der  mode  en  haard  Vanskjebne."  Franskmændene  tie,  og  nu. 
holde  de  sig  stille  og  rolige.  —  Turpin  af  Rcins  reiste  sig  nu  fra  sin  Plads  og 
eagde  til  Kongen:  „Lad  Eders  Franker  være  i  Ro.  I  dette  Land  har  I  været 
syv  Aar;  mange  Lidelser  og  Gjenvoi'digheder  have  de  havt.  Giv  mig,  Herre, 
Staven  ogHandsken;  jeg  skal  gaa  til  den  spanske  Saraccner,  jeg  vil  hen  at  se, 
hvorledes  han  seerud."  Keiseren  svarer  fortrædelig:  ,,Sæt  Edcr  paa  denhvide 
Atlask  hist  og  tal  eimer  derom,  uden  naar  jeg  befaler  det."  —  „Troe  Riddere," 
sagde  Keiser  Karl,  „saa  vælg  mig  da  en  Baron  1  mit  Land,  som  kan  bringe 
mit  Budskab  til  Marsilius."  Rollant  sagde:  „Der  er  Guenelun  niin  Stedfader." 
Franskmændene  sige:  „Ja,  han  kan  godt  udföre  det!  Dersom  I  tillader  ham 
at  reise,  vil  I  ikke  kunne  sende  nogen  klogtigerg."  —  Grev  Guenelun  gribes 
herover  af  stor  Sorg;  af  sin  Hals  kasster  han  sit  store  Maarskinds  Pelsværk, 
og  staar  der  1  sin  Silkekaabe.  Livlige  vare  hans  0ine  og  stolt  hans  Aasyn, 
velskabt  hans  Legeme  og  bredt  hans  Bryst.  Saa  smuk  var  han,  at  han  vakte 
alle  sine  Jævnliges  Beundring.  Han  taite  til  Rollant :  „Din  Tosse,-  hvi  raser 
du?  Enhver  veed  jo,  at  jeg  cr  din  Stedfadcr,  og  du  har  domt  mig  til  at  drage 
til  Marsilius?  Dersom  Gud  forunder  mig  at  komme  tilbage  dei-fra,  skal  jeg 
betænke  dig  med  et  Uvenskab,  som  skal  holde  ud  dit  hele  Liv!"  RoUant 
svarer:  „Hvilket  Hovmod  ogDaarskab!  Enhver  veed  godt,  at  jcg  ikke  bryder 
mig  om  Trudsler.  En  forstandig  Mand  maa  overtage  Sendefærden,  dersom 
Kongen  vil,  er  jeg  berédt  i  Eders  Sted."  —  Guenelun  svarer:  „For  mig  skal 
du  ingenlunde  reise:  du  el*  ikke  min  Tjener,  og  ikke  jeg  din.  Kai'l  byder 
mig  at  udfore  hans  Ærinde.  Jeg  skal'  drage  til  Sarraguce  til  Marsilius ;  men 
jeg  maa  ferst  have  en  Frist,  at  jeg  kan  give  min  storeHarme  Luft."  DaRollant 
h0rte  det,  begyndte  han  at  lee.  —  Da  Guenelun  seer,  at  Rollant  leer  ad  ham, 
gjor  det  ham  saa  ondt,  at  han  næsten  brister  af  Harme,  han  er  nær  ved  at 
tabe  Forstandeíi,  og  siger  til  Greven:  „Jeg  elskcr  Edcr  ikke,  I  har  vendt  en 
falsk  Dóm  over  mig.  Retfærdige  Keiser,  her,  staar  jeg  forEder,-jeg  er  beredt 
at  udf0re  Eders  Kud.  —  Jeg  veed  veh  at  jeg  maa  di-age  til  Sarraguce,  og  den 
éom  gaar  did  kan  ikke  komme  tilbage.  Naar  alt  kommcr  til  alt  ii^r  jeg  Eders  S^ster 
til  Ægt'c,  og  jeg  har  en  Son,  en  skjonnere  gaves  aldrig,  det  er  Baldevin,  som 
tegner  til  at  blive  en  brav  Mand.  Til  ham  cfterlader  jeg  mine  Værdigheder 
og  mine  Len;  vaag  over  ham,  jcg  skal  aldrig  sce  ham  med  minc  0ine." 
Karl  svarer:  „I  har  for  folsomt  et  Hjerte.  Da  jeg  befaler  det,  maa  I  drage 
afsted."  —  Kongen  sagde:  „Guenelun ,  kom  frem,  og  tag  imod  Staven  og 
Handsken.  I  har  hert,  at  Franskmændcne  d^mme  Eder  dcrtil."  „Ilerre," 
sagde  Guenelun,  „dette  er  alt  RoUants  Værk,    og  jcg  vil  hade  ham  mit  hele 

0  Ben  gainmelfranske  Form  af  Navnet   er  i  Nominativ  Marsilies,    i   otjcctiv  Casus  Marsi- 
liun:  saaledcs  ogsaa  Gucnes,  Guenclun;  Carlcí,  Carlun. 


IX 


Liv,  og  Oliver,  fordi  han  er  hans  Fælle,  og  de  tolv  Jævninger,  fordi  de  elske 
ham  saa  hait.  Jeg  trodser  dem  alle,  Herre,  iEdersPaas^m."  —  Kongensagde: 
^Altfor  stort  Nag  bærer  I.  Nu  maa  I  afsted,  for  Sanden,  Jiaar  jeg  byder  det.*' 
—  ,.Jeg  kan  di*age  derhen,  men  ingen  Beskji^ter  skal  jeg  have,  ingen  havde  Ba- 
silies  og  hans  Broder  Basant.  —  Keiseren  rækker  ham  sin  heire  Handske, 
men  Grev  Guenelun  onskede  sig  langt  bort.  Da  han  skulde  tage  den,  faldt 
den  fra  ham  til  Jorden.  Franskmændene  sige:  ,,Gud!  hvad  kan  det  betyde? 
Af  denne  Sendefærd  vil  stor  Ulykke  komme  over  os!*'  —  „Hener,"  siger 
Guenelun,  „I  \ille  here  derom.  Herre,  sagde  Guenelun,  giv  mig  Orlov;  da 
jeg  skal  drage  afsted,  har  jeg  intet  mei'e  at  nole  eftc:.  •  Kongen  sagde  da: 
,,I  Jesu  Navn  og  i  mit!"  Med  sin  heire  Haand  gav  han  ham  Absolution  og 
Velsignelsen,  dernæst  gav  han  ham  Staven  og  Brevet. 

Lignende  Bortskjærelser  eller  Forkortninger  af  den  ældre  Recen- 
sion  i  den  3'ngre,  vil  man  paa  flere  Steder  finde  ved  at  jævnfoi'e  den 
trvkte  Text  med  Varianterne.'  Exempelvis  Jvunne  anföres:  Udg.  S. 
386^^  ok  er  hann  góði-  konungr  til  386^^  veiðimenn  ok  þó 
sjaldan;  422^'  Kú  fy  Ikir  Karlamagnús  til  422'^' yfir  hverju 
100  liði;  449  mangler  hele  Capitel  13;  451^'  en  því  næst  féngu 
til  451^'^  aðra  kaupför;  454^^  En  konungsdóttir  Alfanis 
til  455^®  létta  nm  Oddgeir  at  rœða. 

Undertiden  er  dog  den  yngre  Text  B  rigtigere  og  fuldstæn- 
digere  end  den  œldre,  hvilket  maa  komme  deraf,  at  den  yngre 
Samler  paa  enkelte  Steder  har  været  nwagtigere  i  at  udskrive  sin 
Original,  end  Afskriverne  af.4  og  a  i  at  copiere  det  dem  foreliggende 
ældre  Haandskrift.  Saaledes  i  Iste  Part  af  Sagaen,  Cap.  26  S.  24, 
har  B  rigtig  Belisem,  som  den  af  Kongens  Sostre,  der  blev  gift  med 
Reimbald,  ikke  Gilem,  hvilket  yl  har,  nærv.  Udg.  S.  23.  Ved  Begyn- 
delsen  af  Cap.  3  af  8de  Fortælliug  (Ronceval  Kampen),  S.  485,  hvor 
Koug  Marsihus's  ypperste  Mænd  navngives,  svarier  dette  til  deu 
franske  Text;  Hgelede^  den  folgende  Side  AS6^'—-^,  hvor  de  12 
Jævninger  opregnes ;  paa  begge  Steder  angiver  Haandskriftet  a  blot 
Tallet;  hgesaa  S.  502-^— «»  meðan  ek  lifi  —  ok  liði  þeirra 
öllu,  hvilket  alt  mangler  i  «.  I  FortæUingen  om  Oddgeir  danske 
har  den  yngre-  Recension  enkeUe  mærkelige  Afvigelser,  navnhgen  i 
Skildriugen  af  Burnament  Cap.  37  S.  108,  og  den  tilfoier  desuden 
ved  Enden  af  denne  Episode  af  Sagaen  8  Capitler  (47 — 54)  soin 
ikke  findes  i  ^  og  a.  Alt  dette  synes  at  henpege  paa  et  ældre 
Bearbeideren  af  B  foreliggende  Haandskrift,  som  her  har  været  fuld- 
stændigei'c  end  det  Afskriveren  af  A  har  benytt^t.  Sproget  hentyder 
her  ogsaa  paa  den  ældre  Tid. 

Men  det  mærkeligste,  hvorved  den  yngre  Recension  adskiller 
sig  fi'a  den  æJdre,  er  dog  Meddelelsen  af  en  Episode,  som  ganske 
mangler  i  deu  sidste,  nemlig  Fortællingen  om  Fru  Olif  og  hendes 
Si)n  Landres.     Sproget  her  er  særdeles  godt,  men  Foredrag  og  Ud- 


tryksmoadie  henpeger  paa,  at  den  er  omplantet  paa  norsk  Grund  i 
en  sildigere  Tid,'  hvilket  ogsaa  udtrykkelig  angives  i  de  Fortællingen 
indledende  Forord,  hvor  dens  TilbHven  henfores  til  det  13de  Aar- 
hundredes  Shitning.  Selve  Fortælhngen  synes  ogsaa  snarere  at  ved- 
komme  Sagnkredsen  om  Kong  Pipin  end  Karl  Magnus,  da  her 
íbrekomme  lutter  nye  Personer,  fremmede  for  de  andre  Episoder, 
naar  man  undtager  ham  selv,  og  hau  fremstihes  ogsaa  her  i  en  yngre 
Alder,  end  han  efter  Sagaens  Begyndelse  skal  liave,  hvor  han  ind- 
f0res  for  Læserne  som  32  Aar  gammel.  Samleren  af  den  yngre 
Recension  har  vistnok  ogsaa  folt  dette,  og  derfor  stillet  den  saa  langt 
frem  i  Bogeu  som  muligt,  og  anvist  den  den  anden  Plads,  da  han 
ikke  kande  stille  den  íorst,  hviJket  vel  egentlig  havde  været  det 
rimeligste  ved  en  Begivenhed,  der .  henhorer  til  Karls  Ungdoms- 
historie,  eller  i  al  Fald  maatte  antaiies  at  hííge  forud  for  de  evrige 
i  Sagaen  fortalte,  For  Resteu  staa  Episoderne  i  sainme  Orden  i 
begge  Bearbeidelser. 

B  Recensionen  er  bevaret  íuldstœndig,  hvilket  paa  Grund  af 
Lacuner  i  Haandskrifterne  ikke  er  Tilfœlde  med  A  Recensionen,  men 
skjent  denne  saaledes  er  mangelíuld,  er  den  dog  som  den  œldste 
bleven  lagt  til  Grund,  og  dens  Mangler  udfyldle  efter  B^  og  hvor 
4  Hgger  til  Grund,  er  Yarianterne  af  JS,  saavidt  muligt,  neiagtig 
angivne,  og  hvor  Forskjellen  var  for  stor  hertil,  er  ogsaa'  Texten  af 
B  fuldstændig  meddeit.  Dette  var  uundgaai  hgt  ved  den  lange  For- 
ta^lling  om  Agulandus  (den  íjerde  Episode  af  Sagaen) ;  tlii  ihvorvel 
begge  Redactioner  af  denne,  hvud  Hovedindholdet  angaar,  stenime, 
saa  er  dog  Behandlingen  og  Anordningen  af  Stoffet  i  begge  meget 
forskjellig.  I  A  l^ynes  det  soni  nian  har  den  ældste  og  oprindelige 
Form,  saaledes  som  den  skyldes  dén  forstc  norske  Bearbeider.  For- 
tællingen  er  her  sammensat  efter  to  fra  hinanden  meget  forskjehige 
Hovedkilder,  dtn  ene  den  saakaldte  Turpins  Kronike,  og  den  anden 
et  gammelfransk  Heltedigt  (Chanson  de  geste),  den  Ibrste  kort  og 
mere  sauimentrængt,  det  andet  vidllofligt  og  fuhlt  af  de  íor  den 
Caroiingiske  Digtcyklus  saídvanlige  Gjentagelser.  Selv  om  ikke  disse 
to  Kilder  kunde  paavises,  er  der  saa  stor  Forskjel  paa  Stilen,  at 
man  j)aa  Forliaand,  selv  uden  at  kjende  dem,  kan  angivé  Stedet, 
hvor  de  inodes.  Den  seuere  Bearbeider  af  Sagaen  har  ganske  om- 
arbeidet  d^nne  Flpisode,  han  har  bragt  Orden  og  Sammcnhæng  i  den, 
og  man  maa  tilstaa,  at  Fortællingen  under  hans  Hænder  har  vundet 
saírdeles  nieget  og  faaet  et  fuldkommen  sagamœssigi  Præg  uden  at 
tabe  synderligt  af  sit  væsentlige  Indhold  og  sin  oprindehge  Udforhghed. 

')   Geniliven  Karlamap:nú.sar  ibrekouinifr  her,    i  den  æklre  Rccension  cr 
den  lig  Nomiualiv,  Karla  magníis  (egentlig  Karlamagni'iss). 


Xi 


At  den  danske  Karl  Magnus  skrev  sig  fra  en  gammelnorsk 
Original,  har  allerede  Nyerup*  opdaget,  og  en  anden-  interessant  Op- 
dagelse  vedkommende  samme  Folkebog,  skylder  man  i  senere  Tid 
C.  J.  Brandt,^  der  har  godtgjort,  at  Christiern  Pedersen  ikke,  som 
hidtil  antaget,  er  Oversætter  af  denne  Bog,  men  kun  Omarbeider  af 
Ghemens  1501  trykte  Udgave.  og  at  denne  igjen  grunder  -Big  paa 
en  Afskrift  af  en  ældre,  Aar  1480  i  Börglum-Kloster  i'Jylland  skre- 
ven  Bog,  som  nu  opbevares  i  det  Kongelige  E  bl.othek  i  Stockholm. 
Den  Codex,  som  den  danske  Oversætter  eller  íítarbeider  har  haví 
for  sig,  har  indeholdt  den  ældre  (A)  Recension  af  Sagaen.  Over- 
sættelsen  har  saaledes  ikke  Fortælhngen  om  Landres,  men  derimod 
Tillægget  til  Slutningen  af  Sagaens  forste  Afdeling,  som  kun  findes 
i  A  (S.  "40-49).  Et  audetTiHæg  har  den  danske  ved  Endcn  af 
FortaHlinsen  om  Roneevalslaget,  som  nu  manírler  i  den  norske,  da 
Haandskriftet  a  her  slipper,  og  Slulningen  af  Sagaen  nu  kun  er  for' 
Haanden  i  B  Recensionen.  Til  Sammenliguing  med  Originalen  ville 
vi  af  den  danske  vælge  det  samme  Stykke,  som  Nyerup  haraftrykt, 
nemlig  hvad  der  svarer  til  Cap.  48  i  forsfe  Afdeliog  af-  Sagaen, 
nærv.  Udgave  S.  42.    (Brandt,  S.   12). 

En  ]5:ig  stod  K^iseren  paa  Reinsborg  i  et  Vindue  og  saa  ud  paa  Rin, 
hvor  en  Svane  svommede  og  drog  en  liden  Baad  efter  sig  med  et  Silkebaand, 
og  i  Baaden  stod  en  Mand  vel  væbhet.  Da  han  kom  til  Lands.  gik  Xauilon 
til  hannem  og  ledde  hannem  til  Keiseren.  Han  spurde,  hvo  han  var.  han 
kunde  intet  svare.  Et  Brev  hængdé  paa  hans  Haís.  •  Keiseren  læste  Brevet, 
der  stod  ndi:  Her  er  koinmen  Gerard  Svan .  og  skal  vorde  Keiserens 
Tjenere.  Sidentoge  de  hans  Harnisk  af,  og  Keiseren  gay  hannem  kostelige 
Kl-cfder.  Ha'n  lærde  snart  dcivs  Jungeniaal.  Keiseren  havde  en  S^ster,  som 
hed  Eli?a.  huu  var  foder  si;ien  Pipping  j^de,  heiide  gav  han  Gerard  Svan. 
Roland  spurde  Keiseren  hveden  Gerard  kom?  Keiseren  svarede:  Gud  sende 
os  hannem.  Roland  sngde.  det  er  en  mandelig  Mánd.  Keiseren  gjorde  han- 
nem  til  Hertug  og  gav  hannem  et  Land,  som  hed  Ardéna. 

Paa  de  íleste  Steder  er  Fortæliingen  betydelig  sammendragen 
og  forkortet,  men  paa  eet  Sted  er  den  mærkværdig  nök  udforligere 
end  Ori«iinaIen,  i  al  Fald  saaledes  som  denne  nu  foreligger.  Detíe 
er  Tilfa^Idet  ved  Gjengivelsen  af  Cap.  43  af  Fortællingen  onj  Odd- 
geir  danske.  nærv.,Udg.  S.  116.  Vi  meddele  ogsaa  det  hertil  sva- 
rende  _  Afsnit  af  den-  danske  efter  Nyerup,  dog,  som  ved  fore- 
gaaende  Stykke,  med  enkelte  Forandringer  efter  Brandts  Udgav§ 
(jvf.  denne  S.  28). 

0  Almindelig  MorskaBslæsning  i  Ðanmark  og  Norge  igjennem  Aarhun- 
dreder.     Beskreven  af  Rasmus  Nyemp.     Kjebenliavn  "1816.    Side  90  ÍF. 

*)  Christiern  Pedersens  danske  Skrifter.  Femte  Bind  udgivet  af  C.  J. 
Brandt.  Kjober.havn  1856.  Jvf.  tJdgiverens  Anmærkhinger  til  Karl 
Magnus's  Krenike  S.  525 — 531. 


XII 


Carvel  gik  til  Olger  og  takkede  liannem  for  sin  gode  Vilje,  og  fik  han- 
nem  den  bedste  Brynje  i  den  Hœr  var,  og  bandt  en  Hjelm  paa  lians  Hoved, 
den  bedste-1  alt  Hcdenskabct  var;  1  samme  sad  en  dyrebar  Sten,  som  hed 
Adamas,  og  havde  saadan  Nature,"  at  hvilken  hannem  bar,  ,han  blev  aldrig 
fattig;  han  var  saa  haard,  at-  intet  Sværd  bed-paa  hannem,  uden  han  bl'ev. 
smurd  med  Bukkeblod;  i  Hjelmen  sad  og  en  Sten,  hed  Cristallus,  og  gav 
meget  Skin  af  sig,  om  han  var  sat  i  Guld;  der  sad  og  en  Sten  som  kalles 
Galicia,  han  lieðner  aldrig,'  endog  han  laa  i  en  brændende  Hd;  i  Hjelmen  sad 
og  en  Sten,  hed  Abastor,  han  kolner  aldi'ig.  Han  bandt  et  Sværd  ved  hahs 
Side,  hed  Curten,  og  sagdé:  Dette  Sværd  givcr  jeg  dig,  og  saa  hjælpe  mig 
min  Gud  liramct,  at  det  skulde  ei  min  egen-  Fader  ellcr  Broder  faa  for  hun- 
drcde  Pund  Guld;  mcd  dette  Sværd  haver  jeg  overvundet  30  Konger.  Det 
var  hærd  i  en  Orms  Blod,  som  heder  Basiliscus,  og  laa  fire  Aar  under  en 
flygende  Drage  paa  Guld,  thi  skinde  det  altid  som  Guld;  det  haver  vel  bidet 
paa  hver  Mand  uden  paa  dig,  og  det  volder  at  du  har  en  kraftig  Gud. 

Tillægget  om  de  vidundevlige  Ædelstene  paa  Hjelmen,  samt 
om  Sværdets  Hærdelse  i  Ormeblod  findes  hverken  i  den  norske  Saga 
eller  i  det  franske  Digt  af  Raimbert  (Ogier  de  "Danemarche),  som 
synes  at  h'gge  til  Grund  for  dette  Afsnit.  af  vor  Saga. 

Undertiden  findes  der  Feihagelser  i  den  danske  Bearbeidelse, 
som  ikke  godt  sj^nes  at  kunne  forklares  uden  ved  Misforstaaelser  af  en 
norsk  Original,  saaledes  hvor  þúsundrað  d.  e.  þfisund  (nærv.  Saga 
S.  83"^),  oversættes  med  to  hundrede  (Brandts  Udg.  af  den  danske 
Karl  Magnus  S.  19^) ;  ellers  stemme  næsten  overalt  Talangivelserne 
noiagtig  i  bcgge.  Som  Exemjjel  paa  Overensstemmelse  meliem  begge 
kan  anfores  Stedet  i  Fortællingen  om  Agulandus  S.  307,  hvor 
Jamunds  Spyd  omtales,  som  var  af  saa  seigt  Træ,  at  det  ikke 
kunde  briste,  og  hvor  der  tilfoies  :  þemTd  við  kalla  sumir  menn 
aiol.  Paa  det  tilsvarende  SteTÍ  har  ogsa^  den  danskc  (S.  46''): 
det  Træ  kalledes  Ayol.  Her  menes  uden  Tvivl^  det  gammelfranske 
alier,  nyfransk  alisier,  Asaltræ.  Tilsidst  kan  jeg  ikke  undlade 
efter  Brandt,  Anmærkninger  tii  hans  Karl  Magnus  (S.  521)  at  anf^re 
et  Stcd,  som  paa  Grund  af  en  Trykfeil  hos  Ghemen  er  bleyen  for- 
underhg  forvanskct  i  de  senere  Udgaver.  I  vor  Saga  staar  S.  99^'^: 
Verði  sá  níðingr  cr  hirðir,  blive  den  en  Niding,  som  brydcr 
sig  om  det.  Dette  er  aldeles  rigtig  i  det  gamle  danske  Haandskrift 
gjengivet  ved :  blive  han  en  Niding  sbm  det  vurder.  Ved 
en  Trykfeil  i  Ghemens  Udgave  staar:  blivc  han  cn  indig  som 
det  vurdcr.  Denne 'Trykfeil  indig  har  Christicrn  Pedersen  rettet 
til  en  tig  (cn  Tæve,  Tispe);  dette  forœldede  Ord  Tig  har  igjen 
afstedkommct  en  ny  Trykfeil  i  senere  Udgaver  (1787),  hvor  Stedct 
lyder:  blive  han  en  Tid,  som  dct  vordcr,  hvilket  Rahbek 
(Alm.  Morskabslœsning  I  S.  34)  har  rcttct  til :  „mig  lige  meget, 
80 m    dig   ly ster."     Denne  sidste   Læsemaadc  har^da   været    den 


XIII 


giængse   i   senere    Udgaver,    indtil   Brandt    opdagede    den    oprinde- 


lige.» 


Vi  skulle  uu  med  nogle  Ord  oaitaie  de  forskjellige  Episoder, 
hvoraf  vor  Saga  er  sammensat,  angive  deres  sandsjolige  Kilder, 
saavidt  det  har^  været  muligt  at  opspore  deni,  og  tiUige  meddele 
enkelte  Prover  af  disse  til  Samnienligniag  med  vor  Sagas  Text. 

Den  forste  Episode  af  denne  Saga  sjnes  at  grunde  sig  paa 
flere  garamelfranske  Digte  henherende  til  den  Carohngiske  Cjclus; 
navnlig  have  de  forste  Capitler  1 — 25  Udseende  af  at  være  en  ,tem- 
mehg  noiagtig  Gjengivelse  af  et  saadant,  herpaa  heutjde  Foredrag 
og  Sprog,  de  vidtloftige  Navnelisfer  S.  3—4,  8—9,  Opregnelsen  af 
de  forskjellige  Falke  og  Jagthunde  S.  10,  de  hvppige  CTJentagelser 
i  Fortællingen,  saaledes  omtales  f.  Ex.  Anslaget  mod  Karl  Magnus's 
Liv  og  de  nærraere  Omstændigheder  ved  dets  Opdagelse  temmelig 
udforlig  paa  fem  forskjellige  Steder,  S.  3,  7,  12,  19  og  21.  Dette 
franske  Digt  skal  nu  ikke  længer  existere,  men  der  findes  Hentjd- 
ninger  dertil  i  en  Kroníke"  af  Cistercienser-Munken  Alberic  des 
Trois-Fontaines  (Alberiens  Trium  Fontium),  der  ved  Aar  788  an- 
forer  felgende :  ^Conjuratio  vahda  faeta  est  ab  Austrasiis  contra 
Karolum  regem  auctore  Harderieo  (vor  Sagas  Heldri),  qua  detecía 
multi  aut  membris  truncantur  aut  exiliantur;  itaque  aut  dno  fuerunt 
Harderiei,  aut  mendacium  est  quod  Amieus  scribitur  supra  inter- 
feeisse  Harderieum,  et,  ut  in  cantileua  dieitur,  ad  istam  eonspi- 
rationem  cognoscenda'nr  Karolus  raagnus  monitu  angeli  ivit  de  nocte 
furari."  Denne  Cantiiena  (Sang),  som  her  af  Alberic  siges  at  om- 
tale  Sammeiisværgelsen  mod  Karl  Magnus,  og  hvorledes  denne,  for 
at  opdage  samme,  efter  Engelens  Tilskjndelse  begav  sig  ud  at  stjæle, 
maa  have  været  en  gammel  Chanson  de  geste.  Det  samme  Emne 
tindes  ogsaa  behandlet  i  et  uederlandsk  Digt  fra  Middelalderen, 
Caerl  endé  Elegast,'  hvilket  dog  i  Enkelthederne  afviger  betjde- 
lig  fra  vor  Saga.* 

')  Den  danske  Karl  Magnus  er  i  det  17de  Aarhundrede  bleven  oversat  paa 
nrere  Islandsk  (Kongl.  Biblioth.  Kjobenh.  ældre  Saml.  Codex  1002— 1003 
Fol.,  Kongl.  Bibl.  i  Stockholm,  Codex  37  FoL),  og  skal  nylig  i  denne 
Form  være  trykt  paa  Island. 

-)  Udgivet  af  Leibnitz:  Accessessiones  Historicæ,  Hanoveræ  1698.  Vol.  U. 
Denne  Kronike  ender  med  Aar  1241. 

^  Udgivet  af  Hoffmann  v.  Fallersleben  i  Iians  Horæ  Belgicæ,  Pars  qnarta. 
Lípsiæ  1836.  Jvf.  Gescbiedenis  der  middennederiandsche  Dichtknnst  door 
Jonckbloet.     Eerste  Deel,  Amsterdam  1851,  S.  265  fF. 

')    Mærkeligt   er  det,    at  Tyvens   Navn  i   den  danske  Bearbeidelse  af  Karl 


XIV 


De  folgendc  Capitler  (26 — 59)  nf  Sagaéns  forste  Del  synes  at 
være  tilblevne  ved  Uddrag  af  mange  forskjellige  franske  Digte,  og 
SannnenstiUing  og  Ordning  skyldes  rimeligvis  den  norske  Bearbeider, 
soin  her  s}iies  forelebig  at  have  villet  indfore  for  Læserne  de  vig- 
tigste  af  de  i  de  senere  £pisoder  forekommende  Personer,  samt 
fremstille  de  Omstændigheder,  nnder  hvilke  de  fofst  ere  knmne  i 
Berorelse  med  Karl  Magnus,  og  endelig  meddele  i  det  sidste  Capitel 
(59)  Navnene  paa  de  12  gjæveste  af  hans  Mænd,  de  saakaldte  Jæv- 
ninger.  At  angive  disse  Kilder  vilde  kun  den  være  i  Stand  til,  der 
havde  Adgang  til  de  franske  Bibhotheker,  hvor  man  rimeligvis  vilde 
kunne  finde  Originalerne.  En  af  disse  tror  jeg  dog  at  kunne  paapege 
som  den  sandsynlige  Kilde  til  Fortælhngen  om  Karl  Magnus's  Stri- 
digheder  og  Foraoning  med  Girard  af  Viana  (Cap.  38 — 42),  nemhg 
det  franske  Digt  om  denue  Heit,  hvoraf  en  stor  Del  er  meddelt  af 
Bekker  i  Indlefiningen  íil  hans  Fierabras'.  Historien  om  Girai-d 
Svan  (Cap.  48)  er  uden  Tyivl  hentct  fra  det  franske  Digt  om  Svan- 
riddcrcn  (Chevaher  au  cygne),  hvoraf  jcg  kun  kjeudcr  et  Citat  fi-a 
Keiírenbei-g  ,  Chronique  de  Philippc  Mouskes"^  II  P.  CVI,  hvor 
Riddercns  forstc  Optræden  bcskrivcs  omtrcnt  paa  samme  Maade  som 
hcr  i  Sagaen.  Kcisercn  var  onigivcn  af  sine  taj)pre  Mænd,  disse 
saa  svommende  opad  Rin  en  hvid  Fugl  (d.  e.  Svane),  der  om  Hal- 
sen^  havde  en  Kjede  og  drog  efter  sig  en  Baad ;  de  saa  tilh'gc  en 
Riddcr  ligge  i  Baaden,  som  havde  sit  Sl-;jold  og  sit  skarpe  Sværd 
vcd    Sidcn : 

"^'irent  amont  le  Rin  un  blanc  oiscl  noant, 

El  col  une  caínc  et  un  batcl  traíant; 

Et  virent  en  la  nef  j  chevalier  gisánt, 

Dalés  lui  son  escu  et  s'espée  trenQanf. 
I  den  senere  Bearbcidelse  af  vof  Saga  (B)  manglcr  Slutningen 
af  denne  Episode  fra  Cap.  43;  Grunden  hcrtil  er  maaske  dcn,  at 
flere  af  de  her  kortclig  hererte  Begivenhedcr  sencre  omtales  udfor- 
ligere  og  med  cnkelte  Afvigeiser  andre  Steder  i  Sagacil,  saalcdes 
Krigen  med  Vitakiiid,  Saxernes  Kouge  (Cap.  46,  47,  5-5),  dcr  om- 
handlcs  senere  i  5te  Part  af  Sagaen,  .hvor  Vitakind  kaldcs  Guitaclin, 

Magnus  ngsaa  er  Alegast  og  ikke  Basin,  som  i  den  norske.  Skulde  det 
Haandskrift,  som  í'orelaa  Ovorsætteren,  have  havt  Navnet  i  denne  Form, 
eller  fckulde  man  ikke  snarcre  i  Danraark  dengang  have  kjendt  en  Kjæmpe- 
vise,  der  handhHle  om  samme  Bigivenhod,  og  hvorfra  Oversættei'en 
kimAe  have  taget  Navnet  Alegast? 

')  Dcr  Roman  von  Ficrabras,  Provenzaliscli.  Herausgg.  von  Immanuel 
Bekker.     Bcriin  1829.  qv. 

'•')  Chronique  Riniée  de  Philippe  Mouskcs  publiée  par  Le  Baron  de  RcifTon- 
bcrg.  n  Tomcs.  BraxellQS  1838. 


XV 


ligesaa  Krigen  i  Spanien  (Cap.  45,  53)  i  4de  Part  om  Agulandus. 
Dog  er  ved  denne  Udeladelse  i  B  adskilligt  ikke  uvæsentligt.  ved- 
kommende  Sagaen  i  dens  Helhed,  gaaet  tabt,  saaledes  Rollants  For- 
hold  til  Guinelun,  og  den  sidstes  indgroede  Had  til  den  forste,  som 
endehg  giver  sig  Luft  i  Forræderiet  ved  Roneeval,  8de  Part  af  Sa- 
gaen,  hvilket  alt  finder  sin  Forklaring  ved  hvad  her  fortælles  i 
Cap.  56  om  RoIIant  og  Guineluns  Kone. 

n. 

Fortællingen  om  Olif  og  Landres^  tilhorer,  som  allerede  oven- 
for  S.  IX,  X  anfgrt,  den  yngre  Recension  af  Sagaen  B.  Hvad  der  i 
Indledningen  til  denne  Fortælling  anfores,  at  Hr.  Bjarne  Erlingsson 
skal  have  fundet  den  paa  Engelsk  i  Skotland,  hvor  han  opholdt  sig 
om  Vinteren  efter  Kong  Alexanders  Dod  (1284),  for  at  sikkre  den- 
nes  Datterdatter  den  norske  Prindsesse  Margrete  Arvefölgen,  og  at 
han  ved  sin  Hj^mkomst  lo.d  den  oversætte,  maa  .vel  antages  at  med- 
föreSandhed,  fornemmelig  fordi  Stil  ogForedrag  henpeger  paa  denne 
Tid  og  ganske  ligucr  andre  Fortællinger,  som  tilhore  Slutningen  af 
det  13de  eller  Begyudelsen  al  det  14de  Aarhundrede,  f.  Ex.  Biskop 
Jon  Haldorssons  Eventyr  os  især  hans  Oversættelse  af  Klarus  Keiser- 
sons  Saga. 

Med  Hensyn  til  Overskriften  ved  denne  Afdeling,  saavel  som 
de  senere,  maa  her  gjores  opmærksom  paa,  at  de  ikke  ganske  fin- 
des  i  Haandskrifterne  saaledes,  som  de  staa  i  Udgaven :  de  ere' 
væséntlig  formede  efter  Codex  b  med  enkelte  TiIIempninger  for  at 
tilveiebriuge  Overensstemmelser  mellem  dem.  Codex  b  har  ved  denne 
Fortælliug  folgende  Overskrift:  Annarrþáttrsögunnar,  affrú 
Olifer  ok  Landres  syni  hennar.  C'odex  fi  har  ingen  Overskrift 
foran  Indledningen.  men  foran  forste  Capitel  staar  Landres  þáttr. 

m. 

Fortællingen  om  OdHgeir  Danske"  grunder  sig  paa  et  gammelt 
fransk  Digt  (Chanson  de  Geste)  om  denne.  Sagnhelt,  fra  det  tolvte 
Aarhundrede,^    der'udíjjer    13,056  Vers,    af  disse   har  den    norske 

')  Særdeles  interessante  Oplysninger  onr  dette  Fortát'ling^sæmnes  Udbre- 
delse  ere  meddelte  af  Svend  Grundtvig:  Ðanmarks  gamle  Folke- 
viser,  forsie  Deel,  Kjebh'.  1853,  S.  177— "^)!,  nærværende  For- 
tælling  vedkommeude,  S.  199 — 201.  hvor  ogsaa  gjores  opmærksom  paa 
en  spansk  Roraan  med  samme  Æmne:  Hist  oria  de  Enrique,  fi  de 
Oliua.  rey  de  Jheriisalem,  Enperador  de  Constantinopla. 
Sevilla,  1498. 

0  At  Tilnavnet  Danois  er  opstaaet  ved  en  Forkortning  eller  Misfqrstaaelse  af 
Arderiojs  er  af  nyere  Critikere  godtaiart  og  fornemmelig  af  Rothe  i  hans 
Afíiandling:  Om  Holger  Danske.    Kjabenh.  1^7. 

^  Udgivet  af  J.  Barrois:  La  Chevalerie  Ogier  de  Danemarche  par  Raim- 
bcrt  de  Paris  Poéme  de  XII  siecle,  Paris  1842. 


XVI 


Bearbeidcr  dog  kiin  benyttet  de  ferrite  3035  eller  Begyndelsen  af 
dette  lange  Digt,  og  fulgt  dettes  Gang  temmelig  n0ie,  rigtignok  baade 
med  adskillige  Forkortelser  og  Udeladelser,  men  ogsaa  med  enkelte 
TiUæg  og  Forandriiiger  hist  og  her,  hvilket  for  en  Del  vel  maa 
grunde  sig  paa  en  anden  Recension  af  Digtet,  forskjellig  fra  den  der 
indeholdes  i  de  nu  existerende  Haandskrifter,  i  al  Fald  fra  dem,  der 
ere  benyttede  ved  Udgaven.  Saaledes  finder  en  mærkchg  Afvigelse 
Sted'derved,  at  efter  Raimberts  Digt  storme  de  Franske  Rom,  og 
under  dette  fældes  Ammiral  af  Hertug  Nemes  og  Danamund  af  Odd- 
geir,  den  st0rste  Del  af  Hedningerne  stjrte  sig  i  Havet  og  drukne,  og 
Gloriant  falder  i  de  Kristnes  Hænder.  Karvel  befinder  sig  endnu  i 
den  franske  Leir,  og  Karl  Magnus  foreslaar  ham  at  antage  Kristen- 
dommen,  hvilket  han  dog  stolt  afslaar,  og  drager  derpaa,  rigelig 
begavet,  med  Gloriant  til  sit  Land.  Paven  holder  sit  Lidtog  i  Rom, 
og  Karl  Magnus  vender  tilbage  til  Paris.  Dette  er  en  Lidholds- 
angivelse  af  hvad  der  i  det  franske  Digt  svarer  til  Cap.  46  i  vor 
FoitælHng,  som  her  ved  Sammenhgning  vii  íindes  betjdehg  afvigendc 
fra  den  franske  OriginaL  De  sidstc  Capitler  af  denne  Episodé, 
47 — 54,  findes  ikke  i  de  nu  i'or  Haanden  værende  HaandskvifCcr  af 
Sagaens  ældre  Recension  A^  men  have  sandsynlig  været  tilstede  i  det 
Haandskrift,  som  den  danske  Bearbeider  har  benyttet,  da  de  findes 
i  hans  Oversættelse.  Vi  have  dém  nu  kun  i  Recensionen  JB,  og  i 
dct  franske  Digt  findes  Litet  hertil  svarende.  Til  Sammenhgning 
med  Sagaen  skal  jeg  meddele  nogle  Uddrag  af  den  franske  Original. 

De  cha  Monjeii  fii  KalleS  lierbergiés ; 

II  vit  le  graiUe  e  le  noif  e  le  giel, 

E  le  grant  roce  contremont  vers  le  ciel, 

„E  Dex!  dist  Kalles,  e  car  me  consilliés 

de  cest  passage  dont  je  sui  esmaiés, 

Car  je  n'i  voi  ne  voie  ne  sentier 

Par  oú  jg  voise  ne  puisse  repairier." 
^  I)ex  ama  Karle  e  si  l'avoit  mult  chier, 

Si  11  envoie  un  message  moult  fier: 

Parmi  les  loges  vint  uns  'cers  esl'aissiés, 

Blans  come  nois,  quatre  rains  ot  el  cief. 

Voiant  Fran^oiS^,  parmi  Monjeu  se  fiert, 

E  dist  11  rols:  „Or  aprés,  chevalier! 

Vés  le  message  qne  Dex  a  envoié." 

Frangols  l'entendent,  ainc  ne  furent  si  lié ; 

Apres  le  cers  aquellent  lor  sentler, 

Mongieu  passa  11  rois  qui  France  tient, 

Ainc  n'i  perdi  serjant  ne  ohcvalier, 


XVII 

Ne  mul  ne  mule,  palefroi  ne  somier; 
Húit  jors  i  mist  a  passer  toz  entiers. 

'  Li  rois  herberge  de  lá  outre  Mongis; 

Grans  sunt  les  os  qui  le  resne  ont  porpris. 

Li  jogléor  ont  lor  viele^  pris, 

Grant  joie  mainnent  devant  le  fil  Pepin; 

Li  rois  fa  liés,  si  ot  béu  du  vin, 

Ogier  demande,  son  forosté  mescin.' 
D.  e.  Paa  denne  Side  af  Mundiufjeld  havde  Karl  sit  Standkvarter ;  han 
saa  Hagl,  Sne  og  Is,  og  det  store  Bjerg  kneisende  mod  Himmelen,  -Giid!*^ 
sagde  Karl,  «.raad  mig  dog  ved  denné^  Overgang.  hvorfor  jeg  ræddes  svart. 
thi  hverken  seer  jegVei  eller  Sti.  ad  hvilken  jeg  kan  gaa  eller  komme  frem." 
Gud  elskede  Karl  og  havde  ham  inderlig  kjær.  og  skikker  ham  et  stolt  Sende- 
bud.  Mellera  Teltene  kom  en  Hjort  farende  afsted,  hvid  som  Sne,  fire  Takker 
havde  den  i  Hovedet.  i  de  Franskes  Paasyn  styrter  den  op  ad  MnndiuQeld. 
Kongen  udpaaber  da:  .-Nu  afsted  efter,  Riddere,  skuer  detBudGiid  harsendt." 
De  Franske  hore  ham,  aldrig  bleve  de  saa  glade.  efter  Hjorten  bane  de  sig 
Vei,  Kongen,  som  behersker  Frankrig,  drog  da  over  Mundiufjeld.  mistede  der 
hverken  Svend  eller  Ridder,  Esel  eller  Mule.  Ganger  eller  Klovhest,  aatte  hele 
Dage  tilbragte  han  dermed.  Kongen  har  nu  sit  Kvarter  paa  hin  Side  Mundiu- 
fjeld,  store  ere  de  Skarer,  som  holde  Landet  besat.  Gjoglere  have  grebet  sine 
Fidler,  stor  Glæde  og  Gammen  ove  de  for  Pipins  Son.  Kongen  var  glad  og 
havde  drnkket  sin  Vin.  han  lader  hente- Oddgeir  sin  arme  Gidsel'. 

Paien  en  Rome  enmainnent  pris  Ogier. 
La  le  desarment  desous  un  olivier. 
A  grant  roerveiUe  resgardent  li  paien: 
Li  Turc  e  li  Persant  e  li  Amfrisien, 
Li  uns  á  Pautre  l'a  au  doit  ensignié 
A  Pamiral  comencent  á  hncher: 
„Sire,  font-il,  or  pensés  du  venger 
Tos  nos  parens  qu'il  nus  ocist  rautr'er."* 
Dist  l'amiraus:  .,ParMahon  que  j'ai  eher. 
ííel  gariroit  tos  11  ors  desous  ciel 
Que  je  nel  pende:  ja  trestomé  n'en  ieit." 
Es  Karaheu  pongnant  tos  eslaissiés: 
Si  ot  osté  son  ehne  de  son  cief, 
Par  ses  espaules  sa  yentaiUe  d'onnier.. 
A  l'amiral  est  venus  tos  iriés,  •• 

Si  l'en  apele  cortoisement  e  bien: 
,,Amiraus  sire,  mal  m'avés  engignié; 
Je  combatoie  por  la  vostre  amistié 
£  por  la  loi  Mahomet  esaucier; 

')  S    Franske  Uigt  V.  a62-ahí*,  nsrvBTcnde  FortKlÚn?  Cap.  5.        ~ 


xvm 

Au  matinet  l*uec  en  convent  Ogier, 
N'i  aroit  garde  fors  d'un  seul  chevalier; 
Pris  Ta  vos  fix  e  trai  e  boisié : 
Rendés-le-moi,  li  tenirs  seroit  grief." 
Dist  l'amiraus:    ..Por  noient  en  plaidiés: 
Je  nel  rendroie  a  home  desous  ciel.-' 
'  Dist  Karaheus  :    Que  tant  ne  rae  prisiés ; 
Mais  par  Mahon!  conparé  sera  chier." 
A  ses  herberges  repaire  tot  iriés. 

Droit  a  sa  gent  viht  Karaheus  pongnant : 
II  lor  escrie  tost  et  isnelemant: 
,,Adobés-vos,  car  je  le  vos  comant. 
Ogier  a  pris  Danemons  li'  tirans, 
L'amiraus  dist  nel  me  rendra  niant; 
Ja  Passarrai  en  cel  palais  phis  grant: 
Anqui  verrai  cni  sera  li  bubant.'' 
Adont  parla  uns  paiens  Rodoans, 
Rois  fu  d'Egj'pte  une  terre  mult  grant. 
„E  Karaheils!  por  Mahon,  or  entant; 
Tes  hom  sui  liges  de  tot  mon  fief  tenaut. 
Ne  maine  mie  Tamiral  malemant; 
Tu  es  ses  hom,  sel  seis  a  ensciaut; 
Mais  anuit  mais  le  nus  laissiés  a  tant. 
Dusqu'  a  demain  á  l'aube  aparissant 
Fai  r  araisner  por  le  niix  de  ta  gent : 
Ogier  te  rendc  sain  e  saf  e  vivant, 
Se  il  nel  fait,  de  cest  jor  en  avant, 
Dont  ne  li  soies  amis  ne  bonvoillans." 
Dist  Karaheus:    ,.Par  la  loi  Tervagant, 
A  moi  n'ara  pais  ne  acordemant 
Nulgor  eli  terre  se  Ogier  ne  me  rant.- 
Dient  si  home:    ,,Ne  a  nus  ensemeut.- 

Or  fu  Ogiers  a  Rome  sons  un  pin; 
Iluec  le  gardent  paien  e  Sarrasin. 
Es  Gloriande  au  gent  cors  signori  .  .  . 

D.  e.  Hedningerne  fure  Oddgeir  fangen  til  Roni,'der  afvæbne  de  ham 
under  et  Oliventræ.  Med  stor  Beundring  betragte  Hedningerne  ham,  Tj'rkerne, 
Perseme  og  Afrikanerne,  den  ene  gjorde  den  anden  ved  Fingerpeg  opmærksom 
paa  ham.  De  begj-ndte  derpaa  overlj'dt  at  tiltale  Ammiralen :  ,.Herre,''  sige  de. 
„tænk  iiu  paa  at  hævne  alle  vore  Slægtningc,  som  han  dræbte  for  os  forledeu.-^ 


XIX 

Ammiralen  siger:  ..Ved  Mahomet  som  jeg  d^'rker,  alt  Guld  i  Verden  sknlde 
ei  leskjobe  ham  fra  at  hæqges  af  mig,  han  skal  nu  ikke  længer  slippe  derfor." 
Men  her  er  Karvel  ridende  i  fuld  Fart;  ban  havde  taget  Hjelmen  af  sit  Hoved, 
ned  ad  Skuldrene  hang  hans  Visir  af  purt  Guld.  Til  Ammiralen  konfmer  han 
i  Fj-r  og  Flamme,  dog  tiltaier  han  ham  hofUg  og  belevent:  ,.Herre  Amrairal, 
I  har  gjort  mig  én  slem  Streg:  jeg  kjæmpede  for  Eders  Venskabs  Skyld  og 
for  at  hævde  Mahomets  Lov;  i  Morges  havde  jeg  Mode  med  Oddgeir,  han 
ventede  der  kun  een  Ridder;  Eders  Sen  har  fanget,  forraadt  og  sveget 
ham;  giv  mig  ham  tilbage,  at  holde  paa  ham  vilde  være  skjændigt  "  Ammi- 
ralen  siger:  ,.Til  ingen  Xytte  taler  I  hans  Sag,  jeg  vilde  ikke  give  ham  til- 
bage  til  nogen  i  Verden."  Karvel  siger:  ,J  agter  mig  ei  saa  meget:  men  ved 
Mahomet,  det  skal  blive  dyrt  betalt.-'  Vred  vender  han  tilbage  til  sine  Telte. 
—  Til  sine  Mænd  kom  Karvel  ridende,  han  tilraaber  dem  strax  paa  Stand: 
„Ruster  eder,  jeg  befaler  eder  det.  Tyi-annen  Danemund  har  fanget  Oddgeir, 
Ammiralen  afslaar  at  give  mig  ham  tilbage ;  jeg  skal  angribe  ham  i  hans  storste 
Hal,  endnu  i  Dag  vil  jeg  see,  hvem  der  skal  fore  der  storste  Ord.-'  Xu  talte  en 
Hedning  Rodoan,  han  var  Konge  overEgj-pten.  et  Land  saare  stort:  ..Karvel! 
for  3Iahomets  Skyld,  hor  mig ;  jeg  er  din  Vassal  for  alt  mit  Len.  Fornærm 
ikke  Ammiralen,  du  er  hans  Vassal,  det  veed  du  vel;  men  lad  ham  dog 
denne  Xat  over  have  Ro  for  os,  farst  i  Morgen,  naar  Dagen  bryder  frem,  lad 
ham  íale  til  Rette  af  dine  bedste  Mænd;  han  udlevere  da  Oddgeir  frisk  og 
frank  ög  i  Live.  gjor  han  Íkke  det,  saa  opsig  ham  fra  denne  Dag  af  Venskab 
og  Velvillie."  Karvel  siger:-  ,,Ved  Tervagants  Lov,  for  mig  skal  han  aldrig 
have  Fred  eller  Ro  i  Verden,  dersom  han  ikke  giver  mig  Oddgeir  tilbage.~ 
Hans  Mænd  sige:  ..For  os  ikke  heller.''  —  Oddgeir  sad  nu  underet  Fyrretræ, 
der  bevogte  ham  Hedninger  og  Saracener.  Xu  kommer  Gloriant  med  sin  ttei- 
lige,  majestætiske  Skabning'. 

Overskriften  tiL  deune^Fortælling  lyder  i  A:  |)áttr  danska 
Oddgeirs.  i  b:    Oddgeirs  þáttr,    þriði  partr  Karlamagnús 

3  ÖgU. 

IV. 

Som  ovenfor  antydet.  foreligger  der  af  Fortællingen  om  Agu- 
landus  2  forskjellige  Bearbeidelser,  den  ene  i  den  ældre  Recension 
af  Sagaén  (A),  har  uden  Tvivl  deu  Form,  hvori  Fortællingen  oprin- 
deiig  er  tilbleven  paa  vort  gamle  Sprog:  den  yngre  (5)  er  rimelig- 
vis  en  Omarbeidelse  af  den  ferste,  hvorved  Bearbeideren  har  bestræbt 
sig  for  at  udjævne  og  bringe  en  sterre  Overénsstemmelse  mellem  de 
forskjellige  og  uligeftrtede  Dele,  hvoraf  Fortællingen  oprindelig  er 
sammensat.  Xoget  er  dog  ogsa^  herved  blevet  udeladí,  navnlig 
Fortællingeu  om  Billedstetten  Salemcades,  (jævnfar  S.  131  med 
S.  266—267),  og  Rollants  Kamp  med  Ferrakut,  S.  277—281,  Cap. 
15 — 22.  Baade  fordi  denue  Omarbeidelse  (B)  er  levnet  os  fuld- 
stændig,  hnlket  ikke  er  Tilfælde    med    den  forsíe,    og   fordi    den   er 

•)   Franske  Digt:    V.  -2001—2054.  nærv.  Saga:  Cap.  32,  33. 


XX 


udf0rt,  i  et  godt  Sprog,  skjont  uoget  bredt  og  udtværet,  er  den  hle- 
ven  stillet  i  Spidsen  (S.  126 — 263),  den  ældre  derimod  er  trykt 
bagefter  (264— 370)  ^. 

Til  Grund  for  denne  Fortœlling  i  dens'  ældre  Form  {A)  ligger 
to  Kilder,  deu  fabelagtige  paa  Latin  skrevne  Turpins  Kronike'^  og 
et  gammelfransk  caroliugisk  Digt^.  Man  kunde  fristes  til  at  tro,  at 
det  Exemplar  af  Digtet,  som  har  foreligget  den  norske  Bearbeider, 
liar  været  defekt  i  Begj'ndelsen,  og  at  han  liar  erstattet  denne  Man- 
gel,  saa  vidt  det  lod  sig  gjere,  ved  Hjælp  afKroniken,  skjont  dette 
dog  er  mindre  sandsj'nHgt,  og  man  maa  vel  snarere  antage,  at  det 
har  været  Oversætteren  magtpaaiiggende  at  benytte  til  denne  Episode 
af  Stigaen  saa  meget  som  muligt  af  deu  paa  hans  Tid  vel  hoit  an- 
seede  og  for  troværdig  antagne  Turpinske  Kronike,  og  at  han  forst 
har  tyet  til  det  franske  Digt,  da  Kroniken  svigtede  ham.  Han  htir 
dog  i  et  vœsentligt  Punkt  seet  sig  tvungen  til  at  afvige  fra  denne. 
Aguiandus,  Hovedpersonen  i  det  franske  Digt,  falder  efter  KrÆíuiken 
(Cap.  J4)  i  det  store  Nederlag  paa  Saracenerne,  som  omtales  i 
denne  FortœlHngs  Cap.  13,  S.  276 ;  dette  'maatte,  som  uforeneligt 
med  Digtet,  naturligvis  forandres,  og  Oversætteren  har  saaledes  ItKh't 
AguUindus  flygte  fra  Slaget  tilligemed  Kongerne  af  Sibil  (Sevilla)  og 
Korduba.  For  Resten  indeholde  de  forste  Capitler  af  denne  Epi- 
sode  i  vor  Saga,  Cap.  1 — 23,  S.  264 — 282,  en  temmelig  nfiiagtig 
Oversættelse  af  den  Turpinske  Krenikes  18  forste  Capitler.  Med 
vor  Fortælhngs  24de  Capitel  (S.  282)  begynder  altsaa  den  franske 
Kilde.  Dog  lægger  man  her  Mærke  til  Stilen  i  den  förste  Del  af 
sidstnævnte  Capitel,  vil  man  finde,  at  den  harmonerer  temmelig  neie 

*)  Her  er  ved  Uagtsomhed  i  den  fortl0bende  Titeloverskrift  til  venstre  an- 
vendt  Signatiiren  Karlamagnns  Saga  IV  h-  skj^nt  der  heller  burde  have 
staaet  IV-,  Læsereii  bedes  godhedsfuld  at  erindrc.  at  hcrve<l  nicnes  den 
ældre  Text  (A). 

•)  Tnrpins  Kronikc,  efter  Foregivendc  skrcvet  af  Erkebiskop  Turpin.  hid- 
rerer  fra  en  fransk  (Jreistlig  og  maa  være  forfattet  i  Slntningen  af  det 
llte  Aarhundrcde;  den  indelioldcr  i  alt  32  Capitlcr,  omtaler  strax  efter 
de  Bcgivcnhedcr,  som  vcdkommc  Fortællingcn,  om  AgnlandUs,  Slaget 
ved  Ronceval.  og  i  sidste  Capitcl  Karl  Magnus's  Dod.  Trykt  i  Chroniípic 
dc  Philippc  Jronskes  I  S.  .489—518. 

')  Uct  franskc  Digt  er  iidgivet  af  Immanucl  Bckkcr  cftcr  et,  dcsvan'rc, 
mangelfnldt  Haandskrift  i  det  kongelige  Bjbliothck  1  Berlin  1  ..Abhaudl. 
der  königl.  Akad,  dcr  Wissensch.  zu  Berlin  1847"  nnder  Navn  af  Der 
Roman  von  Asprcmont.  Naar  den  fuldstændigi'  Udgave  af  Digtet  en- 
gang  ndkonnnrr  i  den  storc  Samling  af  de  gamle  franskc  Hcltcdigte: 
..Les  Ancicns  Poetes  de  la  France,"  dcr  nu  er  undor  Udgivclsc  i  Paris 
efter  Keiserens  Foranstaltning,  vil  man  bedre  være  i  Stand  til  at  domme 
om  vor  Sag;is  Foiluild  íil  dcn  frnnskc  Orisjinal. 


X\i 


nied  det  foregaaeude,  soni  er  lientet  tra  Kreniken,  nien  at  der  ind- 
træder  en  Forandring  i  denne  Henseende  ved  Midten  af  Capitelet 
(S.  283**)  med  Ordeue  En  er  heiðingjar  kómu  sanian  |)eir 
sem  eþtir  lifðu,  taka  (jjeir)  lierklæöi  af  Jamuiid  reiðir 
ok  liryggvir,  sárir  ok  hugsjúkir,  hvor  Foríæll.ingen  paa 
een  Gang  bliver  meget  udforHgere  og  tydelig  rober  den  franske 
Original,  som  her  ogsaa  kau  paavises.  Kegyndelsen  af  dette  Capitel 
synes  derfor  at  være  et  af  Oversætteren  redigeret  Udtog  af  en  fore- 
gaaende  Del  af  det  franske  Digt,  for  at  danne  en  Slags  Overgangs- 
bro  melleni  Kroniken  og  dette,  deraf  vel  ogsaa  denne  pludselige 
Optræden  af  Jamund  Agulandus's  Son  i  Capitelets  forste  Linie,  som 
om  han  allerede  skulde  være  kjendt  af  Læserne,  uoget,  der  er  lige- 
saa  usædvanhg  i  de  franske  Heltedigte  som  i  vore  egne  Sagaer,  hvor 
mau  altid  pleier  at  gjore  niere  Væsen  af  Hovedpersonerne  ved  deres 
forste  Optræden.  Fra  Midten  af  Capitelet,  efter  d'e  ovenfor  anforte 
Ord ,  syues  del,  frauske  Digt  tejnmelig  tro  at  være  bleveu  fulgt 
ligetil  det  sidste  Capitel,  125,  S.  369,  hvori  Oversætteren  sand- 
synhgvis  atter  har  glvet  et  Udtog  af  det  franske  Digts  Slútning*. 
I  det  frauske  Haaudskriít,  som  har  været  benyttet  af  Sagaens  Be- 
arbei.der,  har  vel  Digtet  været  inddelt  i  flere  Afdelinger,  thi  hertil 
■  synes  vor  FortælHug  at  heiipege,  naar  der  ved  Shitningeu  af  enkelte 
Ca])itler  (S.  293,  302,  315,  334,  344,  359)  staar.  her  euder  deu 
og  deu  Bog,  da  FortœHiugeus  Gaug,  som  den  foreHgger  os,  paá  de 
fleste  af  disse  Steder  ikke  synes  at  berettige  til  nogeu  skarpere  Be- 
grændsniug  end  ved  de  audre  Capitlcr". 

Til    SammenHgning    meddeles    fv)rst    nogle   Uddrag   af  Turpins 
Kronike.  og  dernœst  af  det  fi-anske  Digt: 

Epistola  beati  Tnrpini  arc/tiepiscopi  ad  I.eoprandum. 

'  Cap.  1.  Turpinus.  Dei  gratia  arehiepiscopus  Reraensis.  ac  sedulus  Caroli 
Magni  imjKTatoriíi  in  Hispania  consocius.  Leoprando  decauo  Aquisgranensi 
salutem  in.Domino.  Quoniam  nuper  niaudastis  milii  apud  Viennam.  cicatricibus 
vulnerum  aliquantulum  ægrotanti,  nt  vobis  scriberem  qualiter  imperator  vester 
famosissimus  Carolus  Magnus  telliu*eni  Hispanicam  et  Gallicianam  a  potestate 
Saracenorum  liberavit,  mirorum  gestörum  apices  ejiisqiie  laudanda  super 
Hisfianicos  Saracenos  trophæa.  quæ  propriis  oculis  intuitus  sum.  quatuordecim 
annos  perambulans  Hispaniam  et  Galliciam  una  cum  eo :  quod  exercitibu? 
snis  pro  certo  scribere.  vestræqiie  fraterriitati  mittere  non  ambigo.  Etenim 
magnalia   divulgata    quæ   rex  in   Hispania  gessit.    in   S.  Diony.^ii  Chronico.    ut 

')   Denne    mangler    i    Berliner  Haandskriftii.    ug  fwlgelig   ouimui    i    Bekkers 

Udgave. 
-)  S.  302  ved  Slutniiagen   af  Cap.   45   staar  feilaglig  i  Haandskriflet :    hefr 

hér  upp  hina  fimtu  bók.  hvor  dtr  burde  staa  séttu. 


XXII 


mihi  scripsistis.  reperire  plenarie  auloritas  vestra  nequivit.  Igitur  auctorem 
illius  (aut  pro  tantoruni  actuuni  scriptura  prolixa,  aut  quia  ideni  absens  ab 
Hispania,  ea  ignoravit)  intentio  vestra  intelligat  uiinime  ea  ad  plenum  scrip- 
sisse,  et  nusquam  volumen  istud  ab  eo  discordasse.  Vivas  et  valeas  et  Domino 
placeas,  Amen'.  > 

J)e  idolo  Muhumeth. 

Cap.  rV.  Idola  et.  simulacra  quæ  tunc  in  Hispauia  invenit,  penitus  de- 
struxit,  præter  idolum  quod  est  in  terra  Alandaluf,  quod  vocatur  Salamcadis: 
Cadis  dicitur-  proprie  locus  in  quo  est  Isalam,  in  lingua  Arabica  Deus  dicitur. 
Tradunt  Saraceni.  quod  idolum  istud  Mahumeth,  quem  ipsi  colunt,  dum  adhuc 
viveret,  in  nomine  suo  proprio  fabricavit,  et  dæmoniacam  legionem  quandam 
sua  arte  magica  in  ea  sigiUavit :  quæ  etiam  tanta  fortitudinc  iUud  idolum  ob- 
tinet,  quod  a  nuUo  unquam  frangi  potuit.  Cum  enim  aliquis  christianus  ad 
illíid  appropinquat,  statim  periclitatur.  Sed  cum  aliquis  Saracenus  causa  ado- 
rándi  vel  deprecandi  Mahumeth  accedit,  ille  incolumis  recedit.  Si  forte  super 
Uud  avis  quælibet  se  deposuerit,  ilico  moritur.  Est  igitur  in  maris  margine 
lapis  antiquus  opere  Saracenico  optime  sculptus  supra  terram,  deorsum  latua 
et  quadratus,  desursum  strictus,  altissimus,  scilicet  quantura  solet  volare  in 
sublime  corvus :  super  quem.  elevatur  imago  illa  de  auro  optimo  in  effigie  ho- 
rainis,  fusa  super*  pedes  suos,  erecta  faciem  suam  tenens  versus  meridiem,  et 
manu  dextra  tenens  quandam  clavara  ingentem.  Quæ  scilicet  clava,  ut  ipsi 
Saraceni  aiunt,  a  mánu  ejus  cadet  anno  q'uo  rex  futurus  in  Gallia  natus  fuerit, 
qui  totara  terram  Hispanicam  christianis  legibus  in  novissimis  temporibus  sub- 
jugaverit.  Mox  ut  viderunt  clavara  lapsam,  gazis  suis  in  terram  positis  omni- 
bus,  fugiunt*. 

De  bello  Ferracuti  Gigantis,  et  de  optima  disputatione  Rolundi. 

Cap.  XVn.  Statimque  nunciatum  est  Carolo,  quod  apud  Nageram  Gigas 
quidara  noraine  Ferracutus,  de  genere  Gpliad,  advenerat,  de  oris  Syriæ,  quem 
cum  viginti  millibus  Turcorum  Babylonis  Admiraldus  ad  bellandura  Carolum 
regem  miserat.  Hic  vero  lanceam  aut  sagittam  non  formidabat,  vim  quadra- 
ginta  fortium  possidebat.  Quapropter  Carolus  ilico  Nageram  adiit.  Mox  ut  ejus 
adventura  Ferracutus  agnovit,  egressus  ab  urbe,  singulare  certamen,  scilicet 
unum  railitem  contra  alterum,  petiit.  Tunc  mittitur  ei  primum  a  Carolo  Ogerius 
Dacus:  quem  mox  ut  Gigas  solura  in  carapo  aspexit,  suaviter  juxta  iUum 
vadit,  et  ilico  eura  brachio  dextro  cum  omnibus  armis  suis  amplexatus  est,  et 
deportans  illum  cunctis  videntibus  in  oppidum  suum  leviter,  quasi  esset  una 
raitissima  ovis.  Erat  enim  statura  ejus  quasi  cubiti  duodecim,  et  facies  ejus 
longa  quasi  unius  cubiti,  et  nasus  unius  palmi  mensxirati,  et  brachia  et  crura 
e.jus  quatuor  cubiti  erant,  et  digiti  tribus  parlmis.  Deinde  misit  ad  eum  causa 
belli  Carolus  Rainaldum  de  Alba  Spina,  et  detulit  iUum  solo  bracliio  ilico  in 
'carcerem  oppidi  sui.  Deinde  mittitur  Constantinus  rex  Romanus  et  Oellus 
comes,  et  ipsos  simul  unum  ad  dexteram  et  alium  ad  lævam  carcere  retrusit. 
Deinde  mittuntur  viginti  pugnatores,  scilicet  duo  insimul  separatira,  et  illos 
similiter  qarcere  mancipavit.  His  itaque  inspectis  Carolus,  cunctis  insuper  ad- 
mirantibus,  neminem  postea  ausus  est  mittere  ad  expugnandum  eura :    Rolan- 

•)  Xærv.  Saga  S.  264    Cap    I. 

í)  Nœrv.  Saga  S.  ?66-^i;7.  Cap.  IV. 


XXIIT 


(liis  tamcu  vix  impetr&ia  licentía  a  reffe.  accessit  ati  Gigantem  bellaturiis.  At 
ille  Gigas  Uico  i-apuit  eum  soia  mauu  tiextera.  ei  misit  eura  ame  se  super 
lequum  suum.  C'umque  iilum  portaret  versus  oppidum,  resumpiis  viribus  suis. 
in  Doraiuo  confisus  arripuit  eum  per  menium.  ei  siatim  evertit  eum  retro  super 
equum.  ei  cecideruut  ambo  simul  de  equo  prosti-ati  solo:  siatimque  elevantur 
a  ten-a  ambð  pariter.  et  ascenderunl  e^uos.  Dico  Rolandus.  spatha  propria 
evaginata.  Giganiem  occidere  puíans.  equum  ejus  solo  ictu  per  medium  tru- 
oidavit.  Cumque  Ferracntus  pedes  esset.  spaibamque  evaginatam  manu  tenení« 
ci  nimias  minas  imulisset.  Rolaudus  sua  spaiba  in  bracbio  quo  spatham  suam 
Gigas  tenebat.  illum  percussit.  et  minime  eum  læsit.  sed  spatham  ejus  emann 
excussit.  Tunc  Ferrácutus,  gladio  amisso.  percuiere  puians  puguo  clauso  Ro- 
laudum.  ejus  equura  in  frontem  percussit  et  læsit.   et  stalim  equus  obiit.  De- 

.  nique  siue  gladiis  pediles  usque  ad  nonam  pugni^  et  lapidibus  debellarunt. 
Die  advespei-ante  impeti'abat  treugas  FeiTacutus  a  Rolando  usque  in  crastinura. 
Tunc  disposuerunt  inter  se.  ui  die  crastiua  in  bello  sine  equis  et  lauceis  ambo 
convenirent,  et,  concessa  pugna.  ex  utraque  parte  unusquisque  ad  pi'oprium 
remeavit  hospitium.  Crastina  vero  die.  summo  dilttculo  separatim  venerunt 
pedites  in  campo  belli.  sicut  disposiium  fuerat:  Ferracutus  tamen  secum  attulit 
spatham.  sed  nihil  ei  valuit.  quia  Rolandus  baculum  queudam  retortum  et 
longum  secum  detulit.  cum  quo  tota  die  illum  percussit,  et  minime  lœsit  eum. 
Percussit  eum  cum  magnis  et  rotundis  lapidibus.  quibus  ^campus  abundanter 
erat.  usque  ad  merídiem.  illo  tempore  conveniente.  sed  eum  nullo  modo  lædere 
potuit.  Tunc  impefratis  a  Rolando  treugis  Ferracutus  somno  prægravatus  cœpit 
dormire :  Rolandus  vero.  ui  erat  juvenis  alacer.  misit  lapidem  ad  caput  ejus, 
Ht  libentius  dormiret.  Xullus  enim  christianorum  illum  tunc  occidere  audebat, 
ne  ipse  Rolandus.  Nam  talis  erat  inter  eos  institutio :  quod  si  chrístianus 
Saraceno.  vel  Saracenus  chrístiano  daret  treugas,  nullus  ei  injuriam  faceret; 
ei  si  aliquis  treugam  datam  ante  diffidentiam  frangeret,  siatiiu  interficeretur. 
Ferracutus  itaque  postquam  satis  dormivit.  evigilavit.  et  sedit  juxta  eum  Ro- 
landus.  et  oœpit  eum  interrogare.  qualiter  ita  fortissimus  et  duríssimus  habe- 
batur.  quam  ut  gladium  aut  lapidem  aut  baculum  non  Ibrmidabat.  ^Vulnerarí, 
inquit  Gigas,  non  possum  uisi  per  umbilicum.'*  Loquebatur  ipse  lingua  liispa- 
nica,  quam  Rolandus  satis  intelligebat.  Tunc  Gigas  cœpit.  Rolandum  aspicere 
et  interrogare  eum,\dicens;  ,.Tu  autem  quomodo.vocaris?"  ,,RoIandus.  inquit. 
vocor."  ,,C'ujus  generís.  inquit  Gigas.  es,  qui  fortiter  me  expugnas?*'  ,,Fran- 
corum  genere  oriundus.  inquit  Rolandus.  sum.'*  At  Ferracutus  ait:  ,,Cnjus 
legis  sunt  Franci?*"  Et  Rolandus:  ..Christiauæ  legis.  Dei  gratia.  sumus.  et 
Christi  imperiis  subjacemus.  et  pro  ejus  fide  in  quantum  possumus,  decena- 
mus."  Tunc  paganus  audito  Christi  nomine  ait:  ,,Quis  est  ille  Christus,  in 
quem  credis?"'  EtRoIandus:  ..Filins  Dei  Patris,  inquit,  qui  ex  virgine  nascitur, 
cruce  patitur,  sepulchro  sepelitur,  et  ab  inferis  tertia  die  resnscitatur,  et  ad 
Dei  Patris  dexteram  super  cœlos  regreiiitur.'^  Tunc  Ferracutus:  .,No3  credi- 
mus,  inquit.  quia  creator  cœli  et  terræ  unus  est  Deus,  nec  filium  habuit  nec 
patrem:  sed  6icut  a  nuUo  generatus  est,  ita  neminera  geniut:  ergo  unus  est 
Deu.s.  non  trinus."\..Verum  dicis.  inquit  Rolandus.    quia   unus   est.    Sed  cum 

~  dicis.  trinus  non  est.  in  fide  claudicas.  Si  credis  in  Patrem.  crede  in  Filio  ejus, 
et  Spiritu  sancto.  Ipse  enim  Deus  Pater  est,  Filius  et  Spiritus  sanctus  est.  unus 
Deus  permanens  in  tribus  personis.'*  ,,Si  Patrem,  inquit  Ferracutus,  dicis  esse 
Deum.  Filium  Deum.  Spiritum  sanctum  Ðeum :  ergo  tres  Dii  sunt,  quod  absit, 
ct  non  unns  Deus."  ..Niquaquam.  inquit  Rolaudus,  sed  uuum  Deum  et  trlnum 


XXIY 


prædico  tibi,  et  unus  est  et  trÍQUs  est.  Totæ  tres  persoíiæ  coæternœ  sibi  sunt 
et  coæquales.  Qualis  Pater,  talis  Filius,  talis  Spiritus  sanctns;  in  personis  est 
proprietas,  in  essentia  miitas,  et  in  majestate  adoratur  æqualitas.  Trinum 
Deum  et  uniim  angeli  adorant  in  cœlis.  Et  Abraliam  tres  vidit,  et  nnum 
adoravit."  ..Hoc  ostende,  inquit  Gigas.  qualiter  tria  unum  sint.-''  ,,Ostendam 
etiam  tibi,  inquit  Rolandus.  per  hu<nanas  creatnras:  sicut  in  cithara,  eum 
sonat,  tria  sunt.  ars  scilicet,  chordæ  et  manus,  et  xma  cithara  est;  sic  in  Deo 
tria  sunt,  Pater  et  Filius  et  Spiritus  sanctus,  et  unus  cst  Deus.  Et  sicut  in 
amygdala  tria  sunt,  corium  scilicet,  nucleus  et  testa,  et  una  tamen  amygdala 
est:  sic  tres  personæ  in  Deo  sunt,  et  unusDeus  est.  In  sole  tria  sunt,  candor, 
splenrtor  et  calor,  et  tamen  unus  sol  est.  In  rota  plaustri  tria  sunt,  modius 
scilicct,  brachia  et  circulus,  et  tamen  una  rota  est.  In  temetipso  tria  sunt. 
corpus  scilicet,  membra  et  anima.  et  tamen  unus  homo  es.  Sic  in  Deo  et 
unitas  et  trinitas  esse  perhibetur. ' •  ,,Nunc,  Ferracutus  inquit,  trinum  Deum  et 
unum  esse  intelligo :  sed  qualiter  Patsr  Filium  genuit,  ignoro.'"  .,Credis,  inquil 
Rolandus,  quod  Deus  Adam  fecit.  •'  ,,Credo,  inquit  Oigas.'*'  Quemadmodum. 
inquit  Rolandus,  Adam  a  nullo  generatus  est.  et  tamen  íilios  genuit:  sic  Deus 
Pater  a  nullo  generatus  est,  et  tamen  Filium  ineíFabiliter  ante  omnia  tempora 
divinitus,  prout  voluit.  genuit  a  semetipso."  Et  Gigas:  .,Placent.  inquit,  mihi 
quæ  dicið.  sed  qualiter  homo  effectus  es't  qui  Deus  erat,  penitus  ignoro.'' 
..Ille,  inquit  Rolandus,  qui  cœlum  et  terrara  et  omnia  creavit  ex  nihilo,  ipse 
tecit  humanari  Filium  in  virgine  sine  semiue  humano,  sed  spiramine  sacro 
suo.''  ,,In-  hoc.  inquit  Gigas,  laboro,  et  qualiter  sine  humano  semine,  ut 
aeseris,  nascitur  de  virginis  utero."  Et  Rolandus  ait:  „Deus  qui  Adam  sine 
semine  alterius  formavit,  ipseFilium  suum  sine  semine  hominis  de  virgine 
nasci  fecit,  et  sicut  de  Deo  Patre  nascitur  sine  matre,  sic  ex  matre  nascitur 
sine  homine  patre.  Talis  enim  decet  partus  Deum."  •  ,.Valde,  inquit  Gigas. 
erubesco,  quomodo  virgo  sine  homine  genuit."'  ,,nie,  inquit  Rolandus,  qui 
fabæ  gurgulionem  et  arboris  et  glisci  facit  gignere  vermem,  et  multos  pisces 
et  vultures  et  apes  et  serpentes  sine-masculo  semine  facit  parei*e  prolem,  ipse 
virginem  intactam  absque  viriK  scmine  facit  gigirere  Denm  et  hominem.  Qui 
primum  hominem  sine  alterius  semine,  ut  dixi,  fecit,  facile  potuit  facere,  ut 
Deus  homo  factus  de  -^irgine  sine  masculo  concubitu  nasceretur.''''  ,,Bene,' 
inquit  Ferracutus,  pot'est  esse,  quia  de  vii-gine  natus  fuit:  sed  si  Filius  Dei 
fuit,  nullatenus,  ut  asseris,  in  cruce  mori  potuit.  Nasci,  ut  dicis,  potuit,  sed 
si  Deus  fuit,  nequaquam  mori  potuit;  Deus  enim  nunquam  mpritm*."-  ,,Bene, 
inquit  Rolandus,  dixisti,  quia  de  virgine  nasci  potuit,  ecce  quia  ut  homo  natus 
fuit.  Si  natus  est  ut  homo,  igitur  mortiius  est  ut  homo ;  quia  omnis  qui  nas- 
citur,  moritur.  Si  credendum  est  nativitati,  igitur  credéndum  est  passioni.  simul 
et  resurrectioni.''-  ,,Quomodo.  inquit  Ferracutus,  credendum  est  resnrrcctioni?" 
,,Quia.  inquit  Rolandus,  is  qui  nascitur,  moritur;  et  qui  moritur.  tertia  die 
vivificatur."'  Tunc  Gigas  audito  verbo  mfratus  est  multuni,  dixitque^ei:  ,,Ro- 
lande,  cur  tot  verba  inania  profers?  Impossibile  eít  nt  homo  mortuus  deiiuo 
ad  vitam  resurgat."  ,,Non  solum,  inqtiit  Rolandus,  D^i  fdius  á  mortuis  resur- 
rexit,  verum  etiam"  omnes  homines  qui  fuere  ab  initio  usí^ue  ad  finem,  sunt 
resurrecturi  ante  ejus  tribunal  -et  accepturi  meritorum  suorum  stipendia,  prout 
gessit  unusquisque  sive  bonum,  yive  malum.  Ipse  Deus  qui  modicam  arborom 
in  sublime  crescere  fecit.  et  granum  frumenti  mortuum  in  teiTa  putrefactum 
reviviscere,  crescere,  ac  fructificare  facit,  ille  cunctos  propria  carne  et  spiritu 
de  niorte  ad  vitam  resuscital)it  in  die  novissimo.  Leonis  mvsticam  til)i  assume. 


XXV 


Si  die  tertia  leo  catiilos  suos  mortuos  anhelitu  suo  vivilicat.  quid  mirum  si 
Deus  Pater  Filium  suum  die  tertia  a  mortrfis  resuscitavit.  líec  novum  tibi  debet 
videri.  si  Dei  Filius  ad  vitam  rediit,  cum  multi  mortui  ante  ejus  resurrectioneni 
ad  vitam  redierint.  Si  Helias  et  Elisæus  facile  defunctos  resuscitarunt.  facilins 
Deus  Pater  illum  resuscitavit :  facile  a  mortuis  resurre.xit.  a  morte  nullatenus 
teneri  potuit,  ante  cujus  couspectum  mors  ipsa  fugit,  ad  cujus  vocem  mortuo- 
rnm  phalanx  resurrexit.  Tunc  Ferracútus:  ..Satis,  inquit.  cemo  quæ  dicis,  sed 
qualiter  cœlos  penetravft,  ut  dixisti.  prorsus  ignoro.'-  ,,Ille.  iuquit  Rolandus. 
qui  de  cœlis  descendit,  polos  facile  ascendit:  qui  facile  per  semetipsum  resur- 
rexit,  facile  polos  penetraxit.  Exempla  multarum  rerum  tibi  sume :  \-ides  rotam 
molendini  quantum  ad  ima  de  superis  descendjt,  tantum  de  infimis  ad  sublimia 
ascendit.  Avis  volans  in  aere  quantxim  descendit,  tantum  ascendit.  Tu  ipse  si 
forte  de  quodam  descendisti  monte,  bene  pbtes  iterum  redire  unde  descendisti. 
Sol  ab  Oriente  heri  surrexit.  et  ad  Occiðentem  occubuit,  et  hodie  similiter  in 
eodeni  loco  sui-rexit.  Fnde  ergo  filius  Dei  venit,  illuc  rediit.'*'  ,.Tali  igitur 
pacto,  iuquit  Ferracutus,  tecum  pugnabo:  quod  si  vera  est  hæc  fides  quam 
asseris.  ego  victus  sim;  et  si  mendax  est.  tu  victus  sis:  et  sit  genti  ^actæ 
jugiter  opprobrium.  -^-ictori  autem  laus  et  decus  *in  ævum.*'  .,Fiat,"'  inquit 
Rolandus.  Idcirco  bellum  ex  utroque  corroboratur,  et  ilico  Rolandus  paganum 
aggreditur.  Tunc  F^acutus  ejecit  ictum  spaíha  sua  super  Rolanduin.  sed 
ipse  Rolandus  subsUiit  ad  lævam.  et  accepit  ictum  spathæ  in  baculo  suo. 
Interea  abscisso  baculo  Rolandi.  irruit  in  eum  et  ipse  Gigas.  et  illum  arripiens 
leviter  inclinavit  subter  se  ad  terram.  Statim  aguovit  Rolandus.  quod  tunc 
nuUu  modo  evadere  poterat.  Cœpit  igitur  implorare  auxilium  filii  beatæ  Mariæ 
virginis,  et  erexit  se  Deo  juvante  paulatim,  et  revólvit  eum  subter  se,  et  ad- 
junxit  manum  suam  ad  mucrouem  ejus,  et  punxit  ejns  parumper  umbilicum. 
et  evasit.  Tunc  alta  voce  cœpit  Déum  suum  Gigas  invocare.  dicens :  ,,Mahu- 
meth,  Mahumeth.  Deus  meus."  succurre  milii.  quia  jam  morior."'  Et  staiim  ad 
lianc  vocem  accuri'entes  Saraceni  sustulerunt  eum.  portantes  manibus  versus 
oppidum.  Rolandus  vero  jam  iucolumis  ad  suos  redierat,  et  statim  christiani 
una  cum  Saracenis  qui  Ferracutum  deferebant  in  oppidum.  urbem  violento 
impetu  ingrediuntur.  Sicque,  Gigante  perempto,  nrbs  et  castra  capiuntur  et 
pugnatores  a  carcere  eripiuutur. ' 


Hiamont  sVn  vet  dolenz  et  corecous. 
de  ses  sept  rois  li  ont  ocis  les  dous. 
molt  a  perdu  li  paien  orguellious. 
paien  se  claiment  chetis  maleui-ous. 
a  Hiamont  dient  ..sire.  que  feronos?"" 
,.gloton6'-  dist  il,"  molt  iestes  ennuios. 
et  ou,  sunt  or  mes  bons  losengoiors, 
qui  en  Aufrique  en  mes  pales  maiors 
me  prametoient  de  France  les  honors. 
et  en  mes  charabres  en  mes  pales  maiors 
á  mes  púceles  o  le.'s  freches  colors. 
qui  vous  donoient  les  bessiers  par  amors. 
et  beviez  de  mes  vins  les  mellior?. 

*)  Jvf.  nmrv.  Satta  S.  977- 2St.  Cap.  15-22. 


XXVI 

la  esiip'/.  ridicf  conqiieiTiirs. 
de))artifz  les  vilen  i't  les  l)ors. 
mes  li  Frangoi.'í  ne  sont  pas  poorou?. 
pinz  íierent  bien  áes  lances  et  des   tros. 
mar  i  crei  les  mavés  vantoiors. 
por  lor  conseil  i  pi-is  ge  icest  cor.s. 
de  coi  ge  sui  vergondous  et  liontous.  * 
mes  en  ma  vie  ne  serai  ia  ioios.'- 
Hiamont  plura:   tant  par  fu  angoisso.i. 

Va  s'en  Hiamont,  forment  a  grant  aiian. 
.,ha  lasl''  dist  il.  ^.entré  sui  en  mal  an. 
11  en  apelc  et  Barré  et  Buti-an 
et  Salmaquin.  son  neven  Lanudan. 
,,alez  a  l'ost,  que  nu  sache  Agolan: 
et  si  me  dites  mon  seneschal  Gorhaii 
qu'il  rae  secore  et  son  pere  Balan. 
Triamodes  et  le  roi  Hesperan, 
11  roi  Cador  et  11  rol  Moisan. 
Salatlel  et  li  roi  Boidan. 
bien  lor  contez  la  honte  et  le  mehaign, 
que  l'ai  perdu  Mahon  et  Teruagan." 

,,Baron"'  dist  il,  ,,n'alez  mie  tarlaiit; 
á  ceus  de  l'ost  alez  hastiuement, 
?i  lor  contez  tot  le  destorbement. 
que  l'al  perdu  Mahon  et  Terua-gant. 
ma  tor  perdue  que  n"l  al  mals  naient. 
de  toz  mes  hommes  1  a  mais  pou  vluant. 
dites  lor  blen,  ne  lor  alez  celant, 
c"or  me  secorent  tost  et  isnelement. 
en  sor  que  toui  n'alez  mie  obllant 
(moult  vos  em  pri,    et   si  le  uos  commaiit) 
j  que  la  nu  sache  mes  pere  Agolant.'-'' 

et  cil  responent  ,,tot  á  vostre  commant."' 

Chascus  des  mes  est  montez  a  cheual. 

D.  e.  Hiamont  tlyr  bedravet  og  ærgerllg.  Af  liaiis  7  Koiiger  ere  dc  to 
dræbte,  nieget  har  den  stolte  Hedning  mistet.  Hcdningerne  kaldc  sig  elen- 
dlge.  nl)'kkelige.  de  sige  til  Hiamont :  ..Herre.  hvad  skuUe  vi  gjnre?"'  ,,Slug- 
halse,""  siger  han,  ,,saare  plagsoinme  ere  I.  og  hvor  ere  mine  herllge  Smig- 
rere,  som  1  Afrlka  1  mine  store  Paladser  lovede  mig  P'rankrigs  Domænor,  og 
1  'mine  Kamre  1  mlne  store  Paladser  (gjorde  Lefter)  til  mine  Plger  med  den 
friske  Ansigtsfarve.  hvilke  skjenkede  eder  Elskovskys?    1  dnik  af  uiine  bedste 


XWiI 

Vine:  der  vare  I  kjække  Erobrere  og  delte  Sleder  og  Borge.  Meii  de  Franske 
kjeude  ÍKke  Fngt,  tvertiaiod  de  slaa  godt  med  Spydene  pg  Stuinpeme.  I  en 
ulykkelig  LStiind  troede  jeg  de  oude  Praiere.  efier  deres  Raad  fattede  jeg  denne 
Pían.  hvorover  jeg  blues  og  skamraer  mig.  Aldrig  i  mit  Liv  bliver  jeg  glad 
mere.'"  Hiamont  græd.  saa  sorgbetynget  var  han.  —  Hiaraont  gaar  med  svar 
"Harm  og  Kiimmer.  ,,Ak!'''  siger  han.  ..jeg  er  traadt  ind  i  Ulykken."  Han 
kalder  Barré  og  Butran,  Salmaquin  og  hans  Brodersen  Lanudau.  .,6aar  til 
Hæren,  Agolan  maa  ei  vide  det,  og  siger  min  Senechal  öorhan,  at  han  kom- 
raer  mig  til  Hjælp.  og  hans  Fader  Balan.  Triamode.s  og  Kong  Hesperan, 
Kong  Cador  og  Kong  Moisan.  Salatiel  og'ÍLong  Boidan.  Fortæller  dem  den 
Skara  og  Krær.kelse.  at  jeg  har  mistet  Mahon  og  Tervagan."  —  ,.Baroner,'' 
siger  han.  ..neler  ikke:  til  dem  ved  Hæren  iler  skyndsomt.  og  fortæller  dem 
det  hele  Vanheld,  at  jeg  liar  mistet  Mahon  og  Tervagant,  mistet  mit  Taam, 
at  jeg  der  har  intet  mere;  af  alle  mine  Mænd  er  der  kun  faa  i  Live.  Siger 
dem  det  rent  ud,  og  skjuler  dei  ikke  for  dem,  at  nu  maa  de  hjælpe  snart  og 
hurtigt.  Fremfor  alt  glemmer  ikke  (meget  beder  jeg  Eder  derom,  ja  befaler 
Eder  det).  at  min  Fader  Agolant  endelig  ikke  faar  det  at  \-ide."  Hine  svare: 
..Alt,  som  I  befaler."  —  Enhver  af  Sendebndene  er  nu  stegen  til  Hest. ' 
Quant  Girars  voit  Karlon  le  fiz  Pepin, 

vestuz  d'un  paile  esperoné  d'or  fin, 

d'un  cort  mantel  aflfublé  ostorin, 

et  en  son  chief  nn  chapel  sebelin, 

raerveille  semble.  prince  de  gentil  lin. 

si  se  repent  qu'einz  le  clama  frarin. 

Quant  s'est  Girars  de  Karlon,  aprochié, 
li  roi  li  a  son  braz  an  col  ploié: 
ilec  se  sunt  andui  entrebesié. 
ainz  que  fi  rois  se  fust  á  mont  drecié 
et  de  son  chief  son  chapel  ius  ploié, 
Girars  s'abesse:  si  Ten  a  redrecié. 
profoQt  l'encline  k  Karlon  le  rendié. 

Devant  Karlon  s'estut  l'arcevesque  Torpin. 
il  li  remembre  de  Girart  son  cosin. 
qid  li  geia  son  coutel  acerin 
dedenz  Viane  einz  u  pales  marbrin, 
quant  el  message  ala  le  fiz  Pepin: 
se  il  peUst.  il  leust  tret  á  fin. 
il  a  pris  penne  et  encre  et  parchemin: 
si  a  fet  chartre  de  Rommanz  en  Latin, 
si  com  Girars  descendi  el  chemin 
en  contre  Karle,  et  com  ii  li  fist  clin, 
com  li  tendi  son  chapei  sebelin. 
celui  hommage  ot  Karles  en  la  fin: 

•  I  Xetrv.  Saga  S.  383.  Cap.  24. 


XXVlll 

Girars  crviot  que  fust  eu  lui  acliu. 
por  ce  dit  on.  qui  a  felou  voisiu. 
par  maiuteí  foiz  eu  a  mavéf?  matiu. 

Girart  et  Karles  quant  or  suut  iiprochiez.  i 

tot  li  baruages  en  fu  merueiUes  liez. 

et  djst  Girart  ,,sire  roi,  cheuaucliio/.. 

et  si  soiez  moult  ae.urs  et  liez: 

car  de  soixaute  mil  hommes  haubergiez 

as  noeues  targes  et  a  coranz  destriers. 

de  tant  sera  vostre  criz  eíTorciez.'''' 

Karles  respont,  qui  bien  fu  enseigniez, 

,,sire  Girart,  granz  merciz  en  aiez." 
D.  e.  Da  Girard  seer  Karl  Pipins  S0n  klædt  i  Silkestof,  med  Sporer  af  iiut 
Guld,  iudhyllet  i  en  kort  Kappe  af  Ostorin,  og  paa  lians  Hoved  en  Hat  med 
Sobelskind,  beundrer  han  ham  som  en  Fyrste  af  ædel  Byrd,  og  lian  foriryder. 
ijit  han  for  kaldte  ham  den  Usle.  Da  Girard  kom  hen  til  Karl,  lagdeKongen 
sin  Arm  om  hans  Hals,  og  begge  kyssede  hinanden.  Fbv  Kongen  fik  rettet 
8ig  op,  gled  Hatten  ned  af  hans  Hoved.  Girard  boier  sig  ned,  tager  den  op 
igjen,  bukker  dybt  for  Karl  og  giver  ham  den  tilbage.  —  Nær  Karl  stod 
Turpin  Erkebiskop,  han  miudes  sin  Fætter  Girard,  som-kastede  sin  livasse 
Kniv  paa  ham  i  Viana  fordum  i  Marmorpaladset.  da  han  der  udforte  etÆrinde 
fra  Pipins  Son;  dersom  han  havde  kunnet,  havde  han  gjort  af  med  haui. 
Han  tog  nu  Pen,  Blæk  og  Pergament,  gjorde  en  Optegnelse  fra  Romansk  paa 
Latin  om,  hvorlunde  Girard  paa  Veien'  sfeg  af  og  kom  Karl  imode  og  livor- 
lunde  han  bukkede  for  ham  og  rakte  ham  Sobelhatten.  Denue  Hylding  fik 
Karl  tilsidst,  Girard  tilstod,  at  han  havde  boiet  sig  for  ham.  Derfor  siger 
man :  den,  som  har  en  trolas  Nabo.  faar  mangen  Gang  en  slera  Morgen.  — 
Da  Girard  og  Karl  havde  nærmet  sig  hinanden,  bleve  alle  Hovdingerne  glad 
overraskede,  og  Girard  sagde:  ,,Herre  Konge,  rid  nu  afsted  og  vær  tryg  og 
glad,  thi  af  60  Tusinde  Mænd  forsynede  med  nye  Skjolde  og  vælige  Gangere 
skal  nu  Eders  Banner  styi'kes.'''  Karl  svarer,  den  vel  oplærte:  .,Herr  Girard^ 
hav  stor  Tak  for  det.''" 

Som  Overskrift  íbrau  Iudleduingscapitclet  til  denue  Ardeling  aí' 
Sagaen  har  J? :  P  r  o  1  o  g  u  s  A  g  u  1  a  n  d  i  þ  á  1 1  a  r ;  í>  har  her  ingen 
Ovetskrift,  men  foran  Cap.  1,  S.  128:  Agulandi  þáttr,  fjórði 
partr  Kaílamagnús  sögu.  A  har  som  Overskrift  til  Turpius 
Brev  Cap,  1 ,  S.  264  :    Q  v  e  ð j  u  s  e  n  d  i  n  g  T  u  r  p  i  u  s . 

V. 
Til  Grund  for  denne  Episode  af  Karlamaguus  Saga  hgger  uden 
Tvivl  et  fransk  Digt,  skjent  det  ikke  er  Jean  Bodels  Clianson  des 
Saxons,  udgivet  af  Francisque  Michel,  Paris  1839,  thi  dette  er  meget 
forskjelhgt  fra  vor  Saga.  Dette  Karl  Magnus's  Tog  mod  Saxerne  er 
ogsaa  i  dette  frauske  Digt  henlagt  til  Tiden  efter  Konceval-Slaget, 
'3  >'æn'..  Saga  S.  286,  Cap.  26. 


XXIX 


hvori  Rollant  faldt.  denne,  í5oni  i  vor  Saga  ogsaa  paa  dette  Tog 
spiller  en  vigtig  Rolle,  har  da  naturligvis  Bodel  udehilvket  fra  sit 
Digt.  Der  findes  i  selve  vor  Fortæliing  to  franske  Citater,  soin 
Oversætteren  svnes  at  have  beholdt  fra  sin  Original.  Det  ene  fore- 
koninuT  ved  Begy.ndelsen  af  C'ap.  14,  S.  386,  og  er  i  Udgaven  an- 
fört  under  Varianten  21,  og  er  meningslost  som  det  staar  i  Haaúd- 
skriftet,  det  kunde  maaske  i  den  franske  Original  have  lydt  saaledes : 
Si  porte  un  olifant,  unkes  melur  n'ut,  dVn^e  beste  salvage 
qui  n'at  somme  el  monde  d.  e.  han  bærer  et  Hörn,  aldrig  gaves 
der  et  bedre,  af  et  vildtDyr,  som  aldrig  iTerden  sover.  Oversættenen 
synes  her  at  have  havt  en  liden  Spas  fore  med  Læseren  eller  Til^- 
horeren,  hveni  han  et  OiebHk  hgesom  har  villet  forstyrre  i  Læsnin- 
gen  'ved  de  indskudte  fremmede  Ord,  hvilket  synes  at  fremlyse  af 
det  Tillæg,  hvormed  han  derpaa  indleder  sin  Oversættelse  af  disse 
Ord  :  þetta  mál  viljum  vér  eigi  villa,  vi  vil  ikke  forville  dette  Maal 
d.  e.  forstyrre  Læseren  j'derhgere  ved  nogen  længere  Afbrydelse. 
Afskriveren  af  Codex  a  har  udeladt  dette.  Det  andet  Citat  fore- 
kommer  allersidst  i  Cap.  27,  S.  402,  efter  Ordene  vel  atsér 
görfum,  og  er  ikke  medtaget  her  i  L^dgaven,  det  lyder  ordret 
saaledes :  At  vbia  loyt  a  pasce  lardenais  terri  elis  skot 
ffilHmer  ebove  learde.  Dette  SAnes  at  være,  hvad  der  af  den 
franske  Original  har  svaret  til  Begyndelsen  af  næste  Capitel,  og  det 
maa  vel  læses  saaledes  :  Adubiet  out  a  pasee  Tardenais  Terri 
e  l'eskot  GilHmer  e  Bove  barbé  d.  e.  Ardeneren  Terri  havde 
slaaet  til  Riddere  i  Paaskeii  baade  Skotten  Gilhmer  og  Bove  den 
skjæggede.  Haandskrifterne  B  og  b  har  udeladt  dette  Citat  tillige- 
med  Bégyndelsen  af  Cap.  28. 

Overskriften  til  denne  Fortælhng  lyder  i  b:  Fimti  þáttr 
Karlamagnús  sögu  segir  af  Gvitelin  Saxa;  B  har  ingen 
Overskrift,  i  A  lyder  den  :  Hér  hefr  upp  brúargerð  fra  .  .  . 
ok  -G  .   .   .   . 

VL 

Originalen  til  denne  Foríælling  er  ligeledes  et  fransk  Heltedigt,. 
der  nyhg  er  udgivet  i  forste  Bind  af  Anciens  Poetes  de  la  France 
under  Titeien:  Otinel,  chanson  de  geste  publiée  par  Guessard  et 
Michelant.  Paris  1859.  Vpr.  Fortælling  folger  nogenlunde  tro  Gan- 
gen  i  den  franske  Original,  gjengiver  denne  ofte  ogsaa  temmehg 
ordret,  men  har  dog  forkortet  Slutningen.  Det  Manuscript,  som  har 
forehgget  Oversætteren,  synes  enkelte  Steder  at  have  afveget  *noget 
fra  dem  de  franske  Udffivere  have  Íjenvttet.  Til  Sammenligning 
med  vor  Saga  kan  folgende  Uddrag  af  det  franske  Digt  tjene : 


XXX 


iSarazin  repairent  'de  préer, 

Mil  e  cins  cenz,  tant  i  pot  li,um  aisnier. 

Oient  les  corns,  les  bnsines  snner, 

Veient  les  liealmes  menu  estencelor. 

E  les  enseincs  par  amunt  venteler.' 

Rollant  lés  veit,  si  comence  u  siíler. 

A  ses  estriers  si  s'afiche  li  ber. 

Envers  Ogier  prist  li  quons  k  jurer: 

„Par  cel  Seingnur  qui  Deu  se  fait  clauier, 

S'á  Durendal  me  peusse  á  eus  meller, 

Tant  me  verrez.  occire  e  decolper 

Ke  les  noveles  irreient  ultre  mer. " 

—  ,,Seignurs  baruns,  qo  li  dit  Oliver, 

A  sages  hummes  j'ai  oí  reconter 

Hum  ne  se  pot  dc  tut  ses  mals  garder, 

Ne  hnm  ne  pot  tuz  .jurs  senz  joste  ester, 

E  quant  hum  quide  grant  léesce  encontrer. 

Idunc  est  il  plus  prés  del  desturber.  '■ 
D.  e.  Saracenerne  komme  tilbage  fra  et  Plyndretog,  et  Tusindc  og  fem  Hun- 
drede,  saa  mange  kan  man  regne  dem  til.  De  hore  Hornene  og  Lnrene  lyde, 
de  see  Hjelmene  idelig  blinke  og  Fanerne  vaie  hoit.  RoUant  seer  dem,  be- 
gynder  at  floite,  og  Helten  stotter  sig  fast  i  Stigb0ilerne.  Til  Oddgeir  vender 
Greven  sig  sværgende:  ,,Ved  den  Herre,  som  heder  Gud,  dersom  jeg  kunde 
korame  dem  til  Livs  med  Dyrendal,  skulle  I  see  mig  dræbe  og  afkutte  saa 
mange,  at  Tidender  derom  skulde  sprede  sig  hin  Side  Havet.'*  ,,Herr  Ridder,'-'' 
siger  Oliver  til  ham,  ,,af  vise  Mænd  har  jeg  hert  'SÍge,  at  Ingen  kan  vogte 
sig  for  alt  det  Onde,  som  kan  tilstode  ham,  og  Ingen  kan  altid  være  uden 
Kamp,  og  naar  Nogen  tænker  at  gaa  eu  stor  Glæde  imode.  da  er  han  uær- 
mest  ved  at  blive  skuffet.*"-' 

Overskriften  lil  denne  Fortœlling  Ijder  i  b:  Sétti  þáttr 
Karlamagniis  sögu  segir  af  Otuel;  A  har:  Hér  hefr  þátt 
Otuels. 

VII. 

Det  franske  Digt,  hvorpaa  dette  Afsnit  af.  vor  Saga  grunder 
sig,  er  udgivet  af  Franeisque  Michel  under  Titel :  Charlemagne  an 
Anglo-Norman  Poem  from  the  twelfth  Century,  London  1836. 
Digtet    har    felgende    Overskrift:     Ci  comenee    le    Livere    cumment 

')  S.  nærv.  Udg.  S.  451,  Cap.  15.  En  Rettelse  er  her  foretagen  i  vor 
Sagas  Text,  næstsidste  Linic  S.  451,  i  Folge  den  franske  Original,  dcr  ferst 
kom  Udgiveren  i  Hænde  under  Revisionen,  saaledes  at  der  i  Noterne  ikke 
.'VarLeilighed  til  at  gJ0re  opmærksom  paaForandringen.  I  Stodet  for  þá 
er  maðr  allra  glaðastr  er  vandræði  eru  næst,  som  stemmer 
med  Fransken,  har  a:  {)á  er  maðr  allra  óglaðastr  er  vandrœði 
eru  mest,  hvilket  ikke  her  synes  at  givo  nogen  god  Mening, 


XXXí 


Charets  de  Fraiince  voict  iu  Jerhusaleiii  et  piir  parols  sa  feme  á 
Coiistantinoble  pur  vere  roy  Hugon  d.  e.  Her  begynder  Bogeu  om 
hvorlunde  Karl  af  Frankrige  reiste  til  Jerusalem  og  paa  Gruud  af 
sin  Kones  Ord  til  Coustantinobel  for  at  see  Kong  Hugon,  Til  Jævn- 
forelse  med   vor  Saga  kan  anfores  Slutningen  af  Digtet: 

La  fille  lu  rei  Hiio-un  i  curt  tut  á  bandiiu 
Lá  íi  veit  Oliver.   sil  prent  par  sua  genm: 
,.A  Yiis  ai-jo  tumet  ma  amistet  e  ma  amur. 
Que  m'enporterez  en  France.  si  m'en  irrai  od  vus." 
..Bele.  dist  Oliver.  m'amur  vus  abandun? 
Jo  m'en  irrai  en  France  od  mun  seignur  Carléun.-* 

Mult  fu  lied  e  joius  Carlemaines  li  ber. 
Ki  tel  rei  ad  cunquis  -sanz  bataille  campel. 
Que  vus  en  ai-jo  més  hmc  plait  a  cunter? 
II  passent  les  pais,  les  estrange  regnez, 
Yenuz  sunt  á  Paris.  á  la  bone  citet, 
E  vunt  á  Saint  Denis.  al  muster  sunt  entrez. 
Karlemaines  se  culcget  á  oreisuns,  11  ber. 
Qoant  11«  ad  Deu  preiet.  si  s'en  est  relevet, 
Le  clou  e  la  corune  si  ad  mis  sur  l'auter, 
E  les  altres  rellques  départ  par  sun  regnet. 
Ilœc  fud  la  réine,  al  pied  11  est  caiet. 
Sun  mautalent  li  ad  li  reis  tut  pardunet 
Pur  l'amur  del  sepuicre  que  11  ad  aiiret. 

D.  e.  \Kong  Hugons  Datter  iler  skyndsomt  did^  iivor  hun  seer,01iver,  og 
gribcr  ham  ved  Kjortelfligefi:  ,,Til  Eder  har  jeg  vendt  mit  Venskab  og  inin 
Kjærllghed,  tag  mig  med  til  Frankrige,  did  vil  jeg  felge  med  Eder."  „Min 
Skjenne.-'  siger  Oliver,  ,.jeg  skjenker  Eder  mln  Kjærlighed,  jeg  drager  til 
Jrankrig  med  min  Herre  Karl.-^  Saare  glad  og  fornoiet  var  Helten  Karl 
Magnus.  som  havde  beseiret  en  saadan  Konge  uden  Fekltslag.  Men  hvortil 
skal  jeg  vel  yderligere  forlænge  min  Fortælling?  De  drage  gjennem'  Landene. 
de  fremmede  Riger,  ere  komne  til  Paris,  tií  den  gode  Stad,  begive  sig  til 
St.  Denis,  og  træde  ind  i  Kirken.  Karl  Magnus,  Helten,  knæler  ned  til  Ben. 
Efterat  have  bedet  til  Gud,  reiscr  han  sig  op,  og  lægger  Naglen  og  Kronen 
paa  Alteret,  og  fordeler  de  andre  Reliqvier  i  sit  Rige.  Der  var  Dronningen. 
hun  faldt  ham  til  Fode,  Kongen  har  opgivet  hende  sin  Uvillie  for  den  Gravs 
Skyld.  hvor  han  havde  holdt  sin  Andagt. 

A  har  til  denne  Episode  Overskriften:  För  Karlamagnús 
til  Jórsala;  B  har:  Geipunar  þáttr;  b:  Sjaundi  fáttr 
Karlamagnús  sögu  kallaðr  geiplur.  Begyndelsen  af  denne 
Fortælling  lyder  noget  afvigende  i  6,  og  da  denne  Variant  ved  en  For- 
glemmelse  er  bleven  udeladt  S.  466,  meddeles  den  her :  J)á  er  virðuligr 
herra  Karlamagnús  keisari  hafði  sigrat  ok  vfirkomit  hinn  heiðna  konung 


XXXII  . 

Garsie  ok  drepit  mestan  lut  þess  liðs  er  honum  fjlgdi,  meðr  þeim 
atburðum  sem  nú  iiafa  greindir  verit,  bar  svá  til  einn  tíma,  þá  er 
milli  varð  þess  ófriðar  er  hann  átti  við  heiðnar  þjóðir,  at  hann  sat 
í  hinni  ríku  borg  Paris  á  Frakklandi,  ok  átti  J)ar  stefnu  við  alla 
riddara  sína  þá  er  ríki  héldu  af  honum  o.  s.  v. 

VIII. 

Med  Hensyn  til  denne  Fortælling  og  dens  franske  Kilde  hen- 
vises  Læseren  til  hvad  ovenfor  S.  IV — IX  er  anf^rt.  I  denne  Episode 
af  Sagaen  er  der  i  vor  Text  paa  et  Sted  ilidkommen  en  Feil,  der 
er  af  Interesse,  da  den  tydelig  rober  den  umiddelbare  franske  Kilde. 
Denne  Feil  hidrorer  uden  Tvivl  fra  en  af  Sagaens  ældste  Afskrivere, 
og  maa  fra  ham  have  forplantet  sig  til  senere  Haandskrifter,  og  kan 
neppe  lœgges  Oversætter.en  af  det  franske  Digt  til  Last.  Det  heder 
S.  520'  om  Blaamændene  (Æthioperne),  at  de  ere  hundredífold 
(hundrað  hlutum)  sortere  end  andre  Mennesker  (cn  aðrir  menn) ; 
der  siges  altsaa  her,  at  andre  Mennesker  vel  ere  sorte,  men  Blaa- 
mændene  dog  endnu  mangfoldige  Gange  sortere.  Seer  man  efter  i 
den  franske  Original  paa  det  tilsvareude  Sted  (Génins  Udgave  S. 
162),  finder  man  her:  Rollans  veit  la  contredite  gent,  qui  plus  sunt 
neirs  que  nen  est  arrement,  ne  n\mt  de  blanc  ne  mais  que  sul  les 
denz  d.  e.  Rollant  seer  dette  fordomte  Folk  (Æthiojíerne),  som  ere 
sortere  end  Blæk,  og  paa  hvem  intet  Hvidt  findes  uden  Tænderne. 
Heraf-synes  det  kl£^rt,  at  det  har  været  Oversætterens  Mening  at 
beholde  det  fremmede  Ord  arrement  (atrement)  Blæk,  og  at 
hans  Afskriver  har  misforstaaet  det  og  deraf  gjort  aðrir  menn; 
Afskriveren  af  Codex  b  har  gaaet  et  Skridt  videre  og  skrevet 
a,nnat    fólk. 

Mod  Enden  af  denne  Fortælling  opherer  Haandskriftet  a  (S.  531 
Note  4),  Slutniugen  haves  altsaa  nu  kuij  i  den  jngre  Recension  B 
af  Sagaen.  Heraf  maa  man  rimeligvis  forklare  sig,  at  Fortæningén* 
om  Audas  Sorg  og  pludselige  D^d  ved  Efterretningen  om  hendes 
Broder  Olivers  og  Fæstemand  Rollants  Fald  i  Ronceval,  nu  mangler 
i  vor  Saga,  thi  den  findes  baade  i  den  franske  Original  og  i  den 
danske  Bearbeidelse  af  Karl  Magnus,  hVilken  sidste  man  har  Grund 
til  at  antage  hidr^rer  fra  et  fuldstændigere  Haandskrift  af  Recen- 
sioneu  A  end  Vle  nu  for  Haanden  værende.  Her  er  ogsaa  en  anden 
Overensstemmelse  mellem  den  franske  Original  og  den  danske  JSa-0- 
nike.  Det  franske  Digt  ender  med  en  Beretning  om,  hvorledes  En- 
gelen  Gabriel  om  Natten  aabenbarer  sig  for  Karl  og  byder  ham  at 
drage  med  sin  Hær  til  Landet  Ebre  (efter  Genins  Conjektur :  Sirie), 
for  at  understotte  Kong  Vivien,  hvis  Stad  Hedningerne  beleire. 
Kongen  udbryder  da:  „Hvor  moisommeligt  er  mit  Liv,-'  og  begynder 


xxxm 

at  grSede  og  drage  i  sit  hvide  Skjeg.    Hertil  foies  da  soin  Slutniiig: 
ller  euder  det  Heltedigt,  som  Turoldus  (Theraulde)  fortœller: 

«Deus.  dist  li  reis,  si  penuse  est  ma  vie  !^ 

Pluret  des  oilz,  sa  barbe  blanche  tíret. 

Ci  falt  la  geste  qne  Turoldus  deelinet. 
Hvorvidt  Kongen  opfyldte  den  ham  paalagte  Mission  nævnes  altsaa 
ikke  i  det  franske  Digt.  Den  danske  Kronike  derimod  fortapUer 
ogsaa  om  dette.  Her  opfordres  Kongen  paa  samme  Maade  af  En- 
gelen  Gabriel  til  at  begive  sig  til  Libia  Land  for  at  hjælpe  Kong 
Iven  mod  Hedningerne,  dcr  antaste  hans  Land.  Kongen  (eller  Kei- 
seren,  som  han  her  kaldes)  adlyder  uden  Betænkning,  saraler  en 
stor  Hær  i  Rom  og  drager  til  Kong  Iven,  hvis  Land  han  befrier  og 
forjager  den  hedenske  Konge  Gealver. 

Den  danske  Kronike  fortæller  endvidere  efter  denne  Becjrift  om 
et  nvt  Tog  til  Saxland  imod  Dronning  Sybilla  og  hendes  Son  Justan, 
der  har  faaet  nyt  Mod,  da  RoIIaut  er  dod.  Keiseren  sæíter  sin 
Sosterson  Boldevin,  Olger  Danske  og  Xavilun  til  Anforere,  disse  an- 
gribe  og  overvinde  Saxerne,  Sybilla  kristnes  og  formæles  med  Bol- 
devin,  der  bhver  Konge  af  Saxen.  Keiseren  har  det  nu  roligt  i 
nogle  Aar.  Derpaa  kommer  der  Sendebud  fra  Paven  oin  Hjælp  mod 
en  Konge  af  Afrika,  Amarus,  som  skjænder  og  brænder  i  ItaUen. 
Keiseren,  som  nu  er  gamniel  og  svag,  sætter  til  Hovdinger  for  Hæ- 
ren  sin  Sen  Carlot  og  Olger  Danske.  Disse  fægte  som  Lover. 
Carlot  vil  nu  kjæmpe  med  .Amarus,  Olger  bedtr  om  Lov  til  at  mode 
denne,  meli  Carlot.vil  selv  have  Prisen  for  at  ovérvinde  ham.  En- 
den  paa  Striden  bUver,  at  Carlot  kastes  næsegrus  ned  i  et  Dige. 
Olger  kommer  nu  til,  hugger  los  paa  Amarus  og  klöver  tilsidst 
hans  Hoved  ned  i  Tænderne.  Nu  flygte  Heduingerne.  Carlot  rider 
nu  mod  Olger  og  overfuser  ham,  fordi  han  ikke  har  villet  unde  ham 
Æren  af  at  kjæmpe  Kampen  ud  med  Amarus,  han  stikker  til  Olger 
med  sit  GlaAÍnd.  og  Olger  nodes  til  at  værge  sig,  og  klöver  tilsidst 
Carlot  til  Beltestedet,  saa  at  han  styrter  dod  til  Jorden.  Da  Hæren 
kommer  tilbage  til  Frankrige.  bUver  Olger  greben  og  domt  til  at 
sidde  indmuret  i  tre  Aar.  Da  de  tre  Aar  er  omnie,  angribes  Spa- 
nien  af  en  hedensk  Konge,  Maskabret.  Keiseren  er.  nu  gammel  og 
^Js^  ®e  ^^^  i'^^e  fka  Kogen  til  Hovedsmand.  Tanken  falder  nu 
paa  Olger,  men  Keiseren  mener,  at  han  allerede  forlængst  er  ded. 
Eu  Ridder  melder  dog,  at  han  for  tre  Dage  siden  har  talt  med  ham. 
Keiseren  indvender,  at  han-nu  vel  er  saa  forhungret,  at  hau  ikke 
kan  bære  Harnisk,  og  at  han.  om  han  kommer  ud,  rimeligvis  vil  ride 
sin  Vei  og  aldrig  komme  tilbage.  Hertug  Xemes,  der  nu  er  saa 
gammel.  at  han  gaar  med  Krykker,    stiller   sig  selv   02  alt  sit  Oods 

ni 


i  Pant  for  at  ólger  ikke  skal  undfly.  Nu  indestaa  tretten  Hertuger 
for  Olger,  og  de  gaa  hen,  hvor  han  var  indmuret  ved  en  Kirkevæg, 
tale  til  ham  gjennem  et  Hul,  og  sige  Betingelserne  for  hans  Lssla- 
delse.  -Olger  stoder  nu  Muren  ud  med  sin  Fod,  og  erklærer  at  han 
forlængst  havde  kunnet  komme  ud,  havde  han  villet,  men  at  han 
for  sine  Synders  Skjld  vilde  vente,  indtil  Gud  bestemte  hans  Be- 
fi'ielse.  Han  gaar  nu  íil  Keiseren,  som  træder  ham  im0de  og  kysser 
ham,  skjenker  ham  sin  Tilgivelse  og  udnævner  ham  til  Hertug  og- 
H0vedsmand  fór  sin  Hœr.  Olger  drager  mod  Hedningerne,  dræber 
Kong  Maskabret,  og  af  alle  Hedningerne  undkomme  neppe  ti  Mænd. 
Olger  (^rager  derefter  hjem  til  Danmark,  hvor  han  bliver  Konge  efter 
8Ín  Fader  Kong  Gottrik. 

Overskriften  til  denne  Episode  i  vor  Saga  lyder  i  6:  Áttundi 
þáttr  Karlamagnús  sögu,  segir  afRunziovals  bardaga; 
i  B:  Runzivals  þ'áttr. 

IX. 

Originalen  Xil  Episoden  om  Vilhjálmr  korneis,  d.  e.  Guillaume 
d'Orange  eller  Guillaume  au  court-nez  (Stumpnæse),  vil  man  maaske 
kunne  finde  i  det  franske  Digt  om  denne  Helt,  der,  saavidt  vides, 
endnu  ikke  er  udgivet,  og  som  Orderieus  Vitalis  i  sin  Historia  Eccle- 
siastiea,  skreven  Aar  1141,  lientyder  paa  i  sin  Meddelelse  af  den 
hellige  Vilhelms  virkelige  Levnet ,  hvor  han  siger,  at  Jonglorerne 
havde  en  Sang  om  hani  „vulgo  canitur  a  joculatoribus  de  illo  can- 
tilena."  ^         , 

Overskriften  lyderift:  Níundi  þáttr  Kariamagnús  sögu 
af  Vilhjálmi  korneis;  i  B:    Vilhjálms  þáttr. 

X. 

Síoffet  til  den  sidste  Del  af  vor  Saga  findes  i  Speculum 
Historiale'  af  Vincentius  Bellovacensis  (Vincent  af  Beauveais),  der 
skrev  i  den  sidste  Halvdel  af  det  13de  Aarhundrede.  De  forste  3 
Capitler,  S.  541 — 547,  omhandlende  Karl  Magnus's  Tog  for  at  un- 
derst0tte  Jorsalaland  i  Forbund  med  den  græske  Keiser,  findes  i  dette 
Verks  24de  Bog,  Cap.  4,  5;  Biskop  SaUinus's  Jertegn,  Cap.  4,  5, 
S.  547—552,  findes  sammesteds  Cap.  23,  24,  og  vor  Sagas  to  sidste 
Capitlers  Indhoíd  findes  der  i  Cap.  25:  Som  Prove  paa,  hvorledes 
Oversætteren  har  behandlet  sin  latinske  Original,  anföres  her,  hvad 
der  i  denne  svarer  til  Capitel  3,  7  o'g  8  i  vor  Saga. 

')  Bibliotlicca  Mundi  seu  Speculi  Majoris  Vincentii  Burgundi ,  præsulis 
Bellovacensis,  Tonius  Qnartus,  qni  Speculum  Historiale  inseribitur. 
Duaci  162Í.  fnlio. 


XXXV 

Mox  Rex  edictum  proposuit,  ut  omnes  qui  possent  arma  ferre ,  irent 
secum  contra  paganos,  et  qui  non  [irent,  ipsi  et  filii  eorum  servi  quatuor 
nummorum  essent.  Jtaque  maiorem  exercitum,  quam  ante  habuisset  congre- 
gavit,  et  profecti  sunt.  Cum  venissent  autem  Hierosolymam  in  nemus  quod- 
dam,  quod  vix  duorum  dierum  spatio  solet  transiri,  in  quo  erant  grifones, 
ursi,  leones,  et  tigres,  et  aliæ  feræ  diversæ:  Carolus  putans  se  illud  transire 
uno  die,  ingressus  est  eum  exercitu.  Adveniente  nocte  et  exercitu  errante, 
præcepit  Carolus  castrametari.  -  Transacto  autem  noctis  silentio  Rex  in  lecto 
suo  acciibans  inchoavit  psalmos.  Et  cum  diceret  hunc  versum:  Deduc  me 
domine  in  semita  mandatonim  tuorum^  qttia  ipsam  volui,  ecce  evidentius  vox 
ad  aures  eius  cuiusdam  alitis  prope  lectum  eius  clamantis  audita  est.  Quam, 
qui  aderant  audientes  experrecti  sunt.  Rex  autem  psalmos  continuavit  usqae 
aá  illum  locum:  Edtic  de  custodia  animam  meam  etc.  Quod  cum  diceret  ales 
iterum  clamavit:  France,  quid  dicis,  Fran.ce,  quid  dicis?  Hanc  alitem  prose- 
cutus  est  Rex  parvula  semita,  donec  recognoverunt  callem,  quem  die  præterito 
amiserant.  Peregrini  dicunt,  quod  ab  illo  tempore  cœperunt  audiri  alites  'sic 
loquentes  in  illa  tertra.  Fugatis  paganis,  et  recuperata  terra  petivit  Rex  licen- 
tiam  repatriandi  ab  Imperatore  Constantinopolitano  et  Hierosolymitano  patriarcha. 
Quem  per  unum  diem  retinuit  Imperator  apud  Constantinopolim.  et  interim 
fecit  parari  ante  portam  civitatis  animalia  diversi  generis  et  coloris,  et  aurum, 
et  gemmas.  Carolus  autem,  ne  inurbanus  videretur,  si  nihil  acciperet.  quæ- 
sivit  consUium  a  proceribus  suis  quid  facere  deberet.  Qui  responderunt  a 
nullo  debere  eum  aliquod  munus  accipere  pro  laboi-e  quem  pro  solius  Dei 
amore  susceperat.  Qui  laudans"  consilium,  iussit  omnibus  suis  ut  omnes  res 
appositas  nec  respicere  dignarentur.  Tandem  adiuratus  et  coactus  aliquod 
munus  pro  amore  Dei  accipere,  petivit  de  reliquiis  passionis  Dominicæ.  Inito 
autem  consilio  indictT.un  est  ieiunium  triduanum  omnibus  nostris,  et  daodecim 
personis  Græcis,  quæ  electæ  8unt  ad  hoc  sanctuarium  dividendum. 


Ttirpimis  ubi  stipra.^  Eram  apud  Viennam  in  ecclesia  ante  altare  orans, 
et  cum  raptus  in  extasim  psalmum  Deus  in  adju'.oritim  cantarem,  vidi  tetrorum 
spirituum  agmina  infinita  præterire,  et  tendere  versus  Lotharingiam:  quos  om- 
nes  quidam  similis  Aethyopi  insequebatur  lento  gradu.  Cui  dixi:  Quo  ten- 
ditis?  Aquisgranum,  inquit,  ad  mortem  Caroli,  ut  eius  spiritum  ad  tartara 
rapiamus.  Tunc  ego,  adiuro  te  per  nomen  Domini  nostri  Jesu  Christi,  ut 
peracto  itinere  ad  me  redeas.  Tunc  modicnm  morati  \ix  expleto  psalmo  ad 
me  redierunt  eodem  ordine.  Et  di.xi  novissimo  cui  primum  locutus  fiieram: 
Quid  egistis?  Galicianus,  inquit,  sine  capite  tot  et  tantos  lapides,  et  ligna 
innumera  basilicarum  suarum  in  súa  statera  suspendit,  quod  magis  appende- 
runt  bona  eius  quam  mala,  et  idcirco  animam  eius  nobis  artjstulit.  Et  his 
dictis  evanuit. 

Obiit  autem  3  Calend.  Februarii,  et  sepultus.  esí  Aquisgrani  in  ecclesia 
rotunda  Beatæ  Mariæ  Virginis.  Ab  ipso  enim  tempore  quo  ab  Hispania  dis- 
cessit,  usqué  ad  diem  mortis  suæ  assidue  ægrotavit,  et  pro  salute  præfatorum 
in  Hispania  mortuorum  die  anniversaria  eorum  semper  12  millia  uncias  argenti, 
et  totidem  talenta  auri,  et  vestes  et  cibaria  pauperibus  erogavit,  id  est  16 
Oalen.  Julii,  et  totidem  psalteria  et  missas  et  vigilias  cantari  fecit. 

In  hoc  exemplo  datur  intelligi,  quod  qui  ecclesiam  ædificat,  regnum 
Dei  sibi  præparat. 

')  DeUe  er  hos  Vincent  iiriskrevet  af  Turpins  Krenike.  k5j"  tiipra  betyder  ncmtig  hcrin  ehroniei*. 

in* 


XXXVl 

Chronographns.  Sepulliis  est  igitur  Aquisgrani  fonnosissiina  toto  lloina- 
norum  orbe  capella  honoriiicentissinie  Carolus,  supra  cuius  tumuluni  extructus 
est  arcus  deauratus.  Interfuerunt  ilji  Leo  Papa  cum  Pri^cipiljus  Romanis,  et 
Archiepiscopi  et  episcopi  multi,  Duces  etiam  ct  comites  et  Abbates  aliique 
innumeri;  corpus  defuncti  vestibus  imperialibus  quasi  festive  induentes,  auream 
capiti  coronara  imposuerunt;  deinde  super  auream  cathedranv  quasi  iudicem 
viventem  sedere  fecerunt,  ac  super  eius  genua  textum  'quatuor  Evangelistarum 
aureis  literis  scriptum  collocaverunt,  ita  quod  manus  dextra  textum,  sinistra 
vero  sceptrum  tenebat  aureum.  Catenulam  quoque  auream  diademati  con- 
iuHxerunt,  et  cathedræ  super  quam  sedebat,  ne  caput  defuncti  decideret,  aflixe- 
runt.  •  Sed  'et  scutum  aureum  quod  ei  Romani  fecerant,  ante  faciem  eius 
statuei'unt,  et  arcum  lapideum  in  quo  sepultus  erat  preciosis  replentes  aromati- 
bus  monumentum  strenue  sigillantes  clauserunt. 

Overskriften  til  denne  sidste  Part  af  Sagaen  ]ydev  ib:  Tíiindi 
þáttr  sögunnar  um  ýmislig  kraptaverk  ok  jartegnir; 
B  liar  blot:    Karlaraagnús    keis. 

Da  de  fuldstændige  Haandskrifter  man  har  tilbage  af  denne 
Saga  ikke  ere  meget  gamle,  er'  dere.s  Orthographi  ikke  neiagtig 
gjengiven  i  Udgaven.  De  vigligsle  Afvigelser  ere:  Accenternes 
Tilfeielse  over  Vocalerne;  Adskillelsen  aí  æ  og  œ ;  Gjengivelsen  af 
au  og  o,  som  Omlyd  af  a,  med  ö ;  Indsættelsen  af  st  for  z  i  den 
reflexive  Form  af  Verberne,  samt  i  Superlativerne.  Enkelte  af  de 
orthographiske  Egenheder  ville  dog  nedenfor  blive  anmœrkede. 

I  eet  Piinkt  har  jeg  dog  maattet  folge  Haandskrifterne,  hvor 
finskeligt  det  end  kunde  have  vœret  her  at  bringe  Overensstemmelse 
tilveie,  det  er  i  den  forskjelhge  Maade,  hvorpaa  Egennavnene  (No- 
mina  propria)  ere  skrevne,  men  jeg  haaber,  at  den  velviliige  Læser 
vil  undskylde  dette,  naar  han  betænker,  hvor  vanskeligt  det  er  at 
vide,  hvilken  Form  er  den  rette  af  et  Navn,  der  kan  forekomme  paa 
to,  tre  eller  ílere  Steder  i  en  hdt  afvigende  Skikkelse.  Selv  om 
Originalerne  her  altid  havde  været  ved  Haanden,  vikie  det  havt  sine 
store  Vanskeligheder,  da  de  franske.  Haandskrifter  .synes  at  være 
hgesaa  uconseqvente  i  dette  Punkt  som  vore.  Dette  gjœlder  dog  i 
Regelen  ikke  de  hyppigst  forekommende  Navne;  thi  her  stemmer 
dog  gjerne  hvert  Haandakrift  med  sig  selv,  skjont  de  kunne  afvige 
noget  fra  hinanden.  Blandt  de  almindehgst  íbrekommende  vakler 
Navnet  Girard  mellem  denne  Form  og  Geirard,  undertiden  Gerard ; 
Guinehm  vexler  med  Guenelun;  Oíun  i  ^l  skrives  Hatun  i  de  ovrige 
Haandskrifter ;  Namlun  i  A  heder  Namuhm  i  a,  Kaílun  i  B  og  6;- 
Nemes  i  A  skrtves  Nemis  i  a,  og  Nemens  i  B  o.  s.  v. 

De  Haandskrifter,  som  ere  benyttede  ved  denne  Udgave,  íin- 
des  alle  i  den  Arna-Magnæanske  Haandskriftsamhng  paa  Universitets- 
bibhotheket  i  Kjfibenhavn.     Arne  Magnnsson    har  i  sin  egenham(b'ge 


XXXVII 

Catalog  (AM.  435  qv.)  over  Pergamentshaandskrifter,  soni  vare  i 
hans  Besiddelse  f0r  Branden  i  Kjobenhavn  1728,  antegnet  6  saadanne 
af  Karlamagnús  Saga:  af  disse  sex  ere  fire  tabte  i  denne  Brand, 
to  ere  i  Behold,  og  af  to  af  de  brændte  har  man  Afskrifter  tilbage. 
Man  maa  beklage,  at  det  Haandskrift  i  Hden  Folio,  som  Arne  kalder 
gamall  codex,  er  blandt  de  tabte.  Samtlige  disse  Haandskrifter 
havde  han  erhvervet  paa  Island.  De  to  Membraner,  man  nu  har 
tilbage,  findes  i  Samlingen  som  Nr.  180e  Fol.,  her  i  Udgaven  kal- 
det  A^  og  Nr.  180a  Fol.,  i  Udgaven  kaldet  a:  Papirafskrifterne  ere 
Nr.  180d  Foí.,  her  i  Udgaven  kaldet  B,  og  Nr.  531  qv.,  her  kal- 
det  h.  A  o^  a  repræsentere  da  den  ældre  Reeension  af  Sagaen. 
B  og  b  den  yugre.  Med  Hepsvn  til  Udgavens  Indretning,  vedkom- 
mende  Varianternes  Forhold  til  Texten,  kan  jeg  henvise  Læseren 
til  min  Udgave  af  Saga  J)iðriks  konungs  af  Bern.  Christiania  1853, 
S.  XII,  da  hvad  der  er  sagt  ogsaa  gjælder  her. 

.4.  udmærker  sig  for  a  ved  eu  hoiere  Alder,  den  er  rimeligvis 
skreven  i  den  anden  Halvdel  aí  deí  14de  Aarhundrede.  a  sandsyn- 
ligvis  i  forste  Halvdel  af  det  15de;  som  Folge  heraf  har  .A  bedre 
Retskrivuing  og  Ordformer  end  a;  meu  a  har  paa  den  anden  Side 
det  Fortriu  for  .1,  at  a  synes,  hvad  Meningen  angaar,  at  have  gjeu- 
givet  sin  Text  noiagtigere  og  fuldstændigere,  da  .-1  af  og  til  rober 
Tilboiehghed  tiJ  at  forkorte  og  springe  over;  dette  synes  at  frem- 
lyse  paa  de  Steder,  hvor  der  er  Anledning  til  at  jævnfore  vor  Saga 
med  dens  Originaler.  Havde  a  i  Begyndelsen  været  mindre  defekt, 
burde  den  fra  forst  af  været  lagt  tir  Grund,  dette  er  dog  nu  forst 
skeet  fra  Otvels  |)átt  af,  Side  433. 

^,  en  tospaltet  Foíjant,  er  det  eneste  af  Haandskrifterne,  som* 
har  Overskrifter  til  alle  Capitler ;  disse,  der  som  sædvanh'g  ere  skrevne 
med  rodt  Blæk,  ere  dog  ikke  medtagne  i  Udgaven,  da  de  for  det 
meste  ere  uvigtige  og  kun  i  Almindelighed  navngive  en.  og  anden 
af  de  Personer,  der  optræde  i  vedkommende  Capitel,  f.  Ex.  frá 
Rollant  ok  Oliver,  frá  Dorgant  njósnarmanni,  frá 
Karlamagnúsi  og  hgnende:  paa  enkelte  Steder  ere  de  ogsaa  ulæ- 
selige.  I  dette  Haandskrift  fattes  nogle  Blade  foran,  det  begynder 
nu  forst  med  Ordene  til  Baldviua,  her  i  Udgaven  S.  15'',  og  er 
fuldstændigt  indtil  Ordene  Maðkar  ok  S.  280',  hvor  der  mangler 
6  Blade:  dog  er  en  Levning  af  et  Blad  tilbage,  rimeligvis  af  det 
sjette,  hvis  Forsides  forste  Spalte  begynder  med  Ordene  hendr  ok 
armleggir  S.  290*^,  og  euder  med  vel  váp[naðr]  S.  290^"*;  den 
anden  Spalíe  begynder  med  af  Korðmandi  S.  291  ^  og  ender  med 
vildasta  sverði  S.  29P':  Bagsidens  forste  Spalte  begynder  med 
hann   hefst   at   S.  29P',  og  ender  med  Alla  þá  S.  292*^':   dea 


XXXVIII 

anden  Spalte  begjnder  med  drukku.  EnS.  292^^*,  og  ender  med 
hins  mikla  konungs  S.  293'^,  hvorefter  der  atter  indfalder  en 
Lacune  paa  flere  Blad,  maaske  3.  Haandskriftet  begynder  nu  atter 
med  Ordene  þá  mælti  S.  302^",  og  er  nu  fuldstændigt  indtil  Ordene 
Hugon  konungr  svarar  S.  480^",  hvormed  det  ender.  Blandt 
de  orthographiske  Egenheder  kan  mærkes :  aa  bruges  ofte  =  á;  á 
fmdes  afvexlende  med  o  efter  v,  svo,  tvá,  váfn  d.  e.  vápn,  dog 
altid  voru  ell.  voro  =^  váru,  kvodu  =  kváðu;  Flertalaf  kom 
skrives  komu  og  kvomu,  dog  i  Conjunctiv  kvæmi;  ö  udtrykkes 
ved  o,  au  og  ö;  ð  bruges  ikke,  nien  derfor  d  og  ofte  |):  skrydaz 
=  skrýðast,  laugfju  =  lögðu;  i  den  reflexive  Form  af  Ver- 
berne  findes  z,  zt  og  st ;  Præpositionen  fyrir  skrives  saaledes  ikke 
firir;  byskup  opleses  saaledes  et  Par  Steder,  ellers  altid  forkortet 
b'p;  Ordet  orrosta  skrives  saaledes,  samt  dels  orosta  dels  orusta. 
Som  -Besynderligheder  maa  mærkes:  sj^Ifr  undertiden  for  silfr, 
fleyja  paa  to  Steder  íor  flýja,  jargteign  et  Par  Gange  for 
jarteign,  |»vít  ikke  sjelden  for  því  at,  oaufusa  nogle  Gange 
for  aufusa,  kongr  overalt  for  konungr.  Paa  et  Sted  findes 
leyfua  (at  rose)  for  leifa  (efterlade). 

Haandskriftet  a,  skrevet  helt  over  Siden,  er  defekt  foran;  dets 
f0rste  Blad  begynder  med  Ordene  en  hann  vann  S.  34*,  og  ender 
med  efguð  gæfi  S.  39*^*,  hvorefter  der  mangler  4  Blade.  Andet 
Blad  begynder  med  Or'dene  J)eir  váru  S.  82'*'*,  hvorefter  der  atter 
fattes  et  Blad.  Det  begynder  nu  igjen  med  Ordet  irœknliga  S. 
92^",  og  er  nu  fuldstændigt  indtil  Ordene  með  miklum  eig'  S.  286^^, 
hvor  2  Blade  mangle,  der  ikke  kurtne  udfyldes,  da  netop  paa  dette 
Öted  ogsaa  den  store  Lacune  i  A  indfalder.  Haandskriftet  begynder 
atter  med  Ordene  merki  með  ymsum'^  S.  286''.  Hernæst  er 
Halvparten  af  et  Blad  bortskaaren,  hvorved  to  mindre  Lacuner  ere 
opkomne  S.  300'  og  300^'.  Paa  samme  Maade  er  ogsaa  et  andet 
Blad  bleven  skamferet,  hvorfra  de  S.  315 — 318  nævnte  Laeuner, 
hvilke  dog  ere  mindre  vœsentlige  her,  hvor  man  har  A  fuldstœndig. 
Herefter  er  a  fuldstœndig  indtil  Ordene  þeir  inir  S.  356'^,  hvor- 
efter  der  mangler  1  Blad.  Det  begynder  igjen  med  Ordene  mátfeu 
menn  S.  359'*,  og  vedbliver  nu  indtil  Ordene  kómu  í  heim  S. 
863^^,  hvorefter  der  mangler  2  Blade.  Det  begynder  nu  atíer  med 
Ordene  af  Frakklaiidi  S.  371*.  og  da  den  overste  Del  af  Bladet 
er  bortskaaren,  indfalder  lier  en  Lacune  efter  Ordene  eðr  eigi  S. 
372^3,    der    oph^rer    med    Ordet    þúsund    S.    373^»    indtil  Ordene 

')   Jvf.  Recensionen  B,  S.  167^«. 

')   En  Ubetydeliglied  af  Lacunen  foran  disse  Ord  kan  siippleres   ved  Frag- 
ment  2  i  Rigsarkivet,  se  S.  558. 


XXXIX 

haiika,  meðan  S.  375'*,  hvorefter  der  atter  mangler  1  Blad. 
Haandskriftet  begjnder  nu  atter  med  Ordene  baða  ok  reið  fram 
S.  379^.  og  vedbliver  indtil  Ordene  ek  |)á  staddr  S.  388^  hvorefter 
der  mangler  6  Blade.  Fra  Ordene  báðu  |)eir  allir  S.  413*  er  a 
igjen  fuldstændig  indtil  úvitrliga  S.  466",  hvorefter  der  mangler  2 
Blade.  Med  Ordet  erkibyskup  S.  475*''  begynder  Haandskriftet 
atter  og  fortsætter  nu  uatT)rudt  indtil  Ordet  fjándmönnum  S. 
531*.  hvormed  det  ender.  Blandt  orthographiske  Egenheder  kan 
fremhæves  :  ö  udtrykkes  ved  au  og  o,  hyppigst  ved  au :  ie  bruges 
almindelig  =  é:  fiell,  hier,  fiengu^  kom  har  i  Flertal  kuomu, 
svaf  i  Flertal  soíu:  reyckia  staar  for  rekkja:  zt  bruges  stadig 
for  st  i  den  reflexive  Form  af  Yerberne  og  i  Superlativerne :  mig, 
sig  staar  for  mik,  sik,  dog  sædvanlig  ek,  sjeldnere  eg;  mykli 
og  mrskunn  for  mikli  og  miskunn;  Endelsen  um  sædvanlig  i 
Conjunctiv  for  im;  eigi  og  ekki  forkortes  paa  en  forskjelligMaade, 
det  forste,  eigi,  ved  e  med  et  overskrevet  i.  det  andet,  ekki. 
ved  ei  med  et  overskrevet  c. 

En  Fordel  ved  Haandskrifterne  B  og  b  er,  at  de  ikke  have 
Lacuner  paa  de  samme  Steder,  saaledes  at  de  gjensidig  overalt  ud- 
fylde  hinanden.  Disse  Papirhaandskrifter  ere,  som  det  synes,  af- 
skrevne  efter  Originalmembranerne  i  Slutningén  af  det  17de  Aar- 
hundrede. 

B  har  bevaret  os  Sagaens  Begyndelse  med  Overskriften: 
J  nafni  guðs  byrjast  upp  saga  Earlamagttús  ok  kappa 
hans.  Ved  Enden  af  Iste  Capitel  findes  en  liden  Laeune,  som 
rimeligvis  hidrorer  derfra,  at  noget  har  været  bortrevet  nederst  af 
Originalraembranens  forste  Blad^  foruden  de  her  i  Klammer  supple- 
rede  Ord  mangler  maaske  ikke  synderlig  mere  end  Ordet  hertoga 
efter  Videluns;  det  af  samme  Grund  mangiende  i  2det  Capitel, 
S.  3'^-*',  der  formodenth'g  har  staaet  nederst  paa  förste  Blads 
Bagside,  er  judfyldt  efter  b.  En  storre  Lacune  i  B  begynder  med 
Ordene  gera  Karla  S.  14^',  og  ophorer  med  Ordene  Marie  at 
þér  S.  20*^.  En  anden  stor  Lacune  indfalder  med  Ordene  upp 
400  manna  S.  413',  og  strækker  sig  indtil  Ordene  sárr  at  heldr 
S.  444".  Efter  enkelte  sproglige  Egenheder  i  B  kunde  man  fristes 
til  at  antage,  at  dens  Originalmembran  har  været  skreven  af  en 
Nordmand  i  Skitningen  af  ^det  13de  Aarhundrede:  sittia,  lett 
for  sitja,  lét,  vider  for  viðr,  hvart  for  hvert  (hvorhen), 
mér  og  mit,  Flertal  og  Total  af  ek,  for  vér  og  vii,  hyggr, 
biðr,  hefir  i  forsíe  Person  af  Verberne  for  hygg,  bið.  hefi; 
Omlyden  ö  skiives  almindeligst  o.   sjeldnere  Q. 


XL 


I  B  ere  nogle  af  Episoderne  oprindeligt  stiUede  i  en  anden 
Orden  end  den  her  i  Udgaven  befulgte,  som  stotter  sig  til  b.  Slut- 
nings-Capitlerne  7  og^8  af  Xde  Part  S.  553 — 555  ere  nemlig  stil- 
lede  lige  efter  den  IXde  Part  om  Vilhelm  Corneis,  derpaa  folger 
líden  Part  om  Landres,  derpaa  de  6  forste  Capitler  af  Xde  Part 
S.  541 — 553.  Meu  Sagaskriveren  har  selv  gjort  opmærksom  paa 
den  rette  Orden  ved  imellem  det  sidsfe  Capitel  (6)  af  IXde  Part  X)g 
det  derpaa  íolgende  7de  Capitel  af  Xde^Part  at  meddele  Læseren 
folgehde  Underretniug:  Hér  í  milli  skal  lesa  af  enu  unna  kverinu 
(af  det  færdigskrevne  Hefte)  um  þat  er  Karlamagnús  keisari  sótti 
helga  d'óma  til  Miklagarðs  ok  af  Salino  byskupi,  ok  |)á  Jjessa  Ivá 
kapitula  sem  hér  standa  ok  eru  næst  íirir  Landres  Jjátt.  Eu  Landres 
þáttr  á  at  standa  næst  firir  Oddgeirs  þátt.  Ved  denne  Anvisning 
er  alt  kommet  i  samme  Orden  som  i  6. 

Haandskriftet  b  begynder  med  andet  Capitel  af  Sagaens  forste 
Part.  Det  har  desuden  en  mindre  Lacune  fra  Ordet  nóttina  S. 
18^'  indtil  Ordene  Fyrstir  af  svikarum  S.  20*^®,  samt  en  storre 
Lacune,  der  indfalder  efter  Ordene  post-ola  Jacobi  S.  154^"  og 
opherer  med  Ordet  gimsteinum  S. '  173^".  Endelig  fattes  Slut- 
ningen  af  Bogen,  hvorved  de  3  sidste  Capitler  af  Sagaen  mangle, 
og  isteden  derfor  har  man  Begyndelsen  af.en  Beretning  om  et  Jer- 
tegn ,  som  b  har  indskudt  foran  Sagaens  Slutning.  Afskriveren  ■ 
synes  aí  have  fulgt  sin  Originalmembran  temmeíig  omhyggelig,  men 
har  tilladt  sig  .en  Frihed  i  Behandlingen  af  Orthographien  derved, 
at  han  aldrig  har  skrevet  y,  men  overalt  efter  LTdtalen  nu  paalsland 
istedenfor  denne  Vokal  indsat  i. 

Det  staar  nu  tilbage  at  omtale  med  nogle  Ord  de  i  Anhanget 
S.  556 — 566  trykte  Fragmenter,  der  ere  Levninger  af  3  Pergaments- 
codices  af  Karlamagnus  Saga.  Disse  Brudstykker  ere  fundne  i  det 
norske  Rigsarkiv  og  have  tjent  som  Rygindfatning  til  Fogedregn- 
skaber  og  Mandtalslister,  der  i  sin  Tid  have  været  indscndte  af  ved- 
kommende  Embedsmænd.  De  som  Nr.  1,  S.  556 — 558,  trykte  Frag- 
menter  af  to  Pergamentsblade,  indsendte  Aar  1626  fra  Nordhordeland, 
indeholde  Brudstykker  af  Cap.  5 — 9  af  Sagaens  VlIIde  Part.  Den 
Codex,  som  vi  her  have  Levninger  af,  maa  være  skreven  i  Norge, 
maaske  noget  efter  Midten  af  det  13de  Aarhundrede;  hver  Side 
har  bestaaet  af  omtront  32  Liiiior,  skrevne  helt  over  Siden.  De 
under  Nr.  2,  S.  558-562,  trykte  Fragmenter  ere  12  Pergaments- 
stumper,  indsendte  fra  Moss  Fogderi  mellem  Aar  1622  og  1625,  og 
indeholdende  Brudstykker  af  Sagaens  IVde,  Vlte  og  Vllde  Part. 
Denne  Codex  er  sandsynligvis  skreven  af  en  Islænding  ved  Begyn- 
delsen   af  det   14de   Aarhundrede,    den    har   havt   to   Spálter,    hver 


XLÍ 


paa  onitrent  35  Linier.  De  soin  Nr.  3.  S.  562 — 566,  trjkte  Frag- 
nienter  udgjore  4  Bladstumper,  indsendte  fra  NordQord  Aar  1610, " 
og  indeholde  Brudstvkker  af  Sa2;aens  Yllde  Part.  Den  Codex, 
hvoraf  vi  her  have  Levninger,  er  sandsynligvis  skreven  paa  Island 
noget  for  Midten  at  det  14de  Aarhundrede,  den  har  været  tospaltet 
med  40  Liuier  paa  Spalten :  her  har  man  nemlig  to  hele  Spalter  i 
Behold,  saa  at  altsaa  dette  Haandskrifts  Format  med  Bestemthed 
kan  angives.  Disse  Fragmenter  ere  her  aftrykte  saavidt  muligt  noi- 
agtigt,  dog  med  Forkortningerne  oploste  paa  den  Maade  som  Saga- 
skriveren  selv  har  brugt,  naar  han  skriver  Ordene  helt  ud  :  byskup 
skrives  overalt  forkortet  b'p,  men  er  her  trykt  med  y,  da  denne 
Maade  at  skrive  Ordet  pa%  synes  at  være  sædvanhgere  eud  biskup : 
det  sammenslyugede  Tegn  for  av  har  mau  af  Mangel  paa  de  til- 
svarende  Typer  ikke  kunnet  udtrykke,  For  denne  og  lignende 
Mangler  haaber  man.  at  Læseren  vil  have  nogenlunde  Erstatning  i 
det  fdgaven  ledsagende  Facsimile.  der  indeholder  Prover  af  alle  3 
Haandskrifter. 

Til-Slutning  opfylder  jeg  en  kjær  Pligt.  idet  jeg  aflægger  niin 
forbindtHgste  Tali  til  den  Arna-Magnæanske  Commissions  Medlem- 
mer  samt  Hr.  Professor  P.  G.  Thorsen  for  den  Redebonhed,  hvor- 
med  de  i  sin  Tid  imodekom  mit  0nske  om  at  faa  laant  til  Afbe- 
nyttelse  her  i  Christiania  de  under  deres  Yaretægt  staaende  Haand- 
skrifter,  uden  hvilken  sjeldne  Liberalitet  Udgivelsen  af  denne  Bog 
neppe  havde  været  niig  mulig. 

Christiania   i    Oktober  1860. 

V,  R.  l'iiger. 


IXDHOID. 


I. 
TecT  Kong  Pipins  Ded  er  hans  S0n  Karl  32  Aar  gammel.  Flere  af  hans 
Faders  Riddere  Ise'ge  nu  Raad  op  imod  hans  Liv,  men  Gud,  som  havde  be- 
stemt  ham  en  glimrende  Lod  i  Verden,  aabenbarer  ham  ved  sin  Engel  den 
truende  Fare.  Han  flygter  nu  med  sine  Raadgivere  til  en  tro  Ridder.  Drefia 
i  Ardena,  som  ogsaa  iienter  Karls  Sostre  for  at  tage  dem  under  sin  Beskyt- 
telse.  Om  Natten  aabenbarer  en  Guds  Engel  sig  atter  for  Karl  og  byder  ham 
at  lade  hente  Tyven  Basin,  for  sammen  med  denne  at  begive  sig  ud  at  stjæle, 
da  han  derved  vilde  sættes  i  Stand  til  at  frelse  sit  Liv.  Basin  kommer,  og 
Karl  anbefaler  sine  Riddere  Drefia  og  ííamUm  at  tage  gig  af  sine  Sestre,  me- 
dens  han  selv  er  borte  (1).  Karl  og  Basin  begive  sig  nu  afsted  fulgte  af 
Namlun  og  Drefia.  Paa  Veien  paalægger  ííamlun  Basin  ikke  at  næ^Tie  Karl 
med  hans  rette  Navn,  men  at  kalde  ham  Magnus,  for  at  undgaa  hans  Fienders 
Opmærksomhed.  De  skiUes  nu  ad,  og  Karl  og  Basin  drage  midt  igjennem 
Ardena,  og  komme  til  Staden  Tungr,  hvor  Jarlen  Renfrei  har  sit  Slot.  Om 
Natten  ride  de  derhen,  Magnus  bliver  efter  hos  Hestene,  medens  Basin  gaar 
ind  i  Jarlens  Hal  og  forsyner  sig  af  en  Kiste  med  Guld,  Selv  og  gode  Klæder, 
bringer  dette  alt  ud  til  sin  Kammerat  Magnus,  og  vil  nn,  at  de  skulle  drage 
afsted  igjen.  Herimod  protesterer  Magnus,  da  han  haaber  at  faa  noget  Lys  i 
den  Sag,  han  vil  have  opklaret,  ogBasin  tilbyder  sig  at  gaa  tilbage  med  ham, 
for  at  give  ham  nogen  Anvisning  i  Tyvekunsten.  Efter  at  have  forsorget  sine 
Heste.  gaa  de  ind  i  Hallen.  Basin  forer  nu  sin  Kammerat  hen  til  Jarlen  Ren- 
freis  Seng,  og  lader  ham  blive  staaende  der  mellem  Væggen  og  Omhænget, 
medens  han  selv  gaar  i  Stalden  for  at  tage  Jarlens  Hest.  Hesten  bliver  urolig, 
herved  vaagner  Jarlen  og  befaler  Hestesvenden  at  see  efter  i  Stalden,  hvad  der 
kan  være  paa-  Færde,  men  denne  opdager  intet.  da  Basin  har  lagt  sig  langs 
en  Bjælke  over  Spiltouget.  Lnidlertid  falder  alle  i  Huset  atter  i  Sevn  undta- 
gen  Renfrei.  Mellem  ham  og  hans  Kone  udspinder  der  sig  nu  en  Samtale, 
hvori  han  aabenbarer  hende  en  Sammensværgelse  mod  Karls  Liv.  Han  og 
hans  11  Medsammensvorne  have  ladet  gjore  12  tveeggede  Knive  af  det  haar- 
deste  Staal,  hvormed  de  Juleaften  skulle  overfalde  og  ombringe  Karl  og  alle 
hans  Mænd  i  Staden  Eis,  hvor  denne  da  vil  opholde  sig  i  Anledning  af  sin 
forestaaende  Kroning.  Efler  fuldbragt  Gjeming  vil  da  Reinfrei  lade  sig  salve 
lil  Konge  i  Tungr.     Jarlens  Kone  formaner  ham  til  at  afstaa  fra  dette  Forsæt, 


XLIV 


men  til  ingenNytte;  imidlertid  luar  huu  vide  Navnet  paa  alle  de  Medsammcn- 
svorne.  der  samtlige  navngives.  Renfrei  vil  selv  være  Keiser  i  Rom,  og  lians 
Broder  Heldre  skal  være  Hertug.  Planen  er,  at  allc,  liver  -med  sin  Kniv  skjult 
i  Ærmiet,  skullc  trænge  sig  ind  i  Karls  Sengkammer  og  saaledes  fælde  ham. 
Da  hans  Frue  udbryder  i  Beklagelser  over  deres  onde  Forsæt  og  deryie  for 
Karl  saa  nværdigo-  D^d,  bliver  Jarlen  opbragt  og  slaar  hende  i  Ansigtet  til 
Blods.  Hun  boier  sig  frem  over  fíengen  fou  ikke  at  blode  paa  Klæderne,  og 
Karl  opsamler  Blodet  i  sin  hoire  Handske.  Iniidlertid  stigcr  Basin  ned  af 
BjæJken  og  sovndysser  allc  i  Hallen  ved  sii  Kogleri,  kommertil  Jarlens  Seng, 
tager  hans  Sværd  og  kaldcr  Magnus  med  sig.  Han  vil  nu  atter  fors0gc  at 
lægge  Sadel  og  Bidsel  paa  Hesten,  men  Hcsten  pruster  og  er  attcr  urolig. 
Men  da  Magnus  sadlcr  den  op,  staar  den  stille  som  en  Mur.  Han  stiger  nu 
op  paa  Hesten  (2).  Derefter  gaa  de  hen  til  sine  egne  Heste  og  binde  alt  Godsct 
paa  Basins  Hest,  Magnus  rider  paa  Jarlens  Hcst,  men  Basin  paa  den  Karl  for 
havde  brugt.  De  tage  ind  til  en  fattig  Mand,  og  her  aabenbarer  atter  Guds 
Engel  sig  for  Magnus  i  Sovne,  og  befaler  ham  at  drage  hen  at  troste  .sin 
Moder  og  sine  Söstre,  og  underretter  ham  tillige  om,  at  hans  Moder  er  frugt- 
sommelig  og  vil  fade  en  Datter,  som  skal  hede  Adaliz.  Han  vaagner  strax 
og  rider  med  Basin  til  Peituborg;  han  bliver  vel  modtagvt  af  sin  Moder  og 
forestiller  hende  JBasin  som  sia  bedste  Ven.  I  Samtalens  Leb  kalder  denne 
ham  Magnus,  hans  Moder  ytrer  sin  Forundi-ing  herover.  Han  siger  hende,  at 
det  var  for  hans  Fienders  Eftcrstræbclser.  Paa  hendes  Sporgsmaal,  hvorledes 
han  opdagede  disse,  s^^arer  han,  at  det  skeede  vcd  Guds  Miskundhed,  thi  hans 
Engel  bod  ham  at  stjæle  sammen  med  Basin  Tyv.  I  sin  Forfærdelse  sporger 
hun.  om  han  er  Kristen.  Han  svarer,  at  han  er  dobt,  men  ikke  confirmerct. 
Da  hun  horer  dette,  sender  hun  strax  Bud  til  Trevisborg  efter  Rozer  Erke- 
biskup.  Dronningen  tilkjendegiver  at  have  hentet  ham,  for  at^  han  skal  con- 
firmere  hendes  Son  Karl  og  forandre  hans  Navn.  Erkebiskopen  iforcr  sig  sit 
Skrud,  og  sporger  dcrpaa,  'om  lian  skal  hede  Karl.  Dronningen  siger,  at 
dettc  er  lians  Dol^enavn,  men  at  iian  selv  og  Basin  have  forandret  Navnet  og 
gjort  det  til  Magnus.  Erkebiskopen  erklærer  da,  at  han  nn  skal  hede  Karl 
Magnns  (Kai'lamagnús),  og  confirmerer  ham  derpaa  med  dette  Navn  (3). 

Karl,  ellcr,  som  han  herefter  hedcr,  Karl  Magnus  (Karlamagnús),  for- 
segler  nu  et  Brev,  som  Erkcbispen  skriver,  hvori  Navnene  paa  de  Saramen- 
svorne  ere  optegnedc.  hvilkct  Brev  befordres  til  Namlun  og  Drefia  af  Dron- 
ningens  Leber  Jadunet  (4).  Disse  to  begive  sig  nu  til  Peituborg  og  raadslaa 
sammen  mcd  Karl,  Erkebispen  og  Dronningen  om,  hvad  Foranstaltninger  der 
skal  gjores  med  Rigsstyrelsen  eftcr  hans  Fader.  Erkebispcn  rjiader  ham  til 
at  sende  Bud  til  Videlun  af  Bealver,  Namluns  Fader,  og  Jarlen  Hatun,  og 
tilbyder  sig  at  reise  til  Prumensborg  efter  dem.  Disse  glæde  sig  over  at  h0ré 
fra  Karl,  for  hvis  Skjebne  de  ængste<Je  sig,  óg  de  ile  alle  tilbage  til  Peituborg, 
hvqr  de  modtages  paa  det  hjerteligste  (5).  Karl  gj0r  dem  nu  bekjendt  med, 
at  hans  Daab  er  bleven  confirmcret,  og  at  han  nu  heder  Karl  Magnus,  og 
anbefalcr  Basin  til  dercs  Vcnslíab.  Opfordrct  af  Nambin  forcTæscr  nu  Erke- 
bispen  Brevet  og  navngiver  alle  Forræderne.  AUe  forbauses  lierovcr,  og  Karl 
maa  nu  atter  fortælle  Maaden,  hvorpaa  han  har  opdaget  deres  Anslag,  og 
udvikle  for  sine  Venner  den  Plan,  som  er  lagt  for  at  ombringe  ham  ved 
Kroningen  i  Eis.  Som  Bevis  har  han  da  med  sig  Blodet  i  Handsken  og 
Hesten,  som  han  liar  tagct  fra  Renfrei.  Basin  raader  nu  til,  atman  skal  stcvne 
sammen    alle   H^vdinger  i   Karls  Rige.     Dette    Raad   bcfindes    at   være    godt. 


XLV 


Og  nu  opregnes  ved  Navn  alle  fle,  som  skuUe  tilkaldes,  og  farst  af  dem 
nævnes  Pave  Milon.  og  alle  skuUe  mode  i  Eis  med  Folk  og  Vaaben  som  til 
en  7  Aars  Krig  (6).  Karl  Magnus  lader  nu  Erkebispen  opsætte  Breve  til  dem, 
som  skuUe  tilkaldes,  og  bestemmer  Tiden  til  anden  Pintsedag.  Forelobig 
sendes  Jadunet  af  Dronningen  med  Brev  til  Erkebiskop  Frere  og  Hans  Broder 
Hertug  Herfe,  der  anmodes  om  snareSt  muligt  at  ile  til  Peituborg  med  2  Tu- 
sinde  Mand.  Disse  drage  da  afsted  med  3  Tusinde,  istedenfor  to,  og  Hertugen 
tager  40  Lendermænd  med  sig.  6voraf  enliver  skulde  have  Hog,  eller  Falk. 
eller  forskjellige  Slags  Jagtliunde:  Erkebispen  tager  2  Biskoper,  5  Abbeder, 
15  Klerke  og  halvandet  Tusinde  Riddere.  og  alle  deres  Tjenere.  Imidlertid  er 
Erkebiskop  Rozer  dragen  til  Roni.  Basin  til  Bretland,  og  Girard  af  Xumaia 
til  Saxland  og  Fiæmingeland  med  Kongens  Breve  (7).  Hertug  HerfeogErke- 
biskop  Frere  og  deres  Felge  fremstille  sig  for  Karl  Magnus  og  Dronning 
Berta  Morgenen  efter  Ankomsten  til  Peituborg,  og  modtages  med  Velvillie  af 
disse.  Siden  forer  Dronning  Berta  sin  Son  Karl  Magnus  i  Eenrum,  og  íbr- 
tæller  kam,  at  him  i  den  halve  Maaned,  som  nu  er  forloben  siden  Kong  Pipins 
Ded,  ikke  har  befundet  sig  vel,  og  hun  veed  ikke,  hvad  Aarsagen  kan  være 
dertil,  hvis  det  ikke  er  Sorg  over  hans  Dod  eller  Sennens  Fraværelse.  Karl 
Magnus  troster  hende  med  deh  Aabenbaring,  han  har  liavt  af  Guds  Engel,  at 
hun  skulde  faa  en  Datter,  hvis  Navn  skulde  váere  Adaliz,  Alle  jrtre  sin  Del- 
tagelse  og  Glæde  over  danne  Underretning  (8).  Jíarl  fortæller  nu  de  Nyan- 
komne  sine  Gjenvordighederj  gjentager  hvad  han  allerede  oftere  har  fortalt 
om  Forrædernes  Plan,  og  hvorledes  den  er  bleven  opdaget,  og  at  Drefia  har 
Hesten  han  tog  fra  Hertugen  i  sin  Varetægt.  Da  Erkebispen  sporger,  hvor- 
ledes  han  kunde  tro  Basin  Tyv  saa  veL  siger  Namlun,  at  han  er  en  beleveu 
og  dygtig  Mand,  hvem  Karl  næst  Gud  skylder  Opdagelsen  af  Forræderiet,  og 
at  han  nu  er  hans  Mand  (9).  Hertug  Herfe  rawder  Karl  Magnus  til  at  befæste 
Eis.  Denne  beder  sin  Jloder  Berta  ledsage  sig,  og  di-ager  da  afsted  deu  tredie 
Dag  tiUigemed  hende.  Paa  Veien  tager  han  ind  i  Ardensborg,  hvorhen  han 
lader  sine  Sostre  hente,  og  anbetror  til  den  ene  af  dissé,  Gilejn,  at  forvare 
Handsken  med  Blodet.  Om  Morgenen,  efter  at  have  hort  Messen,  sender  Karl 
Namlun  og  Drctia  i  Forveien  til  Eiíi  for  at  foranstalte  alt  til  sin  Modta- 
gelse  (10).  Karl  Magnus  ankommer  nu  i  Eis  med  10  Tusinde  Riddere.  Efter 
at  have  været  paa  Jagt  omkring  i  Egnen  lader  han  hente  áOO  Haandværkere. 
Han  lader  nu  omhugge  alle  de  Pæretræer  som  findes,  og  lader  Temmeret  hen- 
kjore  for  at  opfore  en  stor  Hal.  Det  bliver  bestemt,  at  denne  skal  bygges 
ved  Vandet.  Kirken  i  Skoven,  til  hoire  Side  en  stor  Borg,  og  til  venstre  Hær- 
berger  for  hans  Stormænd.  Kirken  bygges  nu  og  indvies  af  Erkebispen. 
Derefter  velsigner  Erkebispen  Stedeí,  hvor  Hallen  skal  staa,  Tommeret, 
Skoven  og  Vandet  (11).  En  Mængde  Arbeidsfolk  ere  nu  samlede  i  Eis,  og 
saa  meget  Sten  og  Tommer  er  dcr.  at  alle  have  nok  at  bestille.  Kirken  bliver 
bygget  af  Marmor  og  tækket  med  Messing,  Solv  og  Bly,  og  mange  Steder  For- 
g\idninger  anbragte.  Da  den  synes  Karl  noget  indskrænket  med  Hensyn  til 
Plads,  bonfakler  han  Gud  om  at  lade  deru  voxe,  for  at  han  kaii  faa  Rum  til 
hele  sin  Hird,  og  denne  Bon  opfyldes.  Han  indretter  12  prægtige  Herberger, 
og  i  en  yndig  græsgroet  Dal  lader  han  indrette  kolde  pg  varme  Bade  (12). 
Saasnart  Renfrei  og  hans  Broder  Heldre  erfare  Karls  B.yggeri  i  Eis,  iLrage  de  af 
Nysgjerrighed  derhen  med  lf)0  Mænd.  Han  indbyder  dem  da  til  at  overvære 
sin  Kroning  der  Pintsedag,  hvorpaa  de  drage  hjem  igjen  (13).  Imidlertid 
indtrælfer  Tiden  til  Dronning  Bertas  Nedkomst,  og  hun  foder  en  Datter.  som 
Erkeljispen  dober  med  Navnet  Adaliz  (14). 


XLVI 


Erkebiskop  Rozer  kommer  nu  til  Rom  og  overleverer  sine  Brevé  til 
Paven,  og  melder  hanv,  hvorledes  Sagerne  staa  med  Karl  Magnus.  Paven  skal 
komme,  og  han  'sender  tillige  Bud  og  Brev  til  sine  Undergivne,  at  de  skuUe 
indfinde  sig  i  Eis  (15).  Basin  drager  til  Bretland  i  samme  Ærinde  til  Hov- 
dingen  Geddori  af  Brettolia  og  derefter  til  Mester  Godfrei  i  Valland  (16). 
Girard  kommer  til  Fiæmingjaland  til  Baldvin  i  An-azborg;  denne  skal  komme 
og  sender  Brev  til  ílere  andre  Riddere,  om  ogsaa  samtidig  at  indtræffe  i  Eis. 
Derefter  drager  Girard  med  §in  Tilsigclse  til*  Saxland.  Vender  derpaa  tilbage 
til  Eis  (17). 

En  Mand  Eim  af  Galiza  begiver  sig  ogsaa  til  Eis  for  at  overvære  Kro- 
ningen,  og  trœffer  paa  sin  Vei  Reinbald  fra  Frisland,  disse  indlade  sig  i  Kamp 
med  hinanden,  slutte  derpaa  Broderskab  og  drage  sammen  til  Eis,  hvor  de 
nyde  en  gjestevenlig  Modtagelse  og  faa  godt  Herberge  (18).  -Nu  indtræffer 
\0gsaa  Paven  og  alle  de  0vrige,  der  vare  budsendte,  i  Eis,  og  faa  sine  Kvar- 
terer  anviste  afNamlun.  Renfrei  og  de  Sammensvorne  indfinde  sig  ogsáa  (19). 
Tilstrækkelig  Proviant  fores  nu  til  Torvs.  Karl  Magnus  lader  sætte  cn  stor 
0rn  paa  sin  Hal  til  Tegn  paa  at  Valland  er  ypperst  i  Keiserriget.  Nu  anfores, 
hvorledes  de  Fremmede  ere  fordelte  i  sine  Herberger.  Herpaa  lader  Karl 
Magnus  sammensmelte  en  Hob  Jern  og  Staal  i  Gaarden,  som  forer  ind  til 
Hallen,  hvillcen  Masse  skal  benyttes  til  at  prove  Sværdene  i.  •  Han  givér  der- 
paa  Ordre  til  sine  Mænd  ikke  at  tilstæde  nog«n  Adgang  uden  hans  Tilladelse. 
Nu  henter  han  til  sig  Paven  og  de  ypperste  H^vdinger,  hvilke  modtages  med 
Venlighed  af  Karí  og  hans  Moder  (20).  Karl  Magnus  oplyser  disse  om  Mordei'- 
planen  mod  ham,  og  hvorledes  den  blev  opdaget.  Maaden,  hvorpaa  Forræ- 
derne  skulle  paagribes,  bliver  omtalt.  Karl  lader  dernæst  for  altFolkbekjendt- 
gj0re,  at  Kroningen  er  berammet  til  den  felgende  Morgen,  og  lader  sætte 
Fred  mellem  alle  Mænd,  og  áer\  der  ved  Tyveri  eller  anden  Ondskab  forseer 
sig  herimod,  skal  blive  hængt  eller  miste  Hovedet,  Iivor  fornem  han  end  kan 
være.  Denne  Fred  besværge  alle  (22).  Morgenen  efter  bliver  Karl  Magnus 
slagen  til  Ridder.  Da  han  herefter  var  kommen  op  paa  en  stor  Araber,  Syn- 
tes  alle,  at  han  tog  sigprægtig  ud  til  Hest,  og  de  takkede  Gud,  at  en  saa 
liden  Mand,  som  Kong  Pipin  var,  skulde  have  faaet  saa  stor  en  San  som  Karl 
Magnus.  Herefter  bleve  100  aiidre  unge  Mænd  slagne  til  Riddere.  Derefter 
foregaar  Kroningerí,  hvis  Ceremoniel  orastændelig  beskrives.  Og  efter  et  fest- 
ligt  Maaltid  gaar  Kongen  til  Hvile  (22).  Nu  blive  alle  Forræderne  paagrebne, 
og  Renfrei  maa  tilsidst  gaa  til  Bekjendelse,  da  Handsken  med  Blodiet  og  hans 
Hest  fores  frem.  De  blive  nu  alle  kastede  i  Fængsel  tiUigemed  derea  Folk  (23). 
Den  næste  Dag  dommes  alle  Forræderne  til  at  hænges,  dog  blive  de  for  Ren- 
freis  Kones  Skyld  benaadede  med  Halshugning  i  Steden  for.  Hængning-(24). 
Karl  Magnus  kalder  nu  Basin,  og  skjenker  ham  Tungr  og  giver  ham  Renfreis 
Enke  til  Kone.  Rozer  Erkebiskop  skjenker  han  Triversborg,  og  Paven  selv 
takker  ham  for  hans  Gaver  til  Kirken.  Han  giver  ogsaa  Namlun  store  For- 
leninger.  Forrædernes  Undergivne  blive  som  uskyldige  i  Sammensværgelsen 
satte  paa  fri  Fod  og  tilsværge  Kongen  Troskab  (25). 

Reinbald  af  Frisland  faar  Kongens  Soster  Belisent  til  Ægte,  og  forlenes 
med  de  Eiendomme,  som  Forrædorne  Tangemar  og  Tamer  have  havt.  Paven 
overlader  Kongen  ílerc  Klerke,  blandt  disse  Turpin,  som  bliver  hans  Cantsler. 
Kongen  opretter  et  Munkeklostcr  og  Nonnckloster  og  udstyrer  begge  rigeligt. 
Han  opnævner  nu  et  Antal  af  20  Mænd.  som  han  stadig  vil  have  om  sig,  og 
sex  som  skulle  være  hans  Rnadgivcrc:    700  Riddcre  har  han  i  alt    daglig   hos 


XLVII 

sig,  og  desuden  Tjenestemænd  (26).  Han  paalægger  derpaa  alle  Hevdingerne 
at  holde  Fred  i  hans  Rige.  og  melder  Paven,  at  han  om  et  Aar  vil  indfinde 
sig  i  Rom  for  at  vies  til  Keiser.  Han  takker  demæst  alle  for  deres  Nærvæ- 
relse,  og  enhver  drager  nu  hjem  til  sit  (28). 

Varner  af  Pirafunt  (Pirapont),  Broder  til  en  af  Forrædeme,  sætter  sig  op 
mod  Kongen,  bemægtiger  sig  fðrst  Pirafunt,  dernæst  Orliens,  Brettolia  og 
Ii-ikun  (28).  Eim  (Eimar)  af  Galiza,  der  havde  faaet  Irikun,  sender  Mænd  lil 
Varner  med  Opfordring  at  undefkaste  sig  Kongen.  Varner  vredes.  sender 
Eim  et  Bre%>  hvori  han  erklærer  Karl  Magnus's  Kroning  for  uretmæssig  og 
kalder  ham  en  T-yv,  og  vil  bevise  dette  ved  Holmgang  imod  Eim  eUer  Rein- 
bald  af  Frisland.  Reinbald  faar  Lov  at  mede  Varner  i  Tvekamp.  Xamlun 
ledsager  ham  med  7  Tusinde  Riddere  for  at  sikre  ham  mod  Svig.  De  drage 
til  Iiikun,  hvor  de  blive  Natten  over  (29).  Om  Morgenen  sender  Namlun 
Folk  til  Varaer  med  Opfordring  til  at  hylde  Kongen.  i  modsat  Fald  skal  han 
miste  sit  Liv.  Varner  vredes  og  ,trueí  at  stikke  Oinene  ud  paa  dem,  som 
senere  skulde  komme  i  lignende  Ærinde.  Han  erklærer  sig  dog^viUig  til 
Holingang  mod  Reinbald,  for  at  bevise  sin  Paastand,  at  Kongen  er  en  Tyv. 
Tirsdagen  skuUe  de  medes  (30).  Reinbald  staar  tidlig  op  Tirsdag  Morgea, 
gaar  til  Skrifte  og  modtager  Sakramentet.  Han  ifares  sine  Vaaben,  bestiger 
en  hvid  Hest,  og  alle  hans  Vaaben  ere  lyse,  og  ligeledes  han  selv  (31). 
Varner  gaar  ogsaa  til  Skrifte,  hans  Hest  og  Vaaben  ere  sorte,  han  rider  imod 
Reiribald  og  erklærer  spottende  at  ville  forliges  med  Kongen,  paa  den  Betin- 
gelse,  at  han  skal  beholde  de  Eiendomme  han  har  tilcgnet  sig.  Efter  en  kort 
Ordvexling  begynder  derpaa  Kampen,  som  ender  med  at  Reinbald  gjennem- 
borer  Varner.  Karl  Magnus  giver  nu  Eim  Varners  Enke  til  Ægte  og  skjen- 
ker  ham  Varners^iendele.  BryUuppet  staar  i  Eis.  KongKarl  Magnus  lader  sig 
derpaa  h}Ide  i  Orliens,  og  sender  Xamlun  for  at  bemægtige  sig  Amiens  og 
tage  Indvaanerne  i  Ed  (32).  Da  Kongen  kommer  tilbage  til  Eis,  er  Dronning 
Berta  syg,  og  hun  der  8  Dage  efter.  Hun  bringes  til  Ariesborg  og  begraves 
paa  Kirkegulvet  ved  Siden  af  Kong  Pipin.  Reinbald  di-ager  nu  til  Frisland 
med  sin  Kone  (33). 

Bove  den  skjeglose  af  Viana  kommer  nu  til  Kongen  med  sin  Son  Girard, 
som  bliver  slagen  til  Ridder.  Bove  begiver  sig  siden  efier  Kongens  Opfor- 
dring  tilligemed  Hátun  af  -Spolia  paa  Veien  til  Rom  for  at  forberede  hans 
Kroning.  Paa  Hjemveien  bliver  Bove  syg  og  der.  Kongen  paalægger  L^mant 
(Vinant)  af  Lamburg  at  sorge  for  hans  Soster  Adaliz's  Opdragelse,  cfen  anden 
Soster  Gilem  anbetroes  til  Makarius  (34).  Kongen  drager  nu  til  Rom  og 
bliver  kronet  der.  Da  Ceremonien  er  fuldfort,  kommer  der  Bud,  at  Bove  af 
Viana  er  ded,  og  ligesaa  Biskoperne  af  Reins  og  Miliens.  Han  giver  nu  Girard 
Viana  efler  hans  Fader,  og  formæler  ham  med  Ermengerd,  Datter  af  Varner  af 
Muntasaragia.  Denne  drager  nu  med  sin  Hustru  til  Viana  (35).  Kongen 
giver  nu  sin  Kapelan  Turpin  Erkebispestolen  i  Reins,  men  sin  Skriver  Rikard 
Biskopstolen  i  Milicns.  Kongen  kommer  nu  tilbage  til  Eis,  og  har  utiUa- 
delig  Omgang  med  sin  Soster  Gilem.  Senere  skrifter  han  for  Abbeden  Egidius 
alle  sine  Syryier,  undtagen  denne.  Mcdens  han  synger  Lavmessen,  kommer 
Engelcn  Gabricl  og  lægger  en  Seddel  paa  Patenaen,  hvori  denne  Kongcns 
Synd  staar  antcgnet,  og  at  han  skal  formæle  sin  Soster  med  Milun  af  Angrs, 
og  syv  Maancdcr  derefter  vil  hun  fede  en  Son,  som  er  hans  (Kongens),  han 
skal  serge  vel  for  ham,  thi  han  vil  trænge  til  ham.  Egidius  tager  Seddelen, 
trædef'  frem  for  Kongen  og  læser  den  for  ham.     Kongen   knæler  ned  og  gaar 


XLVIII 

til  Bekjendelse,  og  opf^ider  scnere  Brevets  Biid,  gifter  sin  Soster  med  Milun, 
og  gjor  ham  til  llertug  i  Britannia.  Syv  Maaneder  efter  bliver  Drengen  fedt, 
og  i  Daaben  kaldet  Rollant,  en  Abbed  sorger  for  lians  Opdragelse  og  skaffer 
ham  fire  Ammer.  Syv  Aar  gammel  bringes  han  til  Karl  Magnus,  hvem  han 
strax  erkjender  som  sin  Morbroder  (36).  Kongen  begiver  sig  nu  til  Orliens, 
hvorhen  ogsaa  Junker  RoUant  folger  ham  med  sine  to  Fosterfædre. '  Kongen 
laaer  ogsaa  hente  sin  S,voger  Milun  og  sin  S^ster,  der  begge  længes  meget 
efter  Rollant.  Denne  indfares  nu  af  sine  Fosterfædre,  ifort  en  Kjortel  af  finl 
Bugskind,  Skjorte  af  bedste  Lærred,  og  med  Korduansko  udzirede  med  Love- 
figurer,  og  ledsagct  af  40  fornémme  Mænds  Sonner.  Milun-  og  Gilem  faar 
Lov  at  tageRollant  med  sig  lijem  til  Britannia  tilligemed  de40  unge  Mænd  (37). 

Girard  af  Viana  sætter  sig  nu  op  imod  Kongen  og  tilfeier  ham  alle  op- 
tænkelige  Krænkelser.  Kongen  stevner  ham  til  sig,  dersom  han  vil  beholde 
Rige  og  Liv.  Han  afslaar  dette.  Kongen  samler  forbitret  7  Tusinde  Mænd  og 
beleirer  Viana.  Hertug  Milun  gj0r  nu  sin  Son  Rollant  til  Ridder  (han  er  saa 
liden,  at  han  maa  hænge  Sværdet  om  Halsen  paá  ham),  og  sender  ham  afsted 
tiUigemcd  40  Riddere,  og  anbefalei'  dem  at  soge  Kvarter  og  Raad  hos  Nam- 
lun.  Dlsse  ankomme  til  Viana  ved  Middagstid  (38).  En  Ridder  kommer  \iá 
af  Staden,  Rollant  væbner  sig  og  rider  ham  i  Mede;  efter  en  Samtale,  hvori 
det  viser  sig,  at  Ridderen  er  Bernard  af  Averna,  en  Frænde  af  Glrard,  kom- 
mer  det  til  Kamp  mellem  dem,  der  ender  med  at  Bernard  overvindes  og  maa 
bede  om  Pardon.  De  ride  nu  begge  til  Teltet,  hvor  Namlun  kommer  til, ' 
og  gJ0r  Rollant  .opmærksom  paa,  at  Karl  Magnus  har  forbudt  enhver  at  ind- 
lade  sig  i  Kamp  udcn  hans  Bud,  og  at  Ovcrtrædelsen  af  denne  Befaling  skulde 
koste  Livet.  Hau  skaffcr  ham  dog  Tilgivelse  hos  Kongcn,'  og  denne  tager 
ogsaa  Bernard  til  Naade  og  gj0r  hara  til  Jarl  i  Avcrna  (39).  Viana  beleires 
nu  i  7  Aar.  Rollant  foranstalter  et  Ridderspil,  han  reiser  et  Træ,  hvorpaa  han 
hænger  et  Skjold,  og  mod  dette  lader  han  sine  Folk  ride  med  Spyd.  Girard 
og  hans  Sestersen  Oliver  forstyrre  denne  Leg,  det  kommer  til  cn  Kamp,  livori 
Oliver  tagcr  Lambert  til  Fange.  Da  imidlertid  Kongen  kommer  til  mcd  hele 
Hæren,  tyer  Girard  og  hans  Mænd  tilbage  til  Staden  (40).  Den  folgende 
Morgen  opfordrer  Girard  Oliver  til  at  begivc  sig  til  Karl  Magnus  tilligemed 
Lambert  for  at  bede  om  Naade  og  overbringe  Girards  Erkjcndelse  af  hans 
Uret  imod  Kongen.  Karl  Jlagnus  erklærer  Girard  for  en  Forræder.  Oliver 
vredes  og  vil  gjendrive  dcnne  Bcskyldning  i  Tvckamp  med  hvemsomhelst. 
Rollant  optager  Handsken,  og  Kampen  skal  finde  Sted  undcr  Vianas  Mnre. 
Namlun  og  Lambert  cre  enige  om  at  misbiUige  denne  Tvekamp  (41).  Oliver 
pg  Larabert  drage  tilbage  til  Girard.  Lambert  raader  nu  Girard  til  at  gifte 
Olivcrs  Sester  Adein  (Auda)  med  RoUant,  og  derved  forligc  disse  sammen, 
og  dcrpaa  at  gaa  Kai-l  Magnus  til  Haandc.  Lambcrt  begiver  sig  nu  til  Kongen 
og  fremforer  dette  Forslag,  som  ogsaa  antages.  Den  felgcnde  Morgen,  da  de 
to'  Kjæmpere  væbnede  m^de  frcm  paa  Pladscn,  gaar  Karl  Magnue  imcUcm  og 
afvæbner  dem;  de  tilsværge  hinanden  nu  Broderskab,  ogRoUant  lover  at  ægte 
Adein  (Auda),  dersom  Gud  vil  forunde  ham  Livet  (42). 

Kongen  og  Hertug  Girard  ere  nu  vel  forligte.  Lidt  eftcr  kommer  Mala- 
kin  af  Ivin  og  beder  Karl  Magnus  om  at  slippe  hans  Broder  Abraham  udaf 
det  Fængsel,  hvor  han  havde  sukket  i  14  Aar,  og  tilbyder  i  Losepenge  3 
ypperlige  Sværd,  arbeidede  af  Smeden  Galant  i  England,   og  for  hvilke  Kong 

')   Efter  de  tre  aiidre  Haandskrifter  maa  RoUant  dog  finde  sig  i,   forst   at   faa  Riis  af  Namlun, 
og  dcrneest  som  yderlig'erc  Straf  at  faa  sine  Xcglc  klippede,  fnrend  lian  erliolder  Tilgivelsen. 


XLIX 


Faber  liavde  saí  ham  i  Pant  7  hundrede  Bysantiner  i  Gnld.  Kongen  beder 
Hertug  Girard  (hvis  Fange  han  synes  at  have  været)  om  hans  Lesgivelse, 
hvilket  denne  villig  jndremmer.  Kongen  overgiver  Sværdene  til  sin  Fæhyrde 
Difa.  Hver  drager  nu  hjem  til  sit,  Kongen  til  Eis  (43).  Kommen  hjem  pr0- 
ver  Kongen  disse  Sværd  i  den  store  Staalmasse  foran  sin  Hal.  Det  forste 
Sværd  gj0r  kun  et  lidet  Indhug  i  Staalet.  Deite  er  et  godt  Sværd,  siger 
Kongen,  og  det  skal  hede  Kurt.  Derpaa  hugger  han  med  det  andet,  der 
trængte  en  Haandbred  eller  mere  ind,  det  kalder  han  Almacia.  Demæst 
hugger  han  med  det  tredie,  der  tager  med  sig  mere  end  en  halv  Mandsfod 
af  Staalmassen.     Dette  kalder  han  Dymmdale  (44). 

Kongen  faar  Brev  fra  Paven,  hvori  denne  klager  over  de  Fomrettelser, 
som  Romerne  ere  udsatte  for  af  Lungbardeme  og  Bretlandsmændene.  Kongen 
stevner  de  stridende  Parter  til  sig  i  Moniardal  og  forliger  dem  med  Pavens 
Hjaélp.  Om  Natten  efter,  da  Kongen  hviler  i  sin^eng,  aabenbarer  Engelen 
Gabriel  ham,  at  der  i  hans  Sværd  findes  herlige  Reliqvier,  en  Tand  af  Aposte- 
len  Peter,  noget  af  Mariæ  Magdalenæ  Haar  og  af  Biskop  Blasii  Blod,  og  byder 
ham  at  skjenke  det  til  Rollant.  Om  Morgenen  efter  drager  Paven  tilbage  til 
Rom.  Rollant  og  Oliver  drage  med  200  Tusinde  Mænd  til  Staden  Nobilis  for 
at  beleire  Kong  Ful,  der  var  belavet  paa  at  kunne  forsvare  Staden  i  20  Aar  (45). 
Saasnart  Kongen  er  kommen  tUbage  tU  Eis.  faar  han  hore  fra  Saxland,  at 
Kong  Vitakind  har  taget  og  brændt  Mutersborg  og  lemlæstet  Biskopen.  Han 
drager  med  Hær  til  Saxland,  men  standses  paa  sit  Tog  af  Rinen,  hvor.  der 
hverken  er  Bro  eller  Baad.  og  hvor  man  heller  ikke  kan  vade  over.  Han 
samler  Maíeriale  til  en  Bro,  men  det  gaar  langsomt  med  Arbeidet,  han  ensker 
at  han  havde  Rollant  der,  da  vilde  Broen  snart  være  fæ'rdig  og  Kong  Vitakind 
dræbt  (46).  Han  sender  Bud  efter  Rollant  og  Oliver,  disse  tage  fat  paa  Ar- 
beidet,  og  efter  et  balvt  Aars  Forleb  er  Broen  bygget.  RoUant  og  Oliver 
indtage  nu  Vesklara  og  fanger  Sævine,  Befalingsmand  i  Staden.  Derpaa  ind- 
tages  Staden  Trimonie,  hvis  Mtire  ved  et  Mirakel  styrte  ned,  Kong  Vitakind 
fældes  og  Saxland  befries.     Bove  den  Skjeglese  sættes  til  at  varetage  Landet  (47). 

En  Dag,  som  Kongen  staar  ved  et  Vindue  og  ser  ud  paa  Rin,  faar  han 
0ie  paa  en  Svane,  der  svemmer  med  en  Silkesnor  om  Halsen,  ved  denne 
Snor  hænger  der  en  Baad.  En  væbnet  Ridder  staar  i  Baaden  med  et  Brev 
om  Halsen.  Svanen  forsvinder,  da  Ridderen  kommer  tii  Land.  Xamlun  forer 
ham  til  Kongen.  Han  forstaar  ikke  Sproget,  og  overrækker  Kongen  Brevet. 
Dette  beretter,  at  Girard  Svan  er  kommen  for  hos  Kongen  at  tjene  sig  til 
Land  og  Kone.  Rollant  ytrer  sig  med  Inieresse  om  den  nykomne  Ridder. 
Girard  lærer  snart  Sproget  og  viser  sig  som  en  god  Ridder  og  klog  Mand. 
Kongen  formæler  ham  med  sin  Sester  Adaliz  og  gjer  ham  tU  Hertug  af  Ar- 
dena  (48). 

Kong  Karl  Magnus  tager  til  Ægte  Adein,  Hertug  Videluns  Datter  og 
Namluns  Saster.  Efier  to  Aars  Ægteskab  faa  de  en  Sen,  Ledver,  efter  hvis 
Fodsel  Kongen  lover  at  besage  den  hellige  Grav.  Han  begivcr  sig  afsted  og 
efterlader  Girard  Svan  at  styre  Saxland,  Oliv^r  Kongeriget  i  VaUand,  og 
RoUant  Keiserriget  i  Rom  (49).  Kongen  lægger  Veien  tUbage  om  Miklagard,  og 
understetter  Grækerkongen  mod  hans  Fiender,  og  fanger  Hedningemes  Hev- 
ding.  Kong  Karl  Magnus  mister  mange  Mænd,  blandt  dem  sin  Svigerfader 
Hertug  Videlun.  Den  hedenske  KongeMiran  bUver  tvungen  tUaarUg  at  udrede 
tU  Grækerkongen  1500  Mærker  Guld,  10  Muldyr  og  7  Kameler.  Grækerkongen 
tUbyder  sig  at  være  Karl  Magnus's   Vassal,  h^-Uket   denne    dog  afslaar,    men 

IV 


L 


ndheder  sig  nogle  Reliqvier.  Han  faar  blandt  andet  vor  Herres  Svededng, 
Spydsodden,  hvormed  vor  Herres  Side  blev  gjennemboret,  og  den  hellige  Mer- 
kurius's  Spyd.  Han  drager  nu  hjem  og  lader  forskjellige  af  Reliqvierne  blive 
tilbage  paa  forskjellige  Steder,  Spydsodden  tager  han  selv  og  anbringjer  den 
paa  det  0vre  Hjalt  af  sit  Sværd,  hvilket  han  derfor  kalder  Giovise,  thi  han  (?) 
havde  givet  ham  det;  derfor  raabe  alle  Riddere,  naar  de  egge  hinanden, 
Mungeoy  (50). 

En  Tid  efter  Kong  Karl  Magnus's  Hjemkomst  aabenbarer  Engelen  Ga'briel 
sig  for  ham  en  Nat  og  byder  .  ham  at  drage  til  Spanien  med  en  Hær.  Dette 
Bud  eftérkommer  Kongen,  befaler  sine  Mænd  at  belave  sig  paa  et  længere 
Ophold  i  det  fremmede  Land  og  derfor  at  medtage  sineKoner  og  Bern.  De  faa 
2  Aars  Frist  til  at  ruste  sig.  Det  tredie  Aar  drage  de  afsted  100,000  Mand 
stærke,  og  tage  med  sig  mange  Vognladninger  Nadder  og  Korn  til  Udsæd. 
Paa  Veien  komme  de  til  Floden  Gerund,  hvor  de  hverken  finde  Vadested  eller 
Baad  at  sætte  over  med,  Kongen  gjor  Bon  til  Gud,  og  strax  viser  sig  en  hvid 
Hind,  som  vader  over  Elven,  og  hele  Hæren  folger  efter.  Kongen  sender 
Rollant  og  Oliver  1  Forveien  med  de  bedste  Folk  for  at  beleire  Nobilis  (51). 
Kong  Ful  meder  dem  med  mange  Folk.  Kong  Karl  Magnus  har  givet  Befa- 
ling  til  at  spare  Kong  Ful,  men  denne  bliver  ikke  desto  mindre  fældet  af 
Oliver  og  RoUant,  som  lade  Kamppladsen  tvætte  og  aftorre  efter  Striden, 
paa  det  at  Karl  Magnus  ikke  skal  faa  see  Blodet.  Efter  Stadens  Indtagelse 
kominer  Kongen  og  sporger  efter  Ful.  Rollant  siger,  at  han  er  dræbt.  Kon- 
gen  bliver  vred  og  slaar  ham  med  sin  Handske  under  Næsen,  saa  at  han 
bleder,  thi  han  havde  befalet  ham  at  bringe  Ful  levende.  (52).  Næste  Dag 
drage  de  til  Staden  Mongardig,  som  de  beleire.  Kongen  af  Korder  (Korda) 
rykker  nu  imod  dem  med  en  stor  Hær.  Kong  Karl  Magnus  byder  sine  Mænd 
hugge  S0nder  Spydskaftene  og  sætte  dem  ned  i  Jorden,  strax  voxer  der  ved 
et  Mirakel  Grene  og  Lov  paa  dem,  og  hvor  for  var  bar  Mark  staar  nu  en 
Skov.  Kongen  flygter  til  sin  Stad  Korda,  og  Karl  Magnus  indtageh  nu  forst 
Mongardig  og  derpaa  Korda,  hvis  Konge  han  dræber.  Derefter  drager  han 
til  en  Stad  midt  i  Spanien,  Saraguz.  Kongen  i  denne  Stad,  Marsilius,  tilbj'- 
der  at  underkaste  sig  samt  antage  Kristendommen,  dersom  han  faar  beholde 
sit  Rige.  Karl  Magnus  antager  dette  Tilbud  og  sender  Basin  og  hans  Broder 
Basilius  i  denne  Anlediiing  til  Marsilius.  Denne,  der  kun  havde  ponset  paa 
Svig,  lader  begge  Brodrene  dræbe,  til  stor  Sorg  for  Kai-1  Magnus  (53). 

Imidlertid  kommer  Efterretning  om  Hertug  Miluns  Dod.  Karl  Magnus 
formæler  nu  dennes  Enke,  sin  Soster  Gilem,  med  Guinelun  og  giver  ham 
Jarldom  i  Korbuillo.  De  faa  en  Sen  Baldvin.  Guinelun  elsker  RoUant  som 
sin  egen  Son,  og  de  tilsværge  hinanden  Broderskab.  Nu  opdage  Præsterne, 
at  Guinelun  og  Gileni  ere  beslægtede  med  hinanden  i  fjerde  Led, 'de  blive  da 
skilte,  og  Karl  Magnus  gifter  sin  Soster  med  Hertug  Efrard,  med  hvem  hun 
faar  to  Sonner  Adalraad  og  Efrard.  Guinelun  faar  Hertug  Efrards  Soster  til 
Ægte  (54).  Hernæst  komme  Sendemænd  til  Karl  Magnus,  som  melde  om 
Ran  og  Tj^eri  i  Frankrige.  .Kongcn  sender  Rollant  hjem  at  raade  Bod  her- 
paa.  F0r  disse  sidst  fortalte  Begivenheder,  strax  efter  at  Staden  Trimonia 
var  indtaget  og  Vitakind  dræbt,  havde  Karl  Magnus  sendt  en  Skrivelse  til  Dan- 
mark  og  truet  Kong  Jofrey  til  at  tage  sit  Rige  i  Len  af  ham  og  sende  ham 
8om  Gidsler  sin  S^n  Oddgeir  og  sin  Mundskjenk  Erber  (55) 

Da  RoUant  drager  afsted,  befaler  Kongen  ham  at  bringe  med  sig  til- 
bage  Oddgeir  Danskt'   og  Sværdene  Kurt  og  Almsoia.     Guinelun  beder   ogsaa 


LI 


RoUant  at  lægge  Veien  om  hans  Hjem  Kastalandum  og  bringe  hans  Kone 
Gehiviz  en  Hilsen.  Rollant  kommer  nu  til  Eis,  freder  Landet,  faar  med  sig 
Oddgeir  Danske  og  Sværdene.  Derefter  reiser  han  til  Kasíalandum,  hvor  han 
modtages  paa  det  bedste  af  Gehifiz.  Han  siger,  at  hun  vil  sende  en  smuk 
Pige  til  ham  om  Natten.  RoUant  gj0r  Indsigelser  herimod,  da  han  har  lovet 
Adein  sin  Tro,  men  til  ingen  Nytte.  Da  den  unge  Pige  forlader  ham  om 
Morgenen,  viser  det  sig,  at  det  har  været  Geluviz  selv.  Det  gaar  ham  meget 
nær,  at  han  har  sveget  sinKammerat.  DaRollant  kommer  tilbage  til  Spanien. 
træÉFer  han  Namlun  og  fortæller  ham,  hvad  der  er  passeret  mellem  ham  og 
G-elmnz.  Kamlun  bad  ham  holde  det  skjult.  Men  Rollant  har  lovet  at  fortælle 
Guinelun  alle  Misgjerninger,  som  have  gaaet  for  sig  i  hans  Hjem,  og  maa  saa- 
ledes  sige  ham  denne,  som  var  den  sterste.  Guinelun  forsikrer  efter  denne 
Tilstaaelse  RoIIant,  at  han  ingen  TJviIlie  nærer  mod  ham,  da  Skylden  var 
hendes,  men  han  bærer  dog  bestandig  efter  den  Tid  Kag  til  ham  (56). 
RoIIants  og  Oddgeirs  Ankomst  meldes.  Kongen  faar  nu  here,  at  alt  er  roligt 
i  Frankrige.  Ved  Bordet,  hvor  han  har  Rollant  paa  sin  ene  Side  og  Guinelun 
paa  den  anden,  sporger  Kongen  om  han  skal  slaa  Oddgeir  til  Ridder.  Rollant 
biUiger  dette,  men  Guinelun  siger,  at  det  var  bedre  at  hænge  ham  op.  Kon- 
gen  sperger  i  sin  Forundring  om  Grunden  til  denne  Mening.  Guinelun  siger, 
at  Oddgeir  elsker  Dronningen.  Herover  bedreves  Kongen.  '  Efter  Maaltidet 
kalder  Kongen  Namlun  til  sig  og  siger  ham  Guineluns  Ytring.  Namlun  beder 
ham  ikke  tro  det,  og  anbefaler  ham  at  sperge  Rollant  om.  hvorledes  Guine- 
luns  Kone  gav  ham  Herberge.  RoIIant  fortæller  Kongen  det  passerede,  og 
denne  skjonner  nu,  at  det  er  Had  til  RoIIant,  der  taler  ud  af  Guinelun  (57). 
Kongen  væbner  nu  Oddgeir  som  Ridder  og  binder  om  ham  Sværdet  Kurt. 
Der  feres  nu  frem  en  graa  Hest.  Da  Kongen  seer  denne  Hest,  vil  han  have 
den  selv,  og  kalder  den  Tengardus.  Der  fares  nu  frem  en  r0d  Hest,  som 
Kong  Ful  havde  eiet,  den  faar  RoIIant.  En  tredie  Hest  ledes  da  frem,  brun 
af  Farve,  stor  og  smiLk  (Brocklafer,  Broiefert),  denne  giver  han  Oddgeh',  og 
tildeler  ham  Ridderslaget.  Turpin  Erkebiskop  forlanger  nu  Vaaben,  for  at 
kjæmpe  mod  Hedningerne.  Kongen  væbner  ham,  giver  ham  Sværdet  Almacia, 
en  sort  Hest  ledes  frem,  som  han  kaster  sig  op  paa.  Han  rider  derpaa  fuld- 
rustet  frem  for  Kongen  og  hilser  ham.  Han  hilses  med  Jubel  af  Valerne  (de 
Franske).  Med  Kongens  TiIIadelse  væbner  Rollant  til  Ridder  Teorfa,  Broder 
til  Geofrey  af  Mundegio,  og  giver  ham  sin  Hest  Kastalein.  og  tildeler  siden 
19  Andre  Ridderslaget  (58). 

En  Dag  som  Kong  Karl  Magnus  sidder  i  sin  Hal  omgiven  af  sine  Riddere, 
tilkjendegiver  han  deni,  at  han  vil  udvælge  12  af  sine  Mænd  til  Hovdinger  og 
Forkjæmpere  mod  Hedningerne.  ligesom  Gud  havde  udvalgt  12  Apostle  til  at 
forkj-nde  sit  Ord  over  hele  Verden.  Disse  tolv  ere  da  felgende:  RoUant, 
Oliver,  Turpin  Erkebiskop,  Geres,  Gerin,  Bæring,  Hatun  (Otun),  Samson, 
Engeler,  Ivun,  Iforias  og  Valter.  De  skulle  staa  hverandre  bi  i  enhver  Fare 
og  betrag^e  hverandre  som  kjodeUge  Brodre  (59). 

n. 

Den  Saga  som  her  begynder  er  ikke,  som  andre  lignende  Fortællinger, 
digtet  blot  til  Morskab.  men  den  siges  at  medfore  Sandhed.  Hr.  Bjarne  Er- 
hngss0n  fandt  den  skreven  paa  Engelsk,  da  han  opholdt  sig  i  Skotland  om 
Vinteren  efter  Kong  Alexanders  Dod.  Kongeværdigheden  efter  ham  tog  Mar- 
grete,  Datter  af  Kong  Erik  Magnuss0n  i  Norge,  en  Datterdatter  af  Alexander. 

IV* 


LII 


Hr.  Bjarne  blev  sendt  vest  paa  for  at  sikre  og  stadfeste  Riget  under  Jomfruen. 
For  at  Bogen  skiilde  blive  forstaaeligere  og  interessantere,  lod  Hr.  Bjarne  den 
oversætte  fra  Engelsk  paa  Norsk.  Man  kan  her  se  et  Exempel  paa,  hvorledes 
Guds  Retfærdighed  altid  tilsidst  straífer  Ondskaben,  om  den  end  fremturer  en 
Stund  med  Djævelens  Tilskyndelse.  Fortællingen  handler  hovedsagelig  om, 
hvorledes  en  fornem  og  standhaftig  Frue  fristedes  af  den  værste  Skurk,  skjent 
mange  Begivenheder  siden  omtales. 

En  mægtig  Konge  eller  Hertug,  Hugon,  hersker  over  Dalen  Munon, 
han  mangler  til  sin  fuldstændige  Lykke  kun  en  Kone.  Samtidig  med  ham 
regjerer  i  Frankrige  Kong  Pipin,  han  har  en  Datter  Olif,  der  er  udstyret  med 
mange  fortrinlige  Egenskaber  og  har  nydt  en  pmhyggelig  Opdragelse.  Kong 
Hugon  beiler  til  hende,  Faderen,  Kong  Pipin,  giver  sit  Samtykke,  og  alle 
Forberedelser  træffes  til  Bryllupet  (1).  Bryllupet  holdes  nu  med  stor  Pragt 
og  Lystighed.  Bruden  indtager  alle  for  sig  og  velsignes  af  alle,  og  efter  endt 
Gjæstebud  drage  alle  Gjæster  vel  tilfredse  hjem.  Efter  nogen  Tid  feder  Dron- 
ningen  en  San,  der  i  Daaben  faar  Navnet  Landres  (2).  Kong  Hugon  drager 
nu  en  Dag  ud  paa  Jagt,  og  ledsages  af  alle  sine  Mænd,  paa  sin  Hushovmester 
(Stivarð)  nær,  der  skal  blive  hjemme  til  Dronningens  Opvartning  (3),  Den 
onde  Milun,  som  længe  havde  næret  utiUadelig  Tilb0ielighed  for  Dronningen, 
benytter  nu  Anledningen  og  tilstaar  hende  sin  Kjærlighed,  men  afvises  strengt 
af  hende  og  trues  med  Galgen;  han  gaar  da  beskjemmet  hjem  til  sitHerberge. 
Han  tager  nu  frem  et  kostbart  Bæger,  hvori  han  kommer  en  Dvaledrik,  og 
begiver  sig  med  dette  tilbage  til  Dronningen,  foregivende  at  det  Hele  kun  har 
været  en  Sp0g  af  ham,  for  at  stiUe  hendes  Dyd  paa  Pr0ve.  Han  faar  da  strax 
Tilgivelse,  og  beder  Dronningen  til  Bekræftelse  paa  deres  Forsoning  at  drikke 
med  ham  af  dette  Bæger.  Han  sætter  Bægeret  for  Læberne  og  lader  som  han 
drikker,  Dronningen  derimod  drikker  ud,  og  falder  derpaa  i  en  d^dlignende 
Savn.  Milon  bærer  hende  nu  til  hendes  Kammer  og  lægger  hende  der  i  hen- 
des  Seng,  derpaa  gaar  han  ud  i  Staden,  hvor  han  træffer  en  Blaamand,  som 
han  indbyder  med  sig  hjem  og  beværter  ham  kosteligt,  giver  ham  af  Dval^- 
drikken,  og  saa  snart  han  er  falden  i  den  dybe  S0vn,  tager  han  og  bærer 
liam  ind  i  Dronningens  Sengkammer,  hvor  han  lægger  ham  op  i  Sengen  til 
hende,  og  lægger  Dronningens  hvide  Hænder  om  hans  sorte  Hals  (4).  Kon- 
gen  kommer  nu  hjem  og  forundres  over  at  Dronningen  ikke  kommer  ham  i 
M0de  efter  Sædvane.  Kongen  sætter  sig  nu  f^rst-  til  Bords,  og  efter  Maaltidet 
sp0rger  han,  om  Dronningen  er  drukken,  om  hun  har  Hovedpine,  eller  om 
hun  leger  nied  Landres,  siden  hun  ikke  lader  sig  se.  Milun  svarer,  at  hun 
har  faaet  sig  en  ny  Brudgom,  som  beskjæftiger  hende,  og  for  at  overbevise 
Kongen  om  Sandheden  af  sit  Udsagn,  f^rer  han  ham  til  hendes  Kammer,  hvor 
hun  i  dyb  S0vn  hviler  ved  Blaamandens  Side.  Milon  forsikrer  Kongen,  at 
han  længe  har  været  vidende  om  dette  Forhold,  nien  har  ventet  paa  en  An- 
ledning  til  at  kunne  overtyde  ham,  da  han  harværet  bange  for  ikke  at  blive 
troet,  naar  han  ikke  havde  Beviserne  paa  rede  Háand.  Kongen  byder  at  tage 
Dronningens  Hænder  fra  Blaamandens  Hals,  hvorpaa  Iian  hugger  Hovedet  af 
ham.  Af  hver  hans  Bloddraabe  blev  en  brændende  Voxkjerte.  Kongen  for- 
.bauses  herover,  men  Milon  forsikrer  ham  om,  at  hun  er  en  Hex,  og  kan  faa 
Sten  til  at  flyveogFjæder  til  at  synke.  Milun  beder  ham  derpaa  ogsaa  at  af- 
hugge  hendes  Hoved,  hvilken  Anraodning  Kongen  afslaar  (5).  Dronningen  vaag- 
ner,nu  med  Forfærdelse,  idet  hun  seerKongen  staa  med  draget  Sværd  over  sig, 
hun  paastaar  sin  Uskyldighed  og  tilbyder  at  bevise  denne  ved  Guds  Dom,  som 


Lin 


Lov  var  i  Landet.  Hun  vil  ferst  sætte  sig  negen  i  en  ophedet  Kobberkjedel, 
demæst  lade  sig  skyde  op  i  Lnften  af  en  Valslynge  for  at  styrtes  ned  paa 
skarpe  Sværds-  og  Spydsodder.  Da  ingen  af  disse  Tilbud  antages,  beder  Jiun 
om  at  blive  roet  i  en  Baad  saa  langt,  at  man  ikke  kan  see  Land,  for  der  at 
kastes  ud  og  ved  at  redde  sig  til  Land  bevise  sin  Uskyldiglied.  Milun  fore- 
holder  Kongen,  at  hun  ved  sine  Troldkunster  kan  ílyve  igjennem  Luflen  uden 
Vinger.  og  at  alt  dette  altsaa  ikke  kunde  vidne  om  hendes  Uskyld.  Nu  har- 
mes  Dronningens  ferste  Mand,  Ridder  Engelbert  af  Dynhart,  han  farer  op  og 
slaar  til  Milun  under  0iet  saa  haardt,  at  han  styrter  frem  paa  Ilden,  erklærer 
ham  for  en  Legner  og  tilbyder  sig  at  kjæmpe  uden  Vaaben  imod  ham  blot 
med  en  tynd  Kjep  og  ridende  paa  en  Mule,  Milun  skulde  derimod  være  fuld- 
rustet  og  til  Hest.  Kongen  tillader  nu  denne  Guds  Dom  (6).  Disse  to  Rid- 
dere  ruste  sig  nu.  Ved  det  ferste  Sammenstod  styrter  3Iilun  af  Hesten.  Hau 
reiser  sig,  gaar  hen  til  Kongen,  og  faar  ham  tU.  at  tro,  at  alt  dette  sker  ved 
Dronningens  Trolddom.  Kongen  forviser  nu  Engelbert  fra  sit  Aasyn.  Kongen 
sammenkalder  nu  sine  j'pperste  Mænd,  og  byder  dem  at  bestemme  Dronnin- 
gens  Dedsmaade.  Hver  foreslaar  nu  sin  Maade,  tilsidst  raader  Milun  at  op- 
bygge  et  Stenhus  til  hende,  der  er  saa  vidt  stort,  at  hun  kan  staa  og  sidde  i 
det.  Nu  reiser  sig  en  af  Kongens  Riddere  Ameis,  og  gj0r  ham  opmærksom 
paa,  at  Dronningen  er  en  Datter  af  Kong  Pipin,  og  ai  han  kunde  udsætte  sig 
for  dennes  Hævn,  han  raader  ham  derfor  til  at  sende  Bud  efter  hendes  Fader 
ogFrænder,  og  lade  dem  deltage  i  Dommen.  Dette  Raad  felger  KongHugon  (7). 
Kong  Pipin  og  hans  Felge  indfinder  sig  nu,  de  beværtes  kosteligen,  og  den 
ferste  Ret  de  ned,  havde  ved  Miluns  Kunster  den  Virkning,  at  alle  glemte  sit 
Venskab  forDronningen.  Efter  Maaltidet  fores  Dronningen  ind  i  en  tynd,  ussel 
Klædning  og  barfodet  og  barhaaret.  Milon  slæber  derpaa  Blaamandens  Le- 
geme  ind,  kaster  det  hen  for  Dronningens  Fodder  og  haaner  hende.  Kong 
Hugon  fortæller  nu,  at  han  fandt  denne  Blaamand  hvilende  hos  hende.  I  sin 
Fortvivlelse  sætter  hun  sig  ned  ved  sin  Faders  Fedder,  men  han  sparker  til 
hende,  saa  at  hun  styrter  om  og  knækker  to  Ribben.  Milun  farer  nu  op  og 
^slaar  Landres  med  en  Kjep  over  0iet,  saa  at  han  siden  bestandig  havde  Ar 
efter.  Hugon  opfordrer  nu  til  at  bestemme  hendes  Dodsmaade,  alle  forholde 
sig  tause  (8).  Tilsidst  reiser  sig  hendes  Broder  Karl,  der  siden  blev  Keiser 
itarl  3Iagnus,  han  bifalder  Miluns  Forslag,  at  sætte  hende  i  et  Stenhus,  hvor 
hun  i  7  Aar  skal  leve  af  et  grovt  Brod  og  et  Kar  daarligt  Vand,  og  dersom 
hun  da  endnu  er  levende,  vil  han  holde  hende  for  uskyldig  og  falskelig  an- 
klaget.  Milun  lægger  til,  at  Huset  skal  fyldes  med  Orme  og  Padder  og  giítigt 
Kryb.  Alle  stemme  for  denne  Dom.  Og  efter  at  have  kysset  sin  S0n  Lan- 
dres  og  paakaldt  Guds  Bistand,  f^res  nu  Dronningen  tU  Stenhuset,  hvor  hun 
indmures  med  et  grovt  Bred  og  en  Skaal  Vand  (9). 

Da  nu  nogen  Tid  er  forleben,  fordrer  Milun,  efter  Samraad  med  ílere 
af  Kong  Hugons  Mænd,  at  denne  skal  gifte  sig,  for  at  skaÉfe  Riget  en  (legitim) 
Arving,  i  modsat  Fald  ville  de  stede  ham  fra  Tronen.  Kongen  erklærer  sig 
villig  hertil,  efterat  Milun  har  forsikret  ham  om,  at  Fru  Olif  forlængst  er  ded. 
KongHugon  lader  sig  nu  besnakke  af  Milun  til  at  ægte  dennes  Datter,  Aglavia, 
og  holder  Bryllup  med  hende.  Paa  alle,  som  tale  med  hende,  gjor  hun  et 
ubehageligt  Indtryk,  og  enhver  er  gladere  jo  for  han  kan  forlade  Brjilupet  og 
reise  hjem  (10).  Kongen  og  Dronningen  faar  en  Sen,  der  bliver  kaldet  Mala- 
landres,  som  allerede  tidlig  reber  sin  Vanart,  Landres  derimod  vinder  alles 
Hen^venhed,    Avinds^g  Ijeroyer  sperger  Milun  Kongen,    hvor  længe  han  vil 


LIV 


beholde  hos  sig  denne  Blaamands  San,  og  faar  ved  sine  Overtalelser  udvirket, 
at  Kongen  forviser  Landres  fra  sit  Aasyn.  Landres  tyer  nu  til  sin  Foster- 
moder,  en  klog  gammel  Kone  ved  Navn  Siliven,  som  bor  tæt  ved  hans  Faders 
Slot,  hun  tager  vel  imod  ham  og  giver  ham  TiUiold  hos  sig.  En  Dag  for- 
tæller  hun  ham,  at  der  den  folgende  Dag  skal  være  Lege  paa  Slottet,  og  op- 
fordrer  ham  til  at  gaa  hen  og  forsoge  sin  Dygtighed.  Landres  erklærer  sig 
Yillig  hertil  (11).  Da  nu  Dagen  kommer,  gj0r  Landres  sig  færdig,  siger 
Farvel  til  sin  Fostermoder  og  faar  af  hende  ved  Afskeden  et  0refigen,  med 
den  Formaning,  at  han  ikke  uhævnet  skal  modtage  et  saadant  af  nogen  Mand 
eller  Kvinde,  undtagen  af  sin  Fader  og  Moder.  Landres  rider  nu  afsted  og 
kommer  til  Murene  af  sin  Faders  Slot,  hvor  han  deltager  i  Legen,  og  det 
Ij'kkes  ham  tre  Gange  at  gribe  den  store  Bold  i  den  tætteste  Klynge.  Mala- 
landres  meder  ham  nu  og  giver  ham  et  kraftigt  0refigen,  Landres  mindes  sin 
Fostermoders  Ord  og  tildeler  Malalandres  et  saa  vældigt  Slag,  at  hans  Kind- 
ben  klovner  og  den  storste  Del  af  hans  Tænder  falder  ud  (12).  Landres  bli- 
ver  nu  kaldet  ind  for  Kongen,  der  befaler,  at  han  skal  gribes  og  kastes  i 
Fangehullet,  men  Ingen  vover  at  lægge  Haand  paa  ham.  Han  gaar  nu  til  sin 
Fostermoder,  tager  Afsked  med  hende,  da  han  ikke  vil  udsætte  hende  for 
Faderens  Vrede  ved  at  forlænge  sit  Ophold  der,  og  begiver  sig  afsted  med 
Bue  og  Pile.  Han  er  en  dygtig  Skytte,  men  har  ingen  Ild  at  stege  sit  Vildt 
ved,  og  anraaber  Gud  om  at  stiUe  sin  Hunger.  Han  faar  siden  0ie  paa  fire 
Dverge,  som'sidde  og  spise,  lister  sig  hen  til  dem,  og  fratager  dem  en  for- 
tryllet  Dug  og  Krukke,  som  han  af  deres  Samtale  horer  altid  kan  skaffe  til- 
stækkelig  Mad  og  Drilcke.  Dvergene  flygte  forfærdede  (13).  Han  forsyner  sig 
nu  med  Mad  og  Drikke,  og  forsorger  Dugen  og  Krukken  veL  Idet  han  agter 
at  forlade  dette  Sted,  komme  to  Dverge  ud  af  sin  Bolig,  nævne  ham  ved 
Navn,  og  bede  ham  nu  at  levere  disse  Ting  tilbage,  da  han  har  stiUet  sin 
Sult.  Landres  afslaar  det.  Den  ene  Dverg  siger  nu  til  den  anden,  at  han 
har  2  slige  Duge  til,  og  at  Landres  gjerne  maa  beholde  denne,  da  han  snart 
vil  træffe  sin  ulykkelige  Moder  Olif,  som  sidder  indespærret.  Landres  horer 
nu  for  farste  Gang,  at  hans  Moder  er  i  Fængsel,  og  beder  Gud  at  vise  sig. 
Vei  til  hende.  Han  vandrer  nu  om  i  Skoven,  indtil  han  kommer  til  et  morkt 
Sted,  hvor  han  finder  det  lille  Stenhus,  i  hvilket  hans  Moder  er  indespærret. 
Han  kan  ingen  Dar  finde  paa  Huset,  men  i  en  liden  Glug  ser  han  en  Fugl 
sidde,  der  synger  saa  smukt,  at  det  er  en  Lyst  at  h0re.  Han  spænder  sin 
Bue  og  skyder  med  en  but  Pil  efter  Fuglen,  men  rammer  sinModer  i  Brystet, 
der  jamrer  sig  derved.  Der  udspinder  sig  nu  en  Samtale  mellem  Moder  og 
Sen,  hvoriinder  de  gjenkjende  hinanden.  Det  lykkes  endelig  Landres  at  faa 
hugget  Hul  paa  Veggen,  saa  at  han  kan  komme  ind,  men  farer  forfærdet  til- 
bage  for  alle  de  Orme  og  Padder,  som  ligge  omkring  hans  Moder.  Hun  be- 
roliger  ham,  og  fortæller  ham,  at  hun  skylder  disse  Krybdyr  Livet,  da  de  ved 
at  lægge  sig  om  hende,  have  holdt  Kulden  borte  fra  hende.  Efter  at  nu  hans 
Moder  har  styrket  sig  ved  Mad  og  Drikke,  som  Dugen  og  Krukken  skaíTer 
dem,  beder  hun  Landres  begive  sig  til  hans  Fostermoder,  for  af  hende  at 
faa  Raad,  hvorledes  han  skal  bære  sig  ad  med  at  befri  Moderen  fra  den  logn- 
agtige  Anklage,  som  saa  længe  Iiar  tynget  paa  hende.  Han  koramer  til  Sili- 
ven,  der  lover  at  raade  ham  det  bedste  hun  kan  (14).  Efter  hendes  Raad  skal 
han  begive  sig  til  sin  Morl^roder  Karl  Magnus,  da  Pipin  nu  er  d0d,  og  for- 
tælle  ham,  hvorledes  Sagerne  nu  staa.  Hun  skafler  ham  en  god  Hest,  gode 
Klæder  og  Vaaben.     Paa  Veien  træffcr  han  en  Pillegrim,  der  sidder  og  spiser, 


LV 


denné  indbyder  ham  til  at  stige  af  sin  Hest  og  deltage  i  hans  Maaltid.  Aldrig 
saa  snart  er  Landres  stegen  af  og  skal  til  at  tage  for  sig,  fer  Pillegrimen  for- 
sviuder,  og  med  ham  Landres's  Hest  og  alle  hans  Vaaben  og  Klæder,  saa  at 
han  sidder  ganske  n0gen,  som  han  kom  af  Moders  Liv.  Han  har  nu  ingen 
anden  Udvei  end  at  vende  tilbage  til  sin  Fostermoder.  Denne  traster  ham 
med,  at  dette  Ulield,  som  nu  er  vederfaret  ham,  er  ham  paafort  ved  hans 
Stedmoders  Kogleri.  Hun  forsyner  ham  nu  atter  med  Vaaben  og  Klæder, 
et  udmærket  Sværd,  Jlimung,  og  en,  fortrinlig  Hest,  Kleming.  Han  kommer 
nu  paa  Veien  hen  til  en  Slette,  hvor  der  staar  en  liden  Kirke  ved  et  Vand. 
En  gammel  Mand  kommer  ud  af  Kirken  og  beder  ham  stige  af  Hesten  og  gaá 
i  Kirken.  Landres  rider  hen  mod  Kirken,  og  kommer  pludselig  ud  i  en  strid 
og  dyb  Str0m,  hvorfra  han  kun  frelses  ved  sin  Hests  Raskhed.  Da  han  igjen 
kommer  paa  Land  er  Kirken  og  den  Gamle  forsvunden.  Han  rider  nu  videre 
og  moder  en  Flok  Riddere,  en  af  disse,  en  gammel  Mand  i  sort  Rustning, 
opfordrer  ham  til  et  Dystridt.  Da  Landres  rider  imod  ham,  forvandler  han 
sig  til  en  stor  Orm,  og  Landres  skylder  atter  sin  Hest  sin  Frelse,  da  denne 
knuser  Ormen.  Dette  er  en  ny  Ham,  som  hans  Stedmoder  har  paataget  sig, 
og  da  nu  ogsaa  denne  Gang  hendes  Troldkunster  ere  mislykkede,  lister  hun 
sig  hjem,  underretter  sin  Fader  Milun  og  Malalandres  om  Landres's  Reise  til 
Karl  Magnus,  og  opfordrer  dem  til  at  passe  ham  op.  naar  han  kommer  til- 
bage,  og  skiUe  ham  ved  Livet  (15).  Landres  kommer  nu  til  Kong  Karl  Mag- 
nus,  alle  glæde  sig  over,  at  Fru  Olif  lever  og  takke  Gud  derfor.  Hans  Mor- 
broder  byder  ham  at  begive  sig  den  felgende  Morgen  til  sin  Fader  Kong 
Hugon,  og  melde  hans  (Keiserens)  snarlige  Ankomsi  did.  Landres  drager  nu 
afsted  og  kommer  hjem  til  Staden.  Her  træffer  han  paa  Gaden  Mihm  og  Mala- 
landres,  den  farste  griber  hans  Hest  i  Bidslet"  og  lader  som  han  vil  tale  med 
ham.  medens  den  anden  gaar  bag  paa  ham  med  et  skarpt  Sværd.  Her  skyl- 
der  han  nu  atter  Hesten  sin  Frelse,  thi  denne  slaar  op  med  Bagbenene  og  ram- 
mer  Malalandres  i  Hovedet,  saa  at  hans  Hjerne  farer  ud.  Milon  slipper  nu 
Bidslet  og  tager  Flugten.  Landres  rider  videre  og  moder  nu  sin  Stedmoder, 
paa  hvem  han  afhugger  Hovedet  (16).  Keiser  Karl  Magnus  kommer  nu  med 
sit  Folge  og  modtages  paa  det  bedste  af  Hugon.  Da  de  komme  ind,  finde 
de  Milon  siddende^  paa  en  Stol  paa  Gulvet,  og  saa  snart  han  faar  0ie  paa 
Landres,  beder  han  oin  Naade.  Landres  lover  at  spare  ham  den  Dag  over. 
hvis  han  i  alles  Paaher  vil  tilstaa  sin  Brode  og  rengjore  Fru  Olif  for  den 
hende  paadigtede  Beskjddning.  Milon  giver  da  en  oprígtig  Tilstaaelse.  Efler 
Landres  Forslag  bliver  han  indespærret  i  det  samme  Hus,  som  han  selv  havde 
faaet  i  Stand  til  Fru  Olif.  Ikke  saa  snart  er  han  kommen  derind,  saa  tage 
Ormene  fat  paa  ham  og  æde  Kjodet  af  ham  lige  til  Benene  (17).  DaFruOlif 
kommer  hjem,  gaar  Kongen  hende  i  Mede  og  alle  hans  Mænd.  Hun  bestem- 
mer  sig  til  at  træde  i  et  ELoster,  for  at  be-s-ise  Gud  sin  Taknemmelighed  for 
sin  Frelse.  Ikke  længe  derefter  dar  Kong  Hugon,  og  Landres  tager  Riget 
efter  ham  og  regjerer  vel  og  længe  (18). 

m. 

Der  har  længe  hersket  Uvenskab  mellem  Kong  Karl  Magnus  og  Jofrey, 
Oddgeir  Danskes  Fader,  hvilket  dog  tilsidst  bilægges  saaledes,  at  Jofrey  sen- 
der  sin  Sen  som  Gidsel  for  Opfyldelsen  af  Fredsbetingelserne.  Det  har  denne 
godt  for  at  gjore.  da  han  ingen  Kjærlighed  har  til  Sennen.  Aldrig  saa  snart 
er  Oddgeir  borte,  for  hans  Fader  dræber  og  hænger  Karl  Magnus's  Mænd  (1). 


LVI 


Opbragt  herover  kalder  Karl  Magmis  Oddgeir  og  hans  Vogter  til  sig,  og  er- 
klærer  at  han  skal  miste  Hænder,  F^dder  og  alle  Lemmer.  Oddgeir  beder 
om  Skaansel,  og  beraaber  sig'paa  sin  Faders  og  Stedmoder  Belisents  ringe 
Kjærlighed  til  ham.  Kongens  gjæve  Mænd  gaa  i  Forb^n  for  ham.  Alt  til 
ingen  Nytte  .(2).  I  dette  Oieblik  komme  to  Sendebud  fra  Rom  med  den  Be- 
sked,  at  Kong  Ammiral  af  Babylon  har  overfaldet  Rom  og  skjændet  Kirker 
og  Kapeller.  Kongen  overgiver  Oddgeir  til  sine  Jarler  Solmund  og  Reiner, 
byder  dem  at  drage  til  Rom  og  paa  Veien  at  hænge  Oddgeir  paa  det  h^ieste 
Fjeld  (3).  Karl  Magnus  stevner  Folk  fra  alle  Dele  af  sit  Rige,  ingen  maa 
blive  tilbage,  hverken  ung  eller  gammel,  og  med  denne  Hær  bryder  han  op 
fra  Paris  óg  tager  farste  Nattekvarter  ved  Staden  Losena  paa  denne  Side  af 
Mundiufjeld  (4).  Kongen  forfærdes  over  Fjeldets  Steilhed,  dets  lis  og  Sne, 
og  anraaber  Gud  om  Hjælp  til  at  komme  over.  Gud  b^nhorer  ham:  en  hvid 
Hjort  kommer,  lober  op  ad  Fjeldet  og  viser  dem  Vei.  De  f^lge  efter,  ere  6 
Dage  om  Overfarten  og  tage  farst'Natteherberge  paa  den  anden  Side  af  Fjel- 
det,  uden  at  have  mistet  en  Mand  eller  et  Dyr  (5).  Kongen  opslaar  sine 
Telte,  trakterer  sig  og  sine  Folk  med  Vin.  Han  kalder  derpaa  Oddgeir  og 
lover  at  spare  ham,  indtil  de  komme  hjem  til  Paris.  Alle  glæde  sig  over,  a:t 
Oddgeirs  Liv  skal  skaanes.  Nu  kommer  en  \mg  Mand,  Alori  fra  Biterna,  med 
sorgelige  Tidender  fra  Rom,  Kong  Ammiral  og  hans  S0n  Danamund  have 
besat  Landet  og  taget  Gidsler  over  hele  Apulien.  Kongen  bedroves  over  hans 
Ord,  byder  sine  Mænd  ruste  sig  og  tage  Veien  til  Lungbardaland  (6).  Fransk- 
mændene  standse  ikke  f0r  de  komme  til  Staden  Frustra,  der  m0der  Karl 
Magnus  Pave  Milon,  der  beklager  sig  over  Hedningernes  Odelæggelse  af  hans 
Land.  Kongen  lover  ham  Hævn,  og  stiUer  sig  selv  i  Spidsen  for  sine  Mænd. 
Hei'tug  Nemes  beder  om  at  faa  Oddgeir  med  sig,  hvilket  ogsaa  bliver  ham 
tilstaaet,  naar  han  indestaar  for,  at  han  ikke  l0ber  bort.  Oddgeir  ytrer  sin 
Glæde  og  Taknemmelighed  i  Bon  til  Gud,  og  lover,  at  saa  længe  han  har  et 
Haar  paa  Hovedet  og  hans  Hest  lever,  skal  ingen  gaa  længer  frem  i  Fylkingen 
end  han.  De  drage  nu  afsted  en  stor  Del  af  Dagen  uden  at  stade  paa  Hed- 
ninger  (7). 

Danamund,  Hovedkongens  S0n  af  Babylon,  rider  fra  Rom  med  20  Tu- 
sinde  Riddere,  disse  have  bemægtiget  sig  Karl  Magnus's  Rige  og  taget  Kvin- 
der  og  B0rn.  Folket  paakalder  Gud,  og  beder,  at  Karl  Magnus  maa  komme 
dem  til  Undsætning.  En  Speider  underretter  Kongen  om,  at  Hedningerne  ere 
beredte  til  at  tage  imod  ham.  Hertug  Nemes  erklærer,  at  det  nu  er  nadven- 
digt  at  hugge  stort  og  at  dyppe  Armene  i  Blod  lige  til  Skuldrene,  og  vise 
Fienderne  et  urokkeligt  Mod.  Alori  faar  Banneret  at  varetage,  men  til  stor 
Skade  for  Franskmændene,  da  der  ikke  findes  nogen  storre  Kryster  i  hele 
Kongens  Land  (8).  Nu  faa  Hedningerne  0ie  paa  Karl  Magnus's  Hær,  og 
Danamunt  opmuntrer  enhver  til  at  kjæmpe  det  bedste  han  formaar.  Nu  ser 
man  Bannere  af  alle  Farver,  og  de  Franske  skulde  nu  vinde  Seier,  hvis  ikke 
Aloris  Feighed  var  (3).  De  ride  nu  Imod  hinanden,  Hug  vexles  paa  begge 
Sider.  Alori  har  Mærket  i  sin  Haand,  han  gribes  pludsehg  af  Skræk,  denne 
smitter  ogsaa  hans  Frænde  Gernublus  fra  Lungbardaland,  og  de  flygte  begge 
med  100  Mand,  som  fulgte  dem.  Da  Danamunt  ser  dette,  opmuntrer  han  sine 
Mænd,  og  de  tage  nu  til  Fange  Nemes,  Bove  og  Samson,  de  ypperstc  Hov- 
dinger,  og  mange  andre  af  Karl  Magnus's  Mænd.  En  Ridder  Solmund  rider 
mi  hen  til  Kongen,  beklager  det  uheldige  Valg  af  Alori  til  Bannerforer,  og 
gkriver  Ulykken  paa  hans  Regning.    Kongen  opmuntrer  vel  sine  Folk  til  Frem- 


LVU 


gang  i  Kampen,  men  de  blive  overmandede  den  ene  efter  den  anden,  indtil 
Kongen  tilsidst  befinder  sig  alene  mellem  tusinde  Hedninger.  Han  paakalder 
Guds  Hjælp,  drager  sit  Sværd.  og  værger  sig  bedre  imod  Hedningeme  end 
Yildsvinet  i  Skoven  mod  Hundene,  naar  de  anfalde  det  paa  det  heftigste. 
Imidlertid  kommer  en  Hob  Franske  til  hans  Undsætning,  skafifer  ham  en  Hest 
og  frelser  liam  (10). 

Imidlertid  har  Oddgeir  besteget  en  Hei  og  seer  derfra  Kampen,  han  op- 
dager  Aloris  Flugt,  og  opfordrer  sine  Kammerater  til  at  sætte  efter  denne  og 
hans  hundrede  Lungbarder,  for  at  hindre  dem  i  at  medtage  sine  Vaaben  og 
Heste,  og  derpaa  at  ile  Kongen  til  Hjælp.  De  ride  nu  imod  Alori.  Denne 
fortæller,  at  KarlMagnus  er  fangen,  og  at  de  derfor  flygte.  Oddgeir  erklærer 
ham  for  en  Legner,  styrter  ham  af  Hesten  og  bemægtiger  sig  hans  Vaaben. 
Hans  Kammerater  skill'e  de  evrige  ved  deres  Vaaben  og  Heste,  og  Oddgeir 
væbner  dem  til  Riddere  med  Flygtningemes  Vaaben.  Hvor  der  er  Mangel  paa 
Skjold,  flaa  de  Barken  af  Træerne  og  benytte  den.  Oddgeir  tager  nu  Kongens 
Banner  og  rider  til  Kamppladsen  som  Anforer  for  disse  nybakte  Riddere  (11). 
Kongen  er  sted  i  Nod  i  Kampen,  han  beklager  Aloris  Flugt  og  erklærer  ham 
for  en  Forræder.  Imidlertid  drage  Hedningerae  sig  tilbage  tU  Rom  med  sine 
Fanger,  som  de  fere  bundne  paa  Klovheste.  De  overramples  af  Oddgeir,  der 
opstaar  stor  Bevægelse  mellem  Hedningerae,  ogOddgeir  fælder  under  dette  en 
hedensk  Konge  Falsaron,  til  hvem  Fangerae  vare  anbetroede,  og  siden  fældes 
mange  Hundrede  af  de  hedenske  Mænd.  Han  begiver  sig  nu  hen  til  Kongen 
med  sine  Mænd,  denne  tror,  at  det  er  Alo'ri,  som  kommer  til  Undsætning,  og 
at  han  har  gjort  ham  Uret  (12).  Kongen  erfarer  nu,  at  det  er  Oddgeir,  som 
har  taget  Banneret  fra  Alori  og  befriet  de  fangne  Riddere,  han  forfolger  Hed- 
ningerne  ligetil  Mundiufleld  og  har  hele  Tiden  Oddgeir  i  sin  Nærhed.  Kongen 
forærer  Oddgeir  en  Hest,  gjer  ham  til  foraemste  Skutilsvend  i  sin  Hal  og  tíl 
stadig  Mærkesmand  i  sin  Hær.  En  hedensk  Hevding,  Sodome,  tiltaler  nu 
Oddgeir,  og  undrer  sig  over,  at  den  samme  Mærkesmand,  som  om  Morgenen 
flygtede,  nu  paa  een  Gang  er  bleven  saa  kjæk.  Oddgeir  oplyser  ham  om,  at 
han  er  en  ganske  anden  Mand  end  Kujonen  Alori,  som  om  Morgenen  havde 
baaret  Banneret.  Sodome  æsker  ham  til  Tvekamp  med  den  tappre  Ridder 
Karvel.  Oddgeir  tilkjendegiver,  at  han  víl  mode  ham  paa  det  Sted,  hvorTve- 
kampe  i  det  Land  pleiede  at  finde  Sted  (13). 

Efter  Kampen  tager  Karl  Magnus  Herberge  i  Staden  Frastra.  Her  an- 
kommer  nu  Karlot,  Kongens  Son,  med  en  Mængde  unge  Mænd;  han  har  nylig 
erholdt  Ridderslaget,  og  modtages  med  Glæde,  da  Kongen  just  trænger  til 
Forstærkning  paa  Grand  af  det  store  Tab,  han  har  lidt  (14).  Karl  Magnus 
flytter  nu  sin  Leir  saa  nær  Rom,  at  han  seer,  hvad  der  foregaar.  Karlot  by- 
der  den  felgende  Nat  sine  Mænd  væbne  sig.  En  Mand  sparger  om  Oddgeir 
skal  være  med,  Karlot  svarer,  at  han  selv  og  hans  Mænd  ville  bære  Prisen  i 
denne  Kamp.  En  Speider  bliver  dem  vaer  og  iler  med.  Underretning  til  Kar- 
vel,  denne  væbner  7  Tusinde  hedenske  Mænd  for  at  mede  dem.  Karl  Magnus 
veed  intet  om  dette  Foretagende  af  Karlot  (15).  Denne  samme  ííat,  som 
Karlot  drager  afsted,  har  Karl  Magnus  en  Drom:  han  synes  at  være  paa  Jagt 
i  en  Skov  med  Karlot,  Hertug  Nemes  og  Oddgeir ;  som  de  have  fældet  et  stort 
Dyr,  styrte  pludselig  3  Lover  ind  paa  dem,  de  overvælde  Karlot  og  Nemes, 
men  Oddgeir  tager  modig  fat  paa  deni,  dræber  de  to  og  jager  den  tredie  paa 
Flugt.  Idet  Kongen  vaagner,  slukkes  alle  Kjerter  i  hans  Telt,  Kammertjenerae 
jle  hen  til  Sengen,     Kongen   sperger  efter  Karlot,    og  erfarer  nu,  at   han  er 


LVUI 

dragen  i  Kamp  mod  Hedningerne  (16).  Hedningeme  kommé  nu  over  de 
Kristne  Í0r  de  vente  det,  en  heftig  Kamp  opstaar,  de  Kristne  ere  7  Hun- 
drede,  Hedningerne  20  Tusinde.  Karvel  kalder  paa  Oddgeir,  som  ikke  er  til- 
stede,  en  anden  Franskmand  optager  Udfordringen,  de  kjæmpe  længe  med 
lige  Held,  indtil  deres  Mænd  skille  dem  ad.  En  eaaret-  Mand  iler  til  Karl 
Magnus  og  fortæller  Franskmændenes  mislige  StiUing.  Paa  Kongens  Opfordring 
væbner  Oddgeir  sig,  han  drager  afsted  med  7  Hundredo  Riddere,  overíalder 
under  en  Bakke  de  hedenske  Vagter  og  dræber  dem  alle  (17).  Karlot  onsker 
nu,  at  han  havde  Oddgeirs  Hjælp,  og  i  det  samme  faar  han  0ie  paa  dennes 
Banner  og  den  franske  Hær.  Hedningerne  blive  nu  slagne  paa  Flugt.  Odd- 
geir  rider  mod  Kai-vel  og  sporger  ham  om  Navn,  han  navngiver  sig  og  stev- 
ner  Oddgeir  til  Holmgang  i  Rom,  seirer  han,  skal  han  faa  Karvels  Kjæreste, 
den  deilige  Gloriant,  Kong  Ammirals  Datter.  Oddgeir  rider  nu  over  Tiber- 
floden  og  moder  Karl  Magnus,  der  har  en  Stav  i  Haanden,  hvormed  han  vil 
slaa  Karlot  i  Hovedet,  men  hindres  heri  af  to  Hertuger,  og  Karlot  slipper  med 
Skjænd  og  haarde  Ord  (18).  Kai-vel  foreslaar  Kong  Ammiral  at  sende  en 
uforfærdet  Mand  til  Karl  Magnus,  for  at  true  ham  til  at  drage  tilbage  til  sit 
eget  Rige,  og  tilbyder  at  paatage  sig  dette  Hverv,  thi  han  har  den  TiUid  til 
Karl  Magnus,  at  hans  Person  s'om  Sendebud  vil  være  ham  hellig.  Han  ruster 
sig  og  iforer  sig  prægtige  Klæder,  bestiger  et  Mulæsel,  og  rider  afsted.  Han 
opfordrer  nu  Karl  Magnus  til  at  lade  Kong  Ammiral  beholde  Rom  i  Fred,  da 
dette  er  hans  Arveland,  hvortil  Karl  Magnus  ingen  Ret  har,  og  imodsat  Fald 
vil  han  kunne  vente  end  haardere  Kampe.  Han  tilbyder  dog  endnu  en 
Udvei,  at  han  (Karvel)  vil  kjæmpe  med  Oddgeir,  og  dersom  denne  seirer  i 
Kampen,  skal  Ammiral  forlade  Rom  for  bestandig.  Oddgeir  er  villig  hertil, 
men  Karlot  gjor  Indvendinger  og  vil  selv  kjæmpe  med  Karvel,  og  forbyder 
tilsidst  Oddgeir  at  kjæmpe  uden  sin  Tilladelse.  Karlot  lader  sig  dog  sige,  da 
man  giver  ham  Udsigt  til  en  Tvekamp  med  Sodome.  Kong  Karl  Magnus  gjor 
Indsigelser  herimod,  da  Karlot  endnu  er  et  Barn  af  Alder  og  ikke  den  Kamp 
voxen,  men  giver  dog  tilsidst  sit  Minde.  Karvel  kommer  nu  tilbage  og  beret- 
ter  Ammiral  Udfaldet  af  sin  Sendelse  (19).  Karlot  og  Oddgeir  væbne  sig,  ride 
til  Tiberen,  hvor  de  stige  i  Baad  og  ro  over  til  den  0,  hvor  Tvekampen  skal 
foregaa.  Alle  fireKjæmper  ere  nu  komne.  Dog  er  der  lagt  en  svigefuld  Plan 
fra  Hedningernes  Side,  ihvorvel  Karvel  og  Sodome  ere  uvidende  derom  (20). 
Kongesonnen  Danamunt  har  nemlig,  frj'-gtende  den  Ulykke  som  vilde  overgaa 
Hedningerne  ved  at  tabe  slige  Kjæmper  som  Karvel  og  Sodome,  ladet  skjule 
væbnede  Mænd  i  en  Skov  ude  paa  0en,  og  disse  skulle  da  overmande  Karlot 
og  Oddgeir,  dersom  disse  gaa  af  med  Seieren  i  Tvekampen  (21).  For  Kam- 
pen  begynder,  .gjor  Karvel  Oddgeir  opmærksoni  paa  Grloriants  Deilighed,  der 
overværer  Holmgangen,  og  tilbyder,  dersom  han  vil  træde  i  Ammirals  Tje- 
neste,  at  give  liam  (hende  og)  Landene  Persia  og  Chóruskana  og  alt,  hvad 
dertil  herer.  Oddgeir  svarer,  at  han  er  sendt  hid  af  Karl  Magnus  for  at  til- 
bageerobre  hans  Arvelande,  og  at  han  for  Gloriants  Skyld  skal  byde  ham  en 
skarp  Dyst.  De  hugge  nu  dygtig  l0s  paa  hinanden  og  maa  tilsidst  begge 
stige  af  Hestene  og  hvile  sig  (22).  Kong  Sodome  rider  nu  mod  Karlot  paa 
sin  Hest  Bruant  og  erklærer  ham  strax  for  overvunden,  og  tilfoier,  at  det  er 
en  Taabelighed  af  hans  Fader  saaledes  at  viUe  udsætte  Frankrigs  Arving  for 
den  sikkre  Undergang,  Karlot  svarer,  at  Sodome  udtaler  sit  eget  Hjertes 
0nske,  men  ikke  den  sande  Sammenhæng,  han  lægger  til,  at  Oddgeir  vil  vinde 
Gloriant  inden  Áften,  og  han  selv  vil  overvinde  Sodome  uagtet  hans  pralende  Ord, 


LIX 


Sodome  erkleérer  den  for  en  Niding,  som  vil  tro,  at  Oddgeir  og  Karlot  skuUe 
seire  over  Karvel  og  ham,  Karvel,  som  har  beseiret  30  Konger  i  Holmgang, 
og  kniber  deí,  saa  kan  han  (Sodome)  nok  hjælpe  ham.  Karlot  mener,  han 
vil  faa  nok  med  at  hjælpe  sig  selv,  og  vil  give  ham  100  Mark  Selv,  dersom 
han  ikke  slaar  Skjoldet  af  hans  Haand  for  Aften  (23)  Oddgeir  og  Karvel 
fortsætte  paa  sin  Side  Kampen  til  Fods,  og  Karvel  undgaar,  ved  at  beie  sig 
tilside,  et  odelæggende  Hug.  Eft«r  en  længere  Ordvexling  klever  B^arvel  Odd- 
geirs  Skjold,  og  forestiller  ham  det  unyttige  i  at  fortsætte  Kampen,  da  hans 
Sværd  er  af  den  Beskaffenhed,  at  dets  Saar  ere  ulægelige,  opfordrer  ham  til 
at  gaa  ham  til  Haande  og  modtage  Halvparten  af  det  Rige,  han  kort  íer  havde 
tilbudt  ham,  og  dertU  skal  han  faa  Gloriant  med  en  stor  Medgift.  Oddgeir 
svarer,  at  deí  vilde  være  skammeligt  af  ham  at  svige  Karl  Magnus,  og  at 
Gloriants  Fader  begik  en  Daarskab,  da  han  anbetroede  hende  til  ham,  som 
kun  kan  være  hende  til  liden  Hjælp,  da  han  snart  knap  vil  have  nok  for  sig 
selv,  og  for  hendes  Skyld  víl  han  give  ham  kort  Fred,  og  derfor  maa  han  nu 
tage  sig  vel  i  Agt,  da  han  kun  vil  have  kort  Tid  til  at  gjere  Gjengjeld. 
Kamppladsen  oplyses  af  de  Ædelstene,  som  hugges  af  deres  Skjolde  og 
Hjelme  (24).  Kampen  fortsættes  ligeledes  melleni  Karlot  og  Sodome,  og  den 
forste  hugger  af  den  sidste  den  venstre  Side  af  Ansigtet  fra  0iet  ned  i  Hage- 
benet,  med  den  Ytring,  at  nu  har  han  lettet  hans  Mænd  Arbeidet,  thi  nu  be- 
hove  de  ikke  herefter  at  rage  hans  Skjeg  paa  den  venstre  Kind,  og  han  vil 
see  forfærdelig  ud,  naar  han  i  Aften  fremstiller  sig  for  Kong  Ammiral.  So- 
dome  beder  ham  oppebie  Enden  Í0r  han  roser  sig  af  Seieren  (25).  Kampen 
mellem  Karvel  og  Oddgeir  er  nu  paa  det  heftigste.  Karvel  erkjender,  at 
Oddgeir  er  den  tappreste  Mand,  han  har  bekjæmpet,  og  beder  ham  om  Ud- 
sættelse  med  Ötriden  tíl  den  folgende  Dag,  hvorved  han  vil  erhverve  sig  Ani- 
mirals  Erkjendtlighed.  Oddgeir  afslaar  dette,  med  mindre  han  vil  erklære  sig 
overvunden,  overgive  sine  Vaaben  og  felge  ham  tU  Karl  Magnus.  Hertil  gva- 
rer  Karvel  Nei,  og  vil  atter  begynde  Kampen,  da  han  faler  sig  raskere  end 
Hjorten  og  grummere  end  Loven.  De  hugge  nu  igjen  las  paa  hinanden,  og 
faa  begge  saa  mange  Saar,  at  de  næsten  ere  ukampdygtige.  I  dette  Oieblik 
kommer  Kongesennen  Danamtmd  frem  af  sit  Skjul  i  Skoven  med  30  Riddere 
og  anfalde  Oddgeir  og  Karlot,  men  Karvel  og  Sodome  nedlægge  Yaabnene, 
og  viUe  ikke  deltage  i  dette  Overfald,  der  skeer  imod  deres  Yillie  (26).  Karlot 
og  Oddgeir  forsvare  sig  tappert  og  de  fleste  af  de  30  ere  faldne.  Den  bedste 
Ridder  blandt  Hedningeme,  Morlant,  anfalder  Oddgeir  og  er  nærved  at  over- 
mande  ham,  da  Karlot  kommer  til  Undsætning  og  hugger  Hovedet  af  Morlant. 
Imidlertid  ride  atter  40  hedenske  Mænd  frem  og  fortsætte  Kampen.  Karlot 
rider  nu  paa  Opfordring  af  Oddgeir  ud  i  Tiberen,  hvor  han  bliver  optagen  i 
en  Baad  af  Karl  Magnus's  Folk  og  fort  over  Elven  (27).  Oddgeir  maa  nu 
tílsidst,  efter  at  have  fældet  Halvparten  af  sine  Modstandere,  bukke  under  for 
Overmagten  og  tages  til  Fange.  Der  fortælles  om  Danamimd,  at  han  ikke 
turde  komme  Oddgeir  nær,  saa  længe  han  havde  sine  Vaaben  i  Haanden  (28). 
Karlot  kommer  nu  til  sin  Fader  og  beretter,  at  Oddgeir  er  svegen  og  fangen 
af  Hedningerne.  Karl  Magnus  beklager  sig  herover.  Karlot  trester  ham,  og 
tilbyder  sig  selv  íjerde  med  udvalgt  kjækt  Mandskab  at  rive  ham  ud  af  Hed- 
ningernes  Hænder.  Franskmændene  ytre  sine  Betænkeligheder  ved  dette  Fore- 
tagende,  da  Oddgeir  er  omgiven  af  mange  tusinde  Hedninger,  og  mene,  at 
man  maa  gaa  meget  forsigtig  tU.  Yærks.  Hertug  Nemes  og  mange  kloge  Mænd 
med  ham  indremme  det  farlige  herved,    da  mange  Hundrede  ville  opofres  fer 


LX 


man  faar  Oddgeir  fat,    men  de  tilraade  dog  den  dristige  Daad,    da  Oddgeír 
imder  lignende  Omstændigheder  vilde  have  handlet  paa  samme  Maade  (29). 

Hedningerne  bringe  nu  Oddgeir  til  Rora,  aff0re  ham  hans  Vaaben  under 
et  Oliventræ,  og  alle  hedenske  Folk,  Tyrker,  Torkobus  og  Friser,  beundre 
ham.  De  fere  ham  frem  for  Kong  Ammiral,  og  forlange  Hævn  over  ham  for 
alle  deres  Slægtninger,  som  han  har  dræbt.  Ammiral  svarer,  at  han  Ikke  vil 
lade  ham  l0s  for  al  Verdens  Guld.  Karvel  kommer  nu  til  Kong  Ammiral  og 
beklager  sig  over  Danamunds  Forræderi,  og  beder  Kongen  om  at  lade  Odd- 
geir  i  Fred  drage  hjem  til  Kong  Karl  Magnus.  Da  Ammiral  afslaar  denne 
Ban,  erklærer  Karvel,  at  han  ikke  maa  vente  nogen  Bistand  af  ham  eller  de 
tusinde  Riddere,  han  har  under  sin  Befaling,  med  mindre  han  skjenker  Odd- 
geir  Friheden.  Kongen  bryder  sig  kun  lidt  om  hans  Trudsler  (30).  Karvel 
rider  nu  forbitret  til  sit  Telt,  befaler  sine  Mænd  at  væbne  sig  for  med  Magt 
at  befri  Oddgeir.  Rodan,  Konge  1  Egypten,  beder  ham  ikke  at  forhaste  sig, 
men  tæmme  sin  Vrede  til  den  f^lgende  Morgen,  og  fors0ge  om  Kong  Ammiral 
muligens  da  kan  have  betænkt  sig,  men  hvis  han  fremdeles  nægter  Oddgeir 
Friheden,  da  kan  han  opsige  hans  Venskab  og  siden  gribe  til  de  Midler,  han 
finder  passende,  hvortil  alle  hans  Mænd  viUe  underst0tte  ham  (31).  Hednin- 
gerne  beundre  Oddgeir  for  hans  Belevenhed.  Kongedatteren  Gloriant  kommer 
til  og  taler  venlige  og  opmuntrende  Ord  til  ham,  derpaa  beder  hun  sin  Fader 
om  at  give  ham  fri.  Danamund,  hendes  Broder,  overfuser  hende  herfor,  og 
ytrer,  at  han  skulde  hugge  hende  op  i  smaa  Stykker  med  sit  Sværd,  hvis  han 
torde  for  Kongen.  Kongedatteren  tiltaler  ham  igjen  og  beskylder  ham  for 
Praleri  og  Feiglied,  uagtet  han  var  saa  mandstærk,  vovede  han  iklce  at  gaa 
Oddgeir  under  0ine,  saa  længe  han  havde  Vaaben  i  Haand.  Kongen  befaler 
to  Skjoldsvende  iinder  Livs  Fortabelse  at  passe  vel  paa  Oddgeir  (32).  Karvel 
kommer  nu  tidlig  om  Morgenen  til  Kong  Ammiral,  erindrer  ham  om  de  Tje- 
nester  han  har  gjort  ham  i  Krige  og  Tvekampe,  og  beder  ham  at  lade  Odd- 
geir  drage  bort  i  Fred.  Kongen  svarer,  at  han  ikke  f0r  slipper  los,  end  Paris 
og  Orliens  ere  indtagne.  Karvel  forestiller  ham  det  unyttige  1  at  nære  saa 
stolte  Tanker,  og  at  Franskmændene  allerede  betragte  ham  som  overvunden, 
og  gjentager  sit  Forlangende  med  Hensyn  til  Oddgeir.  Kong  Ammiral  svarer 
nu,  at  han  den  f^lgende  Morgen  tidlig  vil  lade  ham  hænge.  Han  byder  der- 
paa  'sine  Mænd  reise  en  Galge.  Karvel  skjTider  sig  nu  afsted  til  den  franske 
Leii',  hvor  man  forbauses  over  at  see  ham  og  forud  glæder  sig  til  at  liævne 
Oddgeir  paa  ham.  Han  stiger  ikke  af  Hesten  f0r  ved  Karl  Magnus's  Telt, 
hvor  han  tilkjendegiver  denne,  at  han  frivillig  har  indfundet  sig,  for  at  fra- 
lægge  sig  Mistanken  om  at  have  nogen  Del  i  det  svigefulde  Anslag  mod  Odd- 
gejr,  og  at  han  vil  underkaste  sig  samme  Behandling,  som  maatte  falde  i 
dennes  Lod.  Karl  Magnus  0nsker  ham  velkommen  og  anvlser  ham  hæderligt 
Sæde  (33).  Hedningerne  ere  imidlertid  blevne  fortvivlede  over  Karvels  Bort- 
færd,  mere  end  20  Tusinde  Riddere  begive  sig  hen  til  Kong  Ammiral  og  for- 
dre  Ret  og  Retfærdighed  af  ham,  og  at  han  skal  lade  Oddgeir  drage  til  Karl 
Magnus.  En  Konge  ved  Navn  Galatien  fraraader  dette,  og  beder  ham  ikke 
slippe  Oddgeir  10S,  da  han  altid,  som  hidtil,  vil  tilf0ie  hans  Mænd  Skade. 
Kong  Sodome  derimod,  som  havde  kjæmpet  med  Karlot,  siger  ham  imod,  til- 
f0iende,  at  Kong  Ammiral  har  en  for  stor  Kjærlighed  til  Galatien,  der  nylig 
har  ombragt  3  af  hans  ypperste  H^vdinger,  og  lagt  Planen  til  den  brave  Con- 
stants  Drab  og  selv  holdt  Bækkenen,  da  han  blev  aareladt,  hvilket  voldte 
bans  Dad;   Karvel  er  derimpd  saa  ædei  en  Mand,   at  han  heller  eelv  vil  li4§ 


LXI 


Daden  end  svige  Nogen,  Sodome  gaar  derpaa  hen  og  slaar  tre  Tænder  ud 
af  Munden  paa  Galatien.  To  Konger  og  íire  Hertuger  lægge  sig  imellem  og 
forliindre  videre  Slagsmaal.  To  Konger,  Rodan  og  den  gamle  Geosner,  og 
alle  de  bedste  Hevdinger  træde  nu  frem  for  Kong  Ammiral  og  bede  ham  om 
at  kalde  Karvel  tilbage  og  give  Oddgeir  fri.  Ammiral  svarer,  at  om  de  end 
alle  forraade  ham,  skal  han  inden  en  Maaned  have  samlet  ligesaa  stor  en 
Hær  som  dem,  og  han  vil  da  overvinde  Kari  Magnus  og  underlægge  sig  alt 
hans  Rige  (34).  Karvel  er  nu  i  Karl  Magnus's  Hird  vel  anseet.  Han  opfor- 
drer  Karl  Magnus  til  hver  Dag  at  kjæmpe  med  Hedningerne.  Nemes  giver 
Karvel  Ret  heri,  Kongen  stemmer  selv  i  med  og  bliver  saa  indtaget  af  Karvel, 
at  han  opfordrer  ham  til  at  tro  paa  Gud  og  opgive  Hedenskabet.  Karvel 
svarer,  at  han  heller  ^il  lade  sig  partere  Led  for  Led,  end  opgive  sin  Gud 
Maumet.  Karlot  ruster  sig  nu  og  sine  Folk  og  drager  mod  Rom  med  40 
Berserker  og  ledsages  af  KarveL  De  standse  ved  en  liden  Skov.  Kongen 
sender  til  yderligere  Forstærkning  100  Riddere  efter  dem.  Hedningeme  blive 
dem  var  og  ride  dem  i  Mede,  der  opstaar  en  Kamp,  hvori  stort  Mandfald, 
Hedningerne  drives  tilsidst  paa  Flugt  og  ílygte  forbi  et  Slot  i  Udkanten  af 
Rom.  Gloriant  seer  herfra  Karlot  forfelge  Danamund.  hun  tiltaler  Karlot, 
sp0rger  ham  efter  Karvel,  siger  at  denne  var  hendes  Kjæreste,  men  at  hun  nu 
har  slaaet  op  med  ham,  og  at  dette  er  hans  egen  Skyld,  hun  beder  ham  ogsaa 
sige  Karvel,  at  Oddgeir  er  i  hendes  Varetægt  og  har  det  godt.  Hun  raader 
ham  derpaa  at  fly,  da  20  Tusinde  Hedninger  snart  kunne  ventes.  Karlot  dra- 
ger  tilbage  med  sine  Folk,  hvUket  lian  efter  udfert  Daad  uden  Skam  kan 
gjere.     Danamund  tílskriver  Karvel  det  lidte  Nederlag  (35). 

Kong  Ammiral  faar  nu  Underretning  om,  at  en  stor  Hær  er  kommen 
til  Undsætning  af  Folk,  der  kaldes  Robiani  og  Barbari,  og  en  Konge  Feridans 
af  Cordes,  samt  en  Hevding  Sveif  (SveO  fra  Mongandium,  de  have  landet  i 
Baor  (Bera)  i  Apulien,  og  have  utallige  Dromunder  og  Galeier,  og  de  ere 
barske  og  uforfærdede,  og  deres  eneste  Frygt  er,  at  Kong  Karl  Magnus  ikke 
skal  vove  at  oppebie  deres  Komme.  Danamund  reiser  sig  og  anséer  en  saa- 
dan  Frygt  for  ugrundet,  han  kjender  Karl  Magnus  af  Erfaring,  han  har  holdt 
3  store  Slag  imod  ham  og  i  hver  af  dem  mistet  20  Tusinde,  og  vil  ikke  ind- 
lade  sig  paa  det  Qerde,  det  er  deifor  hans  Raad,  at  hans  Fader  vender  tilbage 
tU  sine  Lande  og  ikke  spilder  mere  Blod.  Ammiral  svarer,  •  at  den,  som  er 
saa  feig,  kan  ikke  være  hans  Sen,  og  naar  han  har  erobret  Frankrig  og  Karl 
Magnus's  0vrige  Lande,  skal  Danamund  ikke  faa  saa  raeget  som  en  Deit  deraf. 
Danamund  fralægger  sig  nu  Beskyldningen  for  Feighed:  der  er  en  halv  Maa- 
neds  Færd  fra  Rom  til  Mundiufjeld.  ligesaa  langt  derfra  og  til  Paris,  dernæst 
er  det  en  lang  Yei  til  den  hellige  Martins  Borg  og  Briterne  ere  vaabendygtige 
Mænd.  Dersom  han  nu,  tilfoier  han  videre,  befandt  sig  paa  Nordiand  ved 
Andres  Stuen  eller  et  andet  godt  Sted,  skulde  han  love  aldrig  at  komme  til 
Rom  eller  tii  Antiochia,  og  heller  ikke  til  Apulien  eller  Sliklagard.  Han  er 
ingen  Kujon,  han  har  prevet  de  Franske,  og  veed,  at  ingen  Mænd  i  Verd^ 
ere  st0rre  Helte  end  dem.  Under  denne  Tale  indtræflfe  de  Mænd,  hvis  Ankomst 
er  bleven  forkyndt.  Kong  Ammiriil  gaar  ud  af  Staden  for  at  m^de  dem  og 
takke  for  deres  Komme.  Deres  f^rste  Spargsmaal  gjælder  den  hvidskjeggede 
Karl  Jlagnus.  Ammiral  svarer,  at  han  er  færdig  til  Kamp.  De  ansee  dette 
for  en  glædelig  Tidende,  det  er  intet  de  mere  attraa  end  at  slaas  med  den 
Gamle,  og  han  skal  aldi-ig  have  havt  en  varmere  Dyst,  h%'Í3  han  holder  Stand  mod 
dem  (36).     Ammirals  Hœr  har  nu  faaet  en  betydelig  Tilvæxt.     Der  er  kommen 


Lxn 


en  Konge  Burnament,  der  har  20  Tusinde  Krigere  med  sig.  Han  har  tilbragt 
sit  Liv  i  Krig, '  og  hans  Mænd  kunne  ikke  undvære  Strid,  have  de  ingen  ellers 
at  kjæmpe  med,  slaas  de  indbyrdes.  Efter  at  have  bivaanet  Ammirals  Hus- 
thing,  gaar  Burnament  til  sit  Telt  og  væbner  sig.  Det  lyser  af  hans  Brynje 
som  af  de  herligste  Ædelstene,  hans  Hest  Bifolen  er  den  ypperste  og  har 
fire  Gange  kastet  sine  Tænder,  den  svammer  paa  Vandet  ligesaa  godt,  som 
den  lober  paa  Land.  Han  svinger  sig  op  paa  sin  Hest,  og  standser  ikke,  Í0rend 
han  -er  kommen  over  Tiberen.  Imidlertid  have  tre  af  de  franske  Hovdinger, 
Hertug  Nemes,  Jarl  Edelun  og  Jofrey,  været  paa  Jagt  med  Falke  og  have 
fældet  en  hel  Klavbyrde  af  Fuglevildt.  Da  disse  nu  fare  hjem,  moder  Burna- 
ment  dem,  og  der  begj^nder  en  Kamp  mellem  ham  og  Jofrej'',  hvori  denne 
kastes  til  Jorden  og  mister  sin  Hest.  Nemes  og  Edelun  forfolge  nu  Burna- 
ment,  men  kunne  ikke  indhente  ham  og  vende  tilbage*  til  sine  Telte.  Syv 
Hundrede  unge  Riddere,  deres  Folge,  som  imidlertid  ere  blevne  tilbage  i  Sko- 
ven,  see  nu  Burnament  ride  afsted  med  Jofreys  Hest,  sprænge  efter  ham  og 
tage  Hesfen.fra  ham,  og  han  slipper  med  Ned  og  Neppe  derfra.  Burnament 
m0der  nu  paa  sin  Vei  en  ung  Mand,  hvis  Hest  han  bemægtiger  sig.  Onde 
Vætter,  rene  Djævler,  vare  farne  i  Burnaments  Hest,  og  derfor  kunde  de 
Franske  ikke  indliente  ham.  Han  standser  f^rst  i  Rom.  Ammiral  sp0rger  om 
Nyt.  Bumament  svarer,  at  han  har  dræbt  to  kristne  Riddere  og  taget  to  af 
de  bedste  Heste  i  den  franske  Hær,  og  vil  nu  vise  ham  den  ene,  da  den  anden 
er  lobet  fra  ham.  I  sin  Glæde  priser  Ammiral  hans  Tapperhed  og  giver  ham 
sin'  Datter  Gloriant,  og  lover  ham  Frankrig,  da  han  seer,  det  vil  være  ham 
en  let  Sag  at  vinde  det.  Burnament  modtager  hans  Handske  som  Pant  og 
takker  ham  for  Gaven.  Karvels  Hirdmænd  beklage,  a,t  deres  Herré  Karvel 
skal  være  uvidende  om,  livad  her  foregaar,  og  at  den  danske  Mand  ikke  skal 
være  fri,  thi  han  vilde  ellers  vide  athaandhæve  Karvels  Ret  imod  Burnament  (37). 
Oddgeir  og  Kongedatteren  spiUe  Skak,  da  en  Hirdmand  kommer  at  berette 
dem  dette.  Oddgeir  beder  Gloriant  om  at  skaífe  ham  en  Samtale  nied  Kon- 
gen,  for  át  han  kan  kundgjore  for  ham  og  den  hele  Hær,  hvor  uberettiget 
Burnament  er  til  en  saadan  Gave.  Kongedatteren  begiver  sig  til  sinFader  (38). 
Kongen  hilser  sin  Datter  venlig,  og  siger  hende,  at  han  nu  har  bestemt  hende 
for  den  tappreste  Konge.  Datteren  j^trer  Tvivl  om,  at  Karvel  vil  optage  dette 
vel,  og  sperger  '  derpaa,  hvor  denne  tappre  Konge  er.  Burnament  træder  da 
selv  frem  og  besvarer  dette  Sp0rgsmaal,  og  lover  hende  i  Morgengave  Frankrig 
og  den  overvundne  Karl  Magnus.  Pigen  erklærer  dette  for  en  god  Gave,  der- 
som  han  magter  den,  men  fortæller  ham  derpaa,  at  hendes  Fader  har  en  af 
Karl  Magnus's  Mænd  som  Fange,  der  ikke  vil  vige  en  Fodsbred  for  ham  paa 
Kamppladsen.  Burnament  vil  da  udbede  sig  af  Ammiral  Lov  til  at  kjœmpe 
med  denne  Mand,  for  den  Kjærligheds  Skyld  han  bærer  til  hende,  og  lover  at 
bringe  hende  hans  Hoved.  Hvis  han  gj0r  det,  samtykker  Kongedatteren  i  at 
giftes  med  ham.  Gloriant  beder  uu  sin .  Fader  om  at  samtale  med  Oddgeir, 
og  ytrer  Haab  om  at  han  muligens  kan  lade  sig  bevæge  til  at  antage  deres 
Tro.      Kongen    gaar   ind   herpaa    og   sender    syv    Mænd   efter    Oddgeir^  (39). 

')  B  tilfaier  yderligere  oni  ham:  Han  var  stor  af  Vœxt  og  ond  af  Sind,  sort  af  Haar  og  Hud, 
lian  spiser  al  Mad  raa  og  drikker  sin  Vin  altid  blandet  mcd  Blod  •,  han  havde  gule  0ine  som 
Kattene,  og  saa  bedre  om  Natten  end  om  Dagen.  Han  var  fuld  af  Galder.  Kogleri  og  Falsk- 
hcd,  og  kom  lian  her  til  Norden,  vilde  han  blive  kaldt  et  Trold. 

5)  B  giver  her  folgende  Skildring  af  Oddyeir :  Han  var  storre  af  Vc.vt  end  andrc  Mrond,  havdc 
et  lyst  og  mandigt  An.sigt,  rodgult  krollet  Haar;  han  var  saa  stærk,  at  hans  Krœfter  aldrig 
svigtcde  ham,  naar  han  havde  med  naturligc  Mennesker  at  bestillc,  han  var  rask  og  kjœk  í 
al  Kampfœrdighcd,  det  være  nu  i  Turnering  eller  Tvekamp. 


Lxm 


Oddgeir  træder  nu  frem  for  Kong  Ammiral,  og  bebreider  ham  hans  utilberlige 
Fremfærd  mod  Karvel.  uagtet  dennes  store  Fortjenester,  og  spaar  ham,  at 
den,  han  har  givet  Gloriant  til,  skal  komme  til  at  betale  hende  dyrt,  og  han 
selv  skal  hærvne  det,  hvis  ingen  anden  vil.  Burnament  byder  sig  nu  til  at 
kjæmpe  om  Gloriant  raed  ham  paa  den  0,  hvor  Holmgangene  holdes.  Dette 
blive  de  da  enige  om,  seirer  Oddgeir,  skal  Karvel  beholde  Gloriant,  seirer 
derimod  Burnament.  skal  Karvcl  opgive  alt  Krav  paa  hende  (40).  Oddgeir 
sender  derpaa  Svenden  Remund  til  Karvel  for  at  underretté  ham  om  Tve- 
kampen  ogdens  Aarsag;  Kar\el  udbeder  sig  nuOrlov  af  Karl  Magnus  at  drage 
til  Rom  (41).  Karvel  træíFer  sine  Fræhder  og  Tenner.  beklager  sig  for  dem 
over  Ammirals  Færd.  Da  han  kommer  til  denne,  bebreider  Ammiral  ham. 
at  han  har  fomægtet  Maumet.  Karvel  benægter  dette,  og  udbryder  i  Bebrei- 
delser  mod  Bumament,  at  han  vil  tage  hans  Fæstema  fra  ham,  og  spaar  ham 
ilde  derfor.  Burnament  svarer,  at  han  nu  intet  har  med  ham  at  bestílle,  da 
Oddgeir  har  overtaget  Kampen  for  ham.  Der  gaar  nu  Bud  efter  Oddgeir  (42). 
Karvel  væbner  nu  Oddgeir  til  Tvekampen  og  giver  ham  sit  Sværd  Kurtein.  Karl 
Magnus  sender  Mænd  ind  i  Skovene  ved  Kamppladsen  for  at  forebygge  Svig 
fra  Hedningeraes  Side  (43).  Bumament  mster  sig,  og  saa  snart  han  fuld- 
væbnet  er  stegen  paa  sin  Hest.  konmier  Kongedatteren  Gloriant  til  og  beder 
ham  at  skaane  Oddgeir.  Han  lover  for  hendes  Skyld  at  spare  Oddgeir  og 
bringe  ham  levende  til  hende.  Kongedatteren  svarer,  at  i  saa  Fald  skal  deres 
Bryllup  feires.  Da  han  vel  er  reist.  beder  Gloriant  til  Gud,  at  han  aldrig 
maa  komme  igjen  (44).  Tvekampen  begynder  nu.  og  de  strides  en  Stund  med 
vexlende  Held,  dog  tilsidst  maa  Bumament  bukke  under,  og  Oddgeir  faar 
hans  Hest  og  Sværd.  Oddgeir  binder  Burnaments  Hoved  ved  sine  Sadelremme 
og  bringer  det  til  Karvel  og  Kongedatteren  (45).  Karvel  begiver  sig  nu  til 
Kong  Ammiral  og  viser  ham  Hovedet,  han  raader  ham  at  drage  hjem  tii  Ba- 
bilon  og  opgive  Striden  med  Karl  Magnus.  han  for  sit  Vedkommende  er  fa-st 
bestemt  paa  aldrig  at  kjæmpe  mod  denne  eller  hans  Mænd,  i  modsat  Fald 
truer  Karvel  med  at  ville  slaa  sig  paa  Karl  Magnus's  Parti  imod  Ammiral. 
Denne  er  villig  til  at  folge  hans  Raad.  Ved  Afskeden  erholder  Oddgeir  præg- 
tige  Gaver  baade  af  Ammiral  og  Gloriant,  han  ledsages  af  Karsel  til  Karl 
Magnus,  og  denne  og  Pave  Milon  mode  ham  i  en  hoitidelig  Procession  og 
fere  ham  til  Leiren  (4&).  Paven  bestræber  sig  for  at  omvende  Karvel  til 
Kristendommen,  men  han  vil  dog  ikke  svigte  Maumet  og  Ammiral.  hvorvel  han 
indrommer  den  kristelige  Religions  Fortrin  (47).  Imidlenid  kommer  en  Ud- 
sending  med  et  Brev  fra  Gloriant  til  Karvel.  hvori  han  xmderrettes  om.  at 
Kong  Feridan  af  Cordes  med  sin  Hær  om  Xatten  har  overfaldt  og  myrdet 
hendes  Fader  Kong  Ammiral.  og  beder  ham  ile  hende  til  Hjælp.  Oddgeir  og 
Karlot  love  ham  strax  Bistand,  og  han  gaar  nu  at  melde  Kong  Karl  Magnus 
dénne  Tidende  (48).  Kongen  tilbyder  sig  at  drage  afst«d  med  hele  sin  Hær. 
Karvel  afslaar  dog  dette  TUbud.  og  erklærer  sig  fuldkommen  tilfreds  med 
Oddgeirs  og  Karlots  Hjælp.  Han  har  havt  en  Drom,  hvori  det  forekom  ham,  at 
han  skjed  tre  Pile  mod  Rom,  og  at  aUe  tre  faldt  ned  paa  det  heieste  Taam 
af  det  Hus,  hvor  Kong  Feridan  og  hans  mægtigste  Mænd  holdt  til,  og  det 
syntes  ham.  at  Ild  brod  ud  der.  hvor  Pilene  vare  faldne,  og  som  han  vaag- 
nede.  spillede  Flammen  over  alle  Husene.  Denne  Drem  udtyder  han  paa  sig 
og  sine  to  Venner.  Med  Kongens  Samtykke  ruste  de  sig  alle  tre  (49).  De 
ride  nu  afsted  med  3  Skjoldsvende.  Paa  Veien  faar  de  Underretning  af  en 
Ridder   om.    at  Kong  Ammiral    er  falden,    Kongedatteren  tagen  til  Fange  af 


LXIV 


Kong  Feridan  af  Cordes,  og  Danamund  haardt  saaret.  Ridderen,  som  bringer 
denne  Tidende,  styrter  af  Udmattelse  d0d  af  Hesten.  De  ride  nu  raskt  til, 
komme  til  Stedet,  livor  Slaget  staar,  og  ved  deres  Hjælp  faar  Danamund  nu 
Overvægten  over  Kong  Feridan.  En  Mand  fra  Damaskus,  Jaskomin,  havde 
f0rst  baaret  Vaaben  paa  Ammiral,  lian  har  rost  sig  af,  at  han  aldrig  viger 
for  nogen.  Hans  to  S^nner  Zoilos  og  Zabulon  ere  haardf0re  og  drabelige 
Mænd  (50).  Mellem  disse  tre  og  Karvel,  Oddgeir  og  Karlot  udspinder  der 
sig  en.  Kamp,  hvori  Jaskomin  og  Zoilos  fældes,  men  Zabulon  ílygter  til  Kong 
Feridan  og  beretter  sin  Faders  og  Broders  Dad  (51).  Zabulon  maa  nu  hore 
ilde  af  Feridans  Mærkesmand  Svef  for  sin  Flugt;  lian  tager  til  Gjenmæle  med 
grove  Ord  og  bliver  dræbt  af  Svef.  Kong  Feridans  paalægger  Svef  at  bade 
dette  Drab  med  en  eller  anden  Bedrift,  da  han  i  modsat  Fald  vil  fratage  ham 
Banneret  (52).  Svef  rider  nu  imod  Danamunt  og  fælder  ham.  Karvel  vil 
hævne  Danamunt  og  opfordrer  Svef  til  Kamp,  men  denne  vender  om  og  vil 
ride  tilbage  til  Feridans.  Karvel  hugger  efter  ham  og  fælder  Hesten  under 
ham,  og  ender  ikke  f^r  han  har  giort  af  med  ham  selv  (53).  Oddgeir  fælder 
nu  Kong  Feridans,  og  dennes  Hær  flygter.  De  storme  det  Kastel,  hvor  Glo- 
riant  sidder  indespærret  og  befri  hende,  derpaa  ride  de  ind  i  Staden,  hvor  Kong 
Feridans  Hær  gaar  Karvel  til  Haande.  Karvel  drager  med  Gloriant  til  Baby- 
lon,  hvor  han  tages  til  Konge.  Oddgeir  og  Karlot  drage  tilbage  til  Paris,  og 
Oddgeir  var  nu  Kong  Karl  Magnus's  Bannerf^rer,  saa  længe  de  begge  levede, 
og  er  der  mange  andre  Fortællinger  om  Oddgeir  (54). 

IV. 

Turpin,  Erkebiskop  af  Reins,  skrev  efter  Opfordring  af  Leofrandus, 
Decanus  aí  Achis,  Historien  om  Spaniens  Befrielse  fra  Saracenerne  ved  Keiser 
Karlamagnus.  Da  Apostelen  Jacobus,  som  forst  havde  prædiket  Kristen- 
dommen  i  Spanien,  var  bleven  henrettet  i  Jerusalem,  bragte  hans  Disciple 
hans  afsjfclede  Legeme  til  Compostella  i  Spanien,  og  underst0ttede  af  hans 
Mirakler  kristnede  de  hele  Landet.  Efter  lang  Tids  Forlob  blev  dette  erobret 
af  Saracenerne  og  Moabiterne,  soni  næsten  aldeles  tilintetgjorde  Kristen- 
dommen. 

Efter  mange  Krige  vil  Karolus  Magnus  for  Fremtiden  give  sis;  og  sit 
Rige  Ro;  men  medens  han  grubler  over  Synet  af  en  underlig-  Stjerne,  aaben- 
barer  Apostelen  Jacobus  sig  for  ham  i  Dremme  og  opfordrer  ham  til  at  befri 
Spanien  fra  Hedningerne  og  lover  ham  sin  Bistand.  Keiseren  beslutter  nu  at 
bekrige  Saracenerne  (1).  Efter  at  have  rustet  sig,  rykker  han  ind  i  Spanien 
mod  Pamphilonia.  Han  beleirer  den  forgjæves  i  tre  Maaneder;  men  da  lian 
nu  anraaber  Gud  og  St.  Jacobus  om  Hjælp,  styrte  Murene  ned.  De  Omboende 
underkaste  sig.  Keiseren  drager  til  Compostella  og  stikker  sit  Spyd  i  Pexo- 
tium  mare.  Derefter  undertvinger  han  det  0vrige  Spanien.  Byen  Lucrina 
falder,  efter  tre  Maaneders  Beleiring,  paa  samme  Maade  som  Pamphilonia. 
Keiseren  lyser  Forbandelse  over  Byen,  livorefter  en  stinkende  Kilde  frem- 
springer  paa  dens  Sted. '    De  af  Spaniens  Indbyggere,  sóm  ikke  viUe  lade  sig 

0  A  tilfaier  her :  Keiseren  lader  sonderbryde  alle  de  liedenske  Billeder  han  íindcr  i  Spanien, 
undtagen  Billedet  Salamcadis  i  Bycn  Cadis.  Det  staar  paa  Stranden  paaToppcn  af  en  Obclisk, 
og  er  stubt  af  „Latun"  i  mcnneskclig  Skikkelse  med  en  Kolle  1  Haanden.  Dette  Billede  har 
ved  Maumets  djœvelske  Kunster  faaet  flere  overnaturlige  Egenskaber:  dct  kan  ikke  sonder- 
brydes  af  Menncsker;  en  Kristcn,  der  kommer  i  dcts  Nœrhed,  bliver  syg,  mcn  en  syg  Sara- 
cener,  som  lilbeder  det,  bliver,  helbredct;  dersom  en  Fugl  sœttcr  sig  paa  det,  dor  den  strax: 
det  mister  sin  Kellc,  naar  den  Frankerkonge  er  fodt,  som  skal  kristne  hele  Laiidet,  hvorfor 
Saracen'crne  flygte  fra  Landet,  naar  de  se  dcn  falde. 


LXV 


debe,  blive  dels  dræbte  dels  gjorte  til  Slaver.  Efter  tre  Aars  Ophold  i  Landet 
beslutter  Keiseren  at  vende  tilbage  (2).  Keiseren  vender  tilbage  til  Frankrig, 
beslutter  at  bygge  en  Kirke  i  Paris  for  St.  Jacobus  og  skjænker  Gaver  til 
St.  Dionisii  Kirke  (3).  ííatten  derefter  vaager  Keiseren  i  St.  Dionisii  Kirke 
under  Ben  for  de  Faldnes  Sjæle.  Da  han  er  falden  i  Sovn,  aabenbarer  St. 
Dionisius  sig  for  ham  og  troster  ham  med,  at  han  ved  St.  Jacobus's  Forb^n 
har  erhvervet  Aílad  for  alle  dem,  -der  ere  faldne  eller  skuUe  falde  under  Kei- 
serens  Krig  i  Spanien.  Keiseren  opferer  Kirken  for  St.  Jacobus  og  drager  til 
sin  Residents  Aqvisgranum.     Han  opferer  flere  Kirker  og  Klostre  (4). 

I  Afrika  hersker  Kong  Agulandus,  under  livem  20  andre  Konger  ere  skat- 
skyldige.  En  Del  Folkeslag  opregnes,  som  adlyde  hans  Scepter.  Han  har  til- 
staaet  sin  Sen  Jamund  kongelig  Krone  og  eget  Hof,  men  uden  Andel  i  Regjerin- 
gen  (5).  I  ungdommeligt  Overmod  har  Jam-iind  taget  i  sin  Tjeneste  Mænd,  der 
ere  ligesaa  unge  og  ubesindige  som  han  selv,  ja  endog  saadanne,  som  Faderen 
har  jaget  af  sin  Tjeneste.  Imidlertid  erfarer  Agnlandus,  at  Karl  Magnus  har 
erobret  Spanien.  For  det  sammenkaldte  Raad  erklærer  han,  at  han  for  at 
skaffe  sin  Son  Jamund  et  eget  Rige  agter  at  érobre  baade  Spanien  og  Italien 
og  g^iore  Rom  til  hans  Hovedstad.  Sine  fire  fornemste  Giider,  Machon,  Mau- 
met,  Terrogant  og  Jupiter,  vil  han  medtage  paa  Toget.  men  forst  sende  dem 
til  Arabia  for  at  faa  dem  udstatférede  paa  tilberlig  Maade.  Stærk  Akklamation 
i  Raadsforsamlingen  (6).  Agulandus  sender  Guderne  til  Arabia.  Den  utak- 
nemmelige  Jamund  har  Intet  imod,  at  hans  Fader  rager  Kastanierne  af  Ilden 
for  ham;  han  tænker  endog  paa  at  benytte  Faderens  mulige  Nederlag  til  at 
bemægtige-  sig  hele  Riget,  som  han  mener  Faderen  ikke  under  ham  (7). 
Agulandus  gjor  stor  Stads  af  de  fra  Arabia  lilbagekomne  Guder,  og  indskiber 
dem  med  sin  Hær.  Jamund  er  med ;  men  de  egentlige  Hærforere  ere  Kon- 
gerne  af  Arabia,  Alexandria,  Bugie,  Agapia,  Marab,  Mariork,  Mecque  og 
Sibil  (8).  Agulandus  ankommer  til  Spnnien  og  udrj'dder  Kristendommen  i 
Landet.  _  Grundene  til,  at  St.  Jacobus  ikke  bedre  bevarer  Spanien,  som  Kei- 
seren  ved  sin  Afreise  har  givet  i  hans  Værn,  ere:  1)  át  Keiseren  endnu  ikke 
har  havt  al  den  l^eie  for  Spanien,  som  den  Krone  fortjener,  der  venter  ham 
i  Himmelen,  2)  at  endnu  ikke  alle  de  have  ofret  sit  Liv  for  St.  Jacobus  og 
Kristi  Hus,  som  Apostelen  har  bestemt,  3)  at  der  er  for  fuldt  af  Hedninger 
i  Afrika,  og  at  deres  Antal  derfor  ber  formindskes  (9).  Keiseren  erfarer  i 
Aqvisgranum  den  bedrovelige  Tidende,  og  sammenkalder  alle  sine  Vassaller 
med  deres  Styrke.  Forend  endnu  alle  ere  samlede,  beslutter  han  at  ri'kke  ind 
i  Spanien,  for  der  at  oppebie  de  ðvrige,  da  formentlig  allerede  hans  Nærvæ- 
relse  vil  noget  standse  Hedningernes  Hærtog  i  Landet  (10).  Keiseren  bryder 
op  med  folgende  Hovdinger:  Erkebiskop  Turpin  af  Reins,  hvis  særegne  Kald 
det  er  at  dobe,  indvie  Kirker  og  lære;  Hertug  Milun  af  Angler,  Keiserens 
Svoger,  som  Chef  for  Livtropperne;  Grev  Rollant  af  Ornonia,  Keiserens  So- 
sterson;  Grev  Oliver  af  Gebene;  Kong  Arastagnus  af  Brittania;  Hertug  En- 
giler  af  Aqvitania;  Oddgeir  danske;  Hertug  Nemes  af  Bealuer;  Kong  Gundo- 
bol  af  Frisia;  Lanbertus  af  Biturika';  Hertug  Samson  af  Burgundia;  Grev 
Eystult  af  Lingunia.  Med  disse  rj-kker  Keiseren  ind  i  Benona,  hvor  han  vil 
oppebie  Forstærkning  (11).  Under  Keiserens  Ophold  i  Benona  giver  en  doende 
Ridder  Romaticus  en  anden  Ridder  det  Hverv  at  sælge  hans  Hest  og  give 
Pengene  til  de  Fattige  for  Romaticus's  Sjæl.  Ridderen  sælger  Hesten,  men 
bruger  selv  Pengene.  Romaticus  aabenbarer  sig  for  Ridderen  i  en  DrÉrm  og 
siger,  at  ved  hans  Ded  havde  Gud  for  hans  Almisses  Skyld  allerede  tilstaaet 

V 


LXVI 


ham  Syndsforladelse ;  men  da  denne  Almisse  ved  Ridderens  Uredeliglied  ikke 
er  kommén  de  Fattige  tilgode,  saa  liar  Romaticus  maattet  være  i  Pine  indtil 
da;  nu  har  dog  Gud  bestemt,  at  Ridderen  skal  komme  i  Romaticus's  Sted  og 
denne  i  Paradisets  Hvile.  Ridderen  vaagner  med  Forfærdelse  og  fortæller  sit 
Syn.  Da  forsvinder^  han  pludselig,  under  rædsomme  Toner  fra  Luften.  E/ter 
12  Dages  Forl^b  gienfindes  paa  et  Bjerg,  tre  Dagsreiser  derfra,  hans  knuste 
Legeme,  nedstyrtet  af  de  urene  Aander,  der  have  taget  hans  SjæL  Heraf  kan 
man  se,  hvor  stor  Synd  det  er,  af  Begjærlighed.at  bemægtige  sig  de  Almisser, 
som  Nogen  giver  Klostre  eller  Fattige  for  sin  Sjæl,  idet  Almissen  da  heller 
ikke  kan  komme  Giveren  tilgode;  og  at  det  er  af  yderste  Vigtighed,  at  den 
bestemte  Sjælegave  íidredes  snarest  muligt,  fordi  Sjælen  maa  pines  saa  længe, 
indtil  Gaven  er  fuldbyrdet  (12).  Agulandus  erobrer  et  fast  Taarn,  som  Ja- 
mund  skal  tage  i  Forvaring.  For  det  Forste  drager  dog  denne  med  Faderen, 
som  g,Í0r  Holdt  paa  en  stor  Slette  ved  Floden  Segeda.  Her  Íierer  han,  at 
Keiseren  er  i  Baion.  I  Krigsraadet  stemme  Ulien  og  Madequin  for  strax  at 
rykke  imod  Frankerne;  men  efter  Balams  Raad  beslutter  Agulandus  at  sende 
en  Gesandt  til  Keiseren  for  at  opfordre  ham  til  Underkastelse,  og  vælger  dertil 
Balam  (13).  Balams  Gesandtskab  mislykkes,  men  Keiseren  skjænker  ham 
ved  Afskeden  nogle  Heste  (14).  Balam  melder  Agulandus  Udfaldet  af  sin 
Sendelse  ag  ytrer  sin  Beundring  over  Keiseren  og  híins  Krigere.  Da  Agulan- 
dus  harer,  at  hans  egen  Hær  er  dobbelt  saa  talrig  som  Keiserens,  bortsender 
han  Jamund  med  Balam  og  de  fire  Guder  til  det  erobrede  Taarn  (15).  Kei- 
seren  rykker  ind  i  Spanien.  Da  han  nærmer  sig  Agulandus's  Leir,  sender 
han  efter  Turpins  Raad  en  Parlementær  til  Agulandus  for  at  erholde  en  Sam- 
tale.  Agulandus  samtykker  deri;  men  Begge  lade  dog 'sine  Hære  ruste  sig 
som  til  Kamp  (16).  I  Samtalen,  hvori  Keiseren  til  Agulandus's  Overraskelse 
benj'tter  det  arabiske  Sprog,  söge  de  forgjæves  at  overtale  hinanden  til  at 
forandre  Religion.  Aguiandus  foreslaar  da,  at  de  skulle  ladeKarapen  afgjore, 
hvis  Religion  der  er  den  rette.  Heri  samtykker  Keiseren  paa  det  Vilkaar,  at 
de  kjæmpe  paa  Holmgangevis,  1  imod  "1,  20  imod  20  o.  s.  v.  Da  nu  tilsidst 
1000  have  kjæmpet  imod  1000,  og  de  Kristne  stedse  seiret,  erklærer  Agulan- 
dus,  at  han  næste  Dag  skal  antage  Kristendommen  (17).  Agulandus  kom- 
mer  den  f^lgende  Dag  til  de  Kristnes  Leir  og  træffer  Keiseren  tilbords  med 
sit  Hof.  Agulandus  undres  meget  over,  at  de  Tilstedeværeude  ere  saa  for- 
skjelligt  klædte  og  beder  Keiseren  om  Forklaring.  Keiseren  foi'klarer,  at  de 
med  ensfarvede  Klæder  ere  Biskopper  og  Præster,  hvis  Kald  det  er  at  lære, 
give  Absolution  og  Velsignelse;  de  Sortklædte  ere  Abbeder  og  Munke,  der' 
Nat  og  Dag  bede  for  Hæren;  de  Hvidklædte  ere  Kanniker,  hvis  Levnet  er 
som  Munkenes,  men  som  holde  Messér  ligesom  Presterne.  Agulandus  mener, 
at  der  ikke  kan  være  stor  Hjælp  i  at  have  et  sligtSlæng  med,  og  sporger  til- 
sidst,  hvad  det  er  for  Folk,  som  sidde  yderst  paa  den  blotte  Jord  uden  Bord 
eller  Dug,  med  knappe  Portioner  af  Mad  og  Drikke,  og  slet  klædte.  Da 
Keiseren  forklarer,  ,at  det  er  Guds  Mænd  og  Sendebud,  nemlig  Fattige,  af 
hvilke  han  daglig  bespiser  13  til  Erindring  om  Jesus  og  hans  12  Apostle, 
erklærer  Agulandus  fuld  af  Uvillie,  at  det  maa  være  en  daarlig  Tro,  der  til- 
lader,  at  man  holder  sine  egne  Folk  i  Pragt  og  Overflod,  men  lader  Guds 
Mænd  og  Sendebud  fortære  sin  knapt  tilmaalte  Fode  paa  den  blotte  Jord,  og 
at  han  aldeles  ikke  vil  forlade  sin  Tro  for  at  antage  en  saadan  Lov.  Keise- 
ren  soger  vel  at  forklare  ham,  at  det  ikke  gaar  an  at  traktere  Almisselemmer 
med  overfledige  Lækkerier  og  Stads;    men  Agulandus    vil  Intet  h^re  deroui. 


LXVII 

og  tager  Afskecl,  idet  han  udfordrcr  Keiseren  til  almindeligt  Slag.  —  Efter 
den  Tid  lader  Keiseren  de  Fattige,  sora  felge  Hæren,  nyde  bedre  Behandling.  — 
De  Kristne  ruste  sig  til  Kamp,  og  Aftenen  for  Slaget  sætte  de  sine  Spyd  i 
Jorden  udenfor  Teltene.  Om  Morgenen  ere  mange  af  disse  Spyd  beklædte 
med  Bark  og  Blomster,  og  efterat  Skaftene  ere  afhuggede  lige  ved  Jorden, 
opskyder  der  af  Redderne  en  hel  Skov,  der  især  bestaar  af  Askelunde  (18). 
I  det  paafalgende  Slag  ride  de,  som  bære  de  blomsterklædte  Spyd,  i  Spidsen.' 
De  ere  alle  besterate  til  denDag  at  vinde  Martyrkronen ;  blandt  dem  er  Hertug 
Milun.  Keiseren  kommer  i  stor  Fare  i  Kampen,  idet  Hesten  fældes  under 
ham.  Da  Dagen  helder,  ophorer  Slaget.  Hedningerne  have  fanget  Hertug 
Nemes  af  Bealfuer.  Balara,  som  Jamund  har  sendt  for  at  indhente  Efterret- 
ninger,  leskjober  Nemes  og  sender  ham  med  en  hvid  rapfodet  Hest  som  Gave 
til  Keiseren.  Fire  Markier  fra  Rora  ere  komne  til  Baion  med  Hjælpetropper. 
Balam  vender  tilbage  til  Jaraund  (19).  Da  Agulandus  herer,  at  Keiseren  har 
faaet  Forstærkninger,  bryder  han  op  og  besætter  den  faste  Borg  Agenna. 
Herhen  seger  han  at  lokke  Keiseren  til  et  Bes0g.  Denne  lover  ogsaa  at 
korame  og  drager  afsted  med  70  Riddere.  I  Nærheden  af  Agenna  forlader 
han  sit  Folge  og  drager  forklædt,  alene  ledsaget  af  en  Ridder,  til  Agulandus, 
hvem  han  melder,  at  Keiseren  er  i  Nærlieden  med  60  Riddere  for  at  tale  med 
ham.  Derpaa  vender  han  tilbage  til  sit  Felge,  uden  at  blive  kjendt  af  Agu- 
landus,  og  bryder  strax  op  til  sin  Hær.  Agulandus  sender  7000  Mand  for  at 
fange  Keiseren;  men  de  maa  vende  tilbage  med  uforrettet  Sag(20).  Keiseren 
bryder  nu  op  med  Hæren  og  berender  Agenna.  Efter  6  Maaneders  Beleiring 
ílygter  Agulandus  en  Nat  nd  af  Byen  og  begiver  sig  til  Byen  Santun  veí 
Floden  Karant.  Keiseren  folger  efter,  vinder  et  Slag  udenfor  Byen  og  inde- 
slutter  den  undtagen  paa  Flodsiden.  Ad  den  Vei  ílygter  atter  Agulandus  ud 
om  Naften  og  k,aster  sig  ind  i  Pamphilonia,  som  nu  er  bleven  forsynet  med 
nye  Mure.  Der  saraler  han  Forstærkning  og  oppebier  Keiseren,  men  skam- 
mer  sig  for  at  melde  Jamund  Sagernes  StiUing  (21).  Keiseren  sender  fra 
Santun  en  Anmodning  til  Paven  om  at  komme  til  Spanien  og  medbringe 
Hjælpetropper.  Fremdeles  tilbyder  han  alle  Frankrigs  Trælle  og  Forbrj-dere 
Fiiheden,  iraod  at  de  sbitte  sig  til  Keiserens  Hær.  Paven  drager  fra  Italien 
med  mange  Tropper,  der  foreges  underveis.  Da  han  er  kommen  i  Nærheden 
af  Keiseren,  drager  denne  ham  iraöde  med  sine  Tropper  og  ledsager  ham  til 
Leiren.  Nu  er  hans  Hær  bleven  saa  stor,  at  den  2  Dagsreiser  i  Længde 
og  Bredde  ganske  skjuler  Jorden,  og  at  raan  12  3Iile  vidt  kan  hore  Lar- 
men  af  Folk  og  Heste.  Derpaa  drager  Keiseren  med  hele  Hæren  mod  Pam- 
philonia.  Nogle  af  Anfarerne  opregnes.  Begge  Parter  ruste  sig  til  Slag; 
Keiseren  har  133,000  Mand,  Agulandus  100,000.  Begge  dele  sin  Hær  i  4 
Afdelinger  (22).  Agulandus  taber  Slagét  og  seiler  tilbage  til  Afrika,  hvor 
han  tager  Ophold  i  Byen  Visa.  Nu  kau  Jamund,  mener  han,  prove  sig  mod 
Frankerne.  2  Konger,  Altomant  og  Ebraus  af  Sibil,  som  ere  imdkomne  af 
Siaget,  have  tyet  til  de  nærliggende  Fjelde  med  sine  Folk.  Derfra  drage  de 
om  Natten  ned  paa  Valpladsen  o*  dræbe  1000  Mand  af  de  Kristne,  som  hem- 
melig  have  plpidret  de  Faldne,  og  drage  derpaa  til  Corduba  (23).  Keiseren 
holder  Slag  med  Furra,  HeiTe  af  Nafaria.  Om  Natten  fijr  Slaget  beder  Kei- 
seren  Gud  om  et  Tegn  paa,  hvor  mange  der  skulle  falde  af  hans  Hær.  Om 
Morgenen  have  alle  de  til  Doden  Indviede  et  rodt  Kors  paa  Skulderen  uden- 
paa  Rustningen.  Keiseren  holder  nu  alle  disse  under  Slaget  indespærrede  i 
sit   Oratorium.      Af  Hedningeme  falder  Furra   og   4000  Mand.    af  de  Kristue 

V* 


Lxvm 

ingen.  Men  da  man  aabner  Daren  til  Oratoriet,  ere  alle  de  Indespærrede 
d0de  (24).  Kongerne  Ebraus  og  Altomant,  som  ere  undkomne  fra  Slaget  ved 
Pamphilonia,  samle  en  stor  Hær  i  Corduba  óg  stevne  Keiseren  til  Kamp  ved 
Byen.  Keiseren  modtager  Udfordi-ingen  og  drager  mod  Byen.  I  Slaget  blive 
de  Keiserliges  Heste  skye  ved  Saracenernes  larmende  Krigsmusik  og  selsomme 
Udseende,  saa  at  liele  Hæren  jages  paa  Flugt,  uden  at  en  eneste  Franker  fal- 
der.  Saracenerne  forfolge  dem;  meu  da  Frankerne  have  indtaget  en  fast  Stil- 
ling  paa  et  Bjerg,  trække  Saracenerne  sig  tilbage.  Næste  Dag  ladcr  Keiseren 
Hestenes  Hoveder  ombinde  med  lette  Linduge  og  deres  0ren  fylde  med  Vox, 
og  ryldíer  atter  mod  Corduba.  Saracenerne  modtage  det  tilbudte  Slag,  men 
lide  Nederlag;  8000  falde,  deriblandt  Ebraus.  Altomant  med  2000  Mand 
kaster  sig  ind  i  Corduba,  men  overgiver  sig  derpaa  og  lader  sig  debe  med 
hele  sin  Trop  (25). 

Saasnart  Jamund  har  modtaget  Balams  Melding,  beshitter  han  at  dele 
sin  Hær  i  3  Afdelinger.  Den  'ene  anforer  han  selv,  og  med  ham  ere  de  4 
Guder;  den  anden  sender  han  længere  bort  under  Anfersel  af  Balam  og  Tria- 
modes;  den  tredie  lader  han  blive  til  Taarnets  Forsvar.  De  2  Korpser  fore- 
tage  0delæggcnde  Streiftog  (26).  Keiseren,  som  ^r  beskjæftiget  paa  en  anden 
Kant  af  Landet,  afsender  ved  Efterretningen  herom,  Salomon  af  Bretland  og 
Droim  af  Gaskhunia  med  30,000  Mand  for  at  iagttage  Jamunds  Bevægelser. 
De  leire  sig  ved  Bjerget  Asprement  og  udstiUe  en  Forpost  paa  10,000  Mand 
paa  den  anden  Side  af  Aasen,  hvor  de  kunne  se  Jamunds  Taarn  (27).  Jamund 
vender  netop  tilbage  fra  et  Streiftog  og  stoder  paa  disse  Speidere.  Stolende 
paa  sin  Overmagt  angriber  han  dem,  men  lider  et  frygteligt  Nederlag.  Hans 
Bannerfarer  falder,  og  han  selv  slipper  med  Ned  ind  i  Taarnet,  idet  hans  Hest 
ved  en  Ridders  Hug  deles  i  to  Dele,  saa  at  den  forreste  Del  med  Jamund 
falder  indenfor  Porten,  den  anden  udenfor  (28).  Seierherrerne  bemægtige  sig 
det  rige  Bytte,  deriblandt  de  4  prægtigt  smyklíede  Guder.  De  opreise  4  heio 
Stænger,  binde  Rendosnarer  om  Gudernes  Fodder  og  heise  dem  .snart  op, 
snart  lade  de  dem  falde  ned,  for  at  de  Hedninger,  som  maaske  ere  i  Nær- 
heden,  skulle  se  deres  liaanlige  Behandling.  De  spytte  paa  dem  og  slaa  dém 
med  Stokke  og  Stene.  Derpaa  veude  de  tilbage  til  Hovedlíorpset.  Her  beslut- 
ter  man,  at  Keiseren,  naar  hankommer,  skal  bestemme  Guderues  Skjebne  (29). 

Den  lOOaarige  Hertug  Girard  af  Burgundia  beslutter  at  kjæmpe  for 
Kristendommen  i  Spanien  og  rykker  ind  med  15,000  Mand.  Iblandt  disse  ere 
hans  4  Sonner,  Bernard,  Aemers,  Milun  og  Girai-d,  hvoraf  de  to  forste  alle- 
rede  ere  Riddere,  og  hans  to  Sostersonner,  Boz  og  Clares.  Desuden  ledsages 
han  af  en  Mœngde  unge  Mennesker,  som  endnu  ikke  have  anlagt  Ridderrust- 
ning.  Han  rykker  frem  mod  Jamunds  Taarn,  og  det  træffer  sig  saa,  at  han 
leirer  sig  for  det  netop  Natten  efter  Jamunds  Kamp  med  Speidertroppen  (30). 
Jamimd,  som  anser  Girards  Hær  for  hin  Speidertrop,  beslutter  at  hevne  sig 
og  ruster  sig  for  at  gJ0re  et  Udfald.  Girard,  som  mærker  Jians  Hensigt,  giver 
sine  Folk  Ordre  til  under  Jamunds  Angreb  at  lokke  liam  bort  fra  Taarnet  (31). 
Girard  udforer  sin  Plan,  afskjærer  efterhaanden  Jamund  fra  Taarnet  og  falder 
ham  derpaa  i  Ryggen.  Hedningerne  tabe  Slaget  og  flygte  til  Borgen  Hamne. 
Jamund  selv  kastes  af  Hesten  af  Girards  Sosterson  Clares  og  frelser  sig  med 
Nod  over  den  forbistremmende  Flod.  Girard  besætter  Taarnet  (32).  Jamund 
over0ser  sine  Riddere  med  Bebreidelser  for  dét  tabte  Slag,  og  sender  Bud  til 
Balam  og  Triamodes,  at  de  strax  sknlle  komme  med  sin  Hær  til  Undsætning. 
Da    Balam    horer    om    Jamunds   Nederlag  og    Gudernes    Tab,  bcgj'uder   han 


LXIX 


at  tabe  Troen  paa  Afguderne,  og  beder  til  de  Kristnes  Gud,  at  han  maa  blive 
dobt.  inden  han  dor  (33).  Balam  og-  Triamodes  bryde  op,  samle  store  For- 
stœrkninger  og  foreue  sig  med  Jamnnd.  Denne  erkjender  forHovdingerne  siu 
Ubesindighed  1  sit  Forhold  til  Faderen  og  hans  Raad.  Han  ordner  sin  Hær, 
som  udgjor  700.000  Mand.  De  vigtigste  Anforere  opregnes,  deriblandt  Kon- 
gerne  Magon  og  Alfriant, '  hvem  han  betror  at  vogte  Hovedbanneret  med 
100,000  Mand.  Han  nærmer  sig  Aspermeut  og  slaar  Leir  i  Dalen  neden- 
under  (34).  Droim  og  Salomon,  som  af  Speiderne  erfare  Hedningernes  Nær- 
melse.  finde  det  nodvendigt  at  sende  Underretning  til  Keiseren  for  at  paaskynde 
hans  Marsch ;  men  ingen  af  Ridderne  vil  fare  den  Færd,  da  de  anse  den  for 
uhæderlig.  Endelig  paatager  Erkebiskop  Samson  sig  Ærendet  (35).  Keiseren 
moder  Budet  paa  Yeien  og  forener  sig  med  Droim  og  Samson.  De  4  Guder 
overgiver  hau  i  Skjegers  Hænder.  •  Disse  sammenknytte  sine  Strempebaand, 
gjere  Rendesnarer  paa  dem  og  binde  dem  oin  Gudernes  Halse;  derpaa  slæbe 
de  dem  afsted  over  Bjerge  og  Klipper,  og  tilsidst  ind  i  sine  Telte,  hvor  de 
knuse  dem  med  Koller  og  dele  imellem  sig  det  Guld  og  Selv  og  de  kqstbare 
Stene,  hvormed  Guderne  haye  været  smykkede.  Men  saa  mange  ere  der  om 
det,  at  hver  kun  faar  i'/,  Penning  paa  sin  Part.  Keiseren  begiver  sig  med 
Oddgeir  danske.  Hertug  Nemes.  en  flandersk  Greve  og  Bæring  bretske  op  paa 
Bjergryggen  for  at  undersoge  Fiendernes  Stilling  (36).  Girard.  som  fra  Taar- 
net  har  seet  Jamunds  Marsch,  bryder  op  for  at  folge  ham,  og  kommer  under 
Aspermont,  netop  som  Keiseren  og  hans  Felge  har  forladt  Hæren  for  ^t 
speide  (37).  Keiseren  faar  nu  Oversigt  over  Hedningernes  Styrke  og  Stilling, 
og  nærmest  ved  sig  ser  han  Girards  Trop.  Da  han  er  uvidende  om  Girards 
Komme,  aniager  han  dem  for  Fiendens  Speidere  og  afsender  Oddgeir  med  tre 
andre  Riddere  for  at  iagttage  dem  nærmere.  Girard  sender  sine  2  Soster- 
80nner  og  2  ældste  Sonner  imod  dem.  De  kjæmpe  ferst  med  Landser,  hvor- 
ved  Oddgeir  kastes  af  Hesten,  derpaa  med  Sværd,  hvorved  den  flanderske 
Greve  bhver  saaret.  Da  endelig  Oddgeir  sporger  om  sin  Modstanders  Navn, 
opklares  Misforataaelsen  og  forvandles  til  Glæde  (38).  Girard  tilbyder  at  stiUe 
sit  Korps  under  Keiserens  Befaling;  men  denne  beder  ham  selv  kommandere 
det.  Imidlertid  er  Keiserens  ovrige  Hær  kommen  efter,  og  Keiseren  ordner 
dem  til  Kamp.  Flere  Anforere  og  Tropper  opregnes  (39).  Keiserens  Ud- 
seende  og  Rustning  beskrivcs  (40).  Keiseren  og  Paven  holde  TaJer  til  Hæren. 
Girard  tilbyder  sig  at  agere  særskilt  imod  den  fiendtlige  Hovedstyrke  (41). 
Hedningernes  forreste  Slaglinie  under  Balam  og  4  andre  Konger  brydes  af 
Huge  Jarl,  RoUant,  Oddgeir  og  Jævningeme  (42).  Girard  angriber  Hednin- 
gernes  hoire  Flei  (43).  Oddgeir  og  Amketil  af  Normandi  S0ge  at  komme  i 
Haandgemæng  med  Jamund,  men  maa  trække  sig  tilbage  (44).  Efterat  Slaget 
har  varet  fra  Morgen  til  Aften.  ophorer  Kampen.  En  halv  Mil  er  Jorden  al- 
deles  bedækket  med  Lig  af  Mænd  og  Heste  og  med  Rustninger.  Af  de  Kei- 
serlige  ere  2  Konger  og  over  40  Grever  og  Hertuger  blandt  de  Faldne  (45). 
De  Ki-istne  holde  om  Natten  Yagt  tilhest  i  fuld  Rustning'  paa  Valpladsen  for 
ikke  at  overramples.  Balam  raader  Jamund  til  at  trække  sig  tilbage  eller 
overgive  sig;  men  Jamund  stoler  paa  Overmagten  (46).  Ved  Dagens  Frem- 
brud  fornyer  Jamund  Kampen  og  angriber  de  4000  Mand,  som  have  holdt  Yagt 
paa  Yalpladsen.  Oddgeir  opsoger  Keiseren.  melder  ham  Sagernes  Stilling  og 
raader  ham  til  at  væbne  alle  de  unge  Mænd  og  Tjenere,  som  ere  i  Leiren. 
Keiseren  giver  Ordre  derom  til  Leiren  og  r}'kker  med  Hovedhæren  frem  par 

')  Ealdes  senere  Asperant. 


LXX 


Kamppladsen,  Ridder  Samson  fælder  Kong  Bordant  og  bemægtiger  sig  Luren 
Olifant,  men  falder  selv  for  Jamund,  der  hænger  Olifant  om  sin  Hals  (47). 
Hertug  Girard  giver  en  Del  of  sit  Korps  Ordre  til  at  sidde  af  Hestene  for 
bedre  at  komme  frem  over  de  Faldne,  og  angriber  imidlertid  selv  med  2000 
Ryttere.  Da  Fodfolket  kommer  til,  kaste  de  den  fiendtlige  Linie  og  trænge 
frem  til  Hovedbanneret,  som  er  betroet  til  Kongerne  Magon  og  Asperant. 
Dlsse  ílygte  ud  afSlaget  uden  at  gjore  Melding  tilJamund,  og  vende  tilbage  til 
Afrika.  Girard  erobrer  Mærket  og  .jager  Foi'svarerne  paa  Flugt  (48).  Keise- 
ren  og  Jamund,  der  endnu  ere  uvidende  om  Girards  Kamp,  staodse  en  Stund 
Slaget,  medens  Kampen  fortsættes  enkeltvis  af  nogle  Faa,  der  ride  frem  foran 
Linierne.  Jamunds  Frænde  Triamodes  fælder  Hertug  Milun,  men  falder  selv 
for  Miluns  Broder  Bæring  (49).  Enkeltkampen  fortsættes,  og  en  anden  af 
Jamunds  Frænder  falder.  Jamund  S0ger  forgjœves  Trest  hos  Bolam  ogderpaa 
begynder  han  atter  Slaget  (50).  En  Ridder  melder  Jamund,  at  Hovedbanneret  er 
uedhugget  og  de  to  Konger  ílygtede.  Jaraund  sender  friske  Tropper  mod 
Keiseren,  under  Anfarsel  af  Kongerne  Salathiel  og  Rodan.  Mange  Franker 
falde  for  Salathiels  Kelle  og  forgiftede  Pile;  men  han  fældes  endelig  af  Odd- 
geir  danske,  og  Rodan  falder  for  Hertug  Nemes  (51).  Der  sker  atter  Ophold 
i  Sla'get.  Af  Keiserens  Hær  leve  endnu  30,000  Mand.  En  saaret  ogblodstænkt 
Ridder  melder  Keiseren,  at  Girard  har  slaaet  den  fiendtlige  Bannerfylking 
og  nedhugget  Banneret  (52).  Iraidlertid  ankomme  fra  Leiren  de  unge  Mœnd, 
eom  have  faaet  Opfordring  til  at  deltage  1  Karapen,  samt  Tjenere,  Kokke  og 
Mundskjænke,  anfarte  af  Keiserens  Pager  Estor,  Oturi,  Engeler  og  Grelent. 
De  væbne  sig  med  de  Faldnes  Rnstninger  og  Vaaben  og  gjöre  et  yoldsomt 
Angreb  paa  Hedningerne.  Fortvivlet  giver  Jaraund  Ordre  til  Tilbogetog;  men 
paa  den  anden  Side  angribes  han  af  Girard,  og  paa  en  tredie  Kant  moder  han 
Keiseren  (53).  Da  Jamund  ser,  at  han  er  omringet,  soger  han  at  slaa  sig 
igjennem,  og  undkoramer  selv  fjerde.  Keiseren  selv  tilligemed  RoUant,  Odd- 
geir,  Nemes  og  4  Vaabendragere  forfelge  ham.  Da  En  af  Jamunds  F^lge 
bliver  noget  tilbage,  standser  ogsaa  Jamund  for  at  forsvare  hám,  men  maa 
atter  flygte  forfulgt  af  Keiseren.  Ved  dette  Ophold  blive  de  2  af  Jamunds 
F0lge  dræbte,  og  den  tredie,  Balam,  fanget  af  sin  garale  Bekjendt  Nemes. 
RoUant  bemægtiger  sig  iraidlertid  Neraes's  Jinrtige  Hest  og  sætter  efter  Keise- 
ren  og  Jamund  (54).  Jaraund  fortsætter  Flugten  forfulgt  af  Keiseren;  raen 
Jamunds  Hest  er  den  hurtigste.  Da  Jamund  kommer  til  en  Kilde.  lægger  han 
Sværdet  ned  og  tager  Hjelmen  af  Hovedet  for  at  drikke.  Imidlcrtid  indhenter 
Keiseren  ham  og  kommer  iraellem  Jamund  og  hans  Vaaben.  Han  tiUader  ham 
dog  at  tage  dem  Igjen,  og  efter  en  Ordvexling  begynde  de  at  kjæmpe.  Ja- 
mund  saares,  men  angriber  desto  hidsigere,  og  Keiseren  udmattes  mere  og 
mere.  Da  Jaraund  faar  se  de  raærkværdige  Stene  i  Keiserens  Hjelm,  skjonner 
han,  at  Keisercn  ikke  kan  dræbes,  saalænge  han  har  den  paa.  Han  faar  ende- 
lig  Tag  i  Hjelmbaandene,  og  lidt  efter  lidt  glider  Hjelme'n  af  Keiserens  Hoved. 
Keiseren  holder  fast  i  Baandene  paa  den  anden  Side;  men  tilsidst  er  Jamund 
nærved  at  vriste  Hjelraen  fra  ham.  Nu  komraer  RbUant  tii.  Da  Jaraund  ser 
ham,  hœver  han  Sværdet  for  at  klave  Keiserens  blottede  Hoved;  men  RoUant 
knuser  hans  opl^ftede  Arm  raed  Sturapen  af  en  Spydstage,  saa  Jamunds  Sværd 
falder  ned,  og  klever  derpaa  lians  Hoved  til  Tænderne  (55),  Kciseren  takker 
RoUant.  Denne  bemægtiger  sig  Jaraunds  Hest,  Sværd  (Dyrumdale)  og  Lur 
(Olifant).  Imidlertid  komme  de  0vrige  efter;  de  give  Keiseren  Vand  og  terre 
Blodet  af  hans  forrevne  Ansigt,     Derpaa  tildække  de  Jaraunds  Legeme  med  et 


LXXI 


Skjold.  Keiseren  priser  Jamnnds  Heltemod  (56).  Keiseren  vender  tilbage  og 
gaar  ind  i  Jamnnds  prægtige  Telt.  Teltet  beskrives.  Keiseren  og  Paven  til- 
bringe  Natten  der.  Næste  Dag  lader  Keiseren  Præsteme  besprænge  Trop- 
peme,  Teltet  og  alle  de  Ting^  som  Hedningeme  have  havt  underHænder,  med 
Vievand.  Medens  Keiseren  sidder  tilbords,  forestiUe  Nemes  og  Oddgeir  Balam 
for  ham  og  beder,  at  han  maa  blive  debt.  Paven  deber  ham  selv  i  en 
dertil  opkastet  Brend,  og  giver  ham  Navnet  Vitaclin  efter  en  af  Keiserens 
forrige  Hovdinger.  Keiseren  lefter  ham  op  af  Bronden  og  iforer  ham  Klæ- 
deme.  Girard,  der  har  fortsat  Forfolgelsea  til  Morkets  Frembrud,  forer  sin 
stærkt  sammensmeltede,  Ti-op  tilbage  tíl  Taarnet  (57). 

Medens  Kong  Agulandus  sidder  i  Borgen  Frisa  (Vis&?)  i  Afrika  og  leger 
Tavl  med  Kong  Bordant,  komme  de  to  ílygtede  Konger  Magon  og  Asperant 
berette  om  sit  Nederlag  og  sin  Flugt,  men  vide  Intet  at  melde  om  Jamunds  Skjebne. 
Agulandus  lader  dem  gribe  og  befaler,  at  hans  Hovdinger  skulle  idemme  dem 
Straf  (58).  Havdingerne  ere  uenige,  idet  Flygtningerhes  Frænder  soge  at  faa 
dem  frikjendte  eller  Dommen  udsat,  men  de  Voldsomste  fordre  0ieblikkelig 
Henrettelse.  De  Sidste  bringe  ved  Trnsler  det  andet  Parti  til  Taushed,  hvor- 
paa  Madequin  og  Ulien  melde  Agulandus,  at  de  to  Konger  ere  demte  til  at 
senderslides  af  Heste  og  parteres.  Dommen  fiúdbyrdes  (59).  Næste  Dag  an- 
kommer  Ridder  Valdibran  med  1000  saárede  Flygtninger  fra  Slaget  og  for- 
tæller  om  Tabet  af  Guderne  og  om  Hærens  Skjebne  indtil  det  sidste  Neder- 
lag,  hvorfra  han  veed  at  Jamund  er  ílygtet  selv  Qerde ;  men  om  han  lever 
endnu,  veed  han  ikke.  Agulandus  indskiber  sin  Hær  íil  Spanien,  og  lander 
ved  Mundingen  af  den  Flod,  som  gjennemstremmer  Dalen  ved  Asperment. 
Dronningen  efterlader  han  paa  Skibene;  selv  slaar  han  Leir  paa  Land  og 
deler  sin  Hær  i  5  Afdelihger  (60).  Medens  Keiseren  og  Paven  sidde  i  Jamunds 
Telt  uden  at  vide  noget  ora  Agulandus's  Landing,  træder  Vitaclin  (Balam)  ind 
og  beder  Keiseren  om  en  hemmelig  Samtale  med  ham  og  Paven.  Han  viser 
dem  nu  en  Egenskab  ved  Teltet,  som  de  for  ikke  have  bemærket,  nemlig  at 
der  oppe  under  Teltknapperne  er  en  Gulddrage  med  et  Speil,  hvori  man  kan 
se  de  Begivenheder,  der  forefalde  i  Omegnen.  Deri  se  d^  nu  Agulandus'a 
Landing.  Keiseren  lader  slrax  Hertug  Girard  hente,  og  efter  at  have  kompli- 
ménteret  ham  for  hans  Bedrifter,  viser  han  ham  Speilet.  Vitaclin  giver  nu 
efter  Speilets  Anvisning  Besked  om  Agulandus's  5.  Korpser  og  deres  Forere: 
Madequin ;  Acharz  fra  Amílor  med  Manuel ;  Kalades  af  Orfanie  ftied  Floriades ; 
Eliadas  med  Pantalas:  Agulandus  selv  (61).  Girard  raader  Keiseren  til  at 
gjore  alle  de  unge  Mænd  til  Riddere.  Han  antager  Forslaget  og  anmoder 
Paven  om  ogsaa  paa  sin  Side  a;t  samle  Tropper.  Paven  forlader  Leiren  for  at 
opfylde  hans  Forlangende.  Keiseren  slaar  alle  ^e  vaabendygtige  unge  Mænd 
til  Riddere  og  giver  dem  adelige  Rettigheder,  hvorimod  de  love  ham  Lydighed 
og  Kamp  for  Kristendommen.  Anferselen  over  dem  giver  han  sin  Sestersen 
Rollant.  Girard  vender  tilbage  til  Taarnet  og  beslutter  ogsaa  at  give  sine 
unge  Mænd  Ridderslaget.  Sine  to  yngste  Sonner  sender  han  til  Keiseren  med 
Anmodning  om  at  slaa  dem  til  Riddere.  Keiseren  opfylder  hans  0nske  og 
giver  dem  Sværd,  Rustning  og  Forlening  (62).  Paven  kommer  tilbage  med 
den  samlede  Forstærkning,  hvorpaa  Keiseren  bekjendtgjor  for  Hæren  Agulan- 
dus's  AnkomPt,  og  anmoder  Paven  om  at  holde  Messe  næste  Dag.  Om  Mor- 
genen  holder  Paven  Messe,  og  hele  Hæren  nyder  Sakramentet  og  faar  Absola- 
tion,  hvorefter  Paven  fremtagcr  det  medbragte  hellige  Kors  og  velsigner 
Tropperne.      Keiseren    deler    sin    Hær   i    5    Korpser    og    beskikker   Anf^rere. 


LXXII 

Derefter  paalægger  lian  Oddgeir  danske  at  liolde.0ie  me4  Rollant,  om  lians 
ubændige  Mod  skulde  bringe  hans  Liv  i  Fare  (63).  Agulandus  undres  over, 
at  Jamund  ikke  lader  here  fra  sig.  Efter  eu  Hevdings  Raad  sender  han  Kon- 
gerne  Ulien  og  Galinger  gamle  til  Keiseren  for  at  kræve  Skat  og  Underkastelse. 
Galinger  skal  bruge  Overtalelser  og  Ulien  Trusler,  om  det  behoves.  Gesand- 
terne  træffe  Keiseren  tilhest,  idet  han  er  færdig  med  Opstillingen  af  Hæren, 
og  Galinger  fordrer  nu  i  Agulandus's  Navn :  1)  de  4  Hovedguder  hele.  og 
ubeskadigede,  2)  en  Skat  af  1000  Heste  belæssede  med  Guld  og  Salv  samt 
3)  ligesaa  mange  smukke  Piger,  4)  at  Keiseren  barfodet  og  i  ydmyg  Dragt 
ekal  indfmde  sig  hos  Agulandus,  lægge  sin  Krone  i  hans  Skjad  og  knælende 
give  sig  i  hans  Vold:  Hertil  svarer  Keiseren :  1)  at  han  aldrig  vil  lægge  sin 
Ære  og  sin  Krone  i  Agulandus's  Skjod,  2)  at  saa  mcget  Guld  og  Solv  íindes 
ikke  i  hans  Eie,  3)  at  de  unge  Piger  ere  forvarede  i  faste  Borge  langt  derfra, 
og  at  ^et  desuden  er  utilborligt  at  give  dem  i  Hedningernes  Vold,  og  4)  at  de 
4  Afguder  ere  blevne  seiiderknuste  af  Skj0ger.  Ulien  truer  nu  med,  at  Agu- 
la-ndus  skal  f0re  Keiseren  i  Jernlænker  med  sig  til  Rom,  hvor  han  vil  krone 
sin  S0n  Jamund,  og  til  Slutning  gjentager  han  utaalmodig  Fordringen  paa 
Skat.  Keiseren  beder  dem  da  vente  et  Oieblik,  medens  han  sporgef  sine  Mænd 
tilraads,  og  begiver  sig  til  sit  Telt.  Efter  Girards  Raad  ladcr  han  hente  Ja- 
munds  Hoved  med  Hjelm  og  hoire  Arm  med  Guldring,  og  tilkalder  Gesand- 
terne  for  at  modtage  Skatten.  Fornoiede  træde  de  nærmére,  mcn  maa  nu 
modtage  disse  4  Ting  at  lægge  i  Agulandus's  Skjod  (64).  Da  Galinger  og 
Ulien  nedslagne  vende  tilbage  og  passere  Hedningernes  Hærafdelinger,  mod- 
tages  de  med  Sp0rgsmaalene:  „Hvorledes  lever  den  tykke  Karl  Magnus,  har 
han  sendt  os  vore  Guder?  Have  de  Kristne  underkastet  sig  vore  Love?  Gik 
den  strenge  Konge  gladelig  ind  paa  at  betale  Skatten,  'eller  hvorfor  ere  I  saa 
faa  i  Folge?  Vare  ikke  Hestene  færdige?  Hvor  ere  de  smukke  Piger?  Vore 
unge  Mænd  glæde  sig  til.deres  Favnetag."  Gesandterne  opirres  ved  disse 
Sp0rgsmaal,  •  der  lyde  som  Spot,  men  bringe  Sp0rgerne  til  Taushed  ved  at 
vise  dem  Jamunds  Hoved.  Endelig  ankomnie  de  til  Hovedkvarteret  og  frem- 
træde  for  Agulandus,  der  opfordrer  dem  til  hoit  og  lydeligt  at  berette  Udfaldet 
af  deres  Ærinde.  Forst  melder  Galinger,  at  Keiseren  har  lovet  at  komme, 
men  kun  for  at  holde  Slag.  Da  dernæst  Agulandus  sporger  om  Skatten, 
fremtager  Ulien  Jamunds  Hoved  og  kaster  det/  for  Agulandus's  Fedder,  „og 
til  ydermere  Bekræftelse,"  siger  han,  „bærer  Galinger  der  din  Sons  Arm." 
Agulandus  falder  besvimet  ned  af  sin  Throne.  Da  han  kommer  til  sig  selv, 
6p0rger  han  efter  sine  4  Guder,  derpaa  om  Keiseren  og  hans  Styrke^  Galin- 
ger  fortæller  om  Keiserens  Udseende,  og  hvad  han  har  h0rt  om  de  Kristnes 
Gud.  Agulandus  tager  Sonnens  Hoved  i  sit  Skjod.  Stor  Sorg  i  Hedningernes 
Leir  (65).  ICfter  Gesandternes  Afsked  giver  Girard  Keiseren  Raad  med  Hen- 
syn  til  Slaget;  selv  vil  han  angribe  der,  hvor  Leilighed  gives.  Keiseren  giver 
Tropperne  Signal  til  at  soge  sine  anviste  Poster.  Paven  rider  frem  med  et 
stort  Folge  og  det  hellige  Kors.  Da  hans  Riddere  n^dig  ville  bære  dette, 
fordi  de  onske  at  déltage  i  Karapen,  træder  Erkebiskop  Turpin  frem  i  fuld- 
stændig  Ridderrustning  og  tager  imod  det,  hvorpaa  han  strax  begiver  sig  hen 
i  forrestc  Slaglinie  til  RoIIant  og  Oddgeir,  der  modtage  Korset  raed  Ærbadig- 
hed.  I  dette  Oieblik  sendes  efter  St.  Jakobus's  Bdu  Keiseren  Hjælp  fra  Hira- 
melen,  idet  3  Riddere  i  skinnende  Rustninger  og  paa  hvide  Heste  fare  ned  af 
Fjeldet  Asprement  og  tage  Plads  i  RoIIants  forreste  Linie  vcd  Siden  af  Odd- 
geir  danske.     Paa  Oddgeirs  Sp0rgsmaal  nævne  de  sig  Georgius,  Dcmitrius  og 


Lxxm 

Mercnrius.  Da  de  love.  at  Rollant  aldrig  skal  fele  Frygt  i  sit  Hjerte,  beder 
Oddgeir  dem  at  beskytte  Rollant.  RoUant,  som  horer  deres  Samtale,  tager 
Plads  imellem  dem  (66).  Hedniugernes  l'orste  Slaglinie  rykker  imod  dem  an- 
fort  af  Madequin,  der  rider  frem  for  Fronten  for  at  udfordre  Frankerne.  Paa 
Opfordring  af  Georgius  rider  RoUant  imod  ham  og  fælder  ham  med  Dyrum- 
dale.  hvorpaa  Oddgeir  og  de  11  Jævninger  komme  til,  ogSlaget  bliver  almin- 
deligt.  Da  Turpin  kommer  med  det  hellige  Kors,  forfærdes  Hedningerne,  saa 
at  deres  Slaglinie  oþloser  sig  (67).  Hertug  Girard,  der  imidlertid  har  væbnet 
sin  Trop,  marscherer  bagom  Keiserens  Hær  for  fra  hoire  Side  at  naa  frem  lil 
Agulandus's  Hovedbanner.  I  en  Skov  steder  han  paa  Agulandus's  Forposier, 
der  trække  sig  tilbage  til  Agulandus.  Da  han  bliver  urolig  ved  denne  Efter- 
retning,  lover  Ulien,  at  han  med  20,000  Mand  skal  fælde  hele  Girards  Trop, 
inden  Solen  daler;  holder  han  ikke  sit  Lefte,  maa  hans  Sporer  sættes  bag- 
vendte  paa  ham,  Toppen  borttages  af  hans  Hest.  og  han  selv  blive  en  Gjen- 
stand  for  Haan.  Agulandus  lover  ham  til  Gjengjeld  Spaniens  Rige  som  Arv 
efter  Jamund.  Da  Girard  ser  deres  Marsch,  danner  han  en  tætshittet  fast 
Kolonne  og  lykker  fremad.  I  Begyndelsen  indskrænker  hans  Trop  sig  til 
under  Fremrykningen  at  fælde  dc  nærmeste  Angribere ;  men  endelig  giver  han 
Ordre  til  almindeligt  Angreb,  og  Hedningeme  lide  fuldstændigt  Nederlag. 
Ulien  maa  efter  tapper  Modstand  trække  sig  tilbage  med  Levningeme  af  sin 
Trop  (68).  Efterat  RoUant  har  adsplittet  Madequins  Slaglinie,  angriber  han 
anden  Linie,  der  anfores  af  Acharz  af  Amflor.  Denne  gjor  kraftig  Modstand. 
Imidlertid  rykker  Keiserens  anden  Linie  fremad  i  Stilhed,  anfort  af  Kong 
Salomon  og  Grev  Huge.  Da  de  hore  Kamptummelen,  rider  Grev  Huge  forud 
med  1000  af  de  bedste  Riddere  og  trænge  kjæmpende  frem  tíi  Oddgeir  danske. 
Jledens  Kampen  raser  voldsomst,  kommer  Turpin  med  Korset,  og  dette  gjor 
atter  Udslaget,  idet  Hedningeme  lammes  af  Forfærdelse;  og  da  de  ligeledes 
se  Salomons  Korps  nærme  sig,  opleses  deres  Slaglinie  i  vild  Flugt.  Anforeren 
Acharz  og  de,  der  ikke  ere  faldne  eller  jagede  tU  Skov  og  Fjeld,  optages  af 
tredie  Slaglinie.  Under  Forfelgelsen  adspredes  Frankeme  noget.  Rollant,  de 
11  Jævninger,  Oddgeir  og  Hage  og  en  Del  af  de  Tappreste  ere  forud  for  de 
Ovrige,  og  da  de  stede  paa  Agulandtis's  tredie  Slaglinie  nnder  Kalades  af 
Orfanie,  angribe  de  strax.  De  lide  stort  Tab  ved  Hedningemes  forgiftede 
Pile,  især  miste  de  mange  Heste ;  men  nu  kommer  Salomon  til  med  4(XX)  Mand 
og  skaflFer  dem  Heste  fra  fældede  Hedninger.  Paa  Rollants  Opfordring  bane 
de  unge  Riddere  Grelent,  Estor,  Bæring  og  Othun  sig  Vei  ind  til  Hedningeraes 
Banner  og  nedhugge  det;  Grelent  fælder  Kalades.  Rollant  selv  trænger  frem 
til  Acharz  og  fælder  ham.  Da  Oddgeir  har  tabt  RoUant  af  Syne,  hugger  han 
sig  med  Huge  igjennem  Trængselen  og  íorener  sig  med  Roilant.  I  dette  0ie- 
blik  kommer  Turpin  med  Korset  og  de  tre  Guds  Riddere;  da  begynde  Hed- 
ningeme  at  vige  og  tage  omsider  Flugten.  En  Levning  af  dem  optages  af 
Ijerde  Slaglinie  under  Eliadas  (69).  Da  RoUant  har  naaet  Agulandus's  fjerde 
Linie,  ere  mange  af  hans  Folk  faldne,  og  de  fleste  Gjenlevende  saarede  og 
udmattede,  hvorfor  han  sender  en  Ridder  tU  Keiseren  for  at  forlange  Forstærk- 
ning.  Imidlei'tid  ordner  han  sine  adspredte  Folk  og  angriber,  med  Oddgeir 
og  Huge,  i  Spidsen  for  de  unge  Riddere.  Under  Kampefi  kommer  forst  Sa- 
lomon  til,  dernæst  Droim.  Der  falde  mange  paa  begge  Sider,  og  de  af  Fran- 
kerae,  der  have  deltaget  i  Kampen  fra  Morgenen  af,  bUve  meget  udmattede. 
Men  nu  kommer  Turpin  med  Korset  og  de  tre  Riddere,  hvorpaa  Hedningerae 
vende  sig  paa  Flugt.    F^rend  EUadas  flygter,  fælder  han  en  af  Jævningeme, 


LXXIV 

men  saares  aí  RoUant.  Frankeme  forfelge  de  Flygtende  med  saadan  Hidsig- 
hed,  at  Hestene  styrte,  hvorefter  de  fortsætte  Forfolgelsen  tilfods  og  sammen- 
dríve  og  omringe  en  Flok  Hedninger;  men  de  kunne  ikke  angribe  for  Udmat- 
telse,  og  Hedningeme  vove  heller  ikke  noget  Ajigreb.  Imidlertid  har  Rollants 
Bud  meldt  Keiseren  Stillingen,  da  han  forlod  Kamppladsen,  og  hvad  der  til 
da  var  udrettet.  Keiseren  takker  Gud  og  St.  Jacobus  og  drager  forud  med 
5000  Mand,  idet  han  befaler  Bannerforeren  Fagon  at  felge  efter  med  Hoved- 
banneret.  Da  Keiseren  kommer  i  Nærheden  af  Rollant,  forener  denne  sig  med 
ham,  og  Hedningeme  flygte.  Keiseren  spoger  med  Rollant  over  hans  Uvirk- 
somhed,  men  erkjender,  at  han  har  Grund  til  at  være  træt.  Næste  Dag  vil 
Keiseren  selv  foretage  Angrebet  (70).  Ulien  kommer  ydmyget  tilbage  fra 
Kampen  mod  Girard  og  undskylder  sig  for  Kong  Agulandus;  kun  3000  ere. 
tilbage  af  hans  20,000.  Agulandus  gj0r  ham  bitre  Bebreidelser.  Derpaa  kom- 
mer  den  saarede  Eliadás  tilbege  med  3000  Mand,  Levningerne  af  hans  50,000. 
Han  raader  Agulandus  til  at  udstiUe  stærke  Forposter  paa  alle  Kanter  af 
Leiren  for  ikke  at  overrumples  om  Natten.  Agulandus  har  endnu  næsten 
100,000  Mand.  Kong  Amusten,  der  af  Forbitrelse  o^'^r  sine  Frænder  Magons 
og  Asperants  grusomme  Henrettclse  længe  har  havt  Forræderi  i  Sinde,  gj0r 
nu  Aftale  med  sine  Folk;  derpaa  træder  han  frem  for  Agiilandus  og  tilbyder 
sig  at  overtage  Vagten  paa  Veien  til  S0en,  for  at  ikke  Frankerae  skuUe  af- 
skjære  dem  fra  Skibene.  Agulandus  modtager  Tilbudet,  hvorpaa  Amusten 
strax  bryder  op  med  sin  Hær.  Saasnart  Slaget  om  Morgenen  er  begyndt, 
gaa  de  ombord,  opbrænde  de  efterladte  Skibe  og  seile  med  Dronningen  tilbage 
til  Afrika.  Efter  hans  Afsendelse  opstiUer  Agulandus  3  andre  Hærafdelinger 
til  forskjellige  Sider  og  tilbringer  selv  Natten  ved  Hovedbanneret,  som  er  be- 
skyttet  af  tredobbelte  Vagter  (71).  Keiseren  og  alle  hans  Mænd  blive  holdende 
til  Hest  om  Natten.  Ved  Daggry  monstrer  Keiseren  sine  Folk;  han  har  kun 
30,000  tilbage,  og  blandt  dem  mange  saarede ;  tre  af  Jævningerne  ere  faldne. 
Keiseren  vil  begynde  Angrebet  med  4000  udvalgte  Riddere  og  beder  llollant 
at  hvile  saa  længe ;  men  denne  forsikrer,  at  han  er  fuldkommen  iidhvilet. 
Turpin  beder  Paven  at  bære  Korset,  da  ha;i  selv  0nsker  at  deltage  i  den  af- 
gj0rende  Kamp.  Ferst  angriber  Keiseren  Gundruns  Korps,  og  strax  indfinde 
8ig  ogsaa  de  tre  Guds  Riddex-e.  Keiseren  trænger  frem  til  Gundrun  og  fælder 
ham.  Hedningerne,  som  kjende  Keiseren,  angribe  ham  nu  fra  alle  Kanter  og 
fælde  Hesten  under  ham.  Han  reddes  af  Bæring  bretske,  hvorefter  der  bliver 
et  Ophold  i  Slaget.  Hedningerne,  som  mene,  at  Frankerne  tabe  Modet,  an- 
gribe  paany  med  stor.Hidslghed  og  Fremgang,  indtil  Paven  kommer  med 
Korset,  hvilket  atter  gj0r  Vending  i  S]aget,  og  Hedningeme  fældes  eller  ad- 
splittes.  Dernæst  kommer  Keiseren  til  den  anden'Slaglinie  underMoadas  (72). 
Hertug  Girard,  der  med  sin  Trop  om  Natten  har  holdt  en  liden  Dal  besat  1 
Nærheden  af  Agulandus's  Hovedbanner,  sammenkalder  om  Morgenen  Under- 
anf0rerne  og  befaler,  at  400  af  de  stærkeste  og  bedst  bevæbnede  Folk  skuUe 
stige  af  Hestene  og  shitte  sig-  tæt  sammen  med  Skjoldene  over  Hovedet,  i  fod- 
side  Brjmjer  og  med  fældede  Spyd,  at  Rytterne  skulle  omgive  dem  i  en  Halv- 
cirkel,  og  at  de  saaledes  skulle  rykke  op  ad  Hoien  imod  den  Klippe,  livorpaa 
Agulandus's  Mærke  er,  men  kun  bruge  sine  Vaaben  mod  de  nærmeste  Angri- 
bere,  og  ikke  bryde  sin  StiUing.  Agulandus  antager  dem  f^rst'  for  Amusten 
pg  hans  Korps;  men  Ulien  gjcnkjender  dem  fra  Gaarsdagen,  og  han  sendes 
imod  dem  med  20,000  Mand.  Efterat  han  forgjæves  har  fors0gt  at  standse 
4eres  Marsch  og  bryde  deres  Linie,  trækker  han  sig  tílbagetil  Moadas's  Korps. 


LXXV 

Da  Hertugen  har  naaet  op  under  Klippen,  lader  han  alle  Rytterne  stige  jif 
Hestene.  hvorpaa  de  tause,  med  SVjoldene  over  sig  og  fældede  Landser,  be- 
gynde  Opstigningen.  Denne  foregaar  nied  Besværlighed  og  under  Kamp,  og 
Mange  falde  paa  begge  Sider  (73).  Paa  den  anden  Side  af  Klippen  er  Keise- 
ren  indviklet  i  en  blodig  Kamp  med  Moadas's  Korps.  Oddgeir,  Nemes,  Salo- 
mon  og  Bæring  bretske  bryde  ind  i  de  fiendtlige  Rækker;  men  Hestene  fældes 
under  dem,  saa  de  maa  værge  sig  tilfods,  indtil  RoUant  med  500  Riddere 
trænge  ind,  tage  Oddgeir  og  hans  Folge  imellem  sig  og  skaffe  dem  derpaa 
Heste  ved  at  fælde  nogle  fiendtlige  Riddere.  Keiseren,  som  imidlertid  har 
fældet  Kong  Abilant,  blæser  nu  i  sin  Lur.  Da  hans  Bannerferer  horer  det, 
rykker  han  frem  til  Undsætning  med  1000  Mand  og  overlader  iBanneret  til  sln 
Frænde  Remund.  Fagon  angriber  med  Voldsomhed  Hedningemes  ene  Floi  og 
bringer  den  strax  1  Uorden  og  siden  paa  Flugt,  efier  at  han  har  fældet  Moa- 
das.  L^lien,  som  forgjæves  soger  at  standse  de  Flygtende,  falder  omsider'  for 
Riker.  I  dette  Oieblik  komraer  Paven  med  Korset  og  de  tre  Guds  Riddere, 
hvorpaa  Hedningerne  dels  adsprede  sig,  dels  trænge  sig  sammen  om  Agulan- 
dus's  Hovedbanner.  Keiseren  er  nu  kommen  op  nnder  Klippen  paa  den  ene 
Side,  medens  Glrard  har  begyndt  at  bestige  den  paa  den  anden  Side  (74). 
Da  Agulandus  ser,  at  han  er  omringet,  drager  han  sit  Sværd  og  forlader 
Mærket  for  at  blande  sig  i  Striden,  hvorpaa  Girard  trænger  frem  til  Mærket 
og  nedhugger  det  efter  en  Iieftig  Kamp.  Fortvivlet  soger  Agulandus  nu  at 
undkomnie  paa  Veien  til  Risa,  men  standses  ved  et  bredt  Dige,  hvorpaa  han 
atter  vender  sig  mod  Kamppladsen.  Girard  forfelger  ham  ferst  med  en  stor 
Flok,  cg  Keiöeren  felger  efter.  Hedningeme  stiifile  om  Agulandus  for  at  for- 
svare  ham:  men  da  Hesten  fældes  under  ham,  opfordrer  han  sine  Folk  til  at 
S0ge  Frelse  ved  Flugten :  selv  vil  han  falde  med  sine  Venner.  Kjæmpende 
tilfods  fælder  han  mangen  brynjeklædt  Ridder,  indtil  Keiseren  kommer  til. 
Nu  falder  hele  Agulandus's  Felge,  hvorpaa  Keiseren  lader  Kampen  standse  og 
byder  Agulandus  at  antage  Kristendommen.  Han  afSlaar  det  og  opfordrer  de 
Kristne  til  Angreb.  Klares  saarer  ham  med  et  Spyd,  og  Girard  klover  hans 
Skulder,  hvorpaa  Rollant  afhugger  hans  Hoved.  De  Kristne  oplefle  Seiers- 
skiig  (75).  Da  Slaget  er  endt,  forsvinde  de  tre  Guds  Riddere.  Keiseren  tak- 
ker  Gud  og  St.  Jakobus  for  deres  underfulde  Bistand.  Da  Hæren  har  hvilet, 
lader  lian  de  faldne  Kristne  begrave.  Derefter  reiser  han  omkring  i  Spanien, 
befæster  Kristendommen  og  genopferer  Kirker  og  Klostre  (76). 


Karl  Magnus  har  været  paa  Hærtog  i  Spanien  tre  Aar  og  beleirer  siden 
Staden  Nobilis  uden  Held.  Under  denne  Beleiring  indtræffe  Sendebud  fra 
Frankrige,  som  melde,  at  Saxernes  Konge  Guitalin  har  gjort  Indfald  i  hans 
Lande,  brændt  Staden  Keln  og  dræbt  Biskop  Peter.  Kongen  ytrer  for  RoUant, 
at  han  aldrig  bhver  glad  fer  denne  Skam  og  Skade  er  hævnet.  RoUant  er- 
klærer,  at  han  ikke  for  alt  Verdens  Guld  vil  forlade  den  Stad,  de  nu  beleire, 
f0r  dcn  er  indtagen.  Ærgerlig  slaar  Kongen  hans  Xæse  til  Blods.  For  denne 
Fornærmelse  havde  Kongen  kommet  til  at  b^de  haardt,  hvis  ikke  Roliant 
havde  taget  Hensyn  til  Slægtskab  og  den  kongelige  Værdighed,  Rollant  bliver 
efter  for  at  fortsætte  Beleiringen,  Kongen  derimod  rykker  op  med  sin  Hær  og 
kommer  til  Keln,  hvor  han  tilbringer  en  lystig  Jul  (1).  Trettende  Dag  Jul 
efter  Aftensmaden  kundgj0r  Kongen.  sin  Hensigt  den  felgende  Dag  at  drage 
overRin  for  med  Falke  at  gjore  Jagt  paa  Traner.  Svaner,  Gjæa  og  andre  Fugle  \ 


LXXVI 

Saxerkongens  Land.  Hertug  Nemes  fraraader  ham  dette,  men  til  ingen  Nytte. 
En  Speider  i  Hæren  iler  afsted  og  underretter.Kong  Guitalin  om  denne  Plan. 
Efter  fyrst  at  have  betvivlet  Sandheden  af  dette,  byder  Guitalin  tilsidst  30 
Tusinde  Sajcere  at  skjule  sig  i  Skoven  Trabia  (Trobat),  for  der  at  tage  Karl 
Magnus  til  Fange  (2).  Ved  Daggry  staar  Karl  Magnus  op,  liai-er  Messen  og 
drager  derpaa  med  Tiisinde  Riddere  over  Rin,  hvorefter  de  stige  af  sineHeste, 
lade  sine  Falke  flyve  op  og  fange  mange  Slags  Fugle.  Imidlertid  kommer 
Kong  Guitalin  henimod  Middag  med  sin  Hær  over  dem,  han  bliver  rigtignok 
kastet  af  Hesten  af  Karl  Magnus,  og  hans  bedste  Ven  Amalun  fældes  afHertug 
Nemes,  og  det  ser  en  Stund  misligt  ud  for  ham,  dog  faar  han  en  ny  Hest 
under  sig  og  opretiiokles  af  sin  overlegne  Magt.  Han  opmander  nu  sine  Folk 
til  kjækt  Angreb  og  foreliolder  dem,  at  de  for  stedse  ville  blive  til  Spot  og 
Latter  for  Karl  Magnus,  dersom  de  nu  med  hans  ringe  Styrke  lade  ham  slippe 
af  Hænderne  paa  sig  (3).  Hertug  Nemes  raader  nu  Kongen  til  at  trække  sig 
tilbage  til  en  Borg  i  Nærheden.  Dette  Raad  bliver  fulgt,  og  ved  at  undersege 
Bine  Folk,  opdager  Karl  Magnus,  at  han  ikke  liar  tabt  en  eneste  Mand  eller 
Hest,  Hund  eller  H0g,  men  Guitalin  derimod  har  mÍBtet  fire  Tusinde.  Guita- 
lin  beleirer  nu  Borgen  og  opbyder  alt,  livad  hans  Krigskunst  formaar.  De 
Beleirede  slaa  hans  Angreb  kjækt  tilbage,  og-  saa  langt  fra  Borgen,  som  en 
Pil  kunde  naa,  bliver  Jorden  bedækket  med  hedenske  Lig.  Mod  Aftenen  drager 
Guitalin  sine  Folk  tilbage  til  Teltene  (4).  De  Beleirede  begynde  at  lide  af 
Hunger  og  Tarst,  og  Kongen  tager  sig  deres  Ulykke  meget  nær,  da  han  maa 
tilskrive  sig  selv  Skylden  derfor  (5). 

En  Dag  stiger  Karl  Magnus  op  paa  Borgtinderne,  tiltaler  derfra  Guita- 
lin  og  beder  ham  at  tilstede  dem  Udgang  af  Borgen,  imod  at  erholde  Guld, 
Solv  og  Gisler,  og  lover  at  gjore  Gjengjeld,  hvis  GuitaÍin  en  Gang  skulde 
befinde  sig  under  lignende  Omstændigheder.  Guitalin  besvarer  haanlig  hans 
Ord,  han  vil  fere  ham  med  sig  til  Vildefrisland,  kaste  ham  der  i  det  værste 
Fangehul,  hvor  han  skal  forsmægte,  underiægge  sig  hans  Rige  og  paalægge 
hver  Mand  der  Skat.  Karl  Magnus  stiger  nu  ned  fra  Murtinderne,  byder  sine. 
Mænd  væbne  sig  for  at  gjore  et  Udfald  og  tilegne  sig  en  Del  Levnetsmidler, 
som  han  liar  opdaget  bliver  tilf^rt  Fiendenie  fra  en  Fjeldlid.  Dette  Tog  faar 
et  heldigt  Udfald,  til  stor  Ærgrelse  for  Guitalin,  som  just  kommer  tilbage  fra 
Jagten  i  det  Oieblik  Franskmændene  med  sit  Bytte  drage  ind  i  Borgen  (6). 
Karl  Magnus  begynder  nu  at  tak  om,  at  lians  eneste  Haab  staar  til  Rollant  og 
hans  Hær,  og  at  denne  uden  Tvivl  vilde  hæve  Beleiringen  af-  Nobilis,  dersom 
han  vidste,  i  hvilken  N0d  hans  Landsmænd  befinde  sig.  En  Mand  ved  Navn 
Hermoen  (Ermen),  tiibyder  sig  at  bringe  Budskab  til  Rollant,  og  dette  Tilbud 
modtages  med  Glæde  af  Karl  Magnus.  Hermoen  heises  nu  tilligemed  sin  Hest 
ned  fra  en  Ghig  paa  Borgen,  og  opdages  ikke  af  Hedningerne  for  han  kommer 
til  Hæren  (7).  Han  slipper  heldig  igjennem,  og  bemægtiger  sig,  for  han  kom- 
mer  ud  af  Fiendernes  Leir,  en  Ridders  Hest,  som  han  sætter  sig  op  paa,  idet 
han  lader  sin  egen  lebe  10S,  rider  over  Rin  og  standser  ikke  far  han  kommer 
til  K0ln,  Her  vækker  Karl  Magnus's  Skjebne  megen  Deltagelse,  især  lægger 
Erkebispen  sin  Sorg  for  Dagen.  Hermoen  faar  Erkebispen  til  at  skrive  et 
Brev  t)l  Rollant  i  Kong  Karl  Magnus's  Navn,  hvori  dennes  Nod  skildres  og 
Nedvendigheden  af  RoUants  Hjælp  fremhæves.  Hermoen  iler  nu  afsted  og 
standser  ikke  for  han  kommer  til  Nobilis,  og  har  da  sprængt  7  Heste,  men 
har  sin  egen  i  Behold.  Han  træffer  RoUant  i  sit  Telt  spiUende  Skak,  og  over- 
Jeverer  ham  Brevet.     Rollant   lader   sin  Kapellan   læse    det.     Da  han  h^rer 


Lxxvn 

Brevets  Indhold,  skifter  han  Farve,  bliver  snart  bleg  som  Bast.  snart  reá  som 
Blod.  Han  byder  sine  Mænd  ruste  sig  og  angribe  Staden,  og  erklærer,  at 
enten  skulle  de  indtage  denne,  eller  ikjíe  komme  levende  derfra  (8). 

RoUant  stormer  nu  Staden  Nobilis.  og  Indbyggeme  overgive  sig.     Der- 
efler  brj-der  han  op  med  sin  Hær  og  kommer  til  Koln,  hvor  han  træffer  flere 
af  Karl  Magnus's  Riddere.     Paa  Y^ien  derfra  mode  de  den  hedenske  Hovding 
Perun,  som  med  e.n  Hær  drager  til  Kong  Guitalin,   han   fældes  tilligemed  alle 
hans  Folk.     Nu  steder  Pave  Milun  og  Erkebisp  Turpin  til  RoUant,   og  denne 
lader  nu  sammenkalde  et  Husthing.     Her  reiser  Turpin  sig  og  takker  dem  for 
den  Hjælp,  de  viUe  yde  Karl  Magnus ;   han  fraraader  dem  at  sætte  over  Rin, 
da  her  hverken  ere  Yadesteder  eller  Broer  at  komme  over  paa.    og   Guitalin 
desuden  ligger  færdig  til  at  tage  imod  dem  med  sin  store  Hær,  tilraader  dem  der- 
imod  at  angribe  Germasie,  den  sterste  Stad  i  Guitalins  Rige,  og  dersom  Lyk- 
ken  her  er  dem  gunstig,    ville   de  med  Held  kunne   komme  Karl  Magnus  til 
TJndsætning.     Dette  vinder  RoUants  Bifald.     Han  lader  Guitalin  nnderrette  om 
sin  Hensigt  at  angribe  Germasie.  da  han  ikke  vil  gaa  lumskt  til  Yærks.    Kong 
Guitalin  bliver  forknyt  lierover  og  raadferer  sig  med  sin  Dronning  Sibilia  om 
denne  Sag.     Hun  styrker  hans  Mod  ved  at  minde  ham  om  den  Hjælp,  han  vil 
kunne  vente  af  sin  Sen  og  sinBroderElmidan.     Guitalin  bJiver  atter  trestig  (9). 
En  Mand,  Margamar,  paatager  sig  at  forsvare  Staden  Germasie  mod  RoUant 
og  passe  paa  ved  Yadestederne,  at  ingen  Franskmand  skal  komme  Karl  Mag- 
nus  til  Hjælp.     RoUant  og  hans  Folk  lave  sig  til  at  angribe  Staden  ved  Dag- 
gry.     ImidJertid  har  Hertug  Reiner  om  Aftenen  sat  overFloden  med2Tu3Índe 
Mand.      Disse    overfaldes    af  Hedningerne,    der   dræbe  15  Hundrede    af  dem. 
Dorgant  Uer  med  denne  Tidende   til   Guitalin.    og  fortæUer  ham,    at  de  have 
overvundet  RoUant  og  fældet  saa  godt  som  hele  hans  Hær  og  jaget  de  over- 
levende  ud  i  Rin.     Til  Bevis  paa  Rigtigheden  af  sin  Beretning,  ferer  han  med 
sig  300  Heste  belæssede   med  Hoveder  af  kristne  Mænd.     GuitaUn  er  ude   af 
sig  selv  af  Glæde.      Han   kalder  sin  Dronning  SibiUa   for   at  meddele  hendé 
dette  Glædesbudskab.     Dronningen  advarer  ham  mod  at  tro  sin  Ridders  Ord, 
og  beder  ham  dæmpe  sin  Glæde,  forsikrer  ham  om,    at  i  al  Fald  er  RoUant  i 
Behold,    samt  Paven,    Erkebispen    og    mange    andre    tappre  Mænd       GuitaUn 
slaar  hende  i  sin  Yrede  til  Bíods  og  jager  hende  ud  af  TeUet.     Han  rider  der- 
paa  hen  til  Borgen    og  paakalder  hoit  Karl  Magnus's   Opmærksomhed.     Han 
beretter  ham  derpaa  hans  A-pperste  Ridderes  Fald,  og  opfordi'er  ham  til  Over- 
givelse.     De  Franske  gribes  af  Sorg  over  denne  Tidende,  men  jage  dog  Kong 
GuitaUn  med  Pileskud  fra  Borgen.      Nemes  S0ger  nu  at  treste  Karl  Magnus, 
efter  Naturens   Orden  skal  jo  Mennesket  do,    det  nytter   ikke    at  sorge,   man 
faar    soge    sin  Trest   i    Hævnen.    og  han  haaber  paa  gode  Efterretninger   fra 
RoUant  (10). 

Reiner  er  nu  haardt  saaret  kommen  tUbage  fra  sin  Flugt,  meder  Pave 
Milun  og  fortæUer  ham  sit  Nederlag,  hvorledes  hans  2  Tusinde  bieve  over- 
faldne  af  15  Tusinde  Hedninger,  og  hvorledes  hán  mistede  15  Hundrede  af 
Sine.  OUvei*  skjælder  ham  ud,  fordi  han,  en  gammel  aflægs  Mand,  skulde 
have  faret  saa  uforsigtig  frem  og  paafort  dem  alle  en  Skam.  som  kun  en 
snarlig  Seier  vil  kunne  aftvætte  (11). 

RoUant  tilskynder  nu  sine  Mænd  til  Anfaldet  paa  Staden,  og  Paven 
holder  én  Tale.  hvori  han  anferer  mange  opmuntrende  Exempler,  og  slutter 
med  at  love  alle,  som  falde  i  Kampen,  evig  Salighed.  Stormen  gaar  nu  for 
sig,  her  udmærke  sig  især  Rollant  ög  OUver.     Staden.  indtages  nu.     Foruden 


LXXVIII 

Saxer  vare  der  ogsaa  mange  andre  Folkeslag;  disse  begive  sig  paa  Flugí 
tilligemed  Margamar,  der  flj'gter  gjennemboret  af  et  Sværd.  De  Dode  vare 
utallige  (12).  Margamar  kommer  med  dette  Ulykkesbud  til  Guitalin,  de  have 
faáet  at  fornemme,  at  RoUant  ikke  var  dræbt  eller  druknet  i  R.inen,  som  det 
var  bleven  sagt.  Guitalin  er  nu  ligesaa  meget  ude  af  sig  selv  af  Sorg,  som 
Í0T  af  Glœde.  Dronningen  troster  liam  atter,  saa  godt  liun  formaar.  En  Hov- 
ding,  Klandare,  underretter  ham  om,  at  han  venter  fra  sine  Lande  en  For- 
stærkning  af  60  Tusinde  haardf^re  Folk,  og  at  han  nærer  det  sikre  Haab  ved 
disses  Hjælp  at  tilbagevinde  alle  de  Lande,  deí  nu  ere  dem  beróvede,  og  des- 
uden  mange  af  Frankerkongens  egne,  og  ikke  vil  RoUant  da  vove  at  hokle 
Stand  (13).  I  dette  0ieblik  kommer  Guitalins  Broder  Elmidan  med  utallige 
Tusinde  af  hedenske  Mænd,  han  er  en  mægtig  Konge.  Han  har  et  fortrinligt 
Horn,  der  heder  Olivant,  af  et  Dyr  i  Indien,  der  kaldee  unicornium  paa  Latin 
og  paa  Norsk  einhyrningr.  Dette  Horn  lader  han  \yáe  udenfor  den  Borg, 
hvor  Karl  Magnus  har  tyet  hen,  og  blæser  saa  stærkt,  at  Jorden  skjælver  af 
dets  Klang.  Karl  Magnus  gribes  af  Rædsel  ved  denne  Lyd  og  paakalder  Guds 
Hjælp,  og  erkjender  det  for  at  være  Kong  Elmidans  Horn.  Hertug  Nemes 
bemærker,  at  han  rimeligvis  har  mange  Folk,  og  at  de  snart  kunne  vente  sig 
en  Dyst  med  ham  (14).  Speideren  Dorgant  underretter  nu  Guitalin  om,'  at 
Rollant  med  hele  Frankerhæren  er  kommen  over  Rin.  Efter  Samraad  med 
sin  Broder  sender  Guitalin  da  alle  Klenodier,  Koner  og  Born  over  Rin,  og 
bryder  derpaa  op  med  sin  Leir.  Dette  volder  Karl  Magnus  og  hans  Mænd 
stor  Glæde,  og  de  yngre  Riddere  viUe  strax  sætle  efter  dem  (15). 

Imidlertid  kommer  Hermoen,  som  var  sendt  til  Nobilis,  tilbage,  og 
melder  Karl  Magnus,  at  RoUant  er  kommen  med  saa  stor  en  Hær,  at  ingen 
Mand,  som  kan  bære  Vaaben,  ligefra^Mundiufjeld  til  den  skotske  S0,  sidder 
hjemme;  at  RoUant  har  indtaget  Nobilis,  dræbt  Hevedsmanden  der,  hvis  Ho- 
ved  Sendemanden  har  med  sig,  og  at  han  uu  den  foregaaende  Dag  ogsaa  har 
'erobret  Stadcn  Garmasie.  KarlMagnus'lefter  under  Tak  Hænderne  mod  Him- 
melen  og  pi-iser  RoUants  Tapperhed.  Hernioen  fortæller  derpaa,  at  den  fol- 
gende  Dag  vil  Kongen  have  Anledning  til  at  sperge  Rollant  selv  om  Tidender. 
AUe  drage  nu  ud  af  Borgen,  forfolge  og  dræbe  en  stor  Del  af  Hedningerije. 
Dog  opgive  de  efter  Hermoens  Raad  snart  Forfolgelsen,  og  Kongen  drager 
RoUant  i  Mede  og  træffer  ham  paa  en  fager  Vold  i  en  Fjeldiid,  hvor  Gjen- 
synets  Glæde  er  ^tor  paa  begge  Sider.  Karl  Magnus  maa  nu  here  Bebreidel- 
ser  for  sin  uforsigtige  Forvovenhed,  men  han  takker  Gud,  at  han  ikke  har 
iidt  det  ringeste  Tab,  og  at  tvCrtimod  hans  Mænd  have  vundet  100  Pund  Solvs 
Værdi  af  Hedningerne.  Han  foreslaar  derpaa  at  bygge  en  Bro  over  Rin,  da 
denne  Flod  er  slem  at  vade  over.  Ai-beidere  skaffes  nu  tilveie,  og  man  bliver 
enig  om,  at  Broen  skal  bygges  af  Sten,  den  skal  forsj'nes  med  18  Borge,  i 
hver  af  disse  sltuUe  íindes  100  Laasbuer,  hvorved  Hedningerne  skuUe  fældes, 
hvis  de  angribe  Brocn.  Rollant  spargcr  nu  efter,  hvor  mandstærk  GuitaUn  er. 
Kongen  svarer,  at  han  har  24  Tusinde,  foruden  sin  Broder  Elmidans  Folk, 
der  ere  slemme  at  indladé  sig  i  Kamp  med,  hvilket  Karl  Magnus  selv  har 
pr0vet.  Elmidan  har  ogsaa  et  Horn,  hvis  Lyd  bringer  Fjelde,  Dale  og  Skove 
til  at  bæve,  indgyder  hans  egne  Folk  Mod,  men  slaar  Modstanderne  med 
Rædsel,  og  dette  Horn  heder  Olifant.  RoUant  faar  strax  Lyst  til  Hornet,  og 
erklærer  heUer  at  viUe  miste  Livet  end  gaa  gUp  af  dette.  De  sætte  nu  Hæren 
i  Bevægelse  og  fare  op  langs  Rinen,  og  gaa  til  Fods.  20  Dage,  og  ikke  kunne 
de  have  Rustninger  paa,   saa  slemme  ere  Veiene  (lo). 


LXXIX 

r- 

En  Dag,  soní  ínrpin  og  Oliver  ride  langs  Rinen  med  sine  Folk,  finde 
de  i  en  Dal  en  Enebocr.  De  stige  af  Hestene,  og  Erkebispen  forretter  sin 
Andagt  i  Eneboerens  Kapel.  Derpaa  hilser  han  paa  denne.  Eneboeren  ensker 
dem  Yelkommen.  De  give  sig  tilkjende  som  Karl  Magnuss  Hirdmænd.  Ene- 
boeren  fortæller  dem,  at  de  endnu  have  at  drage  100  Mile  længere,  fer  de 
finde  en  Bro,  som.kan  fere  dem  over  Floden,  men  han  har  samme  Dag  i  den 
tidlige  Morgenstund  seet  en  liden  Fiok  Reddyr  fare  over  Rin  paa  et  Sted, 
hvor  Vandet  ikke  naaede  dem  over  Benene.  Herover  glæde  Franskmændene  sig, 
og  soge  hen  til  Yadestedet.  Turpin  rider  forst  over,  demæst  Oliver  og  alle 
deres  Folk.  Erkebispen  ytrer  sin  Glæde  over  at  have  fundet  et"  Vadested, 
som  er  ukjendt  af  Saxerne.  Rollant  kommer  nu  ogsaa  til  med  sine  Folk. 
Erkebispen  vil  nu  sende  Bud  til  Karl  Magnus,  dette  vQ  dog  RoUant  ikke  til- 
lade,  men  raader  til  strax  at  væbne  sig  og  eieblikkelig  at  ride  imod  Hednin- 
geme,  og  tilfeie  dem  al  den  Skade,  de  formaa.  Og  dette  Raad  felges  (17). 
Guitalins  Senner  drage  væbnede  ud  om  Natt«n  paa  Speideri  og  opdage  Rollant 
og  hans  Folk.;  de  skjule  sig  nu  i  Skoven  for  senere  at  falde  Franskmændene 
i  Ryggen.  Disse  ride  imidlertid  raskt  til  og  overriunple  Guitalin  i  hans  Leir. 
Hedningerne  ere  dog  sine  Modstandere  overlegne  i  Antal,  ti  mod  een,  og 
Rollant  maa  flygte.  Da  de  nu  sege  hen  til  Vadestedet  for  at  gaa  over  Floden, 
ere  Guitalins  Senner  komne  imellem  dem  og  Rinjn.  Erkebispen  ensker  nu 
denne  Færd  ugjort.  Roliant  og  Oliver  tabe  dog  ikke  Modet,  og  den  ferste 
rider  imod  den  fiendtlige  Bannerferer  og  fælder  ham  ded  af  Hesten,  og  gjen- 
nemborer  siden  en  anden  Hovding  med  sit  Spyd.  De  Kristne  maa  dog  give 
efter  for  Overmagten,  og  Hevdingerne  gaa  b«glænds  værgende  sig  og  sine 
Folk,  og  komme  tilsidst~med  Xod  og  Neppe  over  Rinen  (18). 

Karl  Magnus  sover  længe  om  Morgenen.  Da  hans  Skutilsvend  vækker 
ham,  fortæller  han  en  Drom,  han  har  havt  om  Roliant.  Han  syntes,  at  denne 
var  i  Ardenerskoven  med  fire  Jægere,  og  at  han  havde  fældet  en  stor  Vild- 
basse  og  havt  meget  Besvær  dermed.  I  det  samme  kom,  sj'ntes  han,  Kong 
Guitalin  og  bortferte  RoUant.  Dernæst  forekom  det  ham,  som  Turpin  Erke- 
bisp  kom  til  med  400  Riddere  og  fik  taget  RoUant  og  hans  Hest  tilbage. 
Saasnart  Kongen  har  bereitet  sinDrom,  beder  han  henteRollant,  da  han  ikke 
har  seet  ham  siden  den  foregaaende  Dag.  Denne  er  ikke  at  finde.  En  ung 
Ridder.  saaret  og  med  ilde  tilredt  Rustning,  kommer  nu  farende  og  melder 
Karl  Magnus  Kampens  uheldige  Udfald.  Kongen  rider  nu  med  mange  Folk 
Rollant  i  Mode,  bebreider  ham  hans  .Overmod  og  Fremfusenhed.  Rollant 
sioler  paa,  at  Lykken  en  anden  Gang  vil  være  ham  gunstigere.  Man  henter 
en  Læge,  som  skal  forbinde  Rollants  Saar,  der  vække  alvorlig  Bekymring  (19). 
Lnidlertid  fortælle  Guitaiins  Sonner  sin  Fader,  at  de  have  dræbt  alle  de 
Franskmænd,  som  vare  med  Rollant,  og  saaret  ham  selv  dodeligt,  og  at  de 
nu  ikke  længer  beheve  at  frygte  ham.  Guitalin  takker  dem  for  deres  udviste 
Tappérhed  (20). 

Om  Morgenen  staar  Karl  Magnus  op,  og  tilkjendegiver  Rollant  sin  Hen- 
sigt  at  drage  til  Franki-ig  igjen  og  opholde  sig  hjemme  en  Tid,  for  at  spare 
sine  Folk.  RoUant  besværger  ham  dog  at  bie  endnu  en  Stund,  for  at  han 
kan  erfare,  hvorledes  det  gaar  med  Helbredelsen  af  hans  Saar,  han  opfordrer 
ham  tillige  til  at  nedrive  den  Borg,  hvori  han  har  været  beleiret,  og  at  paa- 
bfcgynde  Brobygningen,  han  nærer  den  Forvisning,  at  hvis  der  paalægges  alle 
Hovdinger  og  Riddere  hver  for  sin  Dei  at  ndfore  noget  af  Arbeidet,  vil  Broen 
kunne  være  færdig  om  en  Maaned.     Kongen  uyder  nu  Romerae  forst  at  tage 


LXXX 

fat  paa  Arbeidet.  Disse  bryde  Borgen  ned,  f^re  Materialet  paa  Vogne  ned  til 
Floden  og  begynde  paa  Brobygningen.  De  blive  dog  af  Hedningerne  drevne 
fra  Arbeidet.'  Han  byder  nu  et  Folk,  kaldet  Alimans,  at  tage  fat,  men  dem 
gaar  det  ikke  bedre  end  de  andre,  nogle  af  dem  saares,  andi-e  dræbes,  og  de 
bede  sig  fritagne  for  Arbeidet,  og  forlade  ogsaa  dette  den  næste  Dag.  Han 
sender  en  Ridder  efter  dem  for  at  tvinge  dem  til  at  fortsælte,  men  lader  sig 
dog  af  deres  Bonner  bevæge  til  at  skaane  dem.  Nu  beder  Kongen  Balduin 
den  ílamske  og  et  Par  andré  Riddere,  men  disse  ere  ikke  lieldigere  end  de 
foVrige,  og  maa  flygte  tilbage  til  Kongen  efter  et  Tab  af  5  Hundrede  Mand. 
Kongen  beklager,  at  Rollant  nu  skal  være  udygtig,  med  hans  Hjælp  vilde 
Arbeidet  gaa  fra  Haanden.  Han  beslutter  sig  da  nu  til  at  staridse  Brobygnin- 
gen,  til  stor  Glæde  for  alle,  som  nu  haabe  at  skulle  tiltræde  Hjemreisen  (21). 
Nu  indfmder  der  sig  hos  Karl  Magnus  to  unge  Mænd  fra  Spanien,  de  ere 
kunstfærdigere  end  andre  Mænd  og  kunne  tumle  sig  i  Vandet  som  Fiske,  for 
Venskab  og  gode  Ord  ere  de  villige  til  at  lede  Broarbeidet  og  viUe  udfore  det 
til  Trods  for  Saxeme.  Kongen  byder  dem  nok  af  Guld  og  Solv.  Der  blivér 
nu  hugget  T^mmer  og  fort  ned  til  Floden,  derpaa  bygge  de  et  Skib,  hvis  Mage 
ikke  havde  været  siden  Noas  Ark.  Det  er  500  Fod  langt,  300  Fod  bredt,  og 
indeholder  en  Mængde  Taarne,  hvert  af  disse  indeslutter  100  Riddere  i  fuld 
Rustning.  Disse  Riddere  skulle  ved  at  skj^de  med  Laasbuer  holde  Saxerne 
borte.  Derpaa  gjore  de  to  Stenbuer.  Dernœst  gjore  de  et  Billede  af  Marmor, 
der  er  hult  indvendig,  saa  at  en  Mand  kan  staa  deri;  dette  Billede  ligner  liv- 
agtig  Karl  Magnus.  Det  er  ogsaa  indrettet  saaledes,  at  den,  der  befinder  sig 
inden  i,  kan  tage  i  Skjegget  og  ryste  det,  ligeledes  kan  han  bevæge  et  Guld- 
scepter,  som  BiUedstotten  har  i  Haanden,  og  true  ad  Saxerne  dermed.  Dette 
Billede  stiUes  paa  den  Stenbue,  som  vender  mod  Saxerne,  og  Manden  lader 
Skjældsord  hagle  ned  over-  disse.  Da  nu  Hedningerne  ikke  kunne  faa  sine 
Pile  eller  Kastespyd  til  at  bide  paa  denne  Mand,  som  de  indbilde  sig  at  være 
Karl  Magnus,  tro  de,  at  det  maa  være  en  Djævel  og  ingen  Mand,  og  nære  nu 
ingen  Tvivl  om,  at  jo  Broen  vil  blive  fuldfert,  og  erklære  det  for  en  Taabe- 
liglied,  hvis  Guitalin  nu  ikke  vil  flygte.  Dorgant  sendes  med  denne  Besked 
til  Guitalin,  som  herover  gribes  af  Sorg  (22). 

Guitalin  kalder  nu  til  sig  Kong  Alkain  af  Almarieland  og  sporger  om 
Raad.  Denne  vil  paatage-  sig  tilligemed  to  andre  kronede  Konger,  hver  af 
disse  med  400  Riddere,  han  selv  med  det  dobbelte  Antal,  at  forbyde  Karl 
Magnus  Broarbeidet,  og  hvis  Franskmændene  drage  over  Rin,  viUe  de  fælde 
dem  i  Hundredevis.  Kong  Margamar  gjor  Nar  af  Alkain  for  hans  Praleri,  og 
tilfeier  tilsidst,  at  denne  sætter  mere  Pris  paa  et  Kys  af  Dronning  Sibilia  end 
sit  hele  Ridderskab.  Margamar  faar  til  Gjengjeld  hore  onde  Ord  for  sin  Feig- 
hed,  da  han  lod  Staden  Garmasie  .i  Stikken,  som  Guitalin  havde  anbetroet 
ham,  og  Alkain  ender  med  at  stevne  Margamar  til  Holmgang  for  de  lognag- 
tige  Besltyldninger  mod  ham  og  Dronningen  (23).  Disse  ile  nu  til  sine  Telte 
for  at  ruste  sig  til  Holmgangen,  men  Guitalin  skiller  dem  ad  og  forbyder  dem 
Tvekampen.  Guitalin  udsporger  derpaa  Dorgant,  om  det  virkelig  er  saa,  at 
Karl  Magnus  bygger  Bro  over  Rin.  Dorgant  sværger,  at  han  har  sagt  Sand- 
hed,  og  at  hver  Mand  kan  se  Karl  Magnus  paa  en  Stenstolpe  baade  Dag  og 
Nat,  at  alle  Skud  paa  ham  ere  til  ingen  Nytte,  og  at  han  har  svoret  ved  sit 
hvide  Skjeg,  at  Guitalin  snart  ikke  skal  have  saa  meget  tilbage  af  sit  Rige, 
8om  en  Spores  Værd.  Guitalin  vil  nu  selv  hen  at  hore  dette  af  Karl  Magnus's 
egen  Mund  (24).     Guitalin  drager  nu  hen  og  sporger  Karl  Magnus,  med  hvad 


LXXXI 

Ret  han  \i\  bemægtige  sig  hans  Lande.  Karl  Magiius  paastaar,  at  Saxland  er 
lianri  Fadcrarv,  ligesaa  vel  soni  Koln,  tlii  hans  Fader  Pipin  eiede  Saxland. 
Guitalin  ndbrj'der  nu  i  Trudsler  og  Forbandelser  mod  Karl  Magnus,  og  for- 
tæller  om  ham,  at  han  er  Ömolfs'  Barn,  at  denne  avlede  ham,  da  Jian  yar 
kommen  fra  Jagt,  'og  at  han,  da  han  var  fodt,  blev  slængt  for  Kirkederen  i 
St.  Denis  og  der  funden  som  et  Almissebam.  Men  nu  er  han  ved  Djævelens 
Magt  bleven  Konge  i  Frankrig,  og  han  maa  takke  sin  Gud,  at  han  kan  faa 
beholde  dette  Land  og  ikke  attraa  andre  Kongers  Eiendom.  Skulde  nogen 
Ulyklíe  tilstode  ham  (Giiitalin>,  liar  han  to  Senner  efter  sig,  der  skuUe  volde 
Karl  Magnus  end  mere  Besvær,  og  disse  venter  han  snart  med  100  Tusinde 
Riddere.  Hans  Frænde  Estorgant  er  ogsaa  i  Vente  med  de  Folk,  som  kaldes 
Ungres  og  Almbrundens,  deres  Antal  er  over  100  Tusinde  (25).  KarlMagnus 
paastaar  sig  at  være  Kong  Pipins  S0n  med  hans  ægteviede  ílustru,  men  at 
Pipin  dræbte  Guitalins  Fader  af  skjellig  Grund  og  underlagde  sig  alt  Saxland, 
forte  Guitalin  selv  med  sig^til  Frankrig,  hvor  han  antog  Kristendommen  og 
afsvor  sine  Afguder,  og  fik  derpaa  Saxland  at  styre.  Aldrig  saasnart  var  han 
kommen  did,  saa  opgav  han  Ki-istendommen  og  blev  Djævelens  Tjener.  Karl 
Magnus  kalder  nu  paa  sine  Riddere  af  St.  Denis  og  byder  dem  raste  sig  til 
Kamp,  da  de  nu  skulle  vinde  Saxland  og  ombringe  alle  hedenske  Mænd.  Da 
Guitalin  atter  brager  overaiodige  Ord  og  navnlig  truer  at  hævne  sin  Faders 
Drab,  sværger  Karl  Magnus  ved  St.  Denis,  at  han  skal  erobre  Saxland  eller 
falde  p^a  Kamppladsen  (26). 

Guitalin  lader  nu  bygge  en  stærk  Boi'g  ved  Broenden,  hvori  han  lægger 
Esklandart  med  20  Tusinde  Mand,  og  t\inger  derved  Karl  Magnuss  Mænd  til 
at  standse  Broarbeidet.  Rollant  ligger  endnu  syg  af.sine  Saar  og  gribes  af 
Fortvivlelse,  da  han  h^rer  den  nye  Ulykke,  som  truer  Brobygningen,  og  at 
Karl  Magnus  atter  ser  sig  tvungen  til  Flugt.  Trods  sine  Mænds  Indsigelser  ■ 
reiser  han  sig  fra  Sygeleiet,  væbner  sig  og  iler  afsted  med  sine  Mænd  og 
moder  paa  Veien  sin  Broder  Baldvin  (27).  Han  kaster  sig  om  hans  Hals,  og 
de  ile  sammen  hen  for  at  se  Broen  (28).  De  kaste  sig  paaHestene  og  komme 
lykkclig  over  Floden;  tilsammen  8  Hundrede  ride  de  langs  en  Fjeldside  og 
komme  til  en  Skov,  hvor  de  overrample  Hedningeme;  de  gjore  saa  stort  Ne- 
derlag  paa  disse,  at  de  tvinge  dem  til  Fiugt,  men  Franskmændene  selv  ere 
nadte  til  at  tlygte  for  ikke  at  drukne  i  Blodet  af  de  dræbt«  Hedninger.  Rollant 
S0ger  nu  hen  til  Borgen  ved  Broenden,  tvinger  Ésklandart  til  at  flygte,  mange 
af  de  andre  forfalge  de  Flj-gtende,  og  Baldvin  sætter  efter  Esklandart  o'g  op- 
fordrer  ham  til  at  kjæmpe  med  sig,  ^hvilket  dog  dcnne  afslaar,  da  han  far  er 
gjennemboret  af  Rollants  Sværd;  Baldvin  f^lger  desuagtet  efter  ham,  og  de 
standse  ikke  fer  de  komme  hen  til  Guitalin,  hvor  Esklandart  styrter,  ncd  for 
dennes  Fodder.  Baldvin  bcmægtiger  sig  hans  Hest,  sorn  lian  rider  afsted  med, 
forfolges  nu  af  Hedningerne,  men  undkomraer  dog  tilsidst  lykkelig  ved  Hjælp 
'af  sin  hurtige  Hest  (29). 

Dronning  Sibiiia  lover  Alkain.  Ammirals  Son  af  Babylon,  sin  Kjærlig- 
hed,  dersom  han  vil  ride  efter  Baldvin  for  at  tage  den  Hest  tilbage,  han  har 
berovet  Esklandart.  Alkain  ruster  sig  og  hans  uhjTe  kostbare  Hcst  feres 
frem  (30).  Alkain  springer  op  paa  sin  Hest,  rider  til  Dalen  Sorclandes  og 
træíTer  der  Baldvin,  og  beder  ham  vende  sin  Hest  og  Jíjæmpe  med  ham. 
Baldvin  er  uforberedt,  han  har,  siger  han,"  sonderbrudt  sit  Spydskaft  og  har 
kun  sit  Sværá  at  værge  sig  raed,    og  beder  derfor  ora  Frist.      Dette  vil  ikke 

0  B:   l'ipins  uœgtc  liarn. 

VI 


LXXXII 

Alkain  indramme  hara,  han  skal  bringe  liam  levende  eller  d^d  til  Sibilia. 
Efter  nogeii  Parlementeren  vender  da  Baldvin  endeiig  sin  Hest  og  de  ride  tre 
Gange  imod  hinanden,  og  i  det  sidste  Ridt  kaster  Baldvin  Alkain  af  Sadlen 
og  bemægtiger  sig  hans  kostbare  Hest.  Alkain  banfalder  ham  om  at  faa 
Hesten  tilbage  for  Dronning  Sibilias  Slcj'ld.  Baldvin  er  ubevægelig,  og  efter 
at  han  liar  paalagt  Alkain  at  sige  Sibilia,  at  liun  er  den  Kvinde,  han  elsker 
h0iest  i  Verden,  skilles  de  (31).  Baldvin  rider  nu  sin  Vei  og  har  med  sig 
den  kostbare  Hest,  Alkains  Sværd  og  Dronning  Sibilias  Guldærme,  som  Alkain 
havde  havt  til  Mærke.  Han  træffer  sine  Kammerater  og  egger  dem  til  at  holde 
Stand  imod  den  Saxerhær,  som  farer  efter  dem.  De  andre  vise  sig  ikke  min- 
dre  uforfærdede  end  han  selv  (33).  Baldvin  og  hans  Venner  vinde  nu  en 
glimrende  Seier  over  Saxerne  (33),  Kong  Margamar  fmder  nu  Alkain  tilfods, 
og  bebreider  ham,  at  han  saaledes  har  ladet  sig  ber0ve  de  Gaver,  han  liavde 
faaet  af  Sibilia.  Alkain  beder  ham  tage  sig  selv  i  Agt,  tlii  der  i  Skoven  er 
en  Mængde  Franskniænd,  og  det  kan  snart  gaa  ham  ligesaa  galt  som  Alkain. 
De  sætte  nu  Alkain  op  paa  en  Mule  og  fere  ham  til  Giiitalins  Telte.  Sibilia 
faar  nu  0ie  paa  hara,  og  sp^rger  hvorledes  det  har  slg  med  Indfrielsen  af 
hans  Lofte,  hvor  Ridderen  er  og  Hesten,  som  han  skulde  bringe  hende.  Al- 
kain  foregiver,  at  Ridderen  er^bleven  borte  for  ham  i  Skoven,  og  at  hans 
Skjoldsvend  har  fort  Hesten  hen  at  vande  den.  Sibilia  aner  dog  den  rette 
Sammenhæng,  og  siger,  at  Hesten  er  bedre  anbragt  nu  end  f0r.  Efter  at  hun 
stiltiende  har  overfert  sin  Kjærlighed  paa  Baldvin ,  bortviser  hun  'haanlig 
Alkain  (34). 

Franskmændene  ride  nu  til  Karl  Magnus's  Leir,  og  Baldvin  faar  haarde 
Ord  af  RoIIant,  fordi  l>an  har  ladet  sig  se  af  Dronning  Sibilia.  Baldvin  lover, 
at  det  ikke  oitere  skal  ske.  Karl  Magnus  modtager  sin  Frænde  Baldvin  vel, 
sp0rger  ham,  hvorfra  han  kommer,  og  hvem  der  har  givet  ham  Ridderslaget. 
Teri  af  Ardená  har  gjort  ham,  tilligemed  flere  andre.  til  Ridder,  og  han  har 
sendt  dem  til  Karl  Magnus  for  at  yde  ham  Hjælp  imod  hans  Fiender  (35). 
Man  begyndér  nu  atter  paa  Broarbeidet,  som  nu  fuldf^res  i  20  Dage.  Bro- 
stolperne  ere  af  Marmor.  Karl  Magnus  med  alt  sit  Folk  drager  nu  over  Broen, 
og  dette  medtager  en  Uge  (36). 

Guitalin  paa  sin  Side  er  ogsaa  virksom,  han  samler  om  sig  alle  Konger, 
Hertuger,  Jarler  og  fribaarne  Mænd  i  sit  Rige.  En  Hovedkonge  ved  Tíavn 
Quinqnennas  har  ogsaa  indfundet  sig  hos  ham,  han  hersker  over  Landet 
Sarabla,  udmærker  sig  ved  sine  foi'skjelligfarvede  Vaaben,  saaledes  er  hans 
Skjold  rodt,  hans  Brynje  blaa,  hans  Hjælm  som  Guld  o.  s.  v.  Han  opf0rer 
sig  med  megen  Bram  og  Overmod,  især  for  at  vække  Dronning  Sibilias  Op- 
mærksomhed,  og  ringeagter  Guitalin.  Han  udæsker  til  Kamp  Berad,  S0n  af 
Teri,  kaster  hara  af  Sadlen,  tager  Hesten  fra  ham  og  rider  bort  med  den  for, 
som  han  siger,  at  vise  den  for  sin  Elskede,  Sibilia  (37).  Paa  Veien  anraabes 
han  af  Bove  den  skjeglose,  som  beder  ham  vente  paa  sig.  Quinquennas  binder 
den  Hest,  han  har  frataget  Berad,  ved  et  Træ,  rider  derpaa  imod  Bove  og  kaster 
ham  af  Sadlen,  og  tager  ogsaa  hans  Hest  og  rider  afsted  med.  Gilliraer  den 
Skotske  bemærker  dette,  kalder  paa  Quinquennas  og  beder  hara  vente  sig; 
de  ride  mod  hinanden.  Her  vilde  Quinquennas  have  komraet  til  kort,  dersom 
ikke  15  hedenske  Mænd  vare  korane  til  Undsætning,  og  Quinquennas  nndslip- 
per  saaledes.  GiIJimer  anfalder  imidlertid  den  gjæveste  af  dem,  der  kom  til 
Undsætning,  gjennemborer  ham  og  giver  Bove  hans  Hest.  Denne  rider  imod 
en  anden  Hedning,  klever  ham  ned  igjenntra  Skuldrene    og  giver  hans  Hest 


Lxxxm 

tU  Berad.  Disse  tre  ride  nu  sammen  lil  Telíene  og  mode  paa  Veien  Baldvin. 
Berad  fortæller  ham,  hvorledes  Quinquennas  har  skilt  ham  ved  hans  Hest,  og 
at  han  har  rost  sig  af  Sibilias  Kjærlighed.  Herover  bedj-oves  Baldvin.  og  on- 
sker  Leilighed  til  at  tale  et  Alvorsord  med  deune  Mand  (38). 

Quinquennas   kommer   nu   til  Guitalins  Leir,    hvor    denne  rider  ham  i 
Mede  og  byder  ham  Borge  og  Stæder  med  tilhorende  Riger  for  hans  Hjælp. 
Quinqueunas    vil    ikke   en   Gang  tage  imod  30  Tusinde  Skjepper   Guld,    mea 
fordrer  Dronning  Sibilias  Kjærlighed  for  sin  Bistand.     Kongen  afslaar  i  Forst- 
ningen  med  Harme  dette  Forlangende,   men  gaar  do^  tilsidst  ind  derpaa,  be- 
væget  ved  sine  Mænds  Bonner,  der  gjore  Knæfald  og  foreholde  iiam  Nodven- 
digheden  af  Quinquennas's  Hjælp  (39).     Dronningen   kommer  imidlertid  hjem 
fra  Fuglejagt,  femten  Kon.?er  gaa  hende  r  Mode   og  ledsage  hende  ti!  hendes 
Sæde  i  Guitaiins  Telt.     Guitalin  omarmer  hende  venligen  og  underretter  hende 
om,  at  han  har  skaffet  hende  en  Elsker,  hvis  3Iage  ikke  íindes  i  Yerdeu,  nenilig 
Quiuquennas.     Sibilia  tvivler  ikke  om  hans  Tapperhed,  men  beder  ham  vogíe 
si"  vel  for  Rollant  og  Baldvin.     Quinquennas   svarer  hertil,    at  han  vil  give 
hende  sit  Hoved  til  iri  Raadighed,  hvis  han  ikke  bringer  hende  disse  to  Mænd 
overvundne  eller  bundne      Quinquennas  og  Guitalin  ere  nu  glade  og  tilfredse, 
dette  er  ikke  Sibilia,  hun  anraaber  tvertimod  de  Kristnes  Gud,    at   han  skal 
styrke  Baldvin  og  Berad  til  at  overvinde  Quinquennas  (40).     Rollant,  Baldvin 
oof  Berad  staa  tidlig  op  en  Morgen  og  ride   hen  i  en  Skov  (Klerovals).     Her 
opdage  de,  at  Quinqiiennas  ogsaa  er  paa  Benene    med  400  Tusinde  væbnede 
Riddere.     RoUant  vil  nu  drage  paa  Speideri  med  siue  Folk  og  vise  Hediiin- 
gerne  sit  Mærke,  og  byder  de  to   andre  holde  sig  skjult  i   Skoven,    idet  han 
tillige   underi-etter  dem  om,    at  han  vil  give  Dronning  Sibilia   til  sin  Broder 
Baldvin,  hvilken  Ytring  vækker  álles  Latter  (41).      Rollaut  rider  nu  frem  og 
viser  Hedningerne  sit  Mærke,      Quinquennas    bliver  ham  vaer,   rider  hen  mod 
ham  og  sporger,    hvem  han  er.      Rollant  fortæller,    at   han  er  fodt  i  Staden 
Nafari   af  Faderen  Vafa,    han  er  af  ringe  og  fattig  Æt,    er  nylig   slagen  til 
Ridder  af  Bove  den  skjeglese,    og  er  stiUet  paa  Post  her,    for   at  melde   de 
Ki-istne,  naar  Saxerne  nærme  sig,  og  beder  derfor  Quinquennas  om  i  Fred  at 
tillade  ham  at  bringe  sine  Kammerater  disse  Tidender.     Quinquennas  opfordrer 
ham  da  til  at  udlevere  sin  Hest  og  sine  Vaaben,    som  han   (Quinquennas)  vil 
skjenke  sin  Hestesvend  til  Jul  eller  Paaske.     Rollant    er  fattig  og  har  vanske- 
ligt  for  at.  erstatte  Tabet  af  djsse   Ting,   og  vil   derfor   heller   friste   at  taale 
kolde  Vaaben  i  sit  Kjod,    end  uprovet  give    dem  fra  sig.      Da  Quinquennas 
horer  ham  biiige  store  Ord,  vil  han  forsoge,   hvorvidt  hans  Dygtighed  svarer 
til  hans  Ord  (42).     De  hugge  nu  los  paa  hinanden,  og  Roliant  hiigger  en  Del 
af  Hjelmen  og  Skulderbenet  af  Quinqufínnas.      Denne    besværger   ham  nu  at 
sige  sig,  om  han  virkelig  er  den,    han  har  udgivet   sig  for,    eller  en  anden. 
RoUant  vii  da  ikke  længer  skjule  sitXavn  og  giver  sig  tilkjende.     Quinquennaa 
beklager  sig  over,  at  han  har  narret  ham,  han  veed,   at  Saar  af  Sværdtt  Dy- 
rumdale  ikke  kunne  læges,  og  overgiver  ham  nu  sit  Sværd,   thi   han  vil  ikke 
kjæmpe  med  ham,  om  han  end  derved  udsætter  sig  for  Hirdmændenes  Spot. 
RoUant  smiler,  da  han  horer  dette,  rider  hen  og  tager  ham  ved  Hjelmvisiret 
og  kaster  ham  af  Jlesten,    ferer  ham    derpaa  overvunden  efter  sig  (43).     De 
Franske   forfolge   nu  efter  en  heftig  Kamp    Saxeme    iige   til    Guitalins   Telte. 
Sibilia  kommer  den  Dag  hjem  fra  Bad,    hun  gjenkjender  sin  egen  Hest,   der 
rides  af  cn  Franskmand,  som  forfolger  en  hedeusk  Ridder  og  fælder  ham  nede 
ved  Rinbredden.      Sibilia   besværger   ham    at   sige  sit  Xavn.      Han   giver  sig 

VI* 


LXXXIV 

tilkjende  som  Baldvin  og  er  redebon  til  hendes  Tjeneste.  Sibilia  fortæller 
ham,  at  GnitaHn  liar  givet  hende  til  Quinquennas,  og  at  hun  aldrig  kan  skjenkc 
Baldvin  sin  Kjærlighed  for  denne  er  bragt  af  Dage.  Baldvin  melder  hende  da 
den  glædelige  Tidende,  at  Quinquennas  er  Rollants  Fange.  Sibilia  ogBaldvin 
vexler  nu  venlige  Ord,  indtil  Berad  og  Bovc  komnie  til  og  bebreide  Baldvin, 
at  han  taler  med  Sibilia,  idct  de  ytrc,  at  det  ikke  er  raadeligt  at  tro  en  he- 
densk  Kvinde  (44). 

Rollant  bi'inger  Quinqnennas  som  Fange  til  Karl  Magnus,  han  er,  sigcr 
Rollant,  den  raskeste  Mand  og  Sibilias  Elsker.  Karl  Magnus  svarer,  at  han 
vil  formæle  Sibilia  med  Baldvin,  saasnart  Guitalin  er  overvunden.  Ilednin- 
gerne  flygte  imidlcrtid^  hjem  til  Guitalins  Leir  og  fortadle  ham  sit  Ncderlag  og 
Quinquennas's  Tilfangetagelse.  Guitalin,  der  sidder  ved  Skakbordet,  da  han 
faar  denne  Underretning,  overvældes  af  Sorg.  Sibilia  kommcr  iindcr  dette 
lijem  og  fordrer,  saasnart  hun  faar  0ie  paa  Guitalin,  sin  Gave,  det  cr  Quin- 
quennas  af  Sorabla  (45).  Imidlertid  kommer  Guitalins  Farbroder,  den  tappre 
Estorgant.  Guitalin  fortæller  hani,  at  Karl  Magnus  har  sat  sin  Villie  igjen- 
nem,  han  har  bygget  Broen,  saa  at  hver  Mand  nu  kan  gaa  over,  og  Oliver 
og  Rollant  have  sagt,  at  Guitabn  ikke  skal  have  saa  meget  af  sit  Rige,  som 
er  værdt  en  Penning.  Estorgant  siger,  at  alle  ere  Dedsens,  som  slaas  med 
ham,  og  i  Morgen  skal  han  vise  Karl  Magnus  mere  end  100  Tusinde  væbnede 
Riddere.  Sendemanden  Dorgant  bringer  nu  Udfordring  fra  Guitalin  til  Karl 
Magnus,  at  han  skal  levere  ham  Slag  den  folgende  Dag  eller  imodsat  Fald 
trække  sig  tilbagc.  Dorgant  bci-0mmer  sine  Folk  og  tvivler  paa,  at  Karl 
Magnus  har  nogen,  som  kunne  stilles  iraod  dem.  Karl  Magnus  gjendriver 
ham,  og  modtager  Kampen  (46),  Dorgant  kommer  tilbage  med  det  Budskab, 
at  Karl  Magnus  skal  være  færdig  til  Kampen  den  falgende  Morgcn,  og  at  hans 
Mænd  ere  mere  lystne  paa  Strid  end  paa  Vin  cller  Mad,  naar  de  ere  mest 
torste  eller  hungrige.  Estorgant  spaar  dcm  en  brat.  iJad.  Sibilia  beder  ham 
ikke  give  sig  af  med  at  spaa,  da  Udfaldet,f0rst  vil  vise,  hvem  der  kan  rose 
6ig  af  Seieren.  De  gjore  nu  sine  Forberedclser  paa  begge  Sider  (47).  Karl 
Magnus  selv  og  hans  Frænde  Rollant  væbne  sig.  Jlollants  Ilest  Velantif  fores 
nu  frem,  hvilket  aldrig  fandt  Stcd  uden  under  tvingendc  Omstændigheder. 
Karl  Magnus  bestemmcr  nu  i  iivilken  Orden  hans  Tropper  .elíuUe  gaa  i  Kam- 
pen  (48).  Karl  Magnus  har  nu  ordnet  sine  Fylkinger,  og  givet  hver  líundred- 
skare  et  Banner.  Rollant  og  med  ham  20  Tusinde  farer  ind  i  en  Skov  ikke 
langt  fra  Rin.  Dette  var  det  yndigste  Sted  i  Verdcn,  en  fortrinhg  Kihlé  var 
der  og  gr0nt  trindtom  den,  did  pleiede  Saxernes  Kvinder  at  kommc  for  at 
drikke  og  kjole  sig.  Sibilia  og  en  Mængde  Kvinder  med  hende  ere  komne 
hid  for  at  iagttage  Kampen.  Herhen  kommer  nu  ogsaa  Karl  Magnus  med  sin 
Hær,  han  íiltaler  sine  Mœnd,  og  sætter  sin  Lid  til  Gud,  som  altid  far  har 
hjulpet  dem,  at  han  fremdeles  vil  holde  sin  Ilaand  over  dem.  Alle  Fransk- 
mændene  bede  Gud  bevare  Kongens  Liv  (49).  Guitalin  taler  ogsaa  til  sine 
Mænd,  hvis  Karl  Magnus  fanger  ham,  vil  lian  0dclægge  dercB  Land  og  hugge 
Hovedet  af  ham  med  sit  Sværd  Jovis  (Gaudiola),  men  den  samme  Skjebne 
Bkal  ramme  Karl  Magnus,  livis  Guitalin  faar  fat  i  ham.  Saxerne  svare,  at  for 
BkuUe  allc  Franskmænd  blive  dræbte,  end  nogcn  slig  Ulykke  skal  træffe  Gui- 
talin.  Kongen  takkcr  dem  og  beder  Maumet  og  Terrogant  velsigne  dem  for 
dereg  Ord.  Segnn,  en  Mand  udmærket  ved  Stolthcd  og  Overmod,  bfcrer  Gui- 
talins  Banner,  hvorpaa  der  var  malet  cn  gylden  Hane,  hvoraf  der  lystc  20  Mil 
til  allc  Kanter,  naar  Solen  skinncdc  paa  den  (50). 


LXXXV 

Kampen  begynder  nu.  Baldvin  er  den  forste,  for  hvem  de:.'  flyder  Blod, 
han  kaster  en  Hedning  af  Sadlen  og  fælder  ham  dod  til  Jorden.  Der  kjæmpes 
paa  beg-ge  Sider  med  vexleiide  Held,  den  stolte  Segun  fældes  til  Jorden  af 
Baldvin,  til  stor  Glæde  for  Franskmændene.  Kong  Margamar  rider  derpaa 
imod  en  Franskmand  og  fælder  ham  d0d  af  Hesten,  og  bemægtiger  sig  denne. 
Guitalin  takker  ham  herfor,  og  onsker,  at  det  niaa  gaa  flere  saaledes  (51). 
Karl  Magnus  moder  i  Striden  Guitalin  og  kaster  ham  af  Hosten.  Hans  Fader- 
broder  Estorgant  kommer  ham  til  Hjælp  med  mere  tnd  10  Tusinde.  Dennes 
mærkelige  Hest  beskrives.  Den  havde  for  været  i  en  Rises  Besiddelse,  den 
var  fodt  i  et  Bjerg,  hvor  en  Slange  havde  opfodt  den  ved  sin  Die.  Den  aad 
ikke  Korn,  som  andre  Heste,  men  friskt  raat  Kjod.  Vikinger  havde  taget  den 
i  Bjerglandet  og  dræbt  alle  dens  Vogtere,  og-siden  havde  de  solgt  den  for 
20  Borge  og  20  Stæder  med  alt  tilíiggende  Land.  Den  var  paa  den  ene  Side 
af  Ryggen  sort,  paa  den  anden  Side  abiLigraa,  havde  et  smukt  Hoved,  og 
syntes  ligesom  blomsterfarvet  over  hele  Legemet;  dens  Top  var  saa  sid,  at 
den  naaede  ned  under  Hovskjegget,  og  den  syntes  at  vœre  af  Guldfarve. 
Estorgant  rider  hen  til  Guitalin  og  sætter  ham  op  paa  en  anden  Hest,  og  fæl- 
der  derpaa  flere  Franskmænd,  til  stor  Sorg  for  Karl  Magnuá.  TilsiJst  kom- 
mer  dog  Baldvin  til  og  baier  sit  Sværd  i  hans  Hjerteblod.  En  Stund  have 
nu  atter  Saxerne  Overhaand,  og  50  Riddere  storme  ind  paa  Baldvin,  som  nu 
ogsaa  maa  af  Hesten.  Karl  Magnus  iler  ham  til  Undsætning.  I  en  Kamp 
med  Kong  Mai'gamar  strax  efler  overmander  Baldvin  denne,  springer  op  paa 
hans  Hest,  og  taler  nu  haarde  Ord  til  Hedningerne  og  er  bister  som  en  Love. 
Guitalin  sætter  Homet  for  Munden  og  blæser,  og  nu  konimer  hans  Broder 
Ebnidan  ud  af  Skoven  med  sin  Hær  og  tuder  i  sit  Horn  (52).  Ved  denne 
Homblæst  vækkes  RoUants  Opmærksomhcd,  han  aner,  at  Karl  Magnus  beho- 
ver  hans  Hjælp,  og  rider  afstod  til  Kampen,  som  nu  fornyes.  Elmidan  blæser 
i  sit  Horn,  saa  at  alle  Fjelde  i  Nærheden  bæve.  Rollant  faar  Lyst  til  Hornet, 
han  rider  frem  og  moder  Elmidan,  giver  sig  tilkjende  for  ham,  og  en  heftig 
Kamp  begynder  imellem  dem.  De  styrte  begge  af  sine  Heste  og  kjæmpe  til 
Fods,  og  Enden  bliver,  at  Rollant  hugger  Hovedet  af  Ebnidan,  og  tager  hans 
Horn  og  Sværd.  Rullant  sætter*  nu  Hornet  for  Munden  og  blæser  3  Gange, 
og  nu  vide  alle  Kristne  og  Hcdninger,  at  han  har  overvuudet  Elmidan.  Gui- 
talin  flygter,  og  Rollant  forfolger  de  Flj-gtende  (53).  Baldvin  kakler  treude 
Gange  paa  Guitalin  og  beder  ham  bie.  Guitalin  vender  sin  Hest,  de  ride  mod 
hinanden  og  styrte  begge  af  Hestene,  og  kjæmpe  nu  til  Fods.  Tilcidst  over- 
giver  Guitalin  sig  til  Baldvin  (54). 

Guitalins  Sonner  redde  sig  nu  til  sin  Faders  Leir,  og  skylde  de  raske 
Heste  sin  Frelse.  Sibilia  sporger  dem  om  Tidender.  De  fortælle,  at  Guiíalin 
er  tageu  til  Fange,  men  Elmidan  og  Margamar  dræbte.  Dronning  Sibilia 
flygter  nu  med  sine  Sonner  ud  af  Landet.  Baklvin  overgiver  Guilalin  til 
RoUant.  Guitalin  fakler  RoUant  til  Fode  og  beder  om  ilvke  at  blive  fort  frem 
for  Karl  Magnus.  Rollant  betyder  ham,  at  han  maa  folge  med  til  Paris,  for 
der  at  faa  sin  Dom,  om  han  skal  leve  eller  do.  Karl  Magnus  lader  Saxland 
kristne  og  indsætter  Hovdinge  til  at  styre  Landet.  Ved  Hjemkomsten  til 
Frankrig  dommes  Guitalin  til  Fængsel,  en  Lænke  lægges  paa  hans  Fodder, 
der  er  saa  tung,  at  ikke  fire  Mænd  kunne  bevæge  den.  Bedre  havde  det 
været  for  ham  at  falde  i  Striden,  end  at  leve  med  slig  Skam  og  have  Doden 
i  Vcnte.     I  dette  Fængsei  lod  han  6it  Liv  (55). 


LXXXVI 

VI. 

Kong  Karl  Magnus  holcler  Jul  i  Paris  i  Slottet  Lemunt  med  sine  Jævnin- 
ger;  der  kommer  paa  Tale  at  drage  med  Hœr  til  Spanien  mod  KongMarsiliua, 
naar  Aaret  er  saa  vidt  fremskredet,  at  Hestene  knnne  íinde  det  tilstrækkelige 
Foder  paa  Veien.  Imidkrtid  kommer  en  Hedning  fra  Syrland,  Garsia,  ridende 
til  Kongens  Hal  og  moder  paa  Veien  tre  af  Korigens  Mænd,  hvem  han  sper- 
ger  efter  deres  Herre,  læggende  til,  at  han  tjener  den  Konge,  der  ikke  skatter 
dem  hoiere  end  en  Spore.  Disse  vise  ham  da  Vei  til  Kongcn,  hvem  han  kan 
kjende  paa  det  hvide  Skjeg,  og  beskrive  tillige  for  ham  Rollant  og  Oliver, 
som  han  vil  finde  ved  hans  Side.  Hedningen  onsker  alt  Ondt  over  Karl 
Magnns  (1).  Han  fremtræder  da  for  Kongen,  siger  hvem  han  er,  og  erklærer 
ingcn  Hilsen  at  have  til  ham  fra  sin  Herre,  udstoder  Forbandelser  over  ham 
og  Rollant,  hvem  han  œsker  til  Tvekamp,  vis  paa  at  skulle  overmande  ham. 
RoUant  smiler  ad  hans  pralende  Ord,  og  tillader  ham  at  brnge  hvad  Ytringer 
han  vil,  da  ingen  Overlast  derfor  skal  ham  vederfares,  og  tilbyder  liam  Tve- 
kamp  om  8  Dage.  Hedningen  bruger  atter  store  Ord,  og  roser  sig  af  med  sit 
Sværd  (Curere,  Cured)  for  8  Maaneder  siden  at  have  fældet  tnsinde  Fransk- 
mænd.  Rollant  sporger,  hvor  det  fandt  Sted  Han  fortælier  da,  at  Rom, 
Karl  Mognus's  gode  Stad,  var  odelagt,  og  utallige  Mennesker  der  vare  dræbte, 
og  han  selv  havde  brugt  sit  Sværd  saa  godt,  at  hans  Arm  i  9  Dage  derefter 
var  hoven.  De  Tilstedeværende  fare  nu  op,  og  Estor  de  Langres  styrter  ind 
paa  ham  med  en  Stav,  men  Rollant  tager  sig  af  ham  og  erklærer  sig  som 
Borgen  for  hans  Silikei-hed.  Imidlertid  har  en  Ridder  fra  den  hellige  Gileps 
(Giles)  Stad,  d.  e.  en  Provengaler,  luret  sig  paa  ham  bagfra  og  kaster  ham  til 
Jorden ;  han  er  dog  snart  igjen  paa  Benene  og  hugger  Hovedet  af  Ridderen, 
eaa  det  triller  frem  for  Kongens  Fodder.  Franskmændene  fordre  nn  hans 
D0d,  og  Hedningen  laver  sig  til  at  forsvare  sig  til  det  Ydcrste,  men  efter  For- 
maninger  fra  Kongen  og  Rollant,  overgiver  han  tilsidst  sit  Sværd  til  denne 
sidste,  og  opfordres  af  ham  til  at  fremkomme  med  sit  egentlige  Ærinde  (2). 
Hedningen  fremtræder  da  for  Kongen.  og  erklærer  at  hans  Ærijide  fra  Kong 
Garsia  er^t  omvende  Karl  Magnus  til  Hedendommen,  og  dersom  han  falder 
til  F0ie,  vil  han  benaade  Karl  Magnus  med  Normandi  og  alle  Havne  i  Eng- 
land.  Rollant  skal  faa  Rusland,  Oliver  Slavonien,  men  Frankrig  har  han  be- 
stemt  for  Floriz,  Son  af  Alie  hin  rode  Konge,  denne  skal  have  Frankrig,  og 
hans  Arvinger  efter  ham.  Karl  Magnus  opfordrer  sine  Hovdinger  til  at  ytre 
sig  i  denne  Anledning,  og  alle  svare  enstcmmig,  at  de  aldrig  ville  taale,  at 
Hedningcrne  faa  fast  Fod  i  Frankrige,  og  naar  de  træffe  Kong  Garsia  paa 
Kamppladsen,  skal  han  ikke  slippe  derfra  med  Livet.  Herpaa  svarer  Hednin- 
gen  med  ITaan.  Hertug  Nemes  sperger  derpaa,  hvor  de  da  skuUe  st0de  sam- 
men  mcd  Garsia,  og  om  denne  virkelig  dristcr  sig  til  at  holde  Slag  mcd  Kong 
Karl  Magnus.  Hedningen  svarer,  at  Garsia  har  100  Tusinde  tappre,  vcl  bc- 
væbnede  Mænd,  og  at  de  skulle  træffe  ham  i  Lombardiet  ved  hans  Stad  Abilia, 
der  ligger  mellem  tvende  Vande,  skjont  han  tvivler  paa,  at  mange  af  Karl 
Magnus's  Mænd  tor  kjæmpe  for  ham  der.  Men  hvad  Nemes  angaar,  raader 
han  ham  som  gamQiel  og  skr^bclig  at  forblive  hjemme  og  passe  paa  Paris  og 
sine  andre  Stæder  og  Slotte,  at  ikke  Krager  og  Skader  og  andre  urene  Fugle 
skiille  antaste  dem  (3).  De  heftige  Ytringer  af  Otvel  (dct  er  Hedningens 
Navn)  vække  Rollants  Harrae,  og  han  sværger,  at  han  eieblikkelig  skulde  lide 
D0den,  dersom  han  ikke  sclv  var  Borgcn  for  hans  Liv.  Otvel  opfordrer 
RoUant  til  at  bestemme  deres  Tvekamp  til   den  felgende  Dag,   hvilket  denne- 


LXXXVII 

gaar  ind  paa.  —  Karl  MagnTis  vil  vide  Otvels  Slægt.  Han  nævner  som  sin 
Fader  Kong  Galien  den  kjække,  der  har  dræbt  med  sine  Hæiider  ligesaa 
mange  Mænd,  som  der  findes  Indvaanere  i  bele  Karl  Magnus's  Rige;  Kong 
Garsia  er  hans  Frænde  og  Fernagnli,  der  raadede  íbr  Nazaret,  hvem  RoUant 
dræbte,  var  hans  Farbroder,  og  i  Morgen  agter  han  at  hævne  denne,  hvis 
Maumet  vil  staa  ham  bi.  Kongen  beklager,  at  en  saa  gjæv  Mand  ikke  skal 
være  kristen.  Karl  Magnus  befaler  derpaa  sin  Skutilsvend  at  s0rge  for  hans 
Herberge  og  Forpleining,  og  anbefaler  tillige  tre  af  sine  Riddere  at  tage  sig 
af  ham  (4).  v 

Karl  MagTius  og'RoUant  bivaane  Messen  om  Morgenen  og  ofreiKirken. 
Derefter  egger  Otvel  i  sin  Hidsighed  RoUant  til  Tvekampen.  Tyve  Hertuger 
if0re  nu  RoUant  hans  Rustning  og  Yaaben,  og  aUe  ledsage  ham,  efter  at  lian 
har  modtaget  Karl  Magnus's  Velsignelse,  til  Kamppladsen  meUem  de  to  Floder 
Seine  og  Marne  (5).  Otvel  anmoder  derpaa  Karl  Magnus  om  Vaaben,  Hjelm 
og  Brynje,  Spyd  og  Merke.  thi  Sværd  og  Hest  har  han,  de  bedste  i  Yerden. 
Kongedatteren  Belesent  med  sine  Damer  ifore  ham  haas  Vaaben,  og  formaner 
bam  ved  Afskeden  til  at  forsvare  sig  godt  mod  RoUant.  .Oddgeir  danske  og 
Hertug  Nemes  ledsage  nu  Otvel  til  Kajnppladsen,  hvor  RoUant  venter  liam  (6). 
Karl  Magnas  stiger  op  paa  Slotstinderne,  hvorfra  han  glver  Signal  til  Kampen. 
Kjæmperne  hugge  da  drabeUgen  les  paa  hinanden  og  fælde  hinandens  Heste. 
Karl  Magnus,  i  Ængstelse  over  den  tvlvlsomme  Kamps  Udfald,  falder  paa 
Knæ  med  Bon  til  Gnd  om  Seier  for  RoUant.  RoUant  opfordrer  Otvel  til  at 
bUve  kristen  og  at  modtage  af  Karl  Magnus  gpde  Gaver  og  hans  Datter  Bele- 
6ent.»  Otvel  erklærer  den  for  en  Nidding,  som  lader  sig  belære  af  RoUant.  og 
tror  selv  at  være  dennes  Mester.  Striden  fortsættes  endnu  hidsigere  (7).  Det 
er  nu  kommet  dertil,  'at  deres  Forsvarsvaaben  ere  aldeles  senderhugne.  Fransk- 
mændene  kaste  sig  nu  paa  Knæ  med  Bon  til  Gud  om  Hjælp  for  RoUant.  Gud 
b^nhorer  dem,  og  den  HeUige  Aand  daler  som  en  snelivld  Due  ned  over  Otvel 
og  virker  hans  Omvendelse,  Hedningen  fornægter  sine  Guder  og  bekjender 
Kristus,  og  de  to  Kjæmþende  falde  hinanden  om  Halsen.  Karl  Magnus  og 
hans  Hevdinger  ile  med  Glæde  hen  imod  dem.  RoUant  beder  nu  Kongen  om 
at  kristne  Otvel  og  give  ham  Belesent  til  Ægte.  Otvel  debes  i  den  heUige 
Marias  Kirke  af  Erkebiskop  Turpin,  og  Kongen  holder  ham  selv  under  Daa- 
ben  (8).  I  dette  OiebUk  kommerBelesent  til,  hun  er  deih"g  meUem  Kvinderne 
som  Rosen  og  Liljen  meUem  de  andre  Bloraster.  Kongen  tager  hendí^  Haand 
og  trolover  hende  med  Otvel,  og  giver  ham  i  Medgift  med  hende,  foruden 
mange  andre  Lande,  hele  Lombardiet.  BeUsent  giver  gjeme  sit  Samtykke. 
Otvel  beder  om  Udsættelse  med  BryUupet  til  han  har  erobret  Lombardiet  og 
AttiUa  og  fældet  Kong  Garsia  og  aUe  dem  af  hans  Folk,  som  ikke  viUe  an- 
tage  Kristendommen.  Efter  et  prægtigt  AftensmaaUid  begiver  man  sig  til 
Hvile  om  Natten  (9). 

Ved  Daggry  bivaaner  Kong  Karl  Magnus  CHtesangen.  Derefter  stevner 
han  sine  Mænd  til  sig,  og  paa  dette  Mode  besteinmes,  at  man  skal  være  fær- 
dig  til  Toget  mod  Kong  Garsias  ved  Begyndelsen  af  April  Maaned.  Kongen 
sender  imidlertid  Breve  over  alt  sit  Rige  for  at  udbyde  almindeUg  Leding,  og 
hver  den,  som  paa  Grnnd  af  Sygdom  ikke  kunde  komme,  skulde  give  fire 
Penninge  til  den  fieUige  Dionj-sius's  Kirke  (10).  Der  samle'r  .=ig  nu  til  Paris 
bevæbnede  Mænd  i  Tnsindevis  fra  alle  Karl  Magnus's  Riger.  Den  forste  ApriL 
da  Græsset  var  spiret  frem  paa  Marken,  drager  Kong  KarlMagnus  afsted  mod 
Kong  Garsia,  og  tnger  Veien  om  St.   Denis.     Kvinderne  græde,    bande  Kong 


LX  XXVIII 

Garsia  og  bede  Gud  om  Seier  for  Karl  Magnus  (11),  Rollant  og  hans  Folk 
drage  i  Spidsen,  Hertug  Nemes.er  tilbage  for  ál  vogte  Landet.  Belisent  led- 
sager  Otvel,  ridende  paa  et  Miilæsel,  der  i  Hurtiglied  ikke  stod  meget  tilbage 
for  en  Galei  paa  Soen.  De  drage  nu  gjennem  Burgundien  og  over  Mundiu- 
fjeld  og  komme  i  Nærheden  af  Staden  Attilia.  Her  tage  de  Nattekvarter,  sorge 
for  Hestene  og  pleie  de  Syge.  Karl  Magnus  er  imidlertid  ikke  ledig,  han  la- 
der  slaa  en  Bro  over  Floden.  Medens  andre  efter  fnldendt  Arbeide  gaa  hjcm 
til  sin  Aftensmad,  væbne  Rollant,  Oddgeir  og  Oliver  sig  og  drage  uden  de 
0vriges  Vidende  over  Broen  ud  paa  Eventj^r  (12).  Imidlertid  have  ogsaa  paa 
den  anden  Side  4  Kjæmper  væbnet  sig,  Balsamar  af  Minan  (Ninive),  Corsables, 
Askaner  og  Klares,  og  drage  ud  i  lignende  Hensigt,  de  udstede  Trusler  imod 
Rollant  og  Oliver,  især  trues  RoUant  haardt  af  Klares, '  som  har  sin  Broder 
Samson  at  hævne  paa  ham  (13).  Disse  stöde  nu  sammen  med  de  tre  Jævnin- 
ger,  der  opstaar  en  Kamp,  hvori  Hedningerne  fældes  paa  Klares  ixær,  der  efter 
forgjæves  Forsog  paa  at  hævne  sine  Kammerater  tilsidst  overgiver  sig  (14). 
Idet  de  nu  drage  afsted  med  sin  Fange,  mode  de  en  Hæ'r  af  et  Tusinde,  et 
Hundrede  og  eyv  Riddere.  De  se  ingen  anden  Udvei  for  sig  end  at  indlade 
sig  med  den  store  Overmagt,  og  loslade  imidlei'tid  sin  Fange  Klares  (15). 
Der  opstaar  nu  en  hefíig  Kamp,  hvori  de  tre  Jævninger  gj0re  Undérverker  af 
Tapperhed  og  fælde  mange  Hedninger.  Disses  Anf^rer,  Karmel  af  Sarabia, 
rider  nu  til,  skjælder  sine  Mænd  ud,  fordi  de  lade  sig  kue  af  3  Mænd,  farer 
l0s  paa  Oddgeir,  hvem  han  saarer  og  kaster  af  Hesten.  Rollant  ytrer  sin 
Sorg  herover.  Nu  rider  Hedningen  Alfage  frem,  en  Frænde  af  Kongedatteren 
Esklavenie,  der  havde  skjenket  ham  et  guldsommet  Mærke,  hau  anfalder  Oliver 
og  kaster  ham  af  Hesten,  dog  uden  at  saare  ham.  Deiyie  springer  rask  op 
paa  siu  Hest  igjen,  og  Kampen  fortsættes  til  end  mere  Uleilighed  for  Fransk- 
mændene  (16).  Oddgeir  kjæmper  nu  tappert  til  Fods  med  sit  Sværd  Kurtein, 
og  befinder  sig  i  stor  Forlegenhed,  men  frelses  af  sin  forrige  Fange  Klares, 
der  endog  dræber  Hovdingen  Moables  for  hans  Skyld.  Klares  skaffer  ham  en 
Hest  og  lader  ham  ved  tyve  Mænd  ledsage  til  sin  Kjæreste,  deu  smukke  Konge- 
datter  Alfamis.  Hun  var  med  to  Damer,  Gaute  og  Belamer,  gaaet  ud  i  sin 
Have  at  drage  frisk  Luft.  Hun  tager  vel  imod  Oddgeir,  hendes  Damer  affere 
ham  hans  Vaaben,  de  pleie  hans  Saar,  bringe  ham  til  Sengs,  og  give  ham  af 
de  S0de  Urter,  som  Gud  satte  i  den  Have,  der  heder  Heilivaag.  Han  falder 
træt  i  S0vn  og  vaagner  sund  og  frisk  (17).  RoIIant  og  Oliver  vedligeholde 
imidlertid  Kampen  med  Hedningerne  og  fælde  endnu  14  af  dem,  skjont  tvungne 
at  trække  sig  tilbage  for  Overmagten  (18). 

Otvel  har  imidlertid  savnet  de  tre  Jævninger,  RoIIant,  Oliver  og  Odd- 
geir,  og  aner,  hvor  de  ere  dragne  hen.  Han  samler  sine  og  Belesents  Skarer, 
700  Mand,  efter  at  have  opfordret  Karl  Magnus  til  at  angi-ibe  Hedningerne,  og 
de  drage  alle  over  Broen..  Otvel  rider  et  Pileskud  foran  sine  Mænd,  han  har 
over  sin  Rustnihg  et  uskatterligt  Klæde'  af  fortrinlige  Egenskaber,  som  Ild  og 
Lue  ei  kan  fortære,  og  som  lagt  paa  en  d^delig  saaret  Mands  Legeme,  om  ei 
mere  deraf  end  en  Penges  Vœrd,  oieblikkelig  helbreder  ham.  Han  træffer  nu 
RoIIant  ved  en  Fiskebæk,  og  irettesætter  liam,  fordi  han  har  vovet  sig  saa 
faatallig  mod  Hedningerne,  sp0rgcr  ham,  om  han  agter  al^e  at  fortære  alle 
Iledidngerne,  han  tror,  at  de  vilde  skaffe  dem  begge  nok  at  gnave  paa.  Otvel 
faar  nu  0ie  paa  Oliver,  som  er  haardt  betrængt  af  en  hedensk  Hovding,  han 
forf^Iger  og  fœldcr  dcnne.  Herefter  opstaar  en  heftig  Kamp,  hvori  navnlig 
Engiler  udmærker  sig  ved  at  fælde  en  Mængde  Hedninger  (19).     En  Hedning 


LXXXIX 

Drafanz  (Arapa)  fra  Florfent  egger  Klares  til  Kampen,  denne  fælder  nu  Fola- 
dralemane  (Drol  af  Alemanne)  midt  imellem  mar.ge  Franskmænd.  Arapa  fæl- 
der  derpaa  Girard  af  Orliens,  men  bliver  derpaa  selv  di-æbt  af  Otvcl.  uagtet 
han  er  hans  Frænde.  Kong  Klares  fælder  mange  og  trænger  sig  igjennem 
Franskmændenes  Hær,  hvor  alt  maa  vige  for  ham,  og  kommer  usaaret  til  sine 
Folk:  han  rider  afsted  med  dem  til  Staden,  og  meder  Hovedkongen  Garsias 
Folk,  det  var  20  Tusinde,  og  nu  mon  Kampen  begj'nde  paa  ny,  dersom  Da- 
gen  strækker  til.  Klares  hæver  atter  sit  Banner(20).  Klares  moder  nu  Otvel, 
og  sporger,  hvem  lian  dog  er,  der  i  Dag  har  gjort  slig  ödelæggelse  paa 
Kong  Garsias  Folk.  Otvel  svarer,  at  han  er  Son  af  Galien  den  kjække.  hans 
Moder  hed  Dia,  og  at  han  har  antaget  Kristendommen,  og  af  Karl  Magnus 
faaet  Lombardiet  og  hans  Datter  Belesent.  Klares  formaner  ham  til  atter  at 
ty  til  Maumet  og  lover  at  indlægge  et  godt  Ord  for  ham  hos  Kong  Garsia. 
Otvel  afslaar  det  og  erklærer,  hvis  han  kan  fange  ham  eller  Kong  Garsia,  at 
han  skal  hænge  dem  i  den  hoieste  Galge.  Tilsidst  enes  de  om,  ved  Tvekamp 
at  afjíjtJre,  hvis  Magt  er  storst,  Krists  eller  Manmets.  Herefter  skiUes  de. 
Franskmændene  tage  sig  Natteherberge,  pleie  sine  Svge  og  begrave  de  Dode. 
Otvel  iler  nu  til  Karl  Magnus  og  modtages  paa  det  kjærligste  af  Belesent, 
Paa  Karl  Magnus's  Side  holde  Vagt  om  Natten  Hugo  og  Alemanneme.  Hed- 
ningeme  holde  Vagt  paa  sin  Side  og  blæse  i  sine  Horn  hele  Natten  til  Sol- 
opgang  (21).  Kong  Klares  staar  op  i  Daggry  og  væbner  sig,  hans  forskjellige 
Vaaben  opregnes.  Kongedatteren  Alfamia  ensker  Manmets  Velsignelse  over 
ham  ved  Afskeden.  Maumets  BiUede  sættes  paa  en  pragtfuld  Marmoni-ogn  og 
.  feres  over  Elven.  Klares  kommer  nu  saa  nær,  at  han  kan  overse  Karl  Mag- 
uus's  Hær,  og  der  overkommer  ham  Ængstelse  for  Kong  Garsias  Skjebne  (22). 
Karl  Magnus  staar  tidlig  op  om  Morgenen  og  begiver  sig  til  Kamp- 
pladsen,  ledsaget  af  RoUant,  Oliver  og  Otvel,  og  en  Mængde  anáre  Mænd. 
En  Ordvexling  opstaar  mellem  ham  og  Klares,  hvori  denne  fortæller  ham,  at 
han  aldrig  vil  gjense  Frankrig,  og  at  Kong  Garsia  har  skjenket  hans  Rige  og 
Krone  til  den  tappre  Ridder  Florient  fra  Subalis.  Otvel  beder  hani  opgive 
sine  pralende  Ord,  han  skal  værge  Kongeus  Sag  med  Vaaben  (23).  Fransk- 
mændene  ifore  nu  Otvel  Rustning,  og  de  tolv  Jævninger  ledsage  ham  til 
Kamppladsen  (24).  Otvel  moder  nu  Klares,  og  er  efter  Aflale  kommen  i 
Tvekamp  at  bevise  Kristi  Magt  over  Mahon  (Maumet),  og  raader  ham  til  at 
tro  paa  Marias  Son  og  fomægte  Maumet.  Klares  afslaar  dette,  og  begge 
ride  nu  mod  hinanden,  og  begges  Spydskaft  sonderbrydes  i  Sammcnstodet, 
og  efter  at  begge  liave  tildelt  hinanden  store  Saar,  fældes  Klares  tUsidst  af 
Otvel.  Kong  Garsia  havde  sendt  3  Riddere  til  Kamppladsen  for  at  tage  Otvel 
til  Fange,  disse  blive  overvundne  af  Rollant,  Oliver  og  Eraioen.  Karl  Magnus 
bj'der  nu  Franskmændene  rj-kke  mod  Staden,  Hedningerne  flygte.  Kong  Garsia 
og  Otvel  træffe  sammen,  den  sidste  opfordrer  Kongen  til  at  antage  Kristen- 
dommen  og  at  uuderkaste  sig  Karl  Magnus;  da  han  vægrer  sig  herved,  fæhier 
Otvel  hara  i  Kampen.  Faa  af -Hedningernc  undkomme  (25).  Oddgeir  danske 
skjenker  Alfanie  Kongedatter  Pardon  og  dem  der  forte  ham  til  Staden,  da 
Hedningerne  tog  ham,  derpaa  iler  han  til  Karl  Magniis,  og  modtages  med 
Glæde  af  ham  og  hele  Hirden.  Derefter  feirer  Karl  Magnus  Otvels  og  sin 
Datter  Belesents  Bryllup.  Bryllupet  staar  en  halv  Maaned,  og  der  vanker 
Drik  og  Morskab,  som  sjelden  findes  i  de  nordiske  Lande.  Derefter  drager 
Karl  Magnus  hjem  til  Frankrig,  men  Otvel  bliver  efter,  og  med  Uam  en  etor 
Mænjíde  Riddere. 


J.C 


VII. 

En  Dag  som  Karl  Magnus  har  samlet  alle  sine  Maind  om  sig  og  sidder 
med  sin  Dronning  under  et  Oliventræ,  sperger  han  hende,  om  hun  vel  v£ed 
nogen  anden.Konge  i  Verden,  hvem  Krone  og  Rustning  klæder  og  anstaar 
saa  vel  som  ham.  Di'onningen  svarer  noget  uforsigtig,  at  hun  veed  En,  dcr 
er  anseligcre  mellem  sine  Mænd  og  som  bærer  sin  Ki'one  hoiere.  Herovcr 
fortornes  Kongen,  og  uagtet  Dronningen  wá  Undskyldninger  og  Knæfald 
S0ger  at  stille  hans  Vrede,  truer  han  hende  tilsidst  til  at  navngive,  hvem  hun 
mener.  Hun  nævner  da  Kong  Hugon,  Keiser  i  Miklagard,  hvis  Rige  strækker 
sig  lige  til  Kappadocien,  og  mellem  Frankrig  og  Antiochien  kan  ingen  stiUes 
ved  Siden  af  ham  undtagen  Karl  Magnus.  Kongen  kalder  nu  sine  Mænd  til  sig 
og  meddeler  dem  sin  Beslutning  at  drage  til  Jerusalem  for  at  besoge  den  hel- 
lige  Grav,  og  at  han  tiHige  vil  lægge  Veicn  om  Miklagard  for  at  træíTe  dcn 
Konge  Dronningen  har  omtalt  (1).  Karl  Magnus  gjor  sig  nu  rede  med  sine 
Mænd,  de  ifore  sig  Pilgrinisdragt  og  begive  sig  afsted  og  komráe  til  Jerusalem. 
Ankommen  der  gaar  Karl  Magnus  og  de  tolv  Jævninger  med  ham  til  Kirken 
Paternoster,  hvor  vor  Herre  selv  og  hans  tolv  Apostle  sang  Messe.  Karl 
Magnus  og  hans  Jævninger  sætte  sig  der  i  Kirken  paa  de  samme  Stole,  som 
vor  Herre  og  hans  Apostle  havde  benyttet.  En  Jade  kommer  til  Kirken  og 
gribes  ved  dette  Syn  af  Forfærdelse  og  iler  til  Patriarken  med  Ben  at  blive 
d0bt,  da  han  i  Kirken  har  seet  Gud  selv  og  hans  tolv  Apostle.  Patriarken 
stævner  alle  sine  Geistlige  til  sig  og  gaar  i  Procession  til  Kirken,  hvor  Karl 
Magnus  ved  hans  Komme  reiser  sig,  gaar  ham  i  M^d^e  og  kysser  ham.  Der- 
paa  forklarer  han  Hensigten  med  sit  Komme,  at  S0ge  Reliqvier.  Patriarken 
0nsker  ham  velkommen,  og  erklærer,  at  han  nu,  da  han  har  siddet  paa  vor 
Herres  egen  Stol,  herefter  skal  kaldes  Overkonge  over  alle  jordiske  Konger. 
Kongen  faar  da  mange  kostelige  Reliqvier,  som  samtlige  opregnes  (f.  Ex.  den 
hellige  Simeons  Arm,  Lazarus's  Hoved,  af  den  hellige  Stephanus's  Blod,  af 
Jomfru  Marias  Melk).  Han  lader  gjere  et  kostbart  Skrin,  hvor  han  gjemmer 
disse  kostelige  Klenodier,  efter  at  mange  Undergjerninger  i  Forveien  ved  dem 
ere  skeede.  Hernæst  lader  han  en  Kirke  bygge  og  opholder  sig  derefter  fire 
Maaneder  i  Byen.  Han  melder  derpaa  Patriarken  sin  Afreise,  og  denne  fór- 
maner  ham  til  at  være  en  stærk  St0tte  for  Kristendommen  mod  Hedningerne  (2). 
Patriarken  ledsager  dem  til  Jerico,  hvor  han  tager  Afsked  med  dem,  og  de 
drage  den  lige  Vei  til  Miklagard.  Paa  Veien  ske  mange  Jertegn  ved  de  Hcllig- 
domme,  som  Kongen  forer  med  sig  (3). 

Karl  Magnus  kommer  nu  til  Miklagard,  og  træfifer  der  Kong  Hngon, 
som  er  i  Færd  med  at  pl0ie;  hans  Plov  er  af  Guld,  og  han  udforer  denne 
Syssel  siddende  paa  en  Guldstol  og  drivende  sine  0xne  med  en  Guldvaand. 
Kong  Hugon  tager  vel  imod  Karl  Magniis,  og  indbyder  ham  til  at  blive  der  et 
Aar  og  at  forsj^ne  sig  med  saa  meget  Gods,  som  han  kan  0nske.  Karl  Mag- 
nus  ytrer,  at  denne  kostbare  Plov  vel  maatte  gjemmes  omhyggeligt.  Hugon 
svarer,  at  om  den  end  laa  der  syv  Aar,  vilde  ingen  forgribe  sig  paa  den. 
Villifer  af  Orenge  (Vilhelm  af  Oranien),  onsker,  at  han  og  Bertram  havde 
Ploven  i  Frankrig,  da  skulde  de  nok  ikke  spare  den.  Hugon  f^rer  nu  Karl 
Magnus  til  sin  Hal.  Denne  er  overordentlig  pragtfuld,  Taget  bemalet  med 
forskjellige  Sagacr;  den  er  rund,  en  Stolpe  hæver  sig  i  dens  Midte,  som  hele 
Hallen  hviler  paa,  og  omkring  denne  staa  hundrede  mindre  Stolper,  alle  for- 
gjddte,  og  paa  hver  af  dem  er  anbragt  en  Barneskikkelse  af  Kobber  med  et 
Elfenbenshorn  for  Munden,     Da   Stolperne   erc  hule  inden   i,    trænger  Vinden 


AV.  i 


op  i  dem  rcdenfra.  og  ved  en  særegen  Mekanisme  frembringe  Barnebilledeme 
vidunderlige  Toner  gjennem  Homene  og  strækbe  Fingrene  smilende  ud  mod. 
hverandre.  som  vare  de  levende.  Karl  Magnií-s  saniier  nu  sin  Kones  Ord  om 
Kong  Hngon.  Nu  opstaar  en  skarp  YívA^  Hallen  dreier  sig  nti  rundt  som 
et  Mellehjul  under  Toner  som  af  Englesang.  Karl  Magnus  undres  og  forfær- 
des  over  alt  dette.  og  han  og  hans  Mænd  kunne  ikke  holde  sig  paa  Benene. 
Hugon  beroliger  dem,  idet  han  forsikrer  dem.  at  Yinden  vil  stiUe  af  ^mod  Af- 
tenen,  hvilket  ogsaa  sker  (4).  Ved  Aftensbordet  kan  ikke  Oliver  vende  sit 
Blik  fra  Keiserens  Datter,  der  er  deilig  som  en  Rose  og  Lilje.  Der  opvartes 
med  mange  herlige  Retter  af  Dvr-  og  Fuglevildt.  som  Hjorte,  Vilds^-in.  Tra- 
ner,  Gjæs.  Hens,  Paafugle.  Ænder  og  Svaner.  og  med  Mjod  og  forskjellige 
Slags  Vin,  og  Gjæsteme  underholdes  med  Musik  af  forskjpllige  Instrumenter. 
Efter  sluttet  Maaltid  forer  Keiseren  Karl  Magnus  og  hans  Jævninger  til  et 
prægtigt  Kammer,  hvor  der  ere  Senge  af  Kobber  forgyldt,  med  gode  Seng- 
klæder  (5). 

I  dette  Hus  er  der  en  hul  Stenstolpe,  i  hvilken  Keiseren  har  anbragt  en 
Mand,  der  skal  lægge-Mærke  til.  hvad  Franskmæn^ene  tage  sig  fore  om  Kat- 
ten.  Saa  snart  de  ere  komne  i  Seng.  beg\-nde  Franskmændene,  efter  sin  Vis, 
at  ipore 'sig  med  lystig  Skjerat,  og  KarlMagnus  foreslaar,  a"t  hvef  af  dem  skal 
nævne  en  Idræt,  som  han  vil  udfere  den  folgende  Dag  i  Miklagaard,  og  Karl 
Magnus  gler  da  selv  Begyndelsen.  Han  vil  at  Keiseren  skal  ifore  sin  kjæk- 
keste  Ridder  dobbelt  Brynje  og  sætte  to  Hjælme  paa  hans  Hoved,  dernæst 
skal  han  sættc  ham  op  paa  en  fuldkommcn  brynjeklædt  Hcst,  og  da  vil  Karl 
Magnus  kleve  Ridderen  og  Hesten  og  hugge  Sværdet  et  Spydskafts  Længde 
ne^  i  Jorden.  RoUant  vil  faa  Keiserens  Olivanshorn,  med  dette  vil  han  gaa 
udenfor  Staden  og  blæse  saa  haardt,  at  alle  Porte  og  Dore  skuUe  springe  op, 
og  dersom  Keiseren  tor  komme  ud,  da  skal  han  blæse  af  ham  Haar,  Skjeg 
og  alle  Klæder  (6).  Oliver  vil  hvile  hos  Keiserdatteren,  og  dersom  han  ikke 
hundrede  Gange  paa  een  Nat  har  sin  ViUie  med  hende,  maa  Keiseren  raade 
for  hans  Liv,  Bernard.  vil  mode  3  Heste  i  fuldt  Leb,  lobe  over  de  to  og  op 
paa  den  tredie,  og  kaste  med  íire  Æbler,  medens  Hestene  ere  i  fiild  Fart,  og 
dersom  noget  af  dem  falder  ned,  da  skál  han  give  sit  Hoved  i  Keiserens 
Vold  (7).  Villifer  vil  tage  en  Guldkugle,  som  ellers  ikke  30  Mænd  kunne 
orke,  og  lofte  den  med  sin  cne  Haand,  derpaa  vil  han  kaste  den  mod  Stads- 
muren,  saa  at  denne  skal  ramle  ned  fire,  40,  Favne  paa  hver  Kant.  Oddgeir 
vil  gribe  om  den  Stolpe,  som  holder  Hallen  oppe,  og  vende  den  om,  saa  Hallen 
skal  styrte  ned  (8).  Den  gamle  Xemes  vil  ifore  sig  to  Brynjer,  med  dem  vil 
lian  hoppe  fire  Favne  hoiere  cnd  Borgens  Htíide,  og  derpaa  sætte  sig  ned  hos 
Keiseren  og  rj-ste  sig  saaledes.  at  alle  Bri-nieringene  skuUe  springe  fra  hin- 
anden  som  brændt  Halm.  Bæring  vil.  at  Keiseren  skal  tage  alle  de  Sværd, 
som  findes  i  Staden,  og  stikke  deres  Hjalter  ned  i  Jorden  men  sætte  Oddene 
1  Veiret,  derpaa  vil  han  stige  op  i  det  hRÍeste  Taarn  og  lade  sig  falde  ned  paa 
Sværdene,  saa  at  disse  skuUe  sonderbrydes,  men  han  selv  skal  slippe  uskadt 
derfra.  Turpin  Erkebisp  vil  bringe  Elven,  der  falder  forbi  Staden,  til  at  over- 
sv0rame  hele  Miklagard  og  f\'ld»"  hvert  Hus,  hvorved  Keiseren  vil  blive  saa 
bange,  at  han  skal  flygte  op  i  det  hoieste  Taam  (9).  Ernald  vil  sidde  i  ko- 
gende  Bly,  indtil  det  er  bleven  koldt.  og  derpaa  staa  op  og  ryste  sig,  saa  at 
ikke  det  mindste  Grand  af  Bly  skal  hænge  ved  ham.  Eimer  har  en  Hat  gjort 
af  en  Sofisk,  den  vil  han  tage  paa  sig,  gaa  hen  til  Keiseren,  naar  han  sidder 
til  Bords,  og  spise  hans  Mad  og  drikke  hans  Vin  op  for  ham ;  derpaa  vil  han 


xcn 


liste  sig  bagpaa  ham  og  give  ham  et  Nævehug,  saa  at  han  skal  falde  frem 
over  Bordet,  og  dernæst  bringe  alle  hans  Mænd  1  ílaarene  paa  hinanden  (10), 
Berti-am  vil  faa  sig  fire  Skjoldeý-  med  dem  vil  han  drage  gjennem  alle  Dale 
.og  Skove  og  ^krige  saa  hoit,  at  det  skal  hores  fire  Mil  paa  hver  Kant,  saa  at 
alle  Hjorte  og  Hinde  skulle  ílygte  ud  af  alle  Skovene,  og  ligesaa  Fiskene  af 
Vandene.  Gerin  vll  tage  et  Spyd,  som  er  en  Mands  Byrde,  hermed  vll  han 
skyde  paa  to  Solvpenge,  som  skulle  ligge  paa  Slotstaarnet,  saa  at  den  ene 
skal  falde  ned,  men  den  anden  skal  blive  liggende  ubevæget;  derpaa  vil  lian 
.  l0be  saa  raskt,  at  han  skal  tage  Spj-det  i  Luften,  for  det  falder  til  Jorden. 
Naar  Franskmændene  ere  færdige  med  sit  Skrj^deri,  falde  deiS^vn.  Speideren, 
som  sidder  skjult  1  Sailen,  har  hele  Tiden  gjort  sine  Bemœrkningcr  til  deres 
Ord  (11).  Han  begiver  sig  nu  til  Keiser  Hugon  og  fortæller  ham  omFransk- 
mændenes  Pralcri.  Keiseren  vredes  heíover,  og  ytrer,  at  han  har  fortjent 
andet  af  Karl  Magnus  for  sin  Gjæstfrihed  end  Spot  og  Haan,  og  hvis  de  ikke 
kunne  udfare,  hvad  de  have  sagt,  vil  han  hugge  Hovederne  af  dem  (12). 

Den  folgende  Morgen  konimer  Karl  Magnus  fra  Kirke  med  de  12  Jæv- 
ninger.  Keiser  Hugon  gaar  ham  i  Mode,  foreholder  ham  deres  uh^viske  Yt- 
ríngcr  den  foregaaende  Aften,  og  truer  dem  med  Doden,  hvis  de  ikke  udfnre 
sine  Idrætter.  Karl  Magnus  anforer  til  Undskyldning,  at  de  havde  taget  for 
meget  til  sig  af  Vin,  og  at  det  er  de  Franskes  Sædvane,  naar  de  lægge  sig 
om  Aftnerne,  at  tale  mangt  og  meget,  baade  Visdom  og  Daarskab.  Han  skal 
imldlertid  faa  vide  af  sine  Mænd,  hvad  de  have  talt.  Hugon  klager  over,  at 
de  have  beskjemmet  ham  med  sine  Ord,  og  det  har  været  Takken  for  hans 
Gjæstfrihed,  men  han  vil  S0rge  for,  at  de  lade  sligt  fare  for  Eftertiden  (13). 
Karl  Magnus  gaar  med  sine  12  Jævninger  hen  under  et  Oliventræ,  hvor  han 
beklager  sig  over,  at  Drukkenskaben  saaledes  skal  have  bragt  dem  til  at  for- 
l0be  sig.  Han  ladei'  nu  sine  hellige  Reliqvier  frembære,  kaster  sig  ned  til 
B0n  tilligemed  de  andre  Franskmænd,  og  beder  Gud  hjælpe  demidenne  deres 
Forlegenhed.  Gud  scnder  da  sin  EngeV,  som  forbyder  dem  for  Fremtiden  at 
spottc  nogen  paa  denne  Maade,  men  beder  dem  dog  at  være  trostige,  da  Gud 
denue  Gang  vil  hjælpe  dcm  til  at  udfore  deres  Idrætter  (14).  De  komme  nu 
til  Hugon  og  erklære  sig  beredte  til  at  staa  ved  sine  Ord,  dog  foreho'lder  Karl 
Magnus  ham  det  utilb^rlige  i  saaledes  at  lade  en  Speider  belure  deres  Sam- 
tale.  Hugon  byder  Oliver  forst  udf^re  sin  Idræt,  hvis  han  ikke  vil  miste  sit 
Hoved.  Han  hviler  da  hos  Keiserdatteren  om  Natten  og  giver  hende  hundrede 
Kys  (15).  Den  fnlgcnde  Morgen  sandcr  Datteren  paa  Keiserens  Sporgsmaal, 
at  •Olivcr  har  fuldbyrdet  siu  Villie  med  hende.  ViUifer  udl0rer  derefter  sin 
Idræt  nied  Guldkuglen,  han  skyd'er  dcn  saa  haardt  modSiadsmuren,  at  dcnnc 
stjx-ter  ned  40  Favne  paa  hvcr  Kaiit.  Hugon  bcklager  dennc  Odclæggelsc  paa 
sin  Stadsmur,  og  anser  de  Fremmede  for  Troldniænd.  Karl  Maguus  sporgcr, 
om  han  vil  se  udfort  ílere  af  dcres  Idrætter.  Hugon  vil;  at  Turpin  skal  fuld- 
byi-de  sin  Bedrift,  at  lede  Floden  ind  i  Staden.  Dette  sker  ogsaa,  Floden 
oversvommer  Enge  og  Marker,  trænger  ind  i  Staden  og  fylder  aile  Huse.  I 
sin  Angst  flygter  Hugon  op  i  det  h^icste  Taarn.  Karl  Magnus  og  hans  Jæv- 
ningcr  Jiave  taget  Plads  udenfor  Staden  paa  en  Vold  under  et  Træ.  Hugon 
raaber  til  Karl  Magnus  og  tilbyder  at  blivc  hans  Vassal  og  betale  ham  Skat, 
dersom  han  vil  frelse  ham  fra  den  truende  Fare.  Karl  Magnus  bedcr  da  til 
Gud,  at  Vandet  maa  indtage  sit  forrige  Leie,  og  Gud  opfylder  hans  B^n  (16). 
Hugon  indseT  nu,  at  Gud  er  med  Karl  Magnus,  og  erklærer  sig  i  helelTærens 
Paah0r  for  hans  Vaseal.     Han  0nsker  ikke  at  ee  flere  af  Jævningernes  Idrætter, 


XCIII 


d.1  dc  udforte  ere  liam  fuldkommen  nok.  Karl  Magnus  modtager  Lensheiheden 
over  Hugon,  de  gaa  begge  i  en  hoitidelig  Procession  til  Kirken,  med  sine 
Kroner  paa  Hovedet.  Hugon  bærer  sin  meget  lavere,  da  Karl  Magnus  er  en 
Fod  og  tre  Haandgreb  hoiere  end  Hugon.  Franskmændene  blive  enige  om, 
at  Dronningens  Ytring  om  Karl  Magnus,  at  nogen  Konge  kunde  stilles  ved 
Siden  af  ham,  var  ubeföiet,  tlii  paa  hcle  Jordrige  findes  ikke  hans  Lige  (17). 
Turpin  Erkebisp,  som  den  fornemste  af  de  Geistlige,  forretter  den  Dag  i  Kir- 
ken,  og  efter  endt  Tjeneste  begivé  alle  sig  til  Hallcn,  hvor  et  glimrende  Maal- 
tid  er  anrettet  med  de  herligste  Retter  og  Vine.  Hugon  tilbyder  Franskmœn- 
dene  at  forsyne  sig  af  hans  Rigdomme,  hvilket  dog  Karl  Magnus  afslaar,  da 
de  allerede  have  nok.  Ved  Afskeden  give  de  hinanden  gýensidig  Foræringer 
og  holder  Hugon  Stigboilen  for  Karl  Magnus.  medens  han  bestiger  sin  Hest, 
og  de  kysses  til  Farvel.  Kongedatteren  forsikrer  Oliver  om  evig  Troskab,  og 
onsker  at  folge  med  ham  til  Frankiig,  dog  meldes  der  ikke,  at  hun  ftilgte 
med  ham  denne  Gang.  Eftcr  mange  Moisommelighedcr  og  Sti-abadser  paa 
Reisen  komraer  Franskmændene  hjem  (18).  Der  er  stor  Glæde  i  Paris  ved 
Karl  Magnus's  Hjemkomst.  Til  Kirken  St.  Denis  forærer  han  Frelserena 
Tornekrone  og  den  Nagle,  hvorraed  han  blev  korsfæstet,"^  og  mange  andre 
Helligdomme,  og  andre  Reliqvier  skjenke  han  til  andre  Steder  i  sit  Rige. 
Dronningen  faar  Tilgivclse  for  sine  uforsigtige  Ord  (19). 

vm. 

Hernæst  drager  Karl  Magnus  til  Spanien,  hvor  han  i  7  Aar  underlægger 
sig  alt  langs  Havet,  saa  at  der  ikke  íindes  en  Stad  eller  Borg,  som  jo  cr  i 
hans  Magt,  undtagen  Saraguze,  der  ligger  paa  et  Fjeld.  Der  hersker  den 
hedenske  Konge  Marsiliu's  (1).  Denne  kalder  til  sig  sine  Hertuger  og  Jarle, 
forcstiller  dem  sin  betrængte  Stilling  og  æsker  dercs  Raad.  Ingen  svarer  ham 
undtagen  Blankandin,  der  raader  ham  at  sende  Karl  Magnus  kostbare  Gaver, 
at  tUbyde  sig  at  antage  Kristendommen,  og  i  den  Anledning  indíinde  sig  hos 
ham  til  Michaels  Messe,  da  han  tillige  skal  hylde  ham  som  sin  Lensherre,  for 
herved  at  bevæge  ham  til  at  drage  tilbage  til  Frankrig.  Dersom  han  forlan- 
ger  Gidsler,  maa  man  sende  ti  eller  tyve,  iblandt  dem  en  af  Marsilias's  og 
Blankandins  egne  Sonner.  Dette  Raad  antages  (2).  Marsilius  sender  nu  ti  af 
sine  klogtigstc  Mænd,  Blankandin  som  deres  Fcrmand,  de  skulle  nied  Oliven- 
grene  i  Hændeme,  som  Tegn  paa  Fred  og  Underkastelse,  begive  sig  til  Karl 
Magnus,  der  beleirer  Staden  Acordies,  og  forkynde  ham,  at  Marsilius  vil  an- 
tage  Kristendommen  og  undcrkaste  sig.  De  drage  afsted  ridende  paa  hvide 
Muler  (3).  Karl  Magnus  har  just  indtaget  og  odelagt  Acordies,  da  Sende- 
mændene  komme.  Han  sidder  i  en  Have  under  Skyggen  af  et  Træ,"  omgiven 
af  sine  Mænd,  der  more  -sig  med  Skak-  og  Bretspil  og  Dystrenden.  Sende- 
mændene  fremföre  sit  Ærinde.  Da  Keiseren  har  Betænkelighcd  ved  at  tro 
paa  deres  Ord,  byde  de  Gidsler.  Om  Aftenen  blive  de  Freramede  overfledig 
trakteredc  (4).  Dcn  næste  Morgen  raadlorer  Karl  Magnus  sig  med  sine  Ba- 
roner  om  Marsilius's  Tilbud.  RoUant  mener,  at  man  ikke  bor  fæste  nogen 
Lid  til  Marsilius,^  som  for  har  \ist  sig  trolos,  da  han  dræbte  Keiscrens  to 
Sendebud,  Jarlcrne  Basan  og  BasUies.  Karl  Magnus  særikerHovedet  og  stry- 
ger  sit  Skjeg,  og  Franskmændene  ere  alle  tause,  undtagen  Guinclun,  dcr  tale'r 
for  Marsilius's  Forslag,  da  den,  der  j^er  sig  herimod,  ikke  bryder  sig  om, 
hvad  Dod  Franskraændene  lide.  Nemes  taler  ogsaa  for,  at  man  ber  vise 
Marsilius  Skaanscl,  da  han  er  ovei-vimden,  og  raader  at  sende  en  af  Baroncme 


XCIV 


til  ham  (5).  Nemes  tilbyder  sig  at  udfere  denne  Sendefærd  og  forlanger 
Handslce  og  Stav.  Karl  Magnus  afslaar  hans  Tilbud,  ligeledes  tilbagevises 
RoUant,  Oliver  og  Turpin,  som  dernæst  tilbj'-de  sig.  Han  byder  nu  sine  Hev- 
dinger  vælge  en  af  Baronerne  til  denne  Færd.  Rollant  foreslaar  nu  Guinelun, 
sin  Stedfader.  Guinelun  bliver  nu  opbragt  paa  Rollant  og  truer  ham,  men 
denne  ler  kun  ad  hansTrudsler.  Han  tilsiger  RoUant,  Oliver  og  alle  Jævnin- 
gerne  sit  bestandige  Had.  Han  ængstes  for  den  samme  Skjebne,  som  overgik 
Basan  og  Basilies.  Da  Karl  Magnus  ræltker  ham  Brevet  til  Marsilius,  falder 
dette  af  Haanden  paa  ham,  livilket  af  Franskmændene  ansees  som  et  ondt 
Forvarsel  (6).  Guinelun  gaar  nu  til  sit  Telt  og  ruster  sig,  binder  Guldsporer 
paa  og  omgjdrder  sig  med  sit  Sværd  Muraglais  og  bestiger  sin  Hest  Taska- 
brnn.  medens  hans  Frænde  Guinimus  holder  hans  Stigb0ile.  Mange  af  hans 
Mænd  'beklage  sig  over  hans  Afreise  og  viUe  ledsage  ham.  Han  afslaar  dette 
og  ytrer,  at  det  er  bedre,  at  han  dor,  alene,  end  at  hans  Mænd  ogsaa  skuUe 
opofres  (7). 

Guinelun  rider  nu  afsted  tilligemed  Blankandin  og  de  0vrige  hedenske 
Sendemænd.  BUinkandin  omtaler  med  Ber^mmelse  Karl  Magnus's  Bedrifter, 
men  anser  ham  nu  for  saa  gammel,  at  han  ikke  kan  mangle  meget  i  300  Aar. 
Guinelun  stemmer  i  med  i  hans  Lovtaler  over  Karl  Magnus,  men  dadler 
Rollant  ibr  hans  Overmod.  og  siger,  at  alt  Ondt  hidr^rer  fra  ham,  og  han 
er  imod  Forliget  med  Marsihus  og  vil  iklíe  ende,  fer  han  har  underkuet  alle 
Folkeslag.  Begge  blive  nu  enige  om  Rollants  Dod  (8).  De  komme  til  Sara- 
guze,  og  Blankandin  tager  Sendemanden  ved  Haanden  og  leder  ham  frem  for 
Marsilius.  Guinelun  fremfarer  sit  Budskab,  at  Marsilius,  dersom  han  antager 
Kristendommen,  skal  erholde  Halvdeien  af  Spanien,  men  hvis  ikke,  skal  han 
bringes  i  Lænker  til  Frankrig  og  lide  den  forsmædeligsle  Dad.  Marsilius 
vredes  og  vil  i  sin  Harme  slaa  Guinelun  med  en  Stav,  han  holder  i  Haanden. 
Denne  drager  sit  Sværd  og  vil  forekomme  ham.  Marsilius  lader  sig  dog  be- 
rolige  af  sine  Mænd,  og  indtager  atter  sit  Sæde  (9),  Guinelun  ei'klærer,  at 
ilike  Frygt  for  Daden  skal  afholde  ham  fra  at  regte  sit  Ærinde.  Han  kaster 
sin  Kappe  af,  holder  sit  dragne  Sværd  i  Haanden,  gjentager  sit  Budskab  og 
overleverer  Karl  Magnus's  Brev.  Da  Marsilius  læser  det,  fælder  han  Taarer 
af  Ærgrelse  og  drager  i  sit  Skjeg,  Brevet  indeholder  nemlig  den  Fordring,  at 
han  skal  udlevere  sin  Farbroder  Langalif,  som  voldte  Basans  og  Basilies's 
D0d,  i  modsat  Fald  bliver  der  intet  af  Forliget.  Langalif  fordrer,  at  Guinelun 
skal  overgives  til  ham,  at  han  kan  give  ham  den  fortjente  Dod  for  hans  Stor- 
talenhed.  Guinelun  sætter  sig  til  Modværge  (10).  Marsilius  samles  med  sine 
Hevdinger  til  Raadslagning,  og  Blankandin  aabenbarer  ham,  hvad  han  iiar 
aftalt  med  Guinelun.  Han  henter  derpaa  denne,  og  Marsilius  undskylder  sin 
foregaaende  Hefiighed,  og  giver  Guinelun  en  kostbar  Kappe  i  Foræring,  og 
byder  ham  andre  Gaver.  Han  taler  derpaa  om  Karl  Magnus's  hoie  Alder, 
200  Aar,  og  om  hans  Reiser  og  Erobringer.  Guinelun  berommer  hoit  Karl 
Macfnus,  hvis  Venskab  han  ikke  vil  miste,  men  saa  længe  Roliant,  Oliver  og 
de  andre  Jævninger  leve,  vil  han  ikke  slaa  sig  til  Ro  (11).  Marsilius  tror  med 
400,000  Riddere  at  kunne  overmande  Karl  Magnus.  Guinelun  erklærer  delte 
for  en  Umulighed,  det  er  bedre,  at  han  sender  ham  Foræringer  og  Gidsler, 
da  vil  han  drage  tilbage  til  Frankrig  og  lade  Rollant  tilbage  med  20,000 
Mand,  disse  vil  Marsilius  tilsidst  kunne  faa  Bugt  med.  Naar  Rollant  er  fal- 
den,  da  vil  Spanien  faa  Fred  og  Ro.  De  sværge  hinanden  Eder  paa  Maumets 
Lovbog  (12).     Fiere  hedenske  H^vdinger  forære  Guinelun  Vaabeu.     Dronning 


xcv 


Baimunde  giver  ham  to  kostbare  Smykker  til  hans  Koue.  Guineluu  begiver 
sig  paa  Hjemveien ,  medtagende  Gods  og  kostelige  Gaver  til  Karl  Mag- 
nus    (13). 

Karl  3Iagnu3  er  nu  kommen  til  Staden  Valteme.  Da  han,  efter  at  have 
hert  Messen  tidlig  om  Morgenen  tilligemed  Rollant,  Oíiver,  Nemes  og  andre 
Hevdinger,  skal  sætte  sig  til  Bords,  indtræffer  Guinelun.  Han  bringer  'íssg- 
lerne  til  Saraguze,  og  beretter,  at  Marsilius  sender  store  Rigdomme  og  20 
Gidsler;  Langalif  er  med  100.000  Mand,  for  íkke  at  paatvinges  Kristendommen, 
fly-gtet  til  Havet,  hvor  han  5iar  indskibet  sig,  og  er  total  forlist;  Marsilius  vil 
lade  sig  kristne  og  i  alt  efterkomme  Karl  Magnns's  Villie.  Franskmændene 
brj'de  nu  op  og  marschere  til  Runzival,  hvor  de  tage  Natteherberge.  Heduin- 
gerne  forberede  imidlertid  sin  svigefnlde  Plan  (14).  Om  Morgeuen  efter  hol- 
der  Karl  Magnas  Husthing  med  sine  Mænd.  Her  bliver  det  et'tAr  Gnineluns 
Forslag  bestemt,  at  RoUant  skal  lades  tilbage  at  vogte  Landet,  skjont  Keiseren 
meget  neáig  gaar  ind  herpaa.  Rollant  beder  om  Karl  Magnuss  Bue,  og  lover 
at  den  ikke  skal  falde  af  Haanden  paa  ham,  som  Handsken  (eller  Brevet)  faldt 
af  Haanden  paa  Gninelun.  Rollant  vil  lade  sig  noie  med  20,000  Mand,  og 
beder  Keiseren  reise  og  være  ubekymret  for  hans  Folk  (15).  Rollant,  Oliver 
og  de  12  Jævninger  med  20,000  Mand  ere  nu  tilbage  i  Runzival,  Valter  Jarl 
stilles  som  Forpost   og  har  en  Fægtning  med  Kong  Amalre  af  Balverne  (16). 

Karl  Magnus  rider  nu  tilbage  til  Frankrig  med  sin  Hær  over  heie  Fjelde 
og  gjennem  marke  Dale,  og  saa  trange,  at  i  en  Strækning  af  15  vælske  Mil 
kunde  man  hore  Larmen  af  deres  Vaaben.  V'ed  Skiismissen  fra  RoUant  kunde 
Ingen  tilbageholde  Taarerne,  og  allermindst  Karl  Magnus,  fordi  han  havde  en 
Anelse  om  Guineluns  S\ig.  Hertug  Nemes  sperger  om  Grunden  til  hans  store 
Kuramer.  Han  fortællcr,  at  Guds  Engel  havde  vist  sig  for  ham  om  Natíen 
og  senderbrudt  et  Spydskafl  mellem  hans  Hænder,  deraf  veed  han,  at  RoUant 
er  svegen,  og  mister  han  ham,  bliver  det  et  uerstatteiigt  Tab  for  ham  (17). 

Marsilius  ruster  sig  nu  og  samler  i  3  Dage  400,000  Mand.  Hans  Soster- 
S0n  faar  Lov  til  at  kjæmpe  med  Roliant,  og  12  Andre  af  Marsiliiis's  Folk 
skulle  stiUes  imod  de  12  Jævninger.  Der  opregnes  nu  fle-re  af  de  Hedninger, 
der  brænde  af  Begjærlighed  efter  Kamp  med  Rollant  og  Jævningeme  (18,  19, 
20).  Oliver  betragter  Hedningeraes  overlegne  Antal,  og  ser,  at  de  Kristne 
have  en  liden  Styrke  at  stille  imod  dem,  liau  beder  derfor  RoIIant  blæae  i  sit 
Horn,  for  at  Karl  Magnus  kan  blive  hans  Nod  vaer  og  veude  om  med  sin 
Hær.  Han  gjentager  denne  Anmodning  3  Gange,  men  RoUant  afslaar  den 
hver  Gang,  da  han  anser  det  for  en  Skam  at  benytte  denne  Udvei.  Oliver 
mener,  at  det  ikke  under  disse  Omstændigheder  kan  lægges  nogen  til  Last, 
da  Hedningernes  Antal  er  saa  stort,  at  alle  Bjerge  og  Dale  ere  opfyldte  med 
dem  (21).  Rðllant,  Turpin  Erkebisp  og  Oiiver  holde  opmuntrende  Taler  til 
sine  Folk  (22).  Marsilius's  Sostcrson  rider  frem  og  haaner  Franskmændene, 
men  fældes  af  Rollant.  Falsaron,  Marsilius's  Broder,  vU  hævne  sin  Sösterson 
og  rider  imod  Oliver,  men  fældes  af  denne.  Turpin  kaster  derpaa  Kossablea 
död  af  Sadlen.  Nu  ere  da  3  af  de  ypperste  Hedninger,  som  havde  bestemt 
sig  til  Kampen  mod  RoIIant  og  Jævningerne,  faldne  (23).  Kampen  fortsættes 
med  Hefdghed,  flere  hedenske  Hövdinger  fældes,  RoUant,  Oliver  og  Turpin 
ere  altid  i  Spidsen  (24,  2ó).  Mange  Undertegn  ske  i  Frankrig,  ved  Middag 
bhver  der  merkt  som  om  Natten,  alt  som  Forbud  paa  RoIIants  Fald.  Ved 
Runzival  er  der  saa  mange  Dode,  at  af  100,000  Mand  undkommer  kun  een, 
Margariz,  som  melder  Marsilius  Hedningerues  Nederlag  (26). 


XCVI 


Nu  begynder  den  anden  Kamp.  En  Hedning  Klibanus  fælder  Jarlen 
Engiler,  hvis  Dod  hævnes  af  Oliver  (27).  Nu  falder  ogsaa  Hertug  Samson 
for  Valdebrun,  som  tilGjengjeld  bliver  klevet  tvertigjennem  afRollant.  Malkus 
fælder  Angseis  (28).  Denne  sonderhugges  af  Turpin.  Nu  falde  fremdeles  4 
af  Jævningerne,  Rollant  hævner  dem,  og  intet  kan  modstaa  hans  Sværd. 
Hedningerne  maa  atter  sande  Franskmændenes  Tapperhed,  flygte  og  melde 
Marsilius  sit  Nederlag  (29). 

Marsilius  ruster  sig  nu  til  dcn  tredie  Kamp,  og  rykker  ud  med  en  Hær, 
bestaaende  baade  af  Spanicre  og  Blaamænd.  Turpin  begynder  denne  Gang 
Striden.  De  Kristne  maa  nu  ligge  under  for  Overmagten,  de  have  kun  faa 
Folk  tilbage.  Rollant  siger  nu  til  Oliver,  at  han  vil  blæse  i  sit  Horn,  for  at 
faa  Karl  Magnus's  Hjælp.  Öliver  erklærer,  at  det  nu  vilde  væi'e  en  Skam  at 
gjore  det,  havde  han  f0r  viUet  lytte  til  hans  Raad,  havde  det  været  en  anden 
Sag;  dersom  han  nu  blæser  i  sit  Horn,  skal  Olivers  Soster  Auda  aldrig  hvile 
i  hans  Arme.  Havde  han  f0r  fulgt  hans  Raad,  vilde  Marsilius  have  værct 
fangen,  Ulykken  maa  han  tilskrive  sit  Egensind  (30).  Turpin  h0rer  deres 
Ordvexling,  han  forestiller  dem,  at  Hornblæsen  nu  lidet  kan  hjælpe  dcm.  men 
at  den  dog  kan  kalde  Karl  Magnus  tilbage  for  at  hævne  dem  paa  Marsilius 
og  haus  Folk  og  drage  Omsorg  for  deres  Lig.  Rollant  sætter  nu  Hornet  for 
Munden  og  blœser,  saa  at  man  kan  h0re  det  15  franske  Mile.  Karl  Magnus 
og  hans  Mænd  h0re  det,  Guinelun  benægter  det.  RoUant  blæser  anden 
Gang,  saa  at  Blodet  flyder  ham  af  Munden  og  hans  Tindinger  briste.  Karl 
Magnus  bemærker  nu,  at  RoIIant  ikkc  vilde  blæse  saaledes,  hvis  han  ikke  var 
stedt  i  N0d.  Guinelun  svarer  spottende,  at  Karl  Magnus  snakker  som  et 
Barn,  skj0nt  han  er  gammel  og  graa  af  Aldcrdom.  Nemes  vil,  at  man  skal 
ile  Rollant  til  Hjœlp.  Karl  Magnus  lader  nu  blæse  i  sine  Lure,  og  byder  sine 
Mænd  at  ruste  sig.  Han  overgiver  Guinelun  til  sin  0verste  Kok,  der  sætter 
liam  op  paa  en  Hest,  med  Ansigtet  vendt  mod  dennes  Hale,  og  forer  ham 
under  Fidske-  og  Næveslag  til  et  Fangehul.  Herefter  drage  Franskmændene 
tilbage  for  at  korame  Rollant  til  Undsætning  (31). 

De  fleste  Kristne  ere  nu  faldne,  og  RoIIant  ytrer,  at  det  anstaar  de 
0vrige  at  lade  sít  Liv  ved  Siden  af  dem.  Han  rider  imidlertid  ind,  mellem 
Hedningerne  og  dræber  25  efter  hinanden,  og  opfordrer  qc  andre  til  Flugt, 
hvis  de  ikke  ville  dele  hines  fikjebne.  Senere  hugger  han  Haanden  af  Mar- 
silius  og  fælder  hans  S0n.  Nu  flygter  Marsilius  (32).  Paa  Kamppladsen  bli- 
ver  tilbage  LaTigalif  med  60,000  Blaamænd,  han  herskcr  over  Kartagia,  Afrika, 
Etiopia  og  Gamaria.  Langalif  rider  mod  Oliver  og  stoder  sit  Spyd  igjennem 
hans  Ryg.  Oliver  har  nu  faaet  sit  Banesaar,  han  hugger  imidlertid  med  sit 
Sværd  Atakle  (Ilauteclaire)  til  Langalif  i  Hovedet  og  slænger  ham  d^d  af 
Hesten.  Herpaa  rider  Oliver  frem  mellem  Hedningerne  og  hugger  rasende  til 
begge  Sider,  han  mader  nu  RoUant,  hugger  til  denne  og  kl0ver  hans  Hjelm, 
da  han  for'Blod  ildce  kan  se  ud  af  Oinene.  Da  Rollant  sp^rger,  hvi  han 
gjorde  dette,  beder  Qliver  om  Tilgivelse,  da  han  ikke  har  kunnet  sc  ham,  og 
da  han  faler  Doden  nærme  sig,  stiger  han  af  Hesten,  falder  paa  Knæ  og  beder 
Gud  om  Tilgivelse  for  sine  Synder,  lægger  sig  paa  Jorden  og  d^r.  Rollant 
gribes  af  Afmagt,  da  han  ser  sin  Vens  D0d,  men  sidder  saa  fast  i  Súghm- 
leme,  at  han  ikke  kan  falde  af  Hesten  (33).  Alle  ere  nu  faldnc  paa  RoIIant, 
Turpin  og  Valter  nœr.  Denne  sidste  er  gjennemboret  af  mange  Spyd,  raen 
han  vil,  siger  han  til  RoIIant,  djrt  sælge  sit  Liv.  Disse  trc  fælde  nu  i  kort 
Tid  1000  Riddere.     Lnidlcrtid  faldcr  Valter.     Der  blœses  nu  i  1000  Ilorn,    og 


XCVII 

det  er  Karl  Magnus ,  der  nænner  sig  raed  sin  Ilær.  Mange  Handrede  af 
Hedningerne  storme  nu  ind  paa  Rollant  og  Turpin,  disse  værgc  sig  cndnu 
lijækt  og  dræbe  20  af  dem.  Hedningerne  berede  sig  nu  til  Flugt,  da  de  here, 
at  Franskniændene  ere  i  Anmarsch,  de  klave  imidlertid  RoUants  Skjold  og 
Brynié  og  fælde  hans  Hest,  og  ílygte  med  deu  Ytring,  at  Rollant  har  over- 
vundet  dem  alle  (34). 

RoUant  er  nu  til  Fods,  han  gaar  hen  paa  Kamppladsen  for  at  opsege 
sine  faldne  Kammerater,  han  bringer  dem  alle  hen  til  Turpin  Erkebisp.  Til- 
sidst  finder  han  ogsaa  Óliver,  hvem  han  trykiícr  tii  sit  Bryst,  og  synker  der- 
paa  afmægtig  om  af  Sorg.  Turpin  tager  da  Homet  Olivant-  og  vil  ile  efter 
Vand  til  Rollant,  men  kan  paa  Grund  af  Saar  og  Blodtab  ikke  komme  af 
Stedet  og  stj-rter  dod  om.  Rollant  kommer  nu  til  sig  selv,  da  han  ser  Tur- 
pin  ligge  henstrakt  dod  paa  Jorden,  hæver  han  Hænderne  mod  Himmelen  og 
bedcr  Gud  være  ham  naadig  paa  Dommens  Dag.  Han  mærker  nu  sin.  nær- 
forestaaende  Dod,  han  beder  Gud  sende  sig  sin  Engel  Gabriel,  vender  sig,  mod 
Spanien,  gaar  op  paa  en  Hoi,  hvor  han  sætter  sig  under  et  Træ  mellem  fire 
Marmorstene,  og  falder  i  Afmagt  (35).  En  Hedning  ligger  paa  Valpladsen, 
han  har  anstiUct  sig  dod,  men  reiser  sig  nu  op,  gaar  hen  til  Rollant,  griber 
Sværdet  Dyrumdale,  sigende  at  han  vil  have  det  med  til  Arabien,  han  tager 
'  derpaa  lians  Horn  i  sin  Haand  og  ryster  hans  Skjeg.  Herved  kommer  Rollant 
til  sig  selv,  vrister  Olivant  af  Haanden  paa  Hedningen  og  giver  ham  dermed 
et  Slag  i  Hovedet,  saa  at  han  styrter  ded  til  Jorden.  Rollant  foler  nu  Doden 
nærme  sig,  han  gaar  hen  og  hugger  Dyrumdale  i  Klippen,  men  Sværdet  bli- 
ver  helt.  RoUant  roser  dets  Egenskaber,  Karl  Magnus  har  faaet  det  sendt  af 
Gud  ved  lians  Engle,  han  opregner  alle  de  Bcdrifter,  han  har  udfort  dermed, 
og  alle  de  Helligdomme,  som  ere  indshittede  i  dets  Hefte,  og  vil  derfor  ikke 
at  Sværdet  skal  komme  i  Hedningernes  Magt.  Tilsidst  strækker  han  Hænderne 
mod  Himmelen,  beder  Gud  om  Tilgivelse  for  sine  Synder  og  opgiver  sin  Aand. 
Gud  sender  sine  Engle  Michael,  Gabriel  og  Raphael  for  at  bringe  hans  Sjæl 
til  Paradiset.  (36). 

Karl  Magnus  kommer  nu  til  Runzival,  hvor  han  finder  Jorden  oversaaet 
med  dade  Kristne  og  Hedninger.  Han  kalder  sine  Jævninger  ved  Navn,  men 
ingen  svarer.  Karl  Magnus's  og  hans  Mænds  Sorg  er  stor.  Hertug  Xemes 
gjor  nu  opmærksom  paa,  at  man  i  en  Afstand  af  to  Mile  kan  se  St0vet  af  de 
flygtende  Hedningers  Marsch.  Karl  Magnus  efterlader  3  Jarler  med  10(X)  Mand 
at  tage  Vare  paa  de  Dode,  og  sætter  efter  Fieuderne.  Da  Aftenen  nærmer  sig, 
stiger  han  af  Hesten,  knæler  ned  og  beder  Gud  lade  Dagen  kcnges  og  Natten 
kortes.  En  Engel  aabenbarer  sig  og  tilkjendegiver  ham,  at  Gud  har  hort  hans 
Bon,  Dagslyset  vil  ikke  svigte  'ham  i  Kampcn,  og  han  skal  kun  med  Iver 
fuldbyrde  sin  Hævn  paa  det  hedenske  Folk.  Han  forfolger  nu  Hedningerne, 
og  fælder  dem  til  begge  Sider.  Hedniiigerne  standses  i  sin  Flugt  af  en  Flod, 
de  paakalde  sine  Guder  Terrogant,  ApoUo  og  Maumet  om  Hjælp,  og  styrte  sig 
i  Vandet;  nogle  synke  til  Bunds,  nogle  drive  döde  til  Lands,  og  de  der  ere 
tilbage  blive  dræbte.  Karl  Magnus  kan  ikke  denne  Aften  komme  tilbage  til  Run- 
zival,  og  Franskmændene  tage  sit  Natteherberge  der,  hvor  de  nu  befinde  sig  (37). 
Karl  Magnus  afforer  sig  ikke  sin  Rustning,  lian  har  sit  Skjold  ved  Hovedet  og 
sit  Sværd  Jouis  om  sig.  Han  falder  i  Sovn  af  Modighed,  og  en  Engel  stetter 
hans  Hoved  om  Natten.  Han  drommer  3  Gange.  Han  synes  at  være  ude  i  et 
forfærdeligt  Uveir,  Storm,  Regn,  Sne  og  Lyn,  og  at  hans  Folk  anraaber  ham 
i   sin  Skræk   om  Hjælp,  da  deres  Vaaben  odelægges  af  Uveiret.     Anden  Gang 

VII 


XCVJII 

synes  han  at  befinde  sig  midt  irnellem  en  Mænq-de  vilde  Dj'r,  dcr  viUe  fortære 
hans  Ma'nd;  da  han  iler  dcm  til  Hja'lp,  angriber  tn  L0ve  hf.m  og  faar  boí/ge 
hans  Ben  i  sin  Mnnd;  det  for'ekommer  Jiam  nsikkert,  hvem  af  dem  der  blivor 
den  Seirende.  Ti^edie  Gang  synes  han  at  være  lijemme  i  Frankrig  i  sin  Ilal, 
livor  han  har  Lænker  paa  sine  Fodder;  han  ser  30  Mænd  fare  til  Staden  Ar- 
dena,  hvilke  tale  sig  imellem  og  sige,  at  Karl  Magnus  er  overvunden  og  vil 
aldrig  hercfter  bære  sin  Krone  i  Frankrig  (38).  Om  Morgcnen  eftcr  rider 
Karl  Magnus  med  Franskmændene  tilbage  tii  Runzival,  hvor  han  fmder  Rol- 
lant  liggende  mellem  fire  Stene,  med  den  hoire  Ilaand  holder  han  omsitSværd- 
liefte  og  1  den  venstre  har  han  sit  Horn  Olivant  Karl  Jlagnus  stiger  af 
Hesten,  kaster  sig  ned  paa  Jorden,  kysser  Rollant  og  beklager  sig  over  haiis 
Dod.  Han  fahler  dernæst  i  Afmagt  og  ligger  som  dod.  Nemes  stænkerVand 
i  hans  Ansigt  og  tiltalcr  ham  med  opmuntrende  Ord,  ingen  maa  elske  en  Af- 
dod  saa  meget,  at  han  derover  forsammer  sig  selv  levende.  Kongen  reiser 
sig  nu  op  og  byder  den  stærkeste  af  sine  Riddere  at  bringe  ham  Rollants 
Sværd,  Denne  er  ikke  i  Stand  til  at  faa.det  lost.  Han  scnder  en  anden,  men 
med  sammc  Udfald.  Endelig  sender  han  5,  der  skulle  tage  i,  hvcr  med-  sin 
Finger,  men  forgjæves.  RoUants  Kraft  og  herlige  Egenskaber  rinde  nu  atter 
Karl  Magnus  i  Hu,  og  han  falder  paany  i  Afmagt.  Nemes  bringer  ham  A^ed 
trostende  Tiltale  atter  til  sig  selv;  hans  Mening  er,  at  man  ikke  vil  faaSværdet 
fra  ham,  for  en  Hgesaa  god  Mand,  som  han  var,  tager  i  Heftet.  Karl  Magnus 
hokicr  nu  en  lang  Bon,  reiser  sig  derpaa  og  gaar  selv  hen  at  tage  Sværdet, 
hvilket  da  bliver  lost.  Han  tagcr  Heftet  af  for  de  kostelige  Helligdommcs 
Skyld,  og  kaster  Klingen  ud  i  Vandet  langt  fra  Land,  da  ingen  er  værdig  at 
bære  Sværdet  efter  Rollant.  Han  findcr  siden  de  12  Jævninger,  der  alle  ligge 
ved  Sidcn  af  hinanden,  saaledes  sora  RoUant  havde  lagt  dcm  (39).  Ilan  ladcr 
Jævningerne  sv0be  i  Liglagcn,  men  er  siden  meget  bekymret  nied  Ilcnsj-n  til 
sine  0vrige  Mænd,  at  han  ikke  kan  adskiUe  dem  fra  Hedningerne.  Ncmes 
raader  ham  igjen  til  at  henvende  sig  til  den,  som  altid  hjælper  i  Nod,  Gud. 
Han  vaager  derpaa  om  Natten  i  Ban  mcd  alle  sine  Folk,  og  beder,  at  Gud 
vil  aabenbare  ham,  hvilke  blandt  de  faldne  vare  kristne.  Gud  gjor  da  det 
Undcrvæi'k,  at  de  hcdenske  Lig  blive  overvoxede  med  Buskc,  de  kristne  der- 
imod  ligge  utildækkede.  Haii  lader  derpaa  de  Kristne  begrave,  imdtagcn 
RoUant  og  de  12  Jævningcr,  der  blive  lagte  paa  Baarer  og  forte  til  Arsis, 
Hovedstaden  i  Proventa,  hvor  Ligene  blive  bisatte  og  Sjælcmesscr  sungne  for 
dem  i  alle  Stadens  Kirker.  En  stor  Sum  (1200  Mark  veiet  Solv)  bliver  ofret 
fer  deres  Lig  stedes  til  Jorde  og  betydeligt  Jordegods  skjodcs  til  det  Stcd, 
hvor  de  hvile.  Derpaa  drager  Karl  Magnus  hjem  til  Paris,  og  bærer  Sorg  i 
sit  Sind,  skjont  man  ikke  kunde  mærke  defpaa  ham  (40). 

Efter  at  have  været  hjemme  nogen  Tid  og  udhvilt  sig  efter  dcttc  Tog, 
kalder  Karl  Magnus  sammen  alle  sit  Riges  Ilovdingcr  for  at  raadslaa  om, 
hvad  dcr  skal  gjorcs  vcd  Guinchm  for  hans  Forræderi  mod  Rollant  og  de 
20,000  Mand,  som  faldt  med  ham  ved  RunzivaL  Der  bliver  talt  frem  og  til- 
bage,  men  man  kan  ikke  fatte  nogen  Bestemmelse,  f^r  Hertug  Nemes  rciser 
sig  og  holder  en  lang  Tale,  der  slutter  med  det  Raa"d,  at  Guinelun  skal  lide 
den  forsmædeligste  og  værste  Dod.  Dette  vinder  Karl  Magnus's  og  alle  0vri- 
ges  Bifald.  Guinelun  bliver  nu  hentet  ud  af  sit  Fœngsel,  hvor  han  har  hen- 
siddet  i  Lænker,  og  bindcs  mellcm  to  vilde  Heste,  der  slæbe  ham  viden  om 
Frankrig,  saa  at  han  dor  med  et  sonderlemmet  Legeme.  llercfter  kider  Karl 
fnus  frede  og  styrke  sit  Rige.  sætter  Mamd  til  at  styre  i  sinc  Lande  og  til 


ALÍA 


at  rydde  sine  Fieiider  af  Veitn.      Siden    skal  Karl   Magnus   have  havt  mange 
Kampe,  men  seiret  i  faa,  skjont  han  beholdt  eit  Rige  til  sin  Dedsdag  (41). 

LX. 
Karl  Magiius  har  engang  dræbt  en  Kouge  og  erobret  hans  Stad.  Denne 
Konge  har  eflerladt  sig  en  ung  og  smuk  Kone  og  to  Sonner.  Hos  Karl 
Mognus  er  den  Gang  en  her'.ig  Mand  ved  Navn  Villijalra  Korneis, 'der  i  Tap- 
perhed  kun  har  staaet  tiibage  for  Roliant.  Til  denne  har  han  skjenket  det 
erobrede  Rige  og  Kongenavn  og  givet  ham  den  unge  Dronning  til  Ægte. 
En  Dag  som  Vilhjalni  falder  i  Sovn  raed  Hovedet  paa  sin  Kones  Knæ,  stry- 
ger  huu  sine  Hæuder  gjennem  hans  Lokker  og  opdager  et  graat  Haar  i  hans 
Hoved.  Ved  denne  Opdagelse  stoder  hun.Hovedet  bort  med  det  Udraab:  Fy 
du  Gamle!  Viliijalm  vaagntr  og  gpringer  op  fortarnet  over  disse  Ord,  og  er- 
klærer.  at  han  vil  forlade  hende  og  sit  Rige  og  herefter  opofre  sig  til  Guds 
Tjeneste.  L'agtet  hendes  Undskyldninger  og  Taarer  bliver  han  ved  sit  Forsæt, 
og  efter  at  have  anbefalet  hende.  at  hun  skal  faa  sin  Broder  Reinald  til  at  vare- 
lage  Riget  raed  sig.  kysser  han  hende  til  Afsked  og  rider  borí.  Han  kommer 
omsider  til  et  Kloster  i  Sydlandene,  hvor  han  tilbyder  Abbeden  og  Klosteret 
sin  Tjeneste.  Dette  Tilbud  modtages,  og  han  ombytter  siu  Rustning  med 
3Iunkehætten.  Vilhjalra  mærker  snart,  at  Munkene  have  mere  Interesse  for 
verdslig  Fordel  end  Ordensregelen,  han  gjor  Abbedcu  opmærksom  herpaa, 
men  faar  Utak  til  Lon.  ííaar  der  komme  Gjæster  til  Klosteret,  er  Vilhjalm 
altid  for  sig  selv,  hvilket  hine  antage  íinder  Sted  paa  Grund  af  Misgjerninger  (1). 
En  Vinter  imod  Jul  er  der  Mangel  paa  Kost  i  Klosteret.  To  Veie  fore  til 
Kjobstaden,  den  ene  lang,  den  anden  kort  men  farlig  paa  Grund  af  Rovere. 
Vilhjalm  tilbyder  sig  at  udfore  deres  Ærinde,  hans  Tilbud  antages,  og  han 
faar  Lov  at  drage  den  Vei,  han  selv  vil.  Han  sporger,  om  han  faar  Lov  at 
værge  Klosterets  Eiendomme.  Nei,  det  faar  han  íkke  tov  tiL  Skdl  han  da 
lade  Roverne  tage  Klædeme  af  sig  uden  Modstand  ?  Han  skal  lade  dem  tage 
de  evrige  Klæder,  kun  ikke  Skjorten.  Han  lader  sig  gjore  et  Brogbelte  besat 
med  Guid.  Han  drager  nu  afsted  den  længere  Vei  raed  en  Veiviser  og  to 
Aseiier  til  Kjobstaden,  hvor  de  gjore  Indkjob  af  Malt  og  Hvede.  Da  de  skulle 
begive  sig  paa  Hjemreisen,  er  Tiden  saa  langt  fi-emskreden,  at  de  ved  at  reise 
den  længere  Vei  íkke  kunne  naa  hjera  til  Julen,  de  vælge  derfor  den  kortere 
Vei  og^ortsætte  paa  denne  lige  til  Juleaften,  da  de  faa  Oie  paa  Klosteret,  og 
de  tro  nu  at  have  overstaaet  al  Fare.  Vilhjalra  gaar  foran  med  en  Stav  i 
Ilaanden,  den  anden  gaar  efter  og  driver  Asenerne.  Pludselig  leber  Veiviseren 
ind  paa  liam  og  siger.  at  Rovere  forfolge  dem.  Han  byder  hara  gaa  i  For- 
veien  til  Klosteret,  han  vil  vente  paa  dem.  -Tolv  bi-ynjeklædte  Mænd  indhente 
ham  nu  og  sporge  ham  om  Xavn,  han  kalder  sTg  Dartiburt.  De  forlange  der- 
paa  det,  han  forer  med  sig.  Han  siger,  at  det  er  Klosterets  Eiendom.  og 
I)eder  dem  for  Guds  Skyld  være  fredsommelige,  da  det  er  til  deres  eget  Becste. 
En  af  dem  slaar  ham  nu  over  Ryggen  raed  den  flade  Sværdklinge.  Vilhjalm 
beder  Jomfru  Maria  om  Taalmodighed  lil  at  modsíaa  Fristelsen.  De  bemæg- 
tige  sig  nu  alt  det  Gods,  han  har  med  sig.  Abbeden  og  hans  Munke  staa 
ude  og  se  paa  dette.  Vilhjalm  udtaler  sin  Forundríng  over,  at  Roverne  tage 
Pi-ovianten  fra  ham,  men  ikke  brjde  sig  om  de  Kostbarheder,  han  har  under 
sin  Jlunkehætte.  En  af  Roverne  kommer  da  tilbage^  og  slider  af  ham  Brog- 
beltet.  som  han  erkjender  for  en  stor  Kostbarhed,  og  slaar  ham  derpaa  om 
Hovedel  med  det.     ííu  vredes  Vilhjalra,  han  farer  hen  til  et  af  Aseneme,  river 

vn* 


c; 


af  det  dcn  ene  Bov  og  slaar  dermed  den  nœrmeste  Rover  ilijel,  den  samme 
Skjebne  har  en  anden,  og  de  ovrige  gribe  Flugten.  Han  gaar  nu  lien  til 
Asenet,  f0ier  Boven  til,  hvor  han  har  revet  den  fra,  beder  til  Gud,  og  strax  rei- 
ser  D.yret  sig  op  i  god  Behold.  Da  han  nu  kommer  til  Klosteret,  fmder  han 
Portene  lukkede,  han  bryder  dem  op,  ops0ger  Abbeden  ogMunkene,  der  havde 
skjult  sig  af  Frygt  for  ham,  og  pisker  dem  til  Gavns,  den  ene  efter  den  an- 
den,  idet  han  beder.dem  at  drage  sig  denne  for  deres  Ugudelighed  vel  for- 
tjente  Tugtelse  til  Nytte.  Derpaa  gaar  han  sin  Vei,  og  man  horer  nu  ikke 
mere  til  ham  (2). 

Karl  Magnus  har  taget  sig  meget  nær  af  Vilhjalms  Bortreise,  og  har 
gjort  mange  frugteslöse  Forsog  paa  at  sporge  ham  op.  Han  sorger  nu  over 
Tabet  af  Rollant,  sine  12  Jævninger,  Oddgeir,  Otvel  og  Vilhjalm,  da  han 
selv  er  gamrael  og  aflægs.  Hans  Fiender  samle  nu  en  Hær  for  at  hævne  sig 
paa  ham.  Deres  Anfarer  er  Kong  Madul,  Broder  af  Marsilius,  som  kjæmpede 
med  Rollant  ved  Runzival,  han  falder  nu  ind  i  Karl  Magnus's  Lande,  hærjer 
og  0delægger.  Karl  Magnus  samler  ogsaa  alle  Konger,  Hertuger  og  Jarler, 
der  vare  ham  lenspligtige,  og  lader  atter  anstille  Efterforskninger  om  Vilhjalm 
baade  paa  So  og  Land,  men  alt  forgjæves.  Han  rykker  nu  imod  Hedningerne, 
men  har  en  langt  mindre  Hær  end  dem  (3). 

Langt  syd  i  Landene  ved  en  Slcov  bor  en  Mand  Grimaldus  med  sin 
Hustru,  han  er  af  mere  end  almindelig  Væxt,  har  stort  Skjeg  men  ikke  syn- 
derligt  Mod,  er  rig  paa  Gods,  Heste  og  Vaaben,  og  driver  gjerne  selv  sin  Hjord 
til  Skoven.  En  Dag  træfFer  han  i  Skoven  en  Mand  med  Munkehætte  paa,  et 
Hoved  hoiere  end  ham  selv,  som  sporger  efter  Nyt.  GrimakUis  fortæller  ham, 
at  stor  Rædsel  behersker  alt  Folket,  og  Karl  Magnus  er  ligeledes  forknyt,  da 
hans  Hovdinger  svigte  ham,  og  det  ser  ud  til,  at  han  vil  ligge  under  i  Kam- 
pen  mod  sine  Fiender,  han  savner  nu  Villijalm  Korneis  og  kan  ikke  faa  ham 
opspurgt,  ftlle  have  faaet  Ordre  til  at  slutte  sig  til  ham,  men  ingen  synes  om 
at  fare.  Den  Frcmmede  tilbyder  sig  for  godt  Naboskabs  Skyld  at  drage  i 
Kampen  i  Steden  for  Grimahlns,,  dersom  denne  vil  udstyre  liam  med  Hest  og 
Vaaben,  da  hans  Lyst  staar  til  denne  Færd.  De  enes  om  dette,  og  Grimaldus 
skal  ernære  Hesten  en  halv  Maaned  med  Korn.  Til  bestemt  Tid  kommer  den 
Fremmede  igjen,  han  tager  nu  Grimaldus  og  hæver  ham  op  i  Veirct,  og  spor- 
ger,  hvad  Kongen  tager  sig  tiL  Grimaldus  svarer,  at  han  agter  at  levere 
Slag.  Den  Fremmede  sporger  derpaa,  om  Grimaldus  staar  ved  deres  Aftale, 
hvortil  denne  svarer  Ja.  Den  Fremmede  gaar  nu  hen  til  Hesten  og  sparker 
til  den  med  Foden,  den  rokkes  ikke  dcrved,  derpaa  rjdíker  han  i  Sadlen,  og 
Sadelteiet  holder.  Han  erklærer  Hesten  for  god.  Han  tager  nu  paa  sig  et 
sort  Skjeg,  sætter  Hjelm  paa  Hovedet,  og  lader  intet  andet  end  Oinene  komme 
til  Syne  af  sit  Ansigt,  omgjorder  sig  med  Sværd,  tager  Spyd  i  Haand  og  stiger 
páa  sin  Hest,  og  ser  ud  som  en  rigtig  Kriger.  Han  kommer  nu  til  Karl 
Magnus's  Hær  og  indtager  Grimaldus's  Plads.  Keiseren  holder  paa  Thinget 
Tale  til  sine  Mænd,  hvori  han  fornemmelig  dvæler  ved  Tabet  af  VilhjahTti, 
lover  en  stor  Belonning  i  Guld  til  den,  som  kan  give  ham  Efterretning  om 
denne,  samt  sin  Datter  og  Jarlcværdighed  til  den,  der  tilfoicr  Kong  Madul 
Skade,  og  slutter  med  at  opfordre  aUe  til  at  gjere  sit  bedste  i  Striden.  Gri- 
maldus  (d.  e.  hans  Stedfortræder)  er  i  Spidscn  for  sin  Skare,  og  alle  undres 
over  hans  Dristighed,,  da  han  ikke  er  bekjendt  som  nogen  Helt.  Han  rager 
over  alle  andre  vcd  sin  Hoide,  han  rider  saa  rask  forbi  Kongen  og  saa.  nær, 
at  dennes  Hest  vakler,    Kongen  helder  sig  til  Siden,  de   se  hihanden   skarpt  i 


CI 


0inene.  og  idet  Grimaldus  sprænger  frem  i  Hedningernes  Fylking,  smiler  Kon- 
gen.  Han  hugger  til  begge  Sider,  fælder  den  fiendtlige  Bannerforer  og  7  an- 
dre  Riddere,  og  tilsidst  nedlægger  han  den  hedenske  Konge,  hvis  Hoved  han 
griber  i  Luften,  og  raaber,  at  nu  ere  Hedningerne  overvundne.  Karl  Magnus 
forfolger  nu  de  Flygtende,  og  konimer  derpaa  tilbage  til  Valpladsen,  hvor  han 
finder  den  hedenske  Konges  Krop,  som  han  lader  bringe  til  sit  Telt,  og  vil 
opfylde  sit  givne  Ord.  Flere  Riddere  komme  nu  med  et  Hoved,  som  de  paa- 
staa  tilherer  dette  Legeme,  men  Karl  Jlagnus  lader  sig  ikke  narre  og  siger, 
at  han  kjender  den,  der  har  dræbt  Kongen  (4). 

Hættemanden  og  Grimaldus  træffe  hinanden  atter,  og  hin  byder  nu  denne, 
at  han  skal  tage  Hovedet  med  sig  og  ride  til  Kongen  og  bede  denne  gjore  sig 
til  Jarl,  men  han  skal  være  sin  Hustru  tro.  Han  skal  ogsaa  være  rede  til  at 
felge  ham  sencre,  naar  han  opfordres  dertU.  Grimaldus  stiger  nu  paa  sin 
Hest,  kommer  til  Kongen  og  foreviser  31aduls  Hoved,  der  passer  noie  til 
Kroppen.  og  navngiver  sig.  Kongen  sporger.  hvor  den  Mand  nu  er,  som  han 
for  har  seet  paa  denne  Hest.  Grimaldus  siger.  at  ingen  andenRidder  end  han 
har  siddet  paa  denne  Hest,  og  han  gjer  nu  Fordring  paa  den  lovede  Belon- 
ning.  Kongen  mærker  nu,  at  Al  leren  maa  have  svækket  hans  Syn,  dersom 
Grimaldus  er  den.  som  rokkede  ham  paa  Hesteri.  Kongen  vil,  at  han  skal 
sige.  hvem  der  har  udfort  denne  Daad.  han  havde  troet  at  kjende  Yilhjalm. 
Griraaldus  gjor  Paastand  paa  Yærdigheden,  men  vil  ikke  have  hans  Datter, 
da  han  for  er  gift.  Kongen  ser  nu  noiere  paa  ham  og  siger,  at  det  er  Fryg- 
ten,  som  den  Gang  har  bragt  ham  til  at  anse  disse  0ine  for  Vilhjalms.  Han 
beder  ham  sige,  hvem  der  har  givet  ham  Hovedet.  Han  svarer,  at  han  tog 
det  i  Luften,  da  det  fog  af  Kroppen.  Kongen  siger  endelig,  at  den  vel  har 
anseet  sig  værdig  at  raade  i  denne  Sag,  som  har  leveret  ham  Hovedet,  oghan 
sporger  nu,  hvad  han  fordrer.  Grimaldus  forlanger  Jarls  Xavn  og  tilhorende 
Værdighed.     Dette  faar  han,  og  er  den  ringeste  af  hans  Jarle  (5). 

Nogle  Aar  herefter  di-ommer  Grimaldus  en  Xat,  at  den  Fremmede  med 
Hætten  kommer  til  ham,  og  beder  ham  begive  sig  til  Karl  Magnus,  for  sam- 
men  med  denne  at  opsoge  hans  Lig  i  en  Klippehule,  som  han  betegner  ham, 
hvor  han  har  boct  25  Aar.  Hans  Forlangende  er,  at  Karl  Magnus  der  skal 
bygge  en  Kirke.  Xaar  Grimaldus  har  opfyldt  denne  hans  Begjæring,  da  vil 
han  have  betalt  sin  Gjeld  til  ham.  Grimaldus  vaagner  og  fortæller  sin  Kone 
Drommen.  Hun  opfordrer  ham  til  at  efterkomme  denne  Opfordring  uden 
Toven.  Men  han  er  ængstelig  for  at  komme  til  at  forebringe  Kongen  noget 
Falákt.  Han  falder  atter  i  Sovn,  og  den  samme  Mand  viser  sig  i^en,  og  er 
nu  vred  og  beskylder  ham  for  LTtaknemmelighed,  det  skal  gjælde  hans  Liv, 
dersom  hah  ikke  adlyder.  Han  vaagner  og  fortæíler  atter  Konen  Drommen. 
Hun  beder  ham  ikke  at  være  Befalingen  overherig.  Han  vredes  over  hendes 
Ord  og  falder  tredie  Gang  i  Sevn.  Aíter  viser  denne  Mand  sig  for  ham  og 
er  nu  meget  opbragt,  slaar  ham  med  sin  Kjep  i  Hovedet  og  siger,  at  nu  skal 
han  miste  det  ene  0ie  for  sin  Forstokkeihed.  Drommesynet  forsvinder  der- 
paa.  Denne  Gang  adlyder  Jarlen,  han  iler  til  Karl  Magnus  og  fortæller  ham 
omstændelig  denne  Aabenbaring.  Kongen  bryder  hurtigt  op,  de  begive  sig 
hen  til  det  angivne  Sted,  hvor  de  finde  en  Mand  nylig  ded,  hvis  Ansigt  vender 
mod  0st.  En  herlig  Vellugt  dufter  dem  i  Mode.  Keiseren,  som  her  gjen- 
kjender  sin  kjære  Ven  Vilhjalm  Konieis,  lader  hans  Lig  med  Hæder  begrave, 
og  opbygger  der  en  Kirke,  hvortil  han  skjenker  meget  Jordegods  og  andre 
Herligheder.      Herpaa  fratager  han  Grimaldus   Jarleuavnet   og   sætter  ham  til 


Cll 


Forvalter  der,   og   han    og   lians  Hustru   tjene    dcr    Gud,    saa  længe   de  leve. 
Karl  Magnus  farer  hjem  til  Franki-ig  med  sine  Mænd  (6). 

X. 

Keiser  Konstantinus  i  Miklagard  gribes  af  Ængstelse  over  Karl  Magnus's 
Udraabelse  til  Keiser  i  Rom,  hidtil  har  Konstantinopel  været  den  eneste  Kciser- 
residents  i  Kristenheden.  Denne  Ængstelse  beroliger  Karl  Magnus  ved  venlige 
Breve  og  ved  at  befæste  Freden  mellem  Statcrne.  Ved  denne  Tid  bliver  Pa: 
-triarken  Johannes  fordrevet  af  Hedningerne  fra  Jerusalem  og  tyer  til  Mikla- 
gard,  han  ledsages  af  mange  gjæve  Manid.  Mildagardskongen  tager  vel  iniod 
ham,  men  ved  at  hore  Beretningen  om  Patriarkens  Fiender  indser  han  strax, 
at  hans  Magt  er  for  liden  til  at  kunne  yde  denue  nogen  forsvarlig  Bistand,  og 
bcder'  derfor  Gud  om  Hjælp  og  Raad.  Om  Natten  i  Dromme  aabenbarer  en 
Engel  sig  for  ham,  han  byder  h^m  at  kalde  Frankcrnes  Konge  Karohis  til 
Hjælp,  tillige  forer  han  frem  for  ham  en  fiddvæbnet  Ridder,  hvis  Rustning  og 
Udseende  nœrmere  beskrives,  læggende  tii,  at  dette  er  den  Gud  har  udvaigt. 
Kongen  vaagner  og  takker  Gud  for  dette  Syn.  Johannes  gjores  bekjendt  her- 
med,  og  efter  Samraad  med  ham  skriyer  Kongen  et  egenhændigt  Brev  til  Karl 
Magnus,  hvori  han  skildrer  dct  hellige  Lands  Nod  og  Patriarkens  Forjagelse, 
og  slutter  Brevet  med  fem  Vers  paa  Latin,  der  gjengives  i  Oversættclse. 
DettC  Brev  kommer  Karl  Magnus  i  Hænde  og  vækker  hans  dybe  Medfolelse 
for  Herrens  Grav.  Turpin  Erkcbisp  oplæser  det  i  OversæHtelse  for  Folket, 
som  strax  ivrig  forlanger,  at  Kongen  her  skal  yde  sin  Hjælp  (1). 

Knrl  Magnus  samler  en  stor  Hær,  koramer  vel  og  lyklvclig  over  Havet 
og  op  til  Jorsalalaud.  Her  stoder  Jian  paa  en  stor  Skov.  farlig  paa  Grund  af 
vilde  Dyr.  Hæren  har  ingen  Veiviser  igjeiniem  denne  Skov,  da  han  tror  at 
kunne  klare  dcn  samme  Dag.  De  overfaldes  af  Natten  og  forvilde  sig  i  Mor- 
ket.  Hæren  leirer  sig  nu  undcr  aabcn  Himmel,  og  Kongen  vaager  om  Natten 
i  sit  Telt  og  synger  sine  Salmer.  Under  dctte  horer  han  en  Fugl  pibe  lige 
over  sil  Hvilested,  dens  Stcmme  er  saa  hei,  at  den  liores  ovcr  liele  Hæren,  og 
hver  Mand  vaagner.  Kongen  vedbliver  sin  Salmesang,  og  da  det  lyser  af  Da- 
gen  begynder  atterFuglen  at  lade  sin  Rust  hore  og  siger  to  Gange  til  Kongen 
de  Ord:  Franskmantl,  hvad  siger  du?  Kongen  staar  nu  op  og  klædcr  sig. 
Denne  lille  Fugl  ílyver  nu  foran  og  f^rer  dem  hen  til  den  Vei,  de  liavde  fulgt 
den  foregaaende  Dag.  Og  nu  ere  de  da  hjulpne.  Pillegrimme  fortælle,  at 
siden  dcnne  Tid  sjnige  Fuglene  i  den  Skov  forstáaelige  Ord.  Hon  forjager  nu 
og  odckegger  H-edningerne,  besog-er  Jerusalem  og  drager  derpaa  nordover  fil 
Miklagard.  Hcr  afölaar  Karl  Magnus  de  mange  Gaver,  som  Miklagardskongen 
bj^der  ham,  han  har  befricf  Landet  Ibr  Guds  Skyld  og  ikke  for  vcrdsiig  Skjenli. 
Dog  lader  han  sig  cndelig  bevæge  til  at  modtage  af  den  græske  Konge  nogle 
Reliqvier  fra  Kristi  Korsfæstelse.  Patriarken  paalægger  al!e  Franskmændene 
3  Dages  Faste  (2).  Karl  Magnus  skrifter  den  tredie  Fastedag  for  Biskop 
Ebroim.  Da  Biskopen  aabner  Æsken  med  vor  Herres  Tornckrone  i,  strommer 
en  saadan  Veliugt  igjennem  Kirken,  at  alle  Tilsíedeværende  tro  sig  licnílyttede 
lil  Paradi.-et.  Karl  Magnus  kaster  sig  til  Jorden  og  anraaber  vor  Herre  om 
at  fornye  sine  Mirakler.  Uopholdelig  efter  hans  Ben  kommer  Dng  fra  Hirame- 
len  ned  over  Tornetræet,  saa  at  det  begynder  at  blomstre.  Biskopen  klipper 
Blomsterne  af  og  slipper  dem  ned  i  et  Trækar,  som  Karl  Magnus  har  faaet  i 
Stand.  Medens  Blomfterne  sprang  ud,  kommer  atter  den  deilige  Duft,  saa  at 
alle  Syge  der  i  Kirkcn  blive  friske ;  blandt  dem  er  dev  en  Mand,  som  i  20  Aar 


Ciil 


og  fire  Maaneder  havde  været  stntn,  blind  og,d0v;  denne  faar  sit  Syn.  idet 
Toraekronen  tages  ud.  lian  faar  Mælet.  da  Blomsterne  springe  ud,  og  faar 
endelig  sin  Horelse,  idet  Diskopen  berorer  Blomsterne  med  Saxen.  Biskopen 
rækker  Kárret  med  Blomsterne  til  Karl  Magnus,  denne  tommer  dem  ned  i  en 
Handske  og  giver  Karret  tilbage  lil  Biskopen,  da  han  nu  skal  have  noget  af 
selveTornen.  Kongen  fælderTaarer  rert  í»ver  Guds  Jertegn,  og  idet  han  tager 
imod  Tornegaven  og  har  en  anden  Handske  paa  rede  Haand  til  denne,  vil 
han  give  fra  sig  den  farste  med  Blomsterne,  rækker  Haanden  ud  og  tror  at 
levere  den  til  Biskopen.  Dennes  0ine  ere  imidlertid  ogsaa  blendede  af  Taarer. 
og  ingen  af  dem  ser  klart,  hvad  den  anden  foretager  sig:  Biskopen  tager  saa- 
ledes  ikke  iraod  den  ham  rakte  Handske.  og  denne  bliver  paa  en  vidunderlig 
Maade  svævende  i  Luften  en  lang  Stund.  Da  Kongen  helder  Blomsterne  af 
Handsken  ned  i  det  for  dem  bestemte  Gjemmested,  forsandles  de  til  Manna, 
som  vi  kalde  Himmelmel.  En  Mængde  Mennesker .  stremme  hen  til  Kirken, 
hidkaldte  af  den  sede  Dnft,  idet  de  ndraabe :  Her  er  Paaskedngen,  her  er 
Herrens  Opstandelse.  Karl  Magnus  faar  endna  ílere  Reliqvier.  en  Del  af 
Herrens  Kors.  haiis  Svebelsebelte  og  Svededug,  Jomfru  Marias  Serk  og  Simeons 
Arm.  Det  kan  vække  Forundring,  at  disse  Tiag  opbevaredes  i  Miklagard  og 
ikke  i  Jorsalaland.  men  det  skeede,  fordi  de  her  vare  mindre  udsatte  for  Ufred 
af  hedenske  Folk.  Mange  i  Grækenland  prise  Karl  Magnus's  Komme  did.  thi 
mangen  drikker  nu  glad  i  sit  Glas,  som  for  laa  paa  Sotteseng.  MangeJertegn 
ske  nu  paa  hans  Hjemreise.  Da  han  kommer  til  Frankrig,  ferer  han  Hellig- 
dommene  til  den  Stad,  som  heder  Aqvisgranum,  hvilkeu  nogle  kalde  Achis 
elier  Tachin.  Her  helbredes  ogsaa  maiige  Syge.  Den  13de  Juni  imlstiftedes 
som  Festdag  for  disse  Helligdomme.  I  Achis  opferer  Karl  Magnus  en  Kirke 
for  Jomfru  Maria.  som  han  kalder  Maria  rotunda  (3), 

Speculum  Historiale  fortæller,  at  paa  Karl  Ma^nus's  Dage  forherligedes 
Sallinus'  Biskop  i  Staden  Ambianis  (Amiens).  Denne  Stad  var  anlagt  af  Kei- 
ser  Antoni(n)us  Pius,  der  gav  den  Navn  af  en  Elv,  som  flyder  i  Nærheden,  og 
kaldte  cjen  Lambon.  Siden  opslog  Gracianus,  Son  af  Valentinianus,  sin  Re- 
sidents  der  og  kaldte  den  Ambiauis,  da  den  paa  alle  Kanter  omgives  af  rin- 
dende  Vand.  Her  levede  Biskop  Sallinus,  en  stor  Jertegusmand.  Samtidig 
med  ham  var  i  Ambianis  Kong  Hisperich,  der  bekjendte  sig  til  Ai-iuss  Sekt, 
han  benægtede  de  tre  Personer  i  Guddommen,  og  siger,  at  han  vil  kunne  bringe 
Sallinus  til  Enighed  med  sig  i  denne  Tro.  Dette  er  dog  saa  langt  fra  Til- 
fældet,  at  Sallinus,  gaa  snart  han  horer  om  dette  Kongens  Ud^agn,  erklærer 
at  ville  senderrive  og  opbrænde  den  Bog,  hvori  denne  Lære  íindes.  Dette 
Kjætteris  Afskyelighed  havde  Amphilotus  (Amphilochius).  Biskop  i  Iconium 
oplyst,  der  levede  paa  Keiserne  Theodosii  og  Archadii  Tider.  Dreven  af  sit 
Had  til  Arianiterne  kommer  han  til  Keiser  Theodosius,  for  at  bevæge  ham  til 
ved  Lov  at  bestemme,  at  disse  Kjættere  ingen  Forsamlinger  maatte  holde  i 
hans  Rige.  Keiseren  vil  dog  ikke  gaa  ind  herpaa.  Da  han  er  reiscfærdig, 
gaar  han  iud  i  det  Herberge,  hvor  Kongerne  vare.  her  hilser  han  Theodosius, 
men  lader  som  han  ikke  ser  Sennen  Archadius.  Theodosius,  som  anser  dette 
for  Glemsomhed  af  Biskopen,  raaber  efter  ham.  Biskopen  vender  tilbage  og 
sperger,  hvad  der  vækker  haus  Misneie.  Kongen  siger  da.  at  han  ikke  hil- 
sede  hans  Son.  Biskopen  siger.  at  han  hædi-ede  Theodosius  hans  Fader,  og 
det  maatte  være  nok.  Kongen  tilkjendegiver  da,  at  ingen  hædrer  ham  selv, 
naar  han  ikke  tillige  viser  hans  Son  den  skyldige  Ærbodighed.  Da  udbrj-der 
')  Spec.  Historíale  kalder  ham  SalTÍus. 


CIV 


Biskopeii:  Naar  dii,  en  d^delig  Mand,  synes  ilde  om,  at  din  Son  ikke  vises 
kongelig  Ære,  hvorledes  maa  da  vel  Gud  Fader  synes  om,  at  hans  eenbaarne 
Son  mister  den  ham  tilkommende  Ære  i  Arianernes  Vantro.  Heraf  foler  Kei- 
seren  sig  truíTen,  og  han  gaar  nu  i  Et  og  Alt  ind  paa  Biskopens  Forlangende 
vedkommende  Arianiterne. 

Denne  Biskop  Amphilotus  var  en  Stotte  for  Sallinus  i  hans  Foragt  for 
Arianerne.  Sallinus  var  ivrig  i  sit  geistlige  Kald  og  drog  viden  ora  at  præ- 
dilte.  Overalt  foíle  lian  med  sig  en  kostbar  Embedsornat,  den  var  snehvid 
og  gjennemvirket  med  Guld,  især  udmærkede  sig  det  hans  Embedsdragt  til- 
horende  Belte,  vævet  af  rodt  Guld  og  besat  med  kostbare  Ædelstene.  En 
Paaskedag,  da  han  havde  forrettef  i  St.  Martins  Kirke  i  Staden  Valent,  bliver 
han  inviteret  til  den  kongelige  Gaardsfoged  Girards  IIus,  hvorhen  han  lader 
bringe  sine  Sager  og  sin  kostbare  Biskopsskrud.  Denne  sidste  vækker  Gerards 
Son  Vinigards  Begjærlighed,  og  efter  Samraad  med  Faderen  lader  han  Bisko- 
pen  tilligemed  hans  tro  Tjenestcmaud  kaste  i  et  nnderjordisk  Fængsel,  hvor 
linn  lader  dem  dræbe  'af  en  Træl.  Dernæst  lader  han  hans  Legeme  grave  ned 
paa  et  Sted,  hvor  hans  Faders  Kreaturer  holdtes  inde  om  Nætterne.  Dog  her 
ske  to  Undervæi-ker.  En  af  Iljordens  Tyre  tager  sig  fore  altid  at  liolde  det 
Sted  rent  og  ryddeligt,  hvorunder  disse  to  Martyre  hvile,  og  holder  alle  de 
ovrige  Kreaturer  borte  med  sine  Horn.  Dernæst  viser  der  sig  en  lysende  Soile 
over  denne  Kvægstald,  der  kan  sees  langt  borte.  En  Kvinde  i  en  Landsby 
Berenticum  gaar  hen  til  Stedet  for  nærmere  at  undersoge  denne  Lysning,  og 
opdager  derinde  tvende  Lamper,  der  skinne  med  en  overordentlig  Klarhed.  Jlun 
passer  paa  ílere  Nætter,  og  ser  altid  det  samme  Syn,  og  indberetter  det  da 
til  Præsterne  (4). 

Hele  denne  Begivenhed  aabenbares  for  Karl  Magnus  3  Nætter  efter  hin- 
anden.  Han  iler  da  til  Staden  Valent,  lader  gribe  Gerard,  hans  Son  Vinegard 
og  Txæ-IIen  Vingar,  og  truer  dem  til  at  angive  Biskop  Sallinns's  Hvilested. 
Derefter  lader  han  stikke  0inene  ud  paa  dem  alle  tre,  og  lader  desuden  F^d- 
selslemmerne  afskjære  paa  Fader  og  Son.  Han  lader  derpaa  Helligdommene 
optage  og  lægge  paa  en  Vogn,  for  hvilken  han  spænder  mange  Oxer,  men 
disse  kunne  ikke  flytte  Vognen  af  Stedet.  Nu  lader  han  kun  to  af  dem  til- 
bage  foran  Vognen,  og  da  disse  faa  Lov  at  gaa,  hvor  de  selv  ville,  drage  de 
uden  Vanskelighed  Vognen  afsted,  og  standse  foran  St.  Martins  Kirke,  hvor 
Biskop  Sallinus  sang  sin  sidstc  Messe.  Kongen  ser  nu,  at  det  er  Guds  Villie, 
at  den  hellige-  Sallinus  skal  begraves  her.  Medens  Kongen  befmder  sig  her, 
kommer  en  Kvinde  til  ham,  som  klager  over,  at  hendes  Broder  har  bedraget 
hende  for  hendes  Arvelod.  Broderen  benægter  dette.  Kongen  befaler  ham, 
at  fralægge  sig  Beskyldningen  ved  at  aflægge  Ed  i  St.  Martins  Kirke  paa 
Sallinus's  Legeme.  Han  er  villig  dertil.  Dog  aldrig  saa  snart  har  han  svoret 
Eden  for  han  revner  tvert  over,  saa  at  hans  Indvolde  velte  ud.  Om  Gerard 
er  det  at  fortælle,  at  han  angrer  sin  Brode,  hans  Son  derimod  er  íræk  nok  til 
at  S0ge  til  St.  Martins  Kirke  for'at  bede  Biskopen  om  Hilsebod,  men  da  han 
kommer  ind  i  Kirken,  begynder  denne  at  ryste  som  af  Jordskjælv,  og  Mand- 
draberen  flygter  skyndsomt  ud  og  t^-er  til  et  Kloster,  hvoi;  han  kastes  paa 
Sj'gelciet  og  lider  daglig  Kval  for  sin  Misgjerning.  Trællen  Vingar  flygter 
ogsaa  til  St.  Martins  Kirke,  livor  han  med  Ydmj'ghed  beder  Biskopen  om 
Miskundhed  for  sin  Brode  med  Taarer  og  Knæfald,  bekjcndende,  at  han  nod- 
tvungen  har  udfort  det  onde  Verk.  Som  Tegn  paa  Tilgivelse  giver  Helgenen 
liam  Synet  tilbage  paa  dct  cne  0ic  (5). 


En  hellig  Bog  bevidner,  at  Pave  Adrianus  havde  skjenket  Karl  Magnus 
det  Privilegium  at  udnævne  Kirkens  Formænd  over  hele  Fraukrig  og  Saxland, 
og  hverken  for  eller  siden  har  Kirken  været  saa  vel  beíjent.  Det  sarame  Pri- 
vilegium  havde  hans  Eftei-folgere,  den  ene  efter  den  anden,  indtii  Gregor  den 
Syvende  fandt  det  nodvendigt  at  tage  det  tUbage  uuder  Pavestolen.  Da  Karl 
Magnus  er  bleven  skrebelig  af  Ælde,  bliver  han  syg  i  Aqvisgranum,  og  som 
han  er  Doden  nær,  tildrager  sig  det,  som  nu  skal  fortælles  (6).  Som  Turpin 
Erkebisp  holder  sin  Bcn  i  Kirken  i  Staden  Vienna,  kommer  der  en  Dosighed 
over  ham,  og  under  denne  har  han  et  Syn.  Han  ser  en  Flok  Djævle  komme 
farende,  og  sidst  mellem  dem  en  Blaamand,  som  synes  at  lede  Toget.  Turpin 
sparger  ham,  hvor  de  skulle  hen.  Blaamanden  svarer,  at  de  skulle  til  Aqvis- 
granum  for  at  hente  Karl  Magnuss  Sjæl  til  Helvede.  Erkebispen  beder  dem 
drao-e  den  samme  Vci  hjem  for  at  melde  ham  Udfaldet  af  deres  Ærinde.  Efter 
en  ganske  kort  Tids  Forleb  komme  de  urene  Aander  tilbage  samme  Vei  meget 
bedi-0veáe  og  nedslagne.  Erkebispen  sp0rger,  hvorledes  det  har  gaaet  dem. 
Blaamanden  svai'cr,  at  de  en  Stund  havde  haabet  et  heldigt  Udfald  for  sig, 
da  Karl  Magnus's  gode  og  onde  Handlinger  skuide  veies,  men  pludselig  var 
der  kommen  en  hovedles  Maud  fra  Gaiicia,  slæbende  en  ilasse  Síen  og  Træ, 
og  alt  dette  slængte  han  i  Vægtskaalen,  saa  at  denne  sank  til  Jorden.  deres 
Bestræbelser  vare  derfor  til  ingen  Nytíe.  Erkebispen  kommer  herpaa  tU  sig 
selv,  og  takker  Gud,  fordi  Karl  Magnus's  Sjæl  var  írelst.  Turpin  Erkebisp 
melder  nu  Borgerne  i  Vienna  Karl  Magnus's  Död  (7). 

Keiser  Karl  Maguus  hensover  i  Gud  i  en  h0i  Alder  Kalendas  Februarii. 
Ved  hans  Dad  og  Ligbegjængelse  ere  tilstede  de  ypperst*  Mænd  i  Verden, 
Pave  Leo,  de  gjæveste  Hovdinger  fra  Rom,  Erkebiskoper,  Lydbiskoper,  Abbe- 
der  og  en  Mæugde  Mennesker,  som  havde  stimlet  sammen  fra  alle  Kanter  i 
Aqvisgi'anum  ved  Rygtet  om  Keiserens  Sygdom.  Hans  Bisætteise  foregaar 
med  en  hidtil  i  Frankrig  uhert  Pragt.  Hans  Legeme  ifores  kongelig  Skrud 
og  sættes  paá  en  Guldstol  opret,  ligesom  han  var  levende,  en  Krone  af  det 
pureste  Guld  sættes  paa  hans  Hoved,  og  fra  denne  Krone  gaa  to  Guldbaand 
bag  under  Stoibenene,  hvorved  Legemet  holdes  i  den  opreiste  Stilling.  De 
fii'e  Evangeliers  heliige  Test,  skreven  med  Gulubogstaver,  lægges  i  hans  heire 
Haand,  men  den  venstre  lægges  paa  Skriften,  ligesom  han  sidder  til  Doms, 
pegende  paa  Lovbogen.  Lige  over  for  ham  stilles  hans  Hærskrud.  Grav- 
mæiet,  der  hvælver  sig  som  en  Bue  over  ham,  belægges  med  Guld  og  lukkes 
paa  aUe  Kanter,  saa  at  ingen  Menneskehaand  kan  komme  ham  nær.  —  Bogen 
slutter  med  gode  0nsker  for  ham,  der  har  ski-evet  Sagaen  eller  ladet  den 
skrive,  for  ham,  der  har  fortalt  den,  og  for  alle  dem,  der  have  hert  paa 
den  (8). 


kARLAMAO^rS  SAItA  OK  KAPI'A  HANS, 


'á  konungr  hefir  ráðit  fjrir  Frakklandi  er  Pippin  hét,  vitr 
konungr  ok  vinsæll  ok  harðla  ríkr;  hann  átti  sér  drótt- 
ningu  er  Berta  hét,  ok  var  kölluð  Berta  hin  fótniikla. 
'J)au  áttu  son  er  Karl  hét  ok  dœtr  tvær,  hét  hin  ellri  Gilem, 
en  Belesem  hin  jngri.  J)á  hafÖi  Karl  2  vetr  ok  30,  er 
Pippin  konungr  andaðist.  En  eptir  dauða  konungs  vildu  J)eir 
menn  sem  verit  höfðu  riddarar  hans  drepa  Karl,  en  allsvöld- 
ugr  guð ,  sá  er  fjrir  hafði  hugat  þessum  ágæta  konungs- 
syni  hina  hæstu  sœmd  konungligrar  sœmdar  í  allri  veröldunni,  lét 
J)at  eigi  fram  fara,  ok  sendi  engil  sinn  at  segja  Karli,  at  þeir 
höfðu  ráðit  honum  bana;  ok  þá  fór  hann  at  hitta  ráðgjafa  sína  ok 
sagði  þeim  þessa  vitran.  En  þeir  urðu  fegnir  \atraninni ,  en  þótti 
mjök  illa  er  þessi  svik  váru  brugguð,  ok  vissu  þá  eigi  fljóthga  hvat 
af  skyldi  ráða,  f)rr  en  þeir  vissi  hverir  þeir  væri.  Réðu  þeir  þá 
Karli  fyrst  at  forða  sér,  ok  eptir  þat  fóru  þeir  brott  leyniUga  aUir 
saman  ok  kómu  í  Ai-denam  til  þess  riddara  er  Drefia  hét,  ok  sögðu 
honum  sín  erendi.  En  hann  var  góðr  maðr  ok  trúlyndr  ok  mikils 
valds  ok  vel  ríkr,  ok  sagðist  aldri  skyldu  Karii  bregðast.  J)á  spurði 
Karl,  hvert  ráð  hann  sk^ldi  gera  fyrir  systrum  sínum.  En  Drefia 
bað  hann  senda  eptir  þeim,  ok  skal  ek  geyma  þeirra,  þvíat  ek  em 
þinn  maðr  ok  mínir  Qárhlutir  eru  í  þínu  valdi.  Karl  svaraði :  Ek 
hefi  engan  mann  at  senda  eptir  þeim,  ok  bið  ek,  at  þu  sendir  eða 
farir  sjálfr,  ok  þó  leyniliga,  svá  at  engi  várr  úvin  verði  víss  um 
vára  hérAást.  Ok  eptir  þat  fór  Drefia  ok  sótti  jungfrúrnar  ok  aðrar 
tvær  meyjar  méð  þeim ;  hét  sú  önnur  Oden  ok  var  dóttir  Yideluns 
hertoga,  en  önnur  hét  Beatrix,  dóttir  Valams  jarls  af  Alemavi.  Ok 
þá  er  þær  kómu  þangat,  varð  Karl  fegiun  þeirra  komu.  Ok  er  þau 
váru  mett  at  náttverði,    fóru  þau    at  sofa.    Ok    er  Karl  var  sofnaðr, 

1 


í  KARLAMAGNUS    SAGA.  C([-p.    2. 

kom  guðs  engill  einn  til  hans  ok  bað  liann  upp  standa  ok  fara  at 
stela.  En  honum  þótti  þat  kynligt,  at  engilhnn  bað  hann  J)etta 
gera,  eðr  hversu  hann  skyldi  at  fara,  er  hann  kynni  ekki  at. 
Engilhnn  mælti,  at  hann  skyldi  senda  eptir  Basin  þjóf,  ok  skyldi  |)eir 
fara  báðir  saman,  fyrir  því  at  af  þessu  efni  máttu  öðlast  ríki  |)itt  ok 
hafa  h'f  þitt  ok  sœmd,  ok  er  flest  til  þess  vinnanda.  En  er  hann 
vaknar,  segir  (hann)  drauminn,  ok  létu  þeir  þegar  leita  Basins,  til 
þess  er  hann  fannst.  En  í  fyrstu  er  Basin  sá  Karl,  hræddist  hann  •, 
en  hann  stóð  þegar  upp  í  móti  honum  ok  mælti :  Velkominn  Basin, 
vit  skulum  vera  kumpánar  ok  förunautar  ok  stela  báðir  samt.  Basin 
svaraði:  Lávarðr,  ek  vil  feginn  vera  þinn  þjónostumaðr.  Karl 
játaði  J)ví,  ok  gerðist  Basin  honum  handgenginn.  Ok  eptir  þetta 
er  Kai'l  hafði  tekit  hann  til  trúnaðarmanns,  J)á  kallar  hann  til  sín 
ráðgjafa  sinn  J)ann  er  Namlun  hét,  ok  sagði  honum,  at  hann  vildi 
fara  með  Basin  at  stela  sér,  sem  guð  hafði  boðit  honum  fyrir  engil 
sinn.  Nu  vil  ek,  at  \út  Drefia  báðir  samt  geymit  vel  systra  minna, 
meðan  ek  em  í  þessarri  ferð.  J)eir  játuðu  J)vi  ok  sóru  við  guð  ok 
[trii  sína]  at  þeir  skyldu  J)eirra  [vel  geyma.    Namlun]  {)essi  var  son 

Videluns* 

2.  '^Eptir  þat  bjoggust  þeir  Karl  ok  Basin  brott  um  morgininn 
eptir,  ok  fóru  þeir  Namlun  ok  Drefia  á  leið  meðr  þeim  langt  broít 
or^  bœnum,  ok  varaði  Namlun  Basin  við,  at  hann  skyldi  aldri  nefna 
Karl  réttu  nafni  sínu.  En  hann  spurði,  með  hverju  nafni  hann 
skyldi  J)á  nefna  hann ;  en  Namlun  svaraði :  Magnús  skaltu  nefna  hann, 
{)víat  ef  Qándmenn  hans  verða  varir  viðr  hann,  þá  óttumst  ek  J^á.* 
Karl  sagði,  at  þetta  mætti^  vel  verða.  Namlun  tók  eitt  fingrgull  af 
hendi  sér  ok  fékk  KarH  ok  mælti  við  hann :  J)at  sem  {)ér  berr  at 
hendi,  [>á  skiifa  bréf  ok  innsigla  meör  fingrguUinu  ok  send  mér,  |)á 
man  ek  kenna.  Síöan  mintust  peir  viðr  Karl  klökkvandi  ok  skildust 
svá.  Riðu  þeir  nii  um  miðja  Ardenam  til  þeirrar  borgar  er  Tungr 
heitir,  ok  dvöldust  um  daginn  í  skóginum  undir  borginni  í  hiisi  hjóna 
tveggja  fátœkra,  en  um  nóttina  riðu  þeir  í  borgina  undir  einn 
ej'ðivegg,  ok  stigu  þeir  þar  af  hestum  sínum,  ok  stóð  Magnús  þar 
eptir  hjá  hestunum,  en  Basin  gékk  í  höUina  jarlsins  er  Renfrei  hét. 
Hann  fór  hljóðhga  ok  [hlýddist  um,  ok^  sváfu  þeir  alHr  er  inni  váru. 
Hánn  gékk  til  kistu  einnar  ok  lauk  upp  ok  ætlaði  sér  byrði  af 
gulli  ok  silfri  ok  góðum  klœðum  ok  bar  þat  til  Magniis  félaga  síns, 
ok  bað'  at  J)eir  mundu  brott  fara.  Magnús  svaraði :  Eigi  skal  svá 
vera;  nú  skal  ek  fara   ok  prófa,    hvers    ek  verð^  víss.     J)á   svaraði 

')  Her  er  en  liden  Lacune  i  Codex  B.  *)  Her  begijnder  Codex  b.  ^)  frá 
h.  ■*)  fyrir  lians  liöncl  tUf.  h.  ^)  mátti  b.  ^)  Isaal.  6;  hlýddi  á  B. 
■^)  kvað  b.     ")  vcrða  b. 


Cap.    2.  KARLAMAGXUS    SAGA.  d 

Basin :  Ek  skal  fara  með  þér,  þvíat  þu  stalt^  aldri  enn,  ok  \\\  ek 
þat  nú  kenna  þér.  J)eir  fœrðu  þá  hesta  sína  í  eitt  leyni  langt  í  brott, 
svá  at  eigi  skyldi  heyra  til  þeirra;  síðan  géngu  þeir  inn  í  hölhna. 
J)á  mæhi  Basin  við  hann :  Stattu  hér  sem  ek  býð  þér  ok  hrœr 
þik  hvergi,  til  þess  er  ek  kem  aptr  til  þín.  Síðan  leiddi  Basin  hann 
til  hvílu  Renfreis  jarls  ok  lét  hann  standa  milhim  þils"  ok  tjalds. 
Basin  gengr  þá  til  hestahi'iss  Renfreis  ok  vildi  taka  hest  hans.  En 
er  hestrinn  varð  varr  ^-ið  hann.  þá  tók  hann  at  frýsa  ok  at  hristast, 
ok  gerði  mikit  um  sik,  svá  at  Renfrei  vaknaði  Wð  ok  bauð  hest- 
asvedninum  aí  for^'itnast  hvat  hestinum  væri.  En  er  Basin  lieyrði 
þat,  þá  réð^  hann  upp  á  bitann  ok  lagðist  þar  endilangr.*  En 
hestasveinninn  gengr  íil  hestsius,  ok  vildi  hann  aldri  kyrr  vera,  fyrr 
en  alhr  vöknuðu  þeir  er  inni  váru.  [Renfrei  jarl  spurði,  hvat 
hestinum  væri,  en  hann  varð  við  ekki  varr.  Fór  sveinninn  í  hvílu 
sína,  ok  sofnuðu  alhr^  nema  jarl,  hann  mæUi  við  [frú  sína:  Sjá  er 
einn  lutr,  frú,  er  ek  vil  segja  þér,  ok  skaltu  honum  vel  lej'na. 
Herra,  segir  hon,  skyld  em  ek  þess.  Hann  mæhi:®  J)ú  veizt  nú, 
at  Pippin  konungr  er  andaðr,  en  hann  á  eptir  einn  son  er  Karl 
heitir.  Hann  er  svá  ágjarn  maðr,  at  hann  vill  alJar  þjóðir  undir 
sik  leggja:  hann  ætlar  at  láta  vígja  sik  til  konungs  at'  jóhmi  í 
Eissborg  ok  bera  kóróuu.  En  vér  12  er  ríkastir  erum  í  konungsins® 
veldi,  höfum  svarit  eið,  at  vér  skulum  hann  sigra  ok  eigi  hans  ofsa 
né  yfirgang  yfir  oss  hafa;^  ok  svá  skulum  vér  at  honum  -sinna,  sem 
nú  man  ek  þér  segja:  Vér  höfum  látið  gera  12  knífa  tvíeggjaða 
af  hinu  harðasta  stáli,  ok  á  jólakveldit.  er  hann  hefir  haldit  hirð 
sína,  skuhi  vér  drepa  hann  ok  alla  menn  hans.  Síðan  skulum 
vér  saman  samna  öllum  várum  vinum,  ok  skal  vígja  mik  til  konungs 
hér  í  Tungr.  J)á  svaraði  frúin:  Herra,  segir  hon,  ekki  stendr  yðr 
svá  at  gera,  fyrir  því  at  þú  ok  þínir  ættmenn  hafa  æfinhga  þjónat 
hans  foreldrum,  ok  því  átt  þú  hans  þjónostumaðr  at  vera,  ok  ger 
eigi  þetta  hit  iha  verk,  ver  heldr  vin  hans  traustr,  ella  geldr  þú 
þess  ok  þitt  afsprengi.  J)egi  fól,  segir  hann,  svá  skal  vera  sem 
ráð  er  fyrir  gert.  Frúin  mælti :  Hverir  eru  þessir  þínir  vinir,  er  þú 
trúir  svá  vel  til  slíkra  stórráða,  at  þér  skulut  ganga  móti  réttum 
konungi,  þeim  sem  borinn  er  til  ríkis  ok  tignar?  Hann  mælti :  ]þar 
er  fyrstr  maðr  Heldri  bróðir  minn,  annarr  Annzeals  af  Hoenborg, 
þriði  Jsinbárðr    af  Jref,  ^"   ok   með   honum    kumpán   hans  Reiner," 

t 

')  saa/.  6 ;  stelr  jB.  *)  þiUs  6.  ')kleif6.  ^j  á  sem  hann  var  langr  6.  *)  [ok 
jarl  forvitnaðist  sjálfr  hvat  bestinam  væri,  ok  lét  tendra  kerti;  en  er 
hann  sá,  at  þarvar  ekki,  fórhann  í  hvílu  sína.  ok  sofmidu  þegar  allir 
riddarar  í  höllinni  6.  «)  [saal.  b\  Lacune  i B.  ''}  á  b.  *)  keisarans  6. 
«)  líða  b.     '«)  Tref  b.     ")  Remus  b. 

1" 


^  KARLAMAGNUS   SAGA.  Cap.    2. 

hinn  fjórði  Segbert  af  Salimborg :  með  þeirra  fuUtingi  skulum  vér 
eignast  Bealfer  ok  Alemanniam  ok  Langbarðaland  ;^  þá  er  hinn  sétti 
Tankemar  af  Vensoborg  ok  Tamr'^  bróðir  hans,  átti  Jngeh-afn  af 
Rodenborg:  meðr  þeim  þremr  skal  ek  eignast  Danmörk  okFrísland; 
hinn  9di  Rt)zer  af  Orlaneis,  hinn  lOdi  Folkvarðr  af  Pirapont,  hinn 
llti  Rezer  af  Jrikum,  hinn  12ti  Yalam^  af  Brittollis:^  meðr  [|)essum 
Qórum^  skulu  vér  eignast  Peitu^  ok  Nordmandi,  Bretland  ok  Angiam' 
ok  Meniam,  Bealfes  ok  Dukames,®  Hia,  Paris  ok  Leons  ok  alla  Kart- 
aginem.  Heldri  bróðir  minn  skal  vera  hertogi,  en  ek  keisari  í 
Rómaborg,  Friiin  mælti :  Herra,  segir  hon,  hversu  hafi  J)ér  |)etta 
ráð  staðfest?  Hann  svaraði :  Svá,  segir  hann,  at  vér  höfum  svarit 
eiða  við  alla  guðs  helga  menn,  at  vér  skulum  alhr  at  einu  [ráði  vera 
ok^  drepa  Karl  á  þann  sama  dag  sem  hann  er  vígðr.  Skulu 
vér  ganga  inn  í  svefnhús^*'  hans,  ok  hafa  sinn  kníf  hverr  várr  í  sinni 
ermi,  ok  þá  skulu  vér  vega  at  honum  aUir  í  senn.  Herra,  segir 
hon,  ilt  ráð  ok  armt  hafi  þér  meðr  höndum,  þar  sem  þér  várut  alhr 
handgengnir  föður  hans  Pippin  konungi,  en  hann  gerði  yðr  ríka 
menn,  skemmihga  launi  þér  honum  fagrar  sœmdir.  Hó  hó,  Karl, 
mikill  harmr  er  þat,  ef"  þú  skalt  svá  úvirðuhga  deyja.  En  jarl  varð 
reiðr  mjök  ok  laust  meðr  hnefa  sínum  á  munn  hennar^'^  ok  nasir, 
svá  at  hvártveggja  blœddi.  En  hon  laut  fi-am  or  hvílunni  ok  vildi 
eigi  láta  blœða  á  klæðin.  En  Karl  sópaði  blóðinu  í  glófa'^  sinn 
hœgra,  en  hon  lagðist  þá  aptr  upp  í  hvíluna.  En  Basiu  sté  þá 
hljóðhga  niðr  af  bitanum  .ok  gékk  um  hölJina  í  hring^*,  ok  gat  svá 
ger't  með  sínum  kJókskap,  at  alhr  menn  [í  höihnni  sofnuðu'^.  Síðan 
gékk  hann  tiP^  hvílu  jarls  ok  tók  sverð  hans,  ok  kom  eptir  þat 
til  Magnús  ok  kallaði  hann  til  ferðar  með  sér,  sagði  hann  þá  jarhnn 
sofa  ok  aha  menn''^  aðra.  Basin  tók  þá'®  söðul  ok  beisl  er  jarhnn 
átti  ok  fór  enn  til  hestsins  ok  ætlaði  at  taka,  ^*'  en  hestrinn  frýsti'^''  sem 
fyrr  ok  lét  iha,  ok  mátti  Basin  eigi  nær  honum  koma,  ok  varð  hann 
þessu  mjök  reiör  ok  lét  sem  hann  vildi  höggva  hestinn  með  sverðinu. 
En  Magnús  stöðvaði  ok  tók  af  honum*^*  beisht  ok  lagði  við  hestinn, 
ok  síðau  söðlaði  hann  hestinn.  Stóð  hann  þá  svá  kyrr  sem  hann 
væri  graíinn  niðr.  Síðan  sté  hann  á  bak  honum.  ]þá  vaknaði  frúin 
ok  sá  Ijós  mikit  í  hölhnni,  ok  vakti  hon  jarhnn  ok  sagði  honum;  en 
hann  hljóp    upp    við    ok   í  dyrrnar,    ok  þótti  þetta  þó  kynhgt.      En 

Basin  hafði  lokit  upp  hölhnni,  ok  váru  því  opnar  dyrr  hennar. 

« 

')  Lungbardaland  b.  ^)  Tanir  b.  »)  Valalin  b.  ")  BitoUia  h.  *)  [þeini  b. 
«)  saaZ.  6;  Petta  .B.  ')  Angliam  6.  «)  Dukamel  &.  ^)  [saal.  b ;  &i  B .  '") 
svefnhöll  b.  ")  er  b.  ''^)  henni  b.  '^)  saal.  b;  lófa  B.  "*)  kring  b. 
'^)  [sofnuðu,  þeir  sem  þar  váru  inni  b.  '*)  at  b.  ")  tilf.  b.  '*')  nú  b. 
'»)    Lann  tilf.  b.     =»)  enn  tilf.  b.       ")  sverðit  ok  svá  tilf.  b. 


Cap.    3.  KARLAMAGXUS    SAGA.  5' 

3.     Eptir  þetta  géngu  þeir  til   hesta  sinna,    ok   bundu  Qárluti 
[sína  á  hest*  Basins,  en  Magnús  reið  jarls  hesti,  ok  Basin  þeim  sem 
Karl  hafði  riðit  áðr.      |)eir  fóru  nú  til   húsa  fátœka  manns,    er  þeir 
höfðu  fvrr   með    verit,    ok    dvöldust   þar   um    hríð.     Geymdi   fátœki 
maðr  hesta  þeirra  ok  þinga.      Ok  er  þeir  váru  mettir,  fóru  þeir  at 
sofa:  fátœki  maðr  lauk   aptr  dyrum.-      [Ok   enn^-  ^itraðist  Magnusi 
2uðs  ensrill  ok  mælti  viðr  hann :  Farðu  sem  skjótast  ok  hugga  móður 
þína   ok   systr,    þvíat   þœr   eru   mjök    hrvggvar   af  þínu  brotthvarfi. 
En  móðir  þín  er  með  barni,    þvíat  hon    varð    hafandi*  nökkuru  áðr 
en  faðir   þinn   andaðist,    ok   man    hon   meybarn   fœða,    ok   skal  hon 
AdaUz  heita.      Ok  eptir  þat  vaknaði   haun    ok   þakkaði  guði  vitran 
þessa.  ok  A^akti  Basin  ok  bað  þá  bús^st.     En  hann  spurði,  hvert  þeir 
skvldu    þá  fara.      Til   Peituborgar^   til   móður   minnar.      Siðan    fóru 
þeir  þaðan,  ok  gáfu  fátœka  manni  mikit  af  fjárlutunum,  ok  fóru  alla 
þá  nótt.      Ok    at   miðjum    degi   kómu   þeir   til    borgarinnar   ok  riðu 
fram   fyrir  hallardyrr   móður- hans,    ok   stigu   þar   af  hestum  sínum. 
Ok  stóð   Basin    úti   ok   hélt   hestum   þeirra,    en    Magnús   gékk  inn  í 
höUina  til  dróttningar,   þar   sem   hon   lá.      En   henni    þótd   kynhgt.^ 
hví  hann  fór  einnsaman,  ok  stóð   upp  í  mt5ti  honum  ok  kysti  hanu. 
Síðan  settust  þau  niðr  í  hvíluna,  ok   bað  hon  hann  fara  af  klæðum 
sínum.  Hann  bað  fyrst  láta  hesta  þeirra  á  stall  ok  ganga  eptir  félaga 
sínum.  En  hon  bauð  Berarði'  hestasveini  sínum  geyma  hestanna  ok 
varðveita  vel.    f)á  ^ildi  Karlganga  eptir  Basin,  en  dróttning  spurði, 
hverr  Básin  sá  væri.    En  hann   sagði,    at  haíin    væri  hinn    bezti  vinr 
hans.     Dróttning  bað   Huga  þjonostumann    sinn  ganga   eptír  honum. 
Ok  þá  er  Basin  kom  inn,  stóð  Karl  upp  í  móri  houum  'ok  bað  hann 
sitja  hjá  sér  í  hvílunni.    Dróttning  mæltí:  Er  þessi  félagi  þinn?  sagði 
hon.     Já,  sagði   hann,  þessi   er  minn  bezti  kumpán  ok  vinr.     Basin 
mæltí :  Magnús,  sagði  hann,  skulum  vit  hér  dveljast  í  nótt?  Seg  A"inr, 
kvað  [hon,   gefr  þú^  Karli  þetta  auknefni?  En    hann  svaraði:  ]þessa 
nafns®  hefir  hann  allmjök  þurft  fyrir  úvinum  sínum,  er  hann  vilja  svík- 
ja.    En  hon   spurði  hann  þá  sjálfan,   hversu  hann  yrði  þess  víss?  En 
hann  svaraði:  Með  guðs  miskunn,  þvíat  engill  hans  bauð  mér  at  stela 
með  Basin  þjóf.  En  hon  varð  felmsfull  viðr  þetta,  ok  spurði-  ef  hann 
væri  kristinn.  En  hann  kvazt  vera  skírðr  en  eigi  byskupaðr.  Ok  er  hon 
heyrði  þat,  þá  sendi  hon  þegar  menn  til  Trevisborgar*'  eptír  Rozeri 
erkibyskupi,    at   hann    skyldi    koma    til  móts  viðr  hana.     Ok  þá    er 
erkibvskupinn    kom.  varð    hann  feginn  aptrkvámu  Karls.     Dróttning 
mælti  við  erkibyskup :  J)ví  senda   ek  eptír  yðr,    herra,    at  ek  vilda, 

')  [á  bak  b.  ')  dunim  6.  ')  Lþá  b.  *)  at  því  tilf.  b.  *)  saal.  b;  PetUs- 
borgar  B.  ')  undarligt  6.  ')  Berarin  6.  *)  [dróttning,  gafta  6.  ')  |3etta 
nafn  b.     '")  Triverisborgar  6. 


D  KARLA3IAGNUS    SAGA.  Cap.   4,   5. 

at  J)ér  ferm(Jit  Karl  son  minn  ok  snerit  nafni  hans.  Erkibyskupinn 
sEigði  svá  vera  skyldu  með  guðs  vilja.  Skrýddist  hann  þá  þegar 
svá  sem  til  messu,  ok  spurði  síðan,  ef  hann  skyldi  Karl  heita.  Hon 
sagði  hann  með  fjví  skírðan  hafa  verit,  en  J)eir  Basin  hafa  nú  snúit. 
nafni  hans  ok  segja  hann  nú  Magnús  heita.  Erkibyskup  mælti : 
Vel  má  hann  nú^  .Karlamagnús  heita.  Ok  fermdi  hann  síðan  meðr 
þessu  nafni  ok  blezaði. 

4.  Nú  eptir  þessa  luti  fylda  géngu  þau  á  eintalRozer  erkibyskup 
ok  dróttning  ok  Karlamagnús,  ok  þá  mælti  dróttning :  Ljiifi  son, 
sagði  hon,  nú  heitir  þú  með  guös  vilja  Karlamagnús ;  seg  nú  mér 
ok  herra  erkibyskupi,  hvar  þu  hefir  verit  um  hríð.  Hann  hóf  þá 
upp  alla  sögu  ok  segir  alt  um  gína  farlengd,  svá  sem  verit  hafði. 
En  dróttning  bað  hann  senda  eptir  Namlun.  En  hann  svaraði  því, 
at  hann  vildi  engan  mann  láta  þat  vita,  at  hann  var  þar  kominn. 
En  erkibyskup  sagði,  [at  hann  skyldi^  þar  at  sinni  á  laun  vera,  ok 
skal  dróttning  senda  eptir  Namkni.  Kallar  hon^  þá  til  sín  Jadunet 
rennara  ok  bað  hann  fara  meðr  bréfi  Karlamaguíís.  En  erkibyskup 
skrifaði  bréfit  ok  setti  þar  á  nöfn  allra  svikaranna  [:  Renfrei  ok 
Heldri,  Andeals  ok  Jsinbarðr  félagi  hans,  Segbert,  Tankemar  ok 
Tranr,  Jngilrafn  ok  Rozer,  Folkvarðr,  Rezer  ok  Vadalin.*  Karl- 
amagnús  spurði,  ef  Jaduneth  væri  tryggr,  en  móðir  hans  sagði,  at 
eigi  mundi  annarr  maðr^  tryggvari.  J)á  tók  Karlamagnús  bréfit  ok 
innsiglaöi  meðr  fingrgulli  Naniluns,  ok  fékk  síÖan  rennaranum  bréfit. 
En  hann  fœrði^  Namluni,  ok  Drefiu,  ok  bað  þá  fara  seni  tíðast  á  fund 
erkibj'skups  ok  dróttningar.  En  þá  er  Namlun  sá  ritit,  kendi  hann 
iunsiglit  ok  braut  síöan  upp  bréfit.  Ok  er  hann  sá  nufn  svikaranna, 
þótti  honum  mjök  undarligt,  at  þeir  skj'Idu  vilja  svíkja  hann,  sem' 
faðir  hans  hafði  gert  ríka  menn. 

5.  Ríöa  þeir  síðan  til  Peituborgar  ok  fundu  þar  Karlamagnús, 
ok  géngu  þeir  þegar  á  einmæh,  ok  Rozer  erkibyskup  ok  dróttning, 
ok  spurði  Karlamagnús  þá  þau  öll  samt,^  hversu  hann  skyldi  þá 
breyta  um  ríkisstjórn  eptir.föður  sinn.  J)á  mœlti  erkibj'skup,  at 
hann  skyldi  senda  eptir  Videlun  af  Bealfer  föður  Namluns  ok  jarlinum 
Hatun,  þeir  eru  œztir  höfðingjar  af  Almannia,  vitrir  menn  ok  heilráðir. 
Bauð  erkibyskup^  Karlamagnúsi  at  fara  þessa  ferð,  en  hann  sagðist 
þat  gjarna  vilja,  ok  bjóst  erkibyskup  í  stað  ok  reið  síðan  til  Prum- 
ensborgar.  Ok  váru  þeir "  þar  báðir  fyrir  hertoginn  ok  jarlinn,  [ok 
váru  báðir'"  hugsjúkir  um  Karl  lávarð  sinn  ok  systr  hans  ok  dœtr 
sínar  meðr  þeim,  er  þeir  þóttust   þá  náliga  tapat  hafa.      En  meðan 

')  ok  tilf.  b.  ')  [hann  skyldu  b.  ^)  saal.  6;  hann  B.  *)  [þeirra  sem 
fyrr  váru  nefndir  6.  *)  vera  tilf.  b.  ^)  þat  tilf.  b.  '')  er  b.  ^)  saman  6, 
»)  hann  þá  b.     »»)  [mjök  6. 


Cap.    6.  KABLAMAGNUS    SAGA.  • 

þeir  rœddust  þetta  við,  kom  Rozer  erkibyskup,  ok  var  þeim  mikill 
fagnaðr  í  hans  þarkvámu,  ok  stóðu  upp  í  móti  honum  ok  mintust 
við  hann;  [settust  síðan  niðr  allir  saman,  ok  spurði^  Hatun  jarl, 
hvaðan  kómu  þér  til,  herra?  sagði  hann.  Erkibyskup  svaraði :  Ek 
kom  af  Peituborg  frá  dróttningu  Bertu  ok  Karh  syni  hennar,  ok 
þau  sendu  yðr  guðs  kveðju  ok  sína,  ok  báðu  þess,  at  þit-  skyldut 
til  þeirra  koma  sem  skjótast.  |)eir  urðu  þessum  tiðendum  fegnir  ok 
fóru  í  stað  ok  kcSmu  á  fund  Karlamagnús,  ok  varð  þar  mikill  fagn- 
afundr  meðr  þeim,  mintust  þeir  [ok  báðir  við  Basin  eptir  boði 
Karlamagnús.'* 

6.  Síðan  géngu  þau  öll  í  eitt  herbergi,  þá  mælti  Karlamagnús  :  Ek 
em  nú  vel  kristinn  ok  heiti  ek  Karlamagniis,  þvíat  ek  var  meðr  því 
byskupaðr,  ok  vil  ek  at  þér  vitit  þat.  En  nú  bið  ek  3'ðr,  at  þér 
séð  vinir  Basins.  Ok  þeir  hétu  því  allir.  J)á  tók  Namlun  bréfit  ok 
fékk  erkibyskupi,  ok  bað  hann  lesa.  Ok  hann  gerði  svá,  ok  nefndi 
þá  alla  á  nafn  er  svíkja  vildu  Karlamagnús,  ok  svá  hversu  þeir 
œtluðu  hann  af  pííi  at  taka.*  Öllum  þeim  þótti  þetta  undarligt,  er 
þessir  menn  vildu  svíkja  hann,  er  honum  áttu  beztir  at  vera.  Hatun 
jarl  spurði,  hversu  hann  varð  þessa  víss.  En  hann  svaraði :  Með 
guðs  miskunn,  kvað  hann,  ok  meðr  brögðum  Basins.  Ok  sagði  þá 
allan  atburð,  hversu^  þeir  fóru  at  stela,  ok  hversu  þeir  urðu  vísir, 
at  þeir  höfðu  látit  gera  12  knífa  at  drepa  hann  með,  Renfrei  skyldi 
vera  konungr  yíir  Vallandi.  J)á  spurði  Videkm :  Muuu  þeir  nökkurn 
kost  eiga  undan  at  fœrast.  Karlamagnús  kvað  þá  engan  kost 
eiga^  á  því,  þvíat  sjálíir  dœmdu  þeir  sik.  Lávarðr,  sagði  hann, 
hversu  vartu  þessa  vís§?  Af  konu  Renfrei,  kvað  hann,  hon  mælti 
móti,  en  hann  varð  reiðr  ok  laust  hana  hnefa  sinam  á  tenn  henni,' 
svá  at  blœddi,'  en  ek  tók  blóðit  ok  lét  ek  í  glófa  minn  af  hœgri 
hendi.  En  þá  er  ek  fór  brott,  tók  ek  hest  hans,  svá  at  hann  sá 
á  sjálfr,  en  þat  vissi  hann  eigi,  hverr  tók.  J)á  spurði  ííamlun,  hvárt 
þeir  mundu  í  gegn  ganga.  Karlamagnús  kvað  þá  eigi  dylja  mega, 
fyrir  því,  sagði  hann,  at  þá  er  ek  kem  í  Eiss  at  láta  kóróna  mik, 
ok  lið  mitt  er  þar  komit,  ok  ek  sit  í  hásæti  í  höll.  minni,  þá  koma 
þeir  allir  til  niín  sem  í  hlýðni,  svá  sem  við  ftiður  minn,  ok  ætla 
þá  til  niín  at  ráða,  er  ek  em  einnsaman  ok  lið  mitt  er  brottu  frá 
mér,  en  þeir  hafa  lið  mikit  meðr  sér.  Namlun  mælti :  Ráð  verðu 
vér  hér  móti®  setja.  Basin  meelti :  Ek  man  ráða  yðr  heilt,  gerit 
eptir  öUum  höfðingjum  þeim  sem  í  yðru  ríki  eru,  ok  látit  þá  hér 
koma  með  miklu  liði  hvern  þeirra,  ok  gerit  síðan^  ráð  allir  saman, 

')  [þá  mælti  b.  '^)  þér  b.  ')  [báðir  vió  Karlamagnús  eptir  bodi  hans  b, 
^)  [saal.  6;  lifa  B.  '')  þá  er  b.  «)  skyldu  tilf.  b.  f;  hebnar  6.  *)  at 
tilf.  b.     »)  yðart  6. 


8  KARLAMAGNUS    SAGA.  Cap.    6. 

Nanilun  sagði  þat  gott  ráð,  ok  er  [gott  um  örugt  at  búa.  Karl- 
amagnús  spurði,  hverjum  fyrst  skyldi  bjóða.*  En  erkibyskup  nefndi 
J)ar  til  Milonem  páfa  ok  rómverskan  lýð  með  honum.  Námlun  spurði: 
Nær  vili  J)ér  [láta  vígjast,'^  herra?  sagði  hann.  Karlamagnús  svaraði: 
Á^  J)riggja  missara  fresti,  sagði  hann,  á  hvítasunnudegi,  ef  guð  lofar 
ok  yðr  þikkir  þat  falHt  vera,  þvíat  [)á  er  [nóg  stund'*  eptir  hði  at 
senda,  eða  hvern  skal  ek  senda  til  Rómaborgar  at  kalla  til  vár^ 
páfann  ok  Rómverja?  Rozer  erkibýskup  bauzt  til  þeirrar  ferðar. 
Karlamagnús  þakkaði  honum,  ok  bað  hann  bjúða  öUum  lendum 
mönnum  sínum  |)angat  at  fara,  bið  koma  Ranzeon  af  Vizstur,^  hann 
er  ágœztr'  af  mínum  vinum,  Huga  af  Langbarðalandi ,  Peuin®  ok 
Marter  af  Bonifatius  borg  ok  Huga  af  Moren,  ok  Milon  hertoga  af 
Pul,  ok  Maurum  af  Mundio,  Gimen  ok  Toteam,®  Drefi^"  konung  af 
Petturs^^  borg,  Herburt  sterka  af  Burgoins^^  ok  Vildimer^^  bróður 
hans,  Bjarnarð^^  jarl  af  Markun^*  ok  Huga  bróðurson  hans,  Vilhjálm 
jarl  af  Clerimunt'^  ok  EstvendiP'  jarl.  Bið  f)á  [svá  koma^®  með 
Hði  ok  vápnum,  sem  þeir  skuli  7  vetr'^  samt  berjast.  Erkibyskup 
[spurði,  hvert  {)eir  skyldu  koma?  Til  Eiss  segir  hann.  ^á'^"  spurði 
Karlamagnús,  hvern  hann  skyldi  senda  til  Bretlands.  En  Basin 
bauzt*^*  at  fara.  J)á  nefnir  Karlamagriús  höfðingja  til  ferðarinnar: 
fyrstan  Geddon  af  Brettollia,  ok  Jui'^'^  son  hans,  ok  Theobaldus 
brœðrungr'^^  hans,  ok  Hoel  jarl  af  Hontes,*^*  [Heimir  hertogi***  af 
Angels,  Jofreyr  jarl  af  Suz  ok  Valtir  jarl  af  Beis'^^  borg,  Rozer  jarl 
af  Andror,^'^  [Bernarðr  af  Gunels^®  bœ,  Tebun  af  Mansel,  ok  Bald- 
uini  frændi*^®  hans,  Roser  af  Oriiens,  Vaduin  af  Beðuers,  Guazer 
af  Terus  ok  Venehm,  Hugi  hertogi,^"  FolkA^arðr^*  afPirapont,  Rozer 
af  Nido,  Sebert  af  BrittolHa,  RozaHn  af  Bialfer  ok  Rikarðr  gamli^'^ 
af  Norðmandis  ok  jarl  af  Akrsborg,  Saer  hertogi^^  af  Romenia  ok 
Konstantinus  af  DuHo,  Varin  af  Poer  ok  Beluin  jarl  af  Flæmingjalandi, 
Jngeh-afn  af  Rqdenborg,  Tankemar  Veisus^*  ok  Tanier  bróðir  hans, 
ok  Vazier  af  Holandi,  Reimbaldr  fríski  ok  Löðver  af  Uterkr,^^ 
Folkuini^*'  af  Testanbrand,  Geirarðr  af  Homedia,  Rozer  jarl  ok  Geirarðr 
jarl    af  Drefia,    RensaHn  jarl    af  RaseP'   ok  Herfi   hertogi    af  Kohii, 

')  [um  örugt  bezt  at  binda(!)  h.  *)  fkórónast  láta  b.  ^)  At  h.  ")  [nógr 
tími  b.  *)  mín  h.  *)  Vizir  b.  "')  ágætastr  b.  *)  Peum  b.  ^)  Roceam  b. 
'")  Drefa  b.  ")  Petra  b.  '■^)  Burgonia  b.  '^)  Vallimar  b.  '")  Bjarna  b. 
'*)  Malkun  b.  '«)  Olerimunt  b.  '')  Ostoendis  6.  '*)  [liér  koma  b. 
's)  ár*í  6.  *")  [tilf.  h.  2')  baud  b.  **)  Jun  b.  ^')  Theobaldum 
brœðrung  b.  *")  Hantes  h.  **)  [Hænin  hertoga  b.  ^^)  Boris  b. 
")  Andros  b.  ^*)  [Bernard  af  Gimels  b.  ^^)  Baldvina  frænda  b. 
^^)  Huga  hertoga  b.  ^')  Folkvarð  h.  ■''^)  Richarð  gamla  h.  ^^)  hert- 
oga  6.     3")  Veisu  6.     ^5)  utrekt  h.     '«)  Folkvarð  6.     ")  Tasel  6. 


Cap.    T.  KARLAMAGXUS  SAGA.  «' 

Hollonin*  jarl  af  Jmlla,'^  ok  Bartholemeus  jarl  ok  Gillibert  jarl  af 
Kasena,  Vazalin  jarl  af  Trekt,  ok  Herman  jarl  af  Los,  Renfrei  af 
Tunger  ok  Helldri  bróðir  hans,  Reiner  jarl  af  [Brusalz  af  Lofagio, 
hertoginn'  af  Lens,  Friðmundr*  ok  Talmer  bróðir^  hans,  Markis^ 
af  Tabar,  YazaHn  af  Flecken'  ok  Folkvin  jarl  af  Kretest,  Jofreyr 
jarl  af  Thuns®  ok  Vigardr  jarl  af  Dvrbo,  Reinir  af  FialH  ok  Erpes® 
jarl  af  Eysu,^"  Balduini"  jarl  af  Yino,  Arnulfus  af  Blancea,  Sæuini*^ 
jarl  af  Dara^^  ok  Fulbert  jarl  af  Tangber,**  Philippus  af  Misera 
[frændi  hans,  Roðbert'^  af  Klerimunt  ok  Lambert  af  Munfort,  Reim- 
undr*®  af  Toiosa,  Rikarðr''^  jarl  af  Provinzia,  Geirarðr  gamh  af 
Rosilia  ok  Fremund  gamli  af  Rauðafjalli,  Engiler  af  Gastim,*^  [Jfori 
ok  Jvi,  Boui  hinn  skegglausi^*  ok  Landres  hertogi  af  Anzeis,  Yarun 
jarl  af  Means ,  Segbert  af  Salernisborg  ok  Anzeals  af  Hoenborg , 
Jsenbarðr2»  af  Trifers.'^i 

7.  Karlamagnús  bað  nú  erkibyskup  gera  bréf  ok  nefna  alla  þessa 
menn,  ok  svá  at  Milon  páfi  skyldi  erkibyskupa  ok  Ijóðbyskupa-'^  láta 
þangat  koma  ok  alla  Rómverja  sterkliga  búna,  þvíat  ek  |)arf  nú  lið- 
veizlu  þeirra,  ok  ef  guð  vill  mik  he^a,  |)á  skal  ek  heQa  helga  kristni 
ok  efla  fátœka  byskupstóla,  ok  klerka  hans  [|)á  er  hann  ^-ill-^  skal  ek 
gera  kappa  mína  ok  kapalína  í  Yallandi.  Karlamagnús  bað*^  setja' 
kveðju  á  öll  bréfin  ok  vináttumáP*  mikil,  ok  bið  [at  |)eir  komi 
allir-^  til  mín  at  öðrum  hvítasunnudegi,  svá  búinn  hverr  sem  bezt 
má  at  hði,  vápnum  ok  klæðum,  ok  vil  ek  J)á  vera  kórónaðr  [til 
konungs.^'  En  erkibyskup  gerði  bréfin  svá  sem  hann  bað,  ok  setti 
nöfnin  öll  á.  En  |)á  er  ger  váru  bréfin,  bað  erkibyskup  hann 
innsigla,  ok  váru  innsigluð  öll  með  innsigli  dróttningar  ok  fingrgulh 
Namhms.  Tók  erkibyskup  síðan  þau  er  hann  skyldi  hafa  með  sér 
ok  geymdi,  en  Basin  þau  sem  honum  heyrðu  til.  J)á  bauzt'^^  Namlun 
at  fara  tU  Saxlands,  en  Karlamagnús  vildi  þat  eigi.  |)a  bauð  [DreQa 
at  fara,"^  en  hann  kvað  J)á  heima  sk^'Idu  vera  báða  at  varðveita  systr 
hans,  en  [ek  veit^"  eigi,  sagði  hann,  hvern  ek  skal  J)angat  senda. 
En  Hatun  bað  hann  senda  eptir  Gerarði  af  Numaia,  hann  er  góðr  ridd- 
ari  ok  ^-itr'^  maðr  ok  \\n  þinn.  En  Namlun  kvað  J^ví^^  vel  ráðit,/ok 
svá  var  gert,  ok   kom   hann.      Eptir   J)at   sendi   dróttning  Jadunech 

')  Hervin  h.  ^)  Juilla  6.  »)  [Brusial,  hertogann  b.  *)  Fridmund  6.  *) 
bróður  b.  «)  Slarskes  6.  ')  Fleskin  b.  «)  Chims  6.  »)  Apes  6. 
'")  Eisu  6.  ")  Baldvina  b.  "■)  Sævina  6.  'S)  Yara  b.  ")  Langber  6. 
'*)  [ok  Rodbert  frænda  hans  b.  "*)  Reimund  6.  ")  Rikarð  6.  '*) 
Gaskun  b.  ")  [Jva  ok  Jvore,  Bova  hinn  skegglausa  b.  '^^)  Jsenbarð  6. 
*')  Trivers  6.  ^^)  lýðbyskupa  b.  ")  [mgl.  b.  ")  hann  tilf.  b.  ") 
vináttuorð  b.  '«)  [þá  koma  alla  b.  ")  [ok  til  konungs  vígðr  b.  -«) 
bauð  b.     *»)  [saal.  b;  Dref  B.     s")  [þó  veit  eké.     ")  trúr  6.     ")  {)at  6. 


10  ~  KARLAMAGNUS    SAGA.  Cap.    ?. 

rennara  til  Puleis^  borgar  með  bréfum.  Fór  hann  ok  fram  kom, 
fann  [hertogann  heima'^  ok  fékk  honum  bréfit.  En  hann  lét^  Vilbald 
kapalín  sinn  ráða.  En  þat  hljóðaði  svá:  Karl  Pippins  son  ok  Berta 
dróttning  senda  kveðju  guðs  ok  sína  Frera  erkibyskupi  ok  Herfa* 
bróður  hans  frœndum  sínum  með  vináttu.  Sú  er  bœn  vár,  at  þér 
komit  sem  skjótast  á  várn  fund  [ok  verit  oss  at  hði  meðr  2 
þúsundum,  ok  svá  búnum  sem  móti  heiðnum  Ijð  skuU  berjast.^ 
Liíit  í  guðs  friði.  Hertoginn  tók  þessu  vel,  en  Freri  erkibyskup 
talaði  svá:  [Sennihga  eigu  vér  koma,"  sem  Karl  beiðir;  hann  sendir 
oss  orð  um  2  þúsundir  manna,  en  vér  skukmi  koma  með  þremr.  En 
jarhnn  sagði,  at  hann  sk^ldi  hafa  40  manna  lendra  vel  búna;'  hverr 
þeirra  skal  hafa  annat  tveggja  val  á  hendi  eða  gáshauk  eða  sparhauk 
eða  af  beztum  fughmi^  þrímutaðum  ,  ok-hunda  fagra,  smárakka  ok 
fljóta^  viUisvína  hunda.  |)á  mælti  erkibyskup:  Ek  skal  hafa'"  meðr 
mér  2  byskupa  ok  5  ábóta,  15  klerka,  ok  skuluallir  vera  fríðir  menn 
ok  fagrir,  ok  halft  annat  þúshundrat  riddara  ok  alla  þjóna  þeirra,  ok 
alla  hestasveina  mína  ok  [íjóra  tigi"  kertisveina,  ok  skutilsveina  ok^^ 
vínbyrla  ok  garðvörðu,  ok  skal  ek  hafa  allan  kostnað  sjálfr,  svá  at 
Karl  skal  eigi  kosta  eitt^^  hestverð.  En  hertoginn  sagði:  Vel  hefir 
þú  til  fundit,  ek  skal  ok  hafa  hálft  annat  þúshundrat  riddara  með 
alvœpni  ok  hestum,  ok  alla  þjóna  [)eirra  ok  hestasveina  ok  byrla 
ok  constafla  ok  bogmenn  10  ok  alla  veiðimenn  mína  ok  öll  kyn  af 
hundum  mínum,  ok  fim  leikara  þá  sem  skemta  skuki  hirðinni  ok  oss. 
Ok  eptir  þetta  bjoggu  þeir  ferÖ  sína,  ejjtir  því  sem  þeir  höíÖu^^  nú  ráð 
fyrir  gert,  báðu  síöan  hfa  í  guðs  friði  húsfrúr  sínar  ok  heimamenn, 
lyptu  síðan  ferð  sinni  í  veg  ok  riðu  brott,  létu  nú  þeyta  k'iðra  sína,  ok 
fylgðu  þeim  á  leiðina  10  þúsundir  riddarar,  en  af  ábótum  ok  munkum, 
klerkum  ok  ungum  mönnum  ok  gömkim  kunni  engi  at  telja.  En 
þá  er  þeir  váru  komnir  fjórar  míkn-  brott  af^  borginni,  stöðvaði 
hertoginn  hestana  ok  bað  lýðinn^^  aptr  snúa,  en  sendi  hestasveina 
þeirra^'  at  taka  þeim  herbergi.  Erkibyskup  sté  niðr  af  sínum  hesti 
ok  tók  stolam  ok  kross  ok  blezaði  lýðinn  áðr  aptr  hyrfi,  en  þeir 
her^ergðu^®  í  Mystrs  borg.  En  snemma  um  morgininn  eptir  söng 
erkibyskup  méssu  ok  fór  síðan  til  Peituborgar,  ok  var  þar  fyrir 
Karlamagnús  ok  móðir  hans  ok  ak  hð  [)eirra.  En  þá  var  Rozer'^ 
erkibyskup  farinn  til  Rómam,  Basin  til  Bretlands,  en  Geirarðr'^"  til 
Saxlands  ok  Flæmingjalands. 

')  Paleis  b.  ^)  [sual.  b  ;  hann  B.  »)  hét  b.  *)  hertoga  tilf.  b.  *)  [með  tvær 
{)úsundir  riddara  ok  verðit  oss  at  liði,  ok  verit  svá  búnir  sem  berjast 
skuli  móti  heiðnum  lýð  6.  *)  [Sannliga  eigum  vér  gera  6.  ')  [bu(i)nna  6. 
8)  haukum  b.  *)  íleiri  b.  '")  tilf.  b.  ")  [mfjl.  b.  '')  40  tilf.  b.  '»)  einn(!)  6. 
'^)  hafa  b.  '")  frá  b.  'S)  {)á  b.  '')  síuafyrir  b.  '*)  herbergjuðust  b. 
'»)  tilf.  b.     2°)  Girarð  b. 


Cap.    8.  KAELAMAGXUS   8AQA.  11 

8.  Herfi  hertogi  ok  erkibjskup  herbergðust*  sœmiliga  í  Peitu- 
borg  um  náttina,  ok  alt  lið  þeirra.  En  um  morgininn  eptir  hlyddu 
J)eir  messu,  ok  bauð  hertoginn  ok  erkibyskupinn  öllum  sínum 
mönnum,  at  þeir  skyldu  sœmiliga  þjóna  Karlamagnúsi,  ok  géngu 
síðan  til  þeirrar  hallar,  sem'^  hann  sat  í  ok  Berta  dróttning  móðir  hans 
ok  Qöldi  liðs  þeirra,  kvöddu  þeir^  hertoginn  ok  erkibyskupinn 
Karlamagnús  sœmiliga  ok'*  drottningina,  ok  varð  þar  meðr  þeim  mikill 
fagnafundr.  En  dróttning  tók  í  hönd  erkibyskupi,  en  Karlamagnús* 
í  hönd  hertoganum,  ok  settust  niðr  í  svefnhöUinni.  En  Hatun  ok 
Yidelun,  Xamlun  ok  Drefia  ok  b^skup  af  M^str  ok  herra  Valtir  byskup 
af  Jntreitt,^  ok  þeir  sem  kómu  af  Saxlandi  með  erkibyskupi  af 
Kolui,  5  ábótar  ok  15  klerkar,  géngu  allir  inn  í  höllina  meðr  þeim. 
J)á  mælti  erkibyskup :  Karlamagnús  ok  dróttning  hafa  sent  orð,  at 
vér  skyhm  honum  at  liði  verða  með  2þúsundir  manna,  en  vér  erum 
nú  komnir  með  þijár  yðr  til  sœmdar,  ok  viljum  vér  yðr  þjóna  með 
öHun  várum  styrk,  fyrir  því  at  þú  ert  réttr  konungr'  yfir  þínum 
lýð.  En  dróttning  þakkaði  honum  alla  þá  sœmd  ok  virðing,  sem 
þeir  veittu  Karlamagnúsi  hennar  syni :  En  sú  er  bœn  mín  til  yðar, 
segir  hon,  at  þér  séð  honum  heilráðir,  þvíat  þess  þarf  hann  mest. 
J)á  stóðu  þeir  upp  báðir  Herfi  hertogi  ok  erkibyskup  ok  géngu  til 
handa  Karlamagnúsi,  ok  allir  þeir  menn  er  inni  váru  gerðust  hans 
menn,  en  síðan  géngu  þeir  út  í  hölhna,  þar  sem  riddararnir  váru. 
Ok  stóð  Karlamagnús  upp®  á  einu  borði  ok  fagnaði  öllum  lýð,  er 
þar  var  kominn,  ok  þakkaði  þeim  öHum  góðvilja,  er  honum  sýndu 
hann.  En  síðan  mælti  hann  við  þá  alla  saman:  Ek  vil  at  þér  vitið, 
at  ek  em  bæði  skírðr  ok  byskupaðr,  ok  heiti  ek  nú  Karlamagnús; 
nú  vil  ek  at  þér  gangit  allir  senn  til  handa  mér.  Ok  svá  gerðu 
þeir.  Hét  hann  þeim  [þar  í  móti®  sínu  trausti  ok  viuáttu,  meðan 
hans  ríki  stœði.  Síðan  bað  hann  þá  ganga  til  herbergja  sinna,  er 
þeir  váru  móðir.  En  Herfi  hertogi  ok  erkibyskup,  Yidelun  ok  Hatuii, 
Xamlun  ok  Drefia,  Yillijáhnr  byskup,  ok  Yalter  byskup  af  Nasten 
dvöldust  eptir  meðr  Karlamagnúsi.  Dróttning  Berta  tók  þá  í  hönd 
Karlamagnúsi  ok  leiddi  hann  á  eintal,  ok  mælti  síðan  við  hann: 
Ek  veit  eigi,  kvað  hon,  hví  þat  sætir;  [þat  var  nú  fyrir  hálfum 
mánaði,  at  faðir  þinn  andaðist  Pippin  konungr,  ok  síðan^"  hefir  mér 
verit  ekki  létt,  stundum  varmt,  stundum  kalt,  héytt  lítt  matar  ok 
mungáts,  hvárt  sem  þat  er  sakir  andláts  hans  ok  [harma  þeirra**  er 
ek  hefi  af  brottlivarfi  þínu  eÖa  af  öðru.  Karlamagnús  svaraði :  Móðir 
mín,  sagði  hann,  ver  eigi   úglöð,    þvíat   engill  guðs  kom  til  mín,  sá 

')  herbergjudust  6.  *)  er  6.  ')  saal.  6;  hann  B.  *)  svá  íilf.  b.  *)  koniingr- 
inn  6.  «)  Jntrent  b.  "^)  keisari  b.  *)  uppi  6.  *)  iilf.  b.  '»)  [at  þenna  hálfan 
mánad,  siðan  Pppin  konungr  fadir  þinn  andaðistd.   ")  [harms  þess  6. 


l^  KARLAMAGNUS    SAGA.  Cap.    9,    10 

er  mér  sagði,  at  þú  mundir  meybarn  fœða,  ok  sagði  hann,  at  sú 
mœr  skyldi  Adaliz  heita,  ok  man  þat  vera^  þér  sýn  huggan,  ok  vil 
ek,  at  vit  segim  |)at  vinum  okkrum.  Ok  svá  gerði  hann,  en  þeir 
þökkuðu  guði. 

9.  Eptir  Jjetta  leitaði  hann  ráðs  við  þá,  hversu  hann  skyldi 
breyta  sínu  ráði,  ok  sagði  þeim  sín  vandræði,  þau  er  hann  átti  viðr 
at  sjá.  Erkibyskup  spurði,  hvaðan  hann  frétti-  þessa  luti.  En  hann 
svaraði,  at  Reinfrei  sagði  honum  sjálfr.  J)á  spurði  Valtir  byskup, 
hvar  hann  sagði  honum.  J  höll  sinni,  sagði  hann,  um  nótt  er  ek 
var  genginn  at  stela  ok  vit'"'  Basin ;  hann  tók  byrði  af  fé  hans,  en 
ek  tók  hest  hans  ok  blóð  er  rann  af  neíi  konu  hans  ok  munni;  en* 
hann  laust  hana  fyrir  þat  at^  hon  tók^  orðum  fyrir  niik,  ok  hefi  ek 
hér  glófann,  [sem  í  fór'^  blóðit.  Ok  [er  ek  fór  brott,  sá  hann  á, 
J)ó^  at  hann  vissi  eigi,  hverr  væri.^  Erkibyskup  spurði,^"  ef  hann 
hefði  [at  geyma  hestinn.  Já,  sagði  hann,  geymdr  er  hann-,  Drefia 
konungr  lét  taka  hann^^  í  sína  varðveizhi,  en  Herfi  hertogi  ^a'ð 
Karlamagnús  senda  eptir  Hði,  en  hann  kvazt  svá  gert  hafa,  ok 
sagði  honum,  at  Rozer*^  erkibyskup  fór  til  Róms  eptir  páfahum  ok 
Rómverjum,  en  Basin'^  til  Bretlands,  en  Geirarðr  til  Saxlands  ok 
Flæmingjalands  eptir  höfðingjum  mínum,^^  er  ek  ætla  at  hér  skyli^^ 
koma  á*^  hvítasunnudegi.  En  Freri^'  erkibyskup  spurði,  hví  hann 
trúði  Basin  svá  vel  f)jóf  þeim.  En  Namlun  sagði  hann  vera  kurteisan 
mann  ok  mikinn  skörung,  ok  með  [hans  viti  ok  ráði  með  guðs 
miskunn  er  hann'®  ^essa  víss  orðinn,  ok  [hann  er'^  hans  maðr. 

10.  J)at  var  einn  dag,  at  Herfi  hertogi  talar  við  Karlamagnús: 
Vér  skulum*^"  til  Eiss  ok  styrkja  hana  með  kastahmi  ok  torghúsum 
ok  borgarveggium,  ok  erum  vér^^  þá  nær  Rómaborg  at  fregna  hvat  títt 
er,  J)víat  eigi  er  betra  Hð  í  ríki  þínu,  ok  munu  J)á  landsmenn  ílytja 
þann  veg  vín  ok  mat  ok  [alt  þat'^'^  er  nauðsynhgt  er.  En  Karlamagnús 
bað  móður  sína  fara  meðr  sér.  Ok  bjoggust  |)au  ok  fóru  á  þriðja 
deginum  með  öllu.'^^  Dróttning  bauð  Bartholomeo  greifa  at  varðveita 
borg  sína  eptir.  En  Dreíia  fór  með  hestinn  leynihga  um  náttina  til 
borgarinnar  Prumeth,  ok  bað  Roðbert  bróður  sinn  svá  geyma  hest- 
inn,'^*  at  engi  yrði  varr  við.  En  Hatun  jarl  fór  heim  ok  Videhm  at 
varðveita  turna  sína  ok  aðra  fjárluti,    ok  bjoggu  ferð  sína  í  tíma  til 

')  verða  b.  *)  saal.  b;  spyrði  B.  ^)  saal.  b ;  vitar  (?  vit  tveir)  b.  *)  {)á 
er  b.  *)  er  b.  ")  svaraði  b.  ')  [ok  í  6.  «)  rett.  f.  þatt  B.  »)  [sá  hann 
á,  er  ek  fór  brott,  okvissiþó  eigi  hverr  var  b.  '")  ^átilf.  b.  ")  [saal. 
b;  blóðit  at  geyma.  Já,  sagði  hann;  Drefia  konungr  lét  tak(a)  hest- 
-inn  B.  '=)  tilf  b.  '»)  fór  tilf  b.  '^)  í  mínu  ríki  b.  '^)  skulu  b. 
'*)  at  öðrum  6.  ")  tilf.  b.  '*)  [guðs  miskunn  er  hann  fyrir  hans  vit 
ok  ráð  6.  '")  [er  nú  b.  2")  fara  tilf.  b.  *')  tilf  b.  ")  Isaal.  b:  í  öUu 
því  B.     ")  liði  sínu  tilf  b.     ^^)  hann  6. 


Cap.    1Í.  KAELAMAGinjS    SAGA.  13 

Karlamagnús  bæði  með  riddarum  ok  bogmönnum  ok  þjónostumönnum, 
[trésmiðum  ok  járnsmiðum.  flytjandi  spjöt*  ok  sverð,  br^njur  ok 
hjálma  ok  skjöldu,  korn  ok  kjöt,  vín  ok  klæði,  ok  þá  reiðu  aðra  er 
þeir  þurftu  at  liafa.  Síðan  sendu  þeir  eptir  riddarum  sínum,  svá  at 
þeir  höfðu  nær  þremr  hundruðum  báðir.  J)á  báðu  þeir  konur  sínar 
varðveita  jörðum  sínum  ok  svá  öðrum  Qárlutum  með  umsjón*  vina 
sinna  þeirra  sem  heima  váru.^  Ok  blésu  [jarls  menn*  í  horn  sín  ok 
lúðra,  ok  léttu  eigi  fyrr  en  þeir  kómu  á  fund  Karlamagnús,  en 
borgarmenn  fylgðu  þeim  á  leið  til  vatns  þess  er  Ermasteis*  heitir, 
ok  fóru  yfir  vatnit  ok  svá  um  mitt  landit  til  Ardens®  borgar  ok 
sendu  Gotbs^'in  fyrir  at  búa"  þeim  herbergi.  En  sem  þeir  kómu 
til  borgarinnar,  þá  váru  þar^  Karlamagnús  ok  dróttning'  fyrir  ok 
hð  þeirra.  Lét  [Karlamagnús  þá  senda  eptir  sjstrum  hans.  Fór  þá 
Isamlun  ok  50  riddara  með  honum  ok  sótti  jungfrúmar,  ok  fóru  þær® 
til  fundar  \ih  móður  sína  ok  bróður,  ok  varð  meðr  þeim  mikill 
fagnafundr,  [svá  at  Karlamagnús  ok  móðir  hans  géngu  út  á  móti'" 
þeim  ok  kjstu  þær  meðr  miklum  fagnaði,  ok  dvöldust*'  þar  öU  samt 
um  náttina.  Karlamagnús  mælti  \\h  Gilem  svstur  sína.  at  hon  skjldi 
varðveita  glófann  hans,  ok  hon  tók  við*"  ok  hélt  í  hendi  siuni,  ok 
spurði  hvat  í  væri,  [ok  þótti  henni  þetta  vera  kynhgt.^^  En  hann 
kvað  hana  vísa  mundu  verða  þess  síðar;  ok  hon  læsti  hann  í  silfr- 
kisth  sínum,  ok  fékk  dóttur  Videluns  jarls  at  varðveita  IjkiUnn,  ok 
bað,  hana  fá  sér,  þá  er  þær  kœmi  til  Eiss.  Um  morgininn  eptir,  er 
þau  váru  klædd,  géngu  þau  til  kirkju.  ok  söng  erkibyskup  sjálfr  messu 
ok^*  tók  kross  sinn  ok  blezaði  alt  fólkit.  Karlamagnús  kallaði  þá 
til  sín  Namlun  ok  Dreíiu  ok  alla  þiónostumenn,  ok  bað  þá  fara  f^rir 
í  Eiss  at  búa  þeim  tjöld  ok  herbergi  ok  [mæla  við  Maeharium'* 
brjtja  ok  Yinant,  at  þeir  búi  œrnar  A^stir  liðinu.'®  Ok  þeir  fóru 
fjrir  með  300  manna,  ok  gerðu  alt  sem  þeim  var  boðit. 

11.  Um  morgininn  kom  Karlamagnús  í  Eiss  meðr  lið  sitt  alt, 
en  þat  váru  10  þúsundir  riddara,  var  þar  vel  fjrir  búizt  ok  ríkuUga ; 
[átta  daga  bjoggu  þeir  til*'  herbergi  sín.  En  Karlamagnús  fór  á  veiðar 
ok  reið  um  heraðit  at  sjást  um,  ok  sjndist  mjök  skemtiligt  ok  kvazt 
þar  skjldu  opt'^  vera.  Síðan  sendi  hann  eptir  trésmiðum  ok  stein- 
smiðum  þeim  er  hagir*^  váru,  ok  þar  kómu  300  smiða  meðr  öllum 
sínumsmíðartólum.**'  J)á  mæltiKarlamagnús  við  Vinant  ok  Maeharium, 

')  [^saaJ.b:  trésmida  ok  jámsmiða  flytjandi  þar  með  B.  ^)  umsjófc.  'J  eptir 
tilf.  b.  *)  [þeir  nú  6.  *)  Mustela  b.  «)  Ardenam  b.  ')  taka  b.  *) 
þau  b.  *)  [hann  þá  Kamhm  sœkja  systr  sínar,  ok  200  riddara  med 
þeim.  Kómu  þá  jungfrúmar  b.  ")  [géngu  þau  Karlamagnús  ok  drótt- 
ning  út  í  móti  6.  ")  þau  tilf.  b.  '^)  með  b.  ■')  [mgl.  b.  '*)  hann  b. 
'*)  [segja  s^á  Machario  6.'  '«)  Ivðnum  6.  •")  [saal.  b\  Um  morgininn 
bjogg"  þeir  B.    '*)  jafnan  b.   '»)  hagastir  b.  **)  saal.  b;  smiðatólum  B. 


14  KARLAMAGNUS  .SAGA.  Cap.    12,    1S. 

at  þeir  skyldu  láta  höggva  perutré  |jau  öll,  er  þeir  fundu/  ok  flytja 
þangat  öll  í  vögnum-,  ok  allan  f)ann  [bezta  við  er  vér  fám'^  flytit 
til  vár;  ek  skal  láta  reisa  eina  stóra  höll.  Síðan  spuröi  hann  ráðgjafa 
sína,  hvar  hölh'n  skyldi  standa.  En  Namlun  bað  setja^  við  vatnit, 
kvað  þar  vænst*  at  gera^  herbergi  upp  með  berginu  ok  ánni,  en 
kirkjuna  í  skóginum,  en  á  hœgra  veg  borg  mikla,  en  á  vinstra  veg 
herbergi  þau  er  ríkir  menn  skulu^  í  vera,'  er  jafnan  váru  með 
honum.  Ok  svá  lét  hann  gera,  Ok  þá  er  kirkjan  var  alger,  fór 
erkib^'skupinn  til  með  kennimönnum  ok  vígði  hana  til  dýrðar  heilagri 
Maríu,  ok  hann  fyrirgaf  af  guðs  hálfu  öllum  J)eim  mönnum  er  at 
kirkjuvígslunni  váru,  ok  hverr®  |)ar  kœmi  meðr  trú  innan  næstu 
12  mánaða,  alkir  syndir  [er  þeir  hefði"  gert  síðan  þeir  váru  skírðir. 
En  hverr  sá  klerkr  er  þar  var  sk^ddi  syngja  hvern  dag  öllu  kristnu 
fólki  til  hjálpar  á  þeim  12  mánaðum  Credo  ok  Pater  noster  ok  7 
psáhna,  ok  sungu  Tedeum.  En  síðan  fal  hann  á  hendi  Karlamagnúsi 
ok  dróttningu  kirkjustöðuna,  at  þau  haldi  uppi'"  ok  bœti;  síðan 
kallaði  hann  þá  sjálfsetta  í  bann  er  þangat  kœmi  með  svikum.  Eptir 
þat  fóru  þeir  þangat  sem  hölhn  skyldi  standa,  ok  blezaði  erkibyskup 
hallarstaðinn  ok  garðsefnit  ok  skóginn  ok  vatnit. 

12.  Svá  er  sagt  at  nú  væri  saman  komit^^  í  Eiss  svá  mikit  grjót 
ok  viðr,  at  smiðir  ok  verkmenn  aUir  hefði"^  (í)  nóg  at'^  gera.  Karla- 
magnús  skipaði  J)eim  öUum  starfa;  stóðu  þá  menn  í  mikhi  starfi. 
Svá  er  sagt  at  kirkjan  væri  af  engu  öðru  ger  en  marmaragrjóti, 
þökt  með  mersing  ok  silfr  ok  blý,  víða  gylt  þar  er  bœta  þótti. 
Karlamagnús  sá  á,  ok  þótti  kirkjan  h'til  ístöðu,  ok  bað  til  guðs  at 
hann  léti  vaxa,  svá  at  hirð  hans  öll  mætti  riimhga  inni  vera  at  biðja 
sér  miskunnar,  ok  svá  varð  með  guðs  vilja.  Síðan  héldu  þeir  á  smíð 
sinni,"'ok  lét  Karlamagnús  gera  12  herbergi  harðla  sœmihg.  Svá  er 
sagt,  at  þar  væri  einn  harðla  vænn  grasdalr,  ok  J)ar  lét  hann  gera 
laug,  svá  at  vera  mátti  hvárt  sem  vildi  köld  eða  heit,  ok  um  marm- 
araveggi.  Hann  bað  smiðina  vel  gera  ok  sagðist  þeim  hika  mundu 
leiguna  því  betri. 

13.  J)á  er  Reinfreir  ok  bróðir  hans  Heldri  spurðu,  at  Karlam- 
agnús  lét  svá  sœmihga  húsa  í  Eiss,  fóru  þeir  þangat  með  100  manna 
at  sjást  um,  ok  riðu  til  landtjakls  Karlamagnús  ok  heilsuðu  honum. 
En  hann  bað  hjálpa  þeim  guð,  eptir  því  sem  þeir  væri  hans  tr-úir  vinir, 
ok  spurði  ef  þeir  væri  hans  menn.  En  þeir  sögðu  svá  vera.  Hann 
mælti  þá:  Ek  skal  vígjast  undir  kórónu  hér  í  Eiss  at  hvítasunnudegi, 

')  fyndi  h.  "^)  [við  sem  beztan  kann  fá,  ok  b.  ^)  standa  b.  *)  gottYeraft. 
*)  önnur  tilf.  b.  ®)  skyldu  6.  ')  þeir  tilf.  h.  *)  þeim  er  b.  ')  [þær 
sem  þeir  höfðu  b.  '")  upp  b.  ")  saal.  b;  komnir  B.  '^)  liöfóu  b. 
'^)  líer  indfnlder  en  större  Lnciine  i  B,  der  er  vdfyldl  efler  b. 


Cap.    14-17.  KARLAMAGJírS   SAGA. 


15 


ok  v-il  ek  at  |)it  séð  hér  þá  báðir,  þvíat  engir  menn  eru  ríkari  en 
J)it  í  mínu  ríki.  Reinfreir  stóð  J^á,  hugsaði  sik  ok  svaraði  engu, 
En  Namlun'  leit  til  Herfa  hertoga,  ok  hvárr  til  annars.  Karlamagnús 
mælíi:  Hafit  enga  öfund  til  mín,  þvíat  allan  yðarn  illvilja  má  ek 
ambana.  En  Heldri  svaraði:  Herra,  koma  skulum  vit  ok  gera  svá 
alla  luti  sem  þér  bjóðit.    Síðan  tóku  þeir  orlof  ok  fóru  í  brott. 

14.  Nú  er  komit  at  þeim  tíma,  er  dróttnÍDgin  skyldi  barn  fœða, 
ok  með  guðs  vilja  fœddi  hon  meybarn  vænt.  |)at  var  sagt  Karl- 
amagnúsi,  kom  hann  til  at  sjá  barnit.  ok  með  honum  erkibyskupinn 
ok  Herfi  hertogi  ok  öll  hirðin.  J)ökkuðu  nú  alhr  samt  mjúkhga 
guði.  Erkibyskup  skírði  barnit,  en  Videlun  jarl  ok  ein  harðla  sœmihg 
frú  yeittu  ^ví  guðsifjar,  ok  var  sú  mær  neftid  Adahz. 

15.  Rozer  erkibyskup  er  nú  kominn  til  Rómaborgar  til  páfans, 
ok  bar  honum  kveðju  Karlamagnús  ok  dróttningar.  Hann  segir  honum 
alla  atburði,  þá  sem  fram  fóru  um  háttu  Karlamagnús,  ok  fékk  honum 
bréfit,  en  páfínn  las  ok  kvazt  svá  mundu  gera  sem  þau  beiddu. 
Hann  sendi  bréf  sín  12  lendum  mönnum  í  Rómaborg  ok  bað  þá 
búast  vel  ok  tigulega  með  honum  at  fara  at  kóróna  Karlamagnús  í  Eiss 
á  hvítasunnudag,  ok  þar  til  nefndi  hann  6  þúsundir  riddara,  legata, 
l^ðbyskupa,  ábóta  ok  einkannhga  cardinales  ok  erkibyskupa,  ok  biðr 
])'d  komna  vera  alla  í  Eiss  áðr  hann  kemr  þar.  ]þeir  gerðu  aUir  svá 
sem  páfiun  báuð.  Tók  þá  Rozer  erkibyskup  orlof  af  páfanum  í 
brott  at  fara;  eu  páfínn  tók  stólam  ok  kross  ok  blezaði  hann  með 
guðs  blezan  ok  heilags  Peíri  postola,  en  erkibyskup  kysti  hönd  hans 
ok  fór  til  herbergis  ok  bjóst  síðan  brott. 

16.  ísú  er  at  segja  af  ferðum  Basin.  Hann  kom  til  Bretlands 
ok  fann  þar  Geddonem  mikinn  höfðingja  ok  fékk  honum  bréf  ok 
innsigh  konungs  ok  dróttningar,  en  hann  fékk  til  ferðarinnar  6  jarla 
ök  sik  hinn  7da.  Erkibyskup  fór  einn  með  honum  ok  12  aðrir 
byskupar,  eptir  því  sem  páfínn  hafði  skipat,  ok  15  þúsundir  riddara, 
sem  Karlamagnús  haföi  boðit  í  bréfum  sínum  með  Basin.  Síðan  tók 
hann  leyfi  ok  fór  þaðan  til  Gajadum  ok  faun  Godfrei  meistara  í 
Vallandi  ^  hann  aíhendi  bréfin  öllum  höfðingjum  sem  honum  var 
boðit.  Ok  svá  bjoggust  þeir  hverr  eptir  sínum  mætti,  nema  Yarner 
af  Pirapunt,  hann  brást  sjúkr  af  ráðum  Folkvarðs,  ok  Rozer  af  Rikon 
ok  Vazahn  af  Breftolha. 

'17.  Geirarðr  af  Numaia  er  nú  kominn  til  Flæmiugjalands  ^dl 
Baldvina  [Serens  i  Arraz  borg,  ok  fann  hann  þar,^  ok  bar  honum 
kveðju  Karlamagnús  ok  dróttningar,   [svá  sem  vin  sínum  skjidi,*  at 

')  Dette  Xavn  skríves  overalt  Xaflun  í  B  o'j  6,  mm  er  rettet  overensstem- 
mende  med  Skrivemaaden  i  A  og  a.  ^)  Her  begynder  A,  som  nti  lœgges 
til  Gritnd.       ^)  [mj//.  />.     *)    [ok  bað  b. 


16  KAELAMAGNUS    SAGA.  Cap.    IS. 

hann  skyldi  koma  þangat  til  vígslu  hans  með  þeirri  ást  sem  hann 
hafði  [við  Pippin  konung^  föður  hans,  [er  honum  gipti  systur  sína. 
Ok  fékk  honum  ritit,  en  Fremundr  kapah'n  hans  réð.  Hann  svaraði, 
at  hann  skyldi  fara,  en  fjölmennari  en  honum  var  boðit,  ok  kvezt 
mundu^  hafa  3  byskupa  ok  10  ábóta  eptir  boði  páfans  ok  50^  þúsunda 
riddara :  Karlamagnús  er  bróðurson  konu  minnar,  ok  vii  ek  [honum 
feginn*  þjóna.  Ek  á  tvá  sonu  hans  frændr,  Ornoh'^  ok  Baldvina, 
[þeir  skulu  mér  fylgja  ok  honum  þjóna,  ok  af  hans  valdi  munu  þeir 
ríkir  verða.^  Sendi  síðan  2  riddara  með  riti  ok  innsigh  sínu  til 
jarlsins  af  [Buluina,  ok  jarlsins  af  Gines  ok  jarlsins  af  Palsborg,"^ 
ok  Roðbert  af  Perun  ok  Bertrams®  af  Henaug®  [ok  til'"  byskupa 
ok  ábóta  af  sínu  ríki,  at  þeir  fari  ríkuliga,  sem  Karlamagnús  hefir 
þeim  boð  sent.  Geirarðr  tók  leyfi  ok  fór  til  Saxlands  eptir  öðrum 
höfðinsjum,  svá  sem  lionum  var  boðit,  ok  fékk  sitt  rit^^  hverjum. 
Ok  [var  [)á  er  saman  kom  í  Eiss  alt  hðit  400  þúsunda  riddara'^ 
fyrir  utan  lið  páfans.  En  Geirarðr  fór  heim  til  [Numaia  ok  bjóst 
þaðan  kurteisliga^^  ok  fékk  20  þúsundir  riddara  ok  fór  til  Eiss  ok 
kom  mánaði  fyrr  en^*  annat  liðit. 

18.^^  Maðr  er  nefndr  Eim  af  Gahz,  einn  góðr  maðr,  hann  fór 
á  fund  Karlamagnús,  þegar  hann  frá  at  hann  slíyldi  vera  kórónaðr. 
Hann  fór  til  Eiss  með  60  riddara.  Moysa  heitir  á  su  er  á  veg  hans 
var,  þar  var  ekki  vað  á  ok  engi  brú  ok  engi  farkostr;  þá  urðu  þeir 

')  [til  Pippins  konungs  6.  ^)  [J)á  er  liann  gipti  honum  s^'stur  sína  ok 
fékk  lionum  ríki.  Geirarðr  fékk  honum  bréfit,  en  hann  lét  kapalín 
sinn  lesa.  Ok  p&  er  hann  vissi  hvat  á  bréfinu  var,  þá  sagði  hann 
svá:  Guð  veit,  at  ek  skal  koma  fjöhuennari  en  hann  hefir  orð  til  sent, 
ek  skal  b.  ^)  4  b.  *)  [gjarna  honum  b.  *)  Arnulf  b.  *)  [saal.  b\  ok 
verða  þeir  ríkir  af  hans  valdi  A.  ')  [Pulsborg  b.  *)  Bertum  b. 
')  Henog  b.  ">)  [tilf.  b.  ")  bréf  b.  '^)  [váru  f)á  er  allir  kvámu 
saman  í  Eirs  talit  6  þúsundir  100  ok  10  riddarar  b.  '*)  [Numas  eptir 
sinu  liði  b.  '^y  alt  tilf.  b.  '^)  Da  dette  Capitel  lyder  noget  afvigende  i 
6,  trykkes  det  fuldstœndig  nedenunder  efter  denne  Codex. 


18.  Reimbaldr  fríski  tók  sér  40  riddara  ok  fór  til  Karlamagnús  1  Eirs. 
En  Heimar  af  Galizu  einn  góðr  maðr  bjóst  með  gáshauka  ok  sparhauka 
rétta  götu  í  Eirs.  Moisa  heitir  á  ein  mikil,  á  henni  yar  engi  brú  ok  ekki 
vað  ok  engi  farskostr,  þvi  urðu  |)eir  at  fara  af  leið  sinni,  ok  mœttust  |)eir 
Reimbaldr  ok  Heimar,  f)ar  sem  þeir  skyldu  yfir  fara  ána.  þá  mælti  Heimar 
við  Reimbald:  þú  maðr,  lát  mik  fyrri  yfir  fara  ána.  Reimbaldr  svarar:  Hvat 
manni  ertu  þess,  at  ek  muna  þik  láta  fja-ri  yfir  fara?  Sá  maðr  er  ek,  segir 
Eimar,  at  ek  man  ráða  hálfri  stöngu  við  þik.  Reimbaldr  segir  at  hann  roundi 
eigi  fara  at  öUu  úreyndu.  En  Eimar  bað  hann  víkja  aptr  nökkut  með  lið  sitt, 
ok  ek  man  svá  gera,  ok  gefum  rúm  gott,  ok  sé  riddarar  okkrir  kyrrir,  en  vit 
ríðumst  at  tveir.    Reimbaldr  snöri  [)á  aptr  hesti  sínum  um  tvau  ördrög.   Báðir 


„  .Q  KAELAMAONUS   SAGA.  -  |J 

at  fara  langt  af  leið    siiini   it    ytra.      J)ar   mœttu    þeir   þeini    manni 
er  Reinbaldr  fríski  hét.    En  er  þeir  fundust,  spurði  Reinbaldr  formann 
þeirra  at  nafni.    Eim  svaraði :  Sá  einn  em  ek,  at  ek  mnn  ráða  hálfri 
stöngu  við  -fjik.    Reinbaldr  kvað  hann  eigi  mundu  íyvr  ríða  sína  leið 
en  þeir  hefði  áðr  reynt   með   sér,  hvárr   annan  bæri  afli.    J)á  mælti 
Eim  at  hann  skjldi  ríða  aptr   nakkvat   með  hð  sitt,  ok  ek  mun  ok 
svá  gera,  ok  gefum  rúm,  ok  sé  riddarar  okkrir  kjrrir,  en  vit  ríðumst 
at  ok  freistum  hvárr  okkarr  meira  má,  eignist  sá  okkarr  annan  sem 
meira  má.    Reinbaidr  hvarf  aptr  um  tvau  örskot,  báðir  váru  þeir  vel 
vápnáðir    ok   lustu    hesta   sína    sporum    ok   riðust    at,    lagði    hvárr   í 
annars  skjöld,    svá   sköptin   géngu   í    sundr;     þá    drógu    þeir  sverðin 
or   sb'ðrum,    ok   hjó   hvárr   í   höfuð    öðrum ,    svá    í    hjálmunum   nam 
staðar.     J)á  er   Reinbaldr   sá    at    Eim  var   sh'kr   riddari,   þá   gerðist 
honum  vingan  við  hann,   ok  dróst  á  bak  aptr^óra  tigi  feta,  ok  spurði 
hvat  hann  hét,     Hann    svarar:    Ek  heiti   Eim   af   Galiza,  ok  lát  mik 
ríða  yfir  ána.  ek  vil  vera  þinn  vin  ok  mínir    riddarar,    þvíat  ek  vil 
fara  á  fund  Karlamagnús  til  Eiss.    Reinbaldr  svarar:  Ek  vil  ok  þangat 
fara.    Eim    mæhi,    at  þeir   skyldu   sverjast  í  brœðralag ;    þeir  gerðn 
svá,  lögðu  niðr   vápn    sín   ok   settust   uiðr    ok    rœddust    við.     Síðan 
fóru  þeir  til  Eis,  ok  sendu  tvá  riddara  fyrir  til  Karlamagnús  at  taka 
þeim  herbergi.  Hann  sendi  þá  til  Namluns  ok  Dretiu  til  herbergis,  ok 
þeir  herbergðu  þá  vel    ok  tiguhga.      Siðan  fóru    þeir  á    fund    Karla- 
magnús  ok  fylgði  Namlun   þeim  til  landtjalda  hans,  ok  bað  at  hann 
skyldi  taka  við  þeim  ok  tigna  þá.     Hann   gerði  svá,  en  þeir  géngu 
til   handa   honum,    hann   kvezt  slíka  sœmd   þeirra   gera    skyldu,  sem 
hann  féngi  ráðgjafa  sinna  ráð  til.     Síðan    tóku  þeir  leyfi  ok  fóru  til 
herbergis  síns. 

19.  Milun  páfi  sendi  [fyrir  menn  sína  á  fund  Karlamagnús*  at 
taka  sér  herbergi,  en  [hann  vísaði  þeim  til  Namhms  ok  Drefiu.  |)eir 
tóku  honum  fagran  völl  til  Jierbergis  ok  Dreia  konungi  af  Peitrs  þar 

')    f-^  byskupa  fyrir  til  Eirs  b. 


váru  þeir  vápnaðir  vel.  Lustu  þeir  sídan  hesta  sína  sporum  ok  riðust  at, 
lagði  hvárr  til  annars,  svá  at  spjótsköptin  géngu  í  siindr.  En  er  Reimbaldr 
sá,  at  Eimar  var  slíkr  riddari,  þá  mælti  hann  vináttuliga  með  hann  ok  spurði 
hvat  hann  héti.  Hann  sagðist  heita  Eimar  af  Galizuborg,  ok  spurði  í  móti 
hvat  hann  héti.  Ek  heitir  Reimbaldr  hinn  fríski,  sagði  hann.  J)ámælti  Einiar, 
at  þeir  skyldu  gerast  félagar  ok  sverjast  í  fóstbrœðralag,  ok  svá  gerðu  þeir. 
Fóru  síðan  til  Eirs  ok  sendu  vini  sína  2  at  taka  þeim  herbergi.  En  Karl- 
amagnús  sendi  þá  til  Nafluns  ok  Drefiu  til  herbergis,  ok  þeir  hérbergðu  þá 
vel  ok  tiguliga.  Síðan  fóru  þeir  til  Karlamagnús  ok  Naflun  með  þeim  ok 
gerðust  hans  menn.       Síðan  túkn  þeir  leyfi  ok  géngu  aptr  til  herbergis  síns. 

2 


18  \  KARLAMAGNUS  SAGA.  Cap.   20. 

í  hjá,  ok  nú  ferr  páíinn  með  honum  ok  þeir  af  Veskunia^  ok  alt  hð 
þat  er  af  þeirri  hálfu'^  kom;  [{jar  næst^  Geddon  afBrettania  ok  [hans 
hði,  f)á  Baldvina  Serins  ok  ölhim  Flæmingium  ok  Söxum  ok  [jeirra 
hði,  ]já  Rikarðr  gamli  af  Norðmandi  ok  öllu  hans  liÖi.'*  -En  Namlun 
vísaði  [hverjum  í  sinn  stað  sem  vera  sk^^ldi.^  |)á  kom  Renfrei  ok 
Heldri^  ok  þeir  tólf  félagar'  ok  100  [n'isunda  riddara.^  Namhin 
skipaði  þeim  ölhim  í  miðjan  völhnn  ,*  en  [jcir  héldu  |  sinni  ætlan, 
at  þeir  skyldu  |jví  fram  koma  sem  þeir  vildu.^*' 

20.  Nú  er  öUu  hðinu  skipat  ok  [er  æfar  mart.*'  J)ar  kómu 
landsraenn  til  markaðar*^  með  allskonar  vistum,  svá  at  eigi  skorti, 
Um*'^  nóttina  hvíldi  Karlamagnús  alt  til  dags,  f)á  stóð  hann  upp  ok 
fór  til  haUar  sinnar,  hon  var  f)á  fuUger,  ok  lét  sefja  ara  á  liöUina 
mikinn  með  þeirri  jarteign,  at  VaUand  er  hœst  í  keisara  ríki.  Ok 
þau  tólf  hús  eru  öU  ger  er  haun  bauð  :  í  einu  er  dróttningar  herbergi, 
í  öðru  er  Heríi  hertugi  af  Kohie,  í  þriðja  Videhni  af  Bealver,  í 
Qórða  Hatun^'*  af  Ahmania,  í  fimta  BahUiini  Serins,  í  sétta  Dreia  kon- 
ungr  af  Peites,  í  7da  Geddon  af  Brettania,  í  átta  Geofrey  af  Aid- 
egio,  í  níunda  Rikarðr  gamh  af  Norðmandi,  í  lOda  Rozer  erkibysk- 
up,  í  llta  Mihm  páfi;  en  Karlamagnús^*  sjálfr  í  höUinni  mikhi,  ok 
með  honum  Namhm  ok  Drefia,  Reinbaldr  fríski,  Eim  aí  Gahza,  Geir- 
arðr  af  Numaia.  Um  aptan  kom  Basin  ok  fór  til  Karlamagnús,  þvíat 
hann  var  hans  maðr.  Jiá  bauö  Karlamagnús  öUum  járnsmiðum  sínum, 
at  þeir  skyldu  gera  haug  af  stáli,  at  sveinar  sltyldi  reyna  sverð  sín 
í.  J)eir  fœrðu  þangat  tvá  staíi  af  marmarasteini  ok  lögðu  umhverfis, 
tóku  síöan  stál  ok  báru  þar  á  ok  brutu  smátt  ok  lögðu  miUi  staf- 
anna.  SíÖan  fœrðu  þeir  þangat  vagna  10  hlaðna  af  kolum  ok  tóku 
eldingarsteina  ok  lögðu  umhverfis  ok  báru  til  eld  ok  lögðu  í,  tóku 
síðan  20  blástrbelgi  ok  lögöu  umhverfis  ok  blésu,  ok  varð  þar  mikiU 
eldr,  ok  tók  aU  stálit  at  veUa  ok  rann  í  einn  haug  fyrir  garðinum 
sem  inn  skyldi  ganga  í  höUina,  J)á  'mælti  hann  við  menn  sína,  at 
þeir  skyldi  varðveita  höUina,  svá  at  engi  kœmi  inn  fyrir  utan  hans 
leyfi,  Síðan  sendi  hann  eptir  pávanum  ok  öUum  hinum  mestum 
höfÖingium,  ok  bað  þá  koma    til   heUræðis    við    sik    ok  móður  sína, 

')  iKarlamagnús  baiið  Naílun  ok  Drefui  at  taka  x>ávaimm  ok  hans  hofFólki 
vænan  herbergisstad.  Jjeir  gerðu  svá,  ok  völdu  þar  til  cinn  fagrau  völl,  ok 
þar  í  hjá  var  Drefikonnngr  af  Pells  ok  þcir  af  Valkuma  6.  '•)  saal.  b;  álfu  J. 
^)  [þá  kom  6.  '')  [alt  lið  af  þeirri  hálfu,  Rikarðr  gamli  af  Norðmandi 
ok  alt  hans  lið,  síðan  Baldvini  ok  allir  Flæmingjar  ok  Saxar  allir  b. 
•')  [þcim  öllum  í  þá  staði  sem  þeim  váru  fyrirbúnir  b.  ^)  bróðir  hans 
tilf.  b.  ')  kompánar  b.  ^)  með  þeim  tilf.  b.  ")  herinn  b.  '")  [hinni  sömu 
sinni  œtlan  at  svílya  konunginn  b.  ")  [var  harðla  mikit  b.  '■')  markn- 
aðar  fc_  '^)  Iler  indfal  er  en  Laniine  i  b.  ")  Otun  .1,  hcr  o(j  senere. 
'*)  saal.  rett.;  kom  A. 


Cap.    21.    29.  KARLAMAGNUS  SAGA.  19 

Ok  þá  er   þeir   kómu  þar,  kystust   þau  öU,  ok  varð  þar  fagnafundr 
inikiU. 

21.  J)á  mælti  Karlamagnús:  G(')ðir  viuir,  segir  hann,  niikla 
sœmd  hatit  þér  mína  gerva  í  hiugatkvámu  jðvarri.  ííú  vil  ek  segja 
jðr  leynda  hluti:  liér  eru  þeir  menn  komnir  er  h'f  mitt  vilja  hafa 
á  morgin,  þeir  er  ríkir  eru  af  föður  míns  veldi.  Páfinn  spurði, 
hverir  þeir  væri.  Eu  hann  nefndi  þá  alla.  J)á  signdi  pátinu  sik  ok 
spurði,  hversu  hann  yrði  þess  víss.  Hann  sagði  honum,  at  þeir 
höfðu  svarizt  saman,  ok  skyldi  hverr  þeirra  hafa  tvíeggjaðan  kníf 
af  stáU  gervan  í  ermi  sinni,  er  þeir  kœmi  þar  at  drepa  mik  með; 
nú  vil  ek  at  þér  ráðit  mér  heilt.  Geofrey  af  Andegio  mælti,  at 
Namluu  skyldi  taka  þá  alla  í  þá  höndina,  er  knífrinn  var  í,  ok  leiða 
í  klefa  einn,  ok  beri  knífana  fram  fyrir  þik,  síðan  haf  við  ráð  vina 
þinna,  hversu  þú  skalt  gera.  jþetta  var  svá  gert  sem  hann  réð.  Síðan 
sendi  hanu  menn  at  segja  öllum  l\-ð ,  at  hann  skyldi  til  konungs 
vígja  um  morguninn  eptir,  ok  lét  frið  setja  allra  manna  millum ;  en 
ef  nökkurr  stæli  þar  eða  gerði  aðra  illsku,  þá  væri  hann  aldri  svá 
ríkr,  at  hanu  skyldi  eigi  uppi  hanga  eða  höfuð  af  höggva.  J)á 
svarðu  aUir  eiða,  at  þeir  skyldi  þenna  frið  vel  at  öllum  hlutum 
halda. 

22.  Um  morguninn  eptir  var  Karlamagnús  dubbaðr  til  riddara. 
Pátinn  skrýddi  hann  með  góðum  klæðum,  sera  bezt  samdi;  Dreia 
konungr  af  Peitrs  dubbaði  hann  til  riddara  ok  fœrði  haun  í  brvnju 
ok  setti  hjálm  á  höfuð  honum  ok  gyrði  hann  sverði,  ok  heugdi 
tíkjöld  blán  á  háls  honum.  J)á  tók  hann  hest  einn  mikinn  rabít  ok 
setti  hann  þar  .á,  ok  sýndist  hann  öllum  mikUl  á  hestinum,  ok 
þökkuðu  guði,  at  svá  lítill  njaðr  sem  Pippin  konungr  var  skyldi 
eiga  svá  mikinn  son  sem  Karlamagnús  var.  J)á  mælti  Dreia  kon- 
ungr:  Nú  eríu  riddari,  sagði  hann,  guð  haldi  þik  nú  vel.  Síðan  gerði 
(hann)  100  riddara  annarra  ungra  með  houum.  Síðan  skrýddist  páíinn 
til  messu  ok  alUr  lærðir  menn  hans;  síðan  tók  hann  kross  sinn  ok 
signdi  alla  riddarana  með  vápnum  á  hestum  sínum  ok  mælti  við 
Karlamagnús,  at  hann  skyldi  halda  vel  guðs  lög.  Karlamagnús  tók 
spjót  sitt  ok  skaut  í  brott  ok  mælti  við  Geoírey  af  Andegio,  at  hann 
skyldi  varðveita  merkisburð  hans  jafnan  í  móti  heiðingjum  ok  styðja 
kristindóm.  Geddeon  af  Bretolia  fékk  hann  skjöld  sinu,  Hatun  jarl 
túk  brjnju  hans,  Baldvini  Serius  tók  sverð  hans,  Videlun  af  Bealver 
fékk  hann  hjálm  sinn.  Dróttning  gerði  Namlun  ríkan  jax'I  með  lofi 
Karlamagnús.  J)á  vígði  páUnn  kouungsklæðiu  ok  kónjnu  af  Franz, 
ok  fœrðu  Karlamagnús  í.  Rikarðr  gamli  af  Norðmandi  ok  Hugi 
hertogi  af  Paris  géngu  á  sína  hönd  honum  hvárr.  Karlamagnús 
oíFraði  40  þorpa  inni  helgu   Maríu    tU   upphalds  kapellu  siuni  í  Eiss. 

2- 


20  KARLAMAaNUS  SAGA.  Cap.    23. 

Síðaii  ofíraði  hann  páfanum  höfiið  sitt  ok  hyggju  ok  allan  sik  ok 
þar  með  helgum  anda  at  halda  kristindóm  ok  guðs  lög.  Síðan  leiddu 
þeir  hann  til  sætis.  Dreia  konungr  sat  fjrir  honum  ok  Herfi  hertogi 
af  Kolne,  en  páfinn  sjálfr  söng  messu,  Rozer  erkibyskup  af  Triuers 
las  pistil,  Freri  erkibyskup  las  gniðspjall,  ok  váru  báöir  skrýddir, 
ok  Bjarnarðr  af  Romeis  ok  erkibyskup  af  Reins  báru  kertistikur, 
en  erkibyskupar  ok  Ijóðbyskupar,  kardinálar,  legátar,  ábótar  ok  alhr 
klerkar  sungu  vel  ok  tiguHga.  Konungrinn  offraði  ok  7  hundruð 
þúsunda  riddara  hans,  ok  var  allmikil  oíTerenda  at  messu  páfans. 
J  messunni  gékk  páíinn  á  kór  upp  ok  ijórir  tigir  af  lærðum  mönnum 
hans  hinum  ágætustum,  en  alhr  menn  aðrir  þeir  sem  inni  váru  sátu 
hljóðsamir.  Páfinn  mælti  þetta  ok  mart  annat  vitrliga:  Ek  býð  yðr 
öllum  í  guðs  nafni  ok  heilags  anda  ok  sancte  Marie,'  at  þér  [séð 
hlýðnir  Karlamagnúsi  konungi  ok  haldit  hann  vel,-  þvíat  hann  er  réttr 
keisari  um  allan  heim.  [Ok  blezaði  þá  alla^  ok  fyrirgaf  þeim  allar 
syndir  er  þeir  höfðu'*  gert  síðan  þeir  váru  skírðir,  ok^  með  réttri 
trú  váru  þangat-  komnir,  ok  ölUim  þeim  er  þar  kœmi  fyrir  trú  sakir 
innan  tólf  mánaða.  Síðan  [bannsetti  hann  alla  þá  er  með  illum  vilja 
eða  svikum  váru  þangat  komnir  ok  eigi  vildu  Kadamagnúsi  konungi 
tryggir  vera,  ok^^kastaði  þrysvar  kertinu  or  hendi  sér  loganda,  gékk 
síðan  til  altaris  ok  söng  messu  þar  tii  er  lokit  var.  Síðan  fór  hann 
or  messufötum  ok  tók  í  hönd  Karlamagnúsi  konungi  ok  leiddi  hann 
til  altaris.^  Freri  erkibyskup  af  Kohie  tók  kórónu  af  höfði  honum 
ok  hirði  ok  öll  kórónuklæði,  [ok  lagði  yíir  hann  hvít  skinn;'  géngu 
síðan  [inn  í  hiilhna  ok  stigu  upp  yfir  borð  til  matar  síns.  Páfinn 
signdi  matinn.  .  Síöan  gékk  konungr  í  hvíluhöHina,  er  hann  var 
mettr,  ok  ríkismenn  hans  með,  ok  l^t  varðveita  hölhna.® 

23.  Ná  váru  menn  greiddir^  til  at  taka  þá  svikarana  [æ  sem 
þeir  koemi  inn.^"  [Fyrst  kom**  Renfrei  ok  Heldri,  Namlun  ok  Mak- 
arias  tóku  þá  báða  ok  knífa  þeirra;  þá  kom  Jsinbarðr  ok  Askahn,^'^ 
þá  tók'^  Drefia  ok  Basin.    [Síðan  váru  menn  til    fengnir  at  taka  þá 

')  Her  begynder  atter  B.  •)  [haldit  hlj'ðni  við  Karhtoagnús  koming  B. 
^)  [Síðan  blezaði  hann  allah  lýð  B.  ')  hefði  B.  *)  öllum  þeim  er  B. 
^)  [var  sungin  út  messa,  ok  eptir  þat  afklæðist  herra  páfmn  messuklæð- 
am,  ok  allir  aðrir  hans  þjónostumenn,  ok  var  Karlamagnús  þá  leiddr 
til  sætis  af  sjálfum  páfanum  B.  '')  [mgl.  B.  ^)  [til  borða,  Páfinn 
sjálfr  blezaði  mat  ok  drykk,  átu  síðan  ok  drukku  með  mikilli  skemtan. 
Ok  er  borð  váru  upptekin,  þá  gékk  Karlamagniis  konungr  ok  páfinn  ok 
íillir  aðrir  í  svefnliöllina  B.  ")  fengnir  B.  '")  [svá  hvern  sem  inn 
kœmi  B;  herbegynder  atter  b.  ")  [Fyrstir  af  svikarum  géngu  inn  B,  b. 
'-)   Andeals  B;   Air/.oiils- /;.       ")  tóku  þeir  /?.  h. 


k 


Cap.    23.  KARLAMAGJOJS  SAGA.  21 

höndum  alla,»  ok  leiddu  þá  fyrir  konung^  ok  lið  hans  ok  tóku  or 
ermum  þeirra  knífa  tvíeggjaða  ok  sýndu ,  ok  [\nssu  eigi=*  hverju 
svara  skvldu.  J)á  mælti  Namlun :  Hér  megit  þér  sjá  svikarana  ok 
knífa  þeirra  [með  þeim,*  er  þeir  vildu  drepa  Karlamagnús  konung 
með.  Kenfrei  kvað  hann  Ijúga.  Karlamagnús  svarar:  Ek  skal  reyna 
yðr,  sagði  hann,  ok  lét  kalla  systur  sína  Gel^m.^  Hon  fékk 
honum  gfófann  með  blóðinu.  |)á  spurði  [Karlamagnús  Renfrei*  eF 
hann  kendi  blóðit.  Renfrei  kvað  hann  undarliga  mæla.  Karla- 
magnús  svarar:  Undarligar  hefir  þú  gert,  þetta  er  blóð  konu  þinnar. 
Hann  kvazt  aldri  hafa  sét  blóð  hennar.  Karlamagnús  mælti:  Ren- 
frei,  sagði  hann,  [kemr  þér  eigi  í  hug  þá®  er  þú  látt  heima  í 
hvílu  þinni  í  Tungi-,  er  þú  kvezt^  skyldu  drepa  mik  at  jólum  með 
þessum  knífum,  ok  bróðir  þinn^"  Heldri  ok  þessir  10,  er  hér  [eru 
með^'  þér,  ok  alla  hirð  mína,  ok  fara  síðan  [til  Tungrs  ok  vera 
þar  vígðr  til  konungs;  ok  skyldir  þú  vera  keisari,'-  en  Heldri  bróðir 
þinn^^  hertugi  í  ilegenz"  ok  Bealver.  En  konu  þinni  þótti  illa  ok 
bað  þik  nefna  þá  félaga  þína,  er  þér  réðu  þetta,  en  þú  nefndir  þá 
alla  sem  nú  ^eru  hér.  Hon  [bað  þik  hætta  þeirri'^  illsku,  en  þú 
vart  reiðr  ok  laust  hana,  svá  blœddi,  [en  ek  var  þar  ok'*  lét  ek 
blóðit  í  glófa  minn.  En  Renfrei  kvað  konu  sína  hafa  svikit  sik.  En 
Karlamagnús  sór,  at  hann  laug,^'  þvíat  ek  var  þar,  þá  er  Basin  tók 
fé  þitt  ok  sverð,  en  ek  tók  [blóðit  ok'^  hest  þinn.  Renfrei  svaraði: 
Skömm  hugða  ek  [at  þér  mundi'^  þikkja  at  sfela.  Karlamagnús  bað 
Drefiu  taka-*'  hesíinn.  Hann  gerði  svá.  |)á  spurði  Karlamagnús,  ef 
Renfrei  kendi  hestinn.  Hann  gékk  þá  í  gegn  öllu.  [Herfi  hertugi  bað 
kasta  þeim  í  m\Tkvastoíii  ok  hengja  um  morguninn.  Kamlun  kvað  þá 
hafa  mikit  Kð  í  hirðinni,  ok  sagði  þá  eigi  lausa  skyldu  fara.  Karl- 
amagnús  spurði,  hverr  þeim  A-iIdi  varðveita.  En  Bald^'ini  Serius  ok 
Dreia  konungr  af  Peitrs  ok  Geddeon  af  Brettannia  kváðust  mundu  taka 
þá  á  sitt  vald.    Eptir  þat  fór  Herfi  hertugi  til  með  hð  þeirra  allra''* 

')  [pá  kom  Segbert  ok  Tankiniar,  þá  tók  Reinbalclr  ok  Eimar;  þá  kom 
Tanir  ok  Jngih'afn,  þá  tók  Videlun  ok  Hatun;  en  Rozer  af  Jrikun  ok 
Folkvarð  þá  tók  Herfi  hertogi  ok  Geirarðr;  þá  kom  Rozer  af  Orlan- 
æis  ok  Vadalin,  þá  tók  Bakhini  ok  Vinant  B,  b.  ^)  keisarann  b. 
3)  [vissi  engi  þein-a  B,  b.  ^)  [mgl.  b.  '")  Gilem  B,  b.  ^)  [tilf.  B,  b. 
')  hvárt  B,  b.  »)  [mantu  nökknt  til  þess  B,  b.  »)  sagðist  B^  b.  '*) 
saal.  B.  b;  hans  A.  ")  [standa  núhjáB,  6.  '-)  [heim  í  Tungr  ok  láta 
taka  f)ik  til  keisara  B,  b.  '^)  skvldi  vera  tilf.  B,  b.  '*)  Meginzu  B. 
'*)  [latti  þik  slikrar  B,  b.  '")  [ok  laut  hon  fram  af  hvílunni  meðan.  en 
ekB,  b.  '■)  eigi  titf.  B:  þat  tilf.  b.  '^)[mgl.  B,  b.  •')  [þér  mundu  » 
^*)  leiða  fram  5,  b.  •')  [Varþeim  þá  öilum  kastat  í  myrkvastofu.  Natlun 
kvað  þá  hafa  mikit  lið  íhii'ðinni.  ok  bað  hann  Karlamagnús,  at  því  mundi 
eigi  lausu  slegit.  En  Karlamagnús  bað  þá  Baldvina  ok  Drefiu  Konung  ok 
Geddon  taka  þá  með  sínu  liði,  ok  Herfi  hertogi  fór  með  Jeim  B,  b. 


90 

^"  KARLAMAGNUS  SAÖA.  Cap.'  24, 

ok  tók  hvern  þeirra  í  sínu  herbergi,'  þvíat  þá  kendi  hann  þá  alla. 
En  þeir  hugðu  at  þeim  væri  leiks,  ok  spurðu  hví  þeir  tœki  þá. 
Herfi  sagði,  [at  lávarðr  þeirra  var  tekinn  ,  sakir  þess  at  þér  haíit 
svikit'^  Karlamagnús  konung.  En  þeim  þótti  illa  at  þeir  vissu  þat 
eigi  fyrr,  ok  mundu  þeir  þá  eigi  láta  takast. 

24.  Um  morguninn  gékk^  páfinn  ok  Karlamagnús  konungr  til 
kirkju  ok  lið  þeirra,  ok  [lét  hann  legáta  sinn  syngja  messu,  góðan 
mann  ok  trúfastan,  er  hét  Gilia  ok  var  fœðingi  í  Provincia.*  En 
páflnn  gaf  þeim'''  blezan,  ok  géngu  síðan  [inn  í  hölHna.^  J)á  gaf 
Karlamagnús  konungr  höfðingjum  sínum  jarðir  ok  aðra  Qárhkiti  ok 
þakkaði  þeim  sinn  góðvilja.  Páfinn  [mæUi  mörg  vináttumál'  við 
Karlamagnús  konung  ok  setti  hann  í  hásæli^  sitt  ok  bað  hann  vel 
varðveita  kristin  lög.  [Síðan  talaði  Karlamagnús  konungr  eintal  við 
páfann  ok  alla  aðra  ina  stœrstu  höfðingja,  þá  er  þar  váru  komnir, 
ok  bað  þá  heilræðis,  hversu  hann  skjidi  fara  við  þá  svikarana, 
sagðist  þá  sét  hafa  alla,  at  þeir  höfðu  hér  knífana  er  þeir  viklu 
hann  af  lífi  taka  með,  heyrðut  ér  at  þeir  géngu  í  móti  illsku  sinni, 
ok  megu  þér  sjá  hér  nú  knífana,  dœmit  þeim  nú  af  því  réttan 
dóm.  En  alHr  svaruðu,  at  þeir  vildu  at  hann  sjálfr  dœmdi,  eptir 
því  sem  þín  eru  sannendi  tiL  ]þá  nefndi  hann  til  einn  höfðingja 
af  kði  sínu  med  400  riddara  at  hengja  þá  tólf.  J)eir  bundu  hendr 
þeirra  á  bak  aptr'með  hjartarleðrs  þveng  ok  leiddu  þá  som  þjófa,® 
at  þeir  skyldu  eigi  í  braut  hlaupa.  J)á  kom  Karlamagnúsi  konungi 
í  hug,  at  konu  Reinfreis  þótti  illa  ráð  þein*a,  ok  [bað  þá  hálshöggva 
en  eigi^"  hengja.  ]þeir  gerðu  svá,  ok  létu  þá  hggja  þar  alla  eptir, 
géngu  í  brott  síðan  ok  aptr  til  konungs.^^  J)á  spurði  Karlamagnús''* 
hvat  gera  skyldi  við  [þá  er  þeim  hefði  fylgt.^^  Namkm'^  mæki, 
at  hann  skyldi  láta  varðveita  þá.^^ 

')  rúmi  jS,  b.  *)  [lávarÖa  þeirra  tekna  fyrir  svik  vid  B,  b.  ^)  eptir  géngu 
Naflun  B,  b.  ^)  [söng  legátinn  messu,  góðr  madr  ok  trúfastr  B,  b. 
*)  lýðnum  B,  b.  *)  [heim  til  hallar  B,  b.  ')  [talaði  mörgum  sœmd- 
aroráum  B,  b.  ^)  sæti  B,  b.  '')  [En  Karlamagnús  þakkaði  herra  Miloni 
páfa  ok  öllum  öðrum  höfðingjum  sína  þangatkomu,  ok  hað  menn  ráð 
til  gefa,  hversu  gera  skyldi  við  svikarana.  En  jarlinn  af  Flæmingja- 
landi  svaraði,  at  fyrir  þat  at  allir  höfðu  sét  knífana,  þá  er  þeir  vildu 
svíkja  Karlaniagnús  með,  ok  svá  heyrðu  allir,  at  þeir  géngu  með  illsku 
sinni,  ok  dœmit  nú  rett  af  þeim  (þá  dœmit  þeim  nú  réttan  dóm  6).  En 
þá  œptu  allir  senn  á  Karlamagnús  konung,  at  hann  skj'ldi  dœma  réttiliga 
(dœma  þá  eptir  maklegleikum  b),  En  hanu  bað  levfis  -til,  ok  því  játuðu 
allir.  Karlamagnús  nefndi  þá  til  fjóra  höfðingja  meðfjóruni  hmiðraðinu 
riddara  at  hengja  þá  12  svikara,  ok  váru  þá  bnndnar  hendr  þeirra  á  bak 
aptr  ok  leiddir  sem  þjófar  B,  b.  '")  saal.  rett. ;  einn  .-i.  ")  [fyrir 
hennar  sakir  bað  liann  hálshöggva  þá,  ok  var  svá  gert  B.  '-)  Naflun  b. 
•^)  [lid  þeirra  B.     "•)  Karlamagnús    6.      '*)  ok  svá  var  gert  tilf.  B,  b. 


Cap.    23,    26.  KAELAlIAGyUS  8AGA. 


23 


25.  Karlaniagnús  kallaÖi  Basin  ok  fékk  honum  glófa  sinn  af 
hœgri  hendi  ok  mœlti :  Jiú  skalt  haía  Timgrs*  ok  kouu  Renfreis  ok 
jarldom  ok  fé  h»ns  alt.  Basin  gékk  fram  ok  tók  glófann'*  ok  kysú 
fót*  hans.  Rozeri  erkihjskupi  gaf  haun  Triversboi^,  en  páfinn  [sjálfr 
þakkaði  honum  öimosu  þá  er  haufi  geröi  kristninni.'*  ísamhm  gaf 
hann  Ozhorg''  ok  Salenborg^  ok  ah-  fylkit  með  ok  [20  þúsundir 
riddara  í  sínu  veldi.  Hann  tók  gjöfina  ok  gékk  til  fótar  hans,  ok 
Videhm  faðir  hans  ok  jarhun  af  Ahmania,  EeinbaJdr  fríski,  Eim  af 
Gahza,  Basin  jarl,  Dreia  prófastr,  ok  300  riddara,  allir'  fyrir  ástar 
sakir  viö  Namlun,  ok  gerðist  konungr  gkðr  við.  Namlun  bað  konung- 
iun  gefa  sér  íjallit  milh  Muso®  ok  Sambr  at  gera  kastíila  í,  ok  er  Franz 
at  ríkari.  Hann  gaf  honum  ok  skóginn  með,  ok  [hann  gaf  honum 
Foma  ok  skúginn  allan  ok  Faumana  með.  Ek  skal  gera  þér,  sagði 
Karlamagnús,  3  kastala  í  millum  Moysa  ok  Ardena.  Kamhmgafþeim 
nafn  siít  með  lejfi  Karlamagnús  Kamluni  til  wðingar.  Karlamagnús 
gaf  honum  spjót  ok  hvít  merki  ok  með  jarlsdóm,.  ok  kallaði  kast- 
akinii  Xamrus.  J)á  mæUi  Karlamagnús :  Sér  þú  nú  at  mér  er  ást  á 
þér?  Hann  þakkaði  honum ,  ok  bað  hann  gefa  sér  þá  menn  er 
hann  hélt  í  prísmid  af  hans  landi,  þvíat  þeir  eru  enskis  verðir  af 
ilh-áðum.  Haun  gerði  svá.  Basiu  gaf  hann  sína  menn,  Rozere  erk- 
ibyskupi  gaf  hann  sína  menn.  ^eir  þökkuðu  honum  ok  tóku  þá  út 
or  myrkvastofunni  ok  létu  þá  sverja  eiöa  Karlamagnúsi  konungi. 
Eim  af  GaUza  gerði  hann  konstabl  sinn  ok  lét  hann  varðveita  knífa 
þeirra  svikaranna,  luinn  lét  ok  alla  aðra  ganga  or  myrkvastofunni 
á  sitt  vald.^ 

26.^**  Reinbaldr  fríski  hóf  bónorð  sitt  ok  bað  Gelem  systur 
Karlamagnús  konungs.  En  sakir  þess  at  konungi  var  áðr  kunnikt 
bæði  ætt  hans  ok  atferð,  þá  var  þat  af  tekit ,  at  hon  var  honum 
gift    uieð    miklu    landi  er  Veisa   heitir,    þat  hafði  átt  Tangemar,  ok 

')  Tnnwrborg  B,  b.  -)  med  glófannm  b.  ^)  hönd  íf.  fc.  *)  [þakkadi  honum 
vel  ok  allir  adrir  B.  b.  *)  Orzborg  B ;  Oezborg  b.  ^)  Salenaniborg  B,  b. 
')  [skfíltii  hafa.  kvad  hano,  20  |)úsundir  riddara  í  þíiiu  valdi.  En  hann 
gékk  til  ok  kysti  hönd  hans  ok  þakkaði  honuni  gj,öfina.  ok  þar  med 
Videhiu  hertogi  faðir  hans  ok  allr  lydr  af  AUimania  ok  Reinaldr  fríski 
ok  Eimir  (Eimar  b)  af  Galizn  ok  Basin  jarl  af  Timgi-s  ok  300  riddarar 
B.  b.  *)  Musus  B;  Musu  b.  ')  [bad  hann  gera  kastala  3  miUum  Moia 
ok  Ardenam,  ok  sídan  gerói  JCatlun  kastala  |)ann  er  Nafnis  er  nefndr. 
{)á  bad  Xaílun  Karlamaguús  gefa  sér  þá  menn.  er  hann  hafdi  í  prísund, 
ef  |)eir  eru  engis  af  valdir  sviki-íeðum  við  yðr.  En  ha^n  gaf  honuín 
þegar.  ok  svá  gaf  hann  Basin  þá  menn ,  er  Reinfrei  höfðu  þjónat. 
|)ökkuðu  {)eir  honum  báðir  ok  leystu  þá  af  mvrkvastofu,  ok  sóru  kon- 
ungi  eið,  at  þeir  höfðu  í  engum  gvikræðnm  verit  við  hann  B.  b. 
'")  Da  Capp.  26—30  lyde  noget  afvigende  i  B  og  b,  gives  de  nedenfor 
fuldstœndig  efter  disse. 


24  KARLAMAGNUS  SAQA.  Cap.    S6. 

alla  hans  eigu  ok  eigu  bróður  hans  Tamers,  ok  íjóra  jarldóma  með 
öllu  ríki  ok  alt  Lingeraf,  ok  alt  landit  frá  Flæmingjalandi  til  Danmerkr, 
ok  þrjú  spjót  með  hvítum  merkjum.  Karlamagnús  bað  páfann  fá 
sér  klerka  sína  nökkura  til  kapalína.  Hann  gaf  honum  Gilham  góðan 
mann  ok  trúfastan,  hann  var  iegatus  af  Rómaborg,  annan  Turpin 
bróður  Hatuns  jarls,  hann  skyldi  vera  kanziler  konungs ;  tvá  menn 
gaf  (hann)  til  at  þjóna  at  kapelki  hans,  annarr  hét  Vibald,  en  annarr 
Balduini.  Ok  þakkaði  Karlamagnús  konungr  honum  vel.  J)á  mœlti 
hann  við  Freri  erkibyskup,  at  hann  skyldi  setja  kanunka  til  kapellu 
hans  svá  marga  semþarf.  Hann  skipaðiþar  til  40kanunka  ok  Qórapresta. 
Karlamagnús  konungr  gerði  munkh'fi  ok  nunnusetr,  ok  hvártveggja 
auðigt  at  fé.  Síðan  dubbaði  hann  til  riddara  80  sveina,  þá  sem  farit 
höfðu  með  Freri  erkibyskupi  ok  Herfa  hertuga.  J)á  kaus  Karlamagnús 
konungr  eptir  hjá  sér  Bofa  inn  skegglausa,  Jforia  ok  Jvin,  Engeler 
af  Vaskunia,  Bæring  af  Hatun,   Gefín  ok  Gerer,   Samson  ok  Ansehn, 


26.  Karlamagniis  keisari  kallaði  J)á  enn  til  sín  alla  luifðing-ja  sína  ok  hóf 
6vá  sína  rœðn:  Góðir  herrar,  sagði  hann,  ek  á  tvær  systr  fyrir  at  sjá,  ok  nú 
vil  ek  gipta  aðra  með  yðru  ráði  röskum .  manni  Reinaldi '  fríska.  Ollum 
|)eim  þótti  J)etta  vel  ráðit.  Síðan  gipti  liann  Belisem  systur  sína  ReinaWi  fríska 
með  miklu  ríki  ok  eignum,  þvíat  þau  skj'ldu  eignast  öll  þau  riki  sem  Tank- 
emar  ok  Tamar'^  bróðir  hans  höfðu  átt  ok  4  jarldóma  með  öllu  rikinu  ok  allt 
Lingerafn.  En  {)etta  ríki  var  alt  af  Flæmingjalandi  til  Danmerkr.  Ok  hér 
meðr  gaf  hann  honum  3  spjót  með  hvítum  merkjum.  Ok  |)á  gerði  (hann) 
Eimi  af  Galizu  constafl  sinn,  ok  lét  hann  geyma  knífa  J)eirra  svikaranna.  Síðan 
váru  feir  allir  leystir  af  myrkvastofunni  sem  meðr  svikarum  höfðu  verit,  ok 
8Óru  þeir  allir  Karlamagnúsi  eiða,  at  þeir.  skyldu  honum  vera  dyggir^  ok  trúir. 
Herra  Millon  páfi  fékk  nökkura  klerka  sína  Karlamagnúsi  til  fylgdar  ok 
sœmiligrar  þjónustu :  var  einn  af  þeim  Gileas  góðr  maðr  ok  réttlátr,  hann 
var  legatus  af  Rómaborg,  skjí^ldi  hann  vera  kapalín  keisarans ;  annarr  var 
Turpin  bróðir  Hatuns  jai-ls,  hann  skyldi  geyma  innsigli  hans  ok  hafa  bréfa- 
gerðir,  ok  því  má  vel  nefna  hann  konungsins  kanceler.  Tvá  aðra  klerka 
gaf  pávinn  honum  at  þjóna  1  kapeUu  hfins.  Síðan  skipaði  Karlamagnús  með 
herra  páfans  ráði  ok  erkibyskupa  eam|)ykki  fjóra  tigi  kanunka  til  kapellunnar, 
þvíat  {)at  sýndist  |)eim  vel  nœgjast.  Svá  lét  hann  ok  setja  svartmunkaklaustr 
i  öðrum  stað  ok  nunnuklaustr  í  þriðja  stað.  Sveina  þá  alla  sem  kómu  af 
Kolni  með  hertogauTim  ok  erkibyskupinum  gerði  hann  at  riddarum,  en  þeir 
váru  nær  80.  En  þessa  kjöri  hann  meðr  sér  at  hafa:  Bofa  hinn  skegglausa, 
Jvora  ok  Jva,  Engiler  af  Gastun,*  Bæring  ok*Hatun,  Gerin  ok'  Geres,  Samson 
ok^  Anzilin,  Valltara  af  Akarð  okHoel,  Geofrey  ok  Hatun,  Guenelun  af  Kast- 
alundum  ok  Arnald  ok  Berarð,  Oduin  ok  Vasker.  Tólf  riddara  af  þessum 
hafði  hann  jafnan  með  sér,  {)víat  þeir  váru  góðir  drengir.  En  Videhm  ok 
Naflun,  Hatun  ok  Reinald  fríska,  Turpin  ok  Giliam  hafði  hann  sér  at  ráðgjöfum. 
7  hundruð  riddara  hafði  hann  dagliga  með  sér  ok  umfram  þjónastumenn  í  sín- 
um  herbergjum.  Ok  nú  hefir  hann  sýst''  sér  lið,  sem  hann  vill  hafa. 

0  Reimbaldi  *.     0  Tanir  />.     ^}  hollir  *.     ")  (ia.'icun  />.     •''')  af  />.     >>)  valit  A. 


Cap.   S7,28.  KAELAMAGNU8  SAGA.  2ð 

Valter  af  Terins,  Akarð  af  Mesines,  Hoel  af  Naanaz,  Geofrey  af 
Orliens ,  Hatun  af  Kampaneis ,  Venelun  af  Kastalandum ,  .  Arned  af 
Bollandi,  Beirarðr  af  Peduers,  Odun  af  Marke,  Vaker  af  Kornelia. 
J)essa  20  riddara  hafði  hann  jafnan  með  sér,  þvíat  þeir  váru  góðir 
drengir.  Videlun,  Namlun,  Hatun,  Reinbald  fríska,  Turpin,  Gilliam, 
þá  hafði  hann  sér  at  ráðgjöfum.  Sjau  hundruð  riddara  hafði  hann 
með  sér  Kvern  dag,  J)á  tók  hann  sér  Jyónustumenn  at  hafa  í  herberg- 
jum  sínum.  Roðbert  bróður  Dreiu  gerði  hann  meistara  yfir  hest- 
asveina  sína.    Xú  hefir  hann  s\'3t  sér  alt  Hð  sem  hann  þarf. 

27.  Síðan  bauð  hann  öllum  höfðingjum,  er  þar  váru  komnir^ 
at  halda  frið  í  landi  hans ;  þar  með  bað  hann  páfann  ok  alt  hð 
hans,  at  þeir  skyldu  vera  í  Rómaborg  á  tólf  mánaða  fresti  ok  sagðist 
þá  vildu  vera  vígðr  til  keisara,  Hann  hét  því  þegar.  Síðan  þakkaði 
hann  þeim  öUum  þangatkvámu  sína,  ok  gaf  þeim  leyfi  at  fara  heim 
hverjum  til  síns  ríkis.  Páfínn  t(jk  þá  stólu  sína  ok  fingrgull  ok  kro^ 
ok  blezaði  þá  alla  ok  bað  þá  alla  vera  hlýðna  Karlamagnúsi  konungi, 
ok  fór  brott  eptir  þat  hverr  til  síns  lands.  En  Karlamagnús  konungr 
dvaldist  eptir  ok  fyidi  kirkjugerð  sína  til  þess  er  lokit  var.  Namlun 
fór  heim  at  styrkja  kastala  sína  ok  varðveita  land  sitt.  Eim  af  Galiza 
fór  í  Jrikun  með  300  riddara  at  varðveita  kastalann  ok  alt  fylkit, 
ok  Hugi  hertugi  af  Paris  fór  með  honum  aptr  í  sitt  land,  en  Eim 
fór  til  Jrikun  með  liði  sínu. 

28.  Nú  hefir  Vamer  af  Pirafunt  fregit,  at  Karlamagnúa  var  til 
konungs  tekinn  ok  hann  hafði  drepa  látit  þá  er  mót  honum  váru,  þá 
kom  honum  í  hug,  at  hann  þóttist  mikit  mega  ok  vera  sterkr  maðr 
ok  eiga  marga  kastala  ok  sterka  ok  þrjár  borgir  Reins  ok  Loun  ok 
Anuens,  ok  hann  var  höfðingi  af  öllum  þeim  löndum,  er  um  þær 
borgir   eru.     Hann   heyrði   sagt,   at    konungr   heföi   tekit  Jrikun,  ok 


27.  Öllum  sínum  höfðingjum  bauð  hann  frid  at  halda  hverjum  við  ftnnan 
um  alt  sitt  ríki.  Síðan  birti  hann  herra  páfauum,  at  á  12  mánaða  fresti 
ætlaði  hann  sér  til  Rómaborgar  at  vígjast'  þar  til  keisara,  ok  herra  páfinn 
hét  honum  þar  at  vera  medr  allan  sinn  skara.  Ok  eptir  þat  þakkaái  hann 
mikiliga  páfanum  ok  ölium  öðrum  sína  þangatkvámu  ok  gaf  þeim  öUum  leyfi 
at  fara  i  sitt  ríki.  En  herra  páfinn  stóð  upp  ok  blezaði  [þá  alla'  ok  bað  þá 
hlýðna  vera  Karlamagnúsi  konungi.  Fóru  síðan  heim  i  sitt  ríki.  En  Karl- 
a^agnús  dvaldist  eptir  ok  lét  gera  kirkjuna  til  fulls ;  en  Naflun  fór  heim  at 
styrkja  kastala  sína  ok  geyma  ríki  sín,^  en  Eimir^  af  Galizu  fór  í  Jrikun  með 
300  riddara  ok  með  honum  Hugi  hertogi. 

28.  Nú  hefir  Vamer  af  Pirapont  fregit,  at  Karlamagnú*  er  vígðr  ok  hann 
hefir  drepit  þá  alla  sem  í  móti  honum  stóðu,  ok  þóttist  hann  vera  gildr 
fyrir  sér  ok  mikill  kappi,  þvíat  hann  átti  marga  kastala  sterka  ok  þrjár  borgir 
mjök  fjölmennar.    Hann  heyrði  þá  sagt,  at  Karlamagnús  hafði  látið  taka  Jrikun 

')   láta  taka  sik  *      a)  (anan  lýð  b.     3)  silt  *.     *)  Eimar  *. 


**"  KARLAMAGNU3  SAGA.  Cap.   29. 

þótti  honum  þat  illa.  Hann  stóð  upp  einn  morgin  ok  fór  mcð  100 
riddara  til  Pirafunt  ok  tók  kastalann  ok  setti  lið  sitt  í,  ok  sendi 
BÍðan  eptir  liöi  í  land  sitt  ok  fékk  tvær  |)úsundir  riddara;  fór  síðan 
til  Orliens  ok  bjgði  kastalann  ok  tók  borgina  ok  styrkti,^  ok  lét 
borgarmenn  sverja  sér  eiða  ok  allan  landslýðinn  ok  lét  gæta  kastalans. 
Síðan  fór  hann  til  BrettoUa  ok  gerði  slíkt  it  sama  ok  svá  í  Jrikun, 
ok  ætlaði  at  standa  móti  Karlamagnúsi  konungi,  sagðist  'hann  fyrr 
skyldu  hafa  fjessar  borgir  allar  ok  landit  með,  en  hann  skyldi  honum 
til  handa  ganga. 

29.  Eim  af  Galiza  spyrr,  at  Jmt  land  var  alt  tekit  er  hann  hét 
konstabl  (yfír).  Hann  sendi  þá  menn  til  Varnis,  at  hann  skyldi  ganga 
til  handa  Karlamagnúsi  konungi  ok  hafa  síðan  land  sitt.  Varner  varð 
reiðr  við  þat,  ok  sendi  Eim  rit  sitt  ok  innsigh,  ok  sagði  at  Karla- 
magnús  var  rangiiga  til  konungs  tekinn  ,  þvíat  (hann)  var  þjófr,  ok 
skal  ek  ganga  með  |)ví  sannmæh  á  hólm  móti  Eim  eða  Reinbaldi 
fríska.  Eim  tók  rit  þetta  ok  fœrði  Karlamagnúsi  konungi.  Hann 
spurði:  Býðr  Varner  mér  þetta  ok  kallar  mik  þjóf,  illa  gerir  hann 
þat.  Reinbaldr  spurði,  hver  orð  Varner  hefði  sent.  Hann  hefir 
tekií  borgir  mínar  ok  kallar  mik  þjóf  ok  rangtekinn  til  konungs,  ok 
vill  J)ar  fyrir  bjóða  mér  hólmgöngu  eða  mönnum  mínum.  Reinbaldr 
mælti:  Gef  mér  eina  gjöf!  Konungr  spurði,  hvat  gjöf  þat  væri. 
Reinbaldr  svaraði:  Lát   mik  ganga  í  mót  honum.      En   Karlamagnús 

')    r.  f.  styrgdi. 


ok  líkaði  honum  f)at  illa,  ok  fór  |)egar  um  morginimi  til  Pirapont  meðr  liimcl- 
radi  riddara  ok  setti  \ið  sitt  i  kastalann,  en  samnaði  síðan  at  sér  liði  ok  fékk 
eér  tvær  f)úsundir  riddara,  fóru  síðan  til  Orliens  ok  tóku  borgina  ok  bygðu 
kastalann  ok  styrktu,  létu  síðan  borgarmenn  sverja  sér  eiða  ok  allan  landslj'ð; 
slíkt  hit  sama  fór  hann  til  Brettolliam  ok  tók  hana  á  sama  liátt,  ok  svá 
Jrikun,  ok  aagðist  skyldu  standa  á  móti  Karlamagnúsi  með  allan  sinn  styrk 
ok  afla,  en  aldri  honum  á  hönd  ganga,  meðan  lif  væri  með  homim. 

29.  |)etta  fréttir  Eimir  at  Varnir  hefir  undir  sik  tekit  öU  þau  lönd  sem 
hann  var  constafl  yfir,  ok  sendi  hann  menn  sína  til  hans  ok  bað  hann  ganga 
á  hönd  Karlamagnúsi  konungi  ok  hafa  síðan  lönd  sín  í  friði  En  hann  varð 
mjök  reiðr  við  ok  séndi  Eimi  bréf  sitt  ok  kvað  Karlamagmis  rangtekinn  til 
konungs,  f)ví  at  liann  er  f),iófr,  ok  skal  ek  {)at  sanna  meðr  minni  hóhugöngu 
viðr  f)ik  Eimir  eðr  Reinald  fríska.  En  Eimir  tók  þessi  bréf  ok  fœrði  Karl# 
amagnúsi  konungi,  ok  er  hann  sá  bréfit,'  mælti  liann:  Bj^ðr  Varnir  |)etéa 
ok  kallar  mik  þjóf,  illa  gerir  hann  |)at.  En  Reinbaldr  spurði,  hver  orð 
hann  hefði  send.  Karlamagnús  svaraði :  Hann  liefir  tekit  borgir  mínar  ok  ríki 
mitt,  en  kallar  mik  f)jóf  ok  segir  mik  rangliga  tekinn  til  konungs,  ok  b}'ðr 
mér  eðr  mínum  mönnum  hóhugöngu.  Reinbaldr  sagði:  Gef  mér  herra  eina 
gjöf!  Konungi-inn  spurði,  hver  sú  væri.     Látið  mik  ganga  á  hólm    við  hann. 

')  þau  *. 


Cap.    30.  KARLAMAGNTS  6AGA.  27 

lofaði  honum  at  vinna  þat  sœmdarverk,  ok  bað  guð  at  hann  skyldi 
hef(j)a  hann  til  þess.  Síðan  fór  Reinbaldr  til  fundar  -váð  Eim,  ok  fóru 
báðir  saman  með  400  riddara,  ok  Turpin  með  þeim,  til  Namkms  ok 
sögðu  honum  at  Reinbaldr  skyldi  ganga  á  hólm  \ið  A^arni.  Eu 
Namhm  lét  kynhga  yfir,  ok  spurði  ef  tekin  væri  hólmgangan  með 
þeim.  Reinbaldr  sagði,  at  mælt  var  til.  f)eir  tóku  leyfí  ok  vildu 
fara.  Namlun  svaraði:  Ek  skal  fara  með  ýðr  með  7  þúsundir  ridd- 
ara,  at  hann  svíki  yðr  eigi.  J)aðan  fóru  þeir  allir  saman  til  Jrikun 
ok  váru  þar  um  nóttina. 

30.  Um  morguninn  sendi  Namlun  menn  til  Luon  á  fund  Varnis, 
at  hann  skyldi  fara  til  Eiss  ok  ganga  til  handa  konungi,  en  ef  hann 
vill  þat  eigi,  þá  skal  hann  lífít  láta.  |)á  er  Varner  heyrði,  þá  varð 
hann  reiör  ok  sór  \nð  krapt  guðs ,  ef  hann  sendi  optar  nökkura 
menn  slíkra  e^Tenda,  þá  skyldi  út  stinga  bæði  augu  þeirra.  8eudi- 
menn  spurðu,  ef  hann  \Tldi  ganga  á  hólra  á  móti  Reinbaldi  fríska 
um  þat  at  konungr  væri  rangvígðr  eða  þjófr.  Hann  gékk  í  gegn, 
at  hann  kallaði  hann  þjóf.  En  Geirarðr  af  Numaia  var  sendimaðr; 
þá .  er  hami  heyrði  þetta,  þótti  honum  svá  illa,  at  hann  fýsti  at 
bregða  sverði  sínu,  en  hann  vildi  þat  eigi,  fyrir  því  at  þat  mundi 
kallat  heimskuverk,  ok  tók  með  þeim  hólmgönguna.  Geirarðr  spurði, 
nær  þeir  skyldu  saman  ríða.  Varner  svarar :  Á  týsdaginn  undir 
Pirafunt,  ok  einn  í  mót  einum.  Hann  sagði  þeim,  er  hann  kom  apír. 

31.  Reinbaldr  stóð  upp  snemma  um  morguninn  á  týsdaginn 
ok  bjóst   vel,   gékk    til   skripta  ok    tók   húsP   ok  blezan,  en  Turpin 

')    guðs  líkama  B,  b. 


I 


Já,  sagði  konungrinn,  giið  styrki  þik  til  at  vinna  þat  sœmdarverk.  J)eir 
Reinaldi'  ok  Eimir  fóru  síðan  raeðr  6  hundrað  manna,  ok  Turpin  meðr  |)eim,  til 
Natluns,  ok  sögdu  •tonum  at  Reinaldr  skyldi  ganga  á  hólm  vid  Vamer,  en 
Naflun  lét  kynliga'  yfir  því,  ok  spurði  ef  fekin  væri  hólmgangan  med  þeim. 
En  Reinaldr  kvað  [mælt  til.-  Jieir  tóku  þá  orlof  ok  vildu  fara,  en  Naflun 
sagði :  Ek  skal  fara  medr  ydr  með  7  túsundir  riddara,  at  hann  svíki  ydr 
eigi.     Nú  fóru  þeir  til  Jrekun  ok  váru  þar  um  náítina. 

30.  En  Namhm  sendi  mann  til  Yarners  á  laun  ok  bad  hann  fara  til  Eirs 
ok  ganga  á  hönd  Karlamagnúsi  konungi,  en  ef  hann  viU  þat  eigi,  þá  skal 
hann  lífit  láta.  Ok  er  Vamer  heyrdi  þetta,  sór  hann  vid  guðs  krapt,  at  ef 
sendir  verda  fleiri  menn  þessa  örendis,  skal  þeim  augun  út  stiiiga.  En 
sendimaðr  spurði,  hvárt  hann  vildi  á  hólm  ganga  móti  Relnaldi  fríska  um  þat 
at  konungrinn  væri  rangtekinn  eðr  þjófr.  En  hann  gékk  með  því,  at  hann  kall- 
aði  hann  þjóf.  En  Geirarðr  af  Numax  var  sendimaðr,  ok  er  hann  heyrði 
þetta,  þíjtti  honum  iUa  ok  réð  at  bregða  sverði,  en  því  [gerði  hann  þat' 
eigi,  at  þat  mundi  kallat  heimskuverk,  ok  tók  hann  með  þeim  hólmgöngu  á 
t}sdag  undir  Pirapont,  einn  einum  móti.  Ríðr  hann  aptr  ok  sagði  at  tekin 
var  hólmgangan. 

0   undarliga  *.     2)  [vera  mælt  til  með  þeim  *.     ')  (hjó  hann  hann  *. 


28  KAELAMAGNU9  SAGA.  Cap.   32. 

bauð  honutn  af  guðs  hálfu^  at  gahga  á  hólm  fj'rir  Karlamagnús 
konung.  Síðan  [veitti  hann  tíðir  sínar  ok  kysti^  Reinbald  í  [þá 
minning^  er  guð  kysti  postula  sína,  er  hann  hafði  sigrat  helvíti. 
Síðan  blésu  þeir  í  lúðra  sína  ok  fóru  í  brott  af  Jrikun  Qórar 
mílur  um  skóg  þann  er  Eisa*  heitir,  [ok  þar*  fór  Reinbaldr  í 
brynju  sína.  Turpin  setti  hjálm  á  höfuð  honum,  Namkm  gyrði  hann 
með  sverði,  en  Eim^  hengði  skjöld  á  háls'  honum,  Geirarðr  fékk 
honum  spjót.  Ljóp  hann  þá  á  hest  sinn,  [Turpin  hélt  ístigi  hans,® 
hestr  hans  var  hvítr  ok  öll  hans  vápn ,  sjálfr  hann  var  ok  hvítr, 
mikill  ok  styrkr.  Geirarðr  tók  skjöld  hans  ok  spjót  ok  gékk^  til 
staðarins,  þar  sem  þeir  skjddu  berjast.  [Namlun  hafði  vápnat  hest 
sinn  ok  reið  í  skóginn,  svá  at  engi  maðr  mátti  sjá  hann,  sem  hann 
mætti  næst  komast.^" 

,  32.  [Varner  er  í  Pirapunt  ok  hafði  heyrt  messu  ok  tekit  skript 
ok  húsl.  Hann  er  svartr,  ok  svá  hestr  hans  ok  öll  vápn  hans  ok 
klæði  ok  merki,^*  ok  reið  móti  Reinbaldi  fríska,  ok  spurði  ef  hann 
vildi  sættast  við  hann  af  hendi  Karlamagniis  konungs  at  þeim  kosti,  at 
hann  hefði  allar  eigur  sínar  ok^*^  Pirapunt  ok  Orhens  ok  Breftoham,  [ok 
hæddi  at.^^  Reinbaldr  svaraði :  |)ú  hefir  talat  heimshga,  ^^  segir  hann, 
þii  kallaðir  konunginn  þjóf,  *^  ok  er  af  því  nefnd  hólmganga  með 
okkr,  [ek  skal  vera  verndarmaðr  lávarðs  míns  Karlamagnús  konuags*^ 
með  guðs  miskunn;  ella  far  þú  til  Eiss  [ok  gerst  maðr  Karlamagnús 
konungs  ok  þigg  hans  miskunn.  En  Varner  svarar  því  háðuHga  ok 
kvezt  aldri  hans  maðr  vera  skj^ldu.  Eptir  þat  tóku  þeir  til  vápna 
sinna  ok  riðust  at,  ok  lagði  Varner  hann  af  hestinum  þegar  ok  mælti 
við  hann,  at  hann  skyldi  gefast  upp  ok  segjast  yfírkominn.  Reinbaldr 
sagðist  þat  eigi  gera  mundu.  Síðan  lagði  Reinbaldr  spjótinu  í  lær 
Varni  svá  fast,  at  stóð  í,  ok  brá  síðan  sverði  sínu.  En  Varnir  laut 
niðr  ok  tók  spjót  sitt  ok  laust  Reinbald  á  hœgri  hönd.  Reinbaldr 
tók  til  ok  laust  í  höfuð  honum,  svá  at  hann  féll  af  hesti  sínum  í 
svima.    Síðan  lagði  hann    sverðinu  undir   brynju  Varnis  til  hjartans, 

')  saal.  J?,  b;  álfii  A.  *)  [sungu  þeir  tíóir  allar,  eptir  þat  kysti  hann  .B,  b. 
')  [minning  þess  b.  ■•)  Frisant  B,  b.  *)  [þeir  tóku  hvíld  ok  stigu  niðr  af 
hestiim  sínum,  ok  sídan  Æ,  6.  ")  Eimir  B;  J^imar  b.  '')  hlið  B.,  b.  *)  [mgl. 
B,  b.  ")  bar  B,  b.  '")  [Naflun  var  ok  á  hest  kominn  með  7  hundrat 
(6  þúsundir  6)  riddara,  ok  riðu  í  skóginn  sem  næst  hóhugöngunni,  ok 
leyndust  þar  B,  b.  ")  [í)á  er  Varnir  í  (af  6)  Pirapont  hafði  hlýtt  messu 
ok  tekit  húsl,  herklæddist  hann  með  öUum  svörtum  hcrfórum,  ok  svá 
var  hans  hestr  ok  hann  sjálfr  svartr  á  liár  ok  liörund,  hljóp  hann  nú 
á  hest  sinn  B,  b.  '')  mgl.  b.  '^)  Imgl.  B,  b.  '^j  heimsku  B,  b.  '*)  ok 
sagðir  hann  rangliga  tekinn  til  konungs  tilf.  B,  b.  '^)  [at  ek  skal 
verja  lávarð  minn  B,  b.  ■ 


Cap.  33,  34.  KAELAIIAGNUS  SAGA  29 

ok  hafði  hann  bana.  *  En  Geirarðr  tók  spjót  hans  ok  skjöld  ok  hest 
ok  fór  brott  með,  en  Xanilun  tók  líkit  með  [vápnum  ok  öUum  klæðum 
til  Karlamagnús  konungs*  i  Eiss,  ok  báru  inn  fyrir  konung.  ^á  er 
Karlaniagnús  konuugr  sá  |)á,  þakkaði  hann  guði.^  Um  morguninn 
snemma  stóð  Reinbaldr  upp  ok  10  þúsundir  riddara,  ok  fóru*  til  Leunz 
ok  [sögðu  Manases^  jarli  foður  konu  Varnes,  at  hann  skyldi  [taka 
dóttur  sína  Aein  ok  fara  með*  til  Karlamagnús  konungs.  Hann 
gerði  svá.  [En  Karlamagniis  tók  í  hönd  Aein  ok  gaf  hana  Eim  af 
Galiza  ok  allar  eigur  Varnes.  Jrikun  ok  Pirapunt  ok  land  sitt  sjálft 
Galiza,  ok  hann  fékk  hennar  þar  í  Eiss.  En  Karlamagnús  konungr 
fór  til  Orliens  ok  bar  þar  kórónu,  en  sendi  ^iTamlun  til  Ammiens- 
borgar  at  taka  hana,  ok  lét  þá  alla  sverja  sér  eiða,  at  þeir  skyldu 
vera  konungi  hlyðnir.    En  Karlamagnús  fór  aptr  til  Eiss.' 

33.  []þá  er  Karlamagnús  kom  í  Eiss,  þá  var  dróttning  sjúk 
ok  lifði  átta  nætr  síðan.  En  er  Namlun  kom  heim,  þá  þótti  honum 
mikit  andlát  dróttningar.  K^rlamagnús  konungr  varð  ok  úglaðr,  ok 
lögðu  líkit  á  börur  ok  bjuggu  vel  um  ok  báru  til  Arieborgar  ok 
jörðuðu  á  miðju  kirkjugólfínu  hjá  legi  Pippins  konungs.®  Karlam- 
agnús  konungr  setti  til  30  kanoka^  ok  Qóra  presta  at  veita  sálutíðir 
fyrir  sálum  þeirra,  ok  fór  aptr  til  Eiss  síðan.  Reinbaldr  tók  konu 
sína  Belisent  ok  fór  til  Fríslands  með.*° 

34.**  J  þetta  mund  kom  Bofi  hinn  ske^lausi'^  af  Viana  tilhirðar 
Karlamagnús  konungs,    ok    son    hans   meÖ  honum ,   \-ið  100  riddara 

')  [ok  sættízt  þit  Karlama^ús,  ok  legg  alt  þitt  mál  á  hans  vald,  sá 
man  þér  beztr  kostr.  Ya^Tier  svarar  hæðiliga  ok  sór  um,  at  sín  mál 
skyldi  hann  aldri  undir  Earlamagnús  leggja  ok  aldri  honnm  þjóna.  J)á 
reiddist  Reinaldr,  ok  riðust  at  djarfliga,  ok  lagói  Reinaldr  spjóti  sínu 
í  lær  Yamers,  svá  at  fast  stóð.  En  síðan  brá  hann  sverdinu  ok  lagði 
undir  brynjuna  til  hjartans,  ok  lét  Yamer  þá  líf  sitt  með  litlnm  orðstír. 
B,  b.  ')  [ölhim  herklæðum  (herfórum  b)  ok  fœrði  Karlamagnúsi  kon- 
ungi  B,  b.  ')  ok  Pétri  postola  tilf.  B,  b.  *)  fór  B,  b.  *)  [bauð 
Manaseff,  6.  «)  [fara  með  dóttur  sinni  \B,  6.  ")  [Gaf  hon  (hann  6)  sik  ok 
sitt  góðz  í  vald  konungsins.  En  hann  tók  því  harðla  vel  ok  gipti  hana 
Eimi  af  Gahzu,  ok  lét  henni  fylgja  allar  eigur,  þær  sem  Yamer  hafði 
átt,  Jrikun,  Pirapunt  ok  margar  aðrar  eignir.  En  lið  þat  sem  Vamir 
hafði  Vylgt  sór  Karlamágnúsi  eiða  B^  b.  *)  [Brátt  eptir  þetta  tekr  Berta 
dróttning  sótt,  ok  Ufði  7  nætr  upp  frá  því  ok  andaðist  síðan.  En  Karl- 
amagnús  konnngr  ógladdist  mjök  við  þat,  ok  bjuggu  um  líkit  sem 
prýðiligast  ok  bára  til  Ariesborgar,  ok  var  hon  (þar  tílf.  b)  jörðuð.  á 
miðju  kirkjugólfi  hjá  Pippin  konungi  B,  b.  ')  kanunka  B,  b.  '•)  hana 
tilf.  B,  b.  ")  Dette  Capitel  anfóres  fuldstændig  nedenfor  efter  B  og  b. 
'*)  Detle  Ord  er  i  A  underprikket,  og  i  Margen  tkrevet:  skeggmikli. 


34.     Bovi  iiinn  skegglausi  af  Viana.  kom  tíl  hirðar  Karlamagnús  konungs 
með  hundraði  riddara  ok    son  sinh  ok  hundrað  sveina  með  honum;  hann  var 


30  '  KARLAMAQNUS  SAGA.  Cap.    BS. 

ok  himdrað  sveina,  ok  bað  konimg  at  hann  skyldi  gera  son  hans 
riddara.  Karlamagnús  gerði  svá,  ok  allavsveinana  með  honmn  fyrir 
hans  sakir.  ]þá  bað  Karlamagnús  Bofa  hertuga,  at  fara  til  Rómaborgar 
ok  biðja  Hatun  konung  af  SpoKa  at  fara  með  sér  at  hvítasunnudegi, 
ok  sagðist  þá  skyhJu  vera  kórónaðr.  En  Bolí  hertugi  fór  þegar  sem 
konungr  bauð,  en  Geirarðr  son  hans  var  eptir  meðan.  Boíl  hertugi 
kom  til  fundar  við  Hatun  konung  ok  sagði  honum  orðsendiug  Karl- 
amagnús  konungs.  En  Hatun  konungr  hét  ferðinni.  En  er  Bofí  hertugi 
var  aptr  á  leið,  {)á  tók  hann  sótt,  þá  er  hann  leiddi  til  bana.  En 
Karlamagnús  konungr  bað  Umant  af  Lamburg,  at  hann  skyldi  fóstra 
vel  Adahz  sjstur  hans,  en  hann  fékk  Gelem  systur  sína  í  hendr 
Makario,  at  haun  skyldi  hana  vel  varðveita. 

35.  [Eptir  þat  bjó  Karlamagnús  konungr  ferð  sína  til  Róms 
ok  hafði  af  Saxlandi^  100  þúsunda  riddara  ok  hirð  sína,'^  ok^  kómu 
til  Rómaborgar  með  öhum  höít^ingjum  af  Saxlandi.  [Roðbert  erk- 
ibyskup  af  Reins  ok  byskupiun  af  Mihens  önduðust  í  þessi  ferð.'*  En 
Karlamagnús  konungr  var^  með  hirð  síua  til  Pétrs  kirkju  ok  lét  sik 
þar  kóróua.  Páfinn  var  skrýddr  ok  tók  kóróuu  ok  setti  á  höfuð 
houum  ok  blezaði  hann,  Hatun*'  konungr  af  Spoha  bar  sverð  haus, 
Dreia  kouuugr  af  Peitrs'  bar  spjót  hans,  hertugiun  af  Brettania  ok 
hertugiun  af  Bealver  géngu  á  tvær  heudr  honuui,  er  hauu  gékk  til 
altaris  at  oflFra  guði  sjálfan  sik.  Síðan  leiddu  þeir  hann  til  sætis 
síus,  ok  sitr  hauu  í  sæti  Pétrs  jjostula.  En  páfinu  gékk  á  kór  upp 
ok  predikaði,  ok  þakkaði  þeim^  þaugatkvámu  ok  bauð  þeim  í  guðs 
hlýðni^  ok  sancte  Marie  ok  Pétrs  postula,  at  þeir  skyldu  hakla  vel 
frið  [ok  kristui^"  við  Karlamaguús  keisara  af  Rómaborg.  [Síðan  gékk 
hann  til  altaris  ok  söng  messu,**  þá  tók  haun  kórónu  af  höfði  Karl- 

')  [Karlamagnús  konungr  bjóst  þá  til  Rómaborgar  af  Saxlandi  ok  hafdi 
B,  b.  ^)  urafram  tilf.  B,  b.  ^)  þeir  b.  ■*)  [ok  með  lionum  var  i  ferð 
Roðbert  erkibyskup  af  Reins  ok  annarr  byskup  af  Reinssand  jö,  b. 
*)  gékk  B,  b.  ")  saal.  B,  b;  Otun,  A  her  og  overalt.  '')  Petinsborg  B, 
Petrsborg  b.  «)  fólkinu  B,  b.  »).nafni  B,  b.  '»)  [  myJ.  B,  b.  ")  [ok 
söng  síðan  út  messuna  til  lykta,  en  B,  b. 


hertogi,  ok  bað  son  Binn  gerast  riddara  ok  alla  sveina  hans  með  honum  fyrir 
ástar  sakir  viðr  hann.  Ok  {)etta  veitti  Karlamagnús  honum,  at  hann  dubb- 
aði  þá  alla  til  riddara.  Karlamagnús  bað  Bova  fara  til  Spoliamborgar  til 
Hatuns  konungs,  ok  bað  {)á  koma  báða  saman  til  Rómaborgar  at  hvitasunn- 
udegi :  Ek  skal  {)á  vera  kórónaðr. '  Ok  hann  fór  ok  fann  Hatun  konung, 
ok  hét  hann  ferðinni;  Geirarðr  son  Bova  var  eptir  með  Karlamagnúsi.  Ok 
i  þessi  ferð  andaðist  Bovi,  en  Karlamagnús  bauð  Vinant  af  Landber'  fóstra 
son  hans. 

I)  til  konungs  tekinn  b.     '■^)  Ijainber  b. 


k 


Cap.    36.  KAKLAMAGNCrS  SAOA.  31 

amagniisi  keisara  ok  öll  kórónuklæði  ok  hirði,*  en  spjótit  ok  sverðit 
geymdi''  líamlun.  Géngu  síðan  allir  inn  í  höllina.  En  er  þeir  höfðu 
af  sér  lagt  klæði  sín,  þá  kom  maðr  ok  sagði  andlát  Bofa  hertuga 
ok  þeirra  byskupanna.^  En  Karlamagnúsi  konungi  þútti  þat  mikill 
skaði,  ok  gaf  þá  Geirarði  syni  hans  Yianani*  eptir  [hann  ok  hertuga- 
ríkit  ok  jarldóm  með  tveim  sveitum  ok  hvitum  merkjum.^  Síðan 
gipti  hann  honum  Ermengerði  dóttur  Yarnes  af  Muntasaragia.  Síöan 
gékk  hann  til  Karlamaguús  konungs,  ok  Hatun  konungr  með  honum 
ok  Dreia  konungr  af  Peitrs.^  ok  [kystu  hönd  konungs  ok  þökkuðu 
honum  þá  sœmd,  sem  hann  hafði  honuni  gert.'  Síðan  fór  Geirarðr 
til  Muntasaragiam  ok  tók  konu  sína^  ok  fór  til  Viauam^  með  hana. 
36.  Síöau  kallaði  Karlamagnús  konungr  til  sín  Turpin  kapalín 
sinn*'*  ok  gaf  honum  erkibyskupsstóhnu  í  Reins,  en  Rikarði  ritara 
sínum  byskupsstólinu  í  Miliens."  Páfínn  vígði  þá  báða,  ok  tóku  síðan 
allir  leyli  ok  fóru  heim.  Karlamagnús  konungr  fór  til  Eiss  ok  fann 
þar  Gelem'*^  systur  sína  ok  leiddi  hana  [í  svefnhöll  sína,  ok  svaf 
hann  hjá  henni,  svá  at  hann  lagði  ást  vib  hana,  til  þess  er  lag 
þeirra  varð.^^  Síðan  gékk  hanu  til  kirkju  ok  [gékk  til  skripta  við 
Egidium  fyrir  allar  syndir  sínar^"*  nema  þessa.  En  Egidius  blezaði 
hanu  ok  fór  til  messu.  En  er  hauu  söng  lága  messu,  kom  Gabriel 
engill  guðs  ok  lagði  rit*^  á  patenuna.  En  þat  [var  á  ritinu.^^  at 
Karlamagnús  konungr  hafði^"  eigi  til  skripta  gengit  fyrir  allar  svndir 
sínar:  hann  hetir  legit  með*^  systur  sinni,  ok  mun  hon  fœða  son  er 
iieita  skal  Rollant.  Ok  skal  hann  gipta  hana  Miluni  af  Angrs,'^  eu 
eptir  sjau'^"  mánaöi  skal  hon  verða  léttari  síðan  þau  kómu  bæöi  í 
eina  hvílu,  ok  skal  [hann  þat'*^  vita,  at  haun  er  hans  sun,  [ok  þó 
systur  sinuar,'^-  dk  láti  hann  vel  varðveita  sveininn,  því(at)  hann 
mun  hans  þurfa.  Egidius  tók  ritit  af  patenunni  ok  gékk  þegar 
skrýddr-^  til  Karlamaguús  konuugs  ok  las  fyrir  honum.  Hann  gékk 
við  því*^*  ok  féll  til  fóta  honum  ok  bað  fyrii-gefningar'*^  ok  hét  því, 
at  hann  skyldi  aldri  optar  þá  synd  gera,  ok  tók  skript  ok  gerði  alt 

')  váru  þau  geymd  B,  b.  *)  varðveitti  B,  b.  ^)  Roðberts  af  Keins  ok 
byskups  af  Reinssand  tilf.  B,  b.  *)  Viennam  b.  *)  [födiu-  sinn  ok  her- 
togadóm  meðr  tveim  merkjam  hvítnm  B,  b.  *)  Petrs  6.  ^)  [60  hertoga 
ok  200  jarla  fj'rir  elsku  sakir  við  Geirarð,  ok  þakkaðu  Kaz-lamagnúsi 
keisara  þessa  gjöf  ok  allan  heiðr,  er  hann  veitti  Geirarði  B,  b.  *)  Erm- 
ingerði  tilf.  B,  b.  »)  Viennam  b.  '")  bróðir(I)  Hatuns  jarls  af  Ale- 
mannia  tilf.  B.  ")  Nilenis  B,  b.  '»)  Gilem  ^,  b.  '»)  [til  herbergis  síns 
ok  lagði  ást  viðr  hana  til  lags  ok  samvistii  B,  b.  '^)  [játaði  syndir 
sínar  íyrir  Egidio  ábóta  allar  B,  g.  '')  bréf  B,  b.  '«)  Istóó  þar  á  B,  b. 
'")  hefði  B,  b.  '«)  Gilem  tHf  B,  b.  »")  Angres  B,  b.  ■'»)  saal.  B,  b; 
tóIfJ.  ")  [honi?,  6.  »)[mgl.  B.  ^^)  með  tiff  B,  b.  ^*)  öMn  tilf  B. 
•*)   hann  fyrirgefa  sér  B,  b. 


32  KARLAMAGNUS  SAGA.  Cap.    37. 

sem  ritit  bauð  honum,  gipti  systur  sína  Miluni  ok  gerði  hann  hertuga 
yfir  BrettannaJ  En  sveinninn  var  fœddr  7  mánuðum  síðar,  Karl- 
amagnús  sendi  Namlun  ok  Giliam  eptir  sveininum'^  ok  báru  til 
kirkju  í  Eiss.  En  [Ligger  ábóti  skírði  ok  kallaði  Rollant  ok  fékk 
kanunkum  at  fœða  hann  upp,  ok  bað  ábóta  guðföður  haus,  at  hann 
skyldi  vel  varðveita  hann  ok  kenna  honuni  á  bók.  Abótinn  tók  við 
ok  fékk  honum  4  fóstrur.^  En  er  hann  var  7  vetra  gamall,  þá  fœrði 
ábóti  hann  Karlamagnúsi.  Konungrinn'*  sá,  at  hann  var  vænn  ok 
mikill,  ok  giaddist  hann  mjök  við,  ok  kallar  Rollant  til  sín  ok  spurði 
hann :  kennir  þú  mik,  sagði  hann.  Sveinninn  svaraði:  Kenni  ek  þik, 
íávarðr,  segir  hann,  þú  ert  móðurbróðir  minn.  J)á  er  Karlamagnús 
heyrði ,  þá  hló  hann  at  [ok  mælti  til  Dreiu^  prófasts  ok  Geirarðs 
af  Numaia,*  at  þeir  [skyldu  varðveita  hann.'  En  Namlun  bað  þá 
koma  opt  með  sveininn  til  herbergja  hans,  því(at)  ek  em  fóstrmeist- 
ari*^  hans. 

37.  Eptir  þat  fór  Karlamagnús  konungr  til  Oriiens  [ok  með 
honum  jungherra  Rollant  ok  varnaðarmenn  sveinsins  báðir.^  En  síðan 
lét  konungr  senda  eptir  Miluui  mági  sínum  ok  Gelem^"  systur  sinni, 
at  þau  skyldu  koma  til  hirðar,  en  þau  kómu  [með  7  þúsundum^* 
riddara,  ok  fundu  þar  Rollant,  er  þau  lönguðu  mest  eptir, ''*  þvíat 
þau  áttu  [ekki  barn  nema  hann.^^  Karlamagnús  konungr  kystu'*  þau 
bæði*  ok  setti  þau  [í  hásæti*^  hjá  sér  ok  lét  kalla  til  sín  Rollant. 
J)eir  fóstrar  hans  leiddu  hann  þangat  [vel  klæddan  í  kyrtU,  var  af 
kviðhlutum  góðum,  ok  í  skyrtu  undir  af  inum  bezta  líndúki,  ok  kor- 
dúnaskúar  mærðir^^  með  dýrinu  úarga.  Geirarðr  ok  Dreia  leiddu  hann 
milh  sín,  en  40  ríkra  manna  sonu  lét  Karlamagnús  konungr  ganga 
með  honum  til  skemtanar  ok  virðingar;  þessi  eru  nöfn  þeirra:^' 
Balduini  ok  Aurnolfr^**  systrungar^^  Karlamagnús  konungs,  Vilhjálmr 
son  Dreia^*'  konungs  af  Peitrs,*^*  ok  [Estant  son  Hatuns,  ok  Anherri 
af  Burgunia,'*^    Reinar    son    hertuga   af  Paris ,    Hugi    son  [Valtirs  af 

')  Brittannia  £,  b.  •)  barninu  B,  b.  ^)  [ábóti  einn  skírði  hann  ok  kall- 
aði  Rollant  ok  fékk  kanunkum  at  vardveita;  en  Varin  ábóti  tók  vel 
við  sveininum  ok  lét  kenna  honum  á  bók  ok  fékk  honum  Qórar  fóstrur. 
B,  b.  ■*)  fagnaði  vel  sveininum  ok  tilf.  B,  b.  *)  [kallandi  sveininn 
(Rollant  6)  til  sín  ok  mælti  við  Drefion  If,  b.  ^)  Numax  B,  Numas  ,6. 
')  [varðveitti  sveininn  B,  b.  *)  hinn  fyrsti  meistari  B,  b.  ")  [borgar  ok 
Drefion  prófastr  ok  Geirarðr  afNumax  ok  höfðu  sveininn  með  sér  B,  b. 
'")  Gilem  ^,  b  her  og  fremdeles.  ")  [ok  með  þeim  7  hundrut  Zf,  b.  '^)  til  5. 
'^)  [þá  engi  börn  íleiri  B,  b.  '^)  mintist  við  B.,  b.  '^)  [niðr  jB,  b. 
'*)  m'der  A.  ")  [Geirarðr  ok  Dreíion  vel  klæddan  ok  gékk  undir 
sína  hönd  honum  hvárr  þeirra,  ok  40  ríkra  manna  synir  (með  tilf.  B) 
honum  til  virðingar  B,  b.  '*)  Arnulfr  B,  b.  "•)  systursynir  jP,  b.  *') 
Dregvi  B,  Dreíiu  b.       -')  Pettes  B^  Petrs  b.      '")    [son  Hatuns  Ok  B,  b. 


Cap.    S8.  KAKLAMAGNUS    SAGA. 


33 


Ternis  ok  Valtir  bróðir  hans,  Bertram  ok  Einiund  af  Burdelia, 
Aumeri  af  Berin  ok  Lambert*  bróðir  hans,  Manaser-  son  jarls  af 
[Deremunt,  Veler^  af  Bealfer  bróðir  Namluns,  Pippiu  ok  Karl  bróðir 
haus  svnir  hertugans  af  Kolne,  Jozelin  af  Provencia,  Baldvini  af 
Blesboro;,  Beniarðr^  son  [Otram  af  Pursals,  Joceram  son  Ralfs  af 
Vtrefs,^  Rikarðr  son  Rikarðar  gamla  af  Norðmaudi,  Benzalin  son 
Huga  af  Puntis^  ok  [Todbertr  bróðir  hans.  Thedbaldr  sou  Segrins  af 
Aspremunt,  Roðbert  son  Roðberts  af  Angeo,  Hugi  sou  Huga  af  Neuzu 
ok  Reinar  bróðir  hans,  Vazer  son  Geofrej  af  Korlin,  Makin  son 
hertuga  af  Ansers.  Geirarðr  ok  Teorfi  bróðir  hans,  Aurnolfr  son 
Geirarðar  af  Defa,  Oruolfr  sou  jarlsins  af  Los  ok  Lödfer  broðir  hans, 
Gudifrer  son  jarisins  af  Brusela,  Fromundr  son  Aílens,  Pétr  sou 
Roðbeits  af  Seruni.  Segun  sou  jarls  af  Vegia,'  Folkvini  sou  konuugs 
af  Spoha.®  J)essir  alhr  fylgðu  Rollant  [fyrir  Karlamaguús  konuug.® 
Miluu  stóð  upp  í  móti  honum  ok  tók  hann  í  fang  sér  ok  kysti  hann, 
ok  bar  til  Gilem  ok  [setti  hanij  uiðr  á  milli  þeirra,  ok  sátu  svá 
meðau  veizlan  stóð.  Eu  at  veizlu  höinni  bað  Gilem  konuug,  at  hanu 
mundi  leyfa  at  RoUaut  fœri  með  þeim  i  Brittaniam  ok  láta  menn 
þar  ná  at  kennast  við  hann.  En  hann  veitti  henui  þegar  þat  er  hon 
bað.  Síðau  tóku  þau  heimleyti  ok  fóru  síðan  heim,  ok  allir  þessir 
40  hinir  ríkustu  manna  synir  með  Rollant  í  Vallandi.  En  er  Milun 
kom  heim  til  Anglers  ok  GiJem.  ok  Rollant  með  þeim  ,  þá  var  þar 
skemtan  mikil,  ok  létu  varðveita  haun  ok  alt  lið  hans  með  inni 
mestu  sœnid  er  til  mátti  fást.'"  En  Kariamagnús  konungr  fór  aptr 
til  Eiss. 

38.  ííú  tekr  Geirarðr  af  Viaua  [uiikil  ús-kil  til,  ok  túk  hvervetua 
at  gera  í  mót  Karlamagnúsi  konuugi  lávarði  sínum  ok  haus  mönnum. 
Eu  er  Karlamaguús  konungr  varð  þessa-  varr,  þá  sendi  hann  honum 

')  fValteris  ok  Bertram  ok  Eimand  Amon  af  Beni  ok  Landbert  B,  b. 
')  Manases  J?,  b.  *)  [Slaremont,  Vildri.&;  Klatemunt.  Veldre  6.  *)  Bjarn- 
arór  B.  b.  ')  [Otrams  ok  Jozdram  (Jozai-am  6)  son  Rolfs  jarls  B,  b. 
"^)  Puntif  B,  b.  ')  [Tbeobaldus  bródir  hans  ok  Theobaldus  son  Segnis 
af  Fenizu  ok  Reinir  bróðurson  hans.  Gerpes  af  Gimunar  tjalli,  Vallter 
son  Geofreis  (Gudefreis  6)  af  Torlin  (Korlin  6),  ok  Makiu  sonr  hertugans 
af  Anteis  (Anzeis  b).  Geirardr  ok  bróáir  hans,  Amulfr  sonr  Geirai-ðar 
ok  Amnlfr  son  jarls  af  Clos  ok  Lödver  bróðir  hans,  Gtídifreyr 
son  jarls  af  Brusela  ok  Fromundr  Fromundar  son  ok  Petr  Roð- 
berts  son,  Segun  jarls  son  af  Fria  B,  b.  *)  Sublia  6.  »)  Imgl.  B,  b. 
'")  [settu  þau  hann  niðr  miUum  sín:  bað  hon  þá  Karlamagnús  at  sveinn- 
inn  fœri  með  þeim  ok  kendist  þar  með  fólk.  ok  munu  menn  at  betr 
unna  honum.  Hann  lofaði  þat  þegar,  ok  tóku  þaa  síðan  orlof  ok  fóru 
heim  alUr  þessir  40  hinna  rikasta  manna  synir  í  Valland  með  honuni. 
.  En  er  Milon  kom  heim  til  Angvers  (Angres  6)  ok  Gilem  frú  hans  ok 
Rollant  meðr  þeim,  þé  mátti  þar  sjá  mikla  gleði  í  heimligri  mekt  B,  b. 

3 


34  KARLAMAGXUS    SAGA.  Cap.    38. 

orð ,  at  hann  skjldi  koma  á  hans'  i'und  til  Eiss  eða  Leons  eða 
Orliens,  eí'  hann  vill  haia  Vianam  eða  íe  sitt  eða  h'f.  En  er  þessi 
orð  kómu  lil  Geirarðs,  þá  svaraði  hann :  Faðir  minn  átii  Vianam  ok 
tók'^  eptir  GundebhF  bróður  sinn,  en*  haiin  vann  af  heiðnum  mönn- 
um  ok  kom**  aldri  í  konungs  eign ,  ok  eigi  mun  ek**  koma,  [höfum 
vér'  kjnsmenn  átt  vel  30  vetra.*  En  Karlamagnús  varð  reiðr  mjök® 
ok  samnaði  Jiði  ok  fór  til  Vianam  ok  haíði  [7  þúsundir"'  riddara, 
ok  sátu  um  borgina,  svá  at  [komast  mátti  engi  maðv  or  borginni," 
ok  hann  lét  kalla  ok  blása  um  allan  heriun,  at  engi  iœri  brott  lyrr 
en  hann  hefði  tekit  Vianam,'-  ok  bauð  öUum  [at  varðveita  boðorð 
sín'^  ok  gæta  vápna  sinna  ok  sjálfra  sinna,  srá  at  engum  stœði  mein 
af,  nema  hann  mælti^'*  þat  ok  sór  at  skeggi  sínu,  at  sá  skyJdi  d^'rt 
kaupa,  ef''  eigi  héldi  þatJ**  ok  setti  grið  síðan  allra"  manna  í 
milluni.  [En  Milun  hertugi  gerir  nú  Rollant  son  siun  riddara  ok  40 
riddara  með  honum,  ok  vápnaði  þá  vel  alla  ok  gyröi  sverði.  En 
RoUant  var  svá  ungr  ok  h'till,  at  hann  hengdi  sverðit  á  háls  honuni. 
Hann  fékk  þeim  4  meistara  ylir  þjóna  sína:  einn  varðveitti'®  mungát, 
annan  hússýshimann ,  3  búsýslumann ,  ijórða  konstabl:^^  ok  lekk 
jjeim  mikit  íe  ok  seudi  |iá  til  Karhimagnús  konungs  ok  bað  Jjá 
herbergjast-"  hjá  jandtjaldi  Namhins  ok  enga  s}-slu  aðra  hafa^'  en 
|já  er  hann  réði  þeim,  ok  liafa--  iuiiin  at  ráðgjafa.  Síðan  bundu 
þeir  klœði  sín,  ok  kysti  Kollant  l'öður  sinn  ok  móður,  ok  blésu 
síðan  í  h'iðra  sína  ok  hljópu  á  hesta  sína,  ok  tóku  leyíi  ok  i'óru 
brott  af  Angler  ok   kómu  til  Vianc  at  miðjinn  degi.--' 

')  |at  gera  úslvil  mikil  Karlaniaí;ijú.si  l<uiiungi  <jk  mönimin  iians  olt  ofiieldist 
iiú  svá  móti  lierra  sínum.  Olí  er  Karlaniagnús  sp)'rr  þat  býðr  lianii 
honum  á  sinn  tí.  ^)  liana  titf.  B,  b.  '"')  Gundililjolf  B.  b.  'j  [her  be- 
gynder  Iste  Blad  fif  a.  •')  lion  tilf.  a,  B,  b.  ")  lion  eim  B,  b.  ')  olc 
várir  tilf.  a.  *)  [mrjí.  B.  b.  '■')  er  iianii  spurði  þat  tiJf.  B,  b.  '")  [saal.  a. 
B,  h;  700  þúsunda  A.  ")  (engi  maðr  mátti  út  komast  né  inn  «,  ií,  b. 
'-)  borgina  a.  '*)  sitt  a.  ")  lofaði  a.  '^)  er  a.  "*)  [sínum  mönnum, 
at  þeir  gerði  engum  mafmi  mein  fyrr  en  liann  bj'ði  þat,  oli  sór  við 
skegg  sitt,  ef  þeir  liéldi  þat  eigi,  at  sá  skyldi  líf  láta  B.  '')  allra  sinna 
a;  sinna  B,  b.  '**)  at  varöveita  a.  '■')  ronstabulum  a.  "^^)  lierbergja 
sik  a.  '^')  með  houura  tilf.  a.  -^)  liaíit  a.  ")  [Milon  liertogi  gerir  nú 
Rollant  son  sinn  út  af  riklnu  til  fundar  viðr  Karlamagnús  keisara,  ok 
þá  40  sveina  meðr  honum,  sem  honnm  liöfðu  þangat  fylgt.  Hann  fékk 
þeim  öllnm  sœrailig  vápn.  Jjó  var  Kollant  þá  svá  ungr,  at  liann  íekk 
varla  vápn  borit;  fjóra  röslía  menn  féklv  liann  til  fylgdar  við  þá,  einn 
at  geyraa  drykk,  annan  geyma  (at  fara  með  b)  kost,  þriðja  at  taka  þeim 
Iierbergi,  fjórða  constatl.  Haiin  fékJv  þeim  mikit  íé  o!v  bað  þá  taka 
herbergi  lijá  laudtjaldi  Naíluns.  Síðaii  kysti  Rollant  foður  sinn  ok 
móður,  ok  tóku  leyíi  blásandi  i  lúðra  sína,  komandi  at  kveldi  dags 
ti!  Vianaui  B,  b. 


Cap.    S9.  KARLAMAGKUS    SAGA.  35 

39.  [Á  {jeiiii  tíð*  koni  riddari  einn-  ok  reið  [vfir  Peitenam^  á 
mót  þeim,  ok  sá  Kollant  at  hann  [herbergöisf*  nieð  öðrum  riddnrum.* 
Rollant  bað  fá  sér  vápu  sín,  hann  vápnaðist  skjótt,  tók  skjöld  sinn  ok 
spjót  sitt  ok  nierki  ok  sté  á  hest  sinn  ok  [reið  or  borginni*  at  sjást 
um."  Hann  spurði  hvers  þessi  riddari  leitaði  eða  hvat  hann  heitir.® 
Hanu  kvezt  heita  Bernarðr  af  Averna®  frændi  Geirarðs  hertuga,  [eða 
hvert  er  þitt  heiti.*"  Hann  svaraði :  Ek  heiti  Rollant  systurson  Karla- 
magnús  konungs,  [ok  gerum  svá  veU  at  kostgœfuni  at  sætta^'  þá 
E«arlamagnús  ok  Geirarð,  ok  gefi  hann'*  upp  Vianam.  Bemarðr'^ 
-^varaði :  Mæl  eigi  þaí.  sagði  hann,  því  at  Geirarði  er  [engi  tíðkan 
á  at  sœttast./'^  eða  komtu  [til  þess  hingat?'^  Xei,  segir  RoUant,  ek 
kom  til  þess  at  vita,  hvat  ek  má.  Bernarðr  svarar:  [J)ú  mátt  nú 
reyna  þik.'*^  Rollant  hafði  numit  [í  Brettania^'  at  skylmast.  |)eir 
hjuggu*^  síðan  hesta  sína  sporum  ok  hleyptust  at,  ok  lagði  hvárr 
[til  annars,'^  svá  at  spjótsköptin  brotnuðu,  ok  [féll  hvárgi""  af  hest- 
inum.  Rollant  tiSk  þá  sverð  af  hálsi  sér  ok  brá.  Bernarðr  brá  ok 
éhm  sverði,  er  hann  var  gVrðr  með.  En"'  RoIIant  lausí  [hann  í 
höfuðit,  svá  at  Bernarðr^-  féll  af  hestinum  ok  vissi  ekki  til  sín. 
[Síðan  Ijóp  Rollant  af  baki  ok  laust  hann  svá  annat  sinn,  at  haun 
vissi  lítið  í  þeuna  heim,  ok  gaf^^  upp  sverð  sitt  ok  gékk  til  handa 
Rollant  ok  bað  [sér  grið(a).  RoIIant  hét  því  ok  sté  á  hest  sinn,  en 
Bernarði  gaf  hann  grið.'^  En  allir  Vahrnir'^^  [undruðust.  hvat  manna 
sjá  mundi  vera,  er  með  RoUant  reið  til  tjalds.  J)eir  stigu  þá  af 
hestum  sínum.  Rollant  bað  Bernarð  fara  af  brynju  sinni.  Litlu  síðar 
kom  Xanilun  á  fund  RoIIauts  ok  heilsaði  honum  ok  bað  hann  vel 
koniinn.  En  svá  er  háttat,  góði  félagi.  segir  hann,  at  þú  hefir  brotit 
boðorö  Karlamagnús  kouungs  frænda  þíus,  þau  sem  hann  hefir  sett 
ok  svarit  við  skegg  sitt,  at  ef  nökkurr  maðr  yrði  svá  djarfr,  at  hann 
niisþyrmdi  nökkurum  manni  fyrr  en  hans  boð  kœmi  til,  at  haun 
skyldi  engu  fyrir  týna  nema    lífinu :    þikki  mér  ván,    at  hann  sé  þér 

')  [þessu  jafiifraui  a.  -)  or  kastala  (borginiii  B,  b)  n.  11,  b.  *)  [ingl. 
B.  b.  *)  ekki  tilf.  a.  ^)  [var  herklæddrft.  *)  tjaldbúðunum  a.  '')  [mœtti 
riddaranum  B,  b.  *)  héti  a.  B.  b.  »)  Auvema  a.  '•)  [en  hvat  heitir 
þú,  segir  hann  a:  ok  spnrði Rollant  á  móti  at  nafiii  B.  b.  •')  [kostum 
ok  gerum  svá  vel,  at  vér  sætturaa;  ok  viltu  prófa,  at  mit  sættim'(fáim 
sætt  b)  B,  b.  '^)  Geirarðr  B,  b.  '»)  Riddarinn  B,  b.  '«)  [þat  engi 
sœmd  Jí,  b.  '*)  [fyrir  þat  hingat  at  leita  þessa  B,  b.  '«)  [Reynuni  at 
því  B,  b.  '-)  [mgl.  B,  b.  '«)  histu  B,  b.  ")  [í  annars  skjöld,  a,  B,  b. 
'^*')  [snnl  a:  fénnbáðir.4.  -')  [brugðu  þeir  þá  sverðum  sinum  B,  b.  -^)  [i 
höfnð  riddaranum.  svá  at  hann  B,  b.  ")  [Ok  er  hann  vitkaðist.  gal 
hann  B.,  b.  ^^)  [hann  eigi  drepa  sik.  Rollant  sagðist  eigi  mundu  drepa 
hann  ok  sté  á  hest  sinn  ok  fékk  Bemarði  sinn  hest  n,  B,  b.  ")  [saal 
ogs.  a:  mgl.   B.   b. 

3'  • 


"U  KARLAMAGIÍUS    SAGA.  Cap.    39. 

reiðr  vorðinn.  Nú  skulum  vit  fara  á  fund  Karlaniagnús  konungs  ok 
freista  at  þit  sættizt.  Eptir  þat  gékk  Nanilun  á  fund  Karlaniagnús 
koiuuigs  ok  bað  hann  gefa  sér  gjöf  eina.  Kouungr  spurði,  liver  sú 
ViH-.  ísamlun  svaraði :  Fyrirgef  Kollant  frœnda  yðruni  ina  íyrstu  sök, 
er  hann  braut  boð  yðvart;  hann  hefir  unnit  Bernarð  aí  Aferna. 
Karlamagnús  bað  hann  ganga  eptir  lionum  sem  skjótast.  öíðan  gékk 
Namlun  ok  leiddi  þá  alla  á  konungs  fund.  KoUant  hafði  Bernarð 
með  sér.  Namhni  leiddi  Rollant  fyrir  konung  ok  mælti :  Sé  hér  nú 
sjsturson  þinn,  tak  nú  við  honum  ok  fy rirgef  honum  þetta  verk. 
Karlaniagnús  kysti  hann  ok  varð  feginn  ok  mæhi :  Ek  fyrirgef  þér, 
góði  systurson,  þessa  sök.*  Síðan  setti  hann  þá  alla  hjá  sér,  ok 
spurði  hvárf^  þeir  væri  herbergöir.  Kollant  sagði,  at  þeir  væri  her- 
bergðir  hjá  Namhui.  Karlannignús  bað  Namlun  fsjá  til  hags  þeirra.*'' 
KolJant  tók  Bernarð  ok  fékk'*  k(uiungi,  ok  bað  hann  þó^  eigi  drepa 
hann.  Karlamagnús  mæhi :  Kernai-ðr  skal  vera  með  [mér  ok  eigi 
drepinn,*  þvíat    [þú    heíir    unnit    iiann.'    hehh-    skal    ek    gefa    honuni 

')  fuiulniðii  livaf  inauiii  (livat  nuuuia  Ji)  þetta  mnndi  vora.  Síðan  riðn 
þcir  til  tjalds  ok  lögðu  uiðr  vápn  sín,  ok  bað  Rollant  Bernarð  fara  al' 
bi-ynjn  siuni.  J)á  kom  Nauiuhin  (Nallnn  B.  h)  hleypandi  til  RoUauts  olv 
spurði,  hvat  hauuhéti.  Hanu  kvazt  heita  Rollaut  systnrson  Karlamaguús. 
Namnhm  bað  hann  fara  með  sér  (il  tjalds.  Hami  gerði  svá.  "Namulnn 
ávítaði  RoUant  mjök,  at  hann  hefði  brotit  boðorð  Karlamagnús,  hann 
hefir  svarit  við  skeggit  hvíta  (skegg  sitt  5,  6),  ef  uökkurr  riddari  toeki  vápu 
síh,  at  hann  sjálfr  ska]  (þi\t  tilf.  B.  b)  rélta,  ok  muu  ek  núskapa  þér  víti 
fyrir,  ek  skal  uú  hýða  þik.  Haun  fór  or  fötum  (kheðnm  B.  b)  sínnm  ok 
lagðist  í  hvílu  hans  (ok  hann  barði  hann  tUf.B.b).  En  Namnlun  gékk  til 
Karlamagnús  ok  bað  haun  gefa  sér  gjöfeina.  Konungr  spnrði.  liver  sú 
var  (væri  B,b).  Hannuiælti:  Fyrirgef  þeim  manui  er  braut  boðorð  þitt 
(grið  yðiu-  B,  b).  Konaugriuu  fyrirgaf  (gerði  þat  B,  b)  þegar.  J)á 
sagði  Namuluu.  at  þat  var  systursou  lians  Rollant  (hann  tók  Bernarð 
til  sín  tilf.  a)\  ok  þó  skal  hann  eigi  vítislauss  undangauga  (vera /?,  b), 
lát  skera  negl  hans  (eptir  dóuu  þínum  tilf.  a).  Konnngr  kvað  því  vel 
ráðit,  (J)á  sagði  Karlamagnús:  vel  hetir  þi'i  or  ráðit  ok  þat  skal  vera 
jtf,  b)  ok  gakk  þegar  eptir  honuni.  Namuhui  leiddi  hanu  þangat  ok 
alla  þá  (hans  iK,  b)  félaga.  RoIIant  hafði  líernarð  nu'ð  sér.  Namnlun 
leiddi  hann  fyrir  Karlamagnús  ok  nux;Iti :  >Sé  hér  nú  fræuda  þinn,  kon- 
ungr.  Karlamagniis  kallaði  sveininu  til  sín  ok  kysti  hann,  ok  varð 
feginn  ok  mælti  við  Namuluu:  Nú  er  Rollant  dœmdr,  ger  nú  sera  |ui 
dœmdir.  Namuhin  skar  af  nöglum  (negl  B,  b)  hans  ok  mœlti  svá:  Nú 
er  dómrinn  gjörr  (goldinn  B,  6),  kalla  nú  systnrson  þinii  ok  l\'rirgef 
honum  (gef  honum  npp  þessa  sök  Zf,  6).  Komuigr  uiælti :  Góði  s.yst- 
urson,  ek  fyrirgef  þér  þessa  sök  [ga'i  þetta  npp  B,  b)  ok  ek  tek  af  þér 
reiði  mína.  o,  Zf,  6.  '^)  ef  (t:  hvar  b.  ■')  [liugsa  til  þeirra  hags  a;  sjá 
um  þeirra  hag  B,  b.  *)  gaf  a,  B.  b.  ')  myl.  a,  if,  b.  ")  [oss  vel- 
kominn  B,  b.  ')  fminn  s^'sturson  vann  haiin  yfirkominn  mér  til  handa 
B,  b. 


Cnp.    40.  KARLAMAGXUS    SAOA.  01 

Auferuam  ok  þar  meö  jarldóm;  Sfðau  gékk  Bernarör  ú  höiid  Karla- 
magnúsi  konungi,  ok  «iaf  kouuugr-  houum  hvítt  merki  ok  spjót  ok 
jarldóm  uieð  Jdreniunt*  ok  alt  Auerualand.  ok  baö  hanu-  vera  með 
Rollant  ok  styrkja  hö  haus. 

40.  [Um  morguuiun  eptir  ííékk  KoUaut  á  fuud  Karlamagnús 
konungs  frænda  síus  ok  mælti :  (ierum  svá  vel  ok  íorum  at  herklæða 
Hð  várt,  ok  lorum  til  Vianeborgar.  ok  freistuni  at  vér  megim  vinua 
hana.  Konungr  segir  svá  vera  skuhi.  Eptir  þat  var  blásit  í  h'iðra 
ok  eótti  hðit  at  borginni.  En  hou  var  svá  sterk,  at  þeir  sátu  um 
haua  7  vetr  í  i»ih.  ok  gékk  engi  sá  dagr.  er  þeir  berðiát  eigi.* 
Rollaut  gerði  eiuu  leik,  hauu  reisti  upp  eitt*  tré  ok  hengdi  þar  á 
[einn  skjöld,^  ok  lét  lið  sitt  ríða  at  með  spjótum  [at  skildiuuni.« 
Geirarör  ok  Ohver  [systurson  hans  sátu  í  borgiuni  meÖ  miklu  Uði. 
Einn  tíma  riðu  þeir  út  ai'  borginui  með  10  þúsundum  riddara  [at 
sjá  leikinn.  Koliaut  hafði  skipat  uudir  bofgarveggjunum^  jueð  alvæpni 
10  þúsuudmn  riddara.  Geirdrðr  ríðr  uú  til  með  alvæpui  ok  höggr 
ofau^  leikinu  fyrir  háðungar  sakir.  Kollant  ríðr  [nú  til  með  sitt  lið 
ok  slær  þegar  í  liiiin  mesta  bardaga."*  Oliver  ríðr  at  þeim  manni  er 
Lambertr  hét  ok  feldi  haua  af  hesti  sínum  til  jarðar."  Geirarðr  var 
góðr  riddari  ok  brá  s^-erði  síuu  ok  [drap  margau  mann  en  elti 
suma.'-  En  Kollaut  tók  þá  at  [kallaúskjálfaudi  röddu  ok  styrkti  síðan 
liðit,  ok  riðust  þeir  at  ok  gerðu  mikla  orrostu'?  KoUanl  hjó  þanu 
mann  er  bar  merki  Geirarðs  á  hjálminn  aptan  í'^  hnakkann  með 
sveröi,  svá  at  staðar  nam'^  í  nösum.  pÁ  vápnaðist  Karlamagnús 
konuugr  ok  allr  herrinn  ok  [ætluðu  til  at  ríða.'"  En  er  (ieirarðr 
sá  þat,  ríör  hanu  apfr  í  borgiua,    [ok    féllu  19  riddarar  af  liði  hans 

')  saal.  fígs.  a:  Klariinont  B,  b.  -')  jafnan  síðan  tilf.  ff,  b.  *)  [RoUant  ■ 
bað  konung  veita  sér  eina  bœu.  Hann  játaði  því.  Lát  lið  þitt  alt 
vápnast,  ok  foru(ni)  til  borgarinnar.  ok  vituni  ef  vér  niegiun  taka  Vian- 
am.  Síðan  fóru  þeir  til  borgarinnar  ok  váru  um  hana  7  vetr.  ok  gékk 
engi  dagr  svá,  at  þeir  börðust  eigi  «;  fRollant  mælti:  Látið  vápnasí 
lið  yðvart,  heri-a,  ok  göngum  fast  at  borginni,  ok  vitum  ef  vér  getum 
unnit.  Karlaraagnús  sagði,  at  svá  _skyldi  vera :  ok  svá  er  sagh  aí  Karla- 
magnús  konungr  berðist  með  iiði  siiiu  á  þessa  borg  sjau  vetr  í  samt, 
ok  gékk  (kom  6)  engi  sá  dagr.  at  þeir  berðist  eigi  B,  b.  *)  stórt  B.  b. 
*)  [skjöldu  a:  skjöld  sinn  b.  *)  [snal.  B,  b.  at  skjölduuum  A:  ok 
skjöldum  a.  ')  [váru  i  Viana  ok  riðu  út  or  «;  frændi  hans  í  Viana 
riðu  út  dagliga  af  B,  b.  ')  borgarvegginn  a.  '■')  [alvápnaðra.  |)eir 
hjuggu  niðr  B,  b.  ")  [á  mót  nieð  lið  sitt  ok  barðist  við  þá  a,  B.  b. 
")  ok  tók  hauu  síða^n  ok  leiddi  hann  inn  í  borgina  tilf.  a,  B.  '-)  [elti 
þá  marga  Valina  (hina  völsku  b)  a,  B,  b.  '*)  [saal.  a:  á  nýja  leik  ok 
gerðu  miklo(!)  orrosto  .-i;  œpa  hárri  röddu  ok  styrkti  liðit.  ok  riðust 
þeir  at  allsnarpliga  B.  b.  '*)  saal.  a:  á  B:  ok  A.  b.  '')  gaf  B,  b. 
'*)  [riðu  til  a.   fi.  h. 


38  KAELAMAGIÍUS    SAGA.  Cap.   41,   42. 

áðr  l^eÍY  nœði  borgiuni.  Olivet  tók  Lambert  ok  flutti  nieð  sér  í 
borgina'  ok  skildust  at  kveldi,  ok  báru  [hvárirtveggju  sína  menn'* 
til  gi-afar.  Karlamagnús  konungi  þótti  [mikill  skaÖi  er  Lambert^  var 
tekinn. 

41.  Snimma  um  morguuiun  stóð  Geirarðr  upp  ok  kallar  Oliver 
systurson  sinn,  ok  mælti :  J)ú  skalt  fara  á  fund  Karlamagnús  konungs 
ok  hafa  meÖ  þér  Lambert  Berfer*  at  biðja  oss  miskunnar,  ok  vil  ek 
[gefast  (í)  hans  vald  ok  miskunn,^  þvíat  ek  em  hans  maðr,  ok  hann 
dubbaði  mik  til  riddara  ok  gaf  mér  veldi  ok  ríki,  ok^  vil  ek  eigi 
halda  frænda  hans  hér.  [Hann'  fór  ok  bar*^  konunginum  þau  tíðendi. 
Karlamagnús  svaraði ,  at  Geirarðr  var  sannr  svikari.  Oliver  [varð 
reiðr  mjök  ok  kvað  engan  þann  mann  er  hann  vildi  eigi  hólmgöngu 
reyna  við  fyrir  |)at  at  hann  var  eigi  sannr^  svikari.  Rollant  varð 
svá  reiðr,  [at  allar  œðar  pipruðu  móti  Oliver,^"  ok  sór  at  Geirarðr 
hafði  fyrirlogit  trú  sinni.  öliver  svaraði :  [Ek  skal  gera  þik  Ijótliga 
aptr  at^*  [jessu,  ok  megum  vit  rej'ua  með  okkr.  Síðan  tóku  þeir 
með  sér  hólmgöngu  undir  borgarveggjum  Viane.^^  Lambert  jarl 
kallaði  Namlun'^  ok  sagði,  at  [sú  ætlan^*  var  illa  við  komin,  þvíat 
Rollant  er  systurson  Karlamagnús  konungs,  en  Oliver  er  s^'sturson 
Geirarðs,  ok  væri  betr  at  fjeir  sættist,  ok  hefði'^  Geirarðr  Vianam 
ok  allar  eigur  ok  ríki  af  völdum  Karlamagnús  konungs.  Namlun 
sagði,  at  |jat  var  vel  mælt.  [Hann^*'  bauzt  at  fara  til  Vianam  at  íinna 
Geirarð.^'' 

42.  Síðan  fóru'  þeir  báðir  Oliver  ok  Lambert  [á  fund  Geirarðs. 
Hann^®  spurði,  hvat  þeir  höfðu  sýst.  Oliver  kvað  hann  vera  kallaðan 
lygimann  ok  trA'ggrofa,  eu  ek   skal  [vera  mótstöðumaðr  þess  máls,'® 

')  [en  {)eir  Karlamaguús  riðu  til  borgarinnar  ok  borðust  við  þá,  ok  féllu 
nítján  riddarar  af  liði  Karlamagniis,  en  11  afGeirarð  a.  B,  b.  ')  [líkin 
a,  B,  b.  ^)  [illa  (mikit  B)  um  Lambert,  er  Iiann  a,  B.  *)  af  Berfeiv 
a;  frænda  hans  B.  h.  ^)  [ganga  til  handa  honum  o,  B.  h.  ")  því 
tilf.  b.  ■^)  Oliver  B.  b.  *)  [J)eir  fóru  ok  báru  «.  ")  [reiddist  við  hann, 
ok  kvað  engan  þann  riddara,  at  hann  treysti  sér  eigi  við  at  heyja 
hólmgöngu  fyrir  þat  at  hann  væri  eigi  a:  reiddist  við  þat  ok  kvaðst 
engan  þann  riddara  vita  með  Karlamagnúsí,  at  hann  mundi  spara  hólm- 
göngu  við  at  eiga,  ok  sýna  (sanna  b)  meðr  því,  at  Geirarðr  væri  eigi  B,  b. 
'")  [í  móti  Oliver,  at  allar  hans  æðar  pipruðu  a;  \rngl.  B.  ")  af  o. 
'^)  [at  RoUant  skyldi  aptr  at  því  ganga,  ok  reynum  með  okkr  tveim. 
ok  leggjum  hólmgöngustað  hér  undir  borginni.  Ok  Rollant  játtaði  því- 
B,  b.  "^)  til  sín  tilf.  B,  b.  '''^  [þessi  rœða  B;  þessi  ráðagerð  b. 
'*)  haldi  B.  b.  '«)  Lambert  a.  ")  [Landbert  mælti :  Förum  mið  báðir 
samt  nieð  Oliver  ok  fmnum  Geirarð,  ok  vítum  hvat  hann  segir.  {)eir 
gerðu  svá.  jP,  b.  '*)  [kómu  í  borgina  ok  fundu  hertogann  ok  heilsaðu 
hann.  Hann  tók  þeim  vel  ok  B,  b.  '»)  [verja  þat  (þitt  B,  b)  mál  a, 
B,  b, 


Cnp.    42.  KARLAMAGXUS    SAOA. 


39 


ok  hefi  ek  |4ekit  hólnigöngu  móti  systursyni  Karlamagnús  konungsJ 
Lambert'*  svaraði :  |  LHtum  ligg,ja'  \m  heimsku.  segir  hann.  þú  [átt 
þér  systur.  er  heitir  Adein,*  gi])t  hana  Rollant  ok  verið  A-inir: 
•gangit*  til  handa  Karlamágnósi  ok  geíit^  honuni  borgina.  Geirarðr 
mælti .  at  hann'  skyldi  l'ara  aptr  ok  koma  af  hólmgöngunni :®  ef 
Rollant  er  af  h'fi  tekinn,  |)á  mun  Karlamagnúsi  illa  [þikkja:  en  ef 
ek  missi  systursonar  mins,*  þá  verð  ek  aldri  glaðr.  [Fái  hann  Adeini 
3YStur(dóttur)  minnar  ok  verum  vinir.**'  hon  er  dóttir  Reinalds  jarls 
af  Laramel.  en  ek  hafi  Vianam  ok  alla  sœmd  af  konungi,  ok  hans 
maðr  vil  ek  vera."  [Lambert  jarl  fór'*  á  ftmd  Karlamagnús'^ 
ok  bað'"*  fella  hóhngönguna  með  þeim  kosti ,  at  Rollant  fái  syst- 
urdóttur  hertugans  Adeini,''  ok  gerist  þeir  OJiver  vinir.  því  þeir  eru 
báðir  góðir  drengir.  [Namhni  kvað  þat  vera  gott  sáttmáJ.'*  Kou- 
ungr  svarar  þá  :  [Sjáit  svá  fyrir.^'  at  systurson  minn  sé  vel  sœmdr 
af.  Xanilun  svaraði :  [þér  skulttt  fara  til  vígvallavins.  þá  er  þeir  eru 
búnir  at  berjast  ok  á  völl  komnir.  ok  taka  af  þeim  spjótin.  því  at 
til  þess  hafi  þér  vald.  Farið  síðan  til  Viane  ok  sættumst  at  heilu. 
Lambertr  f<ír  nú  ok  sagði  Geii-arði  þessa  fyrirætlan.  en  hann  játaði 
því.  Um  morguninn  eptir  váru  þeir  RoIIant  ok  Oliver  báðir  vápnaðir 
ok  á  vöU  komnir.  |)á  reið  til  Karlamagníís  konungr  sjálfr  ok  tók 
spjótin  af  þeim.  ok  fór  síðan  í  Vianam.  En  Isamlun  ok  Lambert 
leiddu  þá  RoIIant  ok  Oliver  lyrir  konung  ok  kystu  báðir  hann  ok 
sórnst  síðan  í  brœðralag.  Rollant  sin-  ok  Adeini^,  )«t:  hann  skvldi 
hana  eiga  at  konu.  ef  guð  gæfi'**  houum  líf  til.  Kn  hon  sór  at  eiga 
Rollant.   ok   með  hemii   ({♦^irarðr  ok   Oliver." 

')  [tekil  hóhngungu  ineó  þeim  a:  lagt  hóhiio'öngu  \\6  systurson  Karla- 
magnús-B,  6.  ')  snal.  a,  B,b;  Nanalun  .4.  ')  [látit  unj  líða  B.,  b.  *)  [Geir- 
arðr.  átt  frændkonu  vœnn  mey  er  jungfrú  Auda  heitir  B.  b.  ')  gakk  a. 
B.  b.  *)  gef  a.  *,  b.  ~)  saril.  a,  B.  b:  Namlun  A.  «)  ek  veit  tilf.  a: 
fyrir  því.  segir  hann  tilf.  B.  h.  ')  [líka ;  svá  ok  ef  Oliver  fellr  B.  b. 
'")  [Eignist  Rollant  Ardein  ok  verum  sáttir  a.  ")  [Ok  þvl  vil  ek  gefa 
RoUant  jungfrú  Audu  (Audam  h)  systur  Olifers  til  heilla  sátta.  en  hon 
er  dóttir  Reinars  jarls  af  Kaliber.  at  þá  raunu  þeir  RoUant  ok  Ohfer 
hjartanliga  elskast  þaðan  af  alla  tíma  síns  lífs:  en  ek  vil  haída  Vianani 
ok  allri  (alla  6)  soémd  af  Karlamagnúsi  konungi,  meðan  við  hfum  báðir 
B.  b.  ")  Isaal.  a.  B.  h:  Xamhin  ok  Lambert  fóru  Á.  ")  ok  sagði 
honum  öU  orð  Geirarðs  tilf.  B,  h.  '*)  saal.  a.  B,  b:  báðu  A.  '^)  af 
Ardein  a;  mgl.  B.  '"*)  [tilf.  a,  B,  b.  '")  [Gjörum  svá  at  því.  er  þit 
sjáit  a.  '*)  Her  nujl.  4  Blacle  i  a.  '')  [at  þeir  skyldu  koma  til  hólnis 
báðir  vápnaðir  OHver  ok  Rollant,  þá  skulu  þér  ríða  til  ok  taka  af  þeim 
vápnin,  þvíat  yðvart  vald  er  á  því,  hvárt  þeir  berjast  eðr  eigi.  Farit 
síðan  í  borgina,  þviat  hon  er  yður.  Landbert  fór  þá  í  borgina  ok  sagði 
Geirarði  hvar  komit  var.  En  hann  játtaði  þvíbUðhga.  Oliver  ok  Rollant 
eru  nú  báðir  vápnaðir  ok  á  vöU  komnir.     Reið  Karlamaguús  þá  til  ok 


40  KARLAMAGNUS  SAGA.  Cap.    4S-45. 

43.  Nú  er  Karlamagnús  konuiigr  kominn  í  Vianam,  ok  þeir 
Geirarðr  hertogi  alsáttir.  En  litlu  síðar  kom  þar  Malakins  al"  Jvin 
ok  bað,  at  Karlamagnús  konungr  mundi  gefa  lausn  Abraham  bróður 
hans,  þar  sem  hann  hafði  í  prísund  verit  meir  en  14  vetr,  en  ek 
heíi  {jrjú  sverð  er  bezt  munu  vera,  Galant  smiðr  af  Englandi  hefir 
gert  ok  veldi  7  vetr  í  afli,  en  Faber  konungr  lagöi  mér  at  at  veði 
7  hundruð  bisunda  guUs;  sverðin  váru  góð  ok  heilög.  ísú  vilda  ek 
gefa  þér  sverðin  ok  biðja  |)ik,  at  þú  leystir  bróður  minn.  Karla- 
magnús  játtaði,  ef  sverðin  væri  svá  góð  sem  hann  sagði.  Malakin 
kvað  þau  en  betri,  því  engi  keisari  bar  þvíh'k  sverð  fjrr.  J)á 
kallaði  Karlamagnús  konungr  á  Geirarð  hertuga  ok  mælti:  Gef  mér 
eina  gjöf.  Geirarðr  svaraði :  Sá  er  engi  hhitr  í  Viana,  at  ek  raan 
synja  þér.  Karlamagnús  mælti :  Gef  mér  Abraham  af  Jvin.  Geir- 
arðr  ok  Oliver  géngu  eptir  honum  ok  leiddu  hann  fyrir  konung.  En 
konungr  þakkaöi  honum  vel  ok  fékk  hann  í  hendr  Malakins.  Hann 
gékk  til  konungs  ok  þakkaði  honum  vel,  tók  síðan  sverðin  ok  fékk 
honum,  fór  heim  eptir  þat.  Eln  konungr  fékk  Difu  féhirði  sínum  at 
varðveita.  Síðan  lét  hann  blása  í  iúðra  sína,  ok  fór  hverr  heim  til 
síns  lands ,    en  Karlamagnús  fór  heim  til  Eiss. 

44.  |)egar  Karlamagnús  konungr  kom  heim,  þá  kallaði  hann 
til  sín  Namhni  ok  bað  hann  fœra  sér  sverð  þau  er  Malakins  af  Jvin 
fékk  honum.  Síðan  dró  hann  sverðin  or  sh'ðrum  ok  leit  á,  ok  sýndust 
góð.  Eptir  þat.gékk  hann  til  stálhaugs  fyrir  höll  sinni  ok  hjó  oinu 
sverðinu  í  handar  breitt,  ok  varð  í  lítið  skarð.  Menn  veit,  segir 
konungr,  þetta  er  gott  sverð,  ok  skal  þetta  Kurt  heita.  Síðan  hjó 
hann  í  öðru  handar  breitt  eða  meira,  ok  kallaði  þat  Almaeiam  ok 
kvað  þat  gott  at  höggva  heiðna  menn  með.  Hann  hjó  þá  inu  3,  ok 
hraut  af  meir  en  hálfs  fótar  manns ,  ok  mœlti :  J)etta  sverð  skal 
heita  DyrumdaH,  ok  hafði  þat  níeð  sér,  því  at  þar  var  honum  mikil 
elska  á. 

45.  Nú  er  Karlamagnús  konungr  heima,  þá  kom  rit  páfans  til 
hans  ok  sagði,  at  úfriðr  var  mikill  af  Lungbörðum  ok  Brethinds  mönn- 

tók  af  þeim  spjótin  ok  fvrirbauð  þeim  at  berjast.  Fóiii  siðan  allirsaman 
í  Vianam.  Naflun  leiddi  Rollant  en  Lanbert  Oliver,  ok  kystu  báðir  kon- 
vmginn  ok  g-erðust  svaribrœðr.  Geirarðr  hertogi  bað  af  sér  reiði  Karla- 
magnús  konungs,  ok  gékk  fiat  alt  vel  til,  ok  sættust  heihuTi  sáttum. 
Rollant  sór  jungfrú  Audn  eið.  at  hann  skyldi  enga  konu  eiga  aðra  en 
hana,  ef  guð  gæfi  honum  líf  til;  en  hon  hét  honnm  sinni  trú,  at  hon 
skyldi  hann  eiga  en  engan  annan  mann  með  samþykki  frænda  sinna 
Geirarðs  ok  Olifere.  Er  Karlamagnlis  n\í  í  Vianaborg,  ineðan  honuni 
vel  líkar,  ok  hélzt  vel  þessi  sætt  síðan  allra  þeirra  í  milli  meðan  þeir 
lifðu  B,  b;  her  slutter  förste  Del  af  Sagaen  i  Hnandskrifterne  B  og  b. 
(le  föUj.    Capp.  48- — .5.9  findes  kun  i  A. 


C(ip.    4fí.    47.  KAELAMAGXUS    SAGA. 


41 


uin.  ok  gera  niikit  Ut  Rómverjum.  Konungr  úgladdist  mjök  við  þat, 
ok  gerði  rit  ok  bað  þá  alla  er  úöáttir  váru  konia  til  síu  í  Moniardal, 
ok  sór  við  skegg  sitt,  at  sá  er  eigi  vildi  koma  til  sáttai-  skyldi  uppi 
hanga.  Haun  fór  í  brott  ok  lét  blása  í  lúðra  sína.  En  er  hann  kom 
í  Moijiardal,  þá  váru  þeir  allir  þar  kouiiiir  sem  hann  hifði  orð  sent. 
Hauu  bað  þá  alla  sœttast,  ef  þeir  vildi  líf  sítt  hafa,  ok  bauð  páfanum, 
at  hann  skyldi  rétta  meÖ  þeim  þat  sem  þá  skildi  á.  Um  nóttina 
eptir  er  Karlaniagnús  lá  í  hvílu  sinni,  kom  Gabriel  engill  til  hans 
ok  sagði,  at  heilagr  dómr  dýrligr  var  í  sverði  haus:  þar  er  í  ein 
tönn  Pétrs  postula,  ok  af  hári  Marie  3Iagdalene,  ok  af  blóði  Blasii 
byskups,  ok  skaltu  gefa  Rollant  frænda  þíuum  sverðit,  þá  er  vel 
niðr  komit.  Karlamagnús  gerÖi  sem  engiQinu  bauð  honum ,  íékk 
Rollant  sverðit  ok  gyrði  hanu  raeÖ  ok  laust  á  háls  honum  ok  mæUi: 
Góði  systurson,  haf  nú  Dyrumdala  ok  njót  manna  bazt  í  þá  minning 
sem  guð  gaf  postuhim  sínum  paradísar  vist.  Um  morguninn  eptir 
fór  pátiun  til  Róms  at  sætta  þá  sem  úsáttir  váru.  En  Karlamagnús 
konungr  seudi  þá  RoUaut  ok  Oliver  til  Xobihsboi^ar  at  sitja  um  Ful 
konung,  ok  fékk  þeim  200  þúsunda  riddara.  |)eir  fóru  ok  sátu  um 
borgina,  þar  var  úfriðr  mikiU  milh  Spania  ok  kristinna  manna,  en 
Fulr  konungr  bjóst  við  20  vetra  vörn  í  borginni. 

46.  En  er  Karlamagnús  kouungr  var  komiuu  heim  til  Eiss, 
kómu  honum  orð  af  Saxlaudi,  at  Vitakind  konungr  hafði  tekit  Mui- 
ersborg  ok  brenda  aUa  ok  lekit  byskupinn  ok  meiddan.  En  Karla- 
maguúsi  kouuugi  þótti  þat  svá  iUa,  at  haun  varð  ahlri  svá  úglaðr 
síðan  múðir  haus  andaðist.  Haun  seudi  þegar  eptir  hði  ok  fór  til 
Saxlands.  Eu  er  hann  kom  til  Rínar,  þá  mátti  hann  eigi  yfirkomast, 
þWat  hon  var  eigi  œð,  ok  engi  var  brú  eða  farkostr  yfir.  Síðan  lét 
haun  mæla  hversu  breið  áin  var,  ok  bauð  herinum  at  gera  brú  yfir. 
^eim  Lungbörðum  ok  Pizaraniönuum  bauð  hann  at  telgja  steiuiun 
ok  fœra  til,  en  Burguuiarmenn  gerðu  tóhu.  eu  þeir  af  Bealver  hjuggu 
eiki  ok  fœrðu  til,  en  Ardenamenn  skyldu  gera  brúna,  en  alhr  aðrir 
veita  hð  at,  ok  höfðu  nú  sýslu  á  ok  váru  þar  3  vetr.  ok  var  ekki 
at  gert  nema  fengit  til.  J)á  mæUi  konungi-:  Mikils  er  einn  góðr 
maðr  verðr,  segir  hann,  ef  Rollant  hefði  hér  verit,  þá  væri  nú  ger 
brúin  ok  drepinn  Vitakind  konungr. 

47.  Síðan  lét  hanu  senda  eptir  þeim  báðum  fóstbrœðrum  Roh- 
ant  ok  Oliver  ok  hði  þeirra.  |)eir  fórti  þegar  ok  fundu  Karlamagnús 
konuug,  ok  varð  þar  fagnafundr.  ok  bað  þá  láta  gera  brúna.  Jieir 
fóru  þegar  til  ok  létu  telgja  grjótit  ok  fœra  í  ána,  ok  lögðu  hvern 
stein  á  aunan  ofan,  ok  létu  steypa  blýi  á  mihum  grjótsins  ok  höfðu 
þat  fyrii-  hmit,  ok  gerðu  járnrekendr  tvá  vega  brúarinnar  um  þveit 
ok   festu    endana    á    landi:    ok    fékk  Rollant    ok  Oliver  9:ert  á  einu 


42  KARLAMAGNUS    SAGA.  Cap.   48. 

misseri,  svá  aí  allr  herrinn  mátti  vel  yíir  fara.  Síðan  í'óni  J)eir  Rollant 
ok  Oliver  yfir,  ok  alt  liö  þeirra,  ok  létu  skera  díki  mikit,  at  Saxar 
skyldu  eigi  mega  með  her  yfir  komast  til  Karlamagnús  konungs,  ok 
létu  gera  herbergi  sín  umhverfis,  J)á  fór  Karlamagnús  yíir  brúna 
með  her  sinn  til  Tesklaraborgar.  En  Vitakind  konungr  var  J)ar  ok 
þorði  eigi  at  bíða  J)eirra  ok  fór  til  Triverisborgar  ok  sat  þar  um 
þrjá  vetr.  J)á  fór  Rollant  ok  Oliver  jarl  ok  Bovi  inn  skegglausi  til 
Vesklara  með  300  |júsunda  riddara,  ok  sendi  Rollant  Bofa  til  borg- 
arhliðsins  með  10  þúsundir'  riddara.  En  sá  maðr  er  yfir  var  skip- 
aðr  borgina  hét  Sævini,  liann  fór  í  mót  með  borgarlýÖinn.  En  er 
Rollant  sa  þat,  þá  hleypti  hann  til,  ok  féngu  unnit  borgina  en  tekit 
Savina  höndum.  Síðan  setti  Rollant  Bofa  eptir  í  borginni  til  geymshi 
með  20  þúsundum  riddara,  en  hann  sjálfr  ok  Ohver  fóru  aptr  til 
Trimonieborgar,  ok  fundu  þar  Karlamagnús  konung  ok  sögðu  honum, 
at  þeir  höfðu  unnit  Vesklamm,  ok  féngu  honum  Sæfina  í  vald.  En 
konungr  þakkaði  þeim  ok  bað  þá  fara  til  Trimonieborgar  ok  vinna 
hana  en  drepa  Vitakind  konung.  Rollant  varð  við  þat  glaðr  mjök, 
ok  blésu  (í)  lúðra  sína.  En  guð  gerði  mikla  jartegn  fyrir  sakir  Karla- 
magnús  konungs,  at  borgarveggrinn  féll  alh-  niðr.  En  Karlamagnú? 
fór  í  borgina  ok  alt  lið  hans,  ok  drápu  Vitakind  konung  ok  frelstu 
Saxland,  ok  fóru  síðan  til  Vesklara  ok  váru  þar  um  nóttina,  ok  setli 
Karlamaenús  konung-r  Bófa  hinn  skeaglausa  íil  varðveizhi  landsins 
eptir  ok  100  þúsunda  með  honum.  Karlamagnús  konungr  sendi 
Geirarð  heim  til  Numaiam  a(t)  búa  veizhi  í  móti  sér.  því  at  hann 
ætlaði  þar  at  vera  at  hAatasunnudegi,  en  hann  sjálfr  fór  fyrst  heim 
til  Eiss. 

48.  |)á  er  Karlamagnús  konungr  stóð  við  ghigg  einn  í  höUiíini 
ok  sá  út  á  Rín,  leit  hann  hvar  svanr  einn  kom  upp  í  vatninu  ok 
hafði  silkistreng  um  háls  sér,  ok  hékk  þar  á  bátr  einn.  En  á  bátinum 
var  riddari  einn  vel  vápnaðr  ok  hafði  rit  eitt  á  hálsi  sér.  En  er 
riddarinn  kom  at  landi,  þá  fór  svanrinn  út  aptr,  ok  sá  engi  maðr 
hann  síðan.  Namlun  gékk  á  mót  manninum  ok  tók  í  hönd  honum 
ok  leiddi  hann  fyrir  konung.  J)á  spurði  Karlamagnús  konungr  þenna 
mann  at  nafni.  En  hann  kunni  eigi  máh  ok  fékk  honum  ritit.  En 
ritit  sagði,  at  Geirarðr  svanr  var  kominn  at  þjóna  honum  til  lands 
ok  konu.  Namhm  tók  vápn  hans  ok  klæði  ok  hivði.  En  Karlamagnús 
konungr  gaf  honum  skikkju  góð'a  ok  gékk  síðan  til  borðs.  En  er  Roll- 
ant  sá  þenna  hinn  nýkomna  riddara,  þá  spurði  hann,  hvat  manna 
sá  væri.  Karlamagnús  konungr  svarar,  at  þann  riddara  hafði  guð 
sent  honum.    Rollant  spurði,  hvat  hann  hét.     Karlamagnús  sagði,  at 

')  þúsunda  A. 


Cap.    49.   50.  KARLAMAGIÍUS  SAGA.  43 

hann  hét  Geirarðr  svanr.  Rollant  svarar:  Víst  er  sá  niaðr  höfðing- 
ligr.  Konungr  bað  |jjóna  honum  vel.  Geirarðr  var  vitr  maðr  ok 
Jyjónaði  vel  Karlamaguúsi  konungi,  ok  þótti  hverjum  manni  hann 
góðr,  ok  nam  skjótt  mál  ok  var  góðr  riddari  ok  vænn  maðr.  Karl- 
amagniis  konnngr  var  honum  ráðhollr  ok  gipti  honum  Adaliz  systur 
sfna  ok  gerði  hann  hertuga  yfir  Ardena. 

49.  Litlu  síðar  sendi  Karlamagnús  konungr  orð  Videlun  her- 
tuga  af  Bealfer  ok  bað  hann  koma  á  sinn  fund  til  Eiss.  En  er  hann 
kom,  tók  Karlamagnús  við  honum  með  fagnaði  ok  kallaði  hann  á 
málstefnu  ok  RoUant  frænda  sinn,  ok  Oliver  ok  Geirarð  svan,  Herfa 
hertuga  af  Kolne  ok  Freri  erkibyskup,  Turpin  erkibyskup  ok  bysk- 
up  af  Trivers.  Eim  af  Gahza  ok  Hatun  jarl.  konunginu  af  Peitrs, 
heriugann  af  Paris ,  jarlinn  af  Flæmingjalandi.  J)á  mælti  Karla- 
magnús  konungr:  Góðir  Wnir,  segir  hann,  ek  em  nú  með  guðs  misk- 
unn  konungr  í  Franz  ok  keisari  í  Rómaborg :  nú  með  yðru  ráði  ^tI 
ek  kvángast  ok  fá  dóttur  Videluns  hertuga  af  Bealver  Adeini  s^stur 
líamluns.  En  þeir  svöruðu  allir,  at  þeim  þótti  því  vel  ráðit.  Síðan 
gerði  Karlamagnús  konungr  til  henuar  bruJlaup*  ok  festi  hana.  Erki- 
byskupar  þrír  vígðu  þau  saman.  En  er  þau  höfðu  verit  á  samt  tvá 
vetr,  þá  áttu  þau  son  saman,  er  kallaðr  var  Löðver.  En  er  sveinn- 
inn  var  fœddr,  .þá  hét  Karlamagnús  Jórsalafck  at  sœkja  gruf  dróttins 
A'árs  ok  biðja  sér  miskunnar  ok  syudalausnar.  Hann  bjóst  ok  réð 
til  ferðar  með  sér  Videlun  hertuga  mág  sinn.  Hatun  ok  Namlun, 
Turpin  erkibyskup  ok  Geirarð  af  Numaia,  Giliam  kapalín  sinn  ók 
þjóna  sína  ok  300  riddara,  ok  bauð  Bova  inum  skegglausa  ok 
Geirarði  svan  at  varðveita  Saxlandi,  en  Oliver  konungsríkit  í  Vall- 
andi,  en  Rollant  í  Rómaborg*  keisaraveldit. 

50.  Síðan  fór  Karlamagnús  konungr  lit  til  Jórsala  ok  aptr  um 
Miklagarð.  TArkir  ok  heiðit  fólk  börðust  við  Grikkja  konuug  í 
þenna  tíma  til  gersima  hans.  En  er  Grikkja  konungr  sá  Karlamagnús 
konung.  þá  varð  hann  feginn  ok  bauð  þeim  öllum  til  sín,  ok  bað 
Karlamagnús  konung  veita  sér  hð  at  berjast  móti  heiðnum  K'ð.  En 
Karlamagniis  sagðist  eigi  fyrri  heim  koma  en  þar  væri  siðat  ok  friðr 
góðr.  Keisarinn  girzki  kunni  houum  fy rir  þat  mikla  þökk,  en  heið- 
ingjum  þóíti  þat  enskis  vert,  ok  bjuggust  mót  þeim  djarfliga  ok 
börðust,  ok  féll  mestr  hlutr  af  heiðnum  Ivð.  Karlamaenús  konungr 
ok  Namlun  ok  hð  þeirra  tóku  höfðingja  alla  heiðinua  manna  ok 
fœrðu  Grikkja  konungi.  Hér  fór  Karlamagnús  konungr  mikinn  sk^ða 
af  manna  tjóni;  þar  féll  Videlun  herlugi  mágr  Karlamagniis  konungs 
ok  50  riddara  með  honum  ok  þrír  aðrir  ríkir  menn.    Miran  hét  inn 

')  braullaup  A.     ^)  ok  tilf.  Á. 


44 


KARLAMAGNUS    SAGA.  Cap.    51. 


heiðni  konungr,  liaiin  vann  Griklxja  konungi  eiða,  eptir  því  sem 
Karlamagnús  kouungr  skildi  fyrir;  Iiann  skyldi  fá  lionum  á  hverjuni  12 
mánuðuni  íimtán  hundruð  marka  gulls  ok  10  miila  ok  7  úlfalda,  Síðan 
tók  Karlamagnús  levfi  til  heimferðar,  en  Grikkja  konungr  bauð  at  gefa 
honum  Mikhxgarð  ok  gerast  hans  undirmaðr.  Karlamagnús  konungr 
svaraði:  Guð  bjóði  mér  þat  cigi  at  gera,  þar  seni  þú  ert  keisari  ok 
höfðingi  alh-ar'  kristni;  vil  ek  biðja  yb\'  he.ldr,  at  þér  gefit  mér 
helga  dóma  nökkura  at  hafa  með  mér  heim  í  Valland,  En  keisar- 
inn  kvezt  þat  gjarna  xMn.  Hann  gaf  honum  af  sveitadúk  dróttins 
várs,  er  liann  þerði  sér  með  er  haun  hafði  talt  fyrir  fólki,  ok  hosu 
hans,  af  krossinum  helga,  ok  oddinn  af  spjótinu  er  lagt  var  í  síðu 
honum,  ok  spjót  hins  helga  Merkurii.  Karlamagnús  konungr  laut  til 
jarðar  niðr,  svá  at  hendrnar  tóku  gólíit,  ok  tók  síðan  leyfi  ok  fór 
feginn  heim  aptr  lofandi  guð,  En  Grikkja  konungr  fylgði  honum  á 
leiðina  til  borgar  þeirrar  er  armleggr  ins  helga  Gregorii  er  í,  ok  kyst- 
ust  ok  skildust  síðan,  ok  fór  Karlamagnús  apír  til  Franz,  ok  kómu 
til  Triverisborgar  ok  fóru  þaðan  til  Eiss,  ok  létu  þar  eptir  hosuna, 
en  dúkinn  í  Komparins,  krossinn  helga  í  Orhens;  spótit  ok  spjóts- 
oddinn  hafði  hann  með  sér  ok  lét  koma  undir  hjaltit  efra  á  sverði 
sínu,  fyrir  því  kallaði  hann  þat  Giovise  því  at  hann  hafði  gefit  honum, 
því  kaJIa  allir  riddarar,  er  þeir  eggjast  á,  mungeoy, 

51,  Nökkurri  stundu  síðar  en  Karlamagnús  konungr  var  heini 
kominn,  lá  hann  í  hvílu  sinni  um  nótt  heinia  í  Eiss,  (þá)  kom  Gabriel 
engill  til  hans  ok  bað  hann  bj(jða  út  liði  um  alt  land  sitt  at  stefna 
í  Spanialand,  En  Karlamagnús  konungr  gerði  sem  guð  bauð  honum-, 
hann  sendi  boð  um  alt  landit,  ok  lét  svá  við  búast  sem  þeir  skyldi 
í  braut  vera  æ  ok  æ  ok  hafa  með  sér  konur  ok  börn.  Valirnir 
kómu  til  Karlamagnús  konungs  ok  báðu,  at  konur  þeirra  ok  dætr 
skyldu  heima  vera,  at  eigi  hefði  menn  at  háðungu'^  dœtr  þeirra  í 
herinum,  En  Karlamagnús  konungr  sór  við  skegg  sitt  hvíta,  at  aldri 
lægi  svá  ríkr  maðr  með  úríks  manns  dóttur,  at  hann  skyldi  eigi 
eiga  hana;  en  ef  sá  újafnaðr  er  á,  at  hann  metr  sik  eigi  verðan  at 
fá  hennar,  þá  skal  ek  dœma  yfir  með  þeim.  Síðan  gaf  hann  þeim 
tveggja  vetra  frest  at  búast  við.  A  þriðja  ári  váru  þeir  búnir  10 
hundruð  þúsunda  riddara,  ok  bað  þá  Karlamagnús  konungr  sína  menn 
hafa  marga  vagna  hlaðna  af  hnotum  ok  af  kornum  at  sá  í  Spania. 
ok  sagði  þat  upp  skyldu  vaxit  áðr  þeir  liyrti  aptr,  ef  þeir  féngi  eigi 
kristnat  landit.  J)á  fór  Karlamagniis  á  ferð  með  sitt  lið  ok  kom  til 
ár  þeirrar  er  Gerund  heitir,  ok  fundu  þar  hvárki  vað  né  annan 
farkost,  ok  vissu  eigi  hversu  þeir  skyldu  yfir  komast.  J)á  féll  Karla- 

')  allarar  A.     '')  \vk(S\m^\  A. 


Cap.    52,    53.  KARLAMAGÍÍDS   SAGA. 


45 


h 


magnús  konungr  til  bœnar  ok  bað,  at  guð  skyldi  greiða  för  þeirra 
yfir  ána,  ef  hann  vildi  för  þeirra  í  Jspaniam.  En  guð  gerði  þá  jar- 
teign  fyrir  Karlamagnús  konung.  at  liind  ein  hvít  óð  yfir  þvera  ána, 
en  þeir  riðu  þar  eptir,  |)á  sendi  Karlamagnús  konungr  þá  Rollant 
ok  Oliver  fram  fyrir  ok  alla  hinu  beztu  drengi  með  þeim  at  sitja 
um  Nobilis. 

52.  En  er  þeir  kómu  þar.  þá  hafði  Fulr  konungr  skipat  mikit 
Hð  atmóti  þeim.  þá  mælti  JRollant  ^-ið  OHver:  Vilt  þú  heyra  heimsku, 
félagi,  segir  hann.  Ohver  svarar :  Ek  hefi  œrna  heyrða,  eða  hvat 
er  þat?  Rollant  svai'ar :  Karlamagnús  frændi  minn,  sagði  hann,  bað 
oss  eigi  drepa  Ful  konung,  er  enu  er  útekinn.  OHver  svarar :  Undrum 
verði  sá,  segir  hann,  er  hann  hirðir.  ef  ná  má  honum.  Síðan  vápn- 
uðust  þeir  alHr  ok  skipuðu  Hði  sínu  í  þrjár  fylkingar,  100  þúsunda  í 
hverja.  RoHant  ok  Oliver  váru  í  Ijórða  stað.  Fulr  konungr  var  me.ð 
7  þúsundir  riddara,  ok  aUir  vel  vápnaðir  ok  skipaðir  í  7  fylkingar, 
RoHant  ok  OHver  hjuggu  hesta  sína  sporum  ok  hlevptu  fyrstir  fram 
or  fylkingunni  á  mót  Ful  konungi.  En  Fuh-  konungr  laust*  í  skjöld 
OHvers  spóti  síuu,  svá  at  fast  var.  En  Rollant  hefndi  hans  vel  ok 
lagði  í  miðjan  skjöld  konungs  spjótinu  í  gegnum  skjöldinn  ok  í  síðu 
houum  ok  bar  hann  af  hestinum.  I  því  biH  hjó  OHver  til  Ful  kon- 
uuga  með  sverði  sínu  í  hnakkann  í  gegnum  hjálminn  ok  höfuðit, 
svá  í  hökunni  nam  staðar.  Síðan  kom  til  alt  Hð  þeirra,  ok  var  drep- 
inn  mikill  hluti  af  heiðnum  lýð,  ok  jafnvel  þá  sem  í  borginni  váru, 
ok  tóku  borgina  ok  gœttu  til  handa  Karlamagnúsi  konungi.  Síðan 
fóru  þeir  Rollant  ok  Oliver  ok  alt  lið  þeirra  ok  þógu  ok  þerðu  allan 
vígvölliun,  at  Karlamagnús  konungr  skyldi  eigi  sjá  blóðit  er  hann 
kœmi.  J)á  kom  hann  at  borginni  tekinni  ok  spurði  hvar  Fuh-  kon- 
ungr  var.  RoIIant  sagði,  at  hanu  var  drepinn.  Konungr  varð  reiðr 
ok  laust  glófa  sínum  á  nasar  honum,  svá  at  blœddi,  þvíat  hann 
haföi  boöit  þeim  at  fœra  sér  haun  lifanda. 

53.  Aunan  dag  eptir  fóru  þeir  til  Mongardigborgar  ok  sátu 
um  hana.  En  er  konungrinn  af  Kordrs  he^rði,  at  Fulr  konungr  var 
drepinn  en  borgin  ísobilis  unnin,  ok  keisarinn  af  Rómaborg  fór  at 
þeim  með  her  ok  sat  um  Mongardig,  ok  skipuðust  \i6  ok  fór  mót 
þeim  með  her  miklum.  En  er  Karlamagnús  konungr  frá  þat,  þá 
bað  hanu  lýðiun  höggva  sundr  spjótsköptin  ok  setja  niðr  í  jörðina 
alla  hlutina.  |)á  (gerði)  guð  þá  jartegn,  at  þar  uxu  af  kvistir  ok 
lauf,  ok  varð  þat  at  skógi  sem  áðr  var  völlr.  Síðan  vápuuðust 
þeir  þar  ok  riðu  at  móti  þeim  ok  drápu  mikinn  Ijölda  af  heiðing- 
jum.  En  konungr  flýði  til  borgar  sinnar  Kordu,  en  Karlamagnús 
fór  til  Mongardig  ok  tók  borgina.    Síðan  fór  hann  til  Kordu  ok  braut 

')  hlaust  Á. 


46  KARLAMAGNUS    SAGA.  Cap.    54-56. 

borgina  ok  vann  hana  ok  drap  konunginu.  J)aðan  íór  hann  til  borgar 
einnar  á  miðju  Spaniflandi,  hon  heitir  Saraguz.  Konungr  sá  er  nefndr 
Marsihus  er  f'yrir  réð  borgiuni ;  hann  sendi  menn  á  fund  Karlamagnús 
keisara,  ok  sagðist  vildu  ganga  undir  lu-istni  ok  honum  til  handa, 
ef  hann  vill  mik  láta  halda  ríki  mínu.  Karlamagnús  konungr  varð 
feginn  ok  Jjakkaði  guði,  ok  spurði  hvern  hann  skyldi  senda  at  reyna 
vilja  hans.  RoUant  bauzt  til  fararinnar.  Konungr  vildi  þat  eigi  ok 
sendi  Basin  ok  BasiUum  bróður  hans  þessa  e^^rendis.  En  er  þeir 
kómu  á  fund  Marsihi  konungs,  sögðu  þeir  honum  orð  Karlamagnús 
konungs ,  at  hann  skyldi  hafa  land  sitt ,  ef  hann  vildi  kristnast. 
Marsihus  konungr  varð  við  þetta  mjök  reiðr,  ok  lét  taka  þá  báða 
brœðr  ok  drepa.  En  Karlamagnús  konungr  kuuni  því  verki  st(')rilla. 
54.  J)á  kom  maðr  einn  ok  sagði  Karlamagnúsi  konungi  andlát 
Miluns  liertuga  af  Anglers.  En  konungi  þótti  þat  mikill  skaði,  ok 
spurði  hvcrjum  hann  skyldi  gipta  Gelem  systur  sína.  En  Namlun 
réð  hoiium  at  gii)ta  hana  Guenelun,  því  at  áðr  hafði  hann  litlu  niist 
konu  sinnar.  Síðan  íekk  hann  Gelem,  ok  gaf  Karlamagnús  konungr 
honum  jarldóm  1  Korbuillo.  jþví  næst  áttu  þau  son  saman,  er  hét 
Baldvini.  Guenelun  unni  Rollant  sem  sjmi  sínum,  en  Rollant  unui 
Guenelun  sem  feðr  sínum,  ok  sórust  í  brœðralag.  En  síðau  fundu 
lærðir  menn  frændsemi  milli  þeirra  Gueneluns  ok  Gelem  at  íjórða 
manni  hvártveggja,  ok  váru  síðan  skild,  ok  gipti  Karlamagnús  hana 
þá  Eírarði^  hertuga,  ok  áttu  þau  tvá  sonu  Aðalrað  ok  Efrarð.  En 
Guenelun  fékk  systur  Efrarðs  hertuga. 

.55.  J)essu  næst  kómu  sendimenn  til  Karlamctgnús  konungs  af 
A''allandi,  ok  sögðu  þaðan  mikil  rán  ok  þj.ófiiað.-  En  Karlamagnús 
konungr  sendi  heim  Rollant  at  siða  landit.  |)at  hafði  verit  fyrr  þá 
er  Karlamagnús  konungr  hafði  unnit  Trimoniaborg  ok  drepit  Vitakind 
konung,  þá  sendi  hann  rit  til  Danmerkr  á  fund  Jofre^^s  konungs,  at 
hann  héldi  af  honum  Danmörk,  ok  skyldi  hann  senda  honum  í  gísling 
Oddgeir  son  sinn  ok  Erber  byrla  sinn ;  ef  hann  vill  þat  eigi,  þá  verðr 
hann  þola  her.  J)á  er  Jofrey  heyrði  þetta,  treystist  hann  eigi  at 
móti  mæla,  ok  sendi  þá  til  Eiss  ok  bað  Karlamagnús  ok  dróttningu, 
at  þau  skyldu  vera  vel  til  þeirra,  ok  þau  játuðu  því  blíðhga. 

56.  J)á  er  Rollant  fór  heim  íil  Eiss,  bað  Karlamagnús  kouuugr 
hann  bera  kveðju  sína  dróttningu  ok  Löðvi  syni  sínum,  ok  vil  ek, 
at  þú  fœrir  mér  Oddgeir  danska'ok  sverð  mín  Kurt  ok  Almaciam, 
ok  friða  vel  landit.  Guenelun  bað  Rollant  koma  til  heimihs  síns  í 
Kastalandum  ok  bera  kveðju  hans  Gehndz  konu  hans.  Rollant  tók 
leyfi  ok  fór  til  Eiss  ok  friðaði  landit,  ok  bar  dróttningu  kveðju 
Karlamagnús  konungs,  ok  bað  fá  sér   Oddgeir  danska  ok  sverðin  at 

')  Efreói  Á. 


Lap.   Ö7.  KARLAXAGKDS   SAGA. 


47 


fœm  konungi.  Síðau  tók  Rollant  lejfi pk  fór  til  Kastalandum.  Honum 
var  þar  vel  fagnat,  ok  friöaði  |)ar  sem  houum  var  boðit,  ok  bar 
frúinni  kveðju  Gueneluus.  ^á  er  þau  öátu  bæði  sauian  ok  drukku 
Rollant  ok  Geluviz,  þá  sagði  hon  honum,  at  Guenelun  hafði  boðit 
henni,  at  hon  skyldi  honum  vel  fagna :  Xú  \-il  ek  senda  til  þín  í 
nótt  eina  mey  væna.  er  ek  á,  ok  dýrligrar  ættar:  ok  niun  hon  eigi 
fyrr  koma  en  sofuat  er  ah  iiðit,  ok  skaltu  eiga  kost  at  leika  við 
hana  slíkt  sem  þú  vilt.  Rollant  svaraði:  J)ess  bið  ek  þik  eigi,  því 
at  ek  liefi  svarit  Adeini  ^ysíur  Ohvers,  at  ek  skal  enga  konu  eiga 
nema  hana,  ok  ef  guð  vill,  at  ek  koma  heill  or  Spania,  þá  skal  ek 
fá  heuuar.  En  bon  kvezt  at  vísu  mundu  senda  honum  hana.  Hann 
bað  hana  gei-a  sem  henni  sýndist.  Eptir  þat  géngu  menn  at  sofa. 
En  Rollaut  var  mœddr  ok  sofnaði  þegar.  J)á  er  alJir  menn  váru 
sofuaðir,  þá  stóð  upp  Geluviss  ok  tók  möttul  sinn  ok  gékk  til  hvílu, 
þar  seni  Rollant  svaf  í,  ok  þreifaði  um  fœtr  honura  alt  upp  til  knjá, 
en  hanu  hrœrðist  hvergi  við.  Síðan  fór  hon  í  h^'íluna  ok  lagðist 
sem  hon  var  löng  í  hjá  honuni,  ok  tók  at  klappa  honum  ok  kyssa 
hann.  Haun  snerist  til  hennar  ok  áttí  lag  við  hana  tysvar.  Hon 
talaði  við  hanu  ok  kvezt  mikit  uuna  houuni,  ok  skal  ek  gera  aít  þat 
sem  þú  vill.  Houum  þótti  þat  iUa.  er  hann  hafði  svarit  Adeiui.  ok 
þakkaði  henni  sinn  góðvilja.  Síðan  spurÖi  hann  hana,  hvat  hon  hét. 
Hou  sagði.  at  þar  var  Geluviz  kona  Guineluus,  ok  mátt  þú  hafa  af 
mér  þat  alt  er  þú  vill.  Hann  stóð  upp  ok  iðraðist,  er  hann  hafði 
svikit  félaga  sinn,  ok  bað  hana  fara  í  brott.  Hann.stóð  upp  snemma 
um  morguninn  ok  fór  í  brott  ok  tók  eigi  leyfi,  ok  fór  til  Orhens 
ok  þaöau  í  Spanialaud,  ok  kom  til  Xamluus,  ok  sagði  honum  öll 
tíðendi,  ok  svá  þat  er  konan  hafði  svikit  hanu.  Namlun  bað  hann 
leyna  vel  ok  ganga  til  skripta,  ok  sagöist  hanu  skyldu  fasta  með 
honum.  Rollant  kvezt  skyldu  segja  honum  sjálfr,  því  at  ek  hét  at 
segja  honum  öU  misverk,  þau  er  ger  "\'æri  at  heimili  hans,  ok  er 
eugi  jafumikil  sem  þessi  er  ek  ger(ð)a.  Namlun  þótti  þat  illa.  Síðan 
sagði  Rollaut  Guinelun  einuni  samau  allan  atburð.  Guinelun  bað 
hann  leyna  vel  ok  sagðist  ekki  mundu  honuui  fyrir  þetta  reiðr  vera, 
þar  sem  hon  olU  sjálf.  J)aðau  af  gerðist  hugr  hans  illr  til  RoUants, 
ok  þóttist  aldri  mundu  verða  glaðr.  nieðau  haun  Hfði,  fvrir  þá  sví- 
virðing  er  hanu  hafði  honum  gerva. 

57.  Epíir  þat  géugu  þeir  líamlun  ok  Guenelun  til  Karlamagnús 
kouungs  ok  sögðu  honum  at  RoUant  ok  Oddgeirr  váru  komnir.  Karl- 
auiaguús  bað  ganga  eptir  þeim,  ok  svá  var  gert.  Eu  er  þeir  kómu 
fyrir  konung,  kvaddu  þeir  hann.  Síðan  spurði  hann  þá  tíðenda. 
þeir  sögðu  alt  kyrt,  Rollaut  sagðist  sýst  hafa  þat  sem  honum  var 
boðit.     Konungr  þakkaði   honum   þat.     En  er  Karlamagnús  koáun«n- 


48  KARLAMAGNUS  SAGA.  Cap.    ð8,    59. 

sat  undir  matborði,  ok  Rollant  á  aðra  hönd  honum  en  Guinelun  á 
aðra  hönd  honum ,  |)á  spurði  Karlamagnús  ef  hann  skyldi  dubba 
Oddgeir  til  riddara.  líollnnl  kvað  þat  vel  faUit,  |)víat  hann  er  bæði 
mikill  ok  sterkr.  ]þá  svarar  Guenelun  ok  bað  hann  heldr  uppi  hanga. 
Kouungi  þótti  Jjetta  kynligt,  ok  spurði  hverja  sök  at  hann  hefði  til 
þess.  Guenelun  sagði  hann  unna  dróttningu.  Konungr  varð  við  þat 
úglaðr.  En  er  konungr  var  mettr,  |m  kallaði  hann  Namlun  á  eintal 
ok  sagði  honum  hvat  Guenelun  hafði  mælt.  ^á  svaraði  Namlun : 
J)ii  skalt  iþví  eigi  trúa,  ek  veit  annat  sannara.  Konungr  spurði,  hvat 
þat  væri.  Namlun  bað  hann  leyna.  Konungr  kvað  engan  vita  skyldu. 
NamUui  mælti :  Spyr  at  liollant,  hversu  kona  Gueneluns  herbyrgði 
hann.  Karlamagnús  spurði  Rollant,  en  'hann  sagði  lionum  hit  sann- 
asta.  Konungr  svaraði?  Menn  veit,  segir  hann,  Guenelun  hatar  Eoll- 
ant.  Namlun  mælti :  Trú  honum  eigi  ok  dubba  danska  mann  til 
riddara.     Konungr  kvað  SA^á  vera  skyldu. 

58.  Eptir  þat  baö  konungr  fá  sér  brynju  ok  hjálm  ok  tók 
sverð  sitt  Kurt  ok  gyrði  Oddgeir  með  ok  hengdi  skjöld  á  háls  hon- 
um,  Síðan  bað  hann  fá  sér  hest  nökkurn ;  honum  var  fœrðr  heslr 
grár  at  lit,  er  hann  hafði  fengit  í  Spania.  En  er  konungr  sá  þenna 
hest,  þá  mælti  hann :  ]þenna  hest  skal  ek  hafa  sjálfr,  ok  skal  hann 
heita  Tengardus.  J)á  var  fram  leiddr  rauðr  hestr  mikiU,  er  átt  hafði 
Fulr  konungr,  ok  gaf  hann  RoIIant.  Jnn  þriði  hestr  var  fram  leiddr 
brúnn  at  lit,  mikill  ok  fríðr  brokkari,^  þann  gaf  hann  Oddgeiri  ok 
laust  hann  hálsslög,^  ok  fékk  hann  síðan  riddaraklæöi.^  Turpin  erk- 
ibyskup  bað  Karlamagnús  konuug  fá  sér  vápn  at  berjast  mót  heið- 
num  lýÖ.  Hann  kvezt  þat  gjarna  vildu.  Síðan  fœrði  konungr  hann 
í  brynju  ok  setti  hjálm  á  höfuÖ  honum  ok  gyrði  hann  með  Alma- 
ciam  sverði  sínu.  Síðan  var  leiddr  til  hans  hestr  svartr,  er  átt  hafði 
konungr  af  Kords.  Turpitj  erkibyskup  Ijóp  þá  á  bak  hestinum.  En 
RoIIant  fékk  honum  spjótit.  Síðan  reið  hann  fyrir  Karlamagnús  kon- 
ung  með  vápn  sín  ok  kvaddi  konung  ok  laut  honum.  En  allir  Val- 
irnir  œptu  senn  ok  mæltu :  Almáttigan  klerk  eigum  vér  oss.  J)á 
spurði  Rollant  Karlamagniis  konung,  ef  hann  vildi  lofa  honum  at 
dubba  til  riddara  Teorfam  bróður  Geofrey  af  Mundegio.  Karlamagnús 
konungr  svarar:  Góði  systurson,  ger  seni  þér  líkar  bezt.  Síðan  gaf 
RoIIant  Teorfu  hest  sinn  Kastalein,  sá  var  beztr  í  öllu  Vallandi, 
með  þvílíkum  hætti  gaf  hann  honum  riddaraklæði,  ok  dubbaði  hann 
með  honum  aðra  riddara  19  ok  alla  tiginborna. 

59.  Einn  tíma  þá  er  Karlamagnús  konuugr  sat  í  höll  sinni  ok 
eignarmenn  hans  með  honnm ,  talaði  hann  til  þcirra :  Með  guðs 
miskunn  ok  yðrum  vilja  þá  vil  ek  velja  mér  12  liðs  höfðingja   fyrir 

')  brocklafer  A.     ')  halsslaag-u  A.     ^)  R'  A. 


Cap.   39.  KABLAKAGlítrS  SA6A.  49 

her  mínum  dk  (til)  framgöngu  öruggrar  móti  heiðingjum.  En  allir  svör- 
uðu  ok  báðu  hann  fjrir  sjá.  |)á  mælti  konungr :  J)ar  vil  ek  fvrst 
telja  Rollant  frænda  minn,  annan  Oliver,  J)riðja  Turpin  erkibyskup, 
Qórða  Geres,  íimta  Gerin,  sétti  Bæringr,  sjaundi  Hatun,  átti  Samson, 
níundi  Engeler,  tíundi  Jvun,  elleöi  Jfori^,  tólfti  Valter,  J)essa 
höfðingja  set  ek  til  stjórnar  nióti  heiðnum  Ivð  í  J)á  minning  sem 
guð  skipaði  12  postulum  sínum  at  predika  guðs  eyrendi  um  allan 
heim  ^  ok  svá  vil  ek ,  at  hverr  yðvarr  styrki  annan  ok  stvði  í 
hvetiguái  M6sy^*. '  serfí  þér  séð  holdligir  brítðr.  En  þeif  jafWOií  því 
blíðlisa.     Lvkct  hér  nú  inn  fyrsti    Wutr  sösu  Karlamaarnús  konungs. 


mXR  PARTR  RARLAMAGKUS  SÖGU  AF  FRU  OLÍF  OR 
LANDRES  m\  HK\NAR. 


'aga  þessi*  er  hér  byrjast  er  eigi  af  lokleysii  þeirri,  er 
menn  göra  sér  til  gamans ,  heldr  er  hon'*  sögö  með 
sannendum,  sem  síðar^  nian  birtast.  [Fann  þessa  sögu 
herra  Bjarni  ErHngsson  or  Bjarkey^  ritaða  ok  sagða  í  ensku 
máh  í  Skotlandi,  þá  er  hann  sat  þar  um  vetrinn  eptir  fráfall 
Alexandri  konungs.  En  konungdóminn  eptir  hann  tók  Margrét 
dóttir  virðuhgs  herra  Eireks  konungs  í  Noregi,  sonar  Magnús 
konungs,  en  nefnd  Margrét  var  dótturdóttir  Alexandri.  Var 
fyrir  því  herraBjarni  vestr  sendr  at  tryggva  ok  staðfesta  ríkit  undir 
jungfrúna.  En  at  mönnum  [sé  því  Ijósari  ok  megi  |)ví  meiri  nytsemi 
af  hafa  ok  skemtan,^  þá  lét  herra  Bjarni  [han(a)  snara^  or  ensku  máli 
í  norrœnu.  Megu  menn  ok  hér  í  fmna,  hversu  mikit  skilja'  má  at 
vera  dyggr  ok  staðfastr  til  guðs,  eðr  hverja  amban  sá  tekr  er  reynist 
[í  svikum^  í  ölhmi  greinum,  eðr  hversu  |rat  endist  út  þóat  um  stund 
[)ohst  með  djöfuligri  áeggjan.  Er^  þessi  saga  gör  einkanhga  af  þeirri 
hœverskustu  frú,  er  staðföstust  hefir  verit  í  þann  tíma,  ok  af  þeim 
versta  níðingi,  er  til  hcfir  verit  ok  hennar  freistaöi  mikiliga,  þóat  í 
marga  atburði  greinist  síðar.  "* 

1.  [Saga  þessi  byrjast  af  einum  ágætum  konungi  ok  ríkum, 
er  Hugon  er  uefndr''^  ok  |)ó  öðru  nafni  kallaðr  hertogi  af  þeim  dal 
er  Munon  hét.  ^essum  konungi  þjónaðu  niargir  ríldr  menn,  jarlar, 
barúnar  ok  riddarar  ok  aðrir  mikils  háttar  menn.  Jiessi  konungr 
Hugon  var  vel  kristinn  ok  flestir  hans  menn.      Sá   var   einn   riddari 

')  [þessi  þáttr  b.;  denne  Fortœlling  findes  kun  i  Haandskrifterne  B  og  b. 
')  sagan  b.  *)  síðan  b.  *)  [því  at  lierra  Bjanii  Erlingsson  or  Bjarkey 
fann  hana  b.  *)  [mætti  því  Ijósara  veróa  ok  meiri  nytsemd  hafa  til 
skemtanar  b.  ")  [setja  h'ana  b.  '')  saal.  b.;  skoli  B.  *)  [svikari  b. 
'•')  Var  6.      '")  siðan  b.     ")  [Einn  ágætr  konungr  er  nefndr  Hugon  K. 


tap.    2.  AF  FRU  OLU  OK  LANDEES.  51 

með  konunginum,  er  jVIilon  er  nefndr  ok  bókin  segir  at  guðs  bann- 
setning  hafi  fengit  af  prestum  ok  persónum  [ok  öllum  þeim*  er 
krúniir  bera.  J)essi  konungr  hafði  fullsælu,  utan  þat  at  hann  var 
eigi  kvángaðr  ok-  engan  eríingja  sér  getit.  I  þenna^  tíma  réð 
fyrir  Fi^kklapdi  virðuligr  herra  Pippin  konungr,  hann  áttí  dóttur 
þá  er  Ohf  hét;  hon  var  skrýdd  ok  prýdd  mörguni  góðum  lutuœ 
einkanliga  trvggleik  ok  þolinmœði  [í  þeim  raunum^  er  hennar  h'k- 
ami  þoldi,  sem  síðar  meir  man  birtast  í  sögunni.  Olif  var  með 
mikilU  tign  upp  fœdd,  svá  sem  til  heyrði.  J)essi  ríki  konungr 
Hugon  er  vér  byrjaöiim  söguna  af  spurði  íil  þessarrar  jungfrúr* 
hinuar  ágætu  Olif;  því  gerir  hann  sendiboða  til  Pippins  konungs 
þess  erendis  at  biðja  sér  til  handa  jungfrúinnar^  Ohf.  Ok  er  þeir 
fram  koma  íS  rir  Pippin  konimg,  birta  þeir  honum  sín  erendi,  hverjum 
hann  tekr  sœmihga  ok  birtir  sendiboðum,  at  hann  vill  at  Hugou 
konuugr  komi  sjáKr.  Fara  sendiboðar  aptr  ok  birta"  þetta  konungi. 
En  haun  býr  þegar  sína  ferð  meðr  sœmihgu  föruneyti  ok  ríðr  ríku- 
Uga  til  Pippins  konungs,  ok  er  honum  þar  fagnat  meðr  allri  tisn 
ok  virðing.  Ferr  Hugou  konungr  eigi  fyrr  þaðan®  en  hann  heíir 
festa  jungfrú  Ohf  dóttur  Pippins  konungs.  Síðan  ríðr  hertoginn  ok 
býst  við  sínu  brúðkaupi  ok  sparir  þar  til  enga  luti,  þá  sem  haus 
sœn>d  var  þá  meiri  en  áðr.  Býðr  hann  nú  til  þessarrar  veizhi  múíf 
ok  margmenni  um  alt  sitt  ríki  svá  vítt  sem  þat  var.^  ok  koma  þeir 
menn  alhr  sem  boðnir  váru  í  nefndan  tíma. 

2.  Pippin  konungr  af  Frakklandi  ok  hans  ríkismenn'"  koma 
at  ákveðinui  stuudu  á  hertogans  garð,  er  þar  í  ferð  jungfrúin  Ohf. 
Ríðr  nú  hertoginn  út  í  móti  þeim  með"  sínum  ^iJdarmönnum.  heilsar 
hanu  Pippin  konungi  harðla  heiðarhga*'^  ok  þeirri  ágætu  junfffrú 
Olif.  [er  þar  var  þá  komin. '*  Glöddust  alhr  g«')ðir  menn,  er  henuar 
andJit'*  sá  með  bhðu  yhrhti,  heUsaði  hon  ölhim  fagrhga  ok  bh'ðhíia 
meðr  kurteishgum  orðum^  ok  því  lögðu  alhr'*  menn  guðs  blezan 
á  hana.  Meðr  Pippiu  konungi  váru  ok  í  fylgð'*  margir  aðrir  sóðir 
menn,  margir  erkibyskupar  ok  ljv')ðbyskupar.  ^'  jarlar  ok  barúnar. 
Var  þetta  hoffólk  alt  saman  heiðarhga^*  höndlat  ok  sœmihga  sett,  ok 
var  nú  þetta  hit  bezta  bruðkaup  fyrir  aUra  luta  sakir.  Enei  maðr 
var  þar  svívirÖr  eðr  skeniðr,  heldr  váru  þar  aUir  sœmdir  í'^  stórum 
gjöfum.  Margr  leikari  var  þar  k.oimnn,  ok  þar  mátti  sjá  mörs 
klœði  gefin,  ok  margr  dýrr  réttr  kom  þar  inn ,  trönur  ok  elptr  ok 
þáfuglar  ok  margar  fagrar  vilUbráðir  aðrar,  fylgjandi  sœmiligr  drvkkr, 

')  [þeim  öllura  b.  ')  hafði  tilf.  b.  »)  þaun  6.  ^)  {tilf.  b.  ^)  jnnefrú  b. 
*)  juQgfrúr  b.  ')  segja  b.  »)  brott  6;  »)  er  6.  "»)  menn  b.  ")  öllum 
tilf.b.  '-)  beiðrliga  ^  '=•)  [mjr/.  6.  ")  íaöL  fr,?:  álk  *.  '*)  góðir  lí//'.  6. 
'*)  ferð  b.     '•)  Ijóbyskupar  b.     '»)  með  b.  \  r/y.-. 

4* 


52  KARLAMAGNUS  SAGA  11.  Cap.    3,   4. 

í  stórum  gullkerum  inn  berandi^  hœverskir  skutilsveinar,  [margar 
tortísar'^  ok  önnur  kerti  mátti  þar  sjá.  Ok  er  menn  váru  sem 
glaðastir  ok  á  leið  kveldit,  var  f'rú  Olif  til  livílu  fjlgt,  slógu  þá 
ungir  menn  fagra  danza  bæði  í  hallinni  ok  í  svefnhúsinu.  Gékk  þá 
ok  hverr  annarra^  til  síns  herbergis  meðr  mikilli  gleði.  Endaðist 
sjá  veizla  með  mikiUi*  P^'ýði,  fór  síðan  hverr  heim  til  síns  garðs, 
skiljandist  meðr  mikilli  vináttu.  Konungrinn  ok  dróttningin  váru 
litla  hríð  ásamt,  áðr  þau  gátu  sér  son,  [ok  er  at  þeim  tíma  kom, 
fœddi  hon  sveinbarn  mikit  ok  frítt.^  Urðu  allir  menn  glaðir  bæði 
innan  hirðar  ok  utan  af  þessum  getnaði,  ok  þessu  næst  var  sveinn- 
inn  til  kirkju  borinn  ok  skírðr  ok  kallaðr  Landres  at  nafni.  Ok 
er  hann  kom  heim  til  mœðr®  sinnar,  varð  hon  mikihga  glöð  ok 
mælti :  Landres  son  minn,  segir  hon,  nú  ertu  kominn  frá  skírn  ok 
guði  signaðr,  nú  gef  ek  þér  alla  mína  blezan.  En  þat  þótti  mönn- 
um  gott  þann  tíma  at  gefa  barni  sínu  blezan  til  góðra  hita.  Líða 
nú  svá  fram  nökkur  ár. 

3.  Svá  er  sagt  [eitthvert  sinn,  at  Hugon  konungr  sat  yíir 
borðum  einnhvern  dag,'  talaÖi  hann®  svá  til  sinna  manna,  er  í  höll- 
inni  váru :  Ek  vildi  fá  einn  þann  mann  í  minni  hirð  at^  út  fœri  í 
dag  í  skóg  at  veiða  mér  eina  hind,  en  utan  alt  kalls  vil  ek  at  þér 
vitit,  at  sakir  skemtanar  man  ek  fara  sjálfr  í  morgin,  ok  þeir  menn 
með  mér  sem  þat  þykkir  betra  en  at  vera  heima  ok  boga  kunni^" 
benda  ok  örum  skjóta.  Seni  hertoginn  hafði  svá  mælt,  stóð  upp 
einn  ríkr  riddari,  er  Jngelbert  hét,  hann  var  dróttningar  hinn  œzti 
vörðr  [ok  mælti^*:  Herra  konungr,  ef  ek  skal  nieð  yðr  til  skógar 
fara,  hverr  skal  þá  þjóna  minni  frú  dróttningunni  ok  geyma  hennar, 
er  þér  elskit  um  alla  hiti  fram.  Konungrinn  mælti:  Herra  Jngelbert, 
segir  hann,  þú  veizt  at  ek  hefir  einn  stivarð,  er  geymir  allar  mínar 
féhirðshir,  hann  heitir  Milon,  guðs  reiði  hafi  hann,  segir  bókin,  er 
hann  skal  þjóna  dróttningunni,  hann  hefir  ék  jafnan  reynt  at  dygg- 
um  dreng,  segir  konungr.  En  um  morgininn  þegar  er  Ijóst  var, 
bjuggust  alhr  riddarar  ok  sveinar  til  þessa  leiks  í  konungsins  skóg 
til  'lians  tigin's  veiðiskapar,  ok  svá  görsamhga  fór  nú  allr  lýðr  í 
brott,  at  engi  maðr  dvaldist  eptir  heima  at  þjóna  dróttningu  utan 
einn  Milon  svikari. 

4.  En  svá  sem  konungrinn  var  brott  farinn,  verðr  hér  sem  víðar, ''* 
at  illr  eldr  ok  vándr  reykr  má  eigi  svá  lengi  [hirðast  inni,^^  at  eigi 
birtist    [nökkut   út   af**  um    síðir.      Svá   var   ok    þessum    vándum^* 

')  tilf.  b.  ^)  [marga  tortísa  b.  ^)  madr  b.  ^)  allskonar  b.  *)  [var 
hann  bæði  mikill  ok  fríðr  b.  ^)  módiir  b.  '')  [at  einhvern  dag  er 
Hugon  konungr  bat  yfir  boróum  b.  *)  tilf..  b.  ")  er  b.  '")  kunnu  b. 
")  itilf.  b.      '^)  vída  b.     '*)  [leynast  b.     '^)  [hann  b.     '*)  vánda  b. 


Cap.   4.  AF  FfiU  OLIF  OK  LAiíDRES. 


53 


svikara  Milou,  er  hugsaði  um  þessa  stund  at  hann  féngi  sínum  vél- 
um  fram  ko'.nit.  En  guð  er  aldri  fyrirlætr  sína  menn,  geymdi  [ok 
varðveitti*  þessa  hina  góðu  dróttning  frá  alh-i  veraldligri  skömm  þeirri 
sem  sjá  hinn  váudi  níðingr  vildi  gört  hafa.  Milon  hitnar  nú  af 
sinni  illsku  ok  gengr  tii  þess  herbergis  er  dróttning  var  inni;  ok  er 
hann'finnr  dróttningina .  mý^ktist"  hanu  í  knjáuum  ok  beygði  þau,^ 
en  hjartat  ok  vilinn  [var  upp  yfir^  fult^  undirhyggju.  Hann  heilsar 
upp  á  dróttninguna  með  þessum  orðum :  Sitit  heUar ,  mín  frú  Olif, 
tryggust  aUra  kvenna  ok  hin  fegrsta  er  nökkurn  tíma  var  fœdd  af 
holdi  ok  blóði.  Lengi  hefir  ek  yðr  þjónat  ok  mikils  hafi  þér  mik 
metit,  en  ek  man  yðr*  eigi  svá  lengr  þjóna,  þó  at  þat  vildi  yðvarr 
húsbóndi,  er  nú  er  gamall  riddari,  svá  at  hann  má  yðr  ekki  gleðja 
hvárki  nætr  né  daga.  En  þér  sjáit,  at  ek  er  ungr  ok  listugr  ridd- 
ari,  ok  þér  erut  [ungar,  frú  mín,'  mikil  gleði  væri  okkr  saman  at 
búa;  ^skulu  þér  ok  vita,  at  ek  heíi  uudir  miuni  hendi  15®  riddara, 
ok  svá  mikit  gull  ok  silfr  á  ek  í  míuum  íjárhirðskim,*"  at  ek  má 
eigi  vita  marka  tal.  J)essa  alla  hluti  vil  ek  yðr  gefa,  [þar  til"  at 
þér  séð  mín  uunosta'^  leyniliga.  Heyrit  nú  andsvör  dróttningar : 
Hvárt  ertii  Milon  œrr  orðinn  eðr  kantu  ekki  gott  hugsa?  Jesus 
Kristr  Maríu  son  gefi,  at  ek  heyrði  slík  orð  aldri  af  þínum  munni, 
ok  þat  skal  guð  Aita,  at  í'^  dag  skaltu  hengdr  vera  fyrir  mínu 
garðshhði.  Ok  enn  mælti  hon :  Dróttinn  Jesu  Kriste,  þú  veizt  at 
ek  hefi'*  meira  guU  ok  silfr  en  ek  megi  á  [vág  fœra,'^  hví  skylda 
ek  svíkja  minn  kæra  unnusta  hertoga  Hugon  við  verra  mann  en 
hann  er,  ok  aldri  man  hann  slíkr  verða  sem  sjá  iJH  þrjótr.  Ok  er 
Milon  trúðr  heyrði  þvílík  orð  dróttningar,  gékk  hann  brott  sneyptr 
ok  svívirðr,  sem  verðugt  var,  heim  til  síns  herbergis.  Hann  lauk 
upp  einni  kistu  sinni,  þeirri  sem  í  var  gull  ok  gersemar,  hann  tók 
upp  eitt  mösurker  fagrt  meðr  loki.  I  þetta  ker  lét  hann  koma 
[þess  háttar*^  drykk  er  kalla  má  úlyíjan,  ok  er  hann  hafði  um 
þenna  drykk  búit,  sem  honum  líkaði,  gengr  hann  þegar  aptr  tO 
dróttningar  ok  fellr  á  kné  fyrir  hana  ok  hvíslaði  með^'  liana  með 
sömum  orðum  sem  fyrr  hafði  hann  mælt.  En  hon  frúin  nú  sem 
áðr  snubbaöi  .hann  af  sinni  vándri  eptirleitni.*®  Hann  umvendi  þá 
sinni  töki  ok  mælti :  Mín  sœta  frú,  ek  biðr  yðr  fyrir  guðs  sakir,  at 
þau  fólskuorð  er  ek  talaði  til  yðvar  áðan  fjril-gefi  þér,  því  at  svá 
má  ek  þrífast.  at  ek  görða  þat  -eigi  fyrir  öðru  en  at  reyua  jöra 
[staðfasta  elsku.^'      Ok  er  dróttniug  Olif  heyrði  þessi  hans  orð,  þá 

')  [svá  b.  *)  raÁkist  b.  ')  saal.  6;  þær  B.  ^)  [yfir  uppi  var  b.  *)  med 
tilf.  b.  «)  þér  b.  ■')  [ung  frú  b.  »)  þat  tilf.  b.  »)  1500  b.  '»)  saal.  b ; 
hirzskum  B.  ' ')  [tit  þess  6.  ")  unnasta  b.  '^)  þenna  b.  ")  á  b.  '^-)  saal.  b ; 
leid  koma  fi.     '«)  [|)ann  b.    ")  við  b.     '*)  eptirleitan  6.     ■»)  [staðfesti  b. 


54 


KABLAMAGXUS  SAGA  II.  €ap.    4. 


hló  hon  ok  mælti :  Milon,  segir  hon,  ef  þu  görðir  þat  fyrir  ekki 
annat  en  at  freista  mín  með  skem-tan,  þá  vil  ek  hh'ðliga  fyrirgefa 
þér.  Ok  er  þessi  vándi  falsari  hejrði  þessi  orð  dróttningar  neytti 
hann'  í  hiiganum  sinnar  iiisku,  ok  mælti :  Nú  hafi  þér,  mín  M, 
fyrirgefit  mér  þessi  fólskucrð,  ok  af  því  biðr  ek  yðr,  at  þér  sýnit 
mér  yðvart  lítilæti  ok  drekkit  meðr  mér  af  þessu  keri,  ok**  þá  veit 
ek,  at  þér  vilit  eigi  hrópa  mér^  fyrir  konunginum,  er  bœði  er  hœv- 
erskr  ok  mikils  háttar.  Dróttningin  svarar :  Vit  þat  Milon,  segir 
hon,  at  ek  kann  enga  pretta,'*  ok  því  vil  ek  öjarna  drekka  með  þér 
af  þessu  keri,  til  þess  at  þú  heptir  þik  at  tala  slíka  fólsku  með^ 
mik  optar.  Milon  mæiti :  Drekkit  nú  hálft  til  mm,  fiú,  en  ek  man 
síðar  drekka  okkr  til  sátta.  Dr()ttningin  bað  hann  fyrri  drekka. 
Ok  þá  tók  Milon  kerit,  lypti  sér  til  munns  ok  lét  sem  hann  vildi 
drekka,  ok  kom  honum  þó  ekki  innan  tanna  þat  er  í  var.  Hann 
fœr  dróttningu  kerit  ok  biðr  hana  drekka ,  sagðist  nú  hálft  hafa 
drukkif.  Dróttning  tók  með  kerinli  báðum  höndum ,  en^  ekki  var 
hugsandi  nema  gott^  setr  á  munn  sér  ok  drekkr  af.'  Ok  [sem  hon 
heíir  af  drukkit,*^  fellr  á  hana  dauðasvefn  svá  harðr®  ok  þungr,  at 
hon  vissi  ekki  til  sín,  ok  engan  sinn  lim  mátti  hon  hrœra.  Síðan 
tekr  Milon  dróttningu  ok  fœrir  hana  af  öllum  klæðum,  ok  svá  var 
hon  nökt  sem  móðir  bar  hana  í  heim.  Ok  eptir  þat  tekr  hann 
hana  upp  í  fang  sér  ok  berr  hana  í  þat  svefnherbergi,  sem  kon- 
ungssængin  var.  Sú  sæng  var  með  ríkum  klœðum  búin,  svá  sem 
til  heyrði  þeim  fagra  líkama  er  Olif  bar^°  ok  nú  vildi  svikarinn 
svívirða.^*  En  sakir  guðs  gæzlu  þá  kom  hann  því  cigi  fram  nú 
heldr  en  f^n-r,  ok  af  þessu  öllu  saman  fékk''^  sá  vándr'^  triiðr  bæði 
skömm  ok  harm.  Hann  gengr  nú  ofan  af  herbergi  ok  lit  í  kaup- 
staðinn  ok  mœtir  þar  einum  fátœkum  manni  þeim  er  eigi  var  fagr 
yíirhts,  sakir  þess  at  hann  var  allr  kolblár'á  sinn  iíkama.  Milon 
mælti  til  hans :  ]þii  fátœki  sveinn,  segir  han,  gakk  með  mér,  ok 
gef  fikþér  ríka  amban,  svá  fagrt  rautt  gull  sem  legit  heíir  bezt  í 
konungs  féhirðslu,  ok  hér  með  fegrstu  frú  þér  til  unnostu  er  nökk- 
urn  tíma  var  iœdd.  J)á  svarar  sjá  bláieiti  mann,''*  er  engi  lutr  var 
hvítr  á  utan  tenn  ok  augu  :  Ef  nökkurir  dugandi  manna  synir  h'ta 
mik  hafa  gull  mikit,  þá  láta  þeir  mik  skjótt  moldu  ausa;'''  eru  nú 
ok  meir  en  7  dagar  liðnir  síðau  ek  Itendi'*  mait  eðr  drykk ,  ok 
Iji'ifari  er  mér  nú  ein  fylh^'  niatar  ok  drykkjar.  en  nökkut'®  gull 
eðr  kona.     Milon  tekr'*  nú  þenna  blámann  meðr  sér  til  síns  kastala, 

')    þegar  tilf.  h.      '')  því  at  b.      ^)  mik  h.      *)  prettu  h.     ^)  við  h.  "*)  er  b. 

')  alt  lilf.  b.     «)  [optir  þat  h.     ^)  fastr  b.      '«)  hafði  b.      ")  enii  sviviróa 

hana   b.       '')   saal.  6;    gekk   Ji.        '■•)    váiidi    h.        '*)   maðr  b.  '*)   hiil 
inn  h.     "')  á  tilf  b.      ")  fylh-  h.      '»)  mikit  b.      '")  leióir  b. 


iup.    .5.  AF  FBU  OLIF  OK  LAJíDBES.  55 

geÍT  honum  síðan  þann  sœtasta  mat,  er  hann  mátti  fá.  Síðan  tekr 
Milon  þat  sama  ker,  er  dróttningin  hafði  áðr  af  drukkit,  ok  með 
|)vílíkum  drvkk  íveranda,  ok  gékk  til  blámannsins  ok  mælti  þess- 
um  orðum :  Fátœki  sveinn,  ver  heill.  af  [þessu  keri  drekk*  ek  hálft 
til  þín.  Blámaðr  svarar:  Guð  þakki  yðr  herra,  af*  þér  virðizt  at 
drekka  til  mín  fátœks  sveins.  Milon  setr  nú  kerit  á  munn  sér  ok 
lætr  sem  hann  [drykki  fyrri,^  fær  síðan  blámanninum,  [ok  hann  við- 
takandi  kerinu  sínum  svörtum  höndum*  setr  síðan  á  munn  sér  ok 
drekkr  alt  af,  því  at  hann  var  sárliga  þyrstr  ok  drakk  því  svá 
mikit.  Ok  er  kerit  var  frá  munninum,  féll  þá  þegar  á  haun  dauða- 
svefu,  svá  at  hann^  vissi  engan  lut  til  sín,  ok  eigi  [máttí  hann®  þaðan 
ganga  né  upp  rísa.  Milon  lætr  eigi  minka  sína  illsku  ok  údáðir,  tekr 
hann  nú  blámanninn  ok  tlettir  hann  klæðum ,  ok  svá  var  hann  nöktr' 
Sem  móðir  bar  hann.®  Ok  síðan  tekr  hann  þenna  aumUga  mann  ok 
berr  hann  í  þat  herbergi  sem  dróttningin  svaf  í,  ok  leggr  þenna 
blámann  upp  í  sængina  hjá  dróttninf.u,  ok  tekr  hans  svörtu  hendr 
ok  leggr  um  hinn  hvíta  háls  frúinnar,  hann  tekr  ok  hinar'  hvítu 
hendr  frúinnar  ok  leggr  um  hinn  svarta  háls  blám.annsins.  Látum 
þau  nú  þar  liggja  bæði  sem  dauð.  en  tölum  nökkut  um  Hugon 
konung. 

5.  Konungrinn  kemr  nú  heim  farandi^"  til  staðarins  ok*^  tíl 
sinna  herbergja  [berandi  mikiun*'^  prís,  lætr  nú  frambera  fyrir  sínar 
hallardyrr  aliskyns  dýr,  er  hann  hefir  tekit.*^  En  þat  váru  þar  lög 
í  landi,  er  enn  vilja  halda  ríkir  menn  [sumir  ok  fátœkir,  **  at  ef 
einn  riddari  kemr  heim  með  nökkurn  veiðiskap,  þann  er  hann  hefir 
veitt,  skyldi  hans  uunusta  vera  fyrir  honum  ok  taka  við  hans  örnm 
ok  boga ;  en  ef  hann  kœmi  or  annarri  herferð ,  þá  skyldi  hon  taka 
með**  hans  spjóti  ok  skildi.  líú  missir  konungrinn  sinnar  frú  Olif,  þvíat 
hon  var  vön  at  mœta  honum  jafnan,  er  hann  kom  heim.  J)á  mælti  kon- 
ungrinn  Hugon  :  Hvar  er  Olif  mín  sœta  frú,  hví  kemr  hon  eigi  inn  í 
höllina  milluin  annarra  manna  at  fagna  várri  tilkvánui.*®  ^á  svarar 
Milon  :' [Gangit  til  herra  ok  fakit  handlaug  ok*'' síðan  til  borðs ;  þá  er 
tími  at  ganga  til  dróttningar ,  er  þér  erut  mettir.  Konungrinn  tók  þegar 
haudlaugar.  ok  sté*^  undir  borð  ok  alhr  hans  menn.  Ok  af  fyrsta  rétt 
er  konungrinn  kennir  af  mat.  þá  gleymdi  hann  allri  ást  við  dróttniug- 
una,  ok  [flestir  menn  gleymdu  elsku  með  hana, "  þeir  sem  í  höll- 
inni  siátu.      Ok  er  konungrinn    var   mjök  svá  mettr,  þá  mælti  hann, 

')  [saal.  6;  þessum  drykk  B.  ^)  er  6.  ^)  [drekki  b.  *)  [hann  tekr  við 
kerinu  ok  6.  *)  Itilf.  b.  «)  [tilf.  b.  ^)  naktr  6.  «)  i  heim  tilf.  b. 
»)  saal  b;  þær  B.  ")  mgl.  b.  ")  gékk  tilf  b.  '0  [með  miklum  h. 
")  veitt-Ay.  ")  Imgl.  b.  '')  við  b.  '«)  komu  6.  '')  [Takit  handlaugar, 
heri-a,  ok  farit  b.     '")  saal.  6;  svá  B.      '»)  [svá  ílestir  nienn  aórir  6. 


56  KARLAMAGNUS    SAGA  H.  Cap.   5. 

svá  at  allir  heyrðu :  Hvar  er  Olif  dróttning  inín ,  hví  kemr  hon 
eigi*  til  vár,  eðr  er  hon  víndrukkin  eðr  virkir  hana  í  höfuð ,  eðr 
leikr  hon  við  Landres  son  minn,  svá  at  hon  má  eigi  fyrir  því  af 
sínu  herbergi  ganga.  Milon  mælti :  Eigi  er  hou  víndrukkin,  ok  eigi 
virkir  hana  í  höfuð  ok  eigi  leikr  hon  ,við  Landres  son  þinn,  svá  at  eigi 
megi  hon  fyrir  því  til  yðvar  ganga,  en  Jesus  líristr  Maríu  son  veit,  at  hon 
hefir'^  annan  briiðguma  eu  yðr.  En^  ef  J)ér,  trúit  mér  eigi,  þá  komit  til 
ok  sjáit.  Milon,  segir  konungrinn,  má*  ek  trúa  þér  af  þessarri  sögn, 
er  \m  segir  mér?  ok  þat  veit  guð,  ef  þú  lýgr  þetta,  at  ek  skal  láta 
hengja  þik  við  hit  hæsta  tré.  Ok  þegar  í  stað  skýtr  konungrinn 
fram  borðinu  frá  sér  svá  hart,  at  öll  kerin  ok  silfrdiskarnir  hrutu  á 
gólfit  fram.  Hann  tekr  sitt  hit  bitra  sverð  sér  í  hönd,  ok  gengr 
með  honum  bannsettr  Milon  hinn  beinasta  veg  til  þess  herbergis  er 
dróttningin  svaf  í.  Ok  er  þeir  koma  fyrir  sængina,  lypti  Milon  upp 
silki  er  lá  j'íir  andliti  dróttningar  ok  mælti :  Sé  nú'  herra,  hversu 
J)au  liggja  hér  ok  sofa.  Ok  er  konungrinn  sá  J)at,  mælti  hann : 
Hér  er  undarliga  helmingat  af  þessum  Ijóta  blámanni  ok  þessi  fögru 
frú  er  hér  liggja,  ok  ekki  trueg^  at  þessi  blámaðr  hafi  löngu  komit 
til  hennar  sængr.  Milon  svarar :  Herra,  segir  hann,  hann  hefir  opt 
til  hennar  sængr  komit,  en  eigi  þorða  ek  fyrr  at  segja  en  þér  sjálfir 
mættit  sjá,  fjví  at  ek  hugði  yðr  eigi  mundu  elligar  trúa  mér  utan 
þér  sæit.  Konungrinn  mælti :  Hví  munu  |jau  svá  fast  sofa,  at  þau 
kunnu  ekki  vakna  ?  Herra,  segir  Milon :  Arla  váru  þau  uppi  ok 
géngu  út  at  skemta  sér,  þá  tóku  J)au  soppu  af  víni  ok  síðan  géngu 
þau  til  sængr  ok  skemtaðu  sér,  því  at  þau  hugðu  yðra  heimkvámu 
eigi^  svá  skjóta  vera.'  Olif,  segir  konungrinn,  mikit^  hefir  ek  J)ik 
elskat,  en  illa  hefir  þú  þat  launat  mér,  en  þó  skal  ek  eigi  í  dag 
•J)inn  banamaðr  verða.  Milon,  segir  konungrinn,  tak  nú  þessa  hvítu 
handleggi  ok  legg  frá  þessum  svarta  hálsi,  því  at  nú  í  stað  skal  ek 
höggva^  þetta  svafta  höfuð.  Milon  görði  svá.  En  konungrinn  hóf 
upp  sitt  hit  bitra  sverð  ok^hjó  höfuð  af  blámanninum ;  ok  er  blóðit 
út  springr  af  sviranum,  sér  konungrinn  af  hverjum  blóðdropa  tendrast 
vaxkerti  brennanda.^"  Ok  þá  mælti  konungrinn:  J)at  veit  guð, 
Milon,  segir  hann,  at  þú  hefir  látit  mik  gera  hann  helgan  af  röngu. 
Nei,  þat  veit  guð,  segir  Milon,  hann  er  eigi  heilagr  niaör,  heldr  er 
hon  svá  mikil  görningakona,  at  [grjótit  fljóti  en  Ijaðrar  sökkvi'*  til 
grunna.  Ok  af  því,  herra,  at  yðvart  sverð  er  út  dregit,  höggit  af 
henni  sem  fyrst  höfuðit.     Eigi  skal  svá  vera,  segir  konungrinn. 

')  inn  tilf.  b.  ^)  sér  tilf.  b.  ^)  Ok  b.  ^)  man  b.  ^)  trúir  ek  b.  ^)  mundu 
tilf.  b.  ■')  verda  b.  «)  mjök  b.  «)  af  slá  b.  '")  Ijómanda  b.  ")  [hon 
jná  láta  grjótit  íljóta  en  fjaðrar  sökkva  6, 


Cap.    6.  AF  FRU  OLIF  OK  LAIÍDRKS.  57 

t).  Nú  viðr  þessi  orð  svikarans  vaknar  frúiu  Olif  viðr,  þijé 
iUa  atburði  sjándi  ok  hina  verstu  er  vem  máttu:  [þat  hit*  fyreta, 
at  hon  sá  sín  sængrklæði  öll  af  blóði  roðin;  [þat  annat.^  at  hon 
sá  blámanniun  liggja  dauðan  í  &ium  sæng  ok  afliöíðaöau  meðr 
lítílli  prýði;  [þat  þriðja,^  at  hon  sá  sinn  herra  ok  húsbónda  stauda 
yfir  sér  meðr  brugðnu  sverði  ok  búinu  at  höggva  haua :  eðr  hverr 
mætti  hann  um  þat  ávíta?  En  nú  munu  þér  heyra  orð  dróttuiugar 
hin  fyrstu  er  hou  vaknaði:  Kristr  Jesus  blezi  oss  ok  hjálpil  eðr 
hví  er  þessi  blámaðr  hér  í  minni  sæng?  J)at  veit  guð.  segir  iililon, 
yáud  púta.  at  þessi  er  þinn.brúðgumi,  ok  þú  hefir  langan  tíma  minn 
herra  konuuginu  svikit.  Dróttniugin  svarar:  J)at  veit  guð  herra 
hiniinríkis,*.  fjrir  hverjum  ekki  levuist,  at  þú  segir  á  mik  mikinn 
hégóma.  Eru  hér  ok  sett  lög  í  laudi ,  at  konur  skulu  til  skírslu 
ganga  ok  undanfœrslu,  ef  á  þær  verðr  logjt.  Herra  konungr,  segir 
hon,  ek  mau  gera  þá  undanfœrslu .  [at  Milon  hefir  logit  á  mik : 
látit'  gera  mikit  bál  ok  heitt  af  kopar  þeim  heitasta  sem  verit  hefir, 
eu  ek  skal  vera  nökkvið  sem  móðir  bar.mik  í  heim :  látit  mik  silja 
þat  báJ,  svá  djúpt  at  taki  undir  höku  mér,  ok  eigi  fyrri  þaðau 
ganga  en  sá  málmr  er  kaldr  allt®  um  mik.  Nú  ef  ek  komumst  or 
því  báU  úbreud  ok  minn  Ukami'  úskemdr,  þá  megi  þér  sjá,  herra.  at 
logit  er  á  mik  ok  ek  er  trygg  kona.  Kouungrinu  var  optast  vanr 
at  játta  því  sem  dróttning  bað .  en  þetta  vildi  hann  þó  með  engu 
móti  göra  eptir  ^ilja  hennar  sakir  hins  vánda  Milous.  Ok  er  dróttn- 
ing  sá,  at  hon  kom  eigi  þessu  fram,  mælti  hou:  Herra  miun.  segir 
hon,  nú  hefir  ek  boðit  eina  undanfoerslu.  ok  þér  viUt  haua  eigi  taka, 
eu  uú  \\\  ek  aðra  bjóða.  Yðrir  hallarturnar  eru  mjök  háfir,  látit 
þagat  bera  eina  digra  valslöngu,  en  út  á  vöUinn  í  frá  látit  setja  nvSr 
sem  þykkvast  sverð  ok  spjót,  ok  iiorfi  upp  oddaruir;  síðan  látit 
kasta  mér  niðr®  af  þessum  turn  á  þann  sama  vöU  yfir  þau  sverð 
ok  spjót.  Má  ek  svá  fara  á  grasit,  at  mik  saki  ekki  ok  minn  [Uk- 
ama  þessi  vápu,  ok  rísa  ek  heU  upp.*  þá  megi  þér  sjá,  herra  miun, 
at  ek  er  trygg  koua  ok  á  mik  er  logit.  Ok  euu  fór  svá  at  kou- 
ungr  viU  með  engu  móti  sakir  hius  vánda  Milons,  er  hauu  aftaldi. 
Ok  er  dróttuing  sá  þetta,  vUdi  hon  [með  eugu  móti^"  upp  gefast. 
Hou  mæUr:  Herra  kouungr,  segir  hou,  nú  hefir  ek  tvennar  uudan- 
fœrslur  boðit,  ok  viU  þér  hváriga  taka,  en  nú  býð  ek  vðr  hina 
þriðju,  þá  at^*  engri  hœverskri  kouu  var  nökkuru  tíma  boðin  at 
gera  þvíUka.     Látit  taka  bát  einn  góðan  ok  fáit  þar  menu  tU,  kastit 

*)  [þann  hinn  6.  ')  [þann  annan  b.  ^)  [ok  hinn  þridja  6.  *)  himna- 
ríkis  6.  *)  [fyrir  þat  er  Milon  hefir  logit  á  mik.  at  þér  látit  b. 
*)  aUr  6.  ')  sé  tUf.  b.  «)  út  b.  »)  [Ukamr  sé  heiU  b.  '»)  [|)ó  eigi  b. 
")  er  6. .         -    , 


58 


KARLAMAGN08  SAOA  lí.  Cap.    7. 


mér  á  þenna  bát  ok  latit  róa  með  mik  langt  á  haf  út,  svá  at  hvergi 
megi  til  landa^  sjá.  Síðaii  só  mér  kastat  í  þann  salta  sjá,  en  þeir 
rói  aptr  til  lands  frá  mér  á  J)eim  sama  báti.  Ok  ef  ek  má  heil  til 
lands  komast  or  þessu  hafl  utan  nökkurs  farkostar,  þá  megi  þér  sjá 
íyrir  guðs  miskunn ,  at  ek  hefl  yðr  trúliga  elskat  ok  Milon  hefir 
á  mik  logit  sem  leiðr  svikari.  Konungrinn  vildi  þetta  með  engu 
móti  heyra,  at  hon  væri  trygg.  J)á  mælti  hinn  iUi  Milon:  Hlýðit 
ekki  á,  herra,^  at  hon  geri  sh'ka  undanfcfei-slu ;  ek  vil  segja  yðr,  at 
hon  er  hin  mesta  görningakona ,  svá  at  hon  flýgr  í  lopti  utan 
nökkurra  fjaðra,  ok  J)ó  með  engri  dvöl  at  fara  svá  skjótt*  sem  [hon 
vill.*  jþá  hljóp  upp^einn  riddari  sem"  hét  Engilbert  af  Dynhart,  hann 
var  dróttningarinnar  hinn  œzti  vörðr;  hann  slær  Milon  fúlan  níðing 
við  augat  svá  hart,  at  hann  féll  [á  miðjan  eldinn,*  ok  var  því  verr 
at  hann  komst  upp,  ok  mæhi :  |)ú  vándr  níðingr,  segir  hann,  þú 
lýgr  á  mína  frú  sem  leiðr  háls,  hon  er  eigi  görningakona ,  sém  þú 
segir,  ok  þar  til  býðr  ek  mik  at  gera  þessa  undanfœrshi  fyrir  mína 
frú^  nú  í  stað.  Milon,  segir  Jngelbert,  [gakk  nú  beint  ok'  bú  [jik 
sem  bezt  með  járni  ok  •  stáH  ok  öllum  hinum  beztum  herklæðum, 
stíg  upp  á  þinn  bezta  hest,  at  því  djarfligar  megir  |)ii  at  ríða.^  En 
ek  skal  koma  þar  í  móti  á  einum  múl  utan  allra  herklæða,  ok  vil 
ek  hvárki  hafa  hosur  né^  skúa,  ok  er  |)at  þó  hugkvœtaligt  einum 
riddara.  Ek  vil  ok  a  mínum  líkama  ekki  hafa  nema  skyrtu  ok 
brœkr,  ok  eigi  húfu  á  höfði  nema  með  lausu  hári.  Ek  skal  engan 
lut  í  hendi  hafa  utan  einnsaman  [vaxinn  teinvönd*®  af  viði.  Ok  ef 
mit"  komum  saman  ok  má  ek  feila  J)ik  af  J)ínum  hesti,  svá  at 
minn  herra  ok  lians  riddarar  megi  þat  sjá,  þá  má  hverr  maðr  J)at 
vita,  at  mín  frú  er  frjáls  af  J)essarri  lygi.  Ok  er  konungrinn  heyrði 
J)etta,  mælti  hann :  J)enna  leik  vil  ek  sjá,  ok  skulu  J)it  reyna. 

7.  Nú  fara  J)essir  tveir  riddarar  ok  búa  sína  burtreið  eptir 
J)ví  sem  áðr  var  f^^rir  sagt.  Ok  er  J)eir  koma  út  á  voflinn  undir 
kastalann,  ríðr  Hugon  konungr  út  til  þeirra  ok  hans  riddarar,  en 
annat  fólk  gengr  í  tiirna  ok  í  vígskörð  at  sjá  J)essa  atreið.  Milon 
[h^'ggst  nú  skjótt  nuinu''^  sinn  vijja  gera  ok  setr  iast  spora  [at  hest- 
inum'^  ok  ríðr  fram  sem  harðligast,  en  herra  Jngelbert  [móti  stað- 
fasthga''*  á  guð  trúandi.  Ok  svá  varð  hér  sem  í  öllum^^  stöðum, 
at  sá  sem  á  guð  triiir'®  öruggliga  ok  réít  fær  jafnan  sigr;  J)ví  at  í 
fyrstu  samkvámu  er  þessir  riddarar  kómu  saman,  gíu-ði  guö  svá 
[með  sinni"  miskunn,  at  Milon  varð  at  steypast  til  jarðar  áf  sínum 

')  lands  b.  ')  þetta  b.  ^)  snart  b.  *)  saal.  b\  ek  vil  B.  *)  |við  b.  «)  ok 
tilf.  b.  ')  \m(jl.  b.  »)  rá(k  b.  '■>)  saal.  b;  ok  B.  '»  (teinvönd  vax- 
inn  b.  ")  við  b.  '-)  [hj^ggr  nú  skjótt  6.  '*)  [hesti  sínum  b.  ")  [ríór 
stöóugliga  b.     '■■')  ödrum  b.     "')  treystir  b.     ")  [liiikki  b.    ' 


Cap.    t.  >■  AF  FRU  OLIF  OK  LANDKES.  59 

hesti,  sneyptr  ok  svívirðr  af  öDum  mönnum.  Ok  er  hann  stóð  upp, 
gékk  hann  [til  konnngs*  ok  mælti  til  hans:  Herra.  segir  hann,  nú 
megi  þér  sjá  þat  er  ek  sagða  yðr,  hversu  mikil  görningakona  hon 
er,  þar  sem  ek  gat  eigi  einn  tíma  mínu  sverði  út  brugðit  at  höggva 
þenna  níðing,  ok  varð  ek  niðr  falla  á"  jörð .  þar  sem  ek  hefig*  opt 
mik  reynt  miUum  röskra  riddara  ok  sigr  haft.  sem  þér  hafit  optliga 
sét  ok  sögn  [haft  tiL^  Svá  getr  sjá  hinn  vándi  níðingr  af  talt  fSrir 
konunginum  [meðr  s-vikum  þeim  sem  hann  hafði  áðí'*  gört,  at  þenna 
góða  riddara  Jngelbert[gerirhann'útlægjan  ok  fyrirbauð  honum  atkoma 
í  augsýn  séf.  Nú  lætr  konungr  til  sín  kalla  hina  beztu  menn  er  þá 
váru  í  staðnum,  ok  biðr  þá  alla  um  dœma,  hvem  dauða  drótt- 
ningin  skyldi  hafa,®  því  at  konungriun  vill  þat  alt  fyrir  satt  hafa 
er  bannsettr  31ilön  hafði  sagt.  Ok  sakir  hræzlu''  við  konunginn  þorði 
engi'annat  dœma  né  mæla  [en  hann  vildi.®  báðu  nú  sumirbreuria  hana 
á  báli,  sumir  hálshöggva,  sumir  báðu  draga  hana  kvika  sundr :  sitt  lagði 
hverr  til.  en  fáir  gott.  |5á  stúð  upp  hinn  illi  Milon.  er  guð  gefi 
bæði^  skömm  ok  svíviröing,  ok  mælti  svá :  Engan  þenna  dóm  skal 
hon  hafa,  er  þér  hafit  nú  nefnt,  heldr  biðr  ek,  konungr,  at  þér  látit 
gera  steinhús  eitt  með  [lími  ok  grjóti.?"  svá  riimt  ok  mikit  ok  hátt, 
at  hon  niegi  vel  bæði  sitja  ok  standa ,  lát"  hana  síðan  þar  í.  ok 
leiðum**  svá  öðrum  frúm  at  svíkja  sína  herra.  "pé  stóð  upp  einn 
riddari  konungsins.  sá  er  Arneis  hét,  haun  var  vitr'^  ok  hraustr  tD 
allra  luta,  hann  mælti  til  konungs  :  Ek  er  skyldugr.  herra  ,  at  ráða 
yðr  heil  ráð.  sakir  þess  at  ek  er  yðarr  riddari.  Drepi  þér  eigi 
dróttningu  daglangt  með  þessum  ráðum  sem  nú  [er  til  lagit.  ^* 
hyggit  [görla,  at'^  hon  er  komin  af  mikiUi  ætt,  Pippin  konungr  er 
hennar  faðir.  er  bæði  er  gildr  ok  ríkr,  en  Berta  dróttning  er  hennar 
móðir.  Magnús  er  henuar  bróðir,  ok  margir  aðrir  góðir  menn  eru 
henni  skyldir  mágar  ok  vinir.  Nú  ræð  ek  yðr  þat.  herra  konuugr, 
at  þér,  [segir  Arneis'®,  sendit^'  eptir  þeim  öUum  ok  biðit  þá  koma 
til  yðvar  sakir  vináttu  ok  hœverskli ,  ok  fáit  þar  til  góða  sendiboða 
at  gera  þetta  erendi.  Ok  ef  þeir  koma  allir  saman  í  yðra'*  höll, 
látit  þá  frdmfara  [eptir  því  sem  þessir  góðu  menn  leggja  til  ráðs.*^ 
En  ef  þér  drepit  dróttningu,  þá  hafi  þér  úvináttu  af  þessum  öHum 
hennar  frændum.  Nú  sem  konungrinn  heyrði  orð  riddarans,  tekr 
hann  þat  til  ráðs,  sem  sjá  tryggi  maðr    [réð  honuni,""  ok  lét  þegar 

')  [lyrir  konung  b.  -)  hefir  b.  ^)  jtil  heyrt  b.  *)  [ok  meá  svikum  sín- 
nm  6.  *)  Itilf.  b.  «)  þola  6.  ^)  qtta  b.  «)  {tilf.  b.  »)  at  hafi  b. 
'•)  [lím  ok  grjót  b.  ")  látit  6.  »*)  leidit  6.  »)  maðr  tilf.  b. 
'0  [ern  til  lögd  b.  '*)  [at  görla,  b.  •«)  Imgl.  b.  ")  aaal.  b  ■  sendir  *. 
'*)  eina  b.  ")  [sem  þeir  gódir  menn  gefa  ráð  til  b.  ^^)  [lagði 
til  b. 


60  KARLAMAGmiS  SAGA  U.  Cup.    8. 

bréf  skrifa  til  Pippins  konungs  ok  allra  þeirra  er  uefndir  váru,  ok 
biðr  þá  fagrliga  með  blíðurn  orðum  til  sín  koma  ok  segist  mikiliga 
þurfandi  þeirra  tilkvámu,  en  um  hvat  {)at  var  vildi  hann  ,þeim  eigi 
[birta  fyrr  en  þeir  kœmi  sjálíir.^  Með  þessum  orðum  gerir  hann 
sína  sendiboða,  ok  gátu  þeir  allan  sinn  vilja  sýslat  í  |)essarri  ferð. 
8.  Hertugi  Hugon  lætr  nú  búa  til  mikillar  veizlu  móti  öllu 
þessu  liði  ok  stórmenni.  Ok  er  sá  tími  kom  er  þessir  alHr  váru*^ 
komnir,  ríðr  konungrinn  út  í  móti  þeim  með  öllum  sínum  mönnum, 
ok  leiddi  hann  Pippin  konung  ok  alt  hans  föruneyti^  sœmiliga  í  sinn 
gárð.  Ok  er  þeir  váru  þar  komnir,  var  höllin  sœmiliga  ðkipuð,  borð 
sett  ok  allr  matr  til  reiðu.  |)ar  næst  tók  konungarnir  handlaugar  ok 
settust  upp*  yfir  borðin,  var  þá  höllin  skipuð  sem  þröngast  mátti  af 
hinum  ríkastum  niönnum.  J)ar  var  inn  borinn  [alls  kyns  drykkr 
skenktr^  í  stórum  gullkerum  ok  dýrir  réttir  [framsettir  af*  sœmiligum 
þjónostumönnum,  piment  ok  clare  [ak  hit  bezta  vín'  skorti  þar  eigi, 
ok  af  fyrsta  rétti  [af  mat®  er  þeir  átu,  görði  sjá  hinn  vándi  Milon 
svá ,  at  allir  gleymdu  sínum  vinskap  er  þeir  höfðu  haft  til  drótt- 
ningar  Olif.  "Ok  er  konungarnir^  váru  mjök  svá  mettir,  [ok  alhr 
aðrir  er  í  váru  höllinni,^"  þá  mælti  konungr  Pippin :  Hvar  er  vár 
dóttir  frú  OHf,  hví  kemr  hon  eigi  inn  í  hölhna  at  tjá  sik  ok  gleðja 
þetta  fólk,  er  hér  er  komit?  Ok  er  hinn  illi  Milon  heyrði  þessi 
orð ,  gékk  hann  út  um  dyrr  ok  dvelst  um  stund.  Ok  er  Pippin 
konungr  vænti  at  frú  Olif  mundi  koma  með  sœmiliga*^  meyjaskara, 
þá  kom  hon  í  höllina  einsaman,  [nú  megi  þér  hlýða  hvat  ek  segir 
yðr,  hon  kom  vist  einsaman  inn ,  svá^*^  sem  hon  væri  sprungin  út 
or  steini.  Hon  var  í  einum  þunnum  kyrtli  af  kamelet,^^  at  menn 
mætti**  kenna  at  þat  var  einnar  hœverskrar  konu  líkami,  hon  var 
berfœtt  [á  því  sama  grjóti  sem  höUin  var  þilin  með,^^  hennar  hár 
var  vaíit  um  höfuð  utan  skaut  eða  húfu.  Frii  Olif  stóð  á  hallar- 
gólfinu  svá  sem  hon  væri  til  þess  rekin'*'  at  vera*'  fól  öllum^®  til 
hlátrs.  Milon  trúðr  vaktar  enn  síha  illsku,^^  ok  gengr  þar  til  sem 
hann  vissi  blámannsins  líkam  liggia,  tekr  hann  upp  ok  berr'^*'  inn  í 
höllina,  þar  sem  frúin.stóð,  ok  kastar  niðr  fyrir  fœtr  henni  svá 
hart,  at  allar  æðarnar  brustu  upp  með  tilóðrás.  J)á  mælti  sá  útryggi 
háls  Milon,  [sem  guð  gefi  skömm:'^'  |)at  veit  guð,  segir  hann,  vánd 
piita ,  at  þessi  var  þinn  brúÖgumi.  ok  lcyndir  þú  lengi  minn  herra 
konunginn   þessu    úráði.     Ok   er   |)etta   hcyrðist   í  höllinni,  þögnuðu 

')  [at  sinni  birta  6.  '^)  at  ttlf.  b.  ^)  fólk  b.  'j  ?«(//.  b.  *)  [liinn  bezti 
drykkr  ok  skenkt  b.  ^)  [saal.  6;  með  B.  ')  [//(///.  b.  *)  [matar  b. 
^)  menn  b.  '")  {m<i1.  b.  ")  sœmiligvnii  b.  ")  \mt]L  h.  ''')  kalamet  b. 
'^)  máttu  b.  '*)  \myl.  b.  ">)  tekin  b.  ")  eitt  tilf.  b.  '«)  mönnum  lilf  b, 
'")  þjónustu  illskufuUrar  uiKÍirhygaju  b.     '^'')  haun   tilf.  b.     •^)\_m(jl.  b. 


Cap.    9.  AF  FRU  OLIP  OK  LAin>BES.  61 

allir  menn  ok  hugðu  þetta  satí  vera.  |)á  mælti  Hugón'konungr: 
Hér  er  mörgum  góðum  mönnum  skipat  í  þessa  höll  ok  hingat  komnir 
eptir  mínu  boði.  'Segir  ek  yðr  þat  með  sannindum.  at  þenna  blá- 
mann  faun  ek  liggjanda  í  .sæng  hjá-Olif  yðvarri  dóttur,  Pippin  kon- 
ungT.  ok  vil  ek  yður  ráð  við*  hafa  ok  allra  annarra  góðra  manna, 
hvem  dóm  hon  skal  hafa.  [Betr  hefir  sá.  segir  bókin,  er  gott  eftii 
kann  til  handa  bera  ok  eigi  verðr  fyrir  iognu  af  vándum  mönnum; 
en  þó  er  sá  sæll  er  rétta  sök  hefir  at  verja  ok  guð  er  með,  því  at 
æ  kemr  upp  um  síðir.  hvat  sem  maðr  gerir  gott  eðr  Ut,  þó  at  nökk- 
ura  stund  þolist.  Nú^  þeir  frændr  [sem  Olil^  sá  hötuðu  hana  aUir, 
ok  sá  er  áðr  var  hennar  faðir  vildi  nú  eigi  vera  hennar  frœndi,  ok 
allir  hénnar  náskyldir  frændr  kallast  nú  enga  ætt  [við  hana^  eiga 
at  telja.  Svá  var  hon  nú  öllum  leið ,  at  engi  maðr  vildi  henni 
nökkura  huggan  gera.  J>essi  trygga  kona  frú  Olif  sá  nú  görla,  at 
allir  hennar  frændr  ok  vítút  hötuðu  hana.  ok  vissi  hon  eigi  hvat 
hon  skyldi  at  hafast.  Gengr  hon  þó  innar  ok  sezt  niðr  íSrir  fœtr 
fbður  síns  Pippins  konungs.  Ok  er  hann  sá  þat.  varð  hann  svá 
reiðr,  at  hann  skaut  henni  með  sínimi  fœti  svá  hart  á  hallargólfit, 
at  sundr  géngu  tvau  rif  í  hennar  síðu.  Landres  son  hennar  var  þá 
ok  inni  í  höllinni  ok  lék  sér  á  gólfinu.  Milon  sá  hvat  Pippin  kon- 
ungr -görði.  at  hann  skaut  Olif  hart  frá  sér  á  gólfit,*hann  víldi  eigi 
þá  sína  illsku  hepta,  ok  gengr  'at  sveininum  Landresi  ok  sló  með 
einu  refði®  á  brún  honum-  svá  at  hou  sprakk  í  sundr,  ok  ætinlisa 
mátti  sjá  þat  örr^  meðan  hann  lifðí.  Kú  biðr  enn  Hugon  konungr, 
at  allir*'  skuli  hér  um  dœma ,  hvem  dauða  hon  skyldi  hafa.  En 
allir  þögðu  ok  þótti®  vant  til  at  leggja. 

i9.  J)á  mæltí  Karl  bróðir  hennar,  er  síðah  varð  Karlamagnús 
keisari,  hann  var  vitrastr  allra  þeirra:  J)at  ræð  ek  þér.  Hugon  kon- 
ungr,  at  þú  lát*"  flytja  h^a  í  þat  sama  steinhús.  sem  þit  Milon 
hafit  látit  gera,  12  'mflur  brott  af  borginni.  Ekki  skal  henni  til 
fœðu  fá  utan  einn  sáðahleif  ok  eitt  ker  með**  vatn.  látit  þetta  vera  mjök 
vánt  hvártveggja.  Síðan  látit  hana  þar  sitja  eina  samt  sjau  ár  full 
eðr  meir ,  ef  guð  viU  at  hon  lifi ,  ok  er  þessi  tími  er  út  liðinn ,  ok 
sé  hon  þá  lifandi  ok  vel  fœr  kona.  þá  veit  þat  guð  ok  góðir  menn. 
at  ek  hygg  [yðr  hafa^-  logit  á  hana.  |)á  segir  hinn  iUi  Milon :  J)essa 
tíUögu  vílju  vér  hafa :.  en  þó  vantar  enn  nökkut,  [þagat  skal  samna  til 
þessa  húss  öllum*'  ormum  ok  pöddum  ok  eitrkykvendum,  [ok  skolu  þau 
öll  vera  inni  hjá  henni,  hvar  sem  þau  finnast  í  holtum  eðr  skóoiim  eðr 

')   Nú  tilf.  b.     ')  til  b.     ')  [mgL  b.     *)  [Olif 'sem  haDa  6.     ')  [til  hennar  b. 
-  •)  saal.  b:    refsi  B.      ')   á   honum   b.      «)  menn    tilf.  b.      *)   hér   tilf.    b. 
'•)  láiir  b.     '!)  tUf.  b.     ")  saal.  bi   þá  hafi  þér  B.      •»)  [tU  þessa  húss 
skal  sanma  6.  ' 


62  KAELAMAGNUS  SAGA  11.  Cap.    10, 

hreysum.*'  Ok  allir  játtuðu,  at  svá  skyldi  vera,  [ok  síðan  var  til 
farit  at  gera  húsit  með  sterkum  steinum  ok  lími.'^  Ok  er  [þat  var 
eJhúit^  ok  dróttning  skyldi  til  vera  leidd,  þá  mælti  hon  til  kouungs: 
Herra,  segir  hon,  nú  ætli  þér  mik  til  þes^a  hiiss  at  flytia,  sem  þér 
hafit  gera  látit,  ok  mik  þar  í  setja,  ok  því  biðr  ek,  at  þér  látit  mik 
ná  at  kyssa  Landres  son  minn.  Konungrinn  veitti  henni  þetta. 
Síðan  kyssir  hon  son  sinn  ok  mælti  svá:  Vei  er  mér,  Ijúíi  sou,  at 
ek  skal  skilja  við  þik,  ok'*  þat  er  mér  nú  mestr  harmr.  En  ef  svá  ' 
má  verða  með  guðs  vilja,  at  ek  sjái  þik  nökkurn  tíma,  þá  má  ek 
þik  fuUvel  kenna,  sakir  þess  at  þitt  brúnarbcin  er  nú  lamit,  er  mér 
er  útkastat.  Hinn  ilh  Milon  mælti  við  konunginn :  Látit  þessa  konu 
eigi  dvelja  stundina  ok  tala  við  Landres  son  sinn  í  allan  dag. '  Drótt- 
ning  mœlti:  Nú  hafa  alhr  mínir  frændr  ok  vinir  mik  fyrirlátit,  hvert 
man  ek  flýja  nema  til  þín,  dróttinn  Jesu  Kristr,  er  eugan  fyrirlætr^ 
þann  er  þik  elskar ;  þér  eru  kuunigar  mínar  sakir^  þær  sem  á  mik 
eru  bornar,  dœm  þú,  dróttinn  minn,  alt  mitt  mál,  ok  iát  hit  sanna 
upp  koma  um  minn  hag  fyrir  þitt  heilaga  nafn,  svá  at  ek  megi^  eigi 
undir  fótum  troðast  þessa  iUa  svikara  Milous  ué  mitt  afspringi.''^  'Lát 
hér  svá  fuUan  dóm  á  koma,  at  þitt  hit  dýra  nafn  lofist  því  öflu® 
meir,  sem  þetta  [spjTst  ok  sannprófast^  víðara  um  kristnina.  Ok 
er  hon  hafði  þðtta  mælt,  var  hon  fœrð  til  hússins  ok  þar  innsett  í,'° 
henni  var  fenginn  einn  hleifr  af  hinum  verstum  sáðum,  ok  eitt  ker  af 
vándu  vatni  fuU."  Síðan  var  húsit  aptr  byrgt  sem  sterkhgast,  váru 
þar  engar  dyrr.  Látum  hana  nii  hggja  þar  sem  dauða,  meðan  guð 
lofar,  en  víkjum  rœðunni  til  Hugons  konungs  ok  hins  iUa  Milons, 

10.  Lithim  tíma  héðan  frá  liðnum  lætr  Hugon  konungr  til  síu 
kaUa  aUa  mest  háttar  menn  síns  ríkis,  ok  sem  þeir  eru  þar  komnir, 
talar  konungrinn  við  þá  um  lög  ok  landstjórn.  En  Milon  hugsar 
nu  enn  meðan^^  sinn  vándskap^  hanu  kaUar  einn  dag  aUa  þessa 
ráðgjafa  konungs  er  þar  váru  komnir  i  sitt  herbergi,  ok  talaði  svá 
við  þá :  Góðir  herrar,  kvað  hann,  [yðr  er  nú'"''  kunnigt,  at  minn 
herra  kouuugrinu  er  nú  kvánlauss,  ok  er  þat  mitt  ráð,  at  vér  segim 
honum,  at  hánn  fái  sér  dróttningu  sem  fyrst,  eUa  skiljumst  vér  viÖ 
hann.  J)etta  ráð  samþyktu  þeir, '^  ok  báðu  þann  iUa  svikara  fram 
bera  af  þeirra  háUu.  Ok  einn  dag  er  konungrinu  haföi  kaUat  þá 
í  eina  stofu,  stendr  Milon  upp  ok  mæUi  til  konungs :  Herra,  segir 
hann,    þessir  góðir  menn ,    sem   hér   sitja,    hafa   beðít    mik    tala    sitt 

')  [hvar  sem  finnast  kunna  í  holtum,  skógum  eða  hreysum,  ok  skulu  þau 
öll  vera  inni  hjá  henni  b.  ^)  Imgl.  b.  ^)  [þetta  var  svá  gört  6. 
^)  þvíat  b.  *)  fyrirlítr  b.  **)  mega  6.  '')  afsprengi  b.  *)  myl.  b. 
»)  [birtist  framar  ok  þat  spyrst  b.  '")  mgl.  b.  ")  mgl.  b.  ^')  um 
tilf.  h.     '^)  [þat  er  yðr  b.     '<)  allir  Hlf.  b. 


I 


Cap.    11.  AF  FRU  OUF  OSL  LANDBBS.  63 

eiendi  ok  segja  svá,  at  þeir  vilja  við  yðr  skíljast  utan  þér  fáit  yðr 
dróttniagu  sera  fjrst,  því  at  landit  stendr  erfingjalaust,  ef  þ^r  kunnit 
frá  at  falla.  J)á  svarar  konungriun  Hugon:  Ek  mundi  víst  þat  ráð 
taka,  ef  ek  vissi  at*  frú  Olif  væri  dauö.  Svikarinn  sór  um  at  hon  var 
löngu  dauð.  En  ek  atI  at  þér  vitit,  at  ek  á  eina  dóttur.  hon  hefir 
ágœtt  fóstr,  [hon  er  harðla  fögr^  jungfrú  er  nökkurn  tíma  A'ar  sköpuð 
af  holdi  ok  blóði,  hon  heitir  Aglavia;  gefi  guð  henni  skömm,  segir 
bókin;  ek  hefi  undir  minni  hendi  15  [riddara  land,^  ok  svá  mikit 
gull  ok  silfr  at  ek  veit  eigi  sjálfr.*  Vii  ek,  minn  herra,  þetta  gefa 
alt  með  minui  dóttur.  Svá  gat  hinn  ilJi  Milon  um  íaUt^  fyrir  kon- 
imginum,  at  hann  hlýðir  á  ok  samþykkir  [þessu  úráði,®  festir  hana 
ok  heim  leiðir  úforsvnju.  Allir  þeir  er  við  hana  tökiðu  géngu  með 
illum  orskurð  frá  henni,  ok  er  hon"  kom  til  staðarins,  lögðu  allir 
iUa  blessan  á  hana.  Isú  lætr  Milon  búa  ti]  bruðlaups^  þess  hins 
versta,  er  frá  hefir  verit  sagt,  því  at  allir  þeir  er  þangat  kómu  váru 
núkiliga  skemdir,  ok  er  at  kveldi  kom  géngu  konungr  ok  dróttning 
í  sína  sæng,  ekki  eptir  því  sem  guðs  lög  buðu  heldr '  e^ítir  i-áðum 
hins  illa  Milons.  Jwir  þóttust  aUir  oflengi  dveljast  at  því  brúðkaupi, 
ok  varö  því  hverr  feginn,®  er  fjrr  kom  heim  til  sinna  heimkvnna. 
11.  Konungr  ok  dróttning  váru  htla  stund  [áðr  ásamt'"  eu 
þeim  varð  sonar  auðit,  ok  var  sá  engi  [at  þat  lofaði  eða  vel  þœtti*' 
í  konungs  húsi.  Sjá  sveiun  var  til  kirkju  lx)rinn  ok  skírðr  ok  kall- 
aðr  Malalaudres  at  nafui.  J)at  þótti  öllum  skaði,  at  sú  skrœfa  vóx 
skjótt  ok  þróaðist,  ok  er  hann  var  missaris*^  gamall,  görðist  haan 
undarhga  kyndugr,  hann  skreið  aptr  ok  fram  með  stokkum  ok  beit 
í  fœtr  mönnum  ok  leggi,  ok  svá  sem  hann  var  ellri,  var  hann  æ 
því  v.erri,  við  ríkra  mauxia  sonu.  vildi  hann  eigi  dagliga  berjast,  en 
við  fátxDpkra  manna  sonu  vildi  liann  jafnan  ih  eiga,  ef  hann  "mætti'^ 
því  fram'^  koma.  Jafuan  kunni  hann  at  klóast'^  um  ok  svá  at  bíta, 
alt  þat  er  hann  sá  með  sínum  augum  þá  vildi  hann'^  cig*->  svá 
vandist  [sjá  skrœfa*'  h'tt  í  ölium  lutum.  ísú  vaxa  þeir  báðir  upp 
konuugs  synir  í  hans  garði  Landres  ok  Malalandres,  ok  h'ðr  svá 
fram  aökkura-  tíma.*®  Ok  þaí  bar  til  einn  dag,  sem  opt  kunni  til 
bera.^  at  Hugon  konungr  sat  í  höUinni*®  með  .«ínum  riddarum,  en 
Milon  trúðr  gengr  aptr  ok  fram  at  gleðja  lólkit.  ok  var  hann  spurðr, 
hvárr  af  konungs  sonum  væri  röskari  eða  ellri.  ^lilou  segir  Landres 
ellra  en  Malalandres  sinn  dótturson  röskara.    Milon  heyrir  at  Landres 

')  tilf.  b.  ^)  [ok  er  hin  fegrsta  b.  *)  [himdrud  riddara  b.  *)  markatal 
Atilf.b.  ')  talat  6.  «)  [þetta  úráói(!)  6.  ')hann(!)6.  «)  brúókaups  6. 
')  fegnari  b.  '")  [saman  áór  *.  ")  [er  þat  kallaði  vel  e4r  lofadi  b. 
'^)  misseris  b.  '»)  mátti  b.  '*)  við  b.  '')  klórast  b.  '«)  sjá  skrœfa  b. 
'•)  [hann  6.      '«)  nökkuni  b.     ")  höll  sinni  b. 


64  KARLAMAGNUS  SAGA  II.  ^  ^"P-    ^^' 

er  meir  lofaðr  í  öllum  lutum  en  hans  dótturson,  ok  eirir  lionum  þat 
iUa.  Ok'  einn  dag  gengr  hann  til  konungs  ok  mælir :  Hversu  lengi 
viH  þér  þenna  blámanns  son  uppfœÖa  á  yðrum  garði?  Svá  hjálpi 
mér  guð,  at  hann  var  aldri  af  yðr  getinii,  ok  ræð  ek  af  J)ví  at  Jjór 
látit  hann  brott  frá  yðr,  ^þér  megit  vel  glaðir  vera,  meðan  Mala- 
landres  yðvarr  son  lifir.  Svá  gat  sá  hinn  vándi  níðingr  talat  fyrir 
konunginum,  at  hann  biðr  Landres  son  sinn  í  brott  verða  or  sinni 
augsýn  ok  eigi  aptr  koma.  Ok  er  hann  heyrir  þessi  orð  föður  síns, 
varð  hann  mjök  hryggr  ok  gengr  út  af  höllinni,  hugsandi  hvert'^ 
hann  skyldi  fara.  Hann  minnist  nú  á,  sína  fóstrmóður,  |)á  er  hann 
hafði  fóstrat  fyrr.  Hon  var  ein  gömul  kona  vitr  ok  margkunnig, 
hon  [var  köUuð^  Sihven  at  nafni,  átti  hon  einn  garð  ok  gótz  mikit, 
var  sá  garðr  nálægr  konungs  hahinni.  Hann  snýr  þangat  nú  ferÖ- 
inni  ok  fram  komandi  til  sinnar  fóstrmóður  heilsar  hann  upp  á  hana 
með  þessum  orðum :  Guð  geymi  yðvar,  Siliven  mín  fóstrmóðir.  Ek 
vil  }^r  kunnigt  gera,  at  konungrinn  faðir  minn  hefir  mik  frá  sér 
rekit  ok  fyrirboðit  mér  optar  í  sína  augsýn  at  koma.  Ok  er  hon 
heyrði  þetta,  mælti  hon :  J)ú  ert  velkominn  Landres,  segir  hon,  minn 
fóstrson,  ok  alt  þat  gott  sem  ek  má,  skal  ek  þér  veita,  ok  því 
yrðag'*  fegnust,  at  þinn  þroski  yrði  sem  mestr  ok  þik  mœtti  margt 
gott  henda.  Landres  dvaldist  þar  nú  um  7  ár  full,^  ok  görði  Siliven 
alla  luti  [eptir  því,''  sem  honum  mátti  bezt  líka.  Ok  einn  morgin 
er  Landres  snemma  uppi  ok  ætlaði  at  skemta  sér  at  riddaraskap, 
því  at  hann  kunni  hann'  harðla  vel,  ok  er  hann  var  út  kominn, 
mœtti  honum  Siliven  hans  fóstrmóðir.  Hon  heilsaÖi  honum®  fagrliga 
ok  mælti :  Ljúfi  fóstrson  Landres,  J)ú  ert  fagr  maðr  ungr^  ok  vitr 
ok  hinn  fríðasti',  er  [nökkut  sinn^".sá  manns  auga,  gjarna  vilda  ek 
gott  til  þín  vita  [ok  hvat  manna  \)ú  mant  verða.^^  Ek  man  segja 
þér  tíðendi:  á  morguu  skal  vera  leikr  undir  kastala  föður  þíns,  þar 
skulu^^  saman  koma  margir  ungir  menn.  |)eir  hafa  einn  svöpp^^ 
at 'leika  með,  ok  sá  sem  rekit*^  fær  þrysvar  í  samt  þenna  svöpp,*^ 
svá  at  engi  nái  í  milh,  hann  berr  prís  ok  heiðr  af  öllum.  Ok  þar 
skaltu  Landres'^  til  fara  ok  reyna,  hvert  hjarta  þú  hefir  eðr  hraust- 
leik.  Ok  er  Landres  heyrði  þetta,  mælti  hann  [svá:  Hjálpi^'  mér 
guð ,  fóstrmóðir,  at  ek  skal  á  morgin  koma  til  þessa  leiks  ok 
reyna  mik. 

12.     Nú  leið  dagr,    en  nóttin  kom,    ok   ferr   hann   í    sína   sæng 
at  sofa.     Ok  er  dagrinn  koni,  reis  hann  upp  í  sín  klæði  ok  býr  sik 

')  þvíat  tilf.  b.  ')  saal.  6;  hvart  B.  »)  [hét  b.  *)  yrða  ek  b.  *)  mgl.  b.  ")  [mgl.  b. 
')  þat  b.  *)  hann  b.  ')  saal.  b;  iungr  B.  '")  [nökkurn  tínia  b. 
")  Imgl.b.  ")  munu  b.  '»)  böll  b.  ")  tekit  b.  '^)  böU  b.  '«)  mgl.  b. 
")  [:   Svá  hjálpi  b. 


Ca    .    12.  AF  FEU  OLIF  OK  LAIÍDEES.  ð 

til  leiksins.  Ok  er  hann  var  búinn,  gengr  hann  til  sinuar  fóstr- 
móður  ok  gaf  henni  góðan  dag,  ok  mælti  síðan :  Kæra  fóstrnióðir, 
segir  hann,  ek  ^ál  nú  fara  til  leiks  J)ess  er  J)ér  sögðut  mér  frá  í 
gær,  man  ek  koma  þegar  aptr  er  ek  má.  Hon  gékk  J)á  brott  frá 
honum  litla  stund,  ok  [þegar  kom  hon*  aptr  ok  bað  hann  bíða  sín. 
Hann  snerist'*  þá  við  henni.  Hon  mælti  þá :  Svá  vil  ek  þrífast, 
Landres,  segir  hon,  at  þú  skah  hafa  erendi  mitt  til  leiks  þessa. 
Hon  hefir  þá  upp  sína  hœgri  hönd  ok  setr  þann  pústr  undir  hans 
vanga,^  at  hann  hugði  sín  bæði*  augu  út  mundu  springa,  svá  var 
hann  mikiU.  Hon  mælti:  Til  þess  gaf  ek  þér,  Landres,  segir  hou, 
þessa  minning,  at  ek  býðr  þér  í  nafni  guðs  ok  frú  sancte  Marie, 
at  þú  takir  aldri  pústr  af  karlnianni  né  konu  utan  föður  þínum  ok 
móður.  En  ef  nökkurr  annarr^  dirfíst  þvíhks^  at  gera,  þá  gjalt'  grini- 
hga  ok  gör  þat  í  mína  minning.  Landres  ferr  nú  heiraan  frá  sinni 
fóstrmóður  ok  léttir  eigi  fyrr  en  hann  kemr  undir  kastala  föður  síns 
á  þá  völlu  sem  þar  váru.  Hann  sér  þar  fyrir  sér  marga  sveiua  leik- 
andi  meðr  [einum  digrum  sveppi.®  Landres  stígr  niðr  af  sínum 
hesti  ok  bindr  hann  \-iðr  eitt  tré,  gengr  síðan  fram  tU  leiksins  ok 
þröngvist  fram  á  meðaP  manna,  ok  kemr  þar  nú  sem  mest  var 
þröugin  um  svöppinn,***  ok  eigi  léttir  Landres  f^rr  en  hann  kemr 
höndum  á  svöpp*^  þenna  ok  berr  út  frá  þeim.  Ok  er  hann  hafði 
þetta  gört,  kastar  hann  annan  tíma  inn  í  miðja  þröngina  ok  hleypr 
eptir  sjálfr  ok  getr  enn  náð  [annat  sinn.'-  J)á  mælti  Laudres : 
Hefða  ek  brott  haft  svöppinn^^fyrsta  sinn,^*  er  ek  fékk  hann,  mætti 
þér  hafa  sagt,  at  ek  hefða  rangliga  unnit  þenna  leik,  því  jat  ek  er 
úkuunigr  yðr  flestum  öllum ,  en  nu  hefir  ek  unnit  leikinn  tveim 
sinnum :  því  vil  ek  honum  enn  inn'^  kasta  millum  allra  yðvar,  ok 
ef  ek  fær  hann  [fengit  hit'*  þriöja  sinn  hér  út  frá  yðr,  þá  viti  þér 
allir,  at  ek  hefir  unuit  leikinn  meðr  réítu  en  eigi  með  falsi.  Xú 
kastar  Landres  þriðja  sinn  inn  þessum  sveppi,*"  þar  sem  mest  var 
þröngin,  ok  á  lítilli  stuudu  getr  haun  honum  náð  ok  út  borit  frá 
þeim,  ok  varð  nú  harðla  glaðr.  Ok  svá  sem  Landres  er  útkominn 
af  mannþrönginni,  mœtir  honum  Malalandres  bróðir  h^s  ok  þótti 
iUa  er^*^  hann  gat  tekit  bölhnn,  [ok  hefir'^  upp  sína  hœgri  hönd 
ok  slær  Landres  bróður  sinn  svá  gildan  pústr,  at  honum  þótti  syngja 
at  eyrunum.  Hann  mintist  þá  hvat  íóstrmóðir  hans  hafði  mælt  við 
hann  ok  gört,  áðr  hann  fór  heiman,    ok    nú   hefir  Landres  upp  sína 

')  [kom  skjótt  b.  ')  mintist  6.  ')  kinnbein  6.  ■•)  mgl.  b.  *)  tilf.  b. 
*)  slíkt  6.  ")  þat  tilf.  b.  *)  rett.  for  svöppi  JP;  [einn  digran  böli  6. 
»)  milli  b.  ">)  böllinn  b.  ")  böU  6.  '*)  [annan  tíma  b.  '»)  böUinn  6. 
'*)  tíma  b.  '^)  saal.  b;  nú  B.  '*)  [unnit  í  6.  '')  rett.  for  svoppi  B; 
boUi  b.     '*)  vera  at  b.     '-)  [hann  heír  6. 

5 


Q^  KARLAMAGNUS  SAGA  11.  Cap.    13. 

IiœgTÍ  hönd  ok  slær  Malalandres  svá  hart,  at  [alt  hans  kinnarbein* 
klofnar  í  sundr,  ok  svá  sterkr  var  sá  pústr,  at  mestr  þori  tannanna 
er  í  hans  höfði  váru,  féllu  niðr  á  jörðina.  Ok  þá  mælti  Landres  : 
J)at  veit  guð,  bróðir,  segir  hann,  at  J)essi  pústr  er  ek  gaf  þér,  er 
verðr  við  hina  þrjá  er  J)ú  gaft  mér. 

13.  Konungrinn  ok  hans  riddarar  stóðu  upp  í  kastalanum  ok 
sá  ofan  til  leiksins,  ok  J)ótti  vera  hin  mesta  skemtan.  J)ar  var  ok 
hinn  bannsetti  Milon  hjá  konunginum  ok  sér  á  þeirra  viðrskipti 
brœðranna,  ok  hann  mælti^  til  konungs :  Herríf,  segir  hanuj  sjái 
þér,  at  yðvarr  hjákonuson  sló  yðvarn  eiginkonuson,  nii  látit  kalla 
})á  báða  fyrir  3'ðr  sveinana,  síðan  látit  taka  |)ann  vánda  mann,  er 
yðvarn  son  sh'),  ok  setja  í  myrkvastofu.  Konungrinn  lætr  kalla 
Landrcs  ok  með  honum  aðra  sveina,^  ok  er  hann  kom  inn,  mælti 
konungrinn  til  sveina  sinna:  Upp  skjótt,  segir  hann,  ok  takit  þenna 
níðing  ok  leggit  í  bönd,  síðan  kastit  honum  í  myrkvastofu.  ^á 
mæltu  sumir,  at  hann  skyldi  taka,  en  sumir  mæltu  í  móti,  at  hann 
skykh  pína.  Landres  mælti  þá,  er  bæði  var  vitr  ok  fagr :  J)at  veit 
guð  Maríu  son,  ef  Jjér  talit  þat  lengr  faðir,  segir  hann,  at  ek  skuli 
fara  í  myrkvastofu,  at  f^'rr  skal  ek  taka  þér  í  skegg  svá  hart,  at  í 
minni  hendi  skal  þat  eptir  dveljast  ok  [í  brott*  fylgja  svörðrinn. 
Ok  því  næst  gengr  Landres  út  um  dyrr,  svá  at  engi  maðr  þorði 
liendr  á  honum  at  festa.  Lét  þá  faðir  hans  segja  honum  [annat 
sinn,^  at  hann  skyldi  eigi  optar  í  haus  augsýn  koma.  Ferr  nú 
Landres  brot  þaðan  ok  til  sinnar  fóstrmóður,  heilsar  henni  vel  ok 
sagði:  Eigi  þori  ek  lengr  hér  at  vera,  því  at  faðir  minn  er  mér 
reiðr,  ok  vil  ek  eigi  at  þú  verðir  þess  gjaldandi,  ef  hann  spyrr  at 
ek  dveljumst  hér.  Sveinninn  tekr  nú  boga  sinn  ok  örvar  í  hönd 
sér  ok  k^^ssir  síðan  fóstru  sína.  En  hon  var  mikiliga  harmandi  hans 
vesöld  ok  biðr  hann  nú  vel  fara,  iðugliga  grátandi  ok  dróttin  bið- 
jandi,  at  hann  vísaði  honum  þangat  sem  honum  væri  mestr  fagnaör  í. 
Sveinninn  gengr  nú  brott  á  skóg  ok  ferr  nú  aptr  ok  fram  um  skóg- 
inn  ok  finnr  engau  mann  ok  enga  bygð,  ok  í  þeim  klæðuin  sem 
hann  gékk  á  daginn  í  þeim  lá  hann  á  nóttina.  [Eina  íþrótt  hafði 
þessi  ungi  maðr,  þá  sem  ek  vil  nökkut  af  segja,  hann''  kunni  vel 
skjóta  fugla  til  matar  sér.  En  þá  er  hann  skyldi  þessa  matar  neyta, 
þá  hafði  hann  engan  eld  at  steikja  fyrir  sik.  Nú  þó  at  hungrinn 
gengx  fast  at  honum,  þá  vildi  hann  þó  eigi  hrátt  eta,  því  at  hann 
hafði  því  eigi  vanizt.  Hann  ma^ltist  þá  við  einnsaman :  Hvat  skal 
ek  nú  at  hafast,  Ijúfari  væri  mér  nú  ein  fylli'  matar  ok  drykkjar 
en  alt  þat  gull  sem  liggr  í  mins  feðr  garði.     Heyr  mik  nú,  dróttinn 

-     ')    ihaiiS  kinnbein  6.      *)  þá  tilf.  h.-    ^)  sveinana   b.      *)  [þar  með  skal   b. 
^)  bT^gl-  b.     ®)  [þessi  ungi  niaór  h.     ')  fvllr  b. 


Cap.    14.  AF  FEU  OLIP  OK  LAlíDEES.  67  • 

rainn  almáttígr,  ok  leys  mik  af  þessum  vanaa,  ok  lát  mik  eigi  lengr 
píuast,  heldr  vísaðu*  mér  í  nökkum  þann  stað,  at  ek  megi  hjálpast 
af  þessum  hungri.  Sveinninn  gengr  nú  [brott  ok"  fram  í  skóginn. 
Hann  kemr  þá  fram  í*  háfan  skóg,  ok  mátti  þar  sjá  langt  ifrá  sér, 
því  at  þar  var  einn  sléttr  völlr  undir  niðri.  Ok  er  hann  kemr  undir 
eitt  hátt  tré,  heldr  hann  upp  hœgri  hendi  fyrir  augu  sér,  því  at 
sóhn  skein  [á  móti*  honum.  Hann  sér  þá  fram  á  völlinn  fjrir  sik, 
hvar  sátu  íjórir  dvergar  ok  mötuðust,  [ok  er  hann  hafði  þat  sét,* 
varð  hann  harðla  glaðr,  því  at  hanu  vænti  sér  þar  af  nökkurs  bata. 
Stillir  nú  fram  sem  hóghgast  [tré  undan  tré,®  ok  nemr  stað  skamt 
frá  þeim.  Hann  heyrir  þá  einu  dverginn  mæla  tU  annarra  kompána 
sinna:  Etit  íast,  mínir  vinir,  því  at  af  þessu  handklæði  má  ek  gefa 
oss  aUan  þann  bezta  kost  er  vér  kunnum  beiðast,'  ok  or  várum 
pottí  allan  þann  drykk  sem  vér  viljum  beztan  hafa.  Landres  mæltí 
þá :  J)essir  lutír  eru  mép  nú  allny tsamhgir,  dróttinn  minn,  segir  hann, 
at  hafa  ok  eiga.  Hugsar  nú,  at  annathvárt  skal  hann  hafa  nógan 
mat  eðr  skjótan  dauða  fyrir  þessuiíi  dvergum.  Herðir  nú  hug  siun 
ok  hleypr  sem  harðast  fram[.  Sem  hann  kemr®  at  dvergimum, 
grípr  hann  sinni  hendi  hvárt  handklæðit  ok  pottinn.  Ok  er  dverg- 
arnir  hta  hann  þar  kominn  [svá  skjótt®  sér  á  úvart,  urðu  þeir  svá 
hræddir,  at  hverr  hljóp  í  sína  holu,  ok  flýðu  brott  af  aughtí  Landres. 
14.  Svá  seni  Landres  hafði  náð  sugðum  pottí  ok  handklæði, 
þá  vissi  haun  görla  hvat  hann  skyldi  at  hafast.  Settíst  hann  þá 
uiðr*''  ok  lagði  fram  fyrir  sik  handkJæðit;  [allr  sá  matr**  er  hann 
vildi  hafa  ok  hann  til  lystí  var  honum*^  til  reiðu  á  því  handklæði, 
svá  ok  eigi  síðr  [allr  sá  drykkr  er*^  hann  vUdi  hafa  var  honum 
tU  reiðu  í  þeim  potti.  |)ikkist  liann  nú  hafa  ve4  sýst'*  ok  er  harðla 
glaðr  í  hjartanu.  Ok  er  hann  er  vel  mettr  ok  drykkjaðr,  brýtr 
haun  saman  handklæðit  sem  bezt  ok  knýtír  í  skyrtublaði  sínu,  en 
pöttiun  bindr  haun  undir  beltí  sér,  fyrir  því  at  hann  man  hans  optar 
þurfa.  Ok  er  hann  ætlaði  brott  at  ganga,  kómu  út  af  sínu  inni 
tveir  dvergar  ok  œptu  á  hann:  Heyrðu  Landres.  fagr  maðr  ok  vitr, 
gef  oss  aptr  handklæði  várt  ok  pott,  fyrir  því  at  þú  ert  nú  fuUvel 
mettr  ok  drykkjaðr.  Nei,  segir  Landres,  [vití  guð,*^  at  þér  fáit 
hvárki  af  mér  þetta  handklæði  né  pott,  ef  ek  má  ráða.  J)á  segir 
annarr  dvergrinn  til  annars :  Ljúíi  bróðir,  segir  hann,  látum  hann 
íara  veg  sinn,  þvl-  at  ek  hefir  enn  önnur  2  handklæði  ok  aðra  tvá 
potta.     En  ek  veit,  segir  dvergrinn,  at  hann  kemr  skjótt  tU  þeirrar 

')  vísa  \ú  b.  ';  [niy/.  b.  *)  einn  tilf.  b.  *)  [í  augu  b.  *)  [við  þat  b. 
*)  undan  trénu  6.  ')  beiða  b.  «)  [mgl.  b.  ')  [mgl.  b.  '»)  á  vöUinn 
tilf.  b.  ")  Isaal.  b:  allan  þann  mat  B.  >*)  saal.  b:  hann  B.  ")  [saal.  6; 
allan  {)ann  drykk  sem  B.     '*)  sýslat  b.     '^j  [guð  veit  6. 


68  KARLAMAGNUS  SAGA  11.  Cap.    14. 

Ijúfastu  konu  er  nökkurn  tíma  var  fœdd.  Hver  er  sú?  sagði  annarr 
dvergr.  Hon  heitir  frú  Olif,  segir  hann,  hin  tryggasta  kona  ok.er 
móðir  Landres.  Ok  er  sveinninn  heyrði  þetta  nafn  ,  vissi  hann  er 
hann  vóx  upp  heima  móður  sína  svá  nefnda,  en  þat  vissi  hann 
aldri,*  at  hon  sæti  í  styrkri^  myrkvastofu.  Landres  mælti  þá :  J)ér 
er  kunnigt  Jesu  Kriste,  at  ek  vissi  þat  eigi  fyrr,  at  mín  móðir  [væri 
svá  nauðughga  stödd,  at  hon  [væri  í  nökkurri^  myrkvastofu.  Nú 
biðr  ek  þik,  dróttinn  minn,  sakir  þíns  heilaga  nafns,  at  þú  vísir 
mér  til  hennax  í  dag  ok  til  þess  sama  húss,  er  hon  er  í"*  sett. 
Landres  gengr  nú  or  þcini  stað  ok  í  þann  mikla  skóg,  válkast  þar 
nú  aptr  ok  fram.  Hann  kom  þar  niðr-^  um  síðir,  sem  hann  leit 
einn  myrkvan  staö  ok  þar  finnr  hann  eitt  hús  af  steini  gört  ok  h'mi, 
sh'kt  sá  hann  aldri  fyrr  jafnmyrkt.**  Hann  gengr  umhverfis  húsit  ok 
hyggr  görla  at  ok  finnr  engar  djrr  á  f)ví,  svá  var  J)at  sterkhga 
aptr  byrgt.  Hann  sér  at  hér  er  ekki  opit  á  utan  einn  lítill  gluggr,' 
hann  sér  í  þessum  sama  ghigg  sitja  einn  h'tinn  fugl  ok  syngja  harðla 
fagrt,  svá  at  lysti  á  at  heyra.  J)etta  hafði  verit  öll  hennar  gleði 
[er  hon  hafði  haft,®  síðan  hon  var  sett  í  þetta  hús.  Landres  bendir 
nú  boga  sinn  ok  ætk\r  at  slá  fughnn.  Hann  skýtr  inn  í  glugginn, 
er  á  var  húsinu,  ok  kom  á  brjóst  móður  hans  kóhrinn  svá  hart,  at 
hon  kvað  við  ok  œpti:  [Jesus  Kristr  miskunna  mér,  segir  hon,®  eðr 
hverr  er  þessi  er  mik  slær  svá  sárhga,  at  aldri  fqkk  ek  sh'kt  skot. 
Oflengi  hefir  ek  nú  verit  í  þessum  skógi ,  at"*  maðr  skal  hafa  mik 
f^a-ir  skotspán,  ok  skýtr  at  mér  með  boga  ok  kólfi.  Ok  er  Landres 
heyrði  þessi  orð,  mælti  hann  tilhennar  :,Hvat  manna^^  ertu,  er  hér 
liggr  inni?  þú  mant  hfa  hér  við  h'tinn  mat  [bæði  fœðslu  ok  drykk- 
jar.*'^  En  ef  þú  ert  kominn  af  nökkurri  góðri  ætt,  \yk  kasta  út 
kólfi  mínum'.  Ok  Jrá  mæhi  frúin :  Ek  biÖr  at  þú  segir  mér  íyviv 
J)ína  kurteisi,  hverr  þú  ert  eðr  hverrar  ættar,  ok  ef  þu  segir  mér,'^ 
þá  vil  ek  senda  þér  út  kólfinn.  Landres'  mælti  þá :  |)ú  biðr  mik 
fyrir  kurteisis  sakir'*  segja  þér  hvaðan  ek  er,  en  ek  vil''*  því  eigi 
leyna.  Ek  er  af  húsi  hertogans  Hugons,  er  á  dahnn  Munon,  ok  af 
hans  herskap  flýða  ek  hingat.  Ljúfi  maðr,  segir  frúin,  ef  þú  ert  af 
þess  hertoga  húsi,  þá  biÖ  ek,  at  þú  segir  mér,  ef  son  hans  hfir,  sá 
er  Landres  heitir,  ok  at  þú  heilsir  hann'^  fullkomliga  af  minni 
háhu,  því  at  hann  er  minn  eiginn  son,  ok  seg  honum,  ef  ek  ma'.tti 
jafnvel  frjáls  vera  ok  hðug  ganga  sem  hann,  skyldag*'  sjá  hanu 
með  mínum  augum.     J)á  segir  Landres  :    Svá  vil  ek   vera  utan  aUra 

')  eigi  b.  ''^mgl.b.  ^^  [sæti  í  6.  ^)  inn  6.  *)  fram  6.  *)  50o/.  t;  jamniikit  5. 
')  ok  tilf.  b.  *)  [mgl.  b.  ")  [ok  mælti :  Jesus  Kristr  miskunna  þú 
mér  b.  ">)  er  b.  ")  manni  b.  '')  [ok  diykk  b.  ")  þat  iilf.  b.  '*}  at 
tilf.  b.     '^)  þik  tilf.  b.     '«)  honum  b.     ")  skyldi  ek  b. 


Cap.    14.  AF  FEU  OLIF  OK  LAXDRES.      '  69 

skemda,  at  ek  vil  eigi  mínu  nafni  leyna  fyrir  þér.  Menn  kalla  mik 
Laudres  sou  Hugous  konungs.  Frúin  mælti:  Fullvel  mœtta  ek  kenna 
þik,  ef  þú  værir  minn  son,  fyrir  því  at  þá  er  niér  var  hér  inn 
kastat,  var  lamit  brúnarbein  hans^  af  hinum  vánda  Miloni.  Ok  svá 
sem  Landres  heyrði  þetta,  [ok  skildi  at  hon^  var  hans  móðir,  er 
þar  var  inni  í  þessu  húsi,  hugsar  hann  um  hvat  hann  skal  til  taka 
eðr  hversu  hann  skyldi^  henni  þaðan  í  brott  koma;  því  at  hann 
hafði  hvárki  járn  né  sleggju  eðr  þau  önnur  tól,  at  steinsmíði  mætti 
fyrirkoma.  Hann  gengr  þá  út,  í  skóginn  ok  leitast  um,  ef  hann 
mætti  tinna  þat  tré  er  linore*  kallast,  en  þat  er  svá  hart  sem  [hit 
harðasta  járn.^  Gengr  hann  nú  í  einn  myrkvan  stað  ok  finnr  skjótt 
þetta  sama  tré  ok  gerir  þat  til  feginsamliga  með  sínum  knífi,  gengr 
síðan  aptr  til  hússius  er  móðir  hans  sat  í,  ræðr  þegar  til  ok  pjakkar 
sem  hann  getr  fastast  vegginn,  þar  til  er  hann  kemr  or  einum 
steini,*  ok  síðan  hvern"  eptir  annan,  þar  til  at  hann  gat  sét  móður 
sína  ok  í  nóg  var  Ijóst  í  myrkvastofunni.  Ok  uú  er  hann  vildi  inn 
ganga,  sér  hann  marga  orma  ok  pöddur  ok  öunur  eitrkykvendi  í 
húsinu  hjá  móður  sinni ,  at®  hann  þorði  at  síðr  inn  at  ganga,  at 
hann  [þoröi  varla^  sjá  sína  móður  sakir  þessarra  eitrkvikvenda,  er 
umhverfis  hana  lágu.  Hon  mælti  þá  til  Landres:  Ljúfi  son,  ver 
e!  ki'"  hræddr  fyrir  þessum  eitrkykvendum,  [þau  vilja*'  þér  engan 
skaða  gera,  [því  at  þessir  ormar  er  hér  eru,  bæði  langir  ok  smáir,^^ 
ok  önnur  eitrkykvendi  er  hingat  váru  til  mín  send  mér  til  skaða, 
þá  er  ek  var  í  þetta  hús  sett,'^  nú  [skaltu  vita*^  fyrir  víst,  at  guð 
hefir  veitt  mér  svá  mikla  miskunn  [af  þessum  kvikendum,  at  um 
daga  hafa  þau^*  kropit  út  í  gras  sér  at  mat,  en  um  nætr  hafa  þau 
lagzt  umhverfis  mik  ok  hulit*^  minn  líkama  frá  öUum  kulda,  ok  ef 
þessir  ormar  hefði  hér  eigi  verit,  munda  ek  fyrir  löngu  dauð.  Drótt- 
ningin  stóð  þá  upp  ok  gengr  til  sonar  síns  ok  kyssir  hann  ok  mælti: 
Landres,  segir  hon,  vel  ertu  kominn  minn''^  son;  hvat  hefir  þú  hér 
gört  í  þessum'^  skógi ,  er  þú  ferr  svá  einnsaman  utan  [nökkurs 
sveins.*^  Landres  svarar:  Mín  kæra  móðir,  ek  vil  eigi  leyna  þik, 
hvat  því  veldr.  Faðir  minn  hefir  útlœgt  mik  af  sinni  augsýn,  ok 
því  þorig-"  eigi  þar  at  vera.  Frúin  mælti :  Ljúfi  son,  segir  hon, 
gjarna  \-ilda  ek  nú  fá  mat^*  ok  drykk,  ef  til  væri.  Mín  kæra  móðir, 
segir  hann,  þat  má  ek'*'*  með  guðs  lofi  veita  þér,  því  at  ek  gat 
M  mgl.  b.  ^)  [skildi  hann  at  þessi  6.  ')  mætti  6.  *)  livore  6.  *)  [stál  b. 
*)  steininum  b.  ')  hverjiim  fc.'  »)  mgl.  b.  ')  [treys'ti  varla  at  b. 
"*)  eigi  6.  ")  [þvíat  þau  munu  b.  '^)  relt.  f.  smare  B.  ")  [ok  þá  er 
ek  var  í  þetta  hús  sett,  váru  þau  hingat  send  mér  til  meins  b.  ")  [vit 
þat  b.  '*)  [at  fessi  kvikindi  hafa  um  daga  6.  •«)  varðveitt  6.  '•)  eig- 
inn  tilf.  b.  '«)  þykka  tilf.  b.  '»)  [nökkurn  svein  b.  ")  þorir  ek  6. 
")  vist  6.     -*)  nú  tilf.  b. 


70 


KARLAMAGNUS  SAGA  11.  Cap^  15. 


íengit  í  dag:  af  dvergum  nökkurum  eitt  handklæði  ok  þar  meðr  einn 
pott,  er  yðr  skal*  fullvel  fœða.  Leggr  hann  þá  fram  handklœðit 
ok  svá  pottinn  fyrir  sína  móður  frú  Olif,  ok^^  allra  handa  kostr  meðr 
vænasta  drykk  [var  þar^  til  reiðu,  ok  harðla  sœmiliga  matgört.  Ok 
er  frúin  var  vel  mett  ok  drykkjuð,  talar  hon  við  Landres  son  sinn : 
Nú  vantar  mik  klæði,  sonr  minn,  segir  hon.  Móðir  mín,  segir  hann, 
ek  skal  fá  |)ér  minn  kyrtil  ok  syrkot,  ok  öU  mín  klæði  önnur  vil 
ek  J)ér  fá  nema  skj-rtu  ok  [svá  brœkr,*  {)at  skal  ek  eptir  hafa. 
Megi  þér  hér  af  gera  yðr  klæði,  ok  fá  betri  [f)á  ei'^  guð  ^ilL  Ok 
er^  frúin  hafði  meðr  tekit'  nefndum  klæðum ,  J)á  mælti  hon:  Sonr 
minn,  segir  hon,^  hfir  Siliven  þín  fóstra?  Já,  guð  veit,  [segir  hann,® 
hon  lifir  vist  ok  hefir  gört  mér  margt  gott,  ok  hjá  henni  hefir  ek 
verit  um  mörg  ár.  Minn  góði  son,  segir  frúin,  far  nú  aptr  sem 
tíðast  til  þinnar  fóstrmóður  ok  heilsa  hana  sem  bezt  minna  vegna, 
ok  seg  henni  at  ek  [em  lifandi'"  ok  bið  hana  kenna  þér  [nökkur 
goð'^  ráð  af^*^  þessi  álygi,  er  vér  erum  í  stödd.  En  ek  man  [hér  við 
hafast,^^  meðan  |)ú  ferr  sem  verða  má.  Gjarna  vil  ek,  segir  Landres, 
alt  þat  gera  eptir  yðrum  vilja.  Hann  leggr  nú  eptir  hjá  móður 
sinni  hvártA'-eggja  handklæði  ok  pott,  ok  bað  hana  vel  hfa.  Síðan 
tekr  hann  boga  sinn  ok  gengr  brot  ok  léttir  eigi  fyrr  en  hann  kemr 
aptr  til  sinnar  fóstrmóður,  heilsar  henni^*  [^egar  með  bb'ðum  orðum. 
Ok  er  hon  sá  hann,  varð  hon  harla  fegin  ok  glöð  við  hans  kvámu, 
ok  |)á  mælti  Landres :  Olif  mín  sœta  móðir  bað  mik  heilsa  þik 
mikiHga  af  sinni  hálfu,  svá  bað  hon  ok  at  \m  skyldir  nökkut  ráð 
á  leggja,  at  hon  mætti  frelsast  af  þeirri  Ijótu  lygi,  er  hon  hefir  fyrir 
Torðit,  ok  at  f)at*^  mæ.tti  af  þvást  um  síðir.  Kæri  fóslrson,  segir  hon, 
þegi  |)ú  skjótt,  ok  ger  þik  eigi  gahnn ,  svá  má  ek  heil  vera,  at  J)ú 
minnir  mik  á  þá  sorg,  sem  ek  hofir  mesta  beðit  á  mínum  hfdögum, 
fyrir  því  at  fyrir  mörgum  árum  var  hon  dauð.  Fóstrmóðir,  segir 
Landres,  ek  segir  þér  með  sannendum ,  at  hon  hfir  ok  er  heil,  en 
ef  þú  trúir  mér  eigi,  far  ok  sjá  hang.  með  þínum  augum.  Fóstrson 
minn,.segir  SiHven,  af  því  at  þú  segir  þetta  með  svá  miklum  sann- 
indum,  |)á  vil  ek  triía  þér,  ^^  ok  ek  skal  góð  ráð  á  leggja^'  sem 
framast  kann  ek. 

15.  Nú  skaltu  búa  þína  ferð  sem  skjótast  til  Karlamagnúsar^® 
konungs  móðurbróður  þíns,  því  at  nú  er  dauðr^^  Pippin  konungr 
móðuríaöir  f)inn,  ok  létt  nú'  eigi  f^^r  en  þú  finnr  Karlamagnús,  ok 
seg  honum  at  [)ín  móðir  frú  Olif  hfir   ok   þú  hefir  hana  fundit,  seg 

')  kann  h.  ^)  var  þá  tilf.  b.  ^)  [þar  J)egar  b.  *)  [línbrœkr  b.  *)  f  fegar  b. 
«)  saal.  b;  ef  B.  ^)  tilf.  b.  "J  hvárt  tilf  b.  »)  itilf  b.  '»)  flifi  b. 
")  [nökkut  gott  b.  '')  móti  b.  '•')  Isaal.  6;  hefast  B.  '^)  hana  b. 
»)  tilf  b.     '6)  í)ví  b.     ")  með  {)ér  tilf.  b.     '«)  Karlam.  b.     ")  andaðr  b. 


Cap.    15.  AF  FRU  OLIF  OK  LANDEES. 


71 


honum  ok  grein  á  öllu'  hvat  fram  hefir  farit  síðan.  Ek  skal  gefa 
þér  eitt  fagrt  ers,  þar  til'  góö  klæði  ok  góö'*  vápn,  at  þú  megir 
þitt  erendi  gera  vel  ok  -  skjótt.  Ok  sem  Landres  er  búinn,  tekr 
hann  sitt  ers  ok  biðr  vel  lifa  fóstrmóður  sína,  ok  ríðr  þar  til  er 
hann  kemr  í  einn  villiskóg  syngjaiidi  ok  gieðjandi  sik  mikiliga.  Ok 
er  hann  kom  fram  á  eitt  fagrt  láð  hjá  einu  stöðuvatni,  sér  hann 
[fram  fjrir  sik^  sitja  einn  pílagrím,  ok  sýnist  honum  [at  vera  h'kr 
Jórsalafara,*  því  at  palmr^  hans  lá  þar  hjá  honum.  Pílagrímr  sjá 
maíaðist ,  ok  er  Landres  kom  frani  at  honum ,  mælti  pílagrímrinn ; 
Fagr  sveinn,  sagði  hann,  stíg  niðr  af  þínu  ersi  ok  sit  hjá  mér,  ok 
snæðum  báðir  samt,  en  ers  þitt  má  vel  bíta  meðan.  Landres  hugði 
alt  þetta  prettalaust®  ok  sté  niðr  af  sínu  ersi  ok  settist  hjá  pílagrím- 
num  sakir  þess  at  hann  var  ekki'  mettr  ok  þó  lystugr.^  Xú  er 
Landres  skyldi  til  matar  táka,®  var  þessi  pílagrímr  allr  í  brott  af 
hans  augsýn,  svá'"  aUr  matrinn  ok  hans  góða  ers,  er  þar  hafði 
staðit  hjá  honum.  Eigi  síðr  var*'  í  brottu  öU  hans  klæði,  ok  svá 
nöktr  sat  hann  eptir  á  vellinum  sem  móðir  bar  hann  í  heiminn. 
J)á  mælti  Landres  :  Nú  hefir  mik  þá  mestu  skönim  hent,  seni  nökkurn 
tíma  h(|Hr  [mann  hent, ''^  ok  ef  nú  kœmi  til  mín  einn  vændismaðr 
ok  hefði  lurk  í  hendi,  [hann  mætli'^  reka  mik  um:  alt  land  ,  fyrir 
því  at  ek  helir  eugi"*  klæði  né  vápn.  Xú  meðr'^  því  at  Landres 
hafði  h'tit  til  at  taka,  þá  sneri  hann  aptr  ,til  (ó^tnnóður  sinnar,  því 
at  þar  af  hafði  hann  jafnan  huggan  íeogit/  Hann  [^gtendr  þá  ijpp 
ok  snýr  aptr  ok  kemr  heim'^  til  hennar  nú  nökliviðr.  en  áðr  hafði 
hann  riðit  brott  sœmihga  klæddr  ok  á  íbgrum  hesti.  Ok  er  hanu 
ferr  at  garði,  sitr  SiHven  úti  í  dyrum"  ok  sér  Landres  kominn  sinn 
fóstrsou.  Hon  talar  til  hans:  Gef  þér  ekki  um,  fóstri  minn,  því  ek 
veit  þetta  miklu  gör  en  þú,  hverr  þik  hefir  gabbat,  ok  svá  alla  at- 
burði.'*  ííú  bið  ek'®  þik  eins  hlutar  ok  haf  þat  jafnan  í  þínu 
minni,  lát  aldri  vin  þinn  eðr  frænda,  ef  þér  þikkir  hann  góði;,  fast- 
andi  frá  þér  fara,  [fyrír  því  þat  má  þik  eigi  gabba  þá.-"  En  þessi 
f}'la  er  þik  gabbaði"'  var  þín  stjúpmóðir,  sú  er  [í  nóg  kann  mart"^ 
í  kyndugskap,  gefi  guð  henni  skömm.  Nú  vil  ek  geía  þér  eitt  era 
gott,  þat  sem  þér  skal  vel  duga  í  allar  þrautir,  ok  þar  með  góð 
klæði  ok  góð  vápn,  sverð  at  gyrða  þik  meðr,  er  Mimungr  heitir, 
en  ersit  heitir  Klemingr.    Nú  ef  þú  ríðr  á  stræti  eðr  annan  veg,  ok 

')  með  b.  -)  sœmilig  b.  ^)  [mgl.  b.  ^)  [hann  vera  Jórsalafari  6.  ^)saaL  b\ 
palmar  B.  ^)  vera  tilf.  b.  '')  eigi  b.  *)  matlystugr  b.  ')  fara  b.  '")  ok  tilf.  b. 
")  váru  ok  b.  ")  [madr  fengit  b.  '^)  [þá  niætti  hann  6.  '^)  hvárki  b. 
'^)  fyrir  b.  '")  [líemr  b.  ")  durum  b.  '»)  þar  um  tilf.  b.  ")  tilf.  b. 
'")  [því  at  þá  má  hann  eigi  fyrir  þat  gabba  b.  "')  dáraði  b,  ")  [kanu 
nógu  margt  b. 


•  2  KARLAMAGNUS  SAGA  II.  Cap.    15. 

vill  nökkurr  léttr  maðr  [við  þik  tala  eðr^  J)ik  dvelja,  þá  tak  í 
beisl  |)itt  ok  snii  ersi  þínu,  svá  at  |)ú  megir  sjá  hvat''  kyndugum 
meistaramanni  [þat  man  vera,^  ok  ef  ers  vill  gnaga  beislit  fast  með 
sínum  tönnum,  gá  þess  sem  bezt,  ok  lát  J)at  hlaupa  sem  vill,  en 
drag  sverðit  or  skálpinum,  ok  ef  sú  vánda  vættr  sér  þat,  sú  er  þér 
vill  mein  gera,  [allr  hennar  kraptr  man*  at  engu  verða.  Nú  tekr 
Landres  með  því  góða  ersi  ok  þeim  fögrum  klæðum,  er  fóstra  hans 
gaf  honum,  ok  ríðr  brott  annat  sinn  harla  glaðr.  Hann  kemr  um 
síðir  fram  á  einn  mó,  þar  var^  eitt  djúpt  vatn,  hann*  sér  standa 
eina  kirkju  litla  hjá  þessu  vatni  ok  kór  fagran  af  görfan,  einn  gamall 
karl  gengr  út  af  kirkju  á  móti  honum  í  svörtum  slagningi.  Hann 
mælti  til  Landres :  Viltu  taka  af  ersi  J)ínu  ok  létta  þér  svá  at  ganga 
í  kirkju  ok  hafa'  messu,  ekki  man  þér  at  verr^  til  takast  um  þína  ferð. 
Sem  Landres  hafði  heyrt  orð  þess  gamla  manns,  tekr  hann  í  beisl 
sitt  ok  hleypir  fram  at  kirkju  sem  hann  gat  mest,  ok  er  hann 
hugðist  at  kirkju  kominn  á  sínu  góða  ersi,  var  hann  kominn  heldr 
fram  í  einn  stríðan  straum  ok  djúpan,  svá  at  þaðan  hefði  hann  aldri 
til  lands  komizt,  ef  eigi  hefði  hans  ers  svá  sterkt  ok  frœkit  verit. 
Ok  er  hann  kom  á  land  ,  er  horfin  kirkja  ok  svá  karhnn,  ♦k  ekki 
sá  hann  þar  þá  utan  sléttan  völL  Hann  ríðr  nú  brott  þaðan  ok 
kemr  um  síðir  á  fagra  völki,  hann  mœtir  flokki  riddara  ok  finnr 
þar  fagra  skjöldu  lagða  niðr  á  völhnn.  Riddararnir  buðu  honum® 
þar  at  vera,  en  þeir  riðu  at  honum  or  ölhim  áttum,  sumir  fóru  at 
honum  austan,^"  sumir  vestan,  sumir  norðan,  ok  um  síöir  kom  einn 
gamall  karl  móti  honum ,  ok  var  hann  í  svörtum  búningi.  Hann 
sat  á  hesti  svörtum  ok  öll  hans  vápn  váru  svört,  hann  bar  í  sinni 
hendi  eitt  digrt  tré  ok  langt,  Sá  gamh  karl  mælti  til  Landres :  Svá 
séðu  heill,  turna  þínu  ersi  til  mín^'  ok  halt  eitt  dust^^  með'^  mik,  þá 
mantu'*  reyna  hverr  reystimaðr  þii  mant  verða  eptir  okkart  viðskipti.  ^* 
Landres  tekr  nú  þegar  í  sitt  beisl  ok  snýr  sínu  ersi  at  þeim  gamla 
karli  at  sjá  hvat  [kyndugum  meistaramanni"'hann  væri.  Ersit  tekr  nú 
þegar  tönnum  beisht,  hleypr  sem  skjótast  at  karhnum  gamla;*'  því 
at  þessi  skrœfa  var  yfrit  klók  ok  kunni  hölzti*®  mart,  bregðst  hon 
or  þeirri  mannligri  líkneskju,  er  áðr  var  hon  í,  ok  varð  nú  at  einum 
digrum  ormi ,  ok  hafði  svá  ætlat  at  drepa  Landres.  En*^  því  at 
hans  ers  var  svá  gamalt  í  sínum  vitrleik,  ok  guð  hafði  sent  honum 
þat  til  hjálpar  móti  þessum  görningum,    steðjar   ersit   sem   fastast   á 

')  Í^O^-  b.  ^)  saal.  6;  hvar  B.  ^)  [sjá  er  b.  ^)  [þá  mun(u)  allir 
liennar  kraplar  b.  ^)  saal.  b;  fra  B.  ")  saal.  b;  hjá  B.  '')  hlýða  b. 
«)  tilf.  b.  ^)  allir  tilf.  b.  '")  saal.  6;_utan  B.  ")  saal.  b\  þín  B. 
'0  dj-st  b.  '^)  vid  6.  '*)  máttu  b.  ")  tilf  b.  '«)  [saal.  6;  kyndugr 
meistari  at  B.     ")  ok  af  tilf.  b,     '*)  hellzti  6,     '^)  af  tilf.  b. 


Cap.    Ifí.  AP  FEU  OLD?  OK  LAIÍDRES. 


73 


orminn  ok  lemr  í  sundr  öll  hans  bein  með  sínum  fótum.  Ok  |)á 
hafði  {)essi  bannsetta  kona  ekki  annat  efni  en  heim  at  krjúpa  ves- 
aliga.  sem  [verðugt  var,*  til  sinna  herbergja,  ok''  þá  kallar  hon  á 
Milon  föður  sinn  ok  Malalandres  son  sinn  ok  mælti  við  þá :  Ek  hefir 
at  segja  ykkr  mikil  tíðendi  ok  ill,  'því  at  ek  er  svívirðUga^  leikin 
af  Landresi,  sem  nú  megi  |)it*  sjá,  ok  mikit  ilt  man  hann  oss  gera 
öllum .  ok  hugsa  um  |)at  faðir,  at  þú  megir  halda  lífinu .  |)ví  at 
Landres  er  nú  farinn  at  finna  Karlamagnús  konung  frænda^  sinn  ok 
alla  sína  beztu  frændr,  af^  því  gerum  ráð'  at  hann  verði  drepinn®  |)á  er 
hann  vitjar  hingat,  ok  gangit  báðir  móti  honum  á  stræti  ok  látit  hann 
eigi  fram  komast.  Gakk  þú  faðir  þá  framan  at  honum  ok  halt 
beislinu  íast,  ok  lát  sem  |)ú  vilir  tala  við  hann,  en  Malalandres 
gangi  at  aptan  ok  höggi®  svá  snart,  at  Landres  standi  aldri  síðan 
upp.  Látum  nu  þessar  skrœfur  með  talast  þat  er  |)eim  líkar.  en 
víkjum  til  Landres  þar  sem  hann  gerir  sín  erendi. 

16.  ísú  ríðr  Landres  þar  til  er  hann  finnr  Karlamagnús  konung 
móðurbróður^"  sinn,  ok  tekr  konungrinn  sœmihga  við  honum.  Segir 
Landres  frænda  sínum  Karlamagnúsi  öll  sín  erendi.  En  hann  kallar 
til  sín  marga  góða  menn  ok  mikils  háttar,  birtandi  þeim  J)au  tíð- 
endi,  sem  Landres  frændi  hans  hafði  honum  flutt,**  at  frú  Ohf  Hfir. 
Ok  er  menn  hevrðu  þetta,  þökkuðu  þeir  mikiliga  guði  sína  heiJaga 
miskunn,  ok  báðu  nú  konunginn  gott  ráð  á  leggja  með  sínum  frænda. 
Karlamagnús  konungr  játtaði  því  ok  mælti  svá :  Landres  frændi  minn 
man  eiga^^  litla  dvöl  hjá  oss  at  sinni  ok  skal  ríða  snemma  í  morgin 
heim  til  föður  síns  ok  birta  honum  mína  J)arkvámu,  en  vær  skolum 
ríða  htlu  síðar  allir  samt  til  [Hugons  konungs.*^^  J)egar  um  morg- 
ininn  er  Ijóst  var,  stóð  Landres  upp  ok  klæddist  ok  bjóst  til 
brottreiðar.  Ok  þegar  hann  var  mettr  ok  búinn  at  ölki  tekr  hann 
orlof  af  Karlamagnúsi  keisara,  þiggjandi  af  honum  sœmihgar  gjafar. 
StígT  hann  síðan  upp  á  sitt  góða  ers  ok  ríðr  brott  af  garðinum, 
margir  sœmiligir  menn  fvlgdu  honum  í  veg  ok  skildust  svá  með 
hann.  En  Landres  ríðr  nú  sem  fljótast  má  hann  ok  léttir  eigi  fyrr 
en  hann  kemr  heim  í  staðinn,  J)ar  at  ríðandi  sem  {)eir  standa  fyrir 
frændr  Milon  ok  Malalandres  á  stræti.  Ok  er  Landres  kom  at  þeim, 
gengr  Milon  trúðr  at  honum  ok  tekr  í  beisl  hans  ok  segist  vilja  tala 
með  hann,  en  Malalandres  gengr  at  aptan  með  hvössu  sverði  ok 
I  ætlar  at  höggva  hann.  Nú  var  sem  fyrr,  at  bat  góða  ers,  er  guð 
hafði  sent  honum,  hóf  upp  sína  báða  fœtr  eptri  ok   sló  Malalandres 

')  [var  f)ó  langt  b.  *)  er  hon  kom  heim  tilf.  b.  ^)  svá  sárliga  6.  *)  taal. 
b:  |)ér  B.  *)  módurbróður  sinn  6.  *)  ok  b.  *)  nm  tilf.  b.  *)  tilf  b.  *) 
höggvi  b.     '•)  frænda  6.     ")  sagt  b.     ")  hér  tilf.  b.     ")  [mágs  míns  b. 


74  KARLAMAGmJS  SA(JA  U.  Cap.    17. 

svá  hart  í  hans  höfuð,  at  haussinn  brotnaði,  en  heihnn  or  hans 
höfði  lá  á  fóturn  ersins.  Ok  er  Milon  sá  þetta,  lét  han;i  laust  beisHt, 
ok  varð  svá  hræddr,  at  hann  hljóp^  í  sín  herbergi.  En  Landres 
eptir  þessa  atburði  hleypir  fram  eptir  strætinu  ok  mœtir  þar  nœst 
sinni  stjúpraóður,  hefir'^  upp  sverðit  ok  slær  af  henni  höi'uðit,  ok 
mælti:  -Guð  veit,  segir  hann,  at  aldri  optar  skaltu  mik  svíl<ja. 

17.  Kariamagniis  keisari  kemr  nú^  meðr  sinn  skara.  Heilsar 
Landres  konunginum  sœmiliga  ok  ganga  síðan  til  hallarinnar,  ok  þar 
mœtir  Karlamagnús  Hugon  mági  sínum  með  nökkurum  riddarum.  Ok 
er  þeir  fundust,  heilsar  hvárr  öðrum  bhðhga  ok  bauð  Hugon  hertogi 
Karlamagnúsi  þar  dveljast  svá  lengi  sem  honum  gott  þœtti,  géngu  nú 
síðan  inn  í  hölhna  báðir  samt  með  sínum  mönnum.  Ok  svá  sem 
þeir  váru  inn  komnir,  fundu  þeir  þar  sitjandi  Milon  trúð  á  einum 
stóh  á  hallargólíinu ,  ok  þegar  hann  sá  Landres,  kallar  liann  hárri 
röddu  ok  mæUi:  Miskunna  mér  Landres  ok  drep  mik  eigi  í  guðs 
nafni  ok  frú  sancte  Marie.  J)á  mælti  Landres:  Milon,  segir  hann, 
ek  játtar  þat  guði,  at  þú  skalt  grið  hafa  fyrir  mér  ok  öUum  öðrum 
daglangt.  En  þat  vil  ek,  at  þú  segir  at*  öllum  áheyrandum,  hversu 
til  hefir  borit  um  þá  mikhi  álygi,  er  mín  njóðir  helir  af  þér  fengit, 
eðr^  hversu  þat  byrjaðist  í  fyrstu.  Ok  þá  gáfu  allir  menn  hljóð  í 
höllinni,  ok*  Milon  hóf  upp  sanna  sögu  ok  sagði  alt  [svá  sem'  farit 
haföi  í  fyrstu,  hversu  hann  vildi  lokka  dróttningu  til  saurlifnaðar 
við  sik,  ok  hver  andsvör  lion  gaf  þar  í  mót;  því  næst  frá.  því  at^ 
hann  sveik  hana  í  drykk ,  olv  þá  hversu  hann  lagði  blámanninn  í 
sæng  lijá  henni.  Ok  er  hann  hafði  upptalt  allan  sinn  vándskap, 
þann  er  sá  leiðr  svikari  hafði  görí  við  dróttninguna,  þá  bað  Karlamagnús 
alla  þá  menn  er  inni  váru  um  þat  dœma ,  hvat  við  þenna  vánda 
svikara  skykli  gera.  Sumir  báðu  brenna  hann,  sumir  hengja,  sumir 
hálshöggva,  sumir  báðu  at  haiin  væri  dreginn  kvikr  í  sundr,  en  alhr 
samþyktu  þat  at  hann  skyldi  hinn  versta  dauða  þola,  er  finnast 
mœtti.  |)á  mæUi  Landres:  Góðir  herrar,  ek  vil  at  Milon  haíi  engan 
þenna  dauðdaga  er  þér  hafit  enn  um  rœtt,  hvárki  af  mér  né  öðrum 
'mönnum,  heldr  vil  ek  at  hann  hafi  þann  sama  dóm ,  er  hann  gaf 
minni  móður,  ok  skal  flytja  hanu  í  [þá  sömu  myrkvastofu^  er  mín 
móðir  hefir  í  setit,  er  honum  gott  eðr  ilt,  í  þá  sömu^''  skal  hann 
fara  ok  þar  sitja  sjau  vetr  eðr  betr,  ef  hann  man^'  svá  lengi  hfa, 
síðan  skal  hann  festa  upp  á  gálga.  Ok  þetta  samþyktu  alhr,  er 
inui  váru.  Var  nú  Milun  leiddr  í  hörð  járn  ok  fœrðr  síðau  til 
[myrkvastofu  þeirrar  er  var  12  mílur  brott  frá  staðnum,'-  ok  er  þeir 

')  heim  tilf.  b.  »)  liefr  b.  ^)  ríðandi  tilf.  b.  ")  fyrir  b.  *)  ok  b.  «)  cn  b. 
7)  [hve  b.  »)  er  b.  ^)  [þat  sama  hús  b.  '")  myrkvastofu  tilf.  b.  ")  má  b. 
'^)  [myrkvastofunnar  b. 


Cap.    18.  AF  FEU  OLIF  OK  LA>T)RES.  75 

koma  |)ar,  finna  þeir  [þar  hina  trvggva*  konii  frú  Olif,  svá  vel 
liafða-  sem  þann^  tíma  er  hon  kom  þar  eðr  betr.  J)eir  taka  nú  þá 
hina  [tryggva  konu*  dróttning  Olif  vel  ok  sœmiliga,  ok  þökkuðu 
guði  mikiliga  sem  vert  var,  at  þeir  máttu  finna  hana  heila  ok 
úskadda*  fyrir  svá  mörgum  eitrkykvendum  sem  þar  váru.  J)eir 
tóku  þá  Milun  trúð  ok  setja  hann  í  m^rkvastofu  ok  byrgja  síðan 
aptr  sem  fastast.  Ok  áðr  þeir^  fóru  í  brott  frá  myrkvastofunni, 
he^rðu  þeir  Milon  œpa  hörmuliga  ok  segja,  at  þá  lögðu'  eitrkyk- 
vendin  at  honum  ok  átu  hold  hans  niðr  at  beini,  ok  lykr  þar  nú 
frá  Mfloni  at  segja. 

18.  J)eir  taka  nú  þá  tryggu  dróttningu  ok  fœra  hana  heim 
með  mikilli  gleði  til  konungs  herbergja  þess  er  hennar®  fékk  í  fyrstu 
meyjar.  Ok  er  frúin  kom  í  6:arðinn,  gengr  konungr  sjalfr  móti  henni 
ok  aUir  hans  menn  meðr  mikUli  blíðu,  ok  er  þau  frúin  ok  konungr 
fundust.  mælti  hann:^  Olif,  segir  kanu,  svá  feginn  verðr  ek  þér, 
sem  ek  mætti  þá  verða,  er  guð  sjálfr  kœmi,  ok  mikiliga  eigu  mið 
honum  at  þakka,  at  hann  hefir  okkr  leyst  or  þvílíkum  vanda,  því  at 
eigi  munu  dœmi  til  finnast,  at  svá  hafi  mönnum  A'erit  fyrr  gört  sem 
okkr  báðum.  Ok  þá  svarar  frúin :  Lof  sé  guði  allsvöldugum,*"  at 
hann  hefir  mik  leyst.  En  eigi  fór  yhr  þat  herraliga,  at  þér  trúöut 
framar  svikaranum  en  mér,  ok  [hefði  dróttinn  minu  eigi  framar  sýnt 
mér'^  miskunn  en  þú,  vœra  ek  löngu  dauð,  hefir  nú  ok  Landres 
son  minn  með  guðs  vilja  rekit  minna  harma.  Nú  vil  ek,  at  [þat 
viti*-  herra  Karlamagnús  minn  kaeri  bróðir  ok  minn  Ijúfi  son  Landres 
ok  allir  aðrir,  þeir  sem  heyra  mitt  mál,  at  ek  ætlar  at  ráðast  í 
klaustr  ok  þj«jna  þar  guði,  meðan  ek  lifir,  ok  launa  [þar  guði  þat*^ 
frelsi  sem  hann  hefir  mér  gefit  af  þeirri  lygi,**  sem  á  mik  var  login, 
gera^^  slíkar  ölmusur  seni  guð  skýtr  mér  í  hug.  Fór  þat  ok  svá 
til,  at  frú  Olif  gékk  í  nunnuklaustr  ok  endaði  þar  fagrliga  sína  æfi. 
En  Karlamagnús  konungr  fór  heim  í  sitt  ríki  með  sœmd  ok  sóma  gœdd  • 
góðum  gjöfum.  En  Hugon  konungr  andaðist  litlu  síðar,  ok  tók 
Landres  ríki  eptir  hann  ok  stýrði  vel  ok  lengi  ok  þótti  ágætasti 
höfðingi,  ok  lýkr  hér  nú  þessarri  frásögu**  [meðr  þeim  formála,  at 
Jesus  Kristr  signi  þann  er  skrifaði  ok  svá  þann  er  sagði  ok  alla  þá 
sem  heyrðu  ok  sjá  ok  gaman  ^ólja  sér  hér  af  fá.*' 

')  [þá  hina  tryggu  6.  ')  til  reika  6.  ^)  frrstan  b.  *)  [tryggu  b.  ')  úsak- 
ada  b.  *)  menn  b.  ')  lögdnst  b.  *)  saal.  b:  h&  ^.  *)  svá  til  hennar  tilf.  b. 
")  allsmektugum  b.  ")  [ef  dróttinn  minn  hefdi  Qigi  sýnt  mér  meiri  b. 
'■')  [þér  vitit  b.  '*>  [honum  svá  fyrir  6.  ")  álygi  b.  ")  ok  tilf.  b. 
'*)  frásögn  6.     ")  [mgl.  b. 


I)R|{)1  PAKTU  hAKLAHAC^M  S  S6iil  AF  ODDdiEIRI  DAIVSKA. 


ú  skal  segja  nökkura  stund  frá  viðskiptum  þeirra  Karl- 

amagnús  konungs  ok  Oddgeirs  danska.*  Jofrey  faðirOdd- 

geirs    danska   var  [óvinsæll    við  Karlamagnús  konung,'' 

iTyrir  því  at  hann  liafði  opt  bundit    sœtt  við   hann   ok    hverrn 

tíma  rofit;  en  [it  siðaijsía  sinn^  kom  |)at  í  sættargerð  þeirra/ 

at  Karlamagnús  konungr  skyldi  hafa  Oddgeir  son  hans  í  gisl- 

ingu,-''     En    Jofrey    haföi   litla    ást    á    syni    sínum    fyrir    sakir 

[stjúpmóður  hans ,   ok  játti   hann   af  því  bh'ðUga.^     En  jafn- 

skjótt   sem    Oddgeir  var  í   brott   farinn,    lét    faðir   hans    taka 

menn    Karlamagnús  konungs    ok  drepa'    suma    en  suma  hengja ,    ok 

alt   þat    sem    hann   mátti    Karlamagnúsi    konungi   til   skemdar   gera, 

[þá  gerði  hann.® 

2.  Nú  stóð  .Karlamagnús  konungr  upp^  einn  morgun  ok  gékk 
til  kirkju  ins  heiga  Ordines^"  ok  hlýðir  messu.  En  síðan  gékk  hann 
í  [kastala  sinn"  ok  lét  kalla  til  sín  Oddgeir  danska  ok  Guenelun*'* 
gæzlumann  hans  [ok  alla  ina  ríkustu  menn  sína.*^  Síðan  mælti  hann 
við  Oddgeir:  JUa  hefir^*  faðir  þinn*^  gört  við  mik  ok  við  menn 
mína;  nú  skalt  |)ii  þess  gjalda^  bæði  láta  hendr  ok  fœtr  ok  alla 
limu  þína,  Oddgeir  svaraði:*^  Með  guðs  vilja  ok  [þínum  f)á  muntu 
betr  gera  en  nú  er  heitið,  fyrir  J)ví  at  þú  veizt  at  þér^'  er  h'tih-œöi 

')  A  tilf.  her:  Oddgeir  átti  son  er  Baldviiii  hét,  ^ann  mann  er  vænstr 
hefir  verit  á  öUu  Fraklandi  ok  vinsælastr  ámedan  hann  lifði;  hvilket 
mgl.  i  B  og  b.  ^)  [hinn  mesti  úvin  Karlamagnús  i9,  b.  ^)  [at  síðarstu 
B,  b.  ■*)  á  miUi  tilf.  B,  b.  ^)  gisling  B,  b.  ")  [konu  sinnar  stjúpmóður 
Oddgeirs,  ok  játtaði  af  því  blíðliga,  at  son  hans  sæti  í  gislingunni  £,  b. 
')  höggva  £,  b.  «)  [tilf.  B,  b.  ")  snemma  tilf.  B,  b.  '")  Andomari 
B,  b.  ")  [sína  málstofu  með  sínum  vildarmönnum  B.,  b.  ''^  Guin.  B\ 
Gilimer  b.  '^)  [mgl.  B,  b.  ")  Jeofreyr  tilf.  B.  '*)  enn  tilf  B,  b. 
'")  máli  kon»ngs  tilf.  B,  b.  '')  [yðrum  herradómi  munu  J)ér  betr  gera 
en  |)ér  heitið  nú,  fyrlr  því  at  yðr  B,  b. 


Cap.    3,    4.  AF  ODDGEIRI  DANSKA. 


77 


í  at  spilla  mér.  En  faðir  minn  sendi  mik  því  í  þessa  gisling,  at 
hann  hetir  litla  ást  á  mér,  ok  er  þat  alt  [fyrir  sakir  Belisent*  stjúp- 
móðiir  minnar.  En  síðan  hét  Oddgeir  á  göfugmenni  konungs  sér 
til  liðveizlu,'*  ok  biðr  {)á  árna  sér  griða  ok  líknar^  af  konungi.  En 
þeir  játtuðu*  j)ví  bh'ðliga,  ok  félhi  á  þeirri  stundu  tólf  jarlar  [til 
fóta  konungi*  ok  báðu  alhr  Oddgeiri  miskunnar.®  En  konungr  [^ór 
við  skegg  sitt,'''  þótt  alt  veraldar  gull  værí  á  mót^  boðit,  þá  [skyldi 
hanu  eigi  grið  fá.^ 

3.  Á  þeirri  stundu  kómu  inn  farandi'"  tveir  riddarar  vænir  ok 
harðhgir,  þeir  váru  sendimenn*^  af  Rómaborg.  En  konungr  kendi 
þá  þegar  ok  heilsaði  þeim  ok  spurði  þá  tíðenda.  En  þeir  sögðu*'* 
mörg  ok  mikil :  Ammiral  konungr  af  Babilon  heíir  sezt  í  Róma- 
borg.  segja  þeir,  ok  engi  er  sú'^  höfuðkirkja  né  kapella,  at  eigi 
[hati  hann  niðr  látit  brjóta.^"*  Við  þessa  tíðendasögu  úgladdist  mjök 
Karlamagnús  konungr  ok  kallar  til  sín  jarla  tvá,  Sölmund  ok  Reiner^^ 
ok  fékk  Oddgeir  danska  þeim  í  hendr  til  varðveizlu,  ok  bað  þá 
fara  til  Rómaborgar  at  stefna  saman  göfugmenni,^^  ok  reisa  upp 
stóra  stólpa  á  hinu  hæsta  Qalh  er  þar  væri,  ok  skal  þar  við  hengja 
Oddgeir,  ok  svaröi*'  við  hinn  helga  Dionisium  lávarð  sinn,  at  [hann 
skyldi  vara  annan  við  at  forgisla  son  sinn.'® 

4.  Eptir  þetta  [lét  Karlamagnús  konung|L  bera  fram  innsigli  sín 
ok  gera  rit  ok  jartegnir'^  um  öll  þau  fylki.  frá  borgarhði  því  er 
Orient  heitir  ok  til  Kormihe,""  ok  frá  Mundíuljalh  til  [borgar  þeirrar 
er  Leutiza  heitir,  svá  mælandi:'**  Siti  engi  maðr  [eptir  sá*'^  er  vápnum 
má  valda,  hvárki  ungr  né  gamall.  En  þá  er  þetta  lið  var  komit 
alt  til  Parísar  á  fund  Karlamagnús  konungs,  ok  svá  búit  at  vápnum 
sem  [til  bardaga  væri;  Karlamagnús  konungr  fann  þar  Elon  inn 
bæverska,  hann  var  af  landi  því  er  Nautol  hét,  ok  arl  Simon  ok*^ 
20  þtisundir  hermanna :  þá  spurði  Karlamagnús  konungr  hrárt  þeir 
vildi  verða  honum  at  liði  eða  eigi.  En  þeir  mæltu-*  sem  eins  manns 
munni,  ok  kváðust  allir  honum  liðveizlu  veita  skyldu  ok  sögðust 
ok  aWri  honum  bregðast  skyldu :    því  at  vér  erum  þínir  menn  alhr. 

')  [sakir  öfiindar  ok  illra  oróa  Belisentar  B,  b.  *)  dugnaðar  B,  b.  ^)  misk- 
nnnar  B,  b.  *)  honum  tilf.  B,  b.  *)  [fram  fyrir  Karlamagnús  (kon- 
unginn  b)  B.,  b.  ^)  fridar  B,  b.  '')  [vann  eid  B,  b.  *)  honum  tilf.  b. 
*)  [féngi  hann  eigi  grid  því  heldr  B.  b.  '")  fj'rir  konunginn  tilf  B,  b. 
")  sendir  B,  b.  '*)  kváðust  segja  B.  b.  '*)  sá  staðr  B,  b.  '*)  [sé 
niðr  brotin  B,  b.  '*)  Remund  B,  b.  '*)  múg  ok  margmenni  B. 
'")  sór  B,  b.  '*)  [svá  skyldi  hann  leiða  öðrum  at  forgisla  sína  sonu 
B,  b.  ")  [váru  bréf  gör  ok  innsigluð  ok  send  B,  b.  ^°)  Kormialr  B', 
Konniale  b.  ■^')  [hinnar  miklu  borgar  er  Letiza  heitir,  ok  B,  b.  ")  [sá 
heima  B.  b.  ")  [þá  skyldi  þegar  til  bardaga  búast.  J>á  var  þar  kom- 
inn  Elon  konungr  hinn  beverski  er  réð  landi  þvi  er  Navtes  er  kallat 
ok  Simon  jarl  meðr  B,  b.     '^)  allir  tilf.  B.,  b. 


78  KAELAMAGNUS  SAGA  UI.  Cap.    5,    6. 

En  síðan  létu^  þeir  út  af  Paris  úvígjan  her,'*  ok  tóku  eigi  fyrr  nátt- 
stað  en  í  borg  þeirri  er  Losena^  heitir,  þessum  megin  Mundíufjalls. 
J)ar  tók  Karlamagnús  konungr  náttstað  með  20  þúsundir  hermanna, 
en  hð  hane  dreifðist  víða  um  landit  ok  gerði  sér  herbúðir  ok  lauf- 
skála. 

5.  J)á  hugði  konungr  at  fjalhnu ,  ok  þótti  honum  [ógurhgt 
yfirfarar  fjrir*  sakir  bjarga  ok  háleika,  frosts  snæfa^  ok  jökla.  Síöan 
kallaði  hann  á  guð  himneskan  ok  mælti  svá :  Faðir  dýrðar ,  [ertu 
ey  ok  ey®  vart  ok  vera  munt,  hjálp  þú  mér'  at  ek  mega  komast 
yfir  fjall  þetta,  [er  ek  em  svá  hugsjúkr  um.®  En  guð  hej'rði  bœn 
hans  ok  vissi  [hvat  hann  þurfti,®  ok  sendi  honum  skjótt  mikla  hjálp 
ok  góðan  leiðtoga.  I  miðjan  herinn  kom  hlaupandi'"  einn  hjörtr 
hvítr  sem  snjár,^^  ok  haíði  fjóra^*^  geisla  á  höfði  sér  at  augsjánda'^ 
öllum  herinum^  en  síðan  rann  hann  í  fjaUit  upp.  En  Karlamagnús 
konungr  vissi  þegar,  at  [þeim  mundi  þat  til  hjálpar  sent.  Lét  kon- 
ungr  þegar*^  taka  upp  landtjöld  sín  ok  búðir,  lét  ok  klyfja  hesta 
sína  ok  múla,  ok  bjuggust  þá  til  ferðar^^  yfir  íjalht.  Síðan  fóru 
þeir  um  Qalht  6  daga  alla  samfasta,*''  ok  týndu  hvárki  hestum  né 
múlum,  skjaldsveinum  né  embættismönuuni,^'''  ok  er  eigi  náttstaðar^* 
þeirra  fyrr  getið  en'*^  fyrir  sunnan  fjalht. 

6.  Nú  hefir  Kar^magnús  konungr  látit  slá  landtjöldum  sínum, 
ok  alt  hð  hans,  ok  drakk^"  vín  gott  ok  gladdi  [svá  alt  hð  sitt.'^^ 
]þá  kahar  hann  til  sín  Oddgeir  gisla"'^  sinn;  [en  er  þeir  fœrðu  hann 
konungi,  sem  varðveittu  hann,  konungr  mælti  þá:*^^  Jlla  hefir  faöir 
þinn  gört  við  mik,  segir  hann,  en  þó  skaltu  í  griðum  vera,  til  þess 
er  [ek  kem  heim'^*  til  Parísar.  Síðan  giöddust  alhr  menn  við  [þau 
orð,  er  konungr  mælti  við  Oddgeir,  at  hann*^^  skyldi  þig'gja  líf  sitt 
af  honum.  [I  þessu  bih-''  kom  farandi  einn  ungr  maör,  er  Alori 
hét  [af  borg  þeirri  er  Biterna  heitir;^'  hann  mæhi  skjótt,  þegar  at^® 
hann  sá  konunginn,  ok  talaði  á  þessa  lund[r  Tíðendi  mikil  ok  ill 
eru  yðr  at  segja,  herra,  eegir  hann ,  at  um  alt  Kómaborgar  ríki 
máttu  finna  heiðinn   lýð  ;  Ammiral  höfuðkonungr  ok  Danamund  son 

')  leiddu  jB,  b.  '^)  þenna  liinn  mikla  •£,  b.  ^)  Lutina  B ;  Lucina  b. 
*)  [óyíirfœriligt  B,  b.  ^)  snjófa  B,  b.  «)  [er  jafnan  B,  b.  ')  nú  tilf. 
B^  b.  ^)  [því  at  ek  (eni)  mjög  óttafenginn  um  at  ek  megi  framkomast 
B.  b.  ^)  [görla  livers  hann  þurfti  við  *,  b.  '")  bráðliga  B.  ")  snjór 
B.  '^)  7  B.^  b.  '*)  ásjánda  Jf,  b.  '■•)  [þessi  hjörtr  mutidi  vera  þeirra 
(hans  b)  leiðtogi  ok  lét  B,  b.  '^)  at  fara  tilf.  fi,  b.  '«)  samfast  B,  b. 
")  þjónnstumönnum  b.  '*)  náttstaða  jB,  b.  '")  þeir  váru  tilf.  B. 
■^'')  drekka  þá  (nótt  tilf.  b)  B.,  b.  ^')  [hann  svá  menn  sína  B,  b.  ^'^)  snal. 
ogsna-  B;  gisl  b.  "^^)  [ok  'mælti  til  hans  B,  b.  '^*)  [vér  komum  aptr  B^  b. 
")  [þessi  orð  keisarans,  at  Oddgeir  B,  b.  ''^)  [Eu  á  þcssi  stundu  Zf,  b. 
^')  [rngl.  B,  b.     ■"*)  mgl.  B,  b. 


Cap.    7.  AF  ODDGEIKI  DANSKA. 


?.» 


hans  hafa  sezt*  í  ríki  þitt  ok  hafa  tekit  gisla  um  alt  Púlsland.  En 
er  konungr  heyrði  orð  hans,  þá  úgladdist  hann  mjök  við,  ok  hét 
þegar  á  lið  sitt,  ok  bað  þá*  búast  hvath'ga  til  herfarar.  En  þeir 
herklæddust  þegar  með  góðum  brynjum  ok  allskonar  vápnum.  |)ar 
mátti  sjá  margskonar  gersimar  sanian  [komnar,  ok  snerust  til  Lung- 
barðalands.^ 

7.     ísú    riða   Frankismenn   frœknliga  ok   harðliga    ok  léttu  eigi 

fyrr  en  þeir  kómu  til  boi^r  þeirrar  er  Frustra*  heitír.    En  þar  kemr 

í  móti  Kaflamagnúsi^  Milou  páfi.  ok  hafði  með  sér  helgan  dóm  Pétrs 

postula  ok  marga  aðra.    En  konungr  ok  [alt  lið  hans  hnigu®  honum 

ok  þökkuðu  honum   vel   þangatkvámu  sína.     Milun  páfi  sagði  Karl- 

amagnúsi  þau  tíðendi,  at  heiðingjar  höfðu  ejtt  mikinn  hlut  af  landi 

hans.     Konungr  svaraði :    Guð  hefni  þeim.*  ok  hefna  skal  ek  þeim, 

ef  ek  má.     ííú    kallar   konungr   til    sín   höfðingja   þá    er  svá   heita : 

[Solmundr  ok  Reiuer,®  Fremund   hertuga.  Nemes  hertuga,  Jofrey  af 

Bordela,'  Rikarð    af  Mens,*''  [Gueuelun  valska;^'    þessir  eru  mestir 

höfðiugjar   í    [liði   hans   allra   hertuga.*'*     Gúðir  menn,    segir   Karl- 

amagnús  konimgr,  vér  skulum  búast*^  at  móti  heiðnum  lýð,  ok  skal 

ek  sjálfr  vera  [höfðingi  ok  leggja  mitt  líf  í  ábyrgð.**    Xemes  hertugi 

mælti  þá:    Herra,  segir   hann,    lé^'  mér  Oddgeir  danska,   gisl  þinn, 

at  bera  vápn   mín  ok   vera   skjaldsveiuu  minn  í  dag,  því  at  Guada- 

munt^®  systurson    miun    er  sjúkr   ok    má   eigi  fylgja  mér.     Konungr 

svaraði:    Hauu   er  forgisl    niinn,    ok    er  glœpr   í  ef  hauu  hleypr  frá 

mér.    Nemes  hertugi  svaraði:    Ek  skal  ábyrgjast  hann  trú  minni  ok 

öUu  því  ríki  er  [horfir   íil    handa  mér.*'     Svá  skal  vera,  segir  kou- 

ungr.    Síðafl  mælti  Nemes  hertugi[:   Oddgeir,*®  bú  þik,  [síðan  skaltu 

fylgja*^  mér.     En    er   Oddgeir  heyrði   orð    hans,    þá   gladdist  hann 

mjök   við    ok    [talaði    síðan""    á    þessa   lund :    Lofaðr   sér   þú ,    faðir 

himneskr,  er  [e}-  ok  ey^'  vart  ok  vera  muut  án  enda,  at  [mál  mitt 

er  svá  til  enda-*  komit,    at   ek   skal   nú   vera   í   fylgd   með   góðum' 

mönnum  ok  [konungi  sjálfum  í  herfór.'^^    En  ek  skal  því  heita,  sem 

ek  skal  efna,  at  [hvargi  er"  vér  komum  saman  ok  heiðingjar,   at"* 

•)    [til  hans:    Um  alt  Rómaríki,  herra,  segir  hann,  máttu  (mnntu  b)  íinna 

heidinn  lýd,   er  konungrinn   Amiral   ok  Danamunt  son  hans   hafa  sent 

(sezt  b)  B,  b.      ^)  menn  b.      ^)  [safnaðar,   ok  snömst  þeir  þá  síðan  til 

Langbarðalands  B,  b.      *)  Sustra  B,  b.      *)  keisaranum   B,  b.      ")  [allir 

aðrir  huu  B,  b.     ')  þess  B.     «)  [Sölmund  ok  Remund  B,  b.     »)  Borddal 

B.  b.     '»)  Mars  B,  b.     ")  [Guarin  hinn  vaska  B,b.     '')  [hirð  hans  *,  6. 

'^)  ok  fara  tilf.  B.  b.      '*)  [höfuðsmaðr  ok  leggja  líkama  miqn  í  hættu 

B.  b.     '*)  snal.  ogs.  b;  Ijá  *.      '«)  Guaramund  b.      '')  [mér  til  heyrir  B,  b. 

'*)  [við  Oddgeir:  B,  b.      '»)  [því   at   þú   skalt  vera   í  ferð   með   B,  b. 

")  [mæltist  við   einnsaman  B,  b.     -')  [Jafnen  B,  b.     •')  [mínu>  máli   er 

•     nd   svá   til    leiðar   B,  b.       ")  [með  keisaranum   sjálfum   í  her  fara  6. 

.;*)  [hvar  sem  B,  b.     ")  ok  B,  b. 


80 


KARLAMAGNUS  SAGA  in.  Cap.    8—10. 


meðan  ek  hefi  eitt  hár  á  höfði  eða  hestr  [minn  lifir,^  at  engi  skal 
frainar  í  fylkingu  en  ek.  Nú  er  konungr  búinn  ok  alt  Hð  hans,  ok 
ríða  J)eir  mikinn  hluta  dags  svá,  at  J)eir  verða  ekki  varir  við  heið- 
inn  lýð. 

8.  Nú  skulu  |)ér  heyra  ofmetnuð  heiðinna  manna.  Son  Am- 
miral  höfuðkonungs  af  Babilon,  sá  er  Danamund  enn  frœkni  hét, 
hann  ríðr  af  Rómaborg  með  20  þúsundir  riddara;  þeir  inir  sömu 
hafa  [tekit  mikit  af  ríki  Karlamagnús  konungs  bæði  konur  ok  börn 
ok  meyjar.'*  J)etta  hit  auma  fólk  kallar  á  guð^  sér  til  hjálpar.  ok 
biðr  þess  at  Karlamagnús  konungr  skuU  koma  at  leysa  [þat  af  píslum 
heiðinna"*  manna.  Nú  kemr  maðr  til  konungs,  sá  er  hann  hafði  á 
njósn  sendan,  ok  mælti  á  þessa  lund  :  Örugt  segi  ek  þér,  herra, 
segir  hann,  at  heiðnir  menn  eru  [í  landi  þínu  ok  eru  búnir  at  halda 
í  móti  þér  orrostu.^  J)á  spurði  konungr  Nemes  hertuga  ok  aðra 
höfðingja,  hversu  [hátta  skyldi.®  En  Nemes  hertugi  svarar  fyrstr 
[alh-a  höfðingja'  ok  mælti  hárri  röddu:  Vér  skulum  búast  til  bar- 
daga  skjótt  ok  á  þat  eina^  hyggja  at  [höggva  stórt^  ok  at  gera 
blóðgar  báðar'"  hendr  til  axlar  upp,  ok  láta  heiðna  menn  engan 
bilbug  á  oss  fá.*^  Alori  [sá  sem  fyrr  var  getið  bauzt*'^  at  bera 
merki  Karlamagnús  konungs  í  orrostu,  en  hann  játti  honum,^^  ok  er 
því^*  illa  ráðit,  fyrir  því  at  engi  er  meiri  regimaðr  í  allri  [landeign 
konungs,*^  fyrir  sakir  hans  eru  Frankismenn  spiltir^^  ok  á  marga 
vega  illa  haldnir. 

9.  Nú  sjá  heiðnir  menn  Hð  Karlamagnús  konungs  ok  merki 
hans  í  dæld"  einni  á  hœgri  hönd  sér  ok  20  þúsundir  riddara  vápn- 
aða^®  í  hjá.  En  Danamunt  konungs  son  inn  heiðni  mœhr  við  her 
sinn  :  Hér  kenni  ek  merki  Karlamagnús  konungs,  sœkjum  nú  fram 
sem  ákafligast,^^  ok  vinni  hverr'^"  þat  sem  má.  Nú  mátti  þar  sjá 
mörg  merki  bæði  rauð  ok  blá  ok  með  allskonar  htum,  ok  mundu 
Frankismenn  þann  dag  hafa'^*  sigr,  ef  eigi  [yldi  ragskapr  Alora.-'^ 

10.  Frankismenn  ríða  nú  með  her  sinn  [í  móti  heiðnum  mönn- 
um,  ok  svá  þeir  at  móti.'^^    ]þar  mátti  sjá  mörg  högg  með  sverðum 

')  [lifir  undir  mér  B.  ^)  [eytt  mikinn  luta  af  landi  Karlamagnús  konungs 
ok  tekit  mikit  man  (mart  manna  b)  bæði  karla  ok  konur,  unga  sem 
gamla  jP,  6.  *)  almátkan  tilf.  B.  b.  *•)  [þá  frá  píslum  vándra  B,  b. 
*)  [eigi  langt  liéðan  ok  eru  nú  búnir  at  lieyja  orrostu  á  mót  þér  B,  b. 
«)  [þá  skyldi  með  fara  B,  b.  ">)  [máli  hans  B,  6,  »J  eitt  B,  b.  ")  [veita 
heiðingjum  stór  högg  B,  b.  '"-)  vái'ar  b.  ")  sjá  B,  b.  ")  [hét 
einn  ríkismaðr  (ríkr  maðr  b)  af  liði  konungs,  hann  býzt  til  B,  b. 
'3)  því  B,  b.  '*)  þat  b.  '*)  [fylgð  konungs  jB,  6.  '")  ok  ósœmdir 
.  till'.  B,  b.  ")  lægð  B.  b.  '«)  alvápnaðra  B,  mgl.  b.  '»)  kappligast  B. 
'»)  maðr  B,  b.  *')  vinna  fagran  B,  b.  ^^)  [væri  Alori  í  ferð  B,  b. 
'")  [á  móti  heiðingjum,  en  heiðnir  menn  á  móti  þeim  B^  b. 


Cap.   10.  Af  ÖDDGEIM  DÁXSB^.  81 

höggvin,*  marga  skjöldu  klofna  ok  brynjur  slitnar,  mörg  spjót  brotin 
ok  pálstati-  ok  allskonar  skotvápn.  Nú  hefir  Alori  merki  í  hendi 
sér  ok  rœðist  við  einnsaman  sem  illr^  dróttins  sviki  :^  ]þessir  heið- 
ingjar  eru  illir  ok  harðir  við  at  eiga,  ok  [hér  er  iUs  eins'  ván. 
Síðan  kallar  hann  til  síu  höfðingja  einn  ríkan  frænda  sinn,  sá  er 
heitir  Gernublus,®  hann  var  ættaðr  af  Lungbarðalandi.'^  Alori  segir 
honuni  ætlan  sína:  J)at  ræð  ek,  segir  hann,  at  vit  flvim  undan  með 
liði  okkru,  fyrir  |)ví  at  auðsýnt  er  nú,  at  [engi  man  af  oss^  sigrast 
í  þessi  orrostu.  Síðan  flvja  þeir  undan  með  [i'ögu  hjarta,  ok-®  100 
hðs  þat  er  þeim  fylgdi.  Nú  er  Danamunt  sá  þetta,  þá  œpti  hann^" 
á  menn  sína  ok  mælti :  Sœkjum  fram  harðliga ,  nú  ílýr  merkismaðr 
Karlamagnús  konungs,  af  því  megum  vér  sjá  at  [þeir  flýja  nú  skjótt 
allir.  Ok  því  næst'^  tóku  þeir  höndum  Xemes  hertuga,  [enn  bezía*" 
höfðingja  af  Hði  Karlamagnús  konungs,  ok  annan  mann  er  Bofi^^ 
hét,  ok  Samson  inn  [þriðja  höfðingja,  ok  marga  aðra  af  hði  Karl- 
ariiagnús  konungs.**  Heiðnir  menn  veittu  Frankismönnum  harða  at- 
sókn,  en  þeir  vörðust  vel  ok  drengih'ga.  Á  þessi  stundu  kom  til 
konungs  góðr  riddari ,  sá  er  Söhnundr  hét,  [hann  bar  þegar  skjöld 
fyrir  konunginn  ok  mælti  síðan:  Misrœði  gerðir  þú  þá,  konungr,  er 
þú  fékkt  Alora  merki  þitt  at  bera,  hinum  versta  mauni  er  í  þínu 
hði  sé.^^  ok  ætla  heiðnir  menn,  at  vér  munum  flýja  undan,  en  vér 
skulum  hér  annat  tveggja  bíða  [sigr  eða  fá*®  bana.  Síðan  mæUi 
Karlamagnús  konungr:  Mikla  úgleði  hefi  ek  [eptir  liöfðingja  þá'"  er 
heiðnir  menn  hafa  frá  oss  numit,"  Xemes  hertuga  ok  aðra  þá  er 
honum  fylgja.  Síðan  mælti  konungr:  Ríðum  fram  harðhga*^  ok 
vinni  maðr  meðan^^  má."*'  Eu  heiðnir  menn  eru  móti  bæði  margir 
ok  haröir  ok  fella  á  þessi  stundu  [þann  höfðingja  er  AsketiU  hét-* 
ok  Dorunt  inn  gamla  ok  enn  þriðja  Morant  bróður  hans,  ok  svá 
görsamhga  fella  þeir  þat  hð  er  með  konungi  var,  at  hann  varð 
einnsaman  staddr  á  fœti  í  millum  þúsundraða  heiðinna  manna,  en 
síðan  hét  hann  á  guð  til  hjálpar  sér  pk  brá'^*  sverði  sínu  ok  hlífði 
sér   með    skildi    sínum    ok    varðist    betr   fyrir  heiðnum   mönnum    en 

')  ok  öxum  B,  b.  ')  $aal.  J?,  6;  pálstafir  J.  ')  argr  b.  *}  svikari  B.  b.  *)  [er 
iUs  af  þeim  B,  b.  •*)  Genob  B,  b.  ">)  Langbarðalandi  B,  b.  »)  [eigi 
munum  vér  B.  b.  ')  [mgl.  B,  b.  »•)  hárri  röddu  tilf.  B,  b.  ")  [flólti 
brestr  í  liði  þeirra.  Ok  í  þeirri  hríð  B,  b.  '-)  [mikinn  B^  b.  '*)  Boven 
B.  b.  ")  [ríka  hertuga  ok  ^ölda  annarra  manna  B,  b.  '*)  [ok  sagði 
svá  til  hans :  Ofmjök  missýndist  yðr  herra.  at  þér  féngut  Alora  hinum 
ragasta  manni  i  hönd  merki  yðvart  1  dag  B,  b.  "*)  [bót  eða  B,  b. 
'•)  [nú  fengit  af  missu  höfðingja  minna  *,  6.  '")  ok  hefnum  þeirra 
tilf.  B,  b.  '«)  þat  er  B,  b.  *")  ok  svá  gera  þeir  tilf.  B,  b.  *')  [þann 
mann  gildan  höfðingja  J?;  gildan  höfðingja  b.     ^^  hjó  með  B.  b. 

6 


82  KARLAMAÖNUS  SAGA  ni.  Cap.   11. 

viUigöltr  í  skógi  fyrir  smárökkum,^  þá  er  peir  sœkja  hann  ákafligast. 
J)vísa  næst  koma  7  hundruð  manna  til  Karlamagnús  konungs  með  al- 
væpni  af  Frankismönnum  ok  skutu  um  hann  skjaldborg,  ok  féngu 
honum  góðan  hest  at  sitja  á,  sem  makhkt  var,  ok  óttaðist  hann^ 
ekki  at  sér,  því  at  -hann  [treystist  þá^  vel  hði  sínu. 

11.  Nú  verðr  at  geta  Oddgeirs  danska;  haun  var  öðrum  megin 
undir  skógarnefi  nökkuru  skamt  frá  bardaganum,  ok  með  honuni  þús- 
undrað'*  skjaldsveina.  Haun  gekk  á  hæð  nökkura  ok  sá  íil  orrostunnar, 
hann  sá^  fámenni  mikit  með  konungi,  hitt  sá  hann  annat  at  Alori 
ílýði  undan  með  merki  konungs  ok.  100  Lungbarða  með  honum. 
Síðan  skyndi*  Oddgeir'^  til  lagsmauua  sinna  ok  sagði  J)eim  þau  tíðendi 
er  hann  sá:  Nu  [ef  ek  ræð,  þá  munum  vér  fara  at  móti  Alora 
ok  láta  f)á  eigi  héðan  hafa  vápn  eða  hesta;  síðan  skulum  vér  verða 
konungi  at  liðveizlu  ok  bíða  annat  tveggja  bót  eðr  bana.*  Jieir 
játluðu  því  glaðliga.^  Síðan  riðu  þeir  at  móti  flóttamönnum,  ok 
þegar  þeir  fundust,  spurði  Oddgeir  Alora,  hví  [þeir  flýði  eða  h^»at 
þeim  væri^"  orðit.  En  Alori  svaraði:  Karlamagnús  konungr  var 
höndum  tekinn  ok  lið  várt  falht,^^  ok  verðum  nú  undan  at  flýja.^^ 
Oddgeir  svaraði  honum  :  Jllmannhga  lýgr  þú,  ok  er  hitt  heldr,  at 
þú  þorðir  eigi  við  at  haldast,^^  ok  ert  þú  sannr  dróttins  sviki. 
Síðan  greip  hann  til  hans  ok  stej-pti  honum  af  hesíi  sínum,^*  ok 
rak  hnefa  sinn  á  háls  honum  ok  fletti  hann  af^^  brvnju  sinni,  ok 
tók  skjöld  hans  [or  hencli  honum^^  ok  sverö  af  iinda  honum  alt 
gullvafit.^'^  Síðan  hét  Oddgeir  á  sína  lagsmenu,  [þeir^®  váru^^  þúsund- 
rað  skjaldsveina:'^"  Tökum  þá,  segir  hann,  ok  flettum  þá  af  klæðum,^^ 
látum  þá  hafa  hvárki  héðan  [hervápn  eða'^"  hesta.  Síðan  gerðu 
þeir  svá  sem  hann  bauÖ.  En  eptir  þat  dubbaði  hann'-^^  þá  til  riddara 
með  vápnum  flóttamauna.  En  þar  sem  skjöld  [skortir  ijósta^*  þeir 
börk  af  trjám  ok  höfðu  sér  fyrir  hh'far.  Oddgeir  tók  merki  konungs  í 
hönd  sér,  ok  riðu  síðan  til  vígvallar.  Oddgeir  gerðist  höfðingi  fyrir 
því  hði,  er  þá*^/*  höfðu  riddarar  görzt  [af  skjaldsveinum,  ok^^  mörgum 
öðrum  riddurum.^' 

')  veiðihundiira  B,  b.  ^)  nii  tilf.  B,  b.  ^)  [trcysti  nú  B,  b.  '')  lOhundrat 
*,  6.  *)  gat  at  líta  B,  b.  «)  skundar  B,  b.  ')  aptr  tilf.  B,  b.  «)  [vil 
ek,  segir  Oddgeir,  at  vér  farim  móti  Alora  ok  hans  liði,  ok  látum  hann 
hvárki  hafa  héðan  vápn  né  lilífar  né  hesta;  síðan  skulum  vér  verða 
konungi  várum  at  liði  ok  hafa  allir  síðan  héðan  (hafa  liér  annathvárt  b) 
gagn  eða  bana  ella.  ^,  b.     *)  allir  at  gera  hans  vilja  B,  b.    '°)  [fl^'r  þú 

•  undan,  Alori,  hvat  er  j'ðr  B,b.  ")f\ýitB,b.  ")  halda  2?,  b.  '^)  standa 
B,  b.  ")  mgl.  B,  b.  '*)  mgl.  B,  b.  '«)  [tilf  B,  b.  ")  guUbúit  B,  b. 
'*)  herbeg.  2det  Blad  i  a.  ")  saman  tilf.  a.,  '^'')  [mgl.  B,  b.  ^')  fötum  a. 
=*')  [föt  (herfórur  B,  b)  né  a,  B,  b.  ")  Oddgeir  a,  B,  b.  »<)  [skorti 
leystu  (lustu  B,  b)  a,  B,  b.     «)  nýliga  J?,  b.     ")  yíir  tilf  B.     ")  Imgl.  b. 


Cap.    lí,    13.  AT  ODDGEIBl  DANSKA.  o3 

12.  2sá  er  Karlamagnús  konungr  nauðugliga*  staddr  í  bardaga, 
ok^  heiÖnir  menn  sœkja  hann^  ákafliga.  Síðan  mælti  konungr  við 
sína  menn:  Sýnt  er  þat  nú,  segii*  hann,  at  Alo.i  hetir  [illa  revnzt,* 
því  at  hann  er  sannr  dróítins  sviki.  En  ef  [guö  lofar,  at  ek  kom- 
umst^  til  Fraklands,  þá  skal  hanu  eigi  svá  mikit  hafa  af  ríki*  mínu, 
at  vert  sé  [eins  penings,'  ok  engi  af  hans  ætt.  En  nú  skulum  vér 
duga  sem  drengir,  [ok  vinni  maðr  sem  má^  meðan  nökkurr  stendr 
upp.  En  [í  því  biH'  viku  heiðingjar  [til  Rómaborgar  undan.*"  En 
[Ðanamunt  hefír  tekit  Nemes  hertuga  ok  Edolon  inn  gamla,  inn 
þriðja  Samson  hertuga,  ok  hefir  þá  buudna  með  sér  setta  á  klvQa- 
hesta.*^  En  Oddgeir  danski  var  nær  staddr,^^  ok  urðu  þeir'^  eigi 
fyrr  varir  við  en  [þeir  œptu**  heróp  á  þá.  líú  gerðist  stökkr*^  í 
hði  heiðinna  manna  við  óp  Frankismanna.  Síðan  reið  Oddgeir  at 
heiðnum  konuugi  einum  er  Falsaron  hét,  [sá  varðveitti  þá  höfðing- 
jaua.  er  teknir  váru  af  liði  KarJamagnús  konungs.**  Oddgeir  lagði 
spjóti  sínu  at  honum  ok  bar  hann  af  hesti  sínum  ok  kastaði  honum 
dauðum  á  jörð.  Eptir  þat  [nálgaðist  hann  höfðingja  þá  sem  her- 
teknir  váru,  ok  feldu  þeir  mörg  hundruð^'  heiðinna  manna.  Síðan 
snerist  haun  aptr  til^®  Karlamagnús  konungs  með  öllu  Uði  sínu. 
J)á  er  Karlamagnús  sá  [hvar  fram  bruuaöi*'  merki  sitt,  kallar 
(hann)  til  sín  Sölmund  [ok  Reiner-"  ok  mæhi  síðan:  Us\-nju  ámæh- 
um  vér  Alora,  nú  er  hann  hér  kominn  með  [liði  sínu-^  oss  til 
hjálpar. 

13.  Síðan  rann  fram  einn  ungr  maðr  sá  er  Oddgeir  hafði 
[nýdubbaðan  til  riddara.--  En  Karlamagnús  konungr  kendi  hann 
görla.  ok  kallar  hanu  hárri  röddu :  Seg  mér.  riddari.  hvaðan  eru 
þessir  [liðsmenn  komnir?-*  segirhann,  En  sveinninn  svaraði  konungi: 
Jietta  er  Oddgeir  danski  foi^sl  þinn,  hann  hefir  dubbat  þúsundrað 
skjaldsveina  til  ríddara,  ok  er  hann  nú  hér  kominu  þér  til  hðveizlu. 

')  nauðuliga  B,  b.  ")  því  at  6.  ')  nú  at  B,  b.  *)  [pss  illa  gefizt  a,  B,  b. 
*)  [ek  kem  (heim  tilf.  B.  b)  a.  B.,  b.  *)  gódsi  a.  ~)  [þvers  fótar  a,  B. 
«)  Itilf.  a,  B,  b.  *)  [litlu  síðar  a.  ••)  [midan  ok  (á  leiá  a)  til  Rómab. 
a,  B..  b.  ")  [Danamunt  konuagsson  hefir  setl  alla  hertekna  menn  app 
á  klyfjahesta  ok  hefir  þá  bunna  með  sér  a:  [Nemes  hertogi  var  í  ferð 
með  þeim  ok  Edulon  jarl  hiun  garali  ok  hinn  þrioi  hertogi  Samson, 
váru  þeir  allir  bundoir  ok  settir  upp  á  klyfjahesta  þeirra  B,  6.  '•')  þar 
sem  þeir  fóru  tilf.  B.  b.  '^)  heiðingjar  o.  B,  b.  **)  [þeir  Oddgeir 
œptu  B,  b:  hann  œpir  a.  '^)  mikill  tilf.  a,  B,  b.  "*)  [er  geyma  skyldi 
Nemes  hertoga  ok  hans  kumpána  B.,  b.  '•)  [leysti  hann  höfðingjana 
ok  frelsii  þá  af  klandi  heiðinna  manna.  Síðan  riðu  þeir  fram  ok  feldu 
mörg  hundrat  B,  b.  ")  bardagans  til  liðs  við  tilf.  A.  '*)  Imgl.  a,  B,  b. 
")  Imgl.  B,  b.  *')  [Uð  sitt  alt  a.  B,  b.  ^')  [nýliga  gervan  riddara  a; 
nýgervan  riddara  af  skjaldsveinum  fi,  6.  '^)  [menn  a;  menn  sem  nú 
eru  komnir  til  dugnaðar  viðr  oss  B,  b. 

6* 


84 


KAELAMAGNUS  SAGA  Ul.  Cap.    13. 


Hann  hefir  sótta^  höfðingja  þína,  J)á  sem  heiðnir  menn  höfðu  tekif*  ok 
þér  hugðut  [fallna  mundu;^  hann  heíir  ok  jfirkomit  Lungbarða  alla 
þá  er*  fljðu  með  Alora  merkismanni  þínum.  J)a  svaraði  Karla- 
magnús  konungr:  Guð  sé  lofaðr  [þessum  tíðendum.^  Vel  hefir 
Oddgeir  hólpiL^  mér  ok  mínum  mönnum  með  guðs  miskunn;  nú 
skulum  vér  ríða'  ákafliga  ok  verða  skjaldsveinum  at  hðveizlu.^  Síðan 
ferr  Karlamagnús  konungr  með  her  sinn  ok  rekr  heiðna  menn  alt 
til  Mundíufjalls.  En  Oddgeir  fj'lgdi  konungi  jafnan  hit  næsta.^  jDá 
mælti  konungr  við  Oddgeir:  Tak  hér  sœmihgan  hest,^"  ok  þá  [virð- 
ing  skal  ek  gefa  þér  með,  at  þú  sér^^  höfuöskutilsveinn  minn  í  [húsi 
míau,^"  ok  ráða  því  öllu  með  mér  sem  [[jú  vilt  ráðit  hafa,^^  ok  þú 
skalt  merkismaðr  minn  vera  um  aila  daga  þína  síðan,  Oddgeir 
þakkaði  konungi  [gjöf  sína^'*  ok  vildi  falla  til  fóta  honum.  En  kon- 
ungr  tóli  í  hönd  Oddgeiri  ok  reisti  hanu  npp  ok  vildi  hann  eigi  [láta 
hníga  sér.^^  Nú  [snýst  aptr^*'  einn  höfðingi,  sá  heitir  Sadome,^' 
ok  mælti  viÖ  Oddgeir:  Hverr  ertu  drengr,  segir  hann,  á  þeim  inum 
góða  hesti,  er  svá  fylgir  þráhga  flóttamönnum,  [kynhgt  þikki  mér 
um^®  merki  þat  er  þú  berr^^  í  hendi  þér;  í  morgin  snimma  dags, 
þá  er  vér  kómum  til  orrostu,  þá  snerist  þat  merki  undan,  ok  allir 
þeir  er  undir  váru,  en  síðan  kom  þat  í  annat  sinn,  ok  var  þá  bardagi 
miklu  ákafari  en  áðr,  ok  verðum  vér  nú  at  flýja  undan.  Nú  bið 
ek  [þess  við  guð  þann'^"  er  þú  trúir  á,  at  þú  seg-^  mér'^^  hví  þat 
sætiv.  J)á  svaraði  Oddgeir :  Alori  hét  maðr  sá  er  merkit  bar  fyrst 
í'  morgin,  ok  snaraðist'-^^  hann  undan  fyrir  sakir  hugleysis  ok  rag- 
sk'apar;  en  vér  várum  skamt  frá'^'*  þúsundrað  skjaldsveina,  ok  spurð- 
um  vér  þá  [at  tíöendum,'^^  en  þeir  sögðu  oss  hörð,^^  ef  sönn  væri: 
Karlamagnús  koiiung  höndum  tekinn,  en  lið  hans  [alt  fallit.'^'  Síðan 
fœrðum"*^  vér  þá  af  klæðum'^®  sínum  ok  tókum  [alt  þat  sem  þeir 
höfðu  fémætt,  hesta  ok  hervápn^"  ok  svá  merki  þetta  ok  bárum^^ 
aptr  til  vígvallar,  ok  höfum  síðan  gert  yðr  mikinn  skaöa.^'^  J)á 
svaraði  Sadome:    jþessi  tíðendi  skal  ek  bera  Ammiral  höfuðkonungi, 

')  frelsta  ^,  6.  ■')  hertekna  ^,  b.  ^)  [at  fallnir  vœri  a,  B,  b.  '')  undan 
tilf.  a,  B.  *)  [þessa  tíðenda  B;  f^'rír  þessi  tíðendi  b.  "^)  hjálpat  B.,  b. 
')  fram  tilf.  B,  b.  «)  liói  a,  B,  b.  ^)  i  þessarri  atlögu  íilf.  Zf,  b. 
'")  sœmiligan  (sœmiligra  6)  hest  en  þann  er  þú  sitr  á  Æ,  b.  ")  [tign 
gef  ek  þér  hér  meÓ,  at  þú  skalt  vera  a,  b.  '^)  [minni  höU  «,  6. 
'')  [ek  vil  ráða  b.  '^)  [þessa  veizlu  ^,  6.  '^)  [láta  hneigja  sér  a;  at 
hann  hneigði  honum  ^,  b.  "^)  [sncri  aptr  hesti  sinum  i?,  6.  '')  Soddome 
a.  '«)  [kynliga  þikki  mér  fara  b.  "••)  hefir  a,  B,  b.  '")  [þik  fyrír 
guðs  sakir  þess  B,  b.  ^')  segir  B^  b.  ")  satt  tilf.  a,  B,  b.  '")  snerist 
a;  flýði  B,  b.  '"')  með  tilf  a,  b.  '")  [tíðenda,  a,  B,  b.  ^^)  bœði  hörð 
ok  mikil  a.  '")  [liöndum  tekit  ok  flest  alt  drepit  a.  ^*)  feldum  b. 
'^")  hestum  a,  B.,  b.  ^^)  .[öil  vápn  þeirra  a.  ")  [vápu  þeirra  öll  ok 
bárum  síðan  merki  þeíta  B,  b.     ^*)  mannskaða  /?,  b. 


Cap.    U.    13.  AF  ODDGEIRI  DAKSKA.  85 

en  ek  býð  ^éi  hólmgöngu  f  móti  konungi  ^eim  er'KarvéÍ  heitrr, 
hann  heíir  [fjölda  liðs  niikinn*  allskonar  þjóðir.  ok  hann  er  virkta^ 
góðr  riddari.3  |Dá  svaraði  Oddgeir:  Alls  þú  lofar  hann  svá  mjök 
at  hreysti  sinni^*  {)á  skunda  þér^  til  hans,  ofe 'bið  hann  koma  til 
J)ess  staðar.  er  hólmganga  er  lögð  [í  f)essu  landi  með  mönnum.^ 
En  ef  hann  vill  berjast  við  mik.  J)á  komi  hann  |)ar:  ok  hafi  sá 
okkarr  gagn  er  guð  vill. 

14.  Frustra'  hét  borg  sú  er  Karlamagnús  komingr  tók  herbergi 
at  [eptir  orrostu  þessa.^  Hann  rœðir  við  menn  sína  ok  spurði  þá 
ráða.  hversu  [hann  skyldi  |)á  haga.^  Sumir  eggjuðu  at  [þeir  skyldu^^* 
fara  til  orrostu  í  annat  sinn,  en  sumir  [eggja  at  fá  skuli  Oddgeir 
einn*^  í  móti  Karvel  konungi.  En^-  |)á  kom^^  farandi  Karlot  sun 
Karlamagnús  konungs  ok  með  honum  fjöldi  ungra  manna  sjáligra^* 
af  Frakklandi.  Karlamagnús  konungr  gékk  sjálfr  í  móti  honum  ok 
[hvarf  til  hans^^  ok  spurði  síðan :  Hve  nær  komtu  her^®  til  lands 
frtendi,  segir  hann,  eða  fyrir^'  hversu  löngu  vart  J)ú  dubbaðr  til 
riddara?  Fyrir  sex  vikum,  segir  Karlot :  enn  fyrsta  páskadag  þá  gaf 
mér  Terri  hertugi  af  Ardena  vápn^^  J)essi  ok  bað  mik  síðan  fara  á 
yðvarn'^  fund  með  hði  J)ví  er  ek  mætta""  fá.  Guð  þakki  honum  ok 
svá  þér,  segir  hann,'**  \'óví  er  oss  nú  góðra  drengja,  fSrir  |)ví  at 
heiðnir  menn  hafa  felt  fyrir  oss  mikit  hð.  Kú  svarar  Karlot  [fóður 
sínum:-'^  Ek  skal  áðr"^  miðr  dagr  sé  á  morgin  bera  vápn  mín  til* 
Rómaborgar,  ok  [skulum  freista  ök  mínir  menn^*  við  heiðingja,  hvárir 
sigrsœlli  sé.** 

15.  Kú  er  at  rœða  um  Karlamagnús  konung  sjálfan  oklið  hans. 
Hann  flyfr  nú  [náttstað  sinn'**  svá  nær  Rómaborg,*'  at  hann  sá  öll 
tíðendi  J)angat.  En  um  nóttina  næstu  eptir,  |)á  hét  Karlot  á  lið  sitt 
ok  mælti :  Búit  yðr  sem  skj()tast  ok  herklæðizt  ok  forum  til  fundar 
við  heiðna  menn.  Sá  maðr  svarar  konungs  syni  er  Guibilin'*®  hét: 
Köllum  Oddgeir  danska  með  oss.  Karlot  svarar:  Yerði  |)at  aldri, 
at  hinn  danski  maðr  beri  lof  af  ®  orrosfu  |)essi,  ek  vil  eiga^**  þessa 
orrostu  ok  mitt  lið.     En  J)egar  þeir  váru  brott  farnir,  J)á  mœttu  J)eir 

')  [mikinn  fjölda  lids  a;  lið  mikit  B,  h.  ^)  harðla  B.  »)  sjálfr  tUf.  a,  B. 
*)  ok  lið  hans  tUf.  a,  B,  h.  *)  {>ú  a,  B,  h.  *)  [með  mönnum  hér  á  ^ 
landi  a,  B,  b.  ')  Sustra  B,  b.  ')  [mgl.  a,  B,  b.  »)  [vera  skyldi  a,B; 
J)á  skyldi  at  hátta  b.  '")  [þá  skyldi'6.  ")  [báðu  at  fá  Oddgeir  einn 
a;  biðja  |)ess  at  Oddgeir  einn  skyldi  B,  b.  ")  er  f)eir  höfðu  {)eíta  at 
rœða  tUf.  B,  b.  '^)  |)ar  tUf  B,  b.  '<)  mrjl.  B,  b.  '*)  [mintist  við  hánn 
B^  b.  '«)  h€gat  B:  hingat  b.  ")  mgl.  a,  B.  b.  '*)  hervápn  B.  b. 
•8)  fiinn  a,  B,  b.  =">)  til  tUf.  a,  B^  b.  »')  konungr  a,  B,  b.  «)  [kon- 
ungs  son  B,  b.  ")  en  tiif.  d.  ^)  fskal  ek  ok  mínir  menn  fréista  a; 
skuhim  vér  freista  B,  b.  ")  erti  ör;'  verði  B,  b.  ^)  [landtjöld  sín  B,  b. 
''"')  borginni  a.     -«)  Guiddilin  a;  Guibel  B,  b.     ^^)  or  B.     =»")  heyja  B,  b. 


86  KARLAMAGNtJS  SAGA  III.  Cap.    16,    17. 

heiðingja  einum,  sá  var  njósnarmaðr  af  liði  þerirra-,  hann  leit  lið 
Karlots  ok  skyndi*  aptr  til  Karvels  ok  sagði  honum  þessi  tíðendi, 
at  kristnir  menn  váru  búnir'^  á  hendr  þeim  at  berjast  við  þá.  En 
[er  Karvel  heyrði  {)au  tíðendi,  lét  hann^  kalla  til  sín  tvá  höfðingja 
Masan  ok  Susabran^  ok  bað  þá  búa  her  sinn  ok  fara  í  móti  Karlot 
konungs  syni.  En  þeir  herklæddust  þegar  7  þúsundir  [heiðinna 
manna  ok  bjuggust^  at  halda  orrostu  móti  kristnum  mqjanum.  En 
eigi  vissi  Karlamagnús  konungr  ætlan  sonar  síns,  því  at  Karlot  vildi 
[hann  eigi  láta  varan  við  verða.^ 

16.  A  þeirri  nótt  er  Karlot  var  í  brott  farinn,  þá  [var  Karla- 
magnús  konungr  í  landtjaldi  sínu  ok  dreymdi  draum'  um  sjálfan  sik 
ok  Karlot  son  sinn  ok  Nemes  hertuga  ok  Oddgeir  danska.  Honum 
þótti  sem  þeir  væri  staddir  Qórir  í  skógi  einum,  ok  [höfðu®  farit® 
at  dýraveiði,  ok  hefði^"  þeir  þá  banat  fjórir  miklu  dýri.  En  þá  sá 
þeir  íara  at  sér  œsiliga  dýrin  úörgu  þrjú,  ok  sóttu*^  at  þeim  ákafliga; 
en  þeir  vörðust  vel  ok  drengiliga.  En  um  síðir  sýndist  honum  sem 
dýrin  bæri  af  Karlot  syni  sínum,^*^  en  síðan  þar  næst  af  Nemes  her- 
tuga.  En  þá  þótti  honum  sem  Oddgeir  danski  sœtti^^  vel  fram,  ok 
í  þeirri  framgöngu  feldi  hann  tvau^*  <^ý""7  en  it  þriðja  flýði  undan, 
ok  ræki*^  hann  þat  langt  í  brott.^^  En  í  því  er  konungr  vaknaði, 
sloknuðu  öU  stafkerti,    þau    er   í   landtjaldinu    váru    ok    áðr   brunnu, 

,[en  7  rekkjusveinar  hans^'  hljópu  upp  kvikliga  ok  géngu  til  hvílu^* 
hans.  J)á  svaraði'^  konungr:  Mart  hefir  fyrir  mik  borit^"  nú  um 
hríð,  segir  hann,  Síðan  spurði  hann  þá:  Hvar  erKarlot  son  minn, 
segir  hann.  ]þeir  sögðu  hann  farinn  á  fund  heiðinna  manna,  ok  {>at 
œthim  vér,  at  hann  muni  fyrr  |)urfa  liðveizlu  [|)innar  en  þú  hafir 
sýn  af  honum,  fyrir  því  at  nú  munu  heiðnir  menn  ok  hann  hafa 
bardaga.*^^ 

17.  [Heiðingjar  ríða  nú  harðliga,  ok  verða  eigi  kristnir  menn 
varir  við  fyrr  en  heiðingjar'-*^  œptu  heróp  á  þá.  En  síðan  [bar  saman 
fund  þeirra,  ok  tóku  þá  at  berjast  ákafliga.  A  leið  daginn  í  hverri,^^ 
en  svá  er  sagt,  at  eigi  haíl  harðari   sókn   verit  á  einum   degi  en  sú 

')  skimdaði  a,  Z?,  b.  '^)  komnir  B,  b.  *)  fjafnskjótt  lét  Karvel  a,  i?,  b. 
^)  Kusabran  B,  h.  *)  [lieiðinna  manna  B,  b;  hermanna  o.  ^)  [eigi  gera 
hann  varan  vid  a,  B,  b.  ')  fdreymdi  konung  draum  mikinn  a.  *)  mgl. 
a.  3)  [váru  í)á  farnir  B,  b.  '")  hafa  B.  ")  sanl.  a,  B,  b  ;  sótti  A.  '^)  hans 
a,B,b.  ")  sækti^,  a,  6;  setti.e,  '^)  saal.  b -,2  a,  B ;  ty&  A.  '«)  rak  a,  5,  6. 
'^)  á  eydimörk  tilf.  B,  b.  '^)  [þetta  sá  rekkjusveinar  hans  ok  B,  b. 
'8)  rekkju  o,  B.  '»)  mælti  a,  B,  b.  ")  tilf.  a,  B,  b.  =»)  [yðra  (en  þér 
sjáit  hann  tilf.  B),  þvíat  nú  man  hann  berjast  við  heiðna  menn  B,  b. 
*'')  [Nú  er  f)ar  til  at  taka,  at  heiðingjar  ganga  harðliga  fram  móti 
kristnum  mönnum,  ok  eigi  varð  Karlot  fyrr  varr  við  en  heiðnir  menn 
í,  b.     *')  hverju  a. 


Cap.    IT.  AP  ODDQEIEI  DAKSKA.  87 

er  Frankismenn  gerðu.  |)eir  höfðu  7  hundruð  manna,  en  heiðing- 
jar  höfðu  20  þúsundir  riddara.^  ^ar  mátti  sjá  spjótsköpt  brotna" 
en  hjálma  klofna,^  [skildir  högnir*  en  brynjur  rifnar.*  En  í  þyí  bili 
kom  Karvel  ríðandi  ok  œpti  hárri  röddu  ok  talaði  á  þessa  lund : 
Hvar  ertu  Oddgeir  inn  frœkni  af  Danmörk,  ríð  nú  fram^  sagði  hann, 
at  móti  mér  ok  freistum  riddaraskaps*  okkars.  J)á  svarar  honum 
hertugi  sá  er  Erlant"  hét  inn  \iiri :  Góðr  maðr,  segir  hann,  eigi  er 
[hér  sá  maðr,  er  eptir  spvrr  þú:  en  hvat  fjrir  því  þó  hefir  hann 
þann  mann  setían  fyrir  sik,  er  til  býst  at  reyna  við  þik.^  Síðan 
lustu  þeir  hesta  sína  sporum,  [hleypti  þá  hvárr  þeirra  at  öðrum,  ok 
brustu  í  sundr®  spjótsköpt  þeirra,  ok  kom  hvárgi  öðrum  af  hesíi. 
Síðan  riðust  þeir  at  í  annat  sinn,  ok  klauf  hvárr  [fyrir  öðrum  g}"lta 
skjöldu,*"  ok  léku  svá  lengi,  at  hvárgi  kom  öðrum  [á  ílótta;^^  en 
um  síðir  skildu  [þá  menn  þeirra.^-  [|)aðan  af  fór  svá  ■viðrskipti 
þeirra,  at  Fraukismenn  tvndu^^  á  þeim  degi  mörgum  góðum  dreng- 
jum  með^*  vápnum  ok  hestum.  Isú  varð  riddari  einn  af  liði  Kar- 
lots  særðr  til  óh'fis  ok  skildist  [svá  þaðan,^^  ok  fétti  eigi  f^Tr  en 
hann  [kom  fjrir^®  Karlamagnús  konung.  Nú  mælti  riddarinn :  Herra, 
segir  hann,  [í  nótt  fjrir  dag*^  fórum  vér  héðan  7  hundruð  riddara 
meö  Karlot  syni  þínum  á  hendr  heiðnum  mönnum,  ok  [varir  mik 
nú  þess,^®  at  fátt*^  hfi  eptir  af  þeim.  En  er  Karlamagnús  konungr 
hejrði  þessi  tíðendi,  þá  hét  hann  á  Oddgeir  danska,  [ok  bað'^"  at 
hann  skvldi  verða  Karlot  at  hði.  En  Oddgeir  svaraði  honum :  Ek 
vil  fúsliga  fara-*  hvert  sem  þér  vihf^-  senda  mik.  Síðan  bjóst  hann 
[ok  herklæddist*^^  ok  lét  taka  merki  sitt  ok  bera  fjrir  sér,  ok  reið 
í  brott  síðan,  ok  með  honum  7  hundruð   riddara,    ok  létti  eigi  fyrr 

*)  [hlupast  þeir  á  (hleyptu  þeir  at  b)  meór  ákafri  orrostu  ok  bördust  lengi, 
svá  at  á  leið  daginn,  ok  er  svá  sagt,  at  eigi  hafi  önnur  sókn  harðari 
verjt  á  einn  dag  en  sú  var  er  Frankismenn  görðn  f}á,  ok  höfðu  þeir 
eigi  meira  lið  en  7  hundrud  manna,  en  heiðingjar  7  fíúsundir.  2?,  h. 
*)  saal.  ogs.  B-  brotin  a,  6.  *)  högna  B,  b.  *)  [skjöldu  högna  (klofna 
i?,  fc),  a.  B,  b.  *)  rofnar  a-  rjfna  6.  *)  riddaraskapars(!)  a;  riddara- 
skapar  B.  b.  ^)  Erlon  6.  *)  [hann  hér  nú,  en  pó  er  hér  madr  í  stad 
hans.  er  nú  mælir  vid  þik,  ok  fyrir  vináttu'  sakir  hans  bjóðumst  ek  í 
móti  þér  a;  Oddgeir  hér  at  sinni,  en  þó  alt  eins  er  hér  sá  maðr  í  hans 
stað.  er  fyrir  vináttu  sakir  viðr  hann  vill  ríða  móti  þér  By  b.  ')  [ok 
riðust  at  snarpliga,  svá  at  sundr  brustu  B,  b.  "}  [annars  skjöld  B,  b. 
**)  [af  hesti  B;  af  baki  né  á  ílótta  a.  ^*)  [menn  þá  o,  B,  b.  ^^j  [Xú 
er  orrosta  hin  snarpasta  ok  týndu  Frdnkismenn  .B,  b.  *■)  mgl.  a,  B,  b. 
»*)  [við  hann  a.  »•)  [fann  B,  b.  »')  [í  roorgin  árla  B,  b.  ")  [ætlaek 
a;  hygg  ek  B,  b.  i")  fáir  B,  b.  2»)  [mgl.  a,  B.  -^)  ok  allar  nauð- 
Bvnjar  yðvarar  tilf.  a.  ")  her  mgl.  1  Blad  i  a.  *-')  [skynðiliga  meðr 
góðum  herklæðum  B,  b. 


88  KARLAMAGXUS  SAGA  III.  Cap.    1S. 

en  hann  kom  undir  hæð  nökkura  ok  tók  |)ar  J)egar  varÖmenn   heið- 
inna  manna  ok  lét  drepa  alla. 

18.  Nú  heitr  Karlot  [á  hð  sitt  ok^  á  guð  allsvaldanda  ok 
mælir  svá  :  Faðir  dýrða^-  [(er)  ey  ok  ey  vart  ok  vera  munt,^  hjálp 
mér  ok  mínu  liði  fyrir  sakir  Jjíns  mikilleiks,  at  vér  mættim  yfirstíga 
livini  vára  [á  þessum  degi;^  vildi  guð  at  Oddgeir  danski  væri  hér ! 
J)ví  næst  varð  honum  htið  til  hœgri  handar  sér  ok  sá  fram  koma 
or  skógi  [í  dal  nökkurn'*  merki  Oddgeirs  ok  Frankismanna  hð.  En 
síÖan  er  Oddgeir  var  kominn  til  orrostu ,  \rd  urðu  heiðnir  menn 
felmsfulhr,  ok  var  svá'^  sem  þeir  væri  hamstola,  ok  váru^  |iá  ilUr  yfir- 
sýndar.  En  Frankismenu  riðu  fram'^  harðhga,  lögðu  með  spjótum 
ok  hjuggu  meÖ  sverðum  ok  feldu  íjölda  heiðinna  manna,  ok  [vánum 
bráðara®  brestr"  flótti  í  hði  |)eirra  heiÖingja.  I  þeim  flótta  flýði 
undan  Karvel,  Jjví  at  hann  sá  [óvænni  ván  sinna  en  kristinna  manna. 
Oddgeir  reið  f)á  ákafliga  at  Karvel  ok  mælti^"  við  hann :  Hverr  ertu, 
riddari,  segir  hann,  er  felHr  hð  várt  mikit,^^  eða  hvert  er  nafn  fjitt? 
hví  snýr  þú  nú  undan  ok  bíðr  mín  eigi?  En  hann  svarar:  Ek  heiti 
Karvel,  ok  ef  þú  vilt  eiga  vápnaskipti  við  mik  einn  saman,  þá  stefni 
ek  J)ér  til  Rómaborgar  [at  ganga^^  á  hólm  við  mik.  Höfuökonungr 
várr  á*^  dóttur  eina,  er  Gloriant  heitir,  hon  hefir  Ijóst  andht  ok 
fagrt,  hon  er  unnasta  mín  ok  festarmær,  ok  hon  skal  vera  nær  [okkru 
viðrskipti  at  sjá^*  leik  okkarn.  En  ef  |)ú  sigrast  á  mér,  |)á  skal  ek 
því  valda^^  við  Ammiral  konung,  at  [þú  skalt  hafa^^  meyna,  ok  skal 
engi  því  í  móti  mœla.  Ef  Jju  vilt  at  þat  sé,  segir  Oddgeir,  J)á 
skal  ek  áðr  fara  á  fund  Karlamagnús  konungs  at  taka  le^^fi  af  honum 
fararinnar.*'^  En  ef  [ek  fæ  leyfi  af  honum,  þá  skal  Jjat  víst  vera, 
er  J)ú  beiðist.^^  Síðan  skildust  þeir  ok  fór  Karvel  í  brott  með  hði 
sínu,  ok  léttu  eigi  fyrr  en  þeir  kómu  fyrir  Ammiral  konung,  ok  sögðu 
honum  at  þeir  váru  yfirkomnir.  En  |)ví  næst  kom  Oddgeirr  til  ár 
|)eirrar  er  Tifr  heitir,  ok  fór  hann  yfir  ána  ok  mœtti  þar  Karlamagnúsi 
konungi.  En  konungr  reið  í  gegnum  lið  þeirra  ok  létti  eigi  fyrr  en 
hann  fann  Karlot  son  sinn.  Konungr  hafði  sér  [sprota  einn^^  í  hendi 
ok  vfldi  Ijósta  í  höfuð  [honum,  ok  mundi  hafa   fram    komit,    ef  eigi 


')  [mgl.  J?,  b.  ')  [dróttinn  Jesus  Kristr  B,  b.  ^)  [í  þessum  bardaga  /f,  b. 
^)  [nökkurum  B.  b.  *)  því  líkt  B,  b.  «)  urðu  B,  b.  ')  tilf.  B.  b. 
^)  [vánu  skjótara  B,  b.  ^)  vard  jB,  b.  '")  [lítinn  sigr  sinn  (verða  tilf. 
6),  síðan  Oddgeir  var  til  kominn  (Oddgeir  kom  til  orrostu  6).  Nú  mœtt- 
ust  þeirKarvel,  ok  mælti  Oddgeir  B,  b.  ")  svá  mjök  B.  '^)  [ok  gakk 
J)ar  /?,  b.  "')  sér  tilf.  B.,  b.  '*)  okkari'i  hólmgöngu  ok  sjá  á  B.  b. 
'*)  ráda  B.  b.  '")  [hann  skal  gipta  jþér  ^,  b.  ")  til  hólmstefnunnar 
B.  b.  '*)  [hann  gefr  orlof,  þá  skal  ek  víst  vera  búinn  pesa  er  þvibeiðir 
B,  b.     '»)  [staf  B,  b. 


Cap.    19.  AF  ODDGEIEI  DAXSKA.  89 

bannaði  tveir  hertugar,  ok  mælti  við  hann:  JUs*  manns  efni  ertu. 
illa  hefir  þú  sét  fyrir  liði  mínu ;  nú  munu  heiðingjar  hœlast  ok 
gleðjast.  at  þeir  hafa  þik  jfirkomit  [ok  skemma^  oss.  En  Karlot 
Bvaraði  föður  sínum :  Vér  höfum  sigr  fengit,  en  heiðnir  menn  flýðu 
undan,  ok  ver  fyrir  því  eigi  reiðr. 

19.  [Nú  er  at  rœða  um  Karvel,  hann  rœðir^  við  Ammiral 
koDung :  Ek  vil  ráða  þér  heilt  ráð  konungr,  segir  hann,  gör  sendi- 
mann  til  Karlamagnús  konungs,  þann  er  bæði  sé  [hraustr  ok  orðfimr 
ok  sem  úblauðastr  at  öllu^:  ok  bið  hann  þess,  at  [hann  uni  ríki 
sínu  ok  hafi  ekki  af  ^ínu  ríki,  eða^  ella  þoh  hann  her  j)inn.  Kon- 
ungr  svaraði:  Hverr  mun  minna  manna  \álja  fara  slíka  háskaferð? 
J)á  svarar  Karvel :  Ek  vil  fara,  ef  þú  vilt  konungr.  J)á  mælti 
Ammii-al  konnngr:  Ekki  þikki  mér  [þat  skaphgt,^  því  ek  uggi,  at 
þér  verði  misþyrmt.  Karvel  svarar :  Karlamagnús  konungr  er  svá 
góðr'  höfðiugi,  at  eigi  viU  hann  vita  á  sik,  at  mér  sé  misboðit 
heldr  en  einhverjum®  hm  sínum.  En  því  næst  tók  Karvel  at  búast, 
hann  klæddist  ok  með  inum  bezta  guðvef,  en  í  yfirskikkju®  vissi 
engi  hvat  klæði  í  var.  en  þat^"  finnst  í  ey  einni  í  enum  syðra  hluta 
heims  ok  verðr  af  náttúru  orma.  J)ví  næst  var  fram  leiddr  múll 
einn  söðlaðr,  sá  var  beztr  í  öllum  [her  Ammirals  konungs.*^  Hann 
Ijóp  á  bak  honum  ok  reið  leiðar  sinnar  ok  [létti  eigi^"  fyrr  en  hann 
kom  fyrir  Karlamagnús  konung,  ok  heilsaði  honum  vel  ok  kurteis- 
liga :  '^  Sá  sami  guð,  er  Frankismenn  trúa  á  ok  himna  dýrð  stýrir, 
blezi  ok  varðveiti  Karlamagnús  konung  ok  alt  hans  ríki  ok  [veldi 
ok  yfir  alt'*  fram  Oddgeir  danska.  Ammiral  höfuðkonungr'^  várr 
sendi  mik  hingat  [með  því  boði,**  at  þú  látir*'  hann  hafa  Rómaborg 
í  friði,  því  at  hon  er  erfðaland  hans.  [ok  áttu  enga  tiltölu  úl  hennar.  ^® 
En  ef  þii  viJl  eigi  þat,  þá  sver  ek  viö  trú  mína,  at  þér  skulut  eiga 
ván*®  orrostu  af  Ammiral  konungi  ok  hans  hði,  ok  [muntu  þá  reyna.'*° 
hvdrir  réttara  ms^a.  [Enn  mæhi  Karvel :  Ek  á  mál  við  Oddgeir 
danska,  ok  gef  honum  leyfi,  konungr,  atganga  til  einvígis  við  mik;  ok 
ef  svá  berst  at,  at  hann  komist  yfirmik,  þá  skal  Ammiral  konungr  flvja 
af  Rómaborg,   ok  skaltu  ey  ok   ey  hafa  frið  fyrir  hans  mönnum  um 


')  [syni  sínum,  en  hertogar  2  létu  hann  því  eigi  fram  koma.  Konungr 
mælti:  Jlt  B,  b.  ')  [en  skemda  B,  b.  ^)  [Karvel  talar  nú  B,  b. 
*)  [merkr  ok  sterkr,  orðfimr  ok  óhræddr  B.  b.  ')  [hvárr  ykkarr  hafi 
sitt  riki  B,  b.  «)  [þér  sjá  ferd  háskalaus  B.  b.  ')  drengr  ok  mikill 
tilf.  B,  b.  *)  einum  hverjum  B.  ')  hans  tílf.  B.  b.  '*)  tilf.  B,  b. 
")  [hemum  í,  b.  '^)  [stöóvaði  eigi  hest  sinn  Zf;  létti  eigi  ferð  sinni  b. 
")  á  þessa  lund  tilf.  B,  b.  ")  [riddara  ok  yfir  alla  B.  b.  '*)  saal.  B. 
6;  höfðingjakonungr  A.  '*)  [þess  erindis  B.  b.  '•)  lát  B.  '*)  [mgf/. 
B.  b.     '*)  á  tilf  B.     ^o)  [man  þá  sýnast  B.  b. 


90  KARLAMAGNT7S  SAGA  III.  Cap.    19. 

alla  lífsdaga  þína.^  Oddgeir  svarar:  Búinn  em  ek  til  at  fremja-  þá 
hólmgöngu.  En  Karlot  mælti  við  Oddgeir:  Mikla  skömm  [hefir  J)ii  mér 
gert,  því  at  þessa  hóhngöngu  hafða  ek  mér  ætlat  at  heyja^  en  eigi  |)ér. 
J>á  svaraði  Karvel :  Mjök  ertu  [öfundsjúkr,  en  þat  segi  ek  ][)ér,  at  móti 
þér  hefi  ek  eigi  orrostu  né  minn  skjöld*  at  berjast  við  J)ik.  J)á  mælti 
Kariot  við  Oddgeir :  Ek  fyrirbýð  þér  at  berjast  við  heiðingja  fyrir 
utan  leyfi  mitt.  J)á  mælti  Karvel  við  Karlot :  Hver  er  œtlan  þín ;  en  alls 
þú  J)rást  á^  hóhngöngu  þessa,  J)á  skal  ek  fá  mót  þér  konung  kórón- 
aðan  eV  heitir  Sodome;''  J)it  skuhið  eiga  hólmgöngu  ykkar  í  millum.' 
J)at  [er  mitt  ráð,  segir  Karlot,  ef  Oddgeiri  sýnist  svá  vera  mega.^ 
Oddgeir  svarar:  Góðan  vilja  legg  ek  til  J)ess,  ef  Karlamagnús  kon- 
ungr  [leggr  sitt  leyfi  til.®  J)á  svarar  konungr:  ]þat  [J)ikki  mér  vel 
skapfelt,  at  Oddgeir  gangi  móti  Karvel  til  einvígis,  en  eigi  J)ikki 
mér  J)at  jafnmæh,  at  son  minn  gangi  í  móti  Sodomam,  J)ví  at  hann*" 
er  barn  at  aldri,  ok  má  hann  trautt  [vápn  bera  eða  herklæðum 
valda.^^  ]þá  svarar  Karlot:  Lítt  hœhr  J)ú  mér  faðir,  Jjar  er  J)ú 
heldr  mik  fyrir  úmannan  : ''^  en  ek  sver  við  hinn  helga  Pétr  postula, 
at  ek  skal  eigi  f^rr  aptr  koma  en  ek  mœti  Sodoma'^  á  vígvelh,  ok 
hafi  sá  okkarr'^  gf'g'n  sem  guð  vill.  J)á  mælti  Karlamagnús  kon- 
ungr  við  Karvel :  [Hvat  sé  J)á  annars  en  J)ér  finnizt.  Síðan  fór 
KarveP^  í  brott  ok  létti  eigi  fyrr  en  hann  kom  til  Rómaborgar. 
En  móti  honum  fór  allskonar  iýðr  ok  spurðu,  hversu  honum  hefði 
farizt.  En  hann  sagði  Ammiral  konungi:  Bardaga  skulum  vér  hafa'^ 
ek  ok  Sodome,  en  at  móti  okkr  skulu  vera  tveir  góðir^'  drengir 
Karlot  son  Karlamagnús  konungs  ok  Oddgeir  danski.  En-  ef  J)eir 
[sigrast  á  oss,  J)á  skaltu  Ammiral  konungr  undan  flýja  ok  vera 
aldri  andbrotsmaðr  Karlamagnúsi  konungi.  J)ví  næst  herklœddust 
j)eir  báðir  ok  váru  búnir  til  bardaga.^* 

')  [Hinn  er  kóstr  annarr,  at  þér  gefit  Oddgeiri  danska  leyfi  til  at  ganga 
á  hólm  við  mik,  ok  ef  hann  vinnr  mik  yfir,  '  þá  skohi  J)ér  hafa 
frið  íyv'w  Ammiral  könungi  ok  öUu  hans  liði  nm  allayðra  lífsdaga  JP,  6. 
')  reyna  5,  h.  ^)  [gerir  J)ú  tilmín,  ek  ætlaða  mér  at  he^'ja  þessa  hóhn- 
göngu  i?,  b.  '^)  [framgjarn  maðr,  en  |)at  segir  ek  þér,  at  á  vígvöU  kcm 
ek  eigi  til  J)ess  B,  b.  ^)  þrár  svá  mjög  -B,  b.  ^)  Sadonie  jP,  6, 
^)  miðil  B.  ^)  [vil  ek,  segir  Karlot,  ef  yðr  sýnist  þat  ráð  5,  b.  ^)  [viU 
J)at  lofa  jB,  b.  '")  [sýnist  mér  jafnaðarmá],  at  J)eir  Karvel  ok  Oddgeir 
berist,  en  Karlot  son  minn  B,  b.  ")  [vápnum  valda  né  herklæði  bera 
móti  slíkum  kappa  sem  Sadomi  er.  2?,  b.  '^)  J)at  iimannan,  at  ek  geti 
varla  vápn  borit  B,  b.  '*)  Sadomi  B,  b.  '^)  J)aðan  tilf.  B,  b.  '*)  [Seg 
svá  Ammiral  konungi,  at  ek  lofar  hólmgöngu  meðr  J)eim  skilmála,  sem 
J)ér  hafit  fyrir  sagt.  Síðan  reið  hinn  heiðni  maðr  /y,  b.  ">)  heyja  2?, 
eiga  6.  ")  rt)skir  J?,  vaskir  b.  '*)  [sigra  okkr,  skolu  f)ér  aíleggja  stríð 
móti  Kariamagnúsi  konungi  ok  fara  heim  i  ríki  yðvart,  en  ef  mið  sigrum, 
|)á  eignizt  |)ér  Rómaborg  ok  þetta  ríki  2?,  6. 


Cap.   20.  AF  ODDGEIEI  DANSKA.  91 

20.  Nú  er  at  segja  frá  Karlot  konungs  syni,  hana  býst  við^ 
fimliga  ok  herklæðist.*^  En  Nemes  hertugi  klæddi^  Oddgeir  danska, 
fyrst  með  tvefaldri  brynju,  en  síðan  setti  hann  hjálm  á  höfuð  honum, 
þann  er  gerr  var  af  inu  beztu  stáli,  fumgjörðin  er  á  var  hjálminum 
var  verð  10  punda*  silfrs.  J)á  var  fi-am  leiddr  hestr,  sá  var  beztr 
í  Yibi^  Karlamagnús  konungs.  Oddgeir  sté®  á  bak  hestinum,'  tók 
spjót  sitt  í  hönd  sér  ok  merki  [sitt  er  Gafers  het.^  Nú  er  hann® 
vel  vápnaðr,  en  Karlot  [enn  betr,  ef  þat  mátti.*"  Síðan  riðu  þeir 
fram  til  Tifr  ok  stíga*^  á  skip  ok  fluttust  til  eyjar  |)eirrar  er  hólm- 
stefna  var  í  lögð.  Xú  eru  þessir  Qórir  kappar^*^  komnir  til  vígvallar. 
Ea  eigi  var  J)ó  alt  svikalaust  með  heiðingjum,  en  þat  var  at  [úvit- 
undum  þeim  Karvel  ok  Sodome.^^ 

21.  Nú  er  at  segja  frá  Danamunt  [konungs  syni.^'*  Hann  géngr 
til  [landtjalds  síns'^  ok  segir  hði  sínu  ætlan  sína:  Misgert  hefir 
Karvel  -við  oss,  er  hann  hefir  flutt^®  með  sér  Gloriant  systur  mína 
til  hólmstefnu  at  úleyfi  mínu:  en  [þat  veit  ek*'  at  þat  er  fyrir  ástar 
sakir  [þeirra,  ok  mér  þikkir  þat  þó  eigi  alhlla  fyrir  þess  sakir,*®  at 
engan  dreng  höfum  vér  jafngóðan  sem  Karvel  í  öllu  [Ammirals  kon- 
ungs  ríki,  ok  vér  höfum  mikit  í  hættu,  ef  vér  látum  þá  tvá  berserki 
sem  vaskastir  eru,  ok  mun  oss  eigi  hlýða  at  eiga  bardaga  við  Karla- 
magnús  konung  síðan.*^  Kú  er  þat  mitt  ráð,  at  [vér  hafim-"  hð 
várt  í  ey  þá,  er  þeir  eiga*^^  hólmgöngu  í,  ok  skulum  vér  leynast 
þar  1  skógi  hjá;  en  ef  vér  sjám  at  várir  menn  [verði  haJloki,**  þá 
skulum  vér  [verða  þeim  at  hði.'^^  ok  munu  várir  andskotar  brátt'^* 
yfirkomnir.  Riddarar  Danamunts  játuðu  [ráðum  haus'^*  ok  fóru 
síðan  til  eyjarinnar  ok  leyndust  þar  í  skógi  hjá.  En  þat  var  skaði,'*® 
at  þeir  Oddgeir  ok  Karvel  vissu  þat  eigi,  [því  at  þeir  mundu  þeirra 
svika  hefnt  hafa.'^^ 

22.  Kú  eru  þessir  kappar  4  á  vígvelh  ok  búnir  til  bardaga. 
J)á  lýstr  Karvel  hest  sinn    sporum,    [hann    er   fimari^*   en   frá    megi 

')  um  B,  b.  ')  herklæðir  hann  konungr  einn.  5,  b.  ')  herklæddi  B,  b. 
*)  [þenna  hjálni  kostaði  10  pund  B,  b.  *)  öllum  her  Æ,  6.  ■=;  hljóp 
B.,  b.  ■')  svá  at  hann  studdist  hvárki  við  ístig  (stigreip  b)  né  söÓulboga, 
ok  tilf.  B,  b.  *)  [þat  er  gört  hafói  dóttir  Ginuers  (Gimners  6)  konungs  ^. 
')  Oddgeir  2?,  6.  '«)  [s}tiu  betr,  ef  svá  mátti  vera  B,  b.  ")  þar  tilf. 
B,  b.  '')  riddarar  5,  b.  ")  [óvilja  Karvels  ok  Sadoma  ok  at  þeim 
óvitandum  J?,  b.  **)  [syni  Amirals  konungs  B.  b.  '*)  [landtjalda  sinna 
B.  '6)  fœrt  B,  b.  '")  [ek  veit  B,  b.  '*)  Imgl.  B.  ''■>)  [ríki  fedr  míns, 
en  vér  höfum  mikit  1  ábyrgð,  ef  tjnast  riddarar  báðir.  ok  þá  man  oss 
illa  hj}ða  síðan  at  halda  orrostu  móti  Karlamagnúsi  konungi.  2?,  6. 
")  [fœra  B,  b.  ^')  eigu  B.  ")  halloka  B:  [megi  minna  b.  ")  [-þeim 
við  hjálpa  B,  b.  ^*)  verða  tilf.  B,  b.  ")  [þessu  B,  b.  ")  illa  B,  b. 
'')  [at  þeim  váru  svik  gör,  fyrir  því  ef  þeir  hefði  vitað,  mundi  lengi 
uppi  vera,  hversu  þeir  hefði  þess  hefnt.  B,  b.     ^*)  [þann  er  fimari  var  B. 


92  KARLAMAGmrS  SAGA  111.  Cnp.    SS. 

segja.  Hann  ríðr  at  Oddgeiri  ok  mælti  við  hann :  Sýna  skal  ek  |)ér 
unnustu  mína,  þá  sömu  er  ek  heíi  hœlt  fyrir  þér.  Sér  þú  [olifa- 
tré^  eitt  fagrt,*^  er  hér  er  í  skóginum,  |)ar  sitr  hon  undir.  Nú  ef 
þú  vilt  ganga  af  hendi  guði  þínum  ok  gerast  maðr  Ammirals  kon- 
ungs,  segir  hann,  J)á  mun  ek  gefa  |)ér  land  þat  er  [heitir  Persia  ok 
Choruskana^  ok  allar  eigur  Jjœr  er  til  hggja.  ^á  svarar  Oddgeir: 
Nú  hefir  þú  mælt  raikhi  fólsku*  ok  údrengskap.  Karlamagnús  kon- 
ungr  sendi  mik  hingat  af  hendi  sinni  at  halda  upp  lögum  hans  ok 
sœkja  svá  erfðalönd  hans  til  handa  honum  ok  at  móti  mœla  jðru 
ranglœti  ok  ágirni.  En  unnasta  |)ín  synist  mér  einkar  væn  ok  kurteis, 
sem  ván  er  at  konungs  barn  muni  vera,  ok  skal  ek  fyrir  hennar  sakir 
í  dag  ganga  Hthi  flrr  J)ér  en  brynja  J)ín,  ok  skaltu  nú  verða  varr  við 
J)at,  at  f)ú  hefir  eigi  átt  vápnaskipti  við  mik  lyrr.^  ííú  [þreytir 
hvárr  J)eirra  hest  sinn  sporum®  ok  eigast  hart  við  langa  stund,  gefr 
hvárr  öðrum  stó'r  högg  á  gylta'  skjöldu.  Svá  lengi  eiga  |)eir  f)etta 
viðskipti,®  at  hvártveggi  verðr  af  hesti  sínum  at  ganga,  ok  eru 
báðir  á  fœti  staddir,  ok  léttu  Jreir^  [)ví  sinni  ok  hvíldust. 

23.  Nú  sá  Sodome'"  konungr,  at  þeir  Karvel  ok  Oddgeir  áttust 
hart  við.  Hann  laust  hest  sinn  með  sporum,  er  var  kallaðr  Bruant, 
reið  [harðhga  á  fund  Karlots,^'  en  konungs  son  at  móti  frœknhga,^'^ 
ok'*  lögðu  nú  með  spjótum  ok  hjuggu  með  sverðum,  ok  var  nú 
hart  viðskipti  þeirra.  Nu  mælti  Sodome  inn  heiðni  konungr  við 
Karlot:  Gef  upp  nú  vápn  ])ín,  f)ví  at  ek  sé  þik^*  yfirkominn,  ok 
gerði  faðir  [)inn  [mikla  fíflsku,'^  er  hann  sendi  þik^^  til  eyjar  þess- 
arrar  at  berjast  við  mik;  eptir  hans  daga  er  Frakkland  erfingjalaust 
fyrir  [þínar  sakir, ^'^  því  at  svá  skuhim  vit'^  okkrum.  leik  h'ika,  at 
[)ú  verðr  aldri  síðan  [erfingi  at  löndum.'^  J)ú  [mælir  hvassliga  ok 
heimsliga,'^*'  segir  Karlot,  |)ú  niælir  ])at  er  |)ú  vildir  at  væri,  en  eigi 
þat  er  verða  mun;  þú  hefir  [lítt  freistat'^*  af  höggum'^'^  Frankismanna. 
Sér  þú  Gloriant  konungs  dóttur,  er  hér  sitr  hjá  okkr  undir  [)ví  inu 
fagra  olifatré,  hon  er  bæði  fögr  ok  kurteis;"''  en  svá  góðr  er  riddara- 
skapr  Oddgeirs,  at  hann  man  sótt  fá  hana  [áðr  en  aptann^'*  komi 
ok  fulla  ást  af  henni  hafa.  Svá  [hefi  ek  treysta  drauma  mína  ok 
af  inum  helga  Petro  postula,'^^   at    ek    muíi    yfir  [)ik  stíga,  ok  munu 

')  olifutré  B.  ^)  [þat  fagra  tré  b.  ^)  [Persida  heitir  ok  J)á  borg  er  Clio- 
rnscana  heitir  2f,  b.  ")  fíflsku  B,  b.  ^)  en  nú  tilf.  B.,  b.  ^)  [þreyta 
þeir  ákafliga  5,  b.  '')  gylda  B.,  b.  ®)  vápnaskipti  B,  b.  ^)  ^á  af  B. 
'")  hinn  heiðni  tilf.  B,  b.  ")  r.  f  Karvels  A.  "^)  [hart  at  Karlot,  en 
Karlot  í  móti  röskliga  B,  b.  '^)  her  begynder  atter  a.  ''')  vera  tilf.  a,  B. 
'*)he.im8kii  a;  [undarligaJ?,  6.  '^)  hingat  ítV/".  o.  '^)  [þína  skyJd  a.  ^■'')mit5. 
*'')  [arfi  hans  at  löndnm  a ;  hans  erfingi  B,  b.  ^'')  [talar  sem  ofdrukkinn 
maðr  B.  b.  '^)  [lítið  kent  B,  b.  ")  várum  tilf  2?,  b.  ")  væn  B,  b. 
^*)  [um  {)at  kveld  B;  áðr  kveld  b.     ")  [hefir  mik  ok  dreymt  2?,  b. 


Cap.    24.  AF  OÐÐGEIRI  DAXSKA.  93 

hót  þíu  [þér  fyrir  ekki  koma.*  J)á  svarar  Sodome:'^  Yerði  sá 
níðingr,  segir  hanu,  er  því  vili  trúa,  at  [þit  skuHt  bera^  af  okkr,* 
fyrir  því  at  Karvel  er  svá  mikill  skörungr  ok  góðr  drengr,  at  hann 
hefir  eiun  áðr  yfirkomit  30  kouunga  allhrausta  ok  borit  sigr  af 
hólmi.  En  ek  sé  nú  [at  Kai-vel  sitr^  á  hesti  sínum  vel  ok  fimUga,® 
ok  óttast  hann  ekki  at  sér,  nema  [þat  ef  mér  verðr  nakkvat;'  en 
ek  skal  honum  við  hjálpa,  ef  þörf  gerist.  |)á  svaraði  Karlot :  [Ekki 
munt  þú  honum  raega  við  hjálpa,  |)ví  at  þú  mant  eigi  fá  hólpit® 
sjálfum  þér,  ok  ef  ek  felli  eigi  skjöld  þinn  á  jörð  áðr  [aptann  sé,* 
þá  gef  ek  þér'"  100  marka  silfrs.  |)á  svarar  Sodome :  Hafa  skalt 
þú  áðr  blóðga  síðu^*  en  ek  láta  [skjöld  minn  fyrir  þér.*- 

24.  Xú  er  at  rœða  um  Oddgeir  ok  Karvel.  J)eir  taka  nú  í 
annat  siuu  at  berjast,  ok  eru  nú  allir*^  á  fœti  staddir  ok  ganga  í 
höggorrostu.  J)ar  er  hörð  sókn  ok  áköf,  ok  veittar  litlar  hvíldir, 
sumir  hh'fa  en  sumir  hoggva.  Oddgeir  höggr  til  Karvels  ofan  í 
hjálminu,'^  ok  festi  eigi  at  sinni  högg  í^^  hjálmi  hans.  en  þat  nam 
þó  staöar  i  skiidi  hans,  ok  klofnar  ofan  til  mundriða,  ok  mundi  ofar 
hafa  fest,  ef  [eigi  lyti  KarveP^  undan.  J)á  mælti  Oddgeir:  Heyrðu 
Karvel,  nærri  skaltu  ganga  ef  þú  vill  hefna  þíu,  ^'  [eða  þikki  þér  nökk- 
urrar/®  hefndar  vert  vera  þetta  högg.  ^^  J)á  mælti  Karvel :  Enn  em 
ek  heiil  ok  herfœrr,  ok  at  því  skal  þér  verða  áðr  [lúki'^*'  leik  okk- 
rum'^*.  |)á  svaraði  Oddgeir:  Enn  erum  \-it-^  eigi  skildir,  ok  þat 
skaltu  vita,  aí  Gloriant  konungs  dóttir  sendi  mér  [kveðju  sína  í  dag, 
ok  {yx\x  hennar  sakir  skaltu  hijóta  af  mér  enn  giidara  högg  en  áðr 
hefir  þú  fengit.  En  þat  skaltu*^^  vita,  segir  haun,  at  sýnt  er  á'^'* 
hjáimi  þínum.  því  at  af  hefi  ek  höggvit  allan  búnaðinn-'  er  á  var, 
bæði  gull  ok  silfr  ok  gimsteina,  ok  ef  hanu  væri  eigi  af  [hörðu  stáli,^* 
þá  munda  ek  nú  hafa  skilt  höfuð  þitt  við*'  búk,  ok  mundir  þú'^* 
lítt  þurfa  at    hrósa"^    Gloriant   konungs   dóttur   hvárid    fyrir   mér   né 

')  [ok  hégómi  at  engu  veröa  a.  B,  b.  ')  Sadomi  B  overalt.  ')  sigr  tilf.  a. 
*)  [þú  munir  yfir  mik  stíga  eðr  Oddgeir  muni  af  Karvel  bera  B,  b. 
*)  [Karvel  sitja  a,  B.  b.  «)  framaliga  a :  frœknliga  B.  b.  ')  [mér  verði 
nökkut  (til  meins  tilf.  b)  a,  B.  b.  *)  [Eigi  trú  ek  at  þú  hjálpir  honum 
mikit,  er  þú  mant  lítit  hjálpa  B.  »)  [dagr  er  allr  B,  b.  **")  tilf.  a, 
B,  b.  ")  liðu  b.  !•)  [falla  skjöld  minn  a;  skjöld  minn  (falla  í  gras 
tilf  B)  B,  b.  ")  fjórir  tHf.  B,  b.  »*)  hjálm  hans  a.  B,  b.  »*)  á  a, 
B,  b.  •'^)  [Karfel  hefói  eigi  lotit  a.  ^O  tilf.  a,  B,  b.  »«)  nökkut  a. 
»3)  \mgl.  B,  b.  ^)  vit  (skiljnm  ok  tilf.  Æ)  léttum  a,  B.  ^>)  [við  skil- 
jum  okkarn  leik  6.  ^')  mið  *.  ''^  þó  ttlf.  a^  ^*}saal.a;  sf  A.  ")  [í  dag 
heilendis  kveðju  ok  bað  mik  lilífa  unnusta  sínum  fyrir  hennar  sakir,  ok 
skaltu  f^rir  hennar  skyld  eigi  hljóta  stœrri  högg  af  mér  en  nú  hefir  þú 
fengit.  En  auðsét  er  þat  á  hjálmi  þínum,  at  hánn  hefir  hörðu  mœtt, 
þVí  at  af  honmn  er  höggvinn  búnaðr  allr  sá  B,  b.  '«)  [af  harðasta 
stáli  gerr  B,  b.     -^  frá  B,  b.     »«)  fá  tilf.  B,  b.     ''^)  fegrð  tilf  B.  b. 


9Æ'  KAELAMAGmJS  8AQA  m.  ^"P-    ^^- 

öðrum.  ]þá  svarar  Karvel:  Mismælir*  þú  nú;  úsynju  skalt  þii  hœlzt 
hafa  þessu  höggvi,  því  at  þér  skal  skamt  vera  til  annars  meira,'^  ef 
ek  má  nú  því  fram  koma  [sem  mér  býr  í  skapi.^  J)á  hjó  Karvel 
til  Oddgeirs  [ok  af  flestan  búnaðinn*  skildi  hans*  ok  klauf  í  því 
höggvi  allan  skjöldinn  niðr  í  mundriÖa,  ok  nam  sverðit  [eigi  fjrr 
staðar  en  í  jörðu.^  J)á  mælti  Karvel  við  Oddgeir:  Ósynju  komtu 
hingat,  því  at  ek  sé  nú  þat  á  þér,  at  |)ú  munt  nú  eigi  [undan  kom- 
ast,  ok  af  því  veit  ek  þat,  at  hverr  er  sárr  heíir  vorðit  af  sverði 
þessu,  þá  fylgir  sú  náttúra  því,  at  eigi  fást  -þeir  menn  er  þat  megi 
grœða.'  Ek  em  konungr  af  Rabitalandi,^  ok  [segst  yfirkominn,  tak 
ráð  af  mér,  gef  upp  vápn  þín  ok  gakk  á  hönd  mér,  þigg  þá  af 
mér  hehning  ríkis  þess  sem  ek  nefnda  áðan.  Jlt  þikki  mér  at  týna 
lífdögum  þínum,  jafngóðr  drengr  sem  þú  ert;®  ok  á  þat  ofan  skaltu 
hafa  Gloriant  konungs  dóttur  með  mikilh  heimanfylgju.  J)á  svarar 
Oddgeir:  ^"Odrengsskap  mæhr  þú  nú,  er  þú  biðr  þess,  at  ek  skula 
gerast  dróttins  sviki.  Gloriant  konungs  dóttir  er  fögr  ok  mikill  skör- 
ungr,  ok  [gerði  faðir  hennar  mikla  heimsku,*^  þá  er  hann  fékk  hana 
þér  til  varðveizlu,  J)ví  at  htla  hjálp  mantu  lienni  veita  mega,  [þar 
sem  þér  mun  ekki  af  ganga  áðr  skamt  iíði  héðan.  En  fyrir  hennar 
sakir  mun  ek  gefa  þér  h'tinn  frið,  gættu  þín  nú  vel  héðan  í  frá, 
því  at  þér  mun  skamt  til  gjalda.^'^  Síðan  hjó  Oddgeir  til  Karvels 
með  þvi  inu  góða  sverði  sem  Nemes  hertugi  fékk  honum,  ok  klauf 
hjálni  hans  í  sundr,  svá  at  staðar  nam  í  herðarblaðinu,  ok  veitti 
honum  mikit  sár.  Nú  sá^^  njósnarmenninir  er  í  skóginum  váru,  ok 
sóru  við  guð  sitt^*  Maumet,  at  þá  sá  þeir  fall  Karvels.  Isú  lýsir 
allan  vígvöllinn  af  gimsteinum  þeim  er  [þeir  hafa  höggvit  af'* 
skjöldum  ok  hjálmum. 

25.     líú  verðr  nakkvat  at  geta  viðskipta  þeirra  Karlots  ok   So- 
dome.     J)eir   sœkjast   at    í    öðrum    stað.      Nú    höggr    konungs    son 

*)  mismæltir  a.  ^)  ok  skal  þat  vera  sj'im  gildara  tilf.  a.  ^)  [eptir  vilja 
5,  b.  '•)  af  tilf.  a.  *)  [mgl.  B.,  b.  ")  [þá  staoar  (þvi  at  mundriðinn 
var  af  stáli  görr,  elligar  liefði  hann  klofit  skjöld  lians  allan  tilf.  B,  6) 
a,  B,  b.  ')  [á  brott  komast  héðan,  því  at  hverr  sá  er  sárr  verðr  af 
sverði  mínu,  þá  fær  hann  engan  þann  lækni  at  þat  sár  grœði.  B.,  b. 
*)  saal.  a;  Tabitalandi  A ;  Persidalandi  B ;  mgl.  b.  ^)  [tak  ráð  af  mér,  gef  upp 
vápn  þín  ok  gakk  á  hönd  mér  ok  segst  yfirkominn,  ok  þigg  í  gjöf  at 
mér  hehning  ríkis  míns,  því  at  mér  þikkir  ilt  at  týna  lífi  þínu,  svá 
góðs  drengs  J9,  b.  ^'')  .ofmikinn  tilf.  B,  b.  ^')  [sýndi  faðir  hennar 
mikla,  úvizku  B,  b.  *-)  [þar  sem  þér  mun  ekki  af  veita  áðr  en  skamt 
líði  héðan.  En  fj^rir  hennar  sakir  mun  ek  gefa  þér  lítinn  frið.  Gæt 
þín  nú  vél  héðan  í  frá.  En  fyrir  hennar  sakir  mun  ek  gefa  þér  lítit 
slag  a\  [því  at'þér  man  ekki  af  ganga  er  skamt  líðr;  en  gættu  þín  nú 
vel,  því  at  fyrir  hennar  sakir  mun  ek  gefaþér  lítinn  frið.  *,  b.  ^^)  þetta 
tilf.  B,  b.     ^O  sinn  a,  B,  b.     ^^)  [hrutu  or  6. 


k 


Cap.   26.  AF  ODDGEIBI  DAXSEA.  95 

til*  ins  heiðna  konungs  ok'^  af  honum  [in(um)  vinstra  niegin  alt^  ofan 
frá  augunum,"*  svá  at  staðaf  nam  í  hökubeininu,  ok  mundi  þá  alt 
hafa  af  gengit,  ef  eigi  hefði  hanu  undan  skotizt.*  ísú  mæhi  Karlot 
við  Sodomam  :  ísú  veitta  ek  þér  þat  [&kamnia  stund,*  er  ek  hét  þér, 
ok  tók  ek  nú  erfiði*  af  mönnum  þínum,  at  eigi  þurfu  þeir  raka® 
skegg  þitt  inuni  vinstra  megin  [ura  alia  daga  lífs  þins,'  ok  muntu 
ferligr  þikkja,  ef  þú  kemr  þvníkr*"  fyrir  [höfuðkonung  yðvarn,** 
sem  eigi  mantu  héðan  koma  áðr  aptann  sé.^-  J)á  skript  skal  ek 
veita^^  þér,  at  lítið^*  skal  þér  at  haldi  koma  ván  sú,  er  þú  segir  at 
Maumet  ok  önnur  skurguð  j'ður  munu  duga  þér.  J)á  mselti  Sodome : 
Hrósa  [eigi  þú  skilnaði  okkrum  enn,  mun  þat  sýuast,'-'  hvárr  okkarr 
berr  hærra^skjöld. 

26.  2ÍÚ  er  þat  at  segja,  at  þeir  Karvel  ok  Oddgeir  taka^^  at 
berjast,  ok  var  sjá  [einna  hörðust.^'  ^á  mæltiKarvel:  Yísí  er  þat, 
at  þú  ert  fullhugi,  því  at  ek  hefi  feit  30  konunga  á  hólmi,  ok 
var  hverr  þeirm  öðrum  frœknari.  ok  skipta  ek*^  vápnum  þeirra  [ok 
klæðum.^^  ok  var  engi  þeirra  þinn  jafningi  hvárki  at  hugnériddara- 
skap.  ísú  vil  ek  þess  biðja  þik.^**  at  vit  hættim  aptanlangt"*  ok 
takim  til  snimma  á  morgin,  ok  muntu  nálgast^'^  vináttu  Ammirals 
konungs,  ef  þú  gerir-*  svá  sem  ek  bið,^*  ok  mun  hann-'  gefa  þér 
góðar  gjafir.  Oddgeir  svaraði:  Nú  [it  fyrsta  heyri  ek  þik  mæla 
údrengskap,  því  at  ek  kom  hingat  í  embætti  Pétrs  postula  ok  Karla- 
magnús  konungs,  ok  væra  ek  þá  drótíins  sviki,  ef  ek  eirða  þér 
nakkvat  í  því  sem  til  riddaraskapar  heyrir.^*  En  ef  þú  játiar  því, 
at  þú  sér  yfirkominn,  þá  gef  upp  vápn  þín  ok  [skaltu  fylgja"'  mér 
[fyrir  Karlamagnús  konung.-*  J)á  svarar  Karvel:  Aldri  skal  ek  á 
hönd  þér  ganga,  meðan  ek  má  [anda  ok-'  upp  standa,  ok  engum 
öðrum.  Hver  er  ætlan  þín,  segir  Oddgeir,  at  vísu  segi  ek  þér,  at 
eigi  skulum    vit   fyrr   leik   okkrum   létta,^   en   annarr  hvárr  okkarr 

*)  Sodome  (Sadome  B)  tilf.  a.  B.  ^)  tilf.  a,  B.  b.  ')  [andlitit '  alt 
(andlii  hans  alt  hinum  6,  B)  vinstra  megin  a,  B,  b.  *)  auganu  B,  b. 
*)  skorizt  B.  «)  [litla  stund  a ;  högg  B,  b.  ')  starf  B.,  b.  *)  saal. 
a,  B,  b:  taka  A.  »)  [medan  þú  h"ar  B,  b.  '«)  svá  búinn  a.  ")  [Am- 
miral  konung  a,^,  6.  '*)  komi  *,  b.  '^)  setja  J?,  6.  ")  lítfc  o,  B.  b. 
'')  [þú  eigi  svá  brátt  okkrum  skilnaði,  þat  man  enn  sýnast  ádr  kveld 
komi  B,  b.  '*)  nú  hit  {)ridja  sinn  tilf.  a,  B,  b.  '•)  [albra  ákafastr  a: 
samkoma  þeirra  allra  áköfust  B.  b.  '*)  tUf.  a.  B,  b.  '*)  [íiV/".  a,  B.  b. 
*•)  er  okkr  berr  vel  báðimi  tilf.  a,  B,b.  ")  kveldlangt  *,  6.  ")  eignast 
B :  öðlast  b.  ")  breytir  B,  b.  •*)  vil  a,  B,  b.  ")  ek  a.  ^«)  [heyrir  ek 
þik  tala  næsta  æðru:  ek  em  hér  kominn  at  berjast  sakir  Karlamagnús 
konungs  ok  í  hans  þjónustu,  ok  er  ek  dróttins  sviki,  ef  ek  eiri  þér 
nökkut  í  því  sem  riddaraskap  okkrum  til  heyrir.  B,  b.  ")  [fjlg  B,  b. 
*«)  [til  Karlamagnús  konungs  a.  5,  6.     ^*)    [my/.  .B,  6.     »•)   lúka  B,  b. 


96  KARLAMAGNUS   SAGA  UI.  Cap.  27,  28. 

liggr  eptir.  ]þá  svarar  Karvel:  Tökum  nú  et  þriðja*  sinni  til  at 
berjast,  því  at  ek  em'^  fimari  en  hjörtr^  ok  grimmari  en  dýrit  úarga. 
Nú  berjast  þeir  ákafliga,  ok  eru  högnar  af  þeim  allar  hlífar,  hjálmar 
brynjur  ok  skildir.  Síðan  [höggvast  þeir  nú  ok  eru  mjök  sárir,* 
svá  at  skamt  er  benja  á  miUi,  ok  [er  nú  lítið  hvárum  til  úfœru.^ 
En  í  því  biK  kom  Danamund  son  Ammirals  konungs  frani  or  skógi 
ok  30  riddara  með  honum,  ok  sóttu  [jafnskjótt  á  hönd  Oddgeiri, 
ok  er  haun  nú  á  fœti,®  því  at  hann  náði  eigi  hesti  sínum.  En  jafn- 
skjótt  sem  þeir  sá  þat  Karvel  ok  Sodome,  J)á  lögðu  þeir  vápn  sín 
ok  vildu  eigi  [sœkja  á  hendr  Jjeim  Karlot  ok  Oddgeiri,'  því  at  þat 
var  at  úvilja  þeirra  gört,  ok  kunnu  þejr  þeim  [iUa  aufúsu^  fyrir 
þetta. 

27.  Karlot  ok  Oddgeir  eru  nú  illa  staddir,  en  |)(3  verjast  þeir 
vel  [ok  drengihga®  ok  feldu  mart  [heiðingja  um^"  sik,  ok  gerðu  sér 
bjrgi  af  þeim  dauðum;  ok  eru  nú  falhiir  flestií  alhr  af  þeim  30, 
en  þeir  sem  eptir  Hfa  eru  mjók  sárir.  J)á  kemr  berserkr  einn  mjök 
svá  inn  bezti  riddari^^  af  heiðinna'^  nianna  liði,  er  Morlant*^  hét; 
hann  sœkir  Oddgeir  ákafliga, '"*  ok  er  nú  [htla  hóta'^  áfátt  um  við- 
skipti  þeirra.^^  Svá  gengr  sjá  iQándi  nær  honum,^'^  at  allr  váði  er 
at.  Nú  sér  Karlot  viðskipti  þeirra  ok  ríðr  nú  fram  at  Morlant^**  ok 
skýtr  til  hans  spjóti  sínu  ok'^  í  gegnuni  hann  miðjan  ok  höggr  af  honum 
höfuð  síðan.  J)ví  næst  koma  ríðandi  40'-**^  riddara  af  heiðnum  mönnum 
ok  lögðu  þegar  at  þeim  harðliga.^*  J)á  mælti  [Oddgeir  við  Karlot:'*^ 
Sœk  undan  við  svá  búit  [á  fund  Karlamagnús  konungs,'^^  ok  seg 
honum  at  mik  mun  ekki  saka.  I  því  bili  varð  Karlot  at  flýja  undan 
á  ána  Tifr,  en  hestr  hans  svam  undir  honuni,  en  guð  hh'fði  [ok  sá 
hjálp  koma  at  móti  honum  tvá  menn  af  hði  Karlamagniis  konungs,'^'* 
ok  fluttu  hann  yfir  ána. 

28.  Nú  er  at  segja  frá  Oddgeiri.  Hann  er  nauðuHga  staddr  á 
milh  40^^^  heiðingja,  ok  höggr  á  báðar  hendr'^*'  ok  feldi  [af  þeim 
fleiri  en  hálfa,  til  þess  at  þar  kemr,    at  hann  er  svá  móðr,  at  hann 

')  fjóráa  ft,  B,  b.  ^)  nú  tílf.  a,  B,  b.  ^)  björn  B,  b.  ")  [særast  þeir 
mjök  B.,  b.  ^)  [eru  nú  allmjök  (gerast  Jjeir  fast  b)  mœddir  B.,  b. 
")  [þegar  at  Oddgeiri  ok  þeim  Karlot.  En  Oddgeir  var  á  fœti  staddr 
B,  b.  ')  [berjast  B,  b.  *)  [^saal.  a;  illa  oaufuso  A\  enga  {)ökk^,  b.  ^)  [tílf. 
a,  B.,  b.  '")  [heiðinna  manna  umhverfis  o,  5,  b.  ")  tílf.  a,  B,  b. 
'2)  saal.  a,B,b\  heiðna  A.  '^)  Mordant  a.  '")  i  ákafa  B.  '*)  [littla  bóta  a. 
'")  [lítilla  bóta  ávant  um  þeirra  skipti  B\  [jeirra  viðskipti  mjök  hart  b. 
")  Oddgeiri  a,  B,  b.  '*)  Mordant  a.  '*)  tilf  a,  B,  b.  •»)  saal.  a,B,b; 
30  A.  •^')  sem  harðast  a,  B.  b.  ")  [saal.  a,  B,  b;  Karvel  A.  ")  [til 
fundar  við  föður  þlnn  B^  b.  '')  [honum,  ok  sá  hann  hjálp  koma  á 
móti  sér,  eintrjánung  einn,  ok  váru  á  menn  2  af  liði  Karlamagnús  a; 
[honum,  svá  at  f)á  kom  honum  hjálp,  eitt  lítit  skip  ok  á  tveir  menn, 
þeir  váru  af  liði  föður  hans  /?,  b.     ")  margra  B.  b.     '^)  sér  tílf  a. 


Cap.    29.  AF  OÐbGEIRl  ÐAXSKA.  97 

varð  at  leggja  vápn  sín  bæði  af  sárum  ok  niœði,*  þóU  houum  þœtti 
mikit  fjrir.  £n  svá  fór  þar^  seai  mælt  er,  at  eugi  má  við  marg- 
nuiu.  En  þat  er  sagt  frá  Dauauiund,  at  hann  vildi  eigi  svá  uær  koma^ 
Oddgeiri,  meÖau  hann  hafði  vápn  sín  í  hendi,  at  oddrinn  af  sverði 
hans  tœki.til  haus.  [jþá  varð  Oddgeir  haudt^kiuu  ok  er  hanu  uú 
undir"*  valdi  heiðinna  manna. 

29.  [Nú  er  tveim  sögum  fram  at  fara.^  Karlot  [er  nú  kom- 
inn  til  fbður  síus,^  ok  segir  houum^  tíðendi  er  í  höfðu  gerzt,  at 
heiðingjar  hafa  svikit  J>á  í  griðum .  ok  [höndum  tekit  Oddgeir,®  eu 
ek  kómumst  undau  með  beggja  okkaiTa  ráðum  at  segja'  þessi  tíðeudi. 
En  [Karlamagnúsi  kouungi  þótti  mikill  skaði  at  Oddgeiri,  ^"  ok  mælti: 
Mikill  missir^*  þikki  mér  vera  [at  Oddgeiri,^'*  segir  hanu,  því  at 
eugan  [dreng  höfum  vér  jafngóðan  í  öUu  ríki  váru,  ^^  ok  eigi  er  þat 
sýnt  at  aunarr  fœðist  upp  jafngóðr  riddari  í  Franz  um  aldr.  J)á 
svarar  Karlot :  Ver  eigi  úglaðr,  faðir,  tegir  haim,  vér  skulum  hefua 
hans,  Nemes  hertogi  ok  Tere  af  Vidon**  ok  enn  þriði  Videlon*^  jarl, 
en  ek  skal  vera  iun  Qúrði  [til  farar  ok  velja  ina  frœknustu  menn  til 
fararinnar,  ok  skulu  vér  eptir  sœkja'^  ok  létta  eigi  fyrr  en  vér  nám*' 
Oddgeiri  af  heiðingjum,  hvárt  sem  þeim  þikkir  [vel  eða  iDa, '^  með 
frœknleik  váruni.  J)á  svara  Frankismenu :  Eigi  svnist  oss  þat  ráð 
at  sœkja  Oddgeir  á  þessa  lund,  því  at  hann  mun  nú  staddr  vera  í 
niiUum  niargra  þúsundraða*®  heiðingja,  ef  hann  iitir  [heldr  en  eigi,'*° 
ok  mun  oss  dyrt  veröa  eins  manns  líf,  ef  vér  týnum  [margra  fvrir 
þat;-'  hœfir  oss  at  fara  vitrhga  með  þessu  máh  ok  leita  svá  fremi*" 
vio  hefnd  þessa,  at  vér  koniim  franiar  niör^^  eu  gerast  til  at  eins : 
[ok  er  svá  ilt"^  at  hlaupa,  at  maðr  setist-"*  aptar  niðr  en  hann  ríss*® 
upp.  J)á  mælti  Kemes  hertugi  [ok  Qöldi  annarra  manna,  er  vitrir 
váru   í  hirð  Karlamagnús  konungs,  -  at'*'  meir  en  400  skjalda  skulu^^ 

'j  erfiði  a.  ')  [þá  20  af  þeim,  ok  þá  var  svá  komit,  at  hann  var  svá 
móór,  at  hann  gat  eigi  varizt  bæði  sakir  sára  ok  mœói,  enua  er  þat 
satt  (kom  þat  fram  b)  B.  b.  ')  ganga  a.  ')  [Vard  Oildgeir  nú  band- 
tekinn  ok  verðr  nú  fyrst  at  vera  í  B,  b.  *)  [f«gf/.  a.,  Bj  a  stiller  Cap. 
29  foran  28.  **)  [ferr  þar  til  er  hann  iinnr  föður  sinu  a\  kemr  nú  til 
fund,ar  vió  Karlamagnús  konung  if,  6.  ')  þau  tilf.  a.  B^  b.  *)  [hand- 
tekit  Oddgeir  a;  Oddgeir  var  haudtekiun  B,  b.  ^*)  þér  tilf.  a;  yðr 
tilf.  B,  b.  '")  [Karlamagnús  konungr  varð  þessi  sögu  iifeginn  a,  i?,  b. 
")  skaði  a,  B,  b.  '-)  [um  Oddgeir  a,  B,  b.  '*)  [höfum  vér  JHfnröskan 
dreng  eptir,  ef  vér  missivm  hans  B,  b.  ")  Vtrer^  B,  b.  '^)  Edelun 
a,  .B;  Odelun  6.  '*)  [ok  síðan  skolu  vér  velja  hina  frœknustu  menn 
til  farar  meó  oss  af  yðru  liði  B.,  b.  '•)  náim  *,  b.  '*)  [betr  eóa  verr 
a,  B.  b.  '^)  þúsunda  B,  b.  •")  [mgl.  B,  b,  -')  [mörgum  vámm 
mönnum,  ea  náim  honum  þó  eigi  heldr  en  áðr ;  fyrir  því  B.  b.  -^)  mgl. 
a,  B,  b.  -')  á  leið  B,  b.  -')  [en  ilt  er  svá  fram  a,  B.  I:  -')  komi 
B.  b.     -'')  reis  B.      -)  Imgl.  B.  b.     **)  munu  a,  B,  b. 


98  KABLAMAGNUS  SAQA  lU.  Cap.    SO. 

vera  klofnir,  ok  Jjeir  drepnir  er  bera,  fvrr  en  [vér  náim  eigi  Odd- 
geiri  danska;'  en  {)ó  letjum  vér  eigi  [at  þessi  ferð  sé  farin,  segir 
Nemes,  því  at  hefna  mundi  hann  sh'kra  svika,*^  ef  haun  ætti  [jenna 
hlut  máls  sem  vér  eigum,  ok  f^'sum''  vér  heldr  þessarrar  ferðar, 

30.  Nú  er  at  segja  frá  Oddgeiri,  at  heiðingjar  hafa*  hann  til 
Rómaborgar  ok  [kómu  at  .skógarhorni  einu,  J)ar  sem  fagrt*  var,  ok 
séttu  hann  Jjar  niðr  ok  tóku  af  honum  öll  hans  hervápn  er  hann 
hafði  undir  því  tré  er  ohfe  heitir,  ok  þótti  þeim  hann  hafa  vel 
varizt,  ok  mœlti  hverr  við  annan :  Yih  þér'sjá  Oddgeir  danska  inn 
bezta*  riddara  er  verit  hefir  í'Franz.  J)ar"  kom  margskonar  lýðr, 
ok  undruðust  hann  Tyrkir  ok  Torkobus,'  Frísir  ok  allskonar^  heiðit 
fólk.  Síðan  foerðu  þeir  hann  fyrir  Ammiral  konung,  ok  mæltu  aUir 
sem  eins  manns  munni :  Konungr,  lát  J)ér  hugkvæmt  vera  [)essum 
manni  at  hefna  þ-at^  sem  hann  heíir  við  J)ik  misgert  ok  við  oss. 
Hann  drap  inn  fjrra  dag  þann  niann  er  beztr  var  í  ætt  várri,  ok 
feldi  fjölda  annarra  manna,*"  þeirra  er  vér  ættim"  alh-a  vel  at  hefna. 
J)á  [svarar  An^miral  konungr:^"  J)ó  at  alt  veraldar  guU  væri  við^^ 
honum  boðit,  þá  skyldi  hann  [eigi-  lauss  verða,  lieldr  skal  ek^*  leysa 
hann  í  hðum  sundr  kvikan.  En  í  því  bih  kom  Karvel  [ok  nefndi 
konunginn  á  nafn:^^  Herra  konungr,  segir  h-aun,  ek  gékk  til  eiu- 
vígis  [fyrir  þik^^  at  koma  löndum  undir  \n\\  ok  halda  lögum  goða 
várra  Maumet  ok  margra  annarra;^'  en  son  f>iun  hetir  mik  háðuliga 
gabbat  [ok  sfœldan,^^  ok  mun  ek  heita  af  Fraukismönnum  únýtr 
drengr  ok  sakamaðr.  ^'  [En  síðan  er  lið  hans  kom  til  vígvallarins 
með  ofmetnað  sinu  at  úboðnu  eyrendi  uauðsynjalaust,  þá  tóku  þeir 
á  braut  Oddgeir  inu  góða  dreug  með   svikum  ok  enguni  drengskap. 

')  [feir  fái  sótt  Oddgeir  danska  á  þessa  hmd  a;  vér  getim  sótt  Oddgeir  á 
J)essa  leió  .fi,  6.  '^)  [at  heldr,  segir  Nemes  hertugi,  þessarrar  farar,  ok 
8vá  raunum  vér  J)essu  lúka  (sváK'k  ek  mínu  máli  5,  b)  at  enskis  munu 
vér  hefna  (heiðingium  tilf.  B).^  ef  vér  hefnnm  eigi  þessarra  svika,  því 
at  hefna  mundi  hann  (vár  tilf.  if,  b)  a,  5,  b.  ^)  hvetjum  a.  •*)  fœraa: 
flytja  B.,  b\  a  forb.  dette  Cap.  (SO)  med  Slutn.  af  28  saal.:  undir  valdi 
heiðinna  manna  ok  fœra  hann  til  líóraaborgar  ok  koma  o.  s.  v.  *)  einn 
fagr  staðr  a.  ^)  [settu  hann  siðan  niðr  í  einum  fögrum  stað  ok  tóku 
af  honuin  öll  hans  hervápn ;  sat  liann  þá  undir  einu  olifatré,  ok  töluðu 
menn  mart  um  hans  ágæta  vörn,  ok  mælti  svá  hverr  viðannan:  Göng- 
um  til  ok  sjám  Oddgeir  hinn  danska  hinn  ágætastaí,  b.  ')  Torkubus  «; 
mgl.  B,  b.  f|  mart  annat  B.,  b.  ^')  saal.  orjs.  a,  B,  b.  '")  þinna  tilf.  a. 
")  áttum  a.  '  )  [sór  Ammiral  konungr  við  goð  sín  5,  6.,  '^)  móti  B.  b. 
")  [dauða  fá  ok  B,  b.  '■')  [í  þungum  hug  ok  mælti  B,  b.  '")  þínar 
sakir  a.  '')  [við  þenna  mann  fyrir  yðra  skyld  til  þess  eins  at  sœkja 
lönd  undir  yðr,  ok  veitta  ek  Oddgeiri  trygðir  ok  grið  yðvarra  vegna, 
8vá  at  honum  skyldi  engi  maðr  granda  B.  b.  '*)  \mgl.  B.  b.  ")  svika- 
maðr  a;  svikari  B,  h. 


Cap.   Sí.  AF  ODDGEIRI  DAKSCA. 


99 


En  nú  herra  konungr  þá  vil  ek  biðja  þik  fyrir  vináttu  sakir,  er  í 
milluin  okkar  hefir  verit,  at  þú  gefir  Oddgeiri  inum  frœkjia  dreng 
levfi  brott  at  fara  í  friði^eilum  ok  úsköddum  heim  til  móts  við 
Karlamagnús  konung,  ok  mun  þat  vera  vel  virt  fyrir  þér,  konungr, 
ef  þú  gerir  svá  sem  ek  bið.^  Síðan  svarar  Aqamiral  konuugr: 
Líða  mun  [áðr  þessi  mánuðr  en  ek  leyfa  þat;  ok  þat  segi  ek  þér, 
at^  fv-rir  alt  veraldar  ríki^  læt  ek  hann  eigi  lausan.  J)á  svarar 
Karvel :  Eina  sögu  mun  ek  segja  þér.  ok  skal  sú  vera  sönn.  [höfð- 
ingi  em  ek  yfir  her  þessum  þúsundruðum  riddara,  en  til  mín  ok 
míns  Hðs  þá  segi  ek  þér  enga  ván,  hverigar  nauðsynjar  er  þér  gerast 
á  hendi,  nema  þú  gefir  Oddgeiri  frelsi  at  fara  hvert  sem  hann  viU 
með  öllum  búnaði  sínum  ok  herklæðum.  Konungr  svarar:  Yerði  sá 
níðingr  er  hirðir,  þótt  þú  hefnir*  þat  er  þú  hœtir.^ 

31.  Síðan  varð  Karvel  reiör  mjök  \\h  orð  konungs  ok  reið® 
til  landtjalds  síns.  En  at  móti  honum  géngu  inir  beztu  [hans  menn,' 
ok  spurðu  hann  hversu  honum  hefði  farizt.  En  hann  sór  við  Mau- 
met  guð  sitt,  at  honum  hefði  illa  farizt:  Oddgeir  er  svikinn  í  trygð- 
um,  ok  hefir  þat  gert  Danamund  son  Ammii-als  konungs  enn  blauðasti 
maðr  í  öllu  hði  váru;  herklæðizt®  sem  skjótast,  ok  sœkjum  Odd- 
geir  ok  drepum  þá  alla  er  fyrir®  standa,  hvárt  sem  [meira  kemr 
til  eða  minna.^"  Sá  konungr  svarar  honum  er  nefndr  er  Rodan,** 
hann  réð  fyrir  Egiptalandi,  þat  hggr  langt'*  fyrir  utan  Jórsalaland : 
Cióðr  konungr  ertu,  Karvel.  segir  hann.  ok  frœkn,  ger  eigi  Ammiral 
konung  reiðan,  [látNstanda  nótt  fyrir  bræði'"*  ok  gef  ró  reiði  þinni; 
en  á  morgin  snemma  dags  þá  skaltu  eiga  húsþing  [ok  stefna  öllum 
inum  beztum  mönnum  þínum  til  þín,*^  ok  gör  síðan  sendimenn'* 
til  Ammirals  konungs,  ok  bið  þess  at  [hann  láti  hendr  af  Oddgeiri;^^ 
en  ef  hann  vill  eigi  þat,  þá  skaltu  [slíta  vináttu  þinni*'  við  kon- 
ung  ok  öllum  sættum,^^  ok   höfumst   at   síðan  [þat  sem    þér  þikkir 

')  [ok  kom  hann  med  lid  sitt  ofbeldisfullr  til  vígvallar  ok  at  mér  úvit- 
anda  ok  tók  Oddgeir  góðan  dreng  brott  med  svikum  ok  engum  dreng- 
skap.  En  nú  biðr  ek.  herra  konungr.  at  |)ú  gefir  Oddgeiri  Irið  ok  grið 
sakir  okkarrar  vináttu  at  fara  heim  til  Karlamagnús  kouungs,  ok  man 
þat  vel  virt  fyrir  þér  þegar  af  öUum  lýð,  bæði  af  kristmim  ok  heiðnum. 
B^  b.  ^j  [þessi  ménaðr  áðr  þat  fæst  ok  B,  b.  ^)  guU  a.  *)  endir  a. 
*)  heitr  a ;  [ek  em  kallaðr  riddari  yíir  þúsund  riddara  ok  skolu  vér  yðr 
at  engu  liði  verða.  ef  þér  gefit  eigi  Oddgeiri  grið.  hvers  (hvar  b)  sera  þér 
þurfit  við  (vár  b).  J)á  svarar  Ammiral  konungr:  Yerði  sá  níðingr  at 
annzar  til  hvert  þér  farit  B^  b.  *)  veik  aptr  B.  b.  ')  [menn  af  liði 
hans  B.  b.  «)  þér  tilf.  B.  »)  í  móti  a;  fyrir  (honum  tilf.  b)  ^ilja  B,  b. 
'")  [hann  er  meiri  maðr  eða  minni  b.  '*)  Roduam  a:  Roddan  J?,  b. 
•^)  tngl.  B,  b.  '*)  [mgl.  B,  b.  '*)  [við  alla  þína  mean  B,  b.  '')  sendi- 
mann  B,  b.  '«)  [Oddgeir  danski  hafi  grið  B,  b.  '•)  þína  a.  '«)  [segjast 
or  (fylgd  ok  tiff.  B)  fylgi  við  hann  ok  veiía  honum  aldri  síðan  lið  B,  b. 


100 


KAELAMAGNUS  SAGA  Ul  Cap.    3S. 


ráð,*   fjrir  því  at  með  þér^  viljum  vér  bœði  liía  ok  devja  [allir,  ef 
þess  gerjst  kostr.^ 

32.  [Nú  er  at  segja  frá  Oddgeiri.  gíleiðingjar  undrast  hann, 
gékk  annarr  flokkr  til  en  annarr  frá,  ok  mœlti  hverr  við  annan  :* 
afburðar^  kurteiss  er  þessi  enn  danski.  En  þar  næst  kom^  Gloriant 
konungs  dóttir;  [hon  mælti  síðan  til  Oddgeirs'^  blíðum  orðum 
kurteishga,  ok  bað  hann  eigi  vera  [úglaðan,  því  at  úgerla  veit  ek 
nær  batna  má  um  hag  þinu.^  |)á  mælti  hon  við  föður  sinn:  Kon- 
ungr,  segir  hou,  þessi  inn  dýri  drengr  er  nú  kominn  á  miskunn  þína, 
[skipa  nú*  vel  við  hann,  því  at  hann  á  engan  frænda  í  hirð  KarJa- 
magnús  konungs,  ok  mun  fám  þikkja  undir,^"  þótt  honum  sé  mis- 
þyrmt,  hann  hefir  hafizt  af  mörgum  snildarverkum*^  sínum  ok  svá  it 
sama  af  margskonar  [drengskapar  brögðum,!^  ok  engan  mann  vitum 
vér  nii  frœknara  en  hann.  En  Karvel  vin  þinn  er  nú  harðla  hug- 
sjúkr  um  þat,  er  Oddgeir  er  í  höptum  [ok  at  honum  tjór  ekki  fyrir 
honum  at  biðja,  ^^  Ger  svá  vel  faðir,  geí  honum  frið  '*  fvrir  [mínar  sakir, 
lát  hann  fara^'^  heilan,  ok  mun  þat  vel  virt  vera  fjrir  þér,  svá  víða 
sem  þat  spyrst.^"  En  Danamund  var  við  staddr  ok  varð  reiðr  mjök 
orðum  hennar  ok  mælti :  Jlt  pútuefni,  segir  hann,  til  margt  hefir  þú 
rausat,*'  lát  af  nú  þegar  í  síað ;  ek  sver  við  Maumet  guð  várt, 
[ef  eigi  væri  hér  dómr  konungs,  þá  munda  ek  nú  saxa  þik  í  sundr 
í  smá  hluti^^  með  sverði  mínu.  En  konungs  dóttir  varð  klökk^^ 
viö  orð  hans  ok  bhknaði  ok  mæJti  á  þessa  lund :  Danamund  bróðir, 
segir  hon,  þú  e;t  til  mikill  ofmetnaðarmaðr  ok  ætiar  þú  engan  mann 
mega  með'**'  þik  jafnast,  en  [ríki  þitt  mun  eigi  vinnast  jafnan  -..'^^  at 
þarflausu  var  þér  at  halda^*^  vörð  á  góðum  drengjum,  ok  fór  þér 
[þá  makUga  at,  er-'  þú  týndir  30  riddara,  er  þar  lágu  eptir,  en 
þú   flýðir   undan    [af  hugleysi'^*  at   því   sinni.      Síðan   féktu   þér   40 

')  [slíkt  (livatft)  sem  yðv  lízt  B.  b.  "}  saal.  a.  /f,  fc;  sér.-l.  ^)  [itnjl.  a,  P,  b. 
*)  [Oddgeir  daiiski  er  nú  fyrir  Ainmiral  konungi,.ok  gengr  margr  til  at 
undrast  hann,  ok  töluðu  allir  eitt  at  J9,  b.  *)  saal.  a,  B.  6;  aburðar  ^. 
")  farandi  tilf.  o,  B-.,  þar  tilf.  b.  "')  [hon  sá  Oddgeir  úglaðan  ok  mælti 
við  hanu  a,  í*;  ok  sá  Odgeir,  úgladdist  hon,  ok  rnælti  hon  við  hann 
síðan  B.  •  *)  [hugsjúkan,  úgjörla  veit  (ek  tUf.  a)  enn  nær  batna  skal 
(nær  batnar  B.^  b)  þinn  hagr,  a,  B^  b.  '■')  [ok  er  þat  nú  konungligt  at 
gera  (skipA  b)  B,  b.  '")  skipta  a,  -B,  b.  ")  snildarbrögðum  a,  B.,  b. 
'-)  [drengskap  a,  B.  b.  '')  [ok  lu^nimi  tjáir  ekki  at  fá  hann  a;  hafðr 
ok  þér  vilit  eigi  fyrir  hans  orð  gefa  þenna  mann  liðugan  B^  b.  ")  grið 
a,  B,  b.  '0  heim  tilf.  a.  "')  [mín  orð,  ok  man  þat  vel  rómat  verða 
fyrir  þér  bæoi  utaulands  ok  innanlands,  ok  svá  viða  sem  þat  fréttist 
2í,  6.  '')  niælt  o.  '^)  [at  þú  værir  þess  verð,  at  ek  saxi  þik  sundr  í 
smátt  jB,  b.  '•')  nökkut  óttafull  J?,  6.  ^o)  við  a,  B,  b.  =')  [ofriki  þitt 
mun  eigi  jafnan  (alla  b)  yfirvinna  B.,  h.  '•'*)  niósri  ok  ttlf.  a.  ^^)  [seni 
makligt  víi!-,  at  B.  h.     -^)  {mgl.  a,  Zí,  b. 


Cap.    3ít.  AF  ODDGKIRI  DAXSKA 


101 


riddara  ok  týndir  þeim  hálfura,  ok  gátu  þér  þó  trautt  [sótt  einn 
mann,  enda  þorðir  þú  aldri  at  honum  at  ganga.  meðan  hann  bar 
vápn  sín  á  lopti,  eptir*  því  sem  mér  sýndist.  Ammiral  konungr 
kallaði  þá  á  tvá  skjaldsveiua'*  sína  Elíidan^  ok  Sobin,*  ok  mælti 
við  þá:  Varðveitið  Oddgeir  til  morgins,  en  efliann  kemst  frá  ykkr, 
þá  [týnið  þit  lífdögum  vkknun.^  Hen-a  kouungr.  segja  þeir.  NTÍt 
skulum  [svá  gæta  haus,  at  honum  skal  lítil  ván  í  brott  at  komast.* 
pá  mœlti  Gloriant  konungs  dóttir  við  þá  levniliga:'  Góðir  riddarar, 
segir  hon.  ek  bið  [vkkr  f\TÍr  mínar  sakir.  at  þit  varðveitið  vel 
Oddgeir  danska®  ok  [misgerit  ekki  \nð  hann.^  En  þeir  játtuðu 
henni,*"  at  þeir  skvldu  [hans  vel  gæta  sem  sín  gjáh'ra.** 

33.  Xú  skal  segja  frá  Karvel.  Hann  ríss  upp  snimma  um 
morgininn  í  dagan  ok  fór  á  fund  Ammirals  konungs,  ok  mælti  síðan : 
[^ú  veizt*-  þat,  konungr.  [hvat  ek  hefi  fyrir  þínar  sakir  UBnit,*^  mörg 
lönd  sótt  til  handa  þér  ok  marga  Ijólmgöngu'*  framda.  Nú  vil  ek 
þess  biðja  þik,  at  þú  [látir  Oddgeir  inn  góða  dreng  lausan  ok  í 
brott  fara**  í  friði.  Ammiral  konungr  svarar:  J)ess  er  ván  engi, 
at  hann  verði  [innan  máuaðar^^  lauss,  ok  þat  segi  ek  þér  heldr.  at 
hann  verðr  aldri  fyrr  lauss  en  ek  heti  París  sótta  ok  OrUens.  ^á 
svarar  Karvel :  |)at  segi  ek  þér.  at  [þú  sœkir  aldri  París,  nema  þú 
njótir  annarra  manna  frœknJeiks,  hvárki  né  Orliens.*'  Sér  þú  eigi, 
konungr.  at  Kariamagnús  konungr  er  [kominn  hér;*®  ok  áttu  nú 
þegar  eigi  kost  at  komast  or  Rómaborg  né  menn  þínir,  þó  at  [þeir 
vildi,  ok  hafa  Frankismenn  þá  hugsau.*'  at  þú  sér  nú  Tfirkominn. 
En  nii  vil  ek  vita  um  mál  Oddgeirs.  hvárt  [ek  skal  geta  bœn  mína 
eða  skal  ek  enga  ván  eiga.""  J)á  svarar  Ammiral  konungr:  [J)ess 
er  lokin  ván,  því  at  á  morgin  er  dagr  kemr  þá  skal  ek  láta  hengja 
hann.  ok  eigi  fyrir  iun  mesta  dal  fuUan  af  guUi  þá  vildir  þú  eigi 
hafa  slíkan  dóm^*  sem  hanu  skal  hala.     Síðan  kallar  Ammiral  kon- 

')  [sórtan  einn  riddara  á  fœti,  at  a.  B.  b.  ')  skntilsveina  B.  b.  ^)  Elfi- 
dalin  a.  B.  b.  0  Sodin  a:  Sobim  J?;  Sobni  b.  *)  [er  þat  ykkarr  bani 
*•  *•  ^  [seyma  hann  sem  sjálfa  okkr  B.  b.  *)  mgl.  a.  B.  b.  *)  [at 
þit  vaktit  hann  vel  fyrir  minn  bœnastad  (raín  orð  6)  B.  b.  ^)  [mis- 
þvrmit  honum  eigi  (í  engri  grein  *.  é)  a.  B.  b.  ")  því  tilf.  a.  ")  [hann 
vel  plaga  ok  gera  meó  hann  sem  þeir  kynni  bezt  B.  b.  ^-j  [görla 
veiztu  a.  ")  [at  ek  hefi  B,  b.  ")  orrostn  B.  b.  '^)  [gefir  Oddgeir  lið- 
ugan  ok  lát  hann  fara  héðan  B.  b.  '*)  [þenna  enn  neesta  máíinð  a. 
B.  b.  '')  fþú  s.  a.  París  nema  þú  n.  an.  m.  frœknleiks  ok  eigi  heldr 
Orliens  a:  hvárki  mantn  sœkja  París  né  Orliens.  nema  þú  njótir  ann- 
arra  vió  B.  b.  '*)  [kominn  með  her  a ;  hér  kominn  með  múga  manns 
B.  b.  ')  [þér  vilit.  ok  þat  hugsa  Frankismenn  ^,  b.  "'O  [liann  skal 
lauss  verða  lí,  *,  *•)  [engi  er  þess  ván.  því  at  í  dag  skal  hann  hanga, 
ok  eigi  fæst  hann  fyrir  hinn  mesta  dal  fuUan  af  guIU.  ok  aldri  vildir 
þú  fá  ^ljkan  dauð?  B,  b, 


102  KAELAMAGNUS  SAGA  m.  Cap.    34. 

ungr  [menn  sína  ok  mælir,  at  þeir  skyli^  reisa  gálga.  En  Karvel 
konungr  úgladdist  mjök  við  orð  |)au  ok  skildist  við  konung  ok  fór 
til  sinna  manna.  Síðan  seinkaði  hann  eigi  œtlan  sína  ok  hljóp  á 
hest  sinn  ok  hleypti  á  brott  skyndihga,  ok  létti  eigi  fyrr  en  hann 
kom  til*^  Karlamagnús  konungs.  En  Frankismenn  urðu  þegar  varir 
við  kvámu  hans,  undruðust  ok  alhr,  bæði  af  Peitu  ok  brezkir^  menn 
ok  þeir  af  Norðmandi  ok  af  Angio,  ok  mælti  hverr  við  annan: 
l^essi  inn  sami  berserkr  er  hér  nú  kominn  [er  barðist  við  Oddgeir 
á  hólminum,  Jjat  er  nú  vel  at  hann  er  hér  kominn*  ok  skulum  vér 
nú  t<'na  honum.^  Hann  reið  ákafliga,  ok  mátti  engi  maðr  festast* 
við  hann ,  ok  sté  eigi  af  hesti  sínum  fyrr  en  hann  kom  [til  land- 
tjalds'  konungs,  ok  heilsaði  honum  vel  ok  kurteisliga  ok  mælti  við 
hann  síðan:  Eigi  skaltu  |)at  reyna,  at  ek  hafa  svikit  Oddgeir;  nú 
em  ek  kominn  hingat  [til  þinnar  tignar  ok  ríkis  með  ^eirri  skipan, 
at  þat  skaltu  vita  ok  allir  menn  ^ínir,  at  ek  em  hér  kominn  at 
vilja  mínum  ok  sjálfræði,  ok  skaltu  fá  mér  slíkan  dauðdaga,®  sem 
þú  spyrr  at  Ammiral  konungr  fær  Oddgeiri,  fyrir  því  at  ek  vil  hvárki 
at  |)ú  né  menn  J)ínir  mistrúi  mik  um  þat,  at  eigi  hafi®  ek  voldit^" 
svikum  fjeim  sem  við  Oddgeir  váru  höfð;  ok  eigi  skulu  heldr  várir 
menn  ætla  J^at,  pví  at  eigi  vildi  Oddgeir  mik  [svíka  heldr  en  ek^^ 
hann.  |)á  svarar  Karlamagnús  konungr :  J)ú  skalt  vera  velkominn 
vinr.     Ok  vísaði  honum  til  góðs  sess  sem  vert  var.^*^ 

34.  [Nú  skal  segja  frá  heiðingjum.  jþeir  urðu  illa  við  brautför 
Karvels  konuugs  síns  ok  lánardróttins,  ok  samnaðist^^  saman  meir 
en  20  búsundir  riddara,  ok  géngu  allir  fyrir  Ammiral  konung  ok 
mæltu :  Herra,  [sögðu  þeir,  haf  rétt  mál  við  oss;^*  Karvel  var  í 
handsölum  við  Oddgeir,  en  Danamund  son  þinn  tók  hanu  með  svikum 
ok  údrengskap  frá  Karvel  konungi.  Nú  ger  vel  konungr,  gef  [Odd- 
geiri  gang  ok  frið^^  ok  lát  hann  fara  til  Karlamagnús  konungs  herra 

')  [á  sína  meiin  ok  biðr  f)á  (bað  B)  a,  J?,  6.  ^)  hers  tilf.  a.  ')  ebreskir  J?. 
0  [^tilf.  j5,  b.  ^)  fra  J)essi  inn  osv.  har  a :  þenna  sama  berserk  er  veldrkvölum 
Oddg.  danskaskulum  vér  nú  drepa  hann.  ^)  festa  orð  a.  ')  [fyrirlandtjald 
a,  jB,  b.  *)  dauða  a.  ")  hefi  a.  ")  valdit  a.  ")  [svíkja,  var  þat  |)ví  eigi  rétt, 
at  ek  sviki  a.  '*)  fra  [til  |)innar  tignar  osv.  har  B.  b:  á  yðrar  náðir  meó 
þeim  vilja,  sem  þér  skulut  heyra,  at  {)vílíkan  dauða  sem  |)ér  heyrit  sagt  at 
Ammiral  konungr  lætr  fá  Oddgeiri,  slikan  dauða  fái  þér  mér;  fyrir  því  at 
ek  vil  hvárki,  at  þér  né  j'ðrir  menn  niistrúi  mik  um  þat,  at  ek  hafi 
valdit  svikum  við  Oddgeir,  ok  eigi  munu  várir  menn  þat  tala,  því  at 
þat  væri  eigi  réttligt,  at  ek  hefði  hann  svikit.  Karlamagnús  konungr 
mælti :  Vel  ferr  þér,  góðr  drengr,  segir  hann,  ok  skaltu  vera  velkominn 
með  oss,  meðan  þú  vill  hér  vera.  Ok  visaði  honum  til  sœmiligs  sætis, 
svá  sem  vert  var.  ")  [Svá  segist  at  þjónustumenn  ok  alt  þat  fólk, 
sem  Karvel  var  höfðingi  yfir,  bar  raikla  hrygð  af  hans  brottferð,  ok 
söfnuðust  B,  b,     ")  [hugsit  ura  hvat  rétt  er  B,  b.     '*)  [upp  Oddgeir  a. 


Cap.    34.  AF     ODDGEIRI  DAlíSKA.  103 

síns.^  En  konungr^  einn  mœUi  í  móti  þvi,  sá  er  nefndr  er  Gala- 
thien,^  at  Oddgeir  skyldi  or  höptum  lauss  vera.  Hann  mælti  \iðr 
Amniiral  konung:  Eí'  þú  vilt  heilt  ráð  af  mér  .hafa,  j)á  láttu  Odd- 
geir  aldri  undan  komast,  því  at  engi  maðr  hefir  jafnilt  gert  á  þér 
ok  þínum  mönnum,  ok  svá  mun  enn,  ef  hann  [kemst  í  brott.**  En 
Sodome,^  konungr  sá  er  á  hólm  hafði  gengit  við  Karlot  son  Karla- 
magnús  konungs.  hann  [kunni  Iwnum  iUa  aufúsu®  fyrir  orð  sín,' 
ok  mœlti  ^lð  Galathien:  Mikinu  údrengskap  mælir  þu,  segir  hann, 
er  þú  mælir  at  móti  at  gefa  grið®  Oddgeiri  danska,  ok  hefir  Ammi- 
ral  konungr  of  mikla  ást®  á  þér,  Galathieu,  því  at  f)rir  skömmu 
draptu  þrjá  iua  beztu  höfðingja,  er  í  váru  ríki  hans,  ok  alla*'*  frændr 
hans,  ok  þín  ráð  [váru  um  dráp  Consianti  ens^*  kurteisa,  ok  þú 
hélt*^  munlaugu.  þá  er  honum  var  blóÖ  látið  ok  hann  hafði  bana. 
En  Karvel  er  svá  góðr  drengr  ok  kurteiss,  at  heldr  vill  hana  fá 
bana  en  svíkja  menn  í  trygðum.^*  Ok  [Sodome  gékk  þá  fram  at 
Galathien  ok  laust  á  tenn  honum,  svá  at  þrjár  géugu  or  höfðinu,  en 
blóð  nam  staðar  í  serk  honum.**  J)á  hljópu  upp  tveir  konungar  ok 
Qórir  hertugar,  ok  [stóðu  á  milli  þeirra  ok  létu  þá  eigi  ná  at  berjast 
ok  gerðu  þegar  sætt  í  milium  þeirra,  svá  at  eigi  varð  Animiral  kon- 
ungr  varr  við-**  líú  standa  upp  tveir*®  konungar  Rodan*"'  ok  inn 
gamli  Geosner. '^  ok  [allir  inir  beztu  höfðingjar  er  í  váru  liði  heið- 
ingja,  ok'^  géngu  fyrir  Ammiral  konung  ok  mæltu  \ið  hann :  Jlla 
[þikkir  oss  þat,  er  þú  skalt  svá  hafa  týnt  Karvel  jafnfrægjum***  dreng, 
at  hauu  verðr  aldri  fulllofaðr.  Nú  viljum  vér  leggja  til  þess  ráð.  at 
Karvel  komi  aptr  til  vár,  en  brottíerð  sé  leyfð  Oddgeiri  danska. 
Ammiral  konungr  svarar  ok  lézt  illa  aufúsu  kunna  þeim  fyrir  sitt 
eyrendi.  er  þeir  höíðu  þá  mælt,  eu  þó  at  þér  bregðizt  mér  aliir,  þá 
mun  ek  hafa  lengit.  áðr"^  mánuðr  sé  liðinn.   <vá   mikinn  her.  seoa.þé^ 

'}  liðugau  ok  frjálsan  með  Öllam  sÍDam  eigmn  tilf.  B,  b.  •]  maár  B.  h. 
^j  Galadirin  B.  Galaditin  6,  her  og  senere.  *)  [verdr  lauss  B.  b.  *)  Sadomi 
B.  b.  ']  mikla  ouosu(!)  a.  ')  fgaf  liér  til  crd  B;  varð  reiðr  við  orð 
hans  b.  ')  ok  gang  tilf.  a.  »)  saa!.  B.  b:  elsku  a:  mgl.  A.  '*)  várn 
allir  o.  B.  b.  ")  [drápu  ok  Constant  liinn  a.  B.  b.  '-)  saal.  ogsaa  o, 
B:  hélzt  6.  ")  griðum  B,  b.  '*)  [eptir  þetta  hljóp  Sadome  at  Gala- 
dirin  ok  sló  með  nefa  sínum  á  hans  munn,  svá  at  or  géngu  3  tennr. 
ok  kom  blóðit  niðr  milli  klæða  honum  B,  b.  '*)  skildn  þá  ok  sættu 
þá  skjótliga  B,  b.  '«)  3  B.  b.  a.  ")  Rodvan  a;  Roboas  B;  Rodoas  6. 
")  Geosner  (Geofreyr  B,  b)  ok  Madan  a,  B,  b.  ")  [allir  hinir  ellztu  menn 
af  heiðingjum  a;  mgl.  B.  b.  ")  jafnfrœknum  höfðingja  ok  góðam  o, 
-')  hálfr  tilf.  a.    B. 


104  KARLAMAGNUS   SAGA  III.  Cnp.    33. 

liafit,    ok    skal    ek    \){i   f'ara    ok    taka   Karlamagnús   konung  ok  undir 
mik  leggja  alt  hans  ríki.^ 

35,  Nú  er  at  segja  frá  Karvel.  Hann  er  níí  í  hirð  Karlamagnús 
konungs  vel  metinn'*  ok  hefir  þar^  gott  yfirlœti  af  Karlamagnúsi  kon- 
ungi.^  Nú  mrehr  Karvel  Aið  Karlamagnús  konung :  Hví  gefr  þú 
heiðingjum  [svá  miklar  náðir.^  Tak  ráð  mitt,  lát  fara  menn  þína 
hvern  dag^  [á  hendr  heiðingjum."^  |)á  svarar  Nemes  hertugi  ok 
þeir  Edehm  jarl :  Satt  segir  |dú,  Karvel,  segja  þeir:  ok  svá  sannaði 
konungr  sjálfr  orð  fjeirra  ok  lézt  aldri  hafa  sét  hans  raaka,®  ok 
mælti  við  Karvel :  Góðr  vinr,  segirhann,  trú  á  guð  ok  [lát  af  fíflsku^ 
ok  gerst  minn  maðr.  ok  skal  ek  gefa  J)ér  borg  þá'  er  heitir  Munto- 
lim.**'  Karvel  svarar :  F^rr  skal  ek  láta  le^sa  hvern  lim  frá  öðrum 
á  mér  [heldr  en  ek  hafna  guði  mínum  Maumét  eða  fella  eklöghans 
niðr.^^  Síðan  tók  Karlamagnús  konungr  ráð  Karvels  ok  mælti  við 
Karlot  son  sinn  :  Bú  \)ik  [skjótt  ok  lið  þitt  með  þér^'^  ok  ríð  á  hendr 
heiðingjum.  [Ok  því  næst  var  Karlot  búinn  ok  jiafði  með  sér  eigi 
meira  lið  en  40  berserkja.*^  SíÖan  riðu  þeir  [leið  sína^*  til  Róma- 
borgar  ok  kómu  undir  [skógarnef  nökkurt.*^  J)á  herklæddist  Karlot 
ok  alt  Hð  hans  með  góðum  brynjum  ok  hjálmum.  En  Karlamagnús 
konungr  sendi  eptir  þeim  iiundrað  riddara,  fyrir  því  at  honum  þóttu 
þeir  [of  fámennir.**'  Heiðnir  menn  héldu  vörð  á  sér  ok  urðu  þegai* 
varir  A'ið  |)á.  ok  herklæddust  þegar  ok  riðu  í  móti  þeim.  Síðan 
tóku  þeir  at  berjast.  ok  mátti  þá  sjá  stór  högg,  er  Frankismenn  gáfu 
ok  heiðingjar.  Frankismenn  eru  frœknir  ok  fimir,  *'  en  heiðingjar 
eru  sterkir  ok  úforsjáhr.  |)ar  gerðist  nú  mannspell^*  mikit.  En 
svá  hiku  þeir  sínu  viðrskipti,  at  heiðingjar  flýðu  undan  ok  sá  [sinn 
kost  engan  vænna,^®  ok  fóru  svá  framíhjá  kastala  þeim,  er  [hggr^" 
í  utanverðri  Rómaborg.*^^     En  Gloriant  konungs  dóttir  var  í  {)essum 

')  [líkar  oss  er  Jjú  hefir  tfnt  vináttu  Karvels  J)ess  höfðingja  er  frœknastr 
er  med  oss  ok  bezt  at  sér.  Nú  vilju  vér  leggja  á  með  j'ðr  heil  ráð,  at 
Karvel  komi  aptr  en  Oddgeir  fari  lauss  ok  liðugr.  Ammiral  kcnungr 
lézt  Jieim  úf)ökk  kunna  fyrir  {)essa  málaleitan,  ok  J)ó  at  þér  bregðizt 
mér  allir.  þá  man  ek  fengit  hafa  jafnmikinn  her  um  J)at  (áðrenfc)  hálfr 
mánaðr  h'ði  héðan,  ok  skal  ek  drepa  Karlamagnús  konung  ok  leggja 
undir  mik  alt  hans  ríki  B^  h.  '')  virðr  B,  h.  *)  góðan  gang  ok  tilf. 
a,  B,  b.  *)  ok  af  aUri  hirð  hans  tilf.  a,  B,  b.  ^)  [ró  a;  frið  B.  b. 
*)  at  herja  tilf.  n.  ')  [at  beriast  við  f)á  því  at  þess  eru  J)eir  verðir  B,  h. 
*)  né  vitat  tilf.  B,  b.  ")  [kasta  heiðni  B,  b.  '")  CHuntoloim  a;  Min- 
thoim  B,  b.  ")  [en  ek  bregðist  Maumet  guði  mínum  eða  ek  hafni  hans 
lögum  B,  b.  '=)  [með  mikhi  liði  B,  b.  ")  [tilf.  a.  B,  b.  '*)  [sem 
leið  lá  B,  b.  '*)  [skóg  nökkurn  B,  h.  '*)  [vera  of  fáir  a ;  áðr  of  fáliðir 
B,  b.  ")  saal.  a.B,b;  fimar^.  '")  mannfall  .ff.  6.  '")  [eigi  annat  líkara 
B.     '")  utan  borgar  tilf.  a.     *')  [stóð  mjök  utarliga  í  borginni  B,  b- 


Cap.    -ffí.  AF  ODDGEIRI  DANSKA  105 

kastala  ok  var  geogin  í  vígskörð  at  litast*  iim,  ok  varð  henni  litið 
til  viðrskiptis  þeirra.  ok  kennir  þar  Danamund  bróður  sinn.  ok  sá 
at  Karlot  son  Karlaniagnús  konungs  elti  hann.  Síðan  kallar  hon  á 
Karloí  blíðliga  ok  mælti :  Hverr  riddari  ertu.  er  svá  [ert  djarfr"  at 
þú  þorir^  at  elta  son  Ammirals  konungs,  ok  auðkendr  hefir  þú  verit 
í  dag  í"*  öUum  herinum.  En  Karlot  nam  staðar  ok  svaraði  henni: 
Hver  ertu.  in  fagra  mær.  er  [svá  ákafliga*  mælir  til  mín.  ek  hefi 
lengi*  hlýtt  tdl  orða  þinna.  Hon  svarar:  Ek  em  Gloriant  konungs 
dóttir.  ok  vil  ek  at  þú  segir  mér.  ef  nökkurr  er  sá  maðr  í  hirð 
Karlam.agnús  konungs,  er  Karvel  heitir:  hann  var  unnasti  minn  um 
[hríð,  ok  vil  ek  at  þú  berir  honum  orð  mín.  ok  segir  at  ást  sú  öll 
er  vit  höfðum  okkar  í  millum  at'  hann  hefir  nú  hana  eudaða,  ok 
tel  ek  hans  völd  í  því  en  eigi  mín  :  seg  honum  þau  tíðendi  önnur. 
at  ek  hefi  Oddgeir  inn  danska  í  minni  varðveizlu .  ok  er  honum 
enskis  áfátt.^  Ni'i  rœð  ek  þér  heilt.  ríð  nú  undan.  fyrir  því  at 
ni'i  [eru  hingat  á  för  meir  en  20  þúsundir  heiðingja.  ok  áttu  euga 
viðstöðu  móti  þeim.^  Ok  þá  veik  Karlot  undan  með  lið  sitt  [ok 
(kom)  farandi  í  Franz,  ok  var  sá  beztr,  fyrir  því  at  þá  var  úsóma- 
laust  undan  at  flvja.  ok  hann  hafði  þá  unnit  sigr  á  heiðingjum.  en 
lítil  ván  ef  hann  hefði  lengr  \áð  haldizt  at  hann  iiefði  með  lífi  brott 
komizt.^®  En  [Ammiral  konungr  fljði  undan  til  Rómaborgar.  en  at 
móti  honuni  kómu  20  konungar.  ok  spurðu  allir  hversu  honum  hefði 
farizt.^^  Hann  svarar:  Jlla  hefir  mér  farizt.  vér  flyðum  undan  ok 
höfðum  týnt  af  liði  váru  mörgum  Qölda  riddara.  ok  eigum  vér  þat 
engum  manni  at  kenna  nema  Karvel.  því  at  hann  hefir  gert  mér 
mikla  skömm  ok  hefir  oss  selt  afla  af  hendi  sér.^- 

36.      Í  því  bili  kómu  fram  farandi  7  sendimenn   fyrir  Ammiral 
konung,  ok  stigu  af  hestum   sínum  allir   ok  mæltu   heilsandi:    Herra 

')  sjástJ?.  6.  ^)  [mikla  dirfð  berr  á  þik  o.  ^)  saal.  a.  B.b:  þorðir.4.  ■•)  af  5,  6. 
*)  {mgl.  B.  b.  *)  um  hríðar  sakir  a:  um  hríð  B.  b.  ')  saaL  a;  ok  A. 
*)  [stund.  En  seg  honum  þau  min  orð  nú.  at  enduð  er  ást  með  okkr. 
ok  tel  ek  hann  því  valda :  seg  honum  ok,  at  Oddgeir  danski  er  í  minni 
geymsln.  ok  líkar  honnm  nú  vel  b.  B.  »)  [sœkja  eptir  þér  20  þúsundir 
heiðingja  ok  máttu  enga  mótstöðu  veita  B.  b.  '")  fok  kom  farandi  til 
Franz.  ok  var  þá  ósómalaust  undan  at  ílýja.  því  at  hann  hafði  þá  sigr 
unnit  á  heiðingjum  þann  dag.  ok  hann  hafði  gefit  pipar  blóði  blandinn. 
ok  fór  síðan  til  Karlamagnús  konungs  a:  [yfir  ána  Tifr.  ok  var  honum 
þá  ámælislaust  aptr  at  leita.  því  at  hann  hafði  unnit  á  þeim  degi  fagran 
sigr:  kom  hann  síðan  aptr  til  Karlamagnús  konungs  ^.  b.  ")  til  tekizt  a. 
'-)  [Danamunt  konungs  son  reið  til  Rómaborgar  með  því  liði  sem  undan 
komst,  ok  til  móts  við  Ammiral  konung  föður  sinn.  ok  sagði  honum. 
hvat  í  hafði  gerzt.  Konnngr  lét  íítt  yfir  þeirra  ferð  ok  sagði  þetta 
engnm  manni  mega  kenna  nema  Karvel,  því  at  hann  hefir  oss  brugðizt 
ok  gengit  á  sína  trú.  B.  b. 


106  KABLAMAÖNUS  SAGA  UI.  Cap.    S6. 

konungr,  ver  kátr  ok  glaðr,  því  at  vér  höfum  góð  tíðendi  þér  at 
segja,  þau*  at  liðveizla  kemr  þér  mikil  utan  af  löndum  af  mönnum 
þeim,  er  kallaðir  eru  Robiani,'^  ok  þeirra^  er  heita  Barbare,  en  kon- 
ungr  sá  er  [nefndr  Cordes,*  ok  sá  höfÖingi  [annarr  er  Sueifr,^  hann 
ei:  af  landi  því  er  Mongandium  heitir.  En  lýðr  þessi  var  búinn  til 
ferðar  inn  fyrsta  dag  [aprihs  mánaðar,®  þat  kölhim  vér  einmánuð. 
Eru  jþeir  nú  komnir  til  borgar  [jeirrar  er  Baor  heitir,  hon  stendr  á 
Púlslandi,  þar  skildumst  vér  við  þá  með  svá  mörgum  drómundum 
ok  galeiðum,  at  engi  má  tah  á  koma,  ok  er  þat  fólk  svá  ilt  viðr- 
eignar,  at  síöan  Gondoleas  risi  var  í  heimi  þá  hafa  engir  jjafnhvatir 
verit'  sem  þessir  eru,  ok  því  einu  kvíða  þeir,  at  Karlamagnús  kon- 
ungr  þori  eigi  at  bíða  þeirra,  ok  ætla  þeir  hann  munu  þegar  flýja, 
er  hann  spyrr  [at  þeir  eru  koninir  til  móts  viö  yðr.^  En  er  sendi- 
menn  luku  sínu  eyrendi,^  þá  stóð  upp  Danamund  son  Ammirals 
konungs  ok  talaði  sitt  eyrendi  á  þessa  lund  :  Eangt  hafa  þeir  spurt, 
segir  hann,  er  þeir  œtla  þat  sem  eigi  man  vera,  at  Karlamagnús 
konungr  muni  eigi  þora  at  bíða  þeirra.  Ek  heíi  [átt  í  móti  honum 
þrjár  fólkorrostur,  ok  týnda  ek  í  hvert  sinn  meir  en  20  þúsundum, 
en  umfram'  þei  •  bardagar  er  smáir  váru  í*"  mörgum  sinnum;  en 
því  mun  ek  heita  ok  þat  efna,  at  ek  mun  eigi  heíja  ina  fjórðu  í 
móti  honum,  ok  þat  ráð  viljum  vér  eiga  með  feðr  várum,'*  at  hann 
[viti  til  landa  sinna  aptr  ok  týni^^  eigi  íleira  af  liði  sínu  en  nú  heíir 
hann  áðr  týnt,  því  at  þat  þikki  mér  meiri  ván,  at  engum  manni 
muni  þat  hl^'ða  at  halda  orrostu  í  móti  Karlamagnúsi  konungi.  En 
ef  hann  vill  eigi  vár  ráð  taka,  þá  mun    hann    fá'*  sér   stór   lýti   ok 

')  því  a.  2)  Robians  o.  ^)  þeim  n  *)  [af  landi  því  er  (3ordes  heitir  u. 
*)  [með  her  sínum  er  Sueipr  lieitir  a.  "^}  [í  mánaði  þeim  er  aprilis 
lieitir  a.  '')  \saal.  «;  jafnhvata  .1.  *)  [kvámu  jþeirra  til  þín  a.  ^)  Be- 
(jyndehen  af  dette  Capitel  hertil  lyder  i  B  og  b  saalcdes:  Ok  í  því  er  þeir 
höfðu  þetta  at  tala,  kómu  íyrir  konunginn  7  menn,  þeir  stigu  af  hestum 
sínum  ok  kvöddu  hann  sœmiliga,  ok  eptir  þat  bárn  þeir  fram  sín  erendi 
ok  mæltu:  Vér  höfum  herra,  sögðu  þeir,  at  segja  yðr  góð  tíðendi. 
konungr  af  Cordes,  er  Feridan  heitir,  ok  Svef  konnngr  af  Mondangim 
koma  hér  skjótt  til  liðveizlu  við  yðr:  þeir  hafa  úílýjanda  her,  ok  váru 
þeir  albúnir  heiman  fyrsta  dag  aprilis  mánaðar,  en  vér  skildum  á  Púls- 
landi  í  borg  þeirri  er  Bera  hét;  þeir  hafa  galeiðr  ok  drómunda  svá 
mart,  at  eigi  má  tali  á  koma,  ok  er  þat  fólk  svá  ilt  viðreignar,  at  eigi 
munu  grimmari  menn,  ok  því  einu  kvíða  beir,  at  Karlamagnús  konungr 
þori  eigi  bíða  þeirra.  ok  œtla  þeir  hann  þegar  llj'ja  munu,  or  hanu 
spyrr  þeirra  tilkvámu.  '")  í  mgl.  a.  ")  [háit  við  Frankismenn  þrjár 
fólkorrostur,  ok  týndum  vér  i  öllum  allmiklu  liði,  ok  hefi  ek  varla  fyrir 
fnndit  röskara  fólk,  ok  því  man  ek  heita  ok  þat  efna,  at  minn  skjöld 
ber  elv  eigi  hit  fjórða  sinn  móti  Karlamagnúsi.  ok  þat  ráð  gef  ek  föður 
mínum  J?,  b.  '^)  [viki  heiro  til  landa  sinna  ok  ríkig  ok  týndi  a.  '^)  á 
tilf.  a. 


Cap.    36.  AF  ODDQKIRI  DANSKA.  107 

öllu  liði  sínu.  Ammiral  konungr  svarar  svni  sínum :  Jiat  veit  ek 
víst,  *  segir  hann,  at  hvatki  er  menn  segja,  J)á  ertu  aldri  minn  son, 
því  |)ú  ert  æðrufuUr  ok  [illr  raunar,"  ok  aldri  á  konungs  son  svá 
at  vera,  ok  þat  segi  ek  þér  víst,  at  þegar  er  vér  höfum  lagt  Frakk- 
land  undir  oss  ok  mikit  annat  af  ríki  Karlamagnús  konungs,*  at  e^ 
skaltu  haía  svá  mikit  af  J)ví  ríki  [at  vert  sé  eins  penning&'*  [þess 
er  proentuu^  heitir.®  J)á  svarar  Danamund :  [Slíka  heimsku  heyrða 
ek  aldri  fyrr  mælta;  héðan  er  háifs  mánaðar  ferð  til  Mundíufjalls, 
segir  hann,  en  annat  slíkt  til  Parísar  í  Franz,  ok  [)at  skaltu  vita.  at 
síðan  er  enn  löng  leið  til  kastala  ins  helga  Marteins.  en  breskir' 
menn  eru  vápnsiœgir,  ok  \nll  engi  yðvarr  eiga  við  þá  fleira  en  ek 
hefi  átt.  En  ef  ek  væra  nú  staddr  á  Norðrlandi  at  Andres  stofu 
eða  í  öðrum  stað  góðum,  því  skylda  ek  heita,  at  ek  skylda  aldri 
koma  til  Rómaborgar  eða  til  Antioehiam.  ok  eigi  heldr  til  Púlslands 
né  Miklagarðs.  En  eigi  em  ek  regimaðr  eða  hugblauðr.  þó  faðir 
minn  segi  þat,  fyrir  því  at  ek  hefi  reynt  hug  Frankismanna  ok  ridd- 
araskap,  ok  veit  ek  eigi  Ufandi  menn*  betri  drengi  en  þeir  eru. 
Ok  meðan  þeir  höfðu  þetta  at  tala,  þá  koma  þar  farandi  þessir  menn, 
sem  áðr  eru  nefndir.  Ok  jafnskjótt  sem  Ammin  1  konungr  spurði 
þeirra  kvámu.  þá  gékk  hann  út  af  borginni  1  móti  þeim  ok  fagnaði 
þeim  vel  ok  þakkaði  þeim  þangatkvámu  sína.  Ok  jafnskjótt  spurðu 
þeir  hann,  hvat  hann  vissi  til  Karlamagnús  konungs  hvítskeggs.  En 
Ammiral  konungr  svarar:  Hann  er,  sagði  hann,  á  för  ok  'vill  eiga 
við  oss  orrostu.  |)eir  mæltu :  |)at  eru  góð  tíðendi,  því  at  enskis 
erum  vér  jafnfúsir  sem  at  berjast  við  enn  gamla,  ok  þat  skal  hann 
segja,  at  hann  fékk  aldri  jafnharða  sókn  sem  sjá  skal  vera,  ef  hann 
bíðr  vár.® 

')  [fari  heiin  aptr  til  ríkis  síns,  ef  iiann  viU  eigi  týna  sínu  líli  ok  sinna 
manna.  því  at  engum  man  hljða  at  halda  stríd  móti  Karlamagnúsi  kon- 
ungi.  En  ef  faðir  mÍAn  vill  eigi  þessi  rád  þekkjast.  þá  mun  hann  fá 
mikhi  meira  skaða  en  hann  heíir  ádr  fengit.  Ammiral  konungr  svarar 
syni  sínum  af  reiði  mikiUi :  |)at  veit  hinn  helgi  iraumet  5,  b.  -)  [dáð- 
lauss  drengr  B.  b.  ')  slíkt  sem  vér  viljiim  tilf.  a.  *)  [sem  eitt  fótmál  b. 
')  proventum  a.  *)  [mgl.  B,  b.  ')  berskir  o.  •)  í  dag  íilf.  a.  ')  [Mjök 
líheyriHga  talar  þú.  faðir.  segir  hánn.  því  at  ek  hygg.  at  eigi  þú  ok 
engi  þinna  manna  liirði  fleira  at  skipa  (skipta  l>)  við  Frankismenn  en 
ek:  ok  Frakkland  munu  þér  aldri  vinna  eða  önnur  riki  Karlamagnús 
konungs,  því  at  þegar  er  þú  sér  merki  Karlamagnús  konungs,  þá  þorir 
þú  eigi  svú  langt  fram  at  ganga,  at  þat  sé  þverr  fótr  Cþvers  fótar  b). 
En  ek  vænti  þess.  at  íleira  man  við  þurfa  en  dul  ok  hól,  ef  þú  sigrast 
á  þeim,  ok  man  þal  at  sönnu  verða,  at  stóryrði  þín  munu  meira  mega 
í  sessi  en  á  hesti.  En  þóat  ek  hafi  opt  úsigr  farit  fyrir  Frankismönnum. 
{)á  er  þat  meir  af  vaskleik  þeirra  en  af  hugleysi  mínu,  ok  man  ek  þat 
ætla  ok  mæla,  at  eigi  sé  til  traustari  menn  en  þeir  eru.  En  þá  er  þeir 
töluðust  þetta  við,  þá  kómu  þeir  sömu  konungar  sem   aðr  er  af  sagt. 


108  KARLAMAQNUS  SAöA  III  Cap.    3T. 

37. '  IS'ú  [hetir  mikit  vaxit  lið  Ammirals  konungs.  ]þar  er 
kominn  til  hans  konungr  sá  er  Burnament'*  heitir,  hann'  hefir  með 
sér  20  f)iisundir  hermanna,  hann  rœðr  fjrir  engum  löndum,  J)ví  hann 
vill  eigi;  hann  heíir  allan  sinn  aldr  verit  í  bardögum  ok  verit  her- 
konungr  mikill,  en  {)at  hð  sem  honum  fylgðu^  má  aldri  vera  fyrir 
utan  bardaga,  ok  ef  eigi  eru  aÖrir  til,  \)á  berjast  þeir  sjálfir.  En 
jafnskjótt  sem  |)essi  maör  kom  til,  þá  átti  Ammiral  konungr*  hús- 
þing  við  alian  her  sinn  ok  sagði  þeiui  ætlan  sína.  Ok  er  |)ví  var 
lokit,  fór  Burnament  til  landtjalds  síns  ok  herklæddist,  fór  fyrst  í 
brynju  sína,  þá  er  Ia'síí  af  sem  af  inum  dýrstum  gimsteinum,  ok 
gyrði  sik  sverði  sínu.  P]n  menn  hans  leiddú  fram  hest  hans,  ok 
höfum  vér  eigi^  heyrt  sagt  frá  betra  hesti,  hann  er  nefndr  Bifolen,^ 
hann  heíir  kastat  fernum  tönnum.  Burnament  hljóp  á  bak  honum 
[olí  reið  í  brott  leið  sína  einn  samt,'  ok  nam  eigi  fyrr  stað  en  hann 
kom  yfir  ána  Tifr.  Hestr  hans  var  [þeirrar  náttúru,®  at  honum  var 
jafnkringt  at  svima  [með  hann  á  sjá  ok  á  vatni®  sem  renna  álandi. 

En  Ammiral  konungr  stód  þegar  upp  í  móti  |)eim  ok  fagnaði  [)eim  vel 
ok  þakkaði  þeim  mikiltiga  sína  þarkvámu.  En  þeir  spurðu  þegar,  livar 
liinn  livítliári  væri  Karlamagnús  konungr.  Ammiral  konungr  svaraði : 
Hann  er  nú  á  ferð  kominn  tiingat  ok  vill  berjast  við  oss.  í)at  er  góð 
saga,  sögðu  jþeir,  þvi  at  vér  ugðum  þat  eitt,  at  tiann  mundi  eigi  þora 
at  bíða  vár,  en  J)ó  geroi  liann  sem  fól.  er  taann  fl{'ði  eigi  J)egar  liann 
spurði  til  várra  ferða,  ok  skal  liann  þat  sanna,  at  þá  liit  fyrsta  skal  liann 
íengit  liafa  bardaga,  er  vér  fmnumst.  En  viðr  þessi  orð  varð  Ammiral 
konungr  svá  kátr,  at  liann  vissi  varta,  tivárt  tiann  tiafði  sik  eða  aðra  B.,  b. 
')  Da  Capp.  ST  og  S8  afvige  betydelig  i  B  og  b,  anföres  de  fuldstœndig 
nedenfor  efter  dxsse  Haandskrifter.  *)  [er  kominn  til  liðs  við  Ammiral 
konvmg  sá  maðr  er  Burnement  o.  ^)  fylgði  a  *)  þegar  tilf.  a.  *)  tilf. 
a.  '')  Berfolinn  a.  ')  \mgl.  a.  *)  [með  feim  liætti  «.  ^)  [undirlionum 
á  sæ  eða  vötnum  a. 


37.  Nú  skal  frá  því  segja  at  sá  maðr  kom  til  Rómaborgar  er  Burnament 
liét.  Hann  tiefir  með  sér  30  [)úsundir  riddara.  tiann  réð  fyrir  engum  löndum 
ok  bar  þó  konungs  nafn.  En  þat  lið  er  lionum  fylgir  má  aldri  [án  vera' 
bardaga,  ok  ef  eigi  eru  aðrir  |il,  f)á  berjast  þeir  sjálfir.  En  Burnament  lieíir 
um  attan  aldr  verit  i  bardögum,  tiann  vaf  mikitt  vexti  ok  illr  kosti,  svartr  á 
tiár  ok  tiörund;  tiann  má  engan  mat  eta  nema  tirán'^  ok  eigi  vín  drekka  nema 
btóði  væri  blandat:  liann  tiafði  gul  augu  sem  kettir,  ok  þó  enn  skygnri  um 
nætr  en  daga.  J)essi  maðr  var  fullr  galdra  ok  gerninga  ok  flærðar,  ok  mundi 
tiann  trölt  kallaðr  vera.  ef  lianu  kœmi  norðr  liingat  í  tieim.'  En  þegar  er 
|)essi  maðr  kom  til  tíonxmgs,  f)á  liafði  liann  þing  viðr  menn  sína  alla  liina 
vitrastu.  Ok  þegar  því  var  lokit,  fá  gékk  tiann  tit  landtjalda  sinna  ok  her- 
ktæddi  sik,  ok  fóríbrynju  fá  ersvá  birti  af  sem  af  gimsteinum  tiinum  beztum; 
lion   var  með   átján   titum.      Síðan    gyrði  liann   sik    sverði,    því   er  átt  liafði 

0  [lifa  áo  *,    »)  hráU  *.    3)  lönd  », 


Cap.    3T.  .  AF  ODDGEIBI  DAIÍSKA.  109 

En  þá  tókst*  illa  til  kristnura  niönnum,  er  verr  var,  Nemes  hertugi 
ok  Edelon  jarl  ok  Jofrey  'inn  þriði,  hann  var  ok  mikill  höfðingi, 
þessir  höfÖu  farit"  á  veiðar  með  haukum^  ok  höföu  svá  vel  veitt, 
at  [þar  af  A'ar  klvfjaðr  hestr  með*  fuglum  þeim  er  þeir  höfðu  tekit.* 
Nú  er  þeir  fóru^  heim  til  landtjalda  sinua,  þá  kom  at  þeim  farandi 
Burnament  ok  œpti  hárri  röddu  á  þá  ok  bað  [at  þeir  mundi  bíða 
hans."  En  Jofrey  var  uæst  honum  staddr,  ok  sneri  aptr®  í  móti 
Buruament,  ok  áttust  þeir  við  um  hríð,  en  svá  lauk  viðrskipti  þeirra, 
at  Jofrey  hneig  tU  jarðar.  en  Burnament  tók  hest  hans.  Xemes  reið 
þeim  hesti  er  3íores  hét,  hann  reið  eptir  Burnament  ok  þeir  Edelon 
báðir.  En  Burnanient  reið  þess  at®  ákafligar  uudan,  en  hestar  þeirra 
máttu  ekki  [fara  svá  mikit  sem  hestr  Burnaments.  En  er  þeir  sá  at 
þeir  máttu  ekki'"  at  fœrast,  þá  ríða  þeir  aptr  til  landtjalda  siuna. 
En  hð  þeirra  hafði  dvalizt  eptir  í  skóginum  700^'  riddara  er 
nýliga  höfðu  verit  dubbaðir  til  riddara.  Nú  er  þeir  sá  Burnament 
ok  kendu  [at  hann  hafði  hest  Jofreys  með  at  fara.  þá  hleyptu  þeir 
eptir  honum  or  skóginuni  ok  tóku^-  af  honum  hestinn,  en  hann  komst 

')  saal.  a :  tók  A.  -)  víða  tilf.  a.  ^)  hauka  a.  *)  [{)eir  höfðu  klvQaðan  hest 
af  a.  *)  veitt  a.  *)  \ildu  fara  «.  ')  [þá  bíóa  a.  *)*hesti  sinum  tilf.  a. 
")  tngl.  a.  '")  [tilf.  a.  ")  7  hundnið  a.  '')  [he«T  Jofreys.  fá  tóku 
þeir  eptir  hoDum  or  skóginum  ok  a. 


Nabogodonosor  konungr,  þat  var  fadms  langt  á  milU'  hjalta  ok  höggstaóar, 
þat  hafði  aldri  numit  í  höggvi  stað.  fiá  var  fram  leiddr  hestr  hans,  sá  er 
Befoli  hét,  eigi  hefig  heyrt  sagt  af  beti-a  hesti,  ef  hann  væri  eigi  svá  triidr 
seni  hann  var.  Jjessi  hestr  hafði  ijórum  sinnum  kastíit  ölhim  sínum  tönnum. 
Xú  sté  Burnameut  á  (hest  sinn'  ok  reið  fram  til  árinnar  Tifr.  Hestr  hans  var 
með  þeim  hætti.  at  hann  kunni  jafnvel  at  svimma  undir  manni  á  sjó  ok  vatni 
sem  renna  á  landi.  En  nú  skal  segja  af  Xemes  hertoga  at  hann  hafði  farit  á 
veiðar  ok  Edelun  jarl  ok  Jofreyr,  sá  var  einn  ríkr  maðr.  Jjeir  höfðu  veitt 
pvá  vel,  at  þeir  höfðu  klyQaða  hesta  sína  af  fuglveiði.  £n  þá  er  þeir  vildu 
heim*  með  veiðina,  kom  Buniament  ríðandi  at  þeim  ok  bað  þá  bíða.  En 
Jofreyr  var  þá  nær  staddr  ok  snýr  aptr  liesii  sínum  í  móti  honum,  ok  lagði 
Jofreyr  spjóti  til  hans,  en  Burnament  var  þuiigr  fyrir.  ok  gékk  í  sundr  spjót- 
skaptit^  í  skildi  hans.  En  Burnament  lagði  sveröi  sinu  i  lær  Jofreys  ok  lypti 
honum  or  söðUnum  ok  kastaði  honum  aptr  yíir  herðar  sér  svá  hart,  at  [brot- 
naði  í  honum*  hvert  bein=  er  hann  kom  á  jörð.  Burnament  tók  þá  hest  hans 
ok  reið  í  brótt  með.  En  þeir  Nemes  hertogi  ok  Edelun  jarl  riðu'eptir  honum 
ok  gátu  eigi  tekit  hann,  ok  fóru  aptr  við  svá  búit  til  Karlamagnús  konungs. 
En  þeirra  Hð  var  sumí  i  skógi  þann  dag.  ok  kendu  þeir  hest  Jofreys.  er 
Burnament  reið  hjá  þeim  fr^m.  ok  nú  riða*  þeir  ailir  samt  á  Bumament  ok 
taka  af  honum  hestinn.  svá  riðu  þeir  at  honum  hart.  En  Bumament  reið  þá' 
svá  fljótt,  at  á  einu  augnabragði  var  hann  or  augsýn  þeim,  ok  þá  mcetti  hann 
0  [bak  honum  ý.  2)  gnúa  tilf.  b.  3)  Jofireys  iUf.  b.  <)  [haussiim  br.  i  honum  ok  ».  s)  var 
lamit  tilf.  é.     «J  rrlða  *.     7)  undan  lilf.  b. 


110 


KABLAMAGiroS  SAGA  m.  Cap.    3T. 


nauðuliga  undan.  En  er  hann  reið  fram  hjá'  þeim,  kom  at  móti 
honum  ungmenni  eitt,  er  riðit  hafði  frá  •borg  |)eirri  er  Tokum  hét. 
Burnament  reið  at  honum-  ok  tók  hest  {)ann  er  hann  hafði  með  at 
fara.  En  þat  er  at  segja  frá  hesti  Burnaments,  at  þar  váru  hlaupnar 
í  meinvættir,  djöflar  kvikir,  ok  fjrir  þær  sakir  var  hann  svá^  íimr, 
at  Frankismenn  máttu  [engum  kosti  hans  fund  nálgast.*  En  hann 
létti  eigi  fjrr  en  hann  kom  til  Rómaborgar.  Ammiral  konungr  gékk 
í  móti  honum  ok  spurÖi  hann  tíðenda.  Hann  lét  vel  yíir  ferð  sinni 
ok  sagði  konungi,  at  hann  hafði  drepit  tvá  riddara  af  kristnum 
mönnum  ok  tekit  tvá  hesta  [ina  bezta  er  í  eru  her^  Karlamagnús  kon- 
ungs,  ok  nú  hefi  ek  sýnt  Frankismönnum  frœknleik  minn,  en  nú  vil 
ek  sýna  þér  hest  þann  er  ek  tók  af  þeim,  en  annarr  komst  undan. 
J)á  svarar  Ammiral  konungr  ok  mælti  við  Burnament :  Nú  má  sjá 
hverr  drengr  f)ú  ert  ok  mikill  höfðingi;  nú  gef  ek  þér  Gloriant 
dóttur  mína,  ok  þitt  skal  Franz  vera,  því  at  ek  sé,  at  þér  mun 
lítit  fyrir  verða^  at  vinna  þat.  Nii  svarar  Burnament :  |)etta  it  sama 
var  ok  eyrendi  mitt  hingat,  en  ekki  annat.  Ok  tók  síðan  glófa 
konungs'^  ok  þakkaði  honum  gjöfma.®     En  hirðmenn  Karvels   mæltu 

')  saal.  a ;  frá  A.  *)  {)eim  manni  a.  ^)  kvikr  ok  íilf.  a.  ^)  [eigi  koma  saman 
við  liann  a.  ^)  [er  beztir  váru  í  öllum  hei'inum  a.  ^)  mgl.  a.  ''}  hans  a. 
*)  vel  a 


ungum  manni  einum,  er  rióit  hafði  hesti  lávards  síns  til  brunns.  Hann  reið 
at  honum  ok  rak  hnefa  sinn  við  eyra  honum,  svá  at  haussinn  brotnaði  allr  1 
smátt. '  Síðan  tólt  hann  liestinn  ok  létti  eigi  fyrr  en  hann  kom  til  Róma- 
borgar.  En  Ammiral  konungr  stóð  upp  í  móti  honum  ok  spurði  tíðenda. 
En  hann  lét  vel  yfir  ferð  sinni  ok  kvaðst  drepit  hafa  2  riddara  af  kristnum 
mönnum  ok  tekit  2  hesta  þá  sem  beztir  eru  af  hestum  Karlamagnús  konungs, 
ok  megi  þér  sjá  hér  annan.  J)essu  varð  Ammiral  konungr  feginn  ok  mæltl 
síðan:  Nú  má  sjá,  hverr  afreksmaðr  er  |)ú  ert  ok  höfðingi;  nú  gef  ek  |)ér 
Gloriant  dóttur  mína  ok  þar  með  alt  Frakland,  því  at  ek  sér  at  lítit  verðr 
|)ér  fyrir  at  vinna  -þat  af  Karlamagnúsi  konungi.  J)á  svarar  Burnament:  |)at 
var  ok  helzt  erendi  mitt  hingat,  segir  hann,  því  at  mér  sj'nist  engis  vert 
röskum  mönnum  at  berjast  viðr  Karlamagnús  konung  ok  við  menn  hans,  ok 
hefir  honum  dregit  til  mikiUar  úgiptu,  at  hann  dró  |)á  dul  á  sik  at  bíða  mín 
heima.  Nú  fékk  Ammiral  konungr  honum  glófa  sinn,^  at  þetta  sk}'ldi  nú 
haldast  sem  þeir  höfðu  talat.  En  þar  váru  við  staddir  hirðmenn  Karvels 
konungs,  ok  mælti  hverr  við  annan :  |)at  er  nú  skaði,  sögðu  |)eir,  at  herra 
várr  Karvel  veit  nú  eigi  hvat  tiP  er,  at  Gloriant  konungs  dóttir  unnosta  hana 
er  nú  játtuð  öðrum  manni,  ok  meiri^  ván  ef  hann  vissi,  at  hann  mundi  launa 
honum  glófann  eigi  liœgliga  áðr  hann  kœmi  á  ^ennar  faðm.  J)á  mælti  einn 
|)eirra:  Segjum  hinum  danska  til,  ok  vitum  ef  hann  viU  nökkut  at  gera  sakir 
Karvels  konungs. 

1)   frná  mnla  f/.      2")  til  vitnif   fiir.   A.      •')    '  m   A.      «"»  vapri  A. 


Cap.    3S.  AF  ODDGEIHI  DANSKA. 


m 


hverr  við  annan:  Skaði  er  þat  mikiU,  er  Kanxl  höfðingi^  várr  veit 
eigi  þau  tíðendi  er  nú  gerast,  at  Gloriant  konungs  dótíir  unnasta 
hans  er  nú  geíin-  öðrum  raanni.  En  þat  ^ntum  vér  víst,  ef  hanu 
væri  lífe  ok  lauss,^  at  hann  mundi  gefa*  honum  ilt  faðmlag,  [ef  þeir 
hittast.  Væri  svá  vel  at  inn  danski  væri  lauss  or  myrkvastofu,  þá 
mundi  hann  gera  þat  dreugskaparverk  fyrir  sakir  Karvels,  ef  hann 
spvrr  þetta,  at  verja  konuhgs  dóttur  fyrir  þessum  vánda  manni 
Burnament.^ 

38.  Nú  er  svá  komit,*  at  þau  Oddgeir  ok  konungs  dóttir  léku 
at  skáktafli.  En  þar  kom  farandi  hirðmaðr  einn  ok  sagði  þeim  þessi 
tíðendi,  hversu  hverft  Ammiral  konungr  hafði  ráðit.  En  þau  urðu 
við  þat  eyrendi  bæði  iUa.  J)á  mælti  Oddgeir  á  þessa  lund :  Karvel 
vin  minn  ok  iun  bezti  drengr  ok  inn  kurteisasti ,  illa  hefir  nú  til 
tekizt,  ef  anuarr  maðr  skal  hafa  unnustu'  þína,  en  eigi  þú.  En  þat 
er  þó  alt  fyrir  sakir  tryggleiks  þíns  ok  drengskapar,  er  þú  lýstir  við 
mik.  En  nú  vilda  ek,  konungs  dóttir,  at  þú  gætir  þat  af  foður  þínum, 
at  hann  lofaði  mér  at  ek  [talaða  nakkvat^  orð  Aið  hann,  ok  vilda 
ek  lýsa  fyrir**  ölhmi  her  hans,  at  þessi  maðr  Burnament  hefir  þegit 
rangliga  þessa  gjöf,  ok  á  þat  eigi  at  vera  at  nökkurr  maðr  fái  ann- 
ars  manns  festarme}'  utan*"  dauði  hans  sé  spurðr.  Konungs  dóttir 
svarar:  Ek  skal  þat  sýst  geta,  því  at  eigi  er  mér  þat  síðr  í  hug  en 
þér.  Oddgeir  þakkaði  henni.  Eptir  þat  reis  hon  upp  þegar  jafnskjótt 
ok  gékk  at  finna  Ammiral  konung  föður  sinn. 

')  dróttinn  a.  ■)  ætluð  a.  ^)  ok  úbundinn  madr  tilf.  a.  *)  gera  a. 
*)  [En  þat  uggum  vér  nema  hinn  danski  geri  drengskaparverk  fj-rir 
sakir  Karfels,  ef  hann  spyrr  þetta.  ok  svá  vel  at  hann  væri  þá  stund 
or  myrkvastofu  a.  ")  mgl.  a.  ')  fcstarkonn  a.  *)  [mælta  nökkur  a. 
')  mgl.  a.     '"J  neraa  a. 


38.  Ok  þá  gékk  sá  sami  maðr  til  herbergja  konungs  dóttur,  ok  sátu' 
þau  Odgeirr  at  skáktafli.  En  konungs  dóttir  spurði  þenna  mann  tíðenda. 
En  hann  svarar:  Skamt  verðr  nú  tíðenda  í  millum,  þeirra  sem  ill  eru.  Hver 
eru  þau  nú.  segir  hon,  er  Karvel  dauðr?  Heldr  mundi  hann  vilja  dauðr  vera 
en  þat  vita,  at  annarr  maðr  skyldi  eignast  festarmey  hans.  Konungs  dóttir 
roðnaði  mjök  við  þessa  sögu,  ok  varð  því  líkust  sem  þá  er  roðar-  fvrir  upp- 
rennandi  sólu  í  hinu  fegrsta  heiði.  Eu  Odflgeir  skaut  taflborðinu  af  knjám  sér 
ok  mæhi :  Jlla  er  þat,  Karvel  konungr  hinn  bezti  drengr.  at  annarr  maðr  skal 
eignast  festarmey  þína,  ok  ef  ek  hefði  nú  liðugan  gang,  skyldi  þessi  maðr  fá 
eitt  högg  af  sverði  mínu  ok  lag  af  spjóti  mínu.  áðr  þetta  [yrði  framgengt.' 
En  nú  biðr  ek,  konungs  dóttir,  at  þú  þiggir  af  föður  þínum,  at  hann  lofi  mér 
at  tala  nökkut  við  sik,  ok  man  ek  segja,  at  sjá  vándi  maðr  hefir  þik  rangliga 
fengit,  ok  þat  á  eigi  haldast,  at  neinn  maðr  taki  festarmey  annars,  nema  sá 
eé  dauðr.  Konungs  dóttir  svarar:  Ek  skal  þat  fá  af  honum  at  vísu.  Ok 
stóð  upp  þegar  ok  gékk  til  föður  síns. 

')   léku  é.      2)  himinn    roðnar  4       3)  [féngi  framg^ans  *. 


112  KAELAMAGNUS  SA(iA  III.  Cap.    39. 

39.  KonungT  fagnaði  vel  dóttur  sinni*  ok  mælti  við  hana  á 
þessa  lund :  Dóttir,  segir  liann,  ek  hefi  [gefit  þik  konungi'^  þeim  er 
frœknastr  tekr^  til  hjáhns  ok  brjnju,  ok  eigi  gyrðir  sik  sverði  betri 
drengr.*  J)á  svarar  konunga  dóttir:  [J)at  er  niinn  fuUr  yWi^  at  þú 
sjáir  íyÚY  [mér  þat  seni  sœmihgt  þikkir  vera^^  en  þat  ætla  ek,  at 
hann  muni  niik'  dýrt  kaupa,  ef  Karvel  spyrr  þetta ;  eða  hvar^  er 
sjá  inn  frœkni  konungr  er  þú  ætlar  mér,  faðir?  J)á  svarar  Burnament:^ 
Hér  máttu  sjá  þann,  konungs  dóttir ,  er  [þér  er  ætlaðr, '"  ok  skal 
ek  gera  brullaup*^  til  þín  tii  [virðingar  Maumet^'^  guði  váruni,  ok 
skal  ek  gefa  þér  [a(t)  morgingjöf^^  Franz,  [ok  Karlamagnús  konung 
yíirkominn  skal  ek  fá  þér  í  hönd.'*  J>á  svarar  niærin:  Góða  gjöf 
gefr  þú  mér  ok  ágæta,  ef  svá  verðr  sem  þú  segir^^^  en  þó*^  mun 
ek  segja  þér  sannyrði  eitt,  [ef  þú  verðr  eigi  illa  við:^'  Faðir  minn 
hefir  í  myrkvastofu  mann  einn  af  hði  Karlamagnús  konungs,  [ok  ætla 
ek,  at  hann  mun'®  eigi  fara  á  hæP^  á  vígvelli  fyrir  þér  svá  langt 
at  þvers  fótar  sé.  •  J)á  svarar  Burnament :  [J)at  skulum  vit  reyna, 
því  at  ek  skal  fá  lejfi  af  Ammiral  konungi  til  þess  at  vit  skorimst 
á  hóhn  fyrir  sakir  þeirrar  ástar  er  ek  hefi  við  þik  lagða;  ok  skal 
ek  heita  þér  því,  at  ek  skal  fœra  þér  höfuð  hans  hingat  með  mér 
af  vígvelli  ok  fá  þér  í  hönd.  Konungs  dóttir  svarar:  Vel  segir  þú, 
ef  svá  efnist  sem  nú  er*^"  lieitið.  En  þegar  þat  er  sýnt,  þá  skal 
skjótt  samgangr  okkarr  verÖa.  J)á  mælti  Gloriant  við  föður  sinu : 
Oddgeir  danski  vill  tala  við  yðr,  ef  þér  vihð  leyfa  honum,  ok  væri 
vel,  ef  vér  kvæmim  lionum  til  várrar  trú,"^  ok  3'rði  þér,  faðir,  síðan 
vel  [til  hans.'^"  Konungr  játtaði  lienni  því,  ok  lét  senda  eptir  honum 
7  menn,  en  þeir  sögðu  honum  at  konungr  leyfði  honum  at  ganga 
til  tals*^^  við  sik.  Oddgeir  giaddist  við  þat,  ok  fór  síðan  á  konungs 
fund  ok  bjóst  um  áðr  vel  ok  fimhga,-'*  sem  honum  stóð.'*''' 

')  setti  hana  niðr  hjá  sér  tilf.  jS,  b.  ^)  [gipt  þik  manni  i9,  b.  ^)  saal.  a, 
5,  b  ;  telz  A.  ^)  en  hann  tilf.  B.  b.  *)  [því  vil  ek  eigi  á  móti  mæla  a,  jB,  b. 
")  [kosti  mínum  slíkt  er  þér  líkar  lí,  b.  '')  þat  h -,  mgl.  B.  .«)  hverr 
J5,  b.  '■')  Burmant  her  JS,  ellsrs  Burnament.  '")  [þú  skalt  eiga  .»;  þik 
skal  eiga  b.  ")  brúðkaup  B.  '^)  [tignar  Terogant  B,  b.  "')  [á  mor- 
gin  at  gjöf  a;  at  bekkjargjöf  B..  b.  '^)  [ok  Parísborg  ok  Karlamagnús 
konung  bunuinn  ok  yfirkoniinn  B^  b.  '*)  heitr  B.  '**)  nú  B.  '')  [mgf/. 
jB,  b.  ""^^mnni  a.  '•')  [þann  er  eigi  man  á  hæl  hopa  *,  b.  ^*)  hefir 
{)ú  a.  ^')  trúar  a.  ")  [við  hann  a.  ")  viðrœðu  a.  =*)  kurteisliga  a. 
25)  fra  [J)at  skulum  vit  reyna  har  B  og  b:  Reynt  skal  þat  verða,  ef  ek 
em  heill,  ok  skal  ek  fá  lof  af  Amiral  konungi,  at  hann  fari  út  af  myrkva- 
stofunni  meðan  vit  berjumst,  ok  skohim  mið  (við  b)  fremja  bardaga 
sakir  ástar  þeirrar  sem  ek  hefir  a  Jiér,  ok  ef  ek  fœri  þér  eigi  höfuð 
hans  í  hendr  af  vígvelli,  þá  kít  þú  kasta  mér  í  hina  fúlustu  myrkva- 
stofu  eríRómaborg  er.  |)á  mælti  konungs  dóttir  við  föður  sinn:  Odd- 
geir  danski  vihll   tala  mcð   yðr,    ef  J)ér  gaú'ú  orlof  til,    ok  væri  mikit 


Cap.    40.  AF  ODDGEIRI  DAXSKA. 


113 


40.^     En    er   hann    kom   fyrir   Ammiral   konung.    mælti   hann: 

Herra  konungr,  segir  hann,  illa  hefir  þú  hagat  fvrir  dóttur  |)inni,  er 

þú  hetir  [hana  heitit"  þessum  manni  en  tekit  fra  Karvel,  jafnhvatum 

dreng  sem  hann  er,  ok  gert  honum   svá   niikla   skömm    ok  úsœmd ; 

en  |)ú  ættir  þat  eigi  at  gera  við  hann,  fyrir  því  at  hann  hefir  mörg 

lönd  þér  til  hauda  sótt,  ok  þat  skaltu   til   segja,    at   sá    er   þú   hefir 

hana  gefit,^  hann  skal  hana  hafa  dýrt  keypt  áðr  [skamt  líði  héðan.* 

En  þó  at  engi  hefni  þes9  nema  ek,  þá  skal  þó  hefnt  verða.     En  er 

Burnament  heyrði  orð  hans,  þá  varð  hann  illa  við  ok  mœlti  síðan : 

Hlyttu  mér.  segir  haun,  ákafliga  verr  þú  þetta  inál.     En  ek  hefi  þat 

spurt,  at  þit  eruð  félagar  [Karvel  ok  þú  ok  jafnir  kappar,*  ok  fyrir 

þær  sakir  fór  ek  utan  um  haf,  at  ek  heyrða  þat  sagt,  at  engi  ridd- 

ari    [þyrfti   at^   bera  skjöld  sinn   í   móti   þér:    en    ef  þú   treystist   at 

berjast  í   móti    mér    ok    verja    unnustu    Karvels    fyrir    vináttu    sakir 

ykkarrar,  þá  stefni  ek  þér  at   ganga   á    hóhn    við    mik,    ok  skal  ek 

happ  í,  ef  hann  vildi  taka  við  trú  várri,  sem  mik  grunar  at  vera  muni. 

Ammiral  konungr játtaði  fví  skjótt,  ok  var  þá  Oddgeir  danski  framleiddr 

fyrir  liann.     En  Oddgeir  var  sem  fyrr  segir  meiri  vexti  en  aðru*  menn. 

ok  liafði  bjart  andlit  ok  karhnannligt.  hár  hafði  hanu  rauðgult  ok  liðao* 

ist  alt  í  lokka;   hann   var  svá  sterkr    at  afli.  at  honiuu   varð  aldi-i  nær 

aflafátt.    ef  hann  átti  við  mennska  menn.  íimr  ok  frœkn  til  allrar  víg- 

fimi,    hvárt  sem    reyna  skyidi  í  burtreið   eða   einvígi.      Oddgeir  var  þú 

fagrliga  klæddr  ok  vel  til  reika.  svá  hafði  Gloriam   konungs   dúttir  við 

hann  búit. 

'}    Capp.   40  og  41  anföres  fuld.<itændig   nedenfor  efter  B  og  b.       -)    [heiiit 

dóttur  þinni  a.      ')    ætlat  a.      ^)    [en  héðan  sé  skrmt  liðit  a.      ^)    [ok 

jafningjar  a.     *)  [mætti  a. 


40.  Hann  kvaddi  konunginn  vel  ok  kurteisliga  ok  mæhi  siðan :  Herra, 
segir  hann,  illa  hefir  yðr  uú  til  tekizt,  er  þér  heitið  dóttur  yðvarri  þeim 
manni  er  varla  má  maðr  kallast  sakir  margrar  illrar  uáttúru,  en  br-igðit 
einkamálum  við  konunginn  Karvel  er  vér  vitum  beztan  dreng;  ok  ætti  þér 
þat  eigi  at  gera,  svá  þarfr  maðr  sem  hann  hefir  yðr  verit  langa  æfi  ok  unuit 
undir  yðr  með  sínnm  frœknleika  mörg  konungaríki;  ok  ef  |)ér  vilit  lofa  mér 
at  ganga  á  hólm  við  þenna  mann  fyrir  hönd  Karvels,  þá  skal  hann  dýrt 
kaupa  áðr  hann  fái  hana.  Bumament  heyrði  hót  Oddgeirs  ok  mælti  til  hans : 
Akaíliga  verr  þú  |)etta  mál.  Ek  hefir  spurt  at  þit  Karvel  erut  kumpánar  ok 
jafningar,  ok  fj-rir  J)á  grein  fór  ek  mest  utan  um  haf,  at  ek  heyrða  sagt.  at 
engi  féngist  slíkr  riddari  sem  þú;  ok  ef  þú  treystist  at  berjast  við  mik  ok 
verja  Gloriant  konungs  dóttur  fyrir  vináttu  sakir  ykkarrar  Karvels,  þá  stefnig 
þér  til  hólms  at  Vjerjast  við  mik,  ok  skal  ek  fá  af  Ammiral  konungi  at  hann 
lofi  þér,  ok  ef  þú  sigrar  mik,  þá  skaltu  fara  lauss  ok  liðugr  af  {)eim  fundi.  ^ 
hvert  sem  þér  líkar.  Ok  tak  vápn  þín  ok  beijumst  í  hólmi  þeim  eðr  ey  sem 
hólmganga  er  lögð.  {)á  svarar  Oddgeir:  Koma  man  ek  til  hólms  eptir  því 
seni  mið*  höfum  talat. 
0  brott  tilf.  b.    í)  Tið  *. 

8 


114  KAELAJIAGNUS  SAGA  III.  (ílj).    41. 

geta  leyfi  af  Ammiral  konungi  ú\  þessarrar  liólmstefnu,  ok  þat  með' 
at  þú  skalt  fara  í  friöi  fjrir  Ammiral  konungi  ok  öllum  heiðingjum, 
hvert  er  þú  vilt,  ef  þú  kemst  yfir  mik  í  okkru  viðrskipti.  [Gakk  ok 
tak  vápn  þín,  ok  skuhim  vit  herklæðast  í  ey  þeirri  er  hólmganga  er 
mörkuð.'^  |)á  svarar  Oddgeir  :  Jafnmæh  skal  með  okkr  vera,  segir 
hann.  ,  Nú  ef  þú  hefir  hærra  hhit  í  okkru  viðrskipti,  þá  skaltu  hafa 
meyna,  ok  skal  Karvel  enga  ván  eiga  eða  tiikall  síðan  til  hennar. 
41.  Nú  kallar  Oddgeir  skjaldsvein  [Gloriant  konungs  dóttur,^ 
þann  er  nefndr  er  Remund  ok  mælti :  Far  sem  skyndiligast'*  ok  legg 
á  söðul  á  hest^  ok  far  til  hirðar  Karlamagnús  konungs,  ok  létt  eigi 
fyrr  en  þú  hittir  Karvel  at  máli.  Seg  honum,  at  ek  hefir  skorast  á 
hólm  fyrir  hann  í  móti  þessum  manni  er  Burnament  heitir^  höfum 
mit  þat  svá  skilt,  at  eigi  skulum  vit  þaðan  komast  báðir  kvikir; 
en  þat  er  f^rir  þá  sök  at  hann  ætlar  sér  Gloriant  konungs  dóttur, 
en  oss  væri  þat  leitt,  ef  vér  [mættim  nökkut  at  gera,  at  annarr  maðr 
féngi  unnuslu  hans.^  En  Remund  dvaldi  eigi  ferð  sína  ok  létti  eigi 
fyrr  en  hann  kom  til  landtjalda  Karlamagnús  konungs.  En  þeir  er 
vörðinn  héldu,  spurðu  [þeir  hverra  eyrenda  hann  fœri.'  Hann  kvezt 
eiga  eyrendi^  við  Karvel.  Nú  var  honum  fylgt  á  Karvels  fund,  ok 
bar  Kemund  l'rani  kveðju  konungs  d()ttur  ok  Oddgeirs,  ok  sagði 
honum  þau  tíðendi  er  hann  hafði.  En  Karvel  var  úglaðr  við  þat, 
er  Ammiral  konungr  hafði  brugðit  við  hann  þeim  máldaga  er  mæltr 
hafði  verit  þeirra  í  millum.  Síðan  gekk  hann  íyrir  Karlamagnús 
konung  ok  bað  hann  lej'fis  at  fara  til  Rómaborgar  ok  kvezt  eiga 
þangat  skylt  eyrendi.  Konungr  svarar:  Far  heill  ok  vel  ok  kom 
[til  vár  er^  þú  vilt. 

^y  skal  þiggja  af  konungi  a.  ^)  {tUf.  a.  ^)  [sinn  a.  ■•)  haróasí  a.  *)  minn 
íilf.  a.  ®)  [féngim  nökkut  at  gerf,  at  hann  iiefói  imnustu  þína,  Kai-fel  «. 
')  [hvat  tíóenda  hann  liefði  a.     ®)  tiðendi  a.     *)  [hingat  þegar  ti. 


41.  Oddgeir  kallar  nú  til  sin  skjaldsvein  sinn,  þann  er  Remund  hét,  ok 
mælti  við  hann:  Legg  sera  skjótast  söðul  á  hest  ok  ríð  til  hirðar  Karlamagni'is 
konungs  ok  seg  Karvel,  at  ek  hefir  játtat  mik  á  hólm  fyrir  hann  viðr  þann 
mann  er  Burnament  heitir,  ok  hefir  hann  þat  mælt,  at  mið'  skj'ldum  eigi 
þaðan  komast  báðir  lífs ;  en  sú  er  sök  tii,  at  hann  ætlar  sér  Gloriant  kon- 
ungs  dóttur,  en  mér  [finnst  ekki  til  þess,^  ef  ek  féngi  nökkut  at  gert,  at  hann 
tœki  unnostu  Karvels.  En  Remund  dvaldi  ekki  ok  fór  til  liirðar  Karlamagiiús 
konungs,  ok  fann  skjótt  Karvel  at  ináli  ok  sagði  lionum  þessa  nýjung  ok  pnr 
rneð  kveðju  Oddgeirs  ok  konungs  dóttur.  Karvel  varð  úglaðr  viðr  þetta,  at 
Ammiral  konungr  hafði  brugðit  einkamálum  þeirra  á  millum,  ok  sagði  síðan 
Karlamagnúsi  konungi,  at  hann  ætti  skylt  erendi  at  fara  til  Róraaborgar,  ok 
bað  haim  leyfis,  en  hann'  játtaði  þegar  ok  bað  hann  vel  fara. 
0   við   í.       aj  [þikir  þat  ilU  b.      3)  konungr  *. 


Cap.    42.  AF  ODDGEIRI  DANSKA  115 

42.  Síðan  [fór  KarveP  skyndiliga  til  Rómaborgar,  En  í  móti 
honuni  [fóru  af  borginni  meir  en  20  þúsundir  hans  frænda  ok  vina,'^ 
ok  spurðu  alJir  hversu  honum  hefði  farizt^.  En  hann  sagði  sem  var, 
at  honum  hefði  vel  farizt^,  ok  Karlamagnús  konungr  hafði*  gefit 
honum  leyfi  at  fara  hvert  sem  hann  vildi.  En  þat  {)ikki  mer  [sem 
Ammiral  konungr  hafi^  eigi  gert  höfðingUga,^  er  hann  hefir  heitit'^ 
öðrum  manni  festarmey  mína,*  ok  víst  er  þat  í  móti  mínum  vilja. 
[Ætlan  þá  sögðu  honum  liðsmenn  hans  sjálfs,  at  engi  kostr  væri 
annarr  af  Ammiral  konungi:  en  Oddgeir  inn  bezti  drengr  sem  ván 
var  skoraðist  á  hólm  við  Burnament  fyrir  þína  skyld,  ok  viidi  verja 
Gloriant  til  handa  þér  ok  leggja  líf  sitt  í  ábyrgð.^  Karvel  svarar: 
Gott  verði  góðum  dreng  jafnan;^"  ek  skal  vera  brjóst  hans,  ok  em 
ek  sjálfr  makligastr  til  at  heyja  þessa  hólmgöngu.  Síðan  gékk  hann 
fyrir  Ammiral  konung,  en  allar  þær  þjóðir  er  þar  váru  undruðust 
hann.  En  konuugr  ávítaði  hann  mjök  ok  mælti:  Jlla  hefir  þú  gert 
Karvel,  segir  hann,  er  þú  hefir  neitat  Maumet  guði  várum  ok  trúir 
á  guð  kristinna  mauna.  Karvel  svarar:  Eigi  hefir  ek  þat  gert  enn, 
segir  hann;  en  [þat  er  aunat  mál,  konungr,  við  vin  þinn  Burnament, 
haun^^  hefir  dregit  á  sik^-  of  mikla  dirfö,  þar  sem  hann  hefir  ætlat 
sér  festarmey  mína  at  úvilja  mínum;  ok  ætla  ek  honum  þat  munu 
illa  hlýða,  [því  at  ek  hugða  þat,^^  at  engi  muudi  svá  djarfr  gerast, 
at  þora  mundi  at  berjast  við  mik  á  vígvelli.'^  Burnament  [heyrði 
orð  hans  ok  stóð  upp  ok*^  mœlti :  Karvel,  segir  hann,  [sœmd  þín 
er  brotin,  ok  á  ek  við  þik  ekki  mái,  því  at  maðr  sá  bauzt^"  í 
móti  mér,^®  er  Oddgeir  heitir,  [ok  hljóp  hann  í  sýshi  þína,*^  ok 
vil  ek  þann  leik  íremja  móti  honiim,  sem  mælt  er,  ef  þú  vilt  vera-" 
í  borgan  fyrir  hann.  |)á  svarar  Karvel :  011  lönd  ok  ríki  er  ek  held 
af  Ammiral  konungi  vil  ek  í  veð  setja,'*'  at  hann  skal  eigi  því  bregða, 
er  [þit  hafið  mœlt  ykkar  í  milli.-'^  Síðan  sendi  Karvel  Ijóra-^  menn 
eptir  Oddgeiri  ok  [bað  hann  koma  til  sín.  En  jafnskjótt  sem  þau 
boð  kómu  til  hans,  þá  fór*'*  hann  þegar  þangat  sem  Karvel  var, 
ok  [var  þegar  þat  sj'st  er  á^r  var  talat."^ 

^)  [bjóst  Kanel  ok  fór  a,  B,  b.  ^)  [gékk  fjöldi  manns,  frændr  hans  ok 
vinir,  eigi  færra  en  20  þúsundir  jB,  fc.  ')  at  farit  B,  b.  *)  hefði  B,  b. 
*)  snal.  a;  hafði  A.  ^)  konungliga  a.  ')  [Aramiral  konungr  hafa  gert 
úmerkiliga.  er  hann  hefir  játtat  ^,  b.  *)  minni  a.  B.,  b.  ^)  [J)á  segja 
honum  menn  hans,  at  Oddgeir  danski  hinn  bezti  drengr  hét  sik  á  hólm 
móti  Burn.  fyrir  þik,  okvildi  leggja  lif  sitt  í  hættu.  B,  b.  '")  fyrir  tllf.  a. 
")  [vinr  þinn  Burnament  B.  b.  '^)  saal.  a.  B,  b:  þik.-l.  '')  [en  [)at  hugða  ek  a. 
'*)  [ef  ek  má  ráða  B,  b.  '*)  [mgl.  B.  b.  '^)  [stafr  þinn  er  brotinn  ok 
á  ek  af  því  þetta  mál  ekki  við  þik  2í,  6.  ^^)  saal.  a,  jB,  6;  buast  J.  '*)  til 
einvígis  fyrir  þik  tilf.  B,b.  ^')  [nigl.B,b.  '")  g&ng&a.B,  b.  ^')  leggja 
a,  B,  b.  '')  [hann  hefir  talat  B,  b.  ")  sína  B,  b.  •*)  [kom  B,  b. 
")  [váru  þar  framborin  mjök  góð  lierklæði  B,  b. 

8* 


116 


KARLAMAGXUS  SAGA  III.  Cap.    43. 


43.  Karvel  gékk  \yk  fram  ok  herklæddi  Oddgeir  með  inum 
beztum  vápnum  er  vera  mátti,  fyrst  með  góðri  brynju,  en  síðan 
setti  hann  hjálm  á  höfuð  honum  allan  fsettan  gimsteinum,^  ok  mœlti 
við  hann :  Ek  gef  þér  sverð  mitt  [ok  sé  ek'^  at  Jjér  sómir  at  bera 
|)at,  ok  sver  ek  við  trú  niína  ok  Maumet  gnið  várt,  at  ek  gœfá  |)at 
eigi^  bróður  mínum  né  öðrum  frændum  mínum,  |)ótt  |)eir  byði  fram 
fjóra  vagua*  af^  gulli.  Sverð  \)í\i  lioitir  Kurtein,  hafðu  })at  ok  njót 
vel.  Oddgeir  tók  við  sverðinu  ok  þakkaði  Karvel  gjöf  þá,  hljóp 
síðan  á  hest  sinn  ok  reið  til  Rómaborgar  ok  til  eyjar  Jjeirrar,  er 
hólmstefna  var  lögð  í.  En  Karlamagnús  konungr  [hafði  hönd  at 
s}^shi  ok  sendi  menn  inn  í  skóga  |)á  er  váru  í  nánd  hólmstefnu  ^eirra, 
ok  bað  })á  við  því  standa,  at  heiðnir  menn  ætti  nú  eigi  kost  á 
Oddgeiri,   sem  J)eir  höfðu  fyrr  farit  með  svikum.*' 

44.  Nú  var  Oddgeir  til  hólmstefnu'  kominn  ok  [hafðist  þar 
við.®  En  Burnament  herklœddist  vel  ok  skjótt,  fór  fj'rst  í  brynju 
sína^  ok  setti  bjálm  á  höfuð  sér,  þann  er  átt  hafði  [Nabagudunosor 
konungr,*"  ok  hann  gyrði  sik  með  sverði  því  er  átt  haföi  [P^leon^' 
inn  sterki.*'^  En  |)at  sverö  var  faðms  langt  í  milhim  hjalts^^  ok 
höggstaðar,  ok  haföi  þat  aklri  numit  í  höggvi  staðar,  hvat  sem  fyrir 
varð.^'*  En  síðan  var  frani  leiddr  hestr  hans  Berfolen^''  allr  albryn- 
jaðr, ^®  ok  steig  hann  á  bak  honum.^'  En  |)á  kom  Gloriant  konungs 
dótíir  þar  farandi  ok  mœlti  við  hann :  Burnament,  segir  hon,  mikill 
skörungr  ertu,  [kosta  nu  ok  gefst  vel  ok  lát  þat  sp^^rjast,  ok  eirþú'^ 
Oddgeiri  enum  danska.^^  J)á  svarar  Burnament:  At  vísu  [konungs 
dóttir,  segi  ek  |)ér  þat,  at  ek  skal  eigi  drepa  hann  ,  en  f^a-ir  bœn 
yðra  \A  skal  ek'^"  fœra  })ér  hann  kvikan.  Konungs  dóttir  svarar : 
Vel  mælir  \m  nú,  Burnament,  segir  hon,  |)á  skal  vera  samgangr 
okkarr,  er  |)at  er  sýst.  SíÖan  reið  hann  [í  brott  til  hólmstefnu. 
J)á  héí  Gloriant  á  giið  sinn,  ok  bað  þess  at  hann  skyldi  aldri  aptr 
koma.'^^ 

')  [oJ'^dan  ok  víoa  gimsteiniun  settan  «,  li,  b.  ")  [|)ví  at  ek  sé  /?,  b. 
3)  sambornum  tilf.  B,  b.  ")  hlaðna  tilf.  b.  "")  raiiðu  tilf.  5,  b.  *)  [sendi 
þúsund  riddara  í  f)ann  skóg-  sem  næstr  var  hóhTistefnunni,  ok  bac^  [)á 
koma  (geyraa  6),  ef  Oddgeir  féngi  sigr,  at  eigi  mætti  heiðnir  menn 
TDptar  fá  vald  á  honum  með  svikligum  umsátumjB,  ft.  "^)  hóhns  «,  B,  b. 
")  [beid  nú  þess  er  at  höndum  kom  ^,  h.  ^)  víða  ok  síða  .B,  b. 
'")  [Helenus  hinn  sterki  5,  ft.  ")  Elon  a.  '^)  [Nabogodonosor  konnngr 
B,  b.  '^)  hjalta  b.  ")  var  ö,  J9,  6.  '*)  Befolen  a;  Befoli  5,  &.  '«)  saal. 
ogsaa  a;  brynjaðr  jP,  6.  ''^)  ok  reið  síðan  til  vígvallar  tilf.  B,  b. 
'*)  f)ó  a.  ^')  [herra,  segii-  hon,  ok  lát  þat  nú  til  spj'rjast,  at  þú  gangir 
vel  fram  í  dag,  olí  hlíí  J)ó  hinum  danska  fyrir  mína  skuld  B,  b.  •")  [frii, 
segir  hann,  ek  veit  at  ek  má  drepa  Oddgcir  í  fyrsta  höggi,  ef  ek  vil, 
cn  fyrir  þína  bœn  skal  ek  þyrma  honum  ok  jP,  b.  '^)  (til  lu)lms,  ok 
|)á  liét  Gloriant  á  guð  alls^aldanda  svá  mælrndi :    líeyrðu  hinu  máttugi 


Caj}.  45.  AF  ODDGEIRI  DAIíSK:V.  117 

45.  [Ðví  næst  sá  Burnameut  fyrir  sér  hvar  Oddgeir  var,^  ok 
œpti  hárri  röddu  ok  mælti :  Jllu  heilli  komtu  hingat,  fyrir  því  at 
ek  sé  nú  feigö  á  þér,  [ok  meö  sverði  míuu  skal  ek  bana  þér.  En 
ef  þú  vilt  gefa  upp  vápn  þín  ok  neita  guði  þínum,  ok  segst  yfir- 
kominn  sem  þú  ert,  'þá  skal  ek  gefa  þér  h'f  fyrir  sakir  konungs 
dóttur,  því  at  hou  hefir  árnat  þér  miskunnar  við  mik ,  ef  þú  vilt 
þiggja."  Eu  Oddgeir  [þakkaöi  lionum  ok  bað  hann  taka  þau^  laun 
er  houum  þoetti  mestu  skipta;  en  þó  vil  ek  freista  vápna  þinna 
nakkvat  áðr,  ok  segjast  eigi  fyrr  yfirkominn  eu  þat  er.*  Síöan  lustu 
þeir  hesta  sína  með  sporum,  ok  reið  hvárr  þeirra  at  öðrum,*  ok 
lagði  hvárr  til  annars  með  spjóti,  ok  brustu  spjótsköptin  bæði^  í 
suudr,  ok  kom  hvárgi  þeirra  öðrum  af  hesti.  Síðau  drégu  þeir 
sverö  sín  or  slíðrum,  ok  hjó  Buruament  til  Oddgeirs  ok"  af  mikinu  hlut 
lijáhui  hans.  En  Burnament  fylgdi  eigi  mjök  höggvi  sínu,  en  Odd- 
geir  ]aut  undan,  elJa  mundi  hanu  hafa  drepit  hann.  En  Frankismenn 
ok  heiðingjar  er  [varðhald  hötðu''  á  þeim,  sá  athæfi  þeirra  ok  ugðu 
hvárir  [sínum  manni.^  Oddgeir  reiddist  viö  högg  þat,  seni  Burna- 
ment  hafði  veitt  honum,  ok  þóttist  þá  vita,  at  hann  var  hraustr 
drengr  ok  vápnfimr,^"  freistaði  haun  þá  sverðs  síns  ok  [vildi  vita, 
live  gott  var  at  höggva  með  Kurtein,*'  ok  hjó  til  Burnaments  ok'"  af 
honum  hjáhuinn  allan  hœgra  megin,  svá  at  brúnin  fylgdi  [í  brott 
hjálmsbrotiuu./^  ok  dugði  honum  htt  Maumet  í  því  sinni,  ok  nam 
sverðit  [eigi  fyrr  en  í  mundriða  staðar.**  Kú  mæUi  Burnament: 
Bölvat^^  verði  þitt  líf  ok  svá  líkamr  it  sama ;  en  aldri  fann  ek  [þann 
riddara,  er  mér  gerði  fyrr  stóru**  sárara  en  þú.  Oddgeir  svarar: 
[Skamt  skal*'  þér  dl  verra.   [h'tit  er  þetta  enn  af  öðru,  ok  skal  þat 

ok  niikli  guð.  er  skapat  hefir  jörð  ok  sjó  (himin  ok  jörð  b)  ok  alla  l»ti, 
þá  er  á  jörðunm  alast  undir'  himni,  ok  stjrir  ok  styrkir  með  margfaldri 
miskunn  góðs  manns  vilja  til  framkvæmdar,  en  niðrf.r  ok  lægir  of- 
raetuað  ok  iUsku  vándra  manna,  steypíu  hinni  úgorligst\i  reiði  þinni  yfir 
þessa  mannfýlu  hinfi  vánda  Burnament,  ok  lát  hann  aldri  aptr  koma, 
nema  honum  sé  þat  til  hinnar  hEeðiIigsta  höfuðökemdar  ok  hinnar 
sneypiligstu  svívirðingar  B,  b. 
')  [Xú  ríðr  Burnament  til  vígvallar  ok  sá  fcegar  hvar  Oddgeir  stóð  B,  b. 
')  [Kii  segst  yfirkominn,  sem  þú  ert,  ok  gef  npp  vápn  þín,  því  at  ek 
vi!  þér  lif  gefa  fyrir  sakir  Gloriaut  konungs  dóttur,  því  at  hon  bað  mik 
þyrma  þér  B,  b.  ')  þá  a.  *)  [syai-ar:  Varla  kann  ek  upp.at  gefast  at 
öUu  úreyndu.  ok  munu  vit  prófa  hversn  til  vill  takast.  þvi  at  vel  má 
ek  sjá,  hversu  sverð  þat  (þitt  6)  bítr,  þó  at  þat  sé  mikit.  B.  b.  ^)  sem 
harðast  tilf.  c,  B,  b.  «)  senn  tilf.  a.  B.  b.  '•)  tilf.  a.  B.  ')  [héldu 
vörð  a,  B,  b.  ')  [um  sir.n  mann  a.  ")  vígfiínr  a.  ")  [vill  nú  prófa, 
hversu  Kni-teinn  dugi  *,  b.  '0  tilf.  o,  B,  b.  ")  [hjálmbrotinu  B^  b. 
'*)  [staðar  í  mundriða  skjaldarins  B,  b.  ")  bni-tskamt(!)  a.  "^)  [þat 
sverð  fyrr  at  mér  gerði  sárara  B,  b.      '')   [Skjótt  (Skamt  b)  man  B,  b. 


118  KARLAMAGNUS  SAGA  III.  Cap.    46. 

gert  vera  í  þökk  viö^  Gloriant  konungs  dóttur,  er  |)ú  ætlar  unnustu 
|)ína  vera  skulu.  J)á  svarar  Burnament:  Ymsir  skulum  [vér  eiga,^ 
segir  hann.  Síðan  bjó  hann  til  Oddgeirs  ok^  af  honum'*  neíbjörgina, 
ok  kom  þá^  eigi  sári  við  hann  at  því  sinni.  J)á  œpti  Burnament 
hárri  röddu  ok  mælti :  Dauðr  ertu,  Oddgeir,  ok  er  nú  konungs  dóttir 
laus  frá  þinni  gæzki.  Oddgeir  svarar:  Fíílsku®  talar  iþú'  nú,  ok 
hjó  síðan  til  hans  á  hjáhiíinn,  ok  spratt®  sverðit  af  hjálminum,  sem 
verr  var,  ok  nam  í  jörðu  staðar,  ok  fkom  eigi  sári  við  hann  at  |)ví 
sinni.^  [|)á  höggr  Burnamend  til  Oddgeirs  ok^°  af  honum  allan  hjálminn 
ok  alt  hárit  [viö  svörÖinn  öðrum  megin,^^  ok  barg  guð  er  eigi  nam'^ 
djúpara,  ok  rann  þá  blóð  um  hann  allan  niðr.  En  hann*^  reiddist 
mjök  við  högg  þat  ok  lijó  til  Burnaments,  ok  klauf  í  sundr  hjálm 
hans  ok  alt  otan  í  herðar  ok  [gékk  frá**  honum  dauðum.  J)á  mæltu 
heiðingjar :  Nú  er  Burnament  fallinn,  en  Oddgeir  heíir  hest  hans 
ok  sverð.  Ok  var  {)eim  ölkim  á  þessum  gripum  in  mesta  elska. 
Nú  ferr  hverr'^  þeirra  heim  síns  vegar.  En  Milon  páfi  kom  þar 
farandi  með  tvær  þúsundir  riddara,  ok  gékk  í  móti  honum^®  með 
processíu  ok  haí'ði  með  sér  armlegg  Pétrs  postula  ok  marga  aðra 
helga  d(5ma.^'  Síðan  tók  Oddgeir  höfuð  Burnaments*^  ok  batt  við 
[slagálar^^  sér*^"  ok  reið  á  fund  Karvels  ok  konungs  dóttur  ok  fœrði 
þeim  höfuðit.     En  J)au  f)ökkuðu  honum  vel  þá  fórn. 

46.*^^  Síðan  gékk  Karvel  fyrir  Ammiral  konung  ok  sýndi  honum 
höfuðit  ok  mæki  svá:  Herra,  segir  hann,  tak  af  mér  heilt  ráð  ok 
trútt,  bú  ferð  þína  sem  skjótast  heim  til  Babiloniam  ok  berst  eigi 
lengr  til  ríkis  annarra  konunga,  því  at  ek  heíir  því  heitit  fyrir  mér, 

')  [ok  gerðag  þefta  fyrir  skyld  B,  b.  -)  [vit  (mið  B)  höggva  a,  B.  b. 
^)  tilf.  a,  B..b.  '')  hjíílminum  5,  6.  *)  þó  a.,  B.,  b.  *)  saal.  a\  filmsku-'l; 
mikla  fólsku  ^,  6.  ')  saal.  a.,  B,  b\  {)ó  A.  *)  hraut  a;  stökk  B.,  b.  "")  [varð 
hann  ekki  sárr  B.  b.  '")  [en  hinum  heiðna  varð  þat  högg  jarðgengt 
mjök,  ok  hjó  síðan  til  hans  ok  a.  '^)  [öðrum  megin  með  sverðinum 
B,  h.  '■■)  tók  ^,  b.  '3)  Oddgeir  a,  *,  b.  '^)  af  a.  '^)  saal.  a;  hvárr  A. 
"*)  Oddgeiri  a.  ")  [féll  þá  Burnament  dauðr  til  jarðar.  Ok  er  heið- 
ingjar  litu  t)at  urðu  þeir  hræddir,  ok  flýði  síns  vegar  hverr.  En  krist- 
nir  menn  œptu  sigróp.  i?,  6.  ^^)  saal.B.,b:,  Burnamend.á;  B  a.  '")  slag- 
ólar  a.  ^^)  [söðni  sinn,  hann  tók  ok  hest  hans  B,  b.  -')  Dette  Capitel 
og  de  tívrí(/e  til  Shttningen  af  denne  Fortælling  ere  tagne  af  B,  b:  Cap. 
46,  hvormed  denne  Episode  af  Karlamagnús  Saga  slutter  i  Aoga,  meddeles 
nedenfor  efter  disse  líaandskrifter. 


46.  Síðan  fór*  Karvel  til  fimdar  við  Ammiral  konung  ok  fœrði  honum 
höfuöit,  ok  mælti  síðan:  þat  er  mitt  ráð,  herra,  segir  hann,  at  vér  farim 
[heim  til  ríkis  várs  ok  landa,  ok  berjumst^  eigi  lengr  til  annai-ra  konunga  ríkis, 

0    reiá  <i.      2)   [lii  landa  varra  ok  síðan  heim  til  ríkis  várs,  ok  borizt  o. 


Cnp.   46.  AF  ODDGEIRI  DANSKA. 


119 


I 


seni  ek  man  efna,  at  ek  skal  aldri  berjast  móti  Karlamagnúsi  konungi 
eðr  niönnum  hans.  En  á  hvern  konung  annan  sem  |)ú  vill  herja, 
þá  bjóðumst  ek  til'  með  mína  menn.  En  ef  þú  vill  eigi  hKða 
mínum  ráí^um,  nian  ek  fara  til  Karlamagnús  könungs  með  alt  þat 
fólk  er  mér  viU  frlgja,  ok  munu  vér  þá  allir  samt  herja  á  |>ik,  ok 
létta  eici  fvrr  en  vér  fáim  eptr  unnit  Rómaborg  ok  lagt  undir  hann 
aJt  [Babilonia  ríki.^  Jjá  svamr  Ammiral  konungr:  Karvel,  segir 
hann,  þú  þarft  eigi  at  ínæla  svá  ákafliga,  því  at  ek  vil=*  þínum  ráðum 
fvlgja  við*  filla  hiti.  ok  ek  sé  þat  at  þú  ert  mér  öruggr  í  alla  staði, 
en  ek  bíÖ  þess  aldri  bœtr,  ef  þú  ferr  brott  frá  mér.  J)á  niælti 
Karvel:  J>ess  vil  ek  biðja,  segir  hanu,  attu  gef*  Oddgeiri  danska 
levíi  at  fara  til  Kariamagnús  konuugs  við  vináttu  þiuni,  ok  levs  hann 
vel  'c.f  hendi  með  góöum  gjöíum  ok  gersemum,  sem  vert  er,  því  at 
hann  hetir  unnit  þér  mikla  sœmd  ok  gæfusamhga.  er  hann  rendi 
þes<u  enu  illa  ráði,  er°  þú  skyldir  gefa  dóttur  þína  Gloriant  hinum 
vánda  gerningamauDÍ.  J)á  iét  Amctiral  kouungr  Ijóra  úifalda  klvf- 
jaða'  af  allskonar  gersimura  bæði  af  hinum  dýrustu  perlum  ok  hinum 
ágætiigustu  náttúrusteinum.  ok  gaf  Oddgeiri,  ok  bað  konungr  hann 
fara  í  sínu  leyfi  hvert  er  hann  ^ildi.  Oddgeir  þakkaði  konungi  vel 
gjaíir  gíuar,  ok  bað  nú  hverr  þeirra  annan  vel  fara.''  Síðan  gékk 
Oddgeir  til  Gloriant   konungs    dóttur  ok    tók   af  henni   lof  til  brott- 

»)  þess  tUf^  b.    ^)  [Serkland  b.     ')  tilf.  b.      *)  nm  b.      ^)  eefir  6.     *)  at  b. 
')  klyfja  6.     »)  iifa  *. 


þvi  .  íegi  ok  yör  mÍDa  ætlan.  at  aldri  eigam  yér  ðíðan  oírosto  í  móti 

Kailamagnúái  toniiagi.  En  á  hvert  land  aniiat, '  sem  þér  viiit  fara  meó  her- 
skildi.  þá  bjóouiEst  ek  til  með  mínum  mönnum.  [^ess  vil  ek  biðja  ok,*  at 
[)ú  gefir  Oddgeiri  grið' ok  leyiS  at  fara  heim  til  "Karlamagnús!  konungs  okmeð 
vináttn  T^ra,  ok  leys  hann  vel  nf  hendi  sem  góoan  dreng  skyldi  me«5  gjöfam 
ek  gúðum  gersimum.  En  Ammiral  ionnngr  hlýddi  ölium  orðum  {jessura.  [at 
hanu  leysti  Oddgeir  vel  af  hendi  með  sœmiligiim  gjöfnm.*  Síðan  geroi  Karvel 
fór  Oddgeirs  í  broít  sœmiliga*  ok  hei'.saoi*  vel  ok  kurteisliga  Ammiral  kon- 
ungi.  En  Kai'N-el  ok  [konungs  dcítir  gœddu  Oddgeir  niörgum  góðum  gersi- 
rnnm!'^  Síðaii  fór  Karvel  með  Oddgeiri  ók  fann  Karlamagnús  konung  ok  tók 
rsf  honum  leyfi  ok  vináttu  ok  ölhim  hansmönnum.  ok  hafói  þó  umfram'góðar 
gjafir  ok  margar  gersimar.  [Eptir  feita  sneri  Ammiral  konungr  heim  aptr 
til  Babilonar  með  öUum  her  sÍFum,  ok  er  ekki  getið  at  þeir  Karlamagnús 
konungr  hafi  optar  orrostur  áttar,  svá  at  í  þessi  sögu  sé  ritað.  En  Karla- 
œagnús  konungr  fór  heim  til  Frakklands.  þá  er  hann  hafði  siðat  ok  i  lag 
fœrí  Rómaríki  eptir  þann  mikia  hernað  sem  áðr  hafði  þar  á  legit  um  stundar 
sakir,  ok  sat  fá  í  i-íáðum  r.ökkura  stund.  Fellr  hér  lykt  á  annan  |>átt  si  gu 
Karlamagiiús  konungs.'- 

0  íianarra  a  ^  [Xú  vil  ek  'biðja  |»ilc  \>csí  ct  vvt^l  sI-ic!  a.  ^)  gaog  a.  0  [mfl.  a. 
S)  j  rriði  a.  «)  hson  tilf.  it.  ')  [Oddgcir  fkildost  aeð  Tináttu.  ok  gáfa  þau  kODaags 
dóttir  honam  scejniiisar  Fjafir,  ok  óvá  Ammiral  konungr.  a.     *)  aáiar  Ulf.  a.     9)  [mgl.    a. 


120  KARLAMAGKUS  SAGA  III.  Cap.    47,  48. 

ferðar,  en  hon  gaf  honum  góðar  gjafir.  En  eptir  þat  fóru  ^eir 
Oddgeir  ok  Karvel  á  fund  Karlamagnús  konungs.  ]þá  lét  Milon 
páfi  gera  processíu*  á  móti  Oddgeiri  með  helgum  dómum  ok  lof- 
söngum  ok'*  gékk  á  móti  honum  allr  herr  Karlamagnús  konungs,  ok 
leiddu  J)eir  hann  pávinn  ok  Karlamagnús  konungr  heim  til  landtjalda 
sinna. 

47.  J)á  tók  Milun  páfi  at  telja  trii  f^TÍr  Karveli^  konungi,  ok 
rœddi  J)ar  um  mörgum  fögrum  orðum.  En  þá  er  páfinn  lauk  sinni 
rœðu,  þá  svaraði  Karvel  á  þessa  leið :  jþú  hefir  mælt  fagrt  erindi 
ok  snjalt,  ok  sé  ek  at  mikil  náttúra  fylgir  ^-ðr  kristnum  mönnum, 
ok  veit  ek  at  átrúnaðr  yðarr  er  bæði  betri  ok  fegri  ok  hreinligri 
ok*  betra  krapti  en  várr  álriinaðr,  ok  man  ek  |)ví  ávalt  vera  vinr 
kristinna  manna,  þar^  sem  ek  em  staddr.  En  með  því  at  ek  [hefi 
þat  nafn  í  sið  várn  borit,  at  ek"  hefir  drengr  verit  kallaðr,'  þá  þurfi 
J)ér  eigi  trii  yðra  at  telja  fyrir  mér,  [ok  ek  veit  áðr,^  at  [sú  er® 
betri.  En  |)ó  vil  ek  eigi  at  svá  litlu  leggja  drengskap  minn  at  ganga 
af  hendi  Ammiral  konungi  ok  neita  Maumet  guði  mínum,  sem^° 
bæði  hefir  faðir  minn  ok  alhr  frændr  míuir  trúat  á,  ok  með  því  at 
ek  hefi^^  mælt,  at  ek  skal  engum  manni  bregðast  fyrrí^'*  vináttu,  J)á 
sýnist  mér  at  þat  man  eigi  vel  sama,  at  ek  bregðist^^  guði  mínu,^* 
þó  at  ek  viti  annan  meira  ok  mátkara  en  hann.  En  þat  er  mælt 
með  oss,  at  þat  þikki  drengs  bót  vera,  at  maðr  sé  þeim  í  Hðsinni 
sem^^  minna  má,  ok  [fyrr  vil  ek  segja  yðr  it  sanna  til  í  einu  orði, 
svá  sem  mér  er  gefit,  ^**  þá  man  ek  heldr  láta  brenna  mik  í  eldi 
kvikvan^',   en  ek  vilja  neita  Maumet  guði  mínum  ok  Ammiral  konungi. 

48.  En  þá'**  er  þeir  töluðust  þetta  við,  þá  kom  maðr  hlaup- 
andi,  ok  var  honum  gefit  orlof  at  ríða^®  fram,  því  at  þeir  sá,  at 
hann  var  eyrendamaðr.  Hann  gékk  þegar  til  tjalds""  þess  er  Karla- 
magnús  konungr  var  inni.  Hann  var  spurör  tíðenda,  en  hann  spurði 
hvar  Karvel  væri.  J)á  var  honum  sagt.  Hann-^  gékk  þá  inn  í  land- 
tjald  ok  þangat  sem  Karvel  var,  ok  bar  honum  kveðju  Gloriant  kon- 
ungs  dóttur  ok  fékk  honum  bréf  í  hendr,  en  hann  braut  þegar  inn- 
siglit  ok  las  bréfit.  En  þat  sagði  svá:  Hinum  kurteisa  konungi 
Karveli  vin  sínum  sendir  Gloriant  dóttir  Ammirals  konungs  ahragóða 
kveðju  með  fullkominni  ástsemd.  Síðan  er  þit  Oddgcir  fórut  á  brott 
héðan,  þá  hefir  oss  at  hendi  borit'^'^  bráöhg  úgipta  ok  margfóld 
öfundar  áhyggja  af  svikafuhri  flærð  konungs  af  Cordes  ok  þeirra  er 

*)  processionem  b.  ^)  saal.  6;  a  B.  ^)  Karvel  b.  *)  af  tilf.  b.  *)  livarfe. 
•*)  [mriJ.  b.  ')  í  várnm  löndnm  tilf.  b.  ")  [en  veit  ek  þó  6.  ")  saal. 
6;  þeireruZ?.  '»)  þeim  er  í>.  ")  þat  a7/;  6.  '^)  tilf.  b.  ")  bregðurast  6. 
")  mínura  6.  ")  er  6.  "*)  (skjótt  at  segja  j'ðr  með  einu  orði  6.  ")  kvikan  6. 
's)íþví6.     '■')  fara6.     ")  landtjalds  6.      ^')  saal.  b;  ^á  B.     ")komitfr. 


Cap.   49.  AF  ODDGEIBI  DANSKA.  121 

í  ráðum  hafa  verit  með  hoDum  um  úráð  þat  er  þeir  hafa  lengi  á 
legit.  En  nú  er  at  fullkominni  framkvæmd  orðit,*  því  at  á  hinni  íyrstu 
nátt  er  þit  Oddgeir  várut  á  brott  farnir.  þá  fóru  þeir  með  öllum  her 
BÍnuni  [til  herbergis  þess,'^  er  inni  var  Ammiral  konungr  faðir  minn^ 
ok  svaf,  ok*  brutu  upp  hurðir*  ok  drápu  konungina  ok  alla  þá  menn 
er  inni  váru,  En  ek  var  höndum  tekin  ok  em  ek  nú  í  valdi  Feri- 
dans  konungs  af  Cordes,  ok  búa  þeir  nú  ferð  sína  hvern  dag  ok 
ætla  heim®  til  fóstrlanda  sinna  með  þessu  herfangi,  er  þeir  hafa  nú 
fengit.  En  ef  þú  hefir  eigi  gleymt  nafni  [Gloriant  konungs  dóttur,'' 
þá  vii  ek  þess  [nú  biðjaþik.^at  þú  skjndir®  ferð  þinni  sem  mest,  því 
at  þat  veit  hinn  máttugi  Maumet,  at  ek  vii  heldr  vera  höggvin  á 
háls  með  hvössu  sverði,  en  ek  [vilja  annan  mann  eiga^"  en  þik. 
Ok  svá  [mjök  þori  ek  at  mæla,^*  at  fyrr  skal  öll  skepna  ganga  á 
móti  náttúru  sinni  en  ek  skyh  þér  hafna.  Lifit*"  vel.  Eu  er  hann 
hafði  lesit  bréfit,  þá  gerðist^*  hann  harla^*  litverpr.  En  Oddgeir 
var  þá  nær  staddr  ok  spurði  hvat  hann  hefði^^  tíðenda  frétt.  En 
hann  sagði  slíkt  sem  [hann  hafði  af  bréfinu  lesit.'*  J)á  mœlti  Odd- 
geir:  Félagi,  segir  hann,  ver  eigi  úglaðr,  [fyrir  þá  sök  at*'  ek  man 
heita  þér  því,  sem  ek  skal  efna,  at  ek  man  eigi  fyrr  mat  minn  eta, 
en  [annathvárt  er  at  þessar  skemdar  verðr^*  hefut.  ella  bíða  ek  bana. 
^ar  var  ok  þá  viðstaddr  Karlot  konungs  son  ok  mælti  til  Oddgeirs 
á  þessa  leið :  J)ess*®  sver  ek  A-ið  trú  mína  ok  fyrir  enn  helga  Dionis- 
ium  í  Frakklandi,  at  ek  skal  fj'lgja  þér  í  þessa  ferð  ok  eigi  við^" 
skiljast,  meðan  líf  er  í  brjósti  mér  ok  báðum  okkr.  En  Karvel 
þakkaði  þeim  vel  orð  sín,  ok  gékk  siðan  tiJ  Karlamagnús  konungs 
ok  sagði  honum  tíðendin. 

49.  En  konungr  bauð  honum  at  fara  við  allan  her  sinn  at 
hefna  þessar  svívirðingar.  []þá  svarar  Karvel  því,  at  verðr  seint-* 
at  þeysa  svá  margan  mann  ok  mikinu  her,  ok  megu  vér  þat  eigi 
f^rir  þeim^*  sökum,  at  Oddgeir  hefir  þat  mælt,  at  hann  skal  eigi 
fyrr  mat  eta  en  þessa  er  hefnt.  En  nú  vil  ek  fara  í  þínu  leyfi,  ok 
Karlot  son  þinn,  ok  ætla  ek  annathvárt  at  oss  muni  auðit  verða 
[við  gæfu  þína^^  at  hefna  þessa,  eðr  ella  man  ekki  af  verða  hefud- 
inni,  því  at  mik  dreymdi  í  nátt.  at  ek  skyta  örum  3  til  Rómaborgar, 
ok  þótti  mér  sem  allar  kœmi  niðr  í  enn  hæsta  tum  er  á  var  húsi 
því,  er  Feridans'^'*  konungr  var"^  inni  ok  allir  hinir  ríkustu  menn  hans, 

')  saal.  b ;  framkvæmdit  B.  ')  [í  herbergi  þat  6.  ')  hann  lá  tilf.  b.  *)  þeir  6. 
*)  hurðina  b.  ^)  á  leið  tilf.  b.  0  [mínu  6.  *)  [saal.  b:  um  biðja  B. 
•)  sknndir  b.  ")  [eiga  annan  mann  6.  ")  [vil  ek  segja  6.  *^)  Lif  6. 
'»)  vard  6.  '*)  harðla  b.  '^  hafði  6.  '«)  [á  bréfinu  stóð  b.  ")  [mg/.  6. 
'*)  [þessa  er  6.  '*)  þat  b.  ^»)  þik  tilf.  b.  »')  [Karvel  þakkaði  konungi 
vel  boð  sitt,  en  fiegir  þó  seint  b.  -^)  saal.  ft;  beina  B.  '*)  [með  gæfu 
þinni  b.     ")  Feridan  6.     ")  Ulf  6.- 


122 


KARLAMAGNUS   SAGA  HI.  Cfip.    ð  0. 


ok  sýndist  mér  svá  sem  eldr  kœiDÍ  upp  eptir,  {)ar  sem  örvarnar 
höíðu  niðr  komit,  ok  vaknaða  ek  í  því  at  logi'  lék  yfir  öllum  húsum, 
ok  veit  ek  fyrir'-'  því  at  þar  munum  vér  3  vera  við^  þínum  ráðum 
ok  konia  þeim  eldi  á  þá,  er  {)eim  man  at  fuUu  vinnast.*  [Nú  lagði 
konungr  þat  ráð  til,  at  svá  skyldi  vera*  sem  hann  vildi.  [En  nú 
er  at  segja  frá  |)ví,  at  þeir  búast^  Oddgeir  ok  Karvel  ok  Karlot,  ok 
[þarf  ekki  at  segja  frá  búnaði  fíeirra  nema  þat,  at  svá  bar  búnaðr 
f>eirra  af  annarra  manna  búnaði  sem  þeir  váru  framar  ók  hraustari' 
en  aðrir  menn  þeir  er  í  þann  tíma  váru  í  veröldunni. 

50.  Nú  ríða  þeir  leiðar  sinnar  ok  höfðu  eigi  meira  Hð  með 
sér  en  3  skjaldsveina.  Ok  er  nú  ekki  sagt  frá  ferð  þeirra  fyrr  en 
þeir  koma  at  skógi  einum ;  þá  kom  þar  maðr  hlaupandi  á  móti  þeim-, 
sá  var  riddari  einn  af  hði  Karvels  konungs.  En  hann  [var  sárr 
mjök,  ok  sá  þeir  þegar ,  at  hann^  var  nýkominn  or  bardaga.^ 
[J)eir  spurðu  hann  tíðenda  eða  hvaðan  hann  kœmi  eðr  hví  hann^o  væri 
svá  búinn.^i  En  hann  sagði  at  Ammiral  konungr  var  falUnn  en 
konungs  dóttir  í  valdi  Feridans  konungs  af  Cordes.  En  þá  er  Dana- 
munt  son  Ammirals  konungs  varð  varr  við,^'^  þá  samnaði  hann  Hði, 
ok  váru  vér  þar  alhr  þínir  menn  með  honum  ok  fórum  at  þeim. 
En  þeir  urðu  þegar  varir  við  oss  ok  liðu  á  móti  með  ölhmi  her 
sínum,  ok  tókum  vér  þegar  at  berjast  í  morgin  er^^  vígljóst  var, 
ok  var  þá  íalhnn  meir  en  helmingr  af  váru  liði,  en  ek  flýða  undan, 
en  Danamunt  var  sárr  mjök.  En  ni'i  skundit'*  ferð  yðvarri,  ef  þér 
vilit  [nökkurri  hjálp  at  þeim^^  koma,  er  þar  eru  staddir.  Síðan 
vísar  hann  þeim  til  hvar  bardaginn  var.  Ok  þegar  er  hann  hafði 
þetta  niælt,  þá  féll  hann  af  hestinum  ok  kom  dauðr  á  jörð.  J)á 
mæhi  Karvel :  Fyrir  sakir  [sh'ks  mauns"'  fékk  ek  mikla  sœmd  af 
Ammiral  konungi.  Nú  ríða^'''  þeir  ákafliga  ok  Jétta  eigi  fyrr  en  þeir 
kómu  þar  sem  bardaginn  var.^®  Ok  [er  svá  sagt,  at  riðu*^  þegar 
fram  í  her  heiðingja  ok  tóku  sér  þar  stað  aihr  samt  ok  feldu  á  lítilU 
stundu  svá  mikinn  fjölda  af  þeim,  at  þat  mundi  útrúligt  þikja,  [ef 
taht  væri.'^*'  En  þegar  er  Danamunt  varö  varr  viÖ  sína  menn,  þá 
eggjaði  hann  herinn'^^  ákafhga,  ok  varð  þá  hinn  harðasti  bardagi, 
féU  nú'^'^  af  hvárratveggja    liði    ok    þó    fleira   af  Feridans'^^    konungi. 

^)  eldr  logandi  6.  ^)nfí>.  ■')  með  6.  "•)  vinna  6.  *)  [Konungrbað  Karvel  svá 
með  fara  b.  *)  INú  báast  þeir  6.  '')  [biú'  svá  búnaðr  þeirra  af  annnrra 
manna  búnaði  sem  þcir  váru  framar  b.  ^)  [mgl.  b.  '■')  ok  sárr  mjök 
tiíf.  b.  '")  isaal.  6;  Karvel  se^r  hann  til  bæði  hvaðan  hann  kœmi  eðr 
hann  B.  ")  leikinn  b.  '')  svikin  lilf.  b.  '»)  saal.  6;  ok  B.  ■  i')  þér 
tilf.  b.  '•')  jþeim  at  nökkurri  hjálp  6.  "*)  [slíkra  manna  6.  ")  sual.  b\ 
reða  B.  '»)  hafði  verit  b.  ''')  [hleypíu  b.  2°)  [»?<//.  b.  »)  hina  b. 
'■^)  mikit  tilf  b.     ")  Feridan  b. 


Cap.    51,    .52.  AF  ODDGEIEI  DANSKA.  12o 

Maðr  hét  Jakomin^  hann  var  æzkaðr*  af  Damasko  borg,  ok  var 
[mælt,  at  engi  væri  betri^  riddari  í  allri  Damasko.  En  þessi  maðr 
hafði  fyrstr*  allra  manna  borit  vápn  á  Ammiral  konung,  ok  hann 
hefir  þat  mælt,  at  hann  skal  aldri  renna  fyrir  einum,  hann  á  2  syni^ 
ok  heilir  annarr  J)oilos^  en  annarr  Zabulon,  þeir  váru  báðir  harðir' 
ok  illir  viðreignar. 

51.  |)at  er  nú  at  segja.  at  Jaskomin  kom  at  ríðandi,  þar  sem 
fyrir  var  Oddgeir,^  ok  lagði  til  hans  spjóti.  En  Oddgeir  brá  fyrir^ 
skildi.  ok  gékk  í  sundr  spjótskaptit  í  skildinum.  J)á  lagði  Oddgeir 
til  hans  ok  í  gegnum  skjöld  hans  ok  brynju,  ok  svá  at  á  hol  gékk 
kesjan.  En  J)oilus'"  son  hans  var  nær  staddr  ok  hjó  til  Oddgeirs 
ok  klauf  Qórðunginn  af  skildi  hans  ok  í  sundr  spjótit.^^  J)á  sá 
Karvel  þetta,  ok  sneri  at  hesti  sínum  ok  hjó  til  J)oilis^*  ok  kom  á 
öxlina  hœgri,  svá  [af  fauk'^  höndin,  en  sverðit  rendi  ofan  með  síðunni 
ok  kom  á  fótinn  fyrir  ofan  kné,  ok  tók**  þar  af.  En  þá  féll  |)oilis^^ 
af  hesti  sínum  ok  stóð  aldri  upp  síðan.  Nú  kom  Zabulon  þar  at 
ok  sá,  at  faðir  hans  var  særðr  mjök  en  bróðir  hans  drepinn,  |)á 
hjá  hann  til  Karvels.  En  Karlot  konungs  son  var  þar  nær  staddr 
at  baki  honum  [ok  hjó  á  höndina,  þá  er  hann  reiddi  upp  sverðit, 
ok  beit  af  höndina,^^  en  Zabulon  kom  eigi  sári  á  hann.^'  En  Jas- 
komin  sat  á  hesti  sínum,  því  at  hann  var  sárr  mjök.  Hann  sér 
nú  á  úfarir  sona  sinna,  ok  er  þat  sagt.  at  hann  hjó  til  Karvels  ok 
klauf  sundr  allan  skjöld  hans,  ok  sverðit  hljóp  í  lær  honum,  ok  varð 
KarveP^  sárr  mjök.  J)á  hjó  Oddgeir  til  hans.*®  ok  kom  á  hálsinn, 
svá  at  af  beit""  höfuðit  bæði  af  honum  ok  svá  af  hestinum.  er  hann 
sat  á,  ok  mælti :  Vesöl  vanmenna,  segir  hann,  hvaðan  kom  þér  svá 
mikil  dirfð,  at  þú  þorðir  at  bera  vápn  þín  á  móti  mér.  Nú  er  Za- 
bulon  einn  eptir  af  þeim  3*^  feðgum.  ok  veik  þá  undan  ok  þangat 
til  sem  Feridans^'^  konungr  var  fyrir.  ok  sagði  honum  fall  foður  síns 
ok  bróður. 

52.  [Sá  maðr  er  nú  til  nefndr  er  Svef  heitir,  hann  er  æzkaðr 
af  landi  því  er  heiíir  Montagandim,  hann  er  náfrændi  Feridans  kon- 
ungs^^  ok  merkismaÖr  hans.  Svef  mælti  til  Zabulons  á  þessa  leið : 
Gnægri  höfðu  þér  frændr  kávísi*^*  ok  lutdeilni,  segir  hann,  en  dreng- 
skap  ok  hreysti,  ok  kom  sjá  svívirðing  yðr  til  handa  mörgum  dögum 
síðar  en  líkligt  var,  ok  veit  ek  þat  víst,  ef  Feridans   konungr  hefði 

')  Jaskomin  6.  *)  ættaðrfi.  *)  [hann  kallaðr  beztr  6.  *)  saal.  6;  fyrskt  B. 
*)  sonu  b.  «)  Zoilas  b.  "')  menn  tilf.  b.  *)  danski  tilf.  b.  ')  vlð  6. 
'»)  Zoilas  b.  ")  skjótskapt  hans  b.  ■«)  Zoilas  b.  ")  [at  af  gékk  6. 
'*)  tilf.  b.  '*)  Zoilas  6.  '*)  [fá  er  hann  reiddi  upp  sverðit,  ok  í  því  hjó 
hann  af  honum  höndina  b.  '')  Karvel  b.  '*)  Karlot  b.  '^)  Jaskomin  b. 
^'')  fauk  b.  •'')  mgl.  b.  '")  Feridan  6.  ^*)  fSuef  konungr,  er  fyrr  var 
getit,  var  náfrændi  Feridan  konungs  af  Cordes  6.     "^*)  saal.  ogsaa  b. 


124 


KARLAMAGIÍUS  SAGA  III.  Cap.    63. 


eigi  svá  mikla  virðing  á  yðr  lagt,  at  fyrir  löngu  skylda  ek  hafa  gert 
yðr  |)á  skömm,  at  sjá  væri  enkis^  verð  bjá,  er  mi  hafi  þcr  fengit, 
því  at  þér  váruf^  fuilir  fl&rða  ok  svika  ok  undirhyggju,  illsku  ok 
údáða.  |)á  svarar  Zabulon:  Svei  verði  ofhmgri  tungu  ok  skemdar- 
fuUu  höfði !  hvar  keyptir  \m  þér  |)á  dirfÖ,  er  þú  þorðir  shkt  at  mæla 
við  oss  frændr;  því  at  þú  veizt  þat  á  þik,  at  fánýtri  niaðr  fœðist 
aidri  á  jarðríki  en^  þú  ert,  bæði^  iUr  raunar  ok  ásýndar,  þú  ert 
huglauss  ok  hjartablauðr,  údyggr  ok  iflgjarn^  svikall  ok  sárorðr, 
fláráðr  ok  flærðsamr,  ok  á  alla  vega  samankallaðr^  af  hinum  herfi- 
ligstu  höfuðskömmum,^  ok  [veiztu  þat  at  þú  þoröir  aldri^  slíkt  at 
mæla,  meðan  vér  várum  allir  frændr  heilir  ok  vápnfœrir,  sem  þú 
mæltir  nú  um  hríð.  |)á  segir^  Svef:  Verða  ek  slíkr  sem  þú,  ef  ek 
hefni  þér  eigi  þessarra  orða.  Ok  þá  hjó  Svef  íil  Zabulons,  ok  kom 
á  [háls  honum^  ok  beit  náliga  af  höfuðit.  |)á  mælti  Feridans  kon- 
ungr:  Mikinn  skaða  hefir  þú  nú  gert  mér,  Svef,  segir  hann,  ok  ef 
þú  bœtir  mér  þetta  eigi  með  nökkuru  snildarverki,  þá  skaltii  aldri 
bera  merki  mitt  síðan.  |)á  svarar  Svef:  Ok  eigi  er  ek  verðryðvart 
merki  at  bera,  ef  ek  bœti  eigi  þetta,  svá  at  þér  líki  vel.  Nú  er  þar 
ákafr  bardagi,  ok  féll  mart  af  hvárumtveggium,  en  þó  eru^"  þeir  auö 
kendir  Oddgeir  [ok  líans  félagar.^' 

53.  En  nú  er  at  segja  frá  Svef,  at  hann  ríðr  fram  þar  til  er 
hann  mœtti^^  Danamunt'^  konungs  syni.  En  þegar  er  þeir  mœttust, 
þá  lagöi  Svef  til  Danamunt  með  spjóti,  en  Danamunt''^  brá  fyrir  sik 
skildi  ok  varð  ekki  sárr  at  því  sinni.  Danamunt  hjó  þa  til  Svefs'^ 
[svá  hart,  at  sverðit  gékk  í  sundr  undir  hjaltinu  fremra  í  hjálminum. 
En^''  Svef  varð  ekki  sárr  at  því  sinni.  |)á  mælti  Svef:  Nú  hjóttu 
í  hönd  mér  merki  Feridans  konungs.  Eptir  þat  hjó  Svef  til  Danamunt 
ok  klauf  allan  hjálm  hans  [ok  höfuð,^'  svá  at  í  tönnum  nam  staÖar. 
]þá  œpti  Svef  hátt  ok  mælti :  Sockjum  nú  fram  vaskliga,  falhnn  er 
Danamunt  konungs  son.  En^®  Karvel  heyrði  óp  hans  ok  skildi  hvat 
hann  mælti,  þá  segir  Karvel:^^  Vili  eigi^"  Maumet  guð  minn,  at  ek 
njóta  Gloriant  konungs  dóttur,  ef  ek  skal  eigi  hefna  bróÖur  hennar. 
Ok  veik  þá  hesti  sínum  at  Svef  ok  kallaði  á  hann  ok  mælti :  Ef 
þú  hefir  heldr  karlmanns  náttúru  en  konu,  þá  bíð  þú  Svef.  En 
hann  sneri  undan  ok  þangat  til  sem  fyrir  var  Feridans  konungr.  J)á 
hjó  Karvel   eptir  honum    ok    náði    eigi    til   hans    ok    kom    a   höniina 

')  engisé.  ^)  saaí.  6  ;  væri.B.  ^)  svá  sem  («7/".  6.  '^)  nxiwtilf.h.,  *)  samanballaðr  6. 
^)  höfuðklækjum  6.  ')  [aldri  þorðir  þú  b.  *)  svarar  b.  ")  [hálsinn  b. 
^o)  váru/..  ")  [Karlot  ok  KarveWA  '^)  mœtir  6.  '^)  xnal.  6;Damuntl/. 
sual.  ogsaa  senere.  '*)  hann  b.  '^)  Siief  b.  "*)  [í  lijáhninn  svá  hart,  at 
sverðitgékk  í  sundr  undir  fremra  lijáltinu,  ok  6.  ")  [my/.  b.  '^)  er  íí//".  b. 
's)  hann  evá  6.     2")  tilf.  b. 


Cap.    54.  AF  ODÖGEIKI  DAKSKA.  125 

hestinum,  svá  at  hann  féll  undir  honum.  En  Karvel  lét  J)á  skamt 
höggva  á  miUum,  ok  létti  eigi  fjrr  en  hann  gékk  af  Svef  dauðum. 
54-  En  nú  er  at  segja  af  Oddgeiri  danska.  Hann  sitr  nú  á 
hesti  sínum  ok  ríðr  nú  at  Feridans  konungi,  en  konungr  á  móti 
honum,  ok  börðust  þeir  lengi  svá,  at  hvárgi  kom  sári  á  annan,  því 
at  konungr  var  allgóðr  riddari.  J)á  mælti  Oddgeir:  Annathvárt  er 
nú,  at  þú  ert  eigi  SA'á  góðr  kosti  Kurtein,*  sem  Karvel  sagði,  eða 
ella  hefir  ek  ekki  trútt'*  at  fylgt  hér  til,  svá  sem  ek  hefi  föng  á, 
enda  skaí  nú  rejnt  verða,  hvárt  heldr  er.  J)á  hjó  Oddgeir  til  Feri- 
dans  konungs  ok  klauf  hann  í  sundr  í  miðju,  svá  atísöðlinum  nam 
sfaðar.  J)á  mælti  Oddgeir:  ^ess  var  ván,  segir  hann,  at  eigi  mundi 
Karvel  þetta  sverð  borit  hafa.  nema  hann  ■\'issi  at  bíta  kvnni.  En 
er  konungr  var  íaUinn,  þá  i\ýhi  allr  herrinn  [undan,  sá  er  honum 
hafði  fylgt.^  En  Karvel  [mælti.  at  ekki  skyldi"*  reka  ílóttann,  því 
at  þetta  er*  alt  [mínir  menn  ok  várir,*  ok  allr  sá  herr  er  fylgt  hefir 
Danamunt  konungs  syni.  J)á  snerust'  til  þeirra  Oddgeirs  ok  Karvels  allir 
þeir  sem  grið  vildu  hafa.  Ok  ríða  þeir  nú  til  kastalaþess,  er  Gloriant 
konungs  dóttir  var  [læst  í,®  ok  bruíu  upp  þegar  kastalann  ok  tóku  hana 
þaðan  á  brott.  En  síðan  ríðu  þeir  inn  í  borgina,  ok  gékk  þá  til 
handa  Karvel  allr  herr  Feridans  konungs.  J)á  gaf  Karvel  þeim  Odd- 
geiri  ok  Karlot  margar  gjafir  enn  [á  nýjan  leik,'  ok  svá  Oloriant  kon- 
ungs  dóttir,  ok  fara  þeir  við  þat  aptr  til  Karlamagnús  konungs.  En 
nú  býr  Karvel  ferð  sína  ok  fór  með  her  sinn  út  á  Púl,  ok  svá  út 
yfir  haf  þar  til  er  hann  kom  í  Babiloniam,  ok  var  þar  til  konungs 
tekinn.  ok  er  mikil  konungaætt  [frá  Karvel  komin  ok*"  Gloriant  kon- 
ungs  dóttur.  En  þeir  Oddgeir  ok  Karlot  fóru  aptr  til  Parísborgar  í 
Frakkland  með  Karlamagnúsi  konungi,  ok  var  Oddgeir  merkismaðr 
hans  œ  meðan  [hann  lifði  ok  konungr,  ok  eni  margar  aðrar  söeur 
frá  Oddgeiri.     En  vér  lúkuin  hér  nú  þessarri  söíru." 

1)  Kurteinn  6.  -)  mgl.  b.  *)  [mgl.  b.  ^)  [baó  eigi  b.  ')  eru  6.  «)  [várir 
menn  b.  ')  saat.  6;  snýst  B.  *)  [inni  læst  6.  ')  [af  nýju  6.  '»)  (komin 
frá  þeim  6.  ")  [þeir  lifðu  báðir,  ok  er  hann  því  jafnan  vió  sögu  Karla- 
magnús  kommgs.      En  nú  lúknra  vér  hér  þeösura  þætti  6. 


FIOKill  i'AUTtt  KinLAMAGMS  Söiil  AF  AlilLAADO  KÖMXGL 


ks^^Í, 


nafni  dróttins  várs  Jesu  Ivrists^  byrjar  hér  einn  part 
^.  sögu  hins  frægasta  herra  Karlamagnús  keisara  sonar 
Pippins  Frakka  konungs,  í  hverjum  greiniliga  segir, 
hversu  sagðr  keisari  Karlamagnús  frjálsaði^  meðr  guð- 
fulltingi  ok  árnaðarorði  sæls^  Jakobi  Hispaniam  ok 
i/?>iÍ>j.'5^- Galieiam  af  valdi  Saracenorum  ok  Affrikanorum.  En  fyrir 
''k^  því  frelsti  guð  með  styrkum  armlegg  Hispaniam,  at  þat  ríki 
„^iV  hafði  hann  fyrirætlat  til  einsligrar  ok  œvinligrar  virðingar 
sínum  signaða  vin  Jacobo  postola  Jóns  bróður.  Ok  meðr  því  at 
herra  Karlamagnús  bauð  mikiliga,  at  þau  frægðarverk  er  guð  virðist 
á  hans  tímum  vinna  fyrir  sína  miskunn  ok  drengiKga  framgöngu  krist- 
inna  manna,  skyldu  minniliga  haldast  guði  til  lofs  ok  dýrðar  ok  öllum 
eptirkomandum  mönnum  í  veröldina  til  sannrar  kynningar  ok  dag- 
hgrar  skemtanar,  skrifaði  af  frjálsing  Hispanie  hinn  heimuHgsti  keis- 
arans  vin  ágætr  herra  Turpin  Rensborgar  erkibyskup.  Váttar  bysk- 
upinn  í  því  bréfi  er  hann  skrifar  til  Leofrandum  decanum  Achis- 
borgar  sik  hafa  verit  nálægan  þeim  stórtáknum,  er  guð  opinberliga 
[framdi  fyrir*  sínum  lýð  fyrir  bœn  ok  verðleika  blezaðs  Jacobi,  hvert 
byskupsins  bréf  heldr  þvílíkan  framburð  sem  hér  fylgir. 

Turpin  meðr  guðs  miskunn  faðir  ok  forstjóri  Renensis  kristni, 
ok  samfélagi  hins  fræga  heri-a  Karoh  Magni,  sendir  Leofrando  Achis- 
borgar  decano  ástsamhga  kveðju  guðs  sonar  Jesu  Krists.  Meðr  því 
at  \)ér  gerðut  mér   orð    þann  tíma    sem  ek    var  staddr  nökkut  sjúkr 

')  Jn  nomine  domini  h.  Da  Fortœllintjen  om  Agulandns  er  meget  afvigende 
i  de  to  Recensioner  Aa  og  Bb,  er  det  nödvendigt  at  give  hver  for  sig :  og 
da  Aa  paa  Grund  af  udrevne  Blade  paa  enkelte  Steder  er  defekt^  meddeles 
Recensionen  Bb  som  fuldstœndig  först.     ')  frelsaöi  6.     ')  sæla  6.     ')  [sjndi  6. 


AF  AGULAÍíDO  KOXUKGI. 


127 


af  sárum  í  borginui  Vehenna,  at  ek  mundi  skilvísliga  skrifa,  hvérsu 
hinn  völdugasti  herra  Karlaniagnús  vann  Hispaniam  undan  Valdi 
Saraeenorum,  en  sakir  þess  at  ek  var  þann  tíma  nökkut  tálmaðr, 
hvar  fyrir  ek  þóttist  eigi  mega  ^ðvarn  bœnastað  fuUgera,  {)á  minnist 
ek  nú  bessa  verks  fyrst  fyrir  guðs  skyld  í  himinríki  sœmd  ok  æru 
heilags  Jacobi  hverium  eiukanHga  til  heyrir  þetta  efni  til  æviuhgrar 
frægðar  Karlamagnúsi  keisara.  Ok  fyrir  því  at  ek  skilyðra  góðfýsi 
þessa  beiða  sakir  ástar  við  guð,  elsku  við  Jacobum  postola,  kærleiks 
við  keisarann,  set  ek  í  upphafi  niinnar  framsagnar  með  hvílíkum 
hætti  þetta  efui  byrjaðist,  J)ar  næst  greinandi  nefuihga  sérhverja  at- 
burði,  er  á  þeim  tíma  gerðust  in  Hispania,  ok  þau  frægðarfuUu 
stórmerki  er  guð  dróttinn  opinberaði  til  styrkiugar  sinni  kristni,  þar 
með  þann  lofsamUga  sigr  er  keisaranum  veittist  á  guðs  úvinum  ok 
sínum,  þó  at  með  stórri  mœðu  ok  blóðs  úthehingu  sinna  manna, 
ok  þau  dygðaverk  sem  keisarinn  framdi  gu5i  til  heiðrs  ok  œru  \ib 
hiun  signaða  Jacobum  postola  í  uppsmíði  kirkna  ok  heilagra  munk- 
lífa,  þau  ^órtán  ár  er  hann  dvaldist  in  Hispauiis,  ok  þá  hluti  sem 
ek  sjáhr  sá  mínum  augum  sendir  ek  yðrum  félagskap  letri  samsetta. 
En  þar  sem  þér  skrifaðut,  at  þeir  hlutir  sem  fram  fóru  miðil*  krist- 
inna  manna  ok  heiðinna  in  Gahcia  finnast*  eigi  fyUihga  skrifaðir  í 
þeim  annál  er  hggr  í  staðnum  Sendine,  má  þat  vel  til  bera,  at  sá 
sem  sagðan  annál  hefir  samsett,  væri  eigi  nálægr  þeim  hlutum  er 
þar  gerðust,  ok  eigi  heyrt  svá  skilríkra  manna  framburð  þaðan  af 
sem  honum  þótti  eptir  skrifanda;  en  ek  væntir  guði  til  sjánda,  at 
eigi  muni  minn  þessi  framburðr  við  sagðan  annál  discordera.  Gæti 
yðvar  sannr  guð  ok  styrki  yðvarn  mátt  ok  góðan  vilja.  Svá  segir 
Turpin  erkib^skup  b^'rjandi  þessu  næst  sinn  framburð  af  greindu  efni. 
Agœtr  postoli  dróttins  virðuligr  Jacobus  son  Zebedei  predikaði 
fyrstr  guðs  e^rendi  vestr  in  Hispaniis,  biríaudi'^  dinmium  hugskotum 
skært  Ijós  sannrar  trúar,  en  mikill  harðleiki  ok  stirðr  langrar  úvenju 
laudsmanna  skipaðist  lítt  til  mýkingar  fyrir  postolans  áminning,  ein- 
kanuliga  sakir  þess  at  allir  ríkisius  mestbáttar  menn  risu  snarplisa 
móti  siuni  sáluhjálp  meðr  öUu  f^'rirlitandi  hans  kenuing.  Ok  meðr 
því  at  háleitr  guÖs  ástvin  Jacobus  skilr  sitt  starf  ok  mœðu  öðlast 
lítinn  ávöxí  í  þann  pungt,  vendir  hann  aptr  meðr  sínum  lærisveinum 
til  sinnar  fóstrjarðar,  þat  er  Jórsalaland,  þess  ejrendis  at  fylla  þar 
nieð  guðs  vilja  fagrau  sigr  dýrðarfuUs  píslarvættis*  fyrir  harðan  grim- 
leik  hatrsamra  Gyðinga,  þolandi  i'yrir  guðs  ást  sáran  dauða  meðr 
píuu  snarpeggjaðs  sverðs  undir  glœpafullum  konungi  Herode  Agrippa. 
En  at  fyldum  postolans  sigri  leiddi  guð  dróttinn  hans  helgasta  líkam 

*j    miilum  b,  her  og  senere.     ^)  finnist  b.     ^)  þar   tilf.  b.     *)  pínslai-vættis  b. 


128 


KARLAMAGKUS   SAGA  IV.  Caj).    1. 


meðr  sjaii  lærisveinum  mjök  stórmerkiliga  brott  af  Jórsölum^  fram  til 
Hispanias,  skipandi  svá  með  sínu  einvaldi,  at  sú  hin  sama  f)jóð,  sem 
fyrr  hafnaði  sœtri'*  kenning  postolans  lifanda,  skyldi  nú  við  taka 
sannri  hjálp  fvrir  nálægð  hans  andaðs  h'kama,  ok  at  Jjau  lönd  ok 
ríki  sem  postolinn  merkti  sér  meðr  líkamligri  návistu,^  skyldu  hans 
vera,  svá  lengi  sem  veröldiu  bvggist.  Ok  fagrhga  fjldist  sannleiksins 
fyrirætlan,  því  at  guðs  miskunn  samvinnandi  háleitisjartegnum  Jacobi 
meðr  hjálpsamhgri  predikan  hans  lærisveina  snerust  allar  halíur  Hi- 
spanie  til  kristihgrar  trúar  heiðrandi  meðr  allri  sœmd  guðs  vinar 
hkuma  ok  fagrhga  leiddu  í  þeim  stað  er  landsmenn  kölhiðu  [á  þeim"* 
tíma  Librarum  Domini  en  nú  nefnist  Compostella.  Blómgaðist  síðan 
vel  ok  fagrhga  heilög  trúa  in  Hispaniis  um  langa^  tíma,  J)ar  íil  at 
guðrækir  Saraceni  ok  Moabite  hermannliga^  grimmaðust  með  ránum  ok 
manndrápum  upp  á  fyrr  greind  ríki,  brennandi  bæði'  borgir  ok  kastala, 
niðr  brjótandi  kirkjur  ok  aðra  heilaga  staði,  .hvern  mann  drepandi 
er  eigi  vildi^  neita  sínum  guði,  ok  svá  görsamhga  eyddu  þeir  Qánd- 
ans  iimir  heilagri  kristni,  at  nær  fannst  sá  engi  staðr  í  þeim  heroð- 
um,  er  sönnum  guði  veitti  [makliga  sœmd^  ok  hans  signaða  vin 
Jacobo,  héldu  Saraceni  Hispanias  undir  sínu  svívirðihgu  valdi  alt 
fram  á  ofanverða  daga  Karoli  Magni,  ok  sakir  þessar  fúlastu  þoku  er 
á  þeim  tímum  yfirgnæfði  öhum  fyrrgreindum  hJndum  ok  upp  gékk 
af  Jieirri  guðræl>ihgu  þjónostu  er  hvervitna  daghga  framdist  í  herfi- 
hgri  íágan  bölvaöra  skurgoða^"  iahist  bjartir  geislar  skínanda  gim- 
steins,  þat  er  ágæt  frægð  ok  jartegna  bkuii^^  heilags  Jacobi,  hverr 
mætari  er  hverjum  veraldhgum  thcsaur  ok  á  þeirri  jörðu  hvíldist 
bæði  lágt  ok  leyniliga,  svá  lengi  sem  guðhg*'^  forsjá  skipaði.  iNú 
er  um  runnit  með  skömmu  máh,  hversu  bölvaðir  Saraceni  féngu 
vald  3'fir  Hispanie  ok  Gahcie,  |3ví  byrjar  hér  næst  greina  meðr  hverri 
atferð  almáttigr  guð  sníðr  brott  þyrna  meðr  ihgresi  af  akri  síns 
elskuhgasta  vinar  virðuiigs  Jacobi. 

1.  Með  því  at  iiinn  frægasti  herra  er  verit  hefir  á  Norðrlöndum 
Karolus  Magnus,  hverr  fyrstr  ahra  Frakka  konunga  hélt  rómverskan 
keisaradóm,  mundi  hafa  mörg  lönd  ok  stór  konungaríki  in  Itaha  lagt 
undir  sik  meðr  herskildi,  Angiiam,  Franciam,  Jjýverskuna,  Burgun- 
diam,  Lotaringiam  ok  önnur  fieiri  er  hggja  miðil  tA^eggja  sjófa,  þar 
með  útalhgar  borgir  á  valdi  Saracenorum  undirokat  rómverskan 
keisara,  þá  hugðist  hann  létta  hernaði  en  taka  hvíld  eptir  mikit  erfiði 
ok  hætta  eigi  lengr  sér  ok  sínum  mönnum  í  orrostum  ok  úfriði. 
Nú  sem  keisarinn  hefir  sagða  ætlan  staðfcsta    með   síuu   lijarta,  gefr 

')  saal.  b\  Afsohim  B.  ^)  sanl.  h\  sœta  B.  ^)  návist  b.  ^)  [í  þann  6. 
*)  langan  b.  ")  saal.  b  \  harnianliga  B.  "^)  saal.  b ;  beyi  B.  ")  saal.  b ; 
vildu  B.     ■-•)  [makligt  lof  b.     '»}  skurdgoða  6.     ")  blómi  b.     '^)  guðs  b. 


Cap.    1.  AF  AGULAXDO  KOXCXGI. 


129 


honum  líta  á  nökkurri  nátt  útganganda  af  sinni  sæng  einn  stjörnuveg 
undarligs  mikiUeika,  hverr  upp  ríss  af  sjó  -  Frisie  ok  veittist^  miðil* 
Theothoniam  ok  GalUam.  Jtaliam  ok  Akvitaniam.  ok  síðan  rétta  leið 
vfir  Gaskuniam,  Baldam  ok  Nafariam  alt  vestr  til  Hispaniam  ok  Ga- 
liciam.  Herra  Kariamegnús  sem  hann  sér  greindan  stjörnugang'^  opt- 
liga  um  nœtr,  huffsar  sem  vitr  maðr,  at  svá^  sjaldsénn  hlutr  muni 
hafa  nökkut  mikit  at*  merkja.  Ok  sem  hann  studerar  opthga  af  þessu 
efni,  birtist  honum  eina  nátt  í  svefni  virðuligr  maðr  fagrhga  klæddr 
með  bjartri  ásjánu  ok  blíðu  A'iðbragði,  hverr  til  keisarans  talar  meðr 
kærhgum  orðum  svá  segjandi:  Son  minn  soeti,  segir  hann,  hvat 
gerir  þú?  Keisarinn  sem  hann  heyrir  sik  svá  vel  kvaddan  með  svá 
bhðu  orðtaki,  virðist  meðr  engura  hætti  þegjandi  í  móti,  hvar  fyrir 
hann  svarar:  Hverr  ertu,  góði  lierra,  er  mik  kveðr  svá  kærhga.^ 
Fríði  maðr  svarar :  Ek  em  Jacobus  postoh  fóstrson  herra  Jesu  Krists, 
son  Zebedei,  bróðir  Johannis  evangeliste.  Mik  kallaði  Jesus  son 
heilagrar  Marte  meyjar  til  sín  á  sjó  Gahlee  fyrir  sína  úumrœðiliga 
mildi.  en  Herodes  hinu  úmildasti  konungr  lét  hálshöggva  mik  með 
sverði.  Líkami  minn  liggr  in  Hispaniis  flestum  mönnum  úkunnigr  í 
hálfum  Galicie,  hver  ríki  nú  haldast  [undir  háðugligu*  valdi  Sara- 
cenorum  ok  Moabitarum.  En  mjök  þiki  mér  undarligt,  er  þú  frelsar 
eigi  land  mitt  af  þeirra  valdi,  svá  mörg  ríki  borgir  ok  bœi  sem  þú 
hefir  undir  aflat  rómverska  kristni.  Ok^  því  skaltu  vita,^  at  svá  sem 
guð  hefir  gert  þik  völdugara  en  nökkurn  konung  í  veröldu,  svá  hefir 
hann  ok  skipat  þik  til  þess  at  frjálsa  eign  mína  undan  heiðnum 
þjóðum ,  at  þar  fyrir  takir  þú  Ii^arta  kórónu  eilífrar  dýrðar.  J)at 
hefir  ok  sýnt  sá  stjörnuvegr  er  þér  birtist,  at  þú  muut  fara  af  þessum 
löndum  með  þinn  mikla  her  fram  til  Hispanias  ok  eyða  þeirri  vándu 
þjóð  ok  leysa  þau  lönd  af  hæðiligum  þrældónii  heiðingja,  þar  með 
I  mun  þú^  góðfúsliga  vitja  mins  legstaöar  efla  ok  uppreisa  mína 
kapellu.  Eptir  þik  munu  þangat  fara  aUir  lýðir  JtaUe  pílagríms  ferð, 
þiggjandi  af  guði  þar  fyrir  lausn  allra  synda,  lýsandi  með  guðs  lofi 
þeim  stórtáknum  ok  fáheyrðum  jartegnum,  sem  hann  virðist  fyrir 
sinn  almátt  vinna:  man  þessi  ferð  haldast  alt  til  heimsins  enda.  ísú 
far  sem  skjótast,  segir  Jacobus  postoli  til  Karlamagnús  keisara,  því  at 
ek  skal  vera  þinn  styrktarmaðr  ok  þér  fuUting  veiía  í  þessarri  ferð 
ok  þínum  nauðsynjum,  ok  þitt  starf  skal  ek  ávaxta  í  guðs  augliti 
ok  þiggja  af  honum  þér  til  sœmdar  eilífa  dj'rð  himinríkis,  ok  þitt 
nafu  skal  æ  lofast  ok  svá  lengi  uppi  vera  sem  veröldin  byggist. 
íptir  þessi  orð  líðr  postolinn  brott  af  keisarans  augliti ,  en  hann 
[vaknar  hugsandi  greinda  sýn  með  miklum  fagnaði;    dvelr  þó'*'  ferð 

')    millum  h.     *}  stjörnuveg  b.     ^)  sjá  b.     *)  tilfb.    *)  kurteisliga  b.    *)  [Iiáðug- 
liga  undir  vándu  b.     ">)  Af  6.     *)  tilf  b.     ')  muntu  b.     '")  þá  6. 

9 


130         '  KARLAMAGNUS   SAGA  IV.  Cap.    2. 

Hispanie  um  lítinn  tíma  væntandi  framar  at  styrkjast  af  postolans 
fyrirheiti,  hvat  er  hann  öðlast,  því  at  annat  sinn  ok  þriðja  birtist 
honiim  Jacobus  postoli  meðr  sama  hætti  ok  fyrsta  tíma.  En  keisarinn 
stjrktr  þriðju  postolans  vitran  vill  meðr  engu  móti  lengr  dvelja  sína 
ferð  ok  gerir  boð  um  öll  nálæg  heröð,-  stefnandi  til  sln  mörgum 
mikils  háttar  mönnum,  miðil  hverra  er  var  ágætr  herra  Turpin  erki- 
byskup  af  Eensborg,  er  þessa  hluti  hefir  fyrst  saman  setta;  hér* 
með  kallar  keisarinn  eigi  síðr  mikinn  almúgans  fjölda,  ok  ölkim  í 
einn  stað  samankomandum  boðar  hann  greiniHga  alla  vitran  Jacobi 
postolá,  váttandi  þar  með,  at  hann  œtlar  halda  sínum  hér  til  landa 
Hispanie  ok  eyða  því  bölvaða  iUþýði,  sem  oflengi  hefir  í  legit  akri 
dróttins  ok  hans  blezaða  vinar  Jocobi,  hvat  allir'  heyrandi  menn 
samþykkja  gjarna  lofandi  guð  iyúv  sína  mildi. 

2.  Á  viðrkœmihgum  tíma  sem  virðuhgr  herra  Karlamagniis  keisari 
hefir  vel  ok  kurteisHga  búit  sinn  her,  lyptir  hann  sinni  ferð  út  af 
Francia,  farandi  þar  til  er  hann  kemr  inn  í  heröð  Hispanie  til  þeirrar 
borgar  er  kallast  Pamphilonia;  hon  er  mikil  borg  meðr  hinum 
sterkustu  múrum.  Um  hana  sitr  Karlamagnús  þrjá  mánaði,  en  sakir 
mikils  borgariunar  sterkleika  verðr  hon  meðr  engri  list  unnin  né 
nökkurskonar  vígvékim.  Ok  er  keisarinn  sér,  at  í  þessum  stað  vinnr 
ekki  mannhgr  klókleiki,  snýr  haun  til  fulUings  almáttigs  guðs  í  himin- 
ríki  svá  segjandi :  Dróttinn  Jesu,  heyr  bœn  mína  ok  gef  þessa  borg  í 
mitt  vald  til  tignar  þíns'^  blezaða  nafns,  Jjví  at  sakir  fjinnar  trúar  kom 
ek  í  þessor  lönd  at  leysa  þau  undau  svívirðuligu  yíírboði  heiðinna 
J)j{')ða.  Hér  með  kallar  ek  til  [þíu,  virðuligr  Jacobus,^  biðjandi 
at  J)ú  hjálpir  nú  til  ok  standir  vel  frammi,  ok  ef  |jat  er  satt,  at  J)ú 
birtist  mér,  J)á  brjót  niðr  sterka  múra  Pamphilonie.  Ok  eptir  þessor 
keisarans  orð  sjá  allir  nærverandis  menn,  at  hinir  harðastu*  múrar 
borgarinnar  falla  niðr  á  einu  augabragði,  svá  at  nii  gefst  keisaranum 
liðugr  inngangr  meðr  sínum  möunum.  Verða  nii  vandir  Saraceni 
borgina  upp  at  gefa  nauðgir,  jþótt  {)eir  vildi  eigi.  Gerir  Karlamagnús 
keisari  þeim  nú  tvá  kosti,  taka  trú  rétta  ella  þola  skjótan  dauða. 
Öðlast  |)eir  sœmd  ok  frelsi  sem  trúnni  játa,  en  hina  lætr  Iiann  alla 
hálshöggva  unga  menn  sem  gamla.  Ok  er  Saraceni  þeir  sem  byggja 
í  nálægum  stöðum,  frétta  hversu  múrar  Pamphilonie  hafa  stórmerki- 
liga  niðr  hrunit,  ok  hennar  alt  hit  fy rra  afi  skjótliga  fyrirvorðit, 
skelfast  þeir  stórliga  mjök  í  sínum  hugskotum,  svá  framt  at  sakir 
þess  miklá  ótta  er  guð  lætr  uú  yfirkoma  þeirra  hjörtu,  fara  þeir  út 
af  sínuiu  herbergjum  rennandi  fram  á  veg  fyrir  keisarann,  berandi 
með  sér  skyldir  ok  skatta,    gefandi    sjálfa   sik    ok    alt   þat    sem   þeir 

')   sual.  6;    hvar  B.      ^)    saal.    h\    síns   B.      ^)    [saal.  h;    uiín  virðugligan 
Jacobum  B.     '')  sterkustu  b. 


Cap.    2.  AF  AGULAIÍÖO  KOXUN&I. 


VÁi 


höfðu  at  halda  upp  undir  hans  vald  ok  vilja.  Mjök  [undraðist  heiðin 
|)jóð'  herlið  Karoh  sakir  fríðleika  ok  ágæts  klæðabúnaðar  ok  allrar 
kurteisi,  hvar  fyrir  þeir  tóku  þessa^  hans  menn  vel  ok  sœniiliga  at 
uppgefuuni  sínum  vápnum  meör  bezta  friði.  Ferr  hann  nú  skvudi- 
hga  hinn  beinasta  veg  fram  til'  legstaðar  heilags  Jacobi  í  Compo- 
stellam,  hver  á  þeima  ííma  var  eitt  harðla  lítit  ok  fornfágat^  borgar- 
reysi.  Compostelia  stendr  á  vestanverÖu  landi  Galicie  mjök  nærri 
því  hafi  er  kallast  Perxotium*  mare.  f)ví  ferr  keisarinn  tál  hafsins 
leggjandi  sínu  hvassa  spjóti  í  sjóinn,  þakkir  gerandi  almátkum  guði 
ok  blezaða  postola  Jacobo  fN'rir  þat  er  hann  hetir  sinn  mikla  her 
svá  langt  leitt  í  þá  heimsins  hálfu,  sem  honum^  framast  byrjaði. 
Eptir  þetta  snýr  Karlamagnús  sinni  ferð  aptr  á  leið  frelsandi  síðan 
alt  land  Hispanie  ok  Galicie  af  heiðnum  mönnum.  Var  á  þessum 
tímum  í  Gahcia  þrettán  borgir  með  Compostella,  en  sex  ok  tuttugu 
in  Hispaniis,  miðil  hverra  er  var  eiu  borg  er  kallaðist  Atennoa,^  í 
þeirri  hvílir  ágætr  guðs  pínslarváttr  Torkvatus,''^  er  verit  hafði  forðum 
þjtjnustumaðr  heilags  Jacobi  postola,  hverjum  lil  sœmdar  svá  er 
sennihga  skrifat,  at  þat  olifutré  sem  stendr  við  pínslarváttsins  gröf 
blómgast  á  hverju  ári  hans  hátíðardag  fögru  blúmi  með  fullum  ávexti 
fyrir  guðliga  gjöf.  Greindar  borgir,  þar  með  öll  nálæg  heröð,  lönd 
ok  ríki,  þorp  ok  kastala  lagði  keisarinn®  undir  sik,  sum  meðr  auð- 
veldi  ok  góðum  friði,  sum  með  list  ok  vitrligum  klókskap,  sum  mcð 
miklum  háska  ok  stóru  erfiði,  sem  einkanliga  tjórar  svá  heitandi 
borgir  Yenzosam,  Kapariam,  Sonoram  ok  Odam,  ok  hina  fimtu  til® 
er  kallast  Lucrinam,  hver  stendrin  Yaile  veride,  hverja  haun  umsitr 
þrjá  mánaöi  í'"  síöastu,  ok  fékk  meör  engarri  list  né  nökkurskonar 
harðfeugi  hana  unnit,  þar  til  er  hann  kallar  til  fulltings  heilagan 
Jacobum,  biðjandi  at  svá  lemi  hann  styrkleik  Lucrine  sem  fyrrum 
Pamphilonie,  hvat  er  svá  gerist  seuniliga,  at  eugir  sterkir  borgar- 
veggir  mega  móti  öflgast  tilkvámu  guðs  postola:  Ok  sakir  þess  stóra 
erfiðis  er  Karlamaguús  þoldi  fyrir  þeim  borgum,  bölvar  hann  þeim 
meðr  sínum  grundvöUum,  hverja  hans  gei'ð  guð  styrkir  svá  at  ein 
fúlasta  kelda  hafandi  í  sér  svarta  fiska  ok  illiliga  sprettr  upp  í  greindri 
Lucrina,  ok  engi  maðr  þorði  síðan  byggja  þessar  fimm  borgir  sakir 
keisarans  ummæla.  Ok  þau  skurguð,  hof  ok  hörga  er  keisarinn  fann 
in  Hi.spaniis,  lét  hann  brenna  eyða  ok  niðr  brjóta,  ok  allan  heiðing- 
ligan  lýð  er  frá  vildi  snúast  fyrri  vantrú  skírði  ágætr  herra  Turpin 
erkibyskup  meðr  keisarans  ráði,  enn  aptr  snúandi  alla  þá  til  fyrra 
siöar  er  fyrirlátit  hOfðu  sína  trú  er   foröum    viðtóku    þtir  fyrir  læri- 

^)  [undraðust  heiðnir  menn  b.  *)  hann  ok  b.  ^)  forfágat  b.  *)  Perociam  6. 
*)  þeim  b.  ^)  Acennoa  6.  '•)  Torqilatus  6.  *)  hann  6.  »)  imjl.  b. 
•»)  mtjl.  b. 

9^ 


132 


KARLAMAGNUS  SAOA  IV  Cap.    S,  4. 


sveina  Jacobi.  En  þeir  allir  er  svá  váru  fagnaðarlausir,  at  heldr 
vildu  þola  skjótan  dauða  en  taka  trú  rétta,  váru  drepnir  eða  í 
þrældom  teknir.^  At  þessum  hlutum  lagrliga  fvldum  snýr  Karla- 
magnús  vestr  til  Compostella  samanlesandi  alla  smiöu  af  sínu  landi 
ok'*  hagastir  máttu  finnast,  ok  lét  reisa  eitt^  stórt  mustari  með  góðum 
kosti  í  þakklætis  gerð  vi.ðr  heilagan  Jacobum.  En  er  kirkjan  er 
alsmíðuð,  sœmir  hann  hana  margri  prýði,  klokkum  góðum,  fríðum 
bókum,  sœmiligum  skrúða  með  öðrum  bezta  búnaði,  skipaði**  henni 
til  dagligrar  þjónostu  hreinlífra  manna  samnað  eptir  reglu  heilags 
Ysidori,  leggjandi  svá  mikit  g(Stz  þangat  til  í  föstu  ok  lausu  sem  þar 
þjónandi  menn  gnógligast  hafa  þurftu.  Hér  með  lætr  hann  eigi  síðr 
víða  um  landit  heilagar  kirkjur  uppreisa,  örliga  veitandi  til  þvílíkra 
gerða  þat  mikla  gull  ok  silfr  sem  honum  höfðu  offrat  konungar  ok 
aðrir  höfðingjar  Hispanie.  Sem  Karlamagniis  hefir  þrjá  vetr  dvahzt 
í  þessum  löndum  ok  starfat  þvílíka  hluti  sem  nú  hafa<  mátt  heyrast, 
birti  hann  fyrir  sínum  mönnum,  at  hann  æílar  til  Franciam  heim  at 
ferðast,  en  gefa  Hispanias  til  varÖveizIu  aJIsvaldanda  guði  ok  undir 
dyggiliga  forsjó  hins  heilaga  Jacobi. 

3.  At  frelstu  ríki  Hispaniarum  ok  í  góða^  stétt  skipaðu  heldr 
ágætr  herra  Karlamagnús  keisari  brott  af  Hispania  með  sínu  liði, 
hafandi  með  sér  mikit  gull  ok  silfr  aptr  í  Galiciam(!),  heim  sœkjandi 
heilagan^  guÖs  vin  Dionisium  er  hvílir  í  frægri  borg  París,  kallandi 
saman  allan  borgarinnar  lýð  ok  af  nálœgum  stööum  ok  gerir  þeim 
f kunnigt  þann"  fræga  sigr,  er  allsvaldandi  guð  hefir  veitt  fyrir  árnan 
heilags  Jacobi  í  frjálsing  Hispanialands,  segir  þat  móti  líkendum 
sakir  þess  litla  mannskaða  er  þeir  féngu  við  svá  mikinn  múg  Sara- 
cenorum  sem  iandit  höfðu  at  halda,  því.  eggjar  keisarinn  á  at  alHr 
þvílíka  hluti  heyrandi  gefi  lof  údauðligum  guði  ok  hans  elskuligsta 
vin  Jacobo  postula  höfðingja  Hispaniarum  ;  segir  ok  at  í  þakklætis 
[merki  ok  elskubragð^  Jacobi*^  ætlar  hann  kirkju  reisa  láta  honum 
til  dýrðar  í  borginni  París  áðr  hann  fœri  brott;  þar  með  birtir 
hann  eigi  síðr,  at  hann  vill  auka  sœmd  hins  heilaga  Dionisii  ok  hans 
kirkju  í  sjálfri  París  á  þeim  tíma,  ok  ambana  honum  svá  þat'"  full- 
ting  er  hann  triiir  Dionisium  sér  hafa  veitt  í  þessarri  ferð.  Ok  svá 
gerir  hann,  því  at  allr  lýðr  gaf  gott  samþykki  til  alls  þess  er  keisar- 
inn  vildi.^' 

4.  Næstu  nótt  eptir  þessa  hluti  sem  nú  váru  greindir,  [var 
Karlamagnús  keisari  genginn^-  inn  í  kirkju  Dionisii,  ok  v^akir  þar  um 
nóttina  biðjandi  sér  hjálpar  af  guði  [ok  öðrum,^"*  biðr  keisarinn  þess 

')  reknir  b.  ^)  sem  6.  ■'')  harðla  Hlf.  b.  *)  hann  tilf.  b.  *)  góðan  b. 
*)  liáleitan  b.  "^)  [kunnan  hinn  b.  *)  [bragð  ok  elskumark  b.  ^)  Jacobo  b. 
'")  fyrir  b.    ")  vera  láta  tilf.  b.    ''^)  [gengr  Karlamagnús  keiaari  b.    '*)  [mgl.  h. 


Cap.    5.  AF  AOLLAN'DO  KONTXGI.  lud 

ok  einkanliga  meö  góðfúsu  hjarta.  at  heilagr  Dionisius  þiggi.af *guði 
þeirra  manna  sálum  aflauí>n  syiida,  sem  fallit  höfðu  in  Hispaniis  fyrir 
vápnuni  heiðingja.  Ok  eptir  bœn*  algörva  sofiiar  keisarinn,  ok  þegar 
birtist  honum  heilagr  Dionisius  taiaudi  svá  til  hans  meðr  blíðum 
oröuni:  Karole,  segir  hann.  heyrÖ  er  bœn  þín.  því  at  ek  hefir  þegit 
af  guði  fvrir  meðalgöngu  viuar  þíus  Jaeobi,  at  aliir  þeir  sem  þínum 
áminningum  lilýða  ok  falliti  hafa  á  þessum  íímum  in  Hispania^  ok 
falla  munu,  skolu  öðlast  íyrirgefning  aUra  sinna  misverka  meiri  sem 
miuui.  Eptir  þeíta  hverfr  Dionisius  á  brott,  en  keisarinn  vaknar 
þakkir  gerandi  ahnátkum  guði,  ok  þegar  ura  morgininn  eptir  birtir 
haun  vitranina. '  En  eliir  heyrandi  menn  lofa  allsvaldanda  guð  fyrir 
bvílíka  miskumi.  Síðan  lætr  keisarinn  reisa  eiua  kirkju  í  París  til 
dýrðar  Jacobo.  Eptir  þat  gerí  'ferr  keisarinn  broít  af  París  til 
Aqvisgrauum.  í  hverjum  stað  hanu  sat  optast,  þá  er  hauu  var  heima 
í  Franz.  því  lætr  hann  þar  reisa  eina  kirkju  harðla  mikla  með 
Iríðasta  kosti  er  fá  kuuni  til  heiðrs  ok  æru  virðuiigrar  guðs  móður 
jafnau  meyjar  sancte  Marie.  I  þessum  stað  lætr  keisarinn  upp'smíða 
aðra  kirkju  til  virðingar*  Jacobo  postula^  [þriðja  kirkja^  Jacobi 
smíðast  við  borg  Tholosam.  íjórðu  kirkju  lœtr  Karlamagnús  uppreisa 
til  sœmdar*  Jacobo  miðil  borgar  Azam  ok  staðar  hins  heilaga  Johan- 
nis  er  kallast  Sordue,  hjá  þeirri  kirkju  liggr  eitt  stræti  er  nefuist® 
Via  Jacobita  Hér  með  gerir  hann  víða  klaustr  guði  til  lofs  ok  heil- 
ögum  Jacobo.  Nií  sem  Karlamagnús  keisari  siarfar  þvílíkt  fyrir 
íblástr  heilags  anda  sér  ok  öðruni  til  sáluhjálpar.  skal  heyra  þessu 
næst  hvat  annarr  höíðiugi  af  lilíkum  anda  uppkveiktr  vinnr  sér  til 
Irægðar. 

5.  A  þessum  tíma  var  yfir  Affrica  sá  heiðinn  konungr  er  hét 
Affulandus  mikill  ok  sterkr.  Haun  átti  sér  eina  frú  stón-ar  ætíar, 
eptir  því  sem  þvílíkum  konungi  byrjaði,  hon  var  vitr  kona,  kurteis 
ok  harðla  væn,  svá  at  engi  mátti  fríðari  finnast  ^  öliu  ríki  Affrice. 
J)au  Aguiandus  áttu  einn  son  er  hét  .Jamund.  hann  var  ungr  maðr 
fullr  af  drambi  ok  metnaði.  stinur  ok  sterkr,  harðr  ok  vápndjarfr. 
sem  síðar  mun  birtast.  Agulaudus  konungr  var  stfSriiga  ríkr,  svá  at 
einum  heiðnum  konungi  bvrjaði  eigi  meira  rik'i  at  eignast.  því  at 
meir  en  tuttugu  kórónaðir  konungar  váru  undir  hann  sUaitgildir.  ok 
réðu  þó  sumir  af  þeim  mörgum  ríkjum.  þeir  höfðingjar  eríþenna' 
tíma  ríktu  í  Affrica  váru  margir  frœndr  Agidaudi  mjök  nánir,  sumir 
hans  heimuligstu  vinir.  Margar  þjóðir  útöluligar  géngu  undir  hans 
ríkdóm,®  þótt  hér  nefni  fár,  þat  er  at  skiija:  Saraceni,  Mauri, 
Moabite,    Ethiopes,   Nardi,    Affricani.    Perse:    ok    svá  segja  vitringar 

')   bœnina  b.     ')  Hispaniis  b.     ^)  dýroar  b.      *)  [saal.  6;  þriðju  kirkju  B. 
')  dýrdar  b.     *)  kaliast  6.      ^  þann  6.     ^  ríkdómi  6. 


lo4  Karlamagnus  saga  IV.  Cap.  6. 

heiðiiigja  at  þótt  enn  fljótasti  inúll  til  tekinn  af  Jói-salalandi  fœri  út 
sumarfullum'  dagleiðum  muni  hann  eigi  fá  hans  ríki  umkringt.  Ja- 
mund  son  Agulandi  var  manna  mestr,  fríðr  sýnum,  vel  á  sik  kominn, 
ok  sakir  J)eirrar  elsku  er  Agulandus  hafði  á  syni  sínum  gaf  hann 
honum  kórónu  ok  veitir  honum  til  þjónastu  marga  höfðingja,  en 
[skyldi  ríki  taka  eigi  fyrr  til  sfjórnar'^  en  eptir  hann  dauðan. 

6.  Nú  sem  Jamund  hefir  þvílíka,  sœmd  fengit,  digrast  hann 
undir  höndum  ok  samnar  saman  sér  til  f^^lgdar  unga  menn  ok  úráðna, 
hverra  félagskap  Jamund  sœkir  ok  þeirra  ráðum  gjarna  hlýðir,  er^ 
hvárki  kunnu  honum  góð  ráð  né  sér  sjálfum.  J)ví  ferr  hann  nú 
mörgu  fram,  er  Agulando  J)ikkir  mjök  í  móti,  J)ví  at  þá  menn  tekr 
hann  undir  sína  vináttu,  sem  fyrir  fulla  sök  rákust  brott  af*  föður 
hans  þjónastu.  En  sakir  |)eirrar  ástar  er  Agulandus  hefir  á  syni 
sínum  ok  þess  mikla  ótta  er  af  honum  stendr,  þorir  engi  [nökkut 
til  leggja^  hans  fiamferöa.  J)ví  stendr  svá  húit  hans  mál,  Jjar  til  er 
Agulandus  fréttir  [)at  sannliga,  hversu  Karlamagnús  keisari  hefir  frelst 
Hispanías  með  styrkri  hendi  af  Saraeenis,  hvaðan^  af  hann  reiðist 
ákafliga  ok  kallar  sanian  alla  spekinga  ok  mest  háttar  menn  í  einn 
stað,  ok  talar  svá  sem  hér  má  heyra  :  Góðir  höfÖingJar,  segir  hann, 
ek  trúi  öllum  yðr  kunnigt  orðit,  at  J)at  várt  skattland  er  kallast 
Hispania  ok  várar  þjóðir  hafa  langa  tíma  haldit,  er  nú  undan  gengit 
váru  valdi  fyrir  ofmikinn  uppgang  kristinna  manna;  J)ví  at  svá  er 
sannliga  flutt,  at  sá  J)eirra  höfðingi  er  Karlamagnús  heitir  hafi  dirfzt 
til  þeirrar  úvináttu  við  oss  ok  guði  vára  at  herja  upp  á  Hispanias, 
ok  drepit  niðr  mennina,  eytt  borgirnar,  hofin  niðr  brotit,  guÖina 
sundr  lamit  ok  allri  þeirra  fágan  görsamliga  fyrirkomit,  en  alt  land 
undirokat  þann  sið  er  mínu  hjarta  er  mjök  liþekkr.  Nú  þá  er  ek 
heyrði  þvílíka  hluti,  óttast'  nökkut  minn  hugr,  því  at  ek  veit  eigi 
svá  görla  hvat  yðr  sýnist  ráðligast,  en  þess  vilda  ek  nú  víss  verða. 
|)ví  næst  stendr  ufp  einn  konungr  Uhen  at  nafni,  hann  var  þykkr^ 
ok  sterkligr  ok  í  sínum  framburði  mjök  ákafr  ok  fljótr  til  reiði,  ef 
nökkut  gerðist  honum  í  móti,  digraðist  hann  af  miklum  ríkdóm  ok 
stórri  ætt,  því  at  hann  var  sj'^turson  Agiilandi,  hvar  fyrir  hann  talar 
djarfliga  ok  segir  svá :  Agulande,®  eigi  byrjar  yðr  svá  ríkum  kon- 
.ungi  mikils  at  virða  [)ótt  fátœkasta  land  Hispania  hafi  undan  gengit 
yðvarri  tign ,  fyrir  þat^"  at  svá  skjótt  sem  J)ér  vilit  má  þat  aptr 
vinna,  ok  hvat  annat  af  eigu  kristinna  mnnna  ,sem  þér  kjósit,  ok 
margir  af  yðrum  köppum  munu  [jikkjast  betri  riddarar  en  ek,  ok  veit 
þat  Makon,  at  engi  skal  svá  mikiU  í  Frankismanna  hði,  at  eigi  gangi 

')  til  sjáfar  fiiUum  h.  '^)  [eigi  skyldi  hann  ríki  taka  til  stjórnar  fyrr  b. 
')  saal.  h;  ok  B.  ")  or  h.  •')  [til  at  leggja  nökkiit  b.  «)  sanl.  h\ 
hveðan  B.     ')  ótfadist  b,     «)  digr  b.     ")  mgl.  h.     '«)  því  b. 


Cap.    7.  VF  AGULAKUO  KOXUJíGl. 


135 


ek  djarfliga  í  nnUi  tveimr  eða  J)remr.  Óttázt  ekki,*  herra,  at  leiða 
vðvarn  her  til  Hispanias,  ek  játti  yðr  sennihga,  at  alt  þeirra  megn 
skal  eigi  meira  standast  en  þessi  Htla  hálm\'isk,  er  ek  saman  þröugi 
minni  |)ykku  hendi.  Svá  talar  hinn  drambvísi  Ulien,^  er  úgörla  veit 
hvat  hann  segir.  Agulandus  svarar:  Vel  talar  þú,  IHien  frændi,  ok 
svá  mun  beint  vera:  framarla  má  ek  treysta  {jínum  riddaraskap  ok 
annarra  kappa  minna.  Ok  meör  því  at  Jamund  son  minn  er  höfð- 
inirhgr  maðr,  bvrjar  honum  héðan  af  at  halda  mikhi  ríki,  en  ek  vil 
með  engu  móti  mínu  veldi  simdr  skipta,  þá  ætla  ek  vinna  eigi  at 
eins  Hispanias  heldr'^  þar  nieð  alla  Jtaliam  honum  til  handa  ok  setja 
hans  sæti  í  Róma,  er  beztr*  staðr  kallast  í  þeim  liindum.  Ok  til 
þess  at  svá  gerist.  skolu  vér  at  hyllast  sjálfa  gaðina,  at  þeir  meðr 
oss  frammi  standi  ok  hefhi  síns*  skaða  á  várum  úvinum  ok  sínum. 
En  þótt  margir  várir  guðir*  sé  mikhr,  hafa  alt  eins  mestan  höfuðburð 
fjórir  af  þeim,  þat  er  at  skilja,  hinn  máttugi  Maehon  ok  enn  völdugi 
Maumet  ok  digri  Terrogant  ok  sterki  Jupiter;  þá  íjóra  skolu  vér  láta 
meðr  oss  í  för  verða.  Ok  til  þess  at  þeir  leggi  fulla  alvöru  fram 
í  várt  fulhing.  skolu  vér  þann  mesta  heiðr  þeim  til  sœmdar  veita, 
sem  vér  erum  skyldugir,  þat  er  at  búa  þá  alla  meö  skærasta  gulh. 
setja  djrastum^  gimsteiuum.  ok  grafa  með  frábærum  hagleik.  Ok 
sakir'  þess  at  í  allri  Atfrika  finnast  hvárki  svá  hstugir  meistarar  ué 
sá  dvri  kostr  sem  tilheyrihgr^  sé  sjálfum  guðunum,  skal  þá  senda 
frani  í  Arabiam,  er  gnóghga  grœðist®  öllum  dýrastum  auðœfum, 
gulU  ok  gimsíeinum,  til  þeirra  hagastu  siniða  er  í  því  landi  eru,  at 
þeir  pn'ði  vára  guða  með  þeim  fríðasta  kosti,  er  þar  kann  fá,  því 
at  senniliga  byrjar,  at  svá  sem  vér  erum  meira  ríkdóms  en  nökkurr 
annarr  konungr  í  veröldinni,  svá  sé  ok  þeir  guðir'"  sem  vér  dýrkum 
hverjum  guðum  glæsihgri  ok  -með  meira  kosti.  Sem  konungrinn 
hætti  sinni  rœðu,  hlupu^*  allir  upp  með  einu  háreysti  ok  segja  svá: 
ÖU  guðin  hjálpi  yðr,  góði  konungr,  ^'^  ok  laði  til  sinnar  vistar  f\TÍr 
svá  niikla  sœmd,  sem  þér  veitit  þeim  til  viröingar.  Síðan  slítr  kon- 
ungr  þingit,  ok  íerr  hverr  til  sinna  staða. 

7.  ííú  gerir  Agulandus  sendimenn  til  Arabiam  með  guði  síua, 
dveljast  þeir  svá  langan  tíma  í  þessarri  ferð  sem  líkindi  váru'^  á. 
En  í  þeirra  brotíferðar  ííma  géugu'^  margir  vinir  Agulandi  fram 
eggjandi  at  sem  fyrst  haldi  hann  sínum  her  til  Hispaniam,  hverra 
orðum  hann  tekr  harðla  vel,  ok  segir  at  svá  framt  guðin  koma  heim, 
skal  hann  sinn  her  búa.  Hér  með  er  eigi  síðr  Jamund  áeggjaðr 
af  sínum  vánum ,    at    hann    standi   nú   langt^'  fram  með  föður  sínum 

')  eigi  6.  *)  ok  tUf.  b.  ^)  liæstr  6.  ^)  várs  6.  ^)  gnðar  6.  *)  med 
dýrmætum  h.  '')  sökum  6.  *)  tilliœfiligr  h.  ')  saal.  6;  greiðist  B. 
'")  gudar  6.   '*)    hljópu  í>.     ")  herra  6.     '^  eru  6.     '♦)  ganga  6.     '*)  vel  6. 


136  KARLAMAGNUS   SAGA  IV.  Cap.    8. 

ok  afli  sér  ríkis.  Eu  hanii  gefr  sér  um  fátt,  lætr  Agulandum  einn 
bera^  straum  fyrir  þessarri  ferð,  þikkir  eigi  mjök  miklú  varða,  þótt 
[hann  fái  nökkura  sneypu;'^  ok  ef  svá  verði,^  œllar  hann  sakir  mik- 
illar  drambsemi  ganga  fram  djarfliga  ok  vinna  alt  ríki  undir  sik 
með  tilstuÖning  sinna  manna,  því  at  hann  þikkist  {mt  skilja,^  at 
Agulando  gengr  |)at  mest  til  at  berjast  [íil  ríkis^  við  kristna  menn, 
at  koma  hoiium  brott  or  AíFrika,  ok  virðir  svá  sem  faðir  hans  vili 
ræna  hann  sinni  föðurleifð. 

8.  Nú  sem  sendimenn  nálgast  heim,  ríÖr  Agulandus  langt  á 
veginn  móti  þeim  meÖ  miklum  prís  til  virðingar  við  goðin,  því  at 
mikil  forvitni  er  honum  á,  hversu  þeirra  frægð*  ok  prýÖi  hefir  skip- 
azt.  En  þegar  sem  hann  lítr'  þá  svá  glæsiliga,^  sem  engir  máttu 
finnast  þvílíkir,  gengr  hann  nær  or  vitinu  sakir  þeirrar  vanstiltrar 
gleði  er  hann  fékk  í  hjartanu,  því  at  svá  sögðu  spakii^  menn  heið- 
inna  |>jóða,  at  með  þeiin  d\a-astu  gimsteinum,  gulli  ok  silfri,  er 
þessi  bölfaðu  skurgoð  væri  með  prýdd,  máttu  auðveldliga  kaupast 
sjau  hinar  sterkastu  borgir,  Sem  Agulandus  kemr  aptr  til  sjálfs  síns, 
er  verr  var,  talar  hann  svá  til  {ieirra  er  hjá  standa:  Hverr  sá 
nökkura  guði  svá  völduga  sem  |)essa?  Nei,  nei,  víst  alls  engi.  Ok 
ef  þessir  líta  til  sinna  úvina^  ok  várra  reiðum  augum  ok  ygldum 
brúnum,  mun  alt  þeirra  afl  í  fölska  niðr  falla;  |jví  at  nú  hafa  þeir^" 
þegar  þat  unnit  í  ömbun  várrar  geröar,  at  Kariamagnús  hefir  brott 
farit  af  Hispania  til  sinna  l^nda,  stendr  þat  ríki  eptir  höfðingjalaust, 
ok  því  þarf  eigi  annars  en  vér  sýnim  Karlamagnúsi  ok  Hispania- 
landi  nökkurn  lítinn  hlilt  af  várum  ríkdómi^^.  En  ef  nauðsyn  biðr^^ 
meira  afls,  sem  goðin  láti  eigi  vera,  þá  er  gott  af  gnógu  at  taka. 
Allir  segja  at  svá  er  geianda.  Lætr  Agulandus  nú  blása  hvellum 
lúðrum  ok  samnar  saman  miklum  mannfjölda  af  nálægum  borgum, 
velr  þar  af  síðan  svá  margt^^  sér  til  fylgdar  sem  honum  líkar.  Sem 
herrinn'*  er  búinn  ríðr  Agulandus  út  af  sinni  borg  með  miklum 
heimsins  metnaði  fram  til  sjófar.  Eru  þá  búin  skjótliga  skip  bæði 
möi'g  ok  stór  hlaðin  meðr  vænasta  kosti  er  hafa  þurfti,  vist*^  ok 
drykk,  gulli  ok  silfri,  hestum  ok  klæðum  ok  alls  háttar  gœðum. 
Stígr  síðan  hverr  ok  einn  út  í  þat  rúm  sem  ætlat  var.  Drambar 
Agulandus  konungr  mjök*^  af  sínum  stja-k,  því  at  hann  þóttist  nú 
öruggr  uin,  at  engi  hlutr  megi  honum  bella,  því  at  í  sinni  fylgd 
hefir  hann  fjvr  greinda  guði  fjóra,  er  hann  væntir  sér  af  ails  full- 
tings,  hvat  því  verr  man  gefast  sem  meir^'  er  treyst.    J)ar  er  Jamund 

*)  brjóta  b.  ^)  [fadir  lians  fari  nökkura  sncypuferá  b.  ')  verðr  b. 
*)  vita  b.  »)  Itngl.  b.  ")  fegrd  b.  ')  sá  b.  *)  vel  búna  &.  »)  saal.  b ; 
vina  B.  ">)  |)au  b.  ")  ríkjum  b.  '*)  beiðirí*.  '^)  lið  tilf.  b.  '^)  þessi 
herr  b.     '*)  mat  b.     "')  nú  mikit  b.     ^')  meira  b. 


Cap.    9.  AF  AGULASDO  KOXUlíGI.  137 

son  hans  ok  mai^r  aðrir  höfÖingjar,  konungar,  jariar,  hertogar  ok 
barúnar.  En  þessir  eru  einkanJiga  hersins  foringjar  sem  hér  greinast : 
Gezbin*  konungr  af  Arabia,  Baeales  konungr  af  Alexandria,  Avit 
konungr  afBugie,  Aspin  konungr  af  Agapia,  konungr  Famni'^  af  Marab, 
Alfingr  konungr  af  Mariork.  Manio  konuiigr  Mecque,  Ebravit  af  Sibil. 
Með  þessum  siglir  konungr  Agulandus  brott  or  Aírriea,  er  hans  ferð 
hin  skrautligasta,^  því  at  víða  leiptrar  af  á  sjóinn  brott,  þá  er  sóhn 
fagrt  skein  á  búnar  snekkjur,  gyld  drekahöfuð,  glóandi  veðrvita,  segl 
einkar  sœmilig  með  ýmissum  Htum.  rauðum  sem  blóð  eðr  hvítum 
sem  snjór.  Ok  ef  Agulandus  hejdr  meðr  [svá  mikiUi*  mekt  heim 
til  AfiFrieam  vegnar  honum  [vel  ok^  betr  en  skyldi. 

9.  En  J)egar  |)essi  guðs  úvinr  kemr  in  Hispanias  með  sínum 
þjónum,  gerast®  skjótt  umskipti,  því  at  Karlamagnús  keisari  er  eigi 
nærri*  en  heima  í  Frans,  en  landit  höfðingjalaust,  hvar  fyrir  þessir 
íjándans  limir  stríða  upp  á  guðs  hjörð  ok  [hans  helgasta  posíola^ 
meðr  miklum  herskap,  brjóía  niðr  alla  kristni,  drepandi  kristna  menn 
eðr  brott  reka  í  útiegð,  en  skipa  í  staðinn  svívirðiliga  heiðni  með 
djöfuUigri  J)jónkan  böivaðra  skurgoða.  En  hvat  munum  vér  ætla 
mega  fyrir  liverja  [skynsemdar  grein^  blezaðr  guðs  postoH  Jacobus 
[rœktar  þanneg^"  geymslu  Hispanie,  hverja  hann  viðrtók  |)ann  tíma 
er  Karlamagnús  fór  heinri  í  Franz.  at  hann  lætr  enn  sitt  land  undir 
gefaat  vald  ok  yfirboö  bannsettra  heiðingja  ok  leyfir  at  niðr  brjótist 
kirkjur  en  hof  með  hörgum  upp  reisist;  pví  at  görla  veit  Jacobus, 
at  engi  sœmd  veitist  hans  Ijúfa  meistara  Jesu,  meöan  synir  Heli  yfir- 
bjóða.  Nú  þá  hvat  mun  honuní  til  ganga  svá  mikillar  þoUumœði, 
utan  þat  at  honum  þikkir  Karlamagnús  keisari  meðr  minni  mœðu 
strítt  hafa  fyrir  Hispanialandi  en  honum  virðist  tilheyriligt  þeirri  krúnu, 
er  keisarans  bíðr  í  himinríki ;  þat  annat,  at  enn  hafa  miklu  færri 
gefit  sitt  líf  fyrir  frelsi  Jacobi  af  húsi  Krists  ok  Karlamagnús  en 
postolinn  hefir  ætlat,  ok  því  viU  hann  at  eflist  styrkar  orrostur  ok 
hann  megi  alla  þá  með  sér  til  himinríkis  laða,  sem  honum  líkar  ok 
hans  land  verja:  þat  þriðja  má  houum  vel  til  ganga.  at  suðrhálfan 
þröngist  stórliga  mjök  af  iQöId  ok  forzi  bölvaðra  heiðingja,  ok  því 
er  nauðsyn,  at  þeir  rými  nökkut  veröldina  ok  sœki  heim  til  helvítis 
vini  sína  Makon  ok  aðra  fulltrúa.  Fyrir  þvílíkar  greinir  guðligra 
skipana  gerir  Jacobus  postoli  svá  ráð  fyrir,  at  Karlamagnús  konungr 
verðr*'  víss  hins  sanna  hvat  Agulandus  konungr  af  AíFrika  ferr  fram 
móti  guöi,  ok  móti  þeim  tíðendum  skipar  hann  sér  á  þann  hátt  er 
nú  skal  segja. 

')  Texbin  b.  •)  Pantin  b.  »)  sköruKgsta  6.  ■•)  [jafnmikilli  b.  *)  [mgl.  b. 
*)  þar  tilf.  b.  '')  nær  6.  ®)  [hins  helgasta  postula  .Jacobi  b.  *)  [grein 
skynsamliga  b.     '")  [lætr  þann  veg  rœktast  6.     ")  verði  b. 


lOQ  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.   10. 

10.  J)enna  tíma  er  þvílíkir  hlutir  fara  íram  in  Hispaniis,  sem 
nú  hafa  verit  greindir,  sitr  ágœtr  herra  Karlamagnús  í  Aguisgranum 
í  Franz,  ok  er  hann  fréttir  þau  hörmungar  tíðendi  hryggist  hann 
mjök  í  sínu  hjarta  ok  kveikist  meðr  miklu  kappi  guðhgs  vandlætis, 
sendir  J)egar  boð  ok  bréf  hvervitna  út  í  ríkit,  bjóðandi  at  alUr 
höfðingjar  meðr  sínum  styrk  komi  til  Aquisgranum  sem  fljótast. 
En  sakir  þeirrar  mikki  elsku  ok  sannrar  hlýðni  er  keisarans  undir- 
menn  höfðu  viðr  sinn  herra,  flýtir  hverr  ok  einn  sinni  ferð  eptir  hans 
boði,  meiri  maðr  sem  minni,  fram  í  þann  stað  sem  ákveðinn  var; 
koma  J)eir  fljótast  er  nálægastir  vái;u.  Nú  sem  margir  stórhöfðingjar 
Frankismanna  eru  samankomnir  í  nefndan  stað,  en  þó  hvergi  næi'^ 
fjeir  alhr  sem  kallaðir'-'  váru,  ríss  sjálfr  keisarinn  upp  ok  talar  svá: 
(iuð  ömbuni  yðr,  góðir  höfðingjar,  þá  auðmjúku  undirvorpning,  er 
þér  veitit  mér  íyriY  guðs  skyld,  því  at  ek  játti  at  margir  af  yðr 
væri  betr  til  fallnir  en  ek  þvíh'krar  tignar  sem  ek  stendr  í,  er  þér 
gerit  yðr  liðuga  nótt  með  degi  mínum  vilja  ok  yfirboði,  svá  at 
jamglaðhga  leggi  f)ér  fram  yðvart  líf  firir  guðs  ást  ok  vára,  sem  alt 
annat  er  þér  hafit  halda,  hvat  yðr  gjaldi  sannr  guð  ömbunari  allra 
góðra  hkita.  P^n  fyrir  hverja  sök  ek  hefi  nú  kallat  yðr  saman,  skal 
ek  birta.  Mikit  hrygðarefni  er  'at  komit  mínum  eyrum,  því  at  senni- 
Hga  segist  þat,  at  sú  kristni  er  land  Hispanie  eign  vinar  míns  heilags 
Jacobi  viðr  tók  guði  samvinnanda  meðr  várri  atgöngu,  sé  nú  gör- 
samkga  eydd  ok  fóttroðin  af  hundheiðnum  konungi  Affriee  Agulando 
at  nafni.  Ok  meðr  því  at  ek  skil  at  blezaðr  Jacobus  mun  svá  til 
ætla,  at  ek  ok  mínir  menn  skyhm  'enn  frammi  standa  hans  jörðu  til 
lausnar,  sér  til  sœmdar,  en  oss  til  sákibótar,  þá  heyrit,  mínir  góðu 
vinir,  at  J)essum  her  skal  ek  halda  til  Hispanialands  ok  öðlast,  hvárt 
sem  guðlig  forsjó  vill  skipa,  fagran  sigr  eða  skjótan  dauða,  því  at 
ek  tvúir  at  heilögum  Jacobo  þiki  vér  allvel  lengi  hafa  haldit  kyrr- 
setuna.  Nú  þó  at  eigi  sé  allir  þeir  hér  komnir  sem  guð  mun  oss 
til  kðveizlu  senda,  skokmi  vér  ak  eins  búa  þetta  várt  Kð  sem  bezt 
at  hestum  vápnum  ok  klæðum,  ok  flytja  várn  her  fram  í  þann  stað 
Hispanie,  sem  oss  s}'nist  viðrkœmiHgr  at  bíða  þeirra  liðsmanna,  sem 
síðar^  kunna'*  til  koma.  Vœntir  ek  ok  þess,  ef  heiðingjar  frétta  at 
vér  sém  þeim  nálægir,  at  þeir  muni  údjarfligar  landit  yfirganga. 
Allir  er  heyrðu  þvíkk  orð  keisarans,  svöruðu  sem  einni  röddu : 
Goði  herra,  segja  þeir,  gjarna  viljum  vér  yðrum  ráðum  framfylgja 
í  þetta  sinn  ok  hvert  annat,  svá  lengi  sem  guð  lér  oss  lifa,  því  at 
langa'*  tíma  hefir  yður^  forsjó  vel  dugat  bæði  til  andar  'ok  kkama, 
ok  svá  trúum  vér  enn  verða  meðr  guðs  vilja  pk  íuUtingi  heilags 
Jacobi  postola. 

')   nærri  b.     ^)  nefndir  b.     ')  siðan  6.     ')  kunnu  b.     *)  langan  b.     ")  oss  þíri  b. 


Cap.   11.    12.  AF  AGULANDO  KOKiníGI.  139 

11.  Eptir  þetta  býr  Karlamagnús  keisari  sinn  her  vel  ok  kur- 
teisliga,  sem  engi  um  aldr  þurfti  houum  Kti  fyrir  gefa,  lyptir  síðan 
sinni  ferð  brott^  af  Frans  meðr  svá  prúðum"  flokki,  [at  engi  var 
þvílíkr  annarr  í  allri  Jtalia.^  I  þessum  her  váru  dýrir  höfðingjar, 
svá  at  eigi  váru  vildri  til.  Yar  einn  af  þeini  fyrstr  ok  fremstr  ágætr 
herra  Turpin  erkibyskup  af  Rensborg,  er  fyrr  v^r  nefndr,  iiverr  ein- 
kanhga  var  til  þess  skipaðr  af  guði  ok  keisaranum  at  skíra  menn 
vígja  kirkjur  ok  hafa  fram  fyrir  lýðnum  hjálpsamhgar  áminningar, 
Annarr  höfðingi  var  Milun  hertogi  af  Angler  mágr  keisarans,  hverr 
á  þessum  tíma  er  höfðingi  yfir  hans  herliði.  J)riði  kappi  var  Rollant 
systurson  Karlamagnús,  hann  var  þá  jarl  Ornonianensis  borgar  ok 
hafði  fjórar  þiisundir  hinna  frœknastu  riddara.  Fjórði  höfðingi  var 
Ohver  jarl  Gebenensis,  hann  var  son  Rameri  jarls  ok  hafði  þrjár 
þúsundir  vaskra  riddara.  Fimti  kappi  var  Arastagnus  konungr  Brit- 
tanie  meðr  sjau^  þúsundum  riddara.  Sétti  höfðingi,  var  Engiler  her- 
togi  Aquitanie  borgar.  J)essa  borg  Aquitaniam  lét  f^ret  reisa  Aug- 
ustus  keisari  eptir  sögn*  fornra  manna ;  undir  hana  liggja  mörg 
heruð  með  stórum  borgum,  ok  taka  nafn  af  borginni  ok  kallast 
Aquitania.  Engiler  fylgdu  fjórar  þúsundir  hermanna,  er  kœnastir 
urðu*  til  alls  vápnaburðar,  en  þó  einkar  bezt  kunnu  þeir  af  bogum 
skjóía.  Sjaundi  var  Oddgeirr  danski  með  tíu  þúsundir  góðra  riddara. 
Áttandi  Xemes  enn  kurteisasti  hertogi  af  Beahier  meö  fim  þúsundir. 
Níundi  Gundabol'  Frísa  konungr  með  Qórar  þúsundir.  Tíundi  Lan- 
bertus  af  Biturika  ríkr  höfðingi  með  tveim  þúsundum.  Ellepti  Sam- 
son  hertogi  Burgundionensis  með  tvœr  þiisundir.  Tólfti  var  E^stult® 
jarl  af  Lingunia  með  þrjár  þúsundir  vígra  manna.  Með  þessurii 
greindum  ok  mörgum  öðrum  ferr  herra  Karlamagnús  þar  til  er  hann 
kemr  íram  í  þann  stað  eðr  borg  er  Benona  heitir,  þar  dvaldist  hann 
meðr  sínum  her  nökkura^  biðstundar  tíma  þeirra  höfðingja  er  síðar 
fóru.  Hvar  fjrir  greina  skal  þessu  næst  þann  atburð,  er  í  þessum 
stað  gerðist  meðr  þeim  hætti  sem  greindr  Turpin  erkibyskup,  er 
þetta  efni  hefir  samsett,   ritaði  með  sínum    framburði  ok  svá  byrjar. 

12.  Sem  Karlamagnús  keisari  dvaldist  í  borginni  Benona,  sýktist 
einn  riddari  af  herinum  Romatieus  at  nafni,    þar  til  er  hann    nálægr 

"dauða  skriptast  ok  tekr  dróttinhgan  líkama  með  annarri  guðs  þjónastu. 
Ok  eptir  þetta  kallar  Romaticus  til  sín  einn  riddara  sér  skyldan 
nökkut  h'tt  ok  segir  svá  :  |)ii  góði  vin,  segir  hann.  tak  þann  fríða 
hest  er  ek  á  ok  sel  fyrir  fuUa  peninga  ok  gef  alt  verðit  fátœkum 
mönnum  mér  til  sáluhjálpar,  þegar  sem  ek  er  dauðr.  Síðan  sálast 
Romaticus,  en    riddarinn    selr    hestiun    fyrir   hundrað    skilhnga  silfrs, 

')   út  b.     *)  fríðum  b.     ^)  Imgl.  b.     *)  4  b.     *)  sögu  b.     «)  váru  b.     ^)  Gnn- 
debol  b.     «)  Gistubert  b.     ")  nökkum  b. 


140 


KAELAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    1'4. 


hvat  er  hann  tekr  til  sín  ok  gefr  eigi^  fátœkum  mönnum,  heldr  eyðir 
hann  öllu  reiðskjótans  verði  á  fám  dögum  fyrir  drykk  mat  ok  klæöi, 
en  ætlar  eigi  nökkut  minnsta  einum^  fátœkum.  Sem  liðnir  eru  þrír 
tigir  daga  frá  andláti  Romatici  birtist  hann  greindum  riddara  í  svefni 
ok  talar  svá  til  hans  með  stuttu  yfirbragði :  |)ar  hggr  þú  ok  hefir 
iUa  gört  við  mik  fyrir  þína  ágirni,  því  at  þat  skaltu  vita.  at  svá 
sem  ek  leið  á  brott  af  þessu  lífi,  hafði  lausnari  minn  fyrirgefit  mér 
allar  syndir  meðr  sinni  mildi,  fyrir  Jjat  er  ek  gaf  minn  hest  hans 
Hmum  ii\  hugganar;  en  sakir  þess  at  |)ú  tókt  meðr  rangri  ágirui 
undir  |)ik  þá  öhnosu,  ok  mistu  guðs  fátœkir  menn  þeirrar  hugganar 
er  ek  gaf  fjeim  mér  til  sáluhjálpar,  þá  hefir  ek  þolat  margar  pínsHr 
þessa  stund  alla,  er  frá  er  hðin  mínu  andláti.  En  nú  skipar  svá 
guðhg  mildi,  at  þú  skalt  á  uiorgin  koma  í  minn  stað,  en  ek  man 
leiðast  í  hvíld  paradísar.  Síðan  vaknar  riddarinn  felmsfuUr  ok  birti 
þegar  hvat  fyrir  hann  hefir  borit  um  náttina.  En  ölhun  áheyrandum^ 
þikir  undarligr  hlutr  ok  mjök  óttanhgr,  ok  sem  þeir  tala  [þetta  efni 
miðil  sín,*  heyra  þeir  er  hjá  standa  upp  í  loptit  mikinn  úkyrrleik 
með  miklum  illum  lætum,  því  h'kast  sem  leones  rautaði  eða  úlfar 
þyti  ok  graðungar  geldi,  ok  rétt  í  því  grípst  þessi  riddari  brott  af 
manna  augiiti,^  svá  at  aldri  [sást  hann  síðan*  hfandi.  Ok  er  þessi 
fáheyrði  hkitr  fl}'gr  um  herinn,  fara  margir  hans  at  leita  bæði  á  fœti 
ok  hestum  fjóra  daga  í  samt,  ok  finnst  [meðr  engu  móti.'  En  tólf 
dögum  síðar  liittist  hans  h'kami  laminn  í  sundr  á  einu  bergi  þrjár 
dagleiðir  brott  fr^,  því  er  hann  hvarf  í  fyrstu.  Gaf  nú  öllurn  skilja, 
at  sá  loptsins  úkyrrleiki  sem  heyrðist,  var  af  úhreinum  öndum,  hverra 
grimleikr  í  þeim  stað  hafði  niðr  kastat  þess  vesla  manns  h'kam.  en 
dregit  sáhna  með  sér  í  fyrirskipaðan  stað  til  eih'fra  kvala.  Afþessum 
hlutum^  auðsýnihga  birtist,  hversu  þungr  löstr  þat  er  í  guðs  augliti 
at  draga  undir  sik  meðr  ágirni  þær  öhnosur  sem  góðir  nienn  gefa 
fyrir  sinni  sál,  hvárt  sem  þat  gera  heldr  skyldir  menn  eða  úskyldir, 
því  at  eigi  geldr  maðr^  þeirrar  gerðar  með  því  at  sá  verðskyldar  sér 
mikinnglœp  er^^gerir,  en  heilög  kirkjaeðaíátœkir  mennþarnast^^sinnar 
eignar;  þar  meðr  geldr  sennihga  sál  hins  andaða,  því  at  þat  sem  hon 
hugði  sér  til  hugganar  snýst  henni  til  mikihar  hrygðar.  Hér  af  má  [þat 
ok^^  skilja,  at  hvat  sem  kristinn  niaðr  gefr  lifandi'^  fyrir  sál  sinni  eða 
annarr  eptir  hann,  þá  er  höfuðnauðsyn  at  sem  fyrst  lúkist,  því  at  svá 
lengi  sem  góðgörningrinn  dvelst  nýtr  sáhn  þess  eigi  algörhga,  þar 
sem  hon  kvelst  í  pínu  fyrrum  en  þat  er  veitt  sem  játtat  var.  Lýkst 
hér  þetta  mál,  en  þessu  næst  skal  víkja  aptr  til  Agulandum. 

')  ekki  b.  l)  hinum  b.  ^)  saal.  b ;  áheyranda  B.  *)  [minum  sín  af  þessu 
efni  b,  *)  augsýn  b.  *)  [síóar  sást  hann  b.  ')  [hann  eigi  b.  *)  lut  6. 
»)   einn  b.     '"j  þat  tilf.  b.     ")  þarfnast  b.     '-)  [ok  þat  b.     '»)  mgl.  b. 


Cap,    13.  AF  AGULASDO  KONmíGI.  141 

13.  Nú  er  at  segja  af  Agulando  konungi,  at  hann  gengr  Tfir 
land  alt  Hispanie  -með  herskildi,  ferr  borg  af  borg,  kastala  af  kastala, 
brV'tr  niðr  kristni*  en  skipar  í  staðinn  heiðni.  eptir  því  sem  fjrr  var 
sagt.  Hann  vinnr-  einn  stóran  turn  af  kristnum  mönnum  meðr  svá 
[sterkjum  vígjum,^  ai  ef  vaskir  drengir  væri  houum  til  geymslu 
skipaðir.  mundi  varla  svá  mikit  afl  boðit.  at  Iiann  vvrði  unninn. 
Jienna  turn  íekr  Jamund  son  Agulandi  til  verndar  meðr  sínum  mönn- 
um,  en  ferr  |)ó  framleiðis  meðr  Agulando  J)ar  til  at  á  þeim  tíma 
er  Karlamagnús  keisari  sitr  í  Baion.  koma  þeir  fram  á  slétta  vöUu 
ok  víða,  er  liggja  meðr  þeirri  á  er  kallast  Segia*  ok  setja  þar 
sínar  herbúðir.  En  þegar  Agulandus  hefir^  af  sanna  frétt,  at  Karla- 
magnús  er  í  Baion,  kallar  hann  þegar  saman  alla  sína  spekinga  ok 
segir  svá :  Góðir  höfðingjar,  segir  hann,  nú  þurfum  vér  eigi  við  þat 
at  dyljast,  at  kristinn  konungr  Karlamagnús  setr  þá  dul  sér  yfir 
höfuð  at  fara  til  fundar  við  oss,  en  mjök  undarlig  þikki  mér  hans 
ætlan,  ef  hann  hyggst  þetta  land  eignast  ok  reka  oss  brott  meðr  skömm  : 
en  því  man  hann  sh'kt  hugsa,  at  honum  er  úkunnigr  várr  styrkr 
ok  mikill  almáttr  guða  várra.  En  hvat  nú  er  bezt  til  framfara,  þá 
leggit  ráð  til.  Sem  Agulandus  leitar  ráðs  [til  sinna^  höfðingja,  le^ja 
þeir  mjök  misjafut  lil.  sumir  segja  at  ekki  sé  annat  ráð  til  en  halda 
öllum  berinum  sem  fljótast  móti  Karlamagnúsi  ok  reka  hánn  nauðgan 
aptr  í  sitt  ríki  eða  drepa  hann  ella.  segja  at  þá  tekr  hann  makliga 
ömbun  sinnar  dirfðar.  Eru  fremstir  í  þessu  tillagi  tveir  höfðingjar, 
Ulién  er  fyrr  var  nefndr  ok  Madequin  hinn  sterki,  hann  var  svá 
mikill,  at  líkari  mátti  hann  segjast'  risa  en  alþýðligum  manni.  En 
þeirra  í  miðil  stendr  upp  sá  konuugr  er  hét  Balam:  hann  var  maðr 
drenglundaðr;  vitr  ok  einarðr,  djarfmæltr  ok  snjallr  í  framburði. 
Hann  talar  svá  til  Agulandum  :  Hinn  völdugasti  höfðingi,  segir  hann, 
öllum  er  þat  kuunigt.  at  yðrum  herradómi  er  lítilræöi  í  at  drepa 
þanu  htla  flokk  kristinna  manna  er  Karlamágnúsi  man  fylgja,  eu 
þat  yki^  yðra  sœmd  ok  tign  at  lokka  hann  meðr  íbgrum  heitum  ok 
blíðum  orðum  undir  yðvart  vald,  ok  sý^nit^  í  því,  at  yðr  þikir^"  til 
engis  vera  honum  nióti  stríða;  ok  ef  hann  er  vitr  maðr,  sem  ek 
vel  trúir.  þá  mun  haun  kunna  sjá  yðvarn  svá  mikinn  góðA-iIja  ok 
taka  yðra  gerð  með  þökkum,  gefa  sik  ok  sitt  ríki  upp  í  yði-a  forsjá. 
Vili*^  hann  þat  eigi,  er  vd  ok  makligt,  at  hann  korai  hart  niðr. 
iþví  ^r  sú  tillaga  mín,  at  þér  gerit  sendiman^n  til  keisarans  djarfan 
ok  smásmuglan,  þann  er  einarðliga  beri  fram  yðvart  evrendi,  hvárt 
sem  líkar  betr   eða   verr,    ok   glöggliga   skili   orð    keisarans  ok  hans 

')  kirkjar  6.  ')  vann  6.  ")  [styrkum  veggjum  b.  *)  Seggja  6.  *)  þar  tilf.  b. 
*)  [vid  sína  6.  ^  þikja  b.  «)  megnaói  b.  ')  synist  6.  '*)  þiM  fc. 
")  TiU  b. 


142  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    14. 

manna.  Agiilandus  svarar :  þetta  er  ráð  liit  bezta,  ok  svá  skal  gera. 
En  engan  sér  ek  til  þessarrar  l'erðar  jamvel  feldan  sem  |)ik  Balam, 
ok  því  skaltu  fara,  ok  tak  svá  marga  menn  til  fylgdar  sem  Jjér  bezt 
líkar,  skoða  sem  görst  hversu  mikinn  her  eðr  styrkligan  þeir  hafa, 
ok  hvat  annat  er  þú  sér  oss  varða.  Balam  segir  þá :  Herra,  ek  er 
yðvarr  undirmaðr  ok  skyldr  yðru  boði  hlýða,  |)yí  skal  ek  gjarna 
gera^  þessa  ferð  eptir  [yðrum  vilja.'^ 

14.  Síðan  býr  Balam  sik  ok  sína  menn  með  fríðasta  búnaði 
vápna  ok  klœða,  ferr  þar  til  er  hann  kemr  í  Baion,  stígr  af  hesti 
ok  gengr  fyrir  keisarann,  þegar  sem  hann  fær  orlof.  En  þó  at  Ba- 
lam  hefði  eigi  fyrr  sét  Karlamagnús  keisara,  kennir  hann  görla  hvar 
hann  sitr  miðil  annarra,  því  kveðr  hann  keisarann  ok  segir  svá : 
Sitit  í  friði  ok  góðum  náðum,  hinn  vaski  höfðingi  kristinna  þjóða. 
Keisarinn  tekr  honum  vel  eptirspyrjandi  hverr  hann  sé.  Hann 
svarar :  Ek  heiti  Balam  þjónostumaðr  hins  öflugasta  konungs  Agu- 
]andi,  sendr  af  honum  til  yðvars  hers  orð  ok  eyrendi  fram  bera.  J)ví 
at  svá  sem  herradóml-  hans  frétti  yði*a  nálægð,  þóttist  hann  eigi 
undirstanda  yðvart  eyrindi  annat  en  sœkja  sinn  fund  með  litilæti, 
sem  yðr  byrjar.  Ok  meðr  því  at  honum  þótti  þat  vera  mega,  svá 
sem  þér  kendut  yðr  honum  meingerð  iiafa  veitta,  at  varla  bæri  þér 
traust  á  at  biðja  hann  miskunnar,  hvar  fyrir  hann  bað  rnik  þat 
segja,  at  gjarna  vilJ  hann  yðr  þat  upp  gefa,  [þótt  þér  gripit^  His- 
panias,  hver  at  réttu  þikir  honum  sín  eign  vera,  ok  eigi  at  eins 
virðir  hann  engis  þá  mœðu,  er  þar  fyrir  Jjohr  hann,  heldr  bauð  hann 
J)ar  með,  at  svá  mikit  guli  ok  silfr  sk^ldu  þér  út  taka  af  hans  ríka 
thesaur,  sem  yðr  bezt  þœtti,  ef  þér  vildit  nú  glaðiiga  undir  ganga 
hans  vald  meðr  auðveldi  olc  bœta  svá  yíir  fj'rra  afbrigði.  En  ef 
þér  vilit  svá  friðboð,  sem  engi  öðlaðist  fyrr  af  þvílíkum  höfðingja, 
eigi  taka  meðr  þökk  ok  reisast  meðr  oíbeldi  móti  hans  herradóm, 
þá  trú  orðum  mínum,  at  engi  staðr  í  aiiri  Hispania  er  svá  öruggr, 
at  yðr  viðrhjálpi  fyrir  lians  valdi,  ok  þó  at  þér  værit  miklu  sterkari 
ok  hefðit  hálfu  meira  iið  en  nú,  þá  stœðizt  þér  eigi  at  heldr  hálfu 
ríki.  Agulandi.  Sem  Balam  heíir  þvílíka  hluti  talat,  svarar  keisarinn 
hógliga,  sem  hann  var  vanr,  þótt  honum  væri  nökkut  snarpt  talat 
móti,  ok  segir  svá :  Vei  ok  einarðhga  berr  þú  fram  eyrendi  þíns 
höfðingja,*  ok  því  dveist  hjá  oss^  iítinn  tíma  ok  hvil  þik,  En  seg 
mér,  góÖi  vin ,  hvar  er  Aguiandus  meistari  þinn?  Baiam  svarar: 
Rétt  á  þeim  slétta  velh,  er  iiggr  við  á  þá  er  kailast  Segia,  ok  bíÖr 
þar  yðvarrar  tilkvamu.  Keisawnn  segir  þá:  Lof  sé  almátkum  guði 
ok  blezaðum  Jacobo,  því  at  þagat  ætla  ek  sem  fyrst  [iofar  guð  mcr.® 

')  fara  h.     ^)  fyðru  boði  b.     ^)  [er  þér  griput  b.     ^)  lierra  b.     *)  um  lilf.  b. 
**)  [þe&'^i'  guð  lofar  mér  b. 


Cap.    13.  AF  AGULAKDO  KOIOTNGI.  143 

En  eigi  hefir  Agulandus  þat  rétt  hugsat,  at  ek  muni  eigi  þora  at 
biðja  mér  miskunnar  þann  sem  ek  móti  geri,  en  þó  eigi  Agulandum, 
heldr  dróttin  niinn  Jesum  Cristum,  hverjum  ek  væri  skyldugr  at 
þjóna  svá  vel  sem  ek  kynni  bezt,  því  at  honum  hefir  ek  mart  ok 
stórt  móti  gert,  en  alls  ekki  Agulando.  Síðan  skilja  þeir  sína  rœðu, 
ok  dvelst  Balani  litla  hríÖ  meðr  Karlamagnúsi,  hugleiðic  meðr  sér 
háttu  ok  framferði  kristinna  manua,  ok  fellst  honum  þat  vel  alt  í 
skap,  þikist  þat  skilja,  at  mikiu  er  merkiligri  þeirra  siðr  en  heiðinna 
þjóða.  Ok  sem  hann  hefir  alla  þá  hluti  forvitnazt,  er  hann  fýsir,  ^ 
býst  hanu  til  brottferðar.  Ok  er  keisarinn  veit  þat,  lætr  haun  frani 
leiða  marga  hesta  væna  ok  vel  búua,  ok  segir  þá  til  Balam :  J)ú 
góði  vih.  segir  hann,  tak  hér  af  svá  marga  sem  þú  vill,  en  ber 
þau  orð'^  mín  Agulando  konungi,  at  ek  ætla  svá  mikit  gull  ok  silfr 
af  haus  féhirzlu  út  taka,  sem  honum  sjálfum  þikir  í  gnóg,^  ok  veita 
enga  sœmd  honum  í  móti. 

15.  Bdlam  ferr  nú  þar  til  er  hann  kemr  til  herbúða  Agulandi, 
stígr  af  sínum  hesti  úti  fyrir  konungsins  landtjaldi,  geugr  fyrir  Agu- 
landum,  kveðr  hann  ok  segir  svá :  Karlamagnús  kristni  konungr  bar^* 
yðr  þá  kveðju,  at  þér  skyldat  bíða  hans  í  þessum  stað,  ef  hugr 
bilaði  eigi.^  Agulandus  fuUr  af  reiCi  talar  þá :  Sáttu  þann  inn  digra 
Karlamagnús?  At  vísu,  segir  Balam,  heilan  ok  kátan  fyrir.  allar 
greinir  utan  þat,  honum  þótti  oflengi  ykkra  fundi  sundr  bera.  Engan 
mann  leit  ek  honum  merkiligra,  ok  yðr  satt  at  segja,  hefir  hann 
harla  fátt  lið  hjá  yðr,  en  enga  veit  ek  þeim  vaskari  né  betr  at 
öUum  herskrúða  búna  5  en  þat  eitt  heyrða  ek  þá  úttast,  at  þér 
þyrðit  eigi  bíða  þeirra.  J)ví  væri  þat  raitt  ráð,  at  [eigi  hætti  þér 
á^  orrostu  viðr  þá,  því  at  eigi  verðr  þessi  minn  framburðr  at  hégóma,' 
aldri  um  aldr  fái  þér  þeirra  ríki  unnit  né  komit  þeim  á  flótta.  Sem 
Agulandus  ok  hans  menn  heyra  þvíHkan  framburð  sendimanns,  œðast 
þeir  meðr  mikilli  ákefð  honum  í  móti,  ok  segja  svá:  Sennihga^ 
ertu  verðr  mikiUar  hegndar  fyrir  þína  údygð,  því  at  þú  hefir  svikit 
þinn  höfðiugja  Agulandum,  en  tekit  mútur  af  kristnum  mönnum  ok 
gerzt  þeirra  vin,  því  skal  engán  gaum  gefa  at  þínum  framburði.  En 
seg  nú,  hversu  mikinn  her  Karlamagnús  hefir  Balam  svarar:  Hvat 
tjóar  mér  at  segja  yðr_  nökkut,  þar  sem  þér  vilit  því  eina^  trúa,  er 
yðr  sýnist.  Nú  vitit  þat  vera  satt,  at  meir  en  hálfu  minna  hð  hefir 
hann  en  Agulandus,  en  þó  mun  yðr  at  fullu  vinnast.  Sem  Agu- 
landus  heyrir  þetta  kallar  hann  til  sín  Jamund  son  sinn,  ok  talar  svá 
til  hans :  Nú  ef  ek  víss  vorðinn,  at  kristnir  menn  hafa  engan  hðsafla 
hjá  því  sem  vér,  ok  því  skaltu  fara  brott  með  lið  þitt  til  þess  sterka 

')  fýsist  b.,    ')  boð  6.     *)  í  nóg  b.     *)  sendi  b.     *)  mgl.  b.      «)  [þér  hættit 
eigi  til  6.     ^)  ok  tilf.  b.     *)  sannliga  6.     »)  einu  b. 


144 


KARLAMA6NUS  SAGA   IV.  Cap.    16. 


húss,  er  [þú  tókt^  til  geymslu,  ok  varðveifc  þat  sem  bezt  kant  þú. 
Meðr  þér  skal  fara  Balam  sendimaðr  ok  íjórir  guðir"  várir,  fjví  at 
ek  sé  at  Karlamagnúsi  vinnr  þörf  hifðsveit^  mín  einsaman.  Svá 
gerist  sem  nú  var  sagt,  at  Jamund  íerr  brott  frá  feðr  sínum  ok  sér 
hann  aldri  fyrr  en  heima  í  dimma  heraði  í  sjálfu  helvíti,  Sitr  Agu- 
landus  nú  eptir  meör  sínum  mönnum  á  sögðum  völlum. 

16.  Eptir  þat  er  Balam  sendimaðr  var  brottfarinn  or  Baion, 
kallar  keisari  Karlamagnús  saman  sína  höfðingja  ok  talar  til  þeirra 
svá  segjandi:  Vér  höfum  nökkurn  tíma  dvalizt  í  þessum  stað  ok 
be^it  várra  iiðsnianna,  en  þeir  koma  enn  eigi,  ok*  meðr  því  at  ek 
trúir  þat  Agulando  kunnigt  vorðit  um  várar  ferðir,  er  eigi  úlíkligt 
at  hann  haldi  hegat  til  móts  við  oss  sínum  mikla  her,  ok  at  eigi 
bja-gimst  vér  hér  inni  sem  melrakkar  í  greni,  skolum  vér  héðan  brott 
halda  þagat  sem  guð  vísar  oss  ok  blezaðr  Jacobus.  Svá  gerist,  at 
þeir  fara  meðr  alt  sitt  hð  út  af  borginni  ok  leita  Agulandum  mjök 
hstuhga,  þar  til  er  þeir  koma  fram  á  slétta  völlu  ok  fagra.  A  þessum 
völlum  sjá  Frankismenn  herbúðir  heiðingja  harla  skrauthgar^  með 
allskyns  Jitum.  Ok  þegar  Karlamagnús  lítr  þat,  gerir  hann  þakkir 
almátkum  guði  ok'  blezaðum  Jaeobo,  svá  segjandi :  |)ér  sé  lof  ok 
dýrð,  háleitr  guð,  er  várn  her  h'^fir  leitt  réttan  veg  til  fundar  þinna 
úvina  fyrir  fullting  þíns  blezaða  postola,  hvar  fyrir  ek  heit  þér, 
dróttinn  minn,  at  á  þessum  völlum  skal  ek  láta  kirkju  reisa  þér 
til  sœmdar,  el'  ek  fœr  þetta  land  af  heiðnum  mönnum  hreinsat. 
Hvert  keisarans  fjrirheit  harla  vel  fyldist,  því  at  þar  reistist  upp 
síðan  harla  fagrfc*"  musteri  meðr  keisarans  fuliíingi,  ok  vígfc  tveimr 
guðs  písiarváttum  Facundo  ok  Primitivo.  Hér  lætr  Karlamagnús 
tjalda  búðir'^  ok  at  því  gerfu  spyrr  hann  eptir  vitrastu  menn,  Turpin 
erkib^skup  ok  Rollant  frænda  sinn  ok  Milun  hertoga,  hvat  uú  sé 
framfaranda.  Turpin  erkibyskup  svarar:  Herra,  segir  hann,  engi 
maðr  þarf  yðr  ráð  at  kenna,  en  segja  má  ek  minn  vilja.  þat  þœtti 
niér  yðr  bezt  sama  ok  mest  yinna  at  koma  á  stefnu  til  samtals  viðr 
hÍHn  lieiðna  konung,  ok  prófa  ef  hann  vill  taka  trú  rétta  eða  gefa 
upp  landit  ok  fara  heim  við  svá  búit  til  sinna  ríkja.  ViU  hann 
hvárngan  þenna  upptaka,  þá  er  kostr  at  reyna  þeirra  harðfengi  með 
bardaga.  Keisarinn  segir  at  svá  skal  gera.  Fara  nú  menn  til  Agu- 
landum  með  þessum  eyrendum.  En  þegar  seni  Águlandus  veit,  at 
Karlamagnús  er  kominn,  verðr  hann  glaðr  ok  hugsar  at  nú  man  hann 
skjótt  vinna  þat  er  hann  viU,  býði'  síðan®  öllum  herinum  at  vápnast 
ok  búa  silt  sem  bezt  til  bardaga,  segir  at  nú  skolu  hans  mean  vinna 
sér  til  handa  guU  ok  silfr,  lönd  ok  lausa  aura.    En  er  þau  boð  koma 

')   [þér  tókut  b.      ^)  guðar  b.      *)    hin  sveit  b.      *)  Nú  b.     *)  sköruligar  b. 
*)  sœmiligt  b.     ^)  búð  b.     *)  þegar  b. 


Cap.    íf.  AF  AGULAinK)  KOXUSGL  145 

fyrir  Agulandum,  er  keisarinn  býðr  at  eiga  stefnulag  viðr  hann  meðr 
friði,  þikir  honum  líkligt,  at  því  geri  Kariamagnús  þat,  at  hann  vill^ 
gefast  upp  í  vald  hans.  því  játtar  hann  þessu.  Koma  þeir  aptr  til 
keisardus,  sem  þetta  eyrendi  báru,  ok  segja  hvat  títt  var  með  Agu- 
lando,  at  hann  bjó''  hð  sitt  til  orrost^,  en  játtaði  þó  st^ftiulagi. 
Keisarinn  lætr  herklæðast  sína  menn  ok  skorti  þar  eigi  hinn  fríðasta 
herskrúða,  eptir  því  seni  hverr  ^áldi  hafa.  Segir  keisarinn  at  þeir 
skola*  ríða  friðsamhga  á  stefnuna  en  vera  búnir*  hvat  sem  at  hendi 
kann  koma, 

17.  Xú  sem  hvárirtveggju  eru  búnir,  ríða  þeir  fram  á  völluna 
er  lágu  miðil  herbúðanna.  Kíðr  Karlamagnús  keisari  frammi  fyrir 
liði  sínu,  en  Agulandus  af  annarri  hálfu  rétt  gagnvert  honum  í  móti, 
því  at  hvártveggi  þeirra  var  auðkendr  frá  herinum  sakir  vaxtar  ok 
vápnabúuaðar.  Ok  sem  þeir  koma^  svá  nær,  at  hvárr®  má  görla 
skilja  annars  orð,  talar  Karlamagnús  keisari  til  Agulandum  ok  segir 
svá :  Mikit  hefir  ek  á  þik  at  kæra.  Agulande.  fyrir  þat  er"  þú  hefir 
tekit  af  mér  meðr  prettum  rangrar  ágirni  lönd  mín  Hispanias  ok 
Gasehuniara,  þar  með  drepit  alla  kristna  menn  er  þú  máttir  ok  á 
mitt  vald  vildu  flýja.  borgir  mínar  ok  kastala  hefir  þú  niðr  brotit  ok 
eytt  meðr  eldi  ok  járnum  alt  þetta  laud,  er  ek  hafði**  meðr  guð^. 
styrk  ok  heilags  Jacobí  unnit  ok  undir  kristin  lög  snúit.  En  er  Agu- 
landus  heyrði  Karlamagnús  tala  á  þeirra  tungu  Arabiamauna.  er  hann 
sjálfr  bezt  kunni,  gleðst  hann  harðla  mjök  ok  mælti  svá  til  keisarans: 
Ek  biðr  þik,  hinn  kristni,  at  þú  segir  mér,  fjrir  hverja  sök  at*  þú 
tókt  þat  land  undan  várri  þjóð,  er  hvárki  áttir  þú  né  þinn  faðir. 
ok  cigi  föðurfaðir  þinn.  Karlamagnús  svarar:  J)ví  at  almáttigr  guð 
leysti  þetta  land  brott  af  yðru  valdi  heiðinna  manna,  skipandi  þat 
undir  kristin  lög,  en  þér  rœntut  hann  sinni  eign.  hvar  fyrir  ek  var 
skyldugr  at  snúa  því  aptr  til  kristinnar  þjóðar,  ok  hvert  land  annat 
er  ek  mátti,  því  at  allar  heiðnar  þjóðir  eiga  meðr  réttu  til  at  lúta 
várra  laga.  Agulandus  segir  þá:  Mjök  er  þat  úverðugt,*"  at  vár 
lönd  hggi  undir  valdi  yðvarra  þjóða,  því  at  vér  höfum  miklu  mætari 
lög  en  þér.  Vér  dýrkum  enn  máttuga  Maumet  guðs  sendiboða.  ok 
hans  boðorð  höldum  vér,  .ok  þar  með  höfum  vér  almáttig  guð,^* 
þau  er  oss  sýna  meðr  boði  Maumets  úvorðna  luti:  þau  dýrkum  vér 
ok  tignum  ok  af  þeim  höfum  vér  lif  ok  ríki.  ok  ef  þú  sér^-  þau. 
mundi  þér  mikit  um  fínna.st.  Karlamagnús  svarar  þá:  Sennihga 
^iDist  þú.  Agulande,  í  þessarri  þinni  trú,  því  at  vér  höldum  guðs 
boðorð,  en"  þér  haldit  Ijgihgan   átrúnað.     Vér  trúum  á  einn  guð. 

')  vili  b.  ')  8ik  ok  tilf.  b.  »)  skuli  b.  *)  við  búnir  6.  *)  koma-;,t  5 
«)  hverr  b.  ')  at  b.  «)  hafda  b.  »)  mgl.  b.  '•)  úrétt  b.  ")  god  b. 
'^)  sæir  b.     ")  saal.  b\  gem  B. 

10 


146  KARJ.AMAGÍÍUS   SAGA  IV.  Cap.    18. 

föður  son  ok  heilagan  anda,  en  þér  trúit  á  djöful  þann  er  byggir 
f  skurgoðum  yðrum.  Sálur^  várar  koma  eptir  [þann  líkamliga'^ 
dauða  til  eilífs  fagnaðar,  ef  vér  höldum  rétta  trú  meðrgóðum  verkum, 
en  yðrar  sálur,  er  á  skurgoðin  trúit,  fara  til  eih'fra  písla  brennandi 
án  enda  í  sjálfu  helvíti;  ök  má  þaðan  af  skilja,  at  vár  lög  eru  betri 
en  yður.  J)ví  kjós  nú  um^  2  kosti,  lát  skírast  með  öllu  liði  þínu  ok 
hjálp  svá  þínu  h'fi,  ella  kom  þú  til  bardaga  viðr  mik,  ok  [mun  |)ú'* 
fá  þá  illan  dauða.  Agulandus  svarar:  jþat  skal  mik  aldri  hendá, 
at  ek  láti^  skírast  ok  neita  svá  Maumet  vera  ahnátkan-  heldr  skal 
ek  ok  mitt  fólk  berjast  viðr  þik  ok  |)ína  menn  meðr  þessum  skil- 
daga,ö  at  þeirra  trú  dœmist  betri  sem  sigr  fá,  ok  sé  sigíinn  [)eim  til 
eilífrar  sœmdar,  sem  hann  öðlast,  en  hinum  til  eihfrar  skemdar,  sem 
hans'  missa.  Ok  ef  ek  verðr  hfandi  sigraðr,  skal  ek  ok  ahr  minn 
herr  taka  skírn.  ]þá  svarar  Karlamagnús  :  Harðla  vel  líkar  mér,  at 
svá  standi;  en  til  þess  at  eigi  kahir  þú  várn  sigr  framar  gerast  af 
mannhgum  styrkleik  en  krapti  heilagrar  trúar,  skal  þessi  bardagi 
hafa  á  sér  hólmgöngu  hátt,  svá  at  einn  gangi  móti  einum,  tuttugu 
móti  tuttugu,  ok  J)ann  veg  síðan  svá  lengi  sem  fullprófat  þiki  vera. 
Agulandus  samþykkir  at  svá  gerist.  Síöan  sendir  Kai-lamagnús  tutt- 
•ugu  riddara  fram  móti  20  heiðingjum,  ok  lauk  svá  þeirra  leik,  at 
heiðingjar  félhi  alhr.  J)ví  næst  géngu  fram  \Qórirtigir^  af  hvárum, 
ok  féUu  enn  alhr  heiðingjar.  -[Eptir  þat  riðu^  hundrað  móti  hundraði, 
ok  fór  sem  fyrr,  at  heiðingjar  féllu.  Síðast  reið  fram  þúsund  móti 
þúsund,  ok  féllu  fl'estir  heiðingjar,  en  sumir  flýðu.  Sem  hér  var 
komit-  lofuðu  aflir  kristnir  menn  sinn  dróttin,  sem  verðugt  var.  En 
Agulandus  gékk  til  Kárlamagnús  at  settum  griðum,  ok  sannaði  auð- 
sýniliga  birtast  í  |)essum  hlut  at'kristin  lög  váru  meir  virðandi  en 
átrúnaðr  heiðinna  þjóða,  hvar  fyrir  hann  játtar  at  [næsta  morgin'" 
eptir  skal  hann  konia  ok  taka  trú  rétta.  Skilja"  þeir  við  svá  búit 
ok  fara  hvárir  til  sinna  herbúða. 

18.  Sem  Agulandus  kemr  til  siuna  herbúða,  tjár  hann  þeim  er 
þar  váru  alt  hversu  íarit  hafði  meðr  þeim  Karlamagnúsi,  ok  hvar 
nú  var  komit  hans  máh,  at  hann  ætlar  skírn  at  taka,  ok  bað  sína 
menn  svá  gera.  Játtu  J)ví  margir,  en  suínir  neittaðu.  Ok  þegar  á 
næsta  degi  eptir  ferr  Agulandus  fram  til  herbúða  Karlamagni'is  ok 
kemr  f)ar  rétt  á  [^eira^-  tíma  sem  hann  sat  yfir  borðum  meðr  sínum 
sveitum.^^  En  er  Aguhmdus  gengr  inn  í  keisarans  landtjaki,  h'tr 
hann  umbergis  borðin,-  ok  meðr  |)ví  at  afls  háttar  stéttir^'*  sátu  upp 
meðr  keisaranum,  byskupar,  klaustramenn,  kanokar,  prestar,  riddarar, 

')  Sálir  b.  ^)  [líkamligan  b.  ')  tilf.  b.  ')  [mantu  b.  ^)  láta  b. 
«)  skilmála  b.  ')  hann  b.  »)  40  b.  »)  [Síðan  reið  fram  b.  '")  [á  næsta 
i,norgni  b.     ")  Skiljast  b.     '^)  J)aun  b.     ")  sveinum  b.     ")  sveitir  b. 


Cap.    Í8.  AF  AGULAXDO  KOKCXGI.  147 

undrast  bann  mjök,  at  þat  fólk  er  með  svá  ýmisligum  búnaði  >  því 
spvrr  hann  inniliga  eptir  keisarann,  hvat  manna  hverir*  væri.  Karla- 
magnús  greinir  fjTÍr  honum  sérbverja  hluti  ok  segir  svá :  J)eir  menn 
sem"  þú  sér  hafa  einht  klæði  sœmilig,  eru  byskupar  ok  prestar  ok 
kallast  lærifeðr  [laga  várra,^  þessir  leysa  oss  fjrir  miskunn  guðs  af 
várum  syudum  ok  veita  guðhga  blezan:  en  þá  sem  þú  sér  í  svörtum 
klæðuni  eru  ábótar  ok  munkar,  þeir  biðja  fyrir  oss  nótt  ok  dag: 
en  þeir  er  hvítum  klæðum  skrýðast,  kallast  kanokar  ok  eru  líkir  í 
siðsemd  hinum  fyrrum,  en  hafa  tíðir  sem  lærðir  menn.  Ekki  skilst 
mér  af  þvíh'ku,  segir  Agulandus,  ok  eigi  munda  ek  þikkjast  liðsinni 
at  nærri,*  þótt  sh'kt  dragsaðist  með  niér.  En  seg  mér  nú.  hvat 
manna  eru  þeir  er  yztir  sitja  á  berri  jörðu  ok  hafa  hvárki  fyrir  ?ér 
borð  né  dúka,  en  lítiliga  niat  ok  drykk,  búnir  mjök  herfihga  hjá 
því  sem  aðrir.  Karlamagnús  svarar:  J)etta  eru  sendiboðar  várs 
herra  Jesu  Kristi  ok  kallast  einkanliga  hmir  guðs,  ok  svá  marga 
þrettán  at  tölu  höfum  vér  daghga  í  váru  boði  í  minning  A'árs  lausn- 
ara  ok  þeirra  tólf  postola,  er  meðr  honum  váru  þann  tíma  er  hann 
ferðaðist^  hér  á  jarðríki.  Agulandus  segir  þá :  Alhr  þeir  er  upp 
sitja  nieð  þér  ok  þú  kallar  þína  menn  hafa  gnógan  m^t  ok  drykk 
ok  sœniihgstu  klæði.  en  þeir  sem  þú  kallar  einkanhga  guðs  menn 
ok  hans  sendiboða  lætr  þú  á  jörðu  sitja  langt  frá  þér  brott  háðuliga 
haldna  bæði  at  mat  drykk  rtk  klæðum.  Undarhg  gerð,  ok  iUa' 
þjónar  sá  sínum  herra.  er  svá  háðuhga  tekr  hans  sendiboða,  hvar 
fyrir  ek  kallar  lög  þín>  ill,  þau  er  þú  lofar  ok  kallar  góð,  ok  vei 
verði  mér,  ef  ek  læt  minn  fyrra  átrúnað,  til  þess  at  leggja  mik 
undir  þvíhk  lög.  Karlamagnús  svarar:  Agulande,  segir  hann.  lát 
þik  eigi  þenua  hlut  frá  draga  góðri  ætlan,  þyf  at  þat  er  guðhg 
skipan  en  eigi  fyrirhtnin^  hans  boðorða,  at  fátœkir  meun  hafi  svá 
mat  ok  klæði,  at  þeir  megi  hfa  við.  en  seðist  eigi  dýrum  krásuni 
ok  gnóghgum  eðr  gangi  í  ágætum  klæðum,  því  at  ef  svá  væri,  mætti 
þeir  eigi  fátœkir  kallast.  ok  eigi  bæri  þeir  þá  mynd  á  sér.  sem  sjálfr 
lítilætis  meistarinn  virðist  at  "bera  í  þessum  heimi  ok  hans  lærisveinar. 
En  til  þess  skipaði  hann  svá,  at.þeir  skjldu  halda  satt  lítilæti  með 
fátœktinni.  en  draniba  eigi  af  miklum  ríkdómi  ok  sællífi.  Ekki  vildi 
Agulaudus  þvíhku  gefa  gaum,  heldr  biðr  hann  sér  uú  orlofs  til  .brott- 
ferðar  ok  býðr  þar  með  Kariamagnúsi  almenniligan  bardaga,  ríðr 
síðan  brott  aptr  til  sinna  herbúða.  En  Karlamagnús  kei.sari  lét  gera 
betr  við  fáiœka  menn.  þá  sem  íSlgdu  herinum  þaðan  af.  Hér  með 
biðr  hann  lið  sitt  búa  vápn  sín  ok  hesta  sem  bezt.  Svá  gera  þeir. 
Ok  sem  allir  eru  vel  búnir,  setja  þeir  sín  spjót  niðr  í  völlinn  úti 
fyrir  herbúðunum  næsta  kveld  fyrir  orrosíuna.  En  um  morginiun 
')   saal.  b ;  hverr  B.     ')  er  b.     ^)  [íoa/.  b ;  vára  B.     *)  nær  b.     ')  var  -t. 


148 


KARLAMAGÍÍUS  SAGA  IV.  Cap.    19. 


epth*  sem  kristnir  menn  ganga  til  ok  taka  hverr  sitt  spjót,  váru  mörg 
af  J)eim  gróin  meðr  börk  ok  næfrum  ok  fegrsta  blóma.  En  allir  er 
þenna  atburð  sá,  undraðust  mjök  ok  eignuðu  þetta  guðligri  miskunn, 
höggvandi  síðan  upp  spjótsköptin  sem  næst^  máttu  þeir  jörðinni. 
En  svá  segist  senniliga,  at  af  þeim  rótum  upphöggvinna  spjótskapta, 
er  eptir  stóðu  í  jörðinni,  runnu  upp  fagrir  lundar  réttir  sem  sköpt 
meðr  mörgum"  kvistum  ok  fögru  laufi  sem  sjá  má.^  Váru  þessir 
lundar  flestir  af  aski,  er  af  skaptunum  upp  runnu,  en  svá  mörg  váru 
spjótin  blómguð,   sem  fjórum  þúsundum  manna  gnœgði. 

19.  Nú  sem  hvárirtveggju  kristnir  menn  ok  heiðnir  höfðu  skipat 
sínar  fjlkingar,  riðust  þeir  at  með  rniklum  gný  ok  vápnabraki,  því 
at  þar  var  hvártveggja  þeytt  horn  ok  lúðrar.  Mátti  hér  h'ta  snarp- 
hgt  vápnaskipti.  Ríða  þeir  fremstir  í  hði  Karlamagnús  sem  báru 
þau  blómberandi  spjót  sem  fyrr  váru  greind,  hafði  guð  dróttinn  svá 
skipat,  at  þeir  ahir  skyldu  á  þeim  degi  fagrliga  kórónast  meðr  písl- 
arvætti.  Var  mest  háttar  maðr  af  þeim  Milon  hertogi  af  Angeler, 
er  í  þeim  bardaga  fóru*  til  guðs.  Karlamagnús  reið  djarfliga  fram 
í  fylkingar  heiðingja  ok  drap  margan  mann  með  sínu  sverði  er 
Gaudiola  hét.  En  svá  sóttu  Saraeeni  at  keisaranum,  at  þeir  drápu 
hestinn  undir  honum.  Varðist  hann  þá  vaskhga  meðr  tveimr  þús- 
undum  sinna  manna  miðil  margra  Saraeena.  En  með  guðs  forsjó 
ok  heilags  Jacobi,  komst  hann  heill  ðk  úskaðaðr^  aptr  til  sinna  fylk- 
inga.  Félhi*  á  þeim  degi  fjöldi  heiðiugja,  en  svá  margir  af  kristnum 
sem  áðr  váru  greindir.  Ok  er  á  leið  daginn  gefst  upp  bardaginn, 
fara  hvárir  heim  til  sinna  herbúða.  Höfðu  heiðingjar  þá  handtekit 
hinn  vaskasta  höfðingja  af  hði  Karlamagnús  ísemes  hertoga  af  Bealf- 
uer.  En  rétt  á  þenna  tíma  kemr  Balam  sendimaðr,  er  fyrt  var 
nefndr,  til  Agulandum,  ok  var  sendr  af  Jamuud  er  þá  bjó  í  turninum 
at  forvitnast,  livat  fram  fœri  miðil  kristinna  manna  ok  heiðinna,  ok 
er  hann  varð  víss  hins  sanna,  hvat  nú  hetir'  skemstu  at  borizt,  at 
Karlamagnús  hefir  látit  sinn  bezta  hest  í  bardaganum,  en  Nemes^ 
einn  af  hans  köppum  er  nú  haldinn  af  heiðingjum,  kemr  honum  til 
minnis,  hversu  vel  Franzeisar  tóku  við  honum  ok  hversu  herraliga 
keisarinn  gerði  híinn  af  garði,  þá  er  hann  var  sendr  til  þeirra  af 
þeim  feðgum,  því  þikist  hann  skyldr  at  gjalda  velgerning  móti  þeirra 
hœversku,  ef  hanh  má  viðr  komast,  ok  svá  gerir  hann.  J)ví  at  svá 
sem  Agulandus  er  kominn  í  sitt  landtjald  ok  Nemes  hertogi  er 
leiddr  fyrir  hans  kné  ok  dœmdr  af  honum  at  þola  skjótan  dauða, 
gengr  Balam  meðr  sínum  fylgdarmönnum  fyrir  Agulandum  ok  segir 
svá :    Herra,  segir  hann,  hugsit  uni,  á  hvern  hátt  Karlamagnús  gerði 

')  saal.  6;   mest  B.      ^)   fögrum  b.      ^)   mátti  b.      *)   fór  b.      *)  úsakaðr  b, 
«)  féll  b.     ')  fyrir  tiJf.  b.     «)  hertogi  tilf.  b. 


Cap.    19.  .VF  AUULAXDO  KOXUXCiI.  149 

við  mik,  sem  ek  var  af  yðr  sendr:  kost  átti  hanu  at  láta  drepa 
niik,  ef  hann  hcfði  viljat.  Isú  gerit  svá  vel  fyrir  yðra  dygð,  Játit 
þenna  vaska  niann  uá*  sínu  lífi  ok  sendit  hanu  heilan  aptr  sínum 
höföingja  ok  sýnit  í  því  jðra  mikihnensku.  Agulandus  svarar : 
Kei  Balam,  segir  hann,  þat  gerist  eigi  fyrir  þín  orð  einsaman  at  láta 
þenna  mann  lausan.  Balam  segir  þá:  Nú  þótt  þér  vilit  hann  eigi 
upp  gefa  fyrir  orðin"  einsaman,  skal  eigi  spara  fé  honum  til  undan- 
lausnar.  Takit  svá  mikit  gull  ok  silfr,  hesta  meðr  vápnum  ok  dýrum 
klæðum  fyrir  þenna  mann  sem  þér  viHt  sjálfir.  EP  þetta  tjóar  eigi, 
þá  vitit  þat.  at  margir  yðrir  menn  skolu  rauðu  eiga'*  snýta  aðr  þessi 
maðr  sé  drepinn.  Ok  er  Agulandus  heyrir  svá  fögr  orð  ok  þar  með 
einarðhga  hótan  Balams  talar  hann  svá:  Tak  mann  til  þín,  Balam, 
ok  greið  oss  sh'kt  fé,  sem  þú  játtaðir.  Svá  gerir  hann,  tekr  Nemes 
hertoga  á  sitt  vald.  en  lætr  svá  mikit  góz  í  staðinn  sem  Agulando 
h'kaði.  |5ví  at  þótt  hann  væri  nú  þann  veg  kominn  til,  skorti  eigi 
gnógan  rík.dóm  í  hans  ferÖ  einum  manni  til  lausnar.^  á  hvern  hátt 
sem  helzt  vildi  hafa,  enda  var  haun  svá  vinsæll.  at  hvat  var  til  reiðu 
sem  hann  vildi  krefja,  Eptir  þat  gert  talar  Balam  til  Nemes  hertoga: 
Nú  far  til  Karlamagnús  ok  ber  honum  kveÖju  mína,  ok  meðr  því  at 
ek  heyrða  hann  hafa  látit  hest  sinn,  þá  haf  meðr  þér  þenna  hvíta 
hest,  er  ek  vil^  gefa  honum;  vænti  ek  þess,  at  eigi  sé  annarr  betri 
í'  her  heiðingja  eör  betr  kunni  fara  með  sér  í  bardaga.  Jjakkar 
Nemes  honum  sína  framstöðu,*  sem  vert  var,  ok  ferr  síðan  á  fund 
Karlamagnús.  ber  honum  kveðju  Balams  meðr  hestinum,  ok  segir 
hversu  drengiliga  hann  stóð  frammi  honum  til  frelsis.  En  keisarinn 
verðr  glaðr,  er  hann  sér  ísemes,  þyí  at  mjök  hafði  hann  hrygzt  af 
hans  brotthvarfi,  ok  segir  svá :  Lof  sé  guði  ok  heilagum  Jaeobo,  er 
þik,  góði  vin,  frelsti  af  valdi  Saracenorum,  ok  ef  þat  væri  þeirra 
vili,  bið  ek  at  aldri  komir  þú  í  svá  harðan  pungt  nökkurn.  tíma. 
En  mjök  er  þat  harmanda,  at  svá  hraustr  drengr  skal  eigi  kenna 
skapara  sinn,  sem  Balam  er.  Sem  þeir  talast  \áð  þvílíka  hlufi, 
segist  keisaranum  .  at  Qórir  markeisar  af  Róma  eru  komnir  [honum 
til  liðveizlu,^  ok  hafa  íjórar  þúsundir  hinna  beztu  riddara,  þessan-a 
beið  Karlamagnús  í  Baion.  Verðr  keisarinn  nú  glaðr  af  öllu 
saman  frjálsing  Nemes  ok  þeirra  tilkvámu.  En  af  Balam  er  þat 
segjanda,  at  hann  ferr*"  skyndiliga  frá  her  Agulandi,  sem  Isemes 
verðr^'  brottu,  þar  til  er  hann  fann  Jamund ,  ok  sagði  honum 
þat  sem  hann  varð  víss  af  um  viðskipti*"  kristinna  ok  heiðinna 
manna. 

*)  halda  6.  ')  orð  b.  ')  En  ef  b.  *)  mgl.  b.  ^)  útlausnar  6.  ®)  man  b. 
^)  öllam  tilf.  b.  *)  frammistödu  b.  ')  [til  liðveízlu  við  hann  b. 
?->)  fór  b.     '»)  v^r  6,.    '?)  skipti  b, 


loO  KARLAMAÖNUS  SAGA  IV.  Cap.   20. 

20.  Sem  Agulandus  fréttir  at  ^órir  höfðingjar  með  miklu  liði 
eru  til  fuUtings  komnir  við  keisarann,  þikir  honum  eigi  sinn  hlutr 
líkari  en  áðr.  |)ví  snýr  hann  brott  með  sínum  her  ok  ferr  til  þeirrar 
borgar  sem  Agenna  heitir,  því  at  betra  virðist  honum  |)ar  við  at 
eiga,  sem  minna  afl  er  fyrir.  En  þó  at  þessi  borg  Agenna  væri 
meðr  sterkum  múrum,  var  fjar  engi  afli  til  mótstöðu,  hvar  fATÍr  Agu- 
landus  vinnr  hana  ok  sezt  þar  síðan  meðr  sinn  her;  þikist  hann  nú 
hafa  fengit  svá  öruggan  stað  til  verndar,^  at  engi  man  svá  ríkr  ti]'^ 
koma,  at  né  eití  it  minsta  mœtti  þeim  granda,  ok  svá  er  hann  nú 
stappaör  upp  af  dul  ok  drambvísi,  at  nú  ætlar  hann  sér  alt  auð- 
veldliga  gailga  eptir  sinni  fýsi.  J)ví  gerir  hann  menn  til  Karlamagnús 
ok  býðr  honum  til  sín  at  þiggja  mikit  gull  ok  silfr,  til  {)ess  at  gefa 
upp  ríki  sitt  ok  gerast  hans  maðr.  En  er  keisarinn  heyrir  |)essi  boð 
Agulandi,  tekr  hann  {)ví  eigi  Ijarri,  segir  þat  líkara  at  hann  muni 
koma  eptir  hans  boði.  Fara  sendimenn  aptr  við  svá  búit  ok  segja 
Agulando,  at  Karlamagnús  tók  vel  þeirra  eyrendum,  en  hann  verðr 
gej'si  glaðr  við  |)á  sögu,  því  at  nú  þikist  hann  hafa  alt  hans  ráð 
sér  í  hendi,  ef  þeir  íinnast.  En  er  sendimenn  váru  brott  farnir, 
smíðar  ágætr  herra  Karlamagnús  nýjar  ráðagerðir,  |)ví  at  senniliga 
skih-  hann  fyrir  þann  háleita  meistara,  er  hann  lærÖi  til  sinna  fram- 
ferða,  at  þetta  boð  Agulandi  var  bruggat  af  údyggu  hjarta.  Hvar 
fyrir  hann  tekr  f)at  ráð,  sem  guð  kendi  honum,  ríðr  brott  frá  her- 
inum  meðr  sjautigi  riddara  leyniliga,  þar  til  er  hann  ke?íir  .upp  á 
þat  fjall,  er  svá  stóð  nærri^  borginni  Agenna,  at  þaðan  mátti  görla 
sjá  fram  í  staöinn.  Hér*  stígr  hann  af  baki  sínum  hesti  ok  leggr  af 
sér  allan  konnngligan  skrúða  ok  klæðist  öðrum  búnaði,  tekr  spjót 
sitt  af  skapti  en  leggr  skjöldinn  miðil  herða  sér,  ok  býr  sik  at  öllu 
upp  á  f^endimanna  hátt,  hafandi  einn  riddara  sér  til  fylgdar,  gengr 
síðan  ofan  af  ijallinu  frá  mönnum  sínum,  en  biðr  þá  bíða  sín  í  þeim 
stað.  Sennihga  var  J)essi  [ferð  Karlamagnús*  af  öruggri  trú  ok  mikhi 
trausti  guðhgrar  miskunnar,  at  hann  skyldi  ganga*  við  annan  mann 
sjálfkrafi  í  hendr  sinna  úvina,  þar  með  vissi  hann  við  hggja  sœmd 
ok  frelsi  heilagrar  kristni,  at'  honum  tœkist  greitt  sín  ferð,®  ok  vel 
er  [því  trúanda,®  at  hinn  heilagi  Jacobus  haíi  eigi  verit  J^enna  tíma 
keisaranum  Qarri,  {)ví  at  djarfliga  gengr  hann  fram  til  staðarins. 
Renna  þegar  varðhaldsmenn  út  af  borginni  móti  honum  ok  spyrja 
hvat  manna  þeir  væri.  En  þeir  kváðust  vera  menn  Karlamagnús 
keisara  sendir  til  Agulandum.  Ok  þegar  sem  þat  heyrist,  eru  þeir 
leiddir  í  })á  höll  sem'"  Agulandus  sat  ok  hans  höfðingjar,  ok  sem 
|)eir  koma   fyrir  konnnginn,    kveðja  þeir   hann   ok    tala   svá   síðan : 

')  sér  tilf.  b.      ^)  at  b.     »)  iiær  b.      *)  þar  b.      ")  [ráðagerð  6.      «)  fara  6, 
')  ef  b.    «)  atferð  b.     »j  [fat  merkjanda  b.     '»)  er  6. 


Cap.    S/.  AF  AOULAKDO  KONUXGI.  lol 

Yit  eruni  sendir  til  yðvar  af  hendi  Karlamagnús  með  því  eyrendi 
at  segja  3'ðr,  at  hann  er  kominn  í  þenna  stað,  er  svá  heitir,  meðr 
sextigum  riddara  ok  vill  gjarna  gela  upp  sitt  ríki  ok  gerast  3'ðvarr 
maðr,  hvar  fyrir  haun  biðf,  at  þér  komit  til  taJs  við  hann  með  aðra 
sextigi  riddara.  Ok  er  Agulaudus  heyrir  þetta,  talar  hann  svá:  Vel 
hafi  þit  gert  ykkart  eyrendi:  en  segit  þat  Karlamagnúsi,  at  hann  bíði 
vel,  því  at  ek  skal  at  vísu  koma.  Gengr  keisariun  eptir  þat  út  af 
borgiuni  ok  hyggr  gersamhga^  at,  hversu  auðveldast  væri  [borgina 
vinua,-  því  at  þat  var  hans  eyrendi  mest  til  Agennam.  Ferr  síðan 
út  af  staðinum  upp  á  fjallit  til  sinna  manna,  stígr  á  hest  ok  ríðr 
sem  skjótast  aptr^  til  herbúða.  En  hvat  er  þat  sem  uú  heyrðum 
vér  utan  verk  almáttigs  guÖs,  at  Karlamagnús  kendist  eigi  af  Agu- 
lando  ok  talaÖi  þó  við  hann,  en  hafði  fyrii*  litlum  tíma  áðr  hann 
sét,  sem  fyrr  var  sagt.  Lofaðr  sé  guð  fyrir  þat  ok  öll  önnur  sín 
verk,  er  hann  dásamliga  vinnr  móti  líkendum  með  sínum  almætti. 
Ok  þegar*  Karlamagnús  var  farinn  út  af  borginni,  kallar  Agulandus 
konungr  saman  mikinn  her  ok  ferr  með  sjau^  þúsundir  riddara  til 
þess  staðar,  sem  hann  hugði  Karlamagnús  fyrir  vera  meðr  fá  menn, 
ok  ætlaði  drepa  keisarann.  En  er  hann  kemr  í  nefudan  stað,  fær 
hann  þar  makliga  kaupferð,  grípr  á  mis  Karlamagnús,  en  hefir  sik 
opinberat  í  údygð  ok  trúrofi.  J)ví  snýr  hann  aptr  til  borgarinnar 
meðr  skömm  ok  svívirðing,  er  honum  uú  miklu  verra  í  hug  en  áðr 
sem  makligt  er,  hvat  eigi  skipist  nema  versni,  ok  bíði  svá  þess  sem 
honum  skal*  skjótt  til  handa  koma  fyrir  sinn  údrengskap. 

21.  Jjegar  sem  Karlamagnús  kemr  til  sinna  landtjalda,'  býðr 
hann  herinum  at  búast  sem  hvatligast,  pk  heldr  síðan  til  borgar 
Agennam.  En  meðr  því  at  hon  var  sterkliga  múruð  en  hafði  mikit 
afl  fSrir  innan  sér  til  fylgdar,  sitr  hann  sex  mánaði  um  borgina  ok 
fær  ekki  at  gert,  ok  á  sjaunda  mánaði,i  sem.  ídlar  þær  Hstir  ok 
smiðvélar  sem  höfÖingjar  eru  vanir  borgir  ok  kastala  rneðr  at  vinna^ 
váru  vel  ok  listuhga  til  búnar,  kallar  keisarinn  á  heilagan  Jaeobum 
postola,  at  hann  virðist  veita  kristnum  mönnum  sitt  blezat*  fullting, 
svá  at  þessi  borg  verði  unnin  þeim*"  til  dýrðar,  en  dreifist  sá  úaldar- 
flokkr,  er  hana  hefir  rangliga  at  halda.  Ok  senniliga  heyrði  postol- 
inn  keisarans  bocn,  því  at  svá  harða  atgöngu  veittu  Frankismenn 
meðr  postolans  atstöðu,  at  Agulando  sýndist  engi  annarr  vœnni,^^ 
ef  lífinu  skyldi  ná,^-  en  flýja  brott  or  boi-ginni  nieðr  sínum  höfð- 
ingjum  ok  öllu  hði'^  er  því  mátti  við  koma.  Ok  svá  gerist  at  hann. 
flvr  brott  or  borginni  eina  nátt  með    [öflum    sínum   her^*   farandi   út 

')  görla  b.  ^)  [hana  at  vinna  b.  ■^  mgl.  b.  ')  sem  tilf.  b.  *)  4  b. 
*)  kann  b.  'O  herbúda  b.  *)  brjúta  b.  ^)  bleza«5a  b.  **)  honam  b. 
")  saal.  b\  grein  i?,     '■)  halda  b,     ")  herliái  b,     '^)  [öUu  SÍnq  Jiði  b. 


152  ^      KARLAMAGNIjS  SAGA  IV.  Cap.    21. 

um  hinar  lægstu  smáttur  staðarins  til  {)ess  staðar  er  Santun  heitir, 
strengir  sik  |)ar  inni  sterkliga,  þikir  honum  nú  J)egar  vel,  sem  hann 
kemst  undan  ágangi  Franzeisa.  En  er  Karlamagnús  veit  þat,  at 
Agulandus  er  út  flýðr*  af  borginni,  gengr  hann  inn  meðr  mikinn*^ 
prís  ok  fögrum^  sigri,  lætr  drepa  alla  Saracenos,  er  eigi  vildu  taka 
skírn  ok  gerast  hans  menn.  Dvelst  Karlamagnús  í  borginni  lítinn 
tíma  áðr  hann  verðr  víss,  hvar  Agulandus  sitr  með  Saracenis.  Heldr 
hann  |)angat  til  móts  viðr  hann  sínu  liði  ok  sezt  um  staðinn.  J)essi 
borg  Santun*  stendr  mjök  nærri^  þeirri  á  er  Karant  heitir,  svá  at 
hon  geymdi  einn  veg  hjá  borginni.  Keisarinn  gerir  tvá  kosti  Agu- 
lando,  at  gefa  upp  borgina  eða  berjast  ella.  En  Agulandus  vill  heldr 
eiga  bardaga  við  Karlamagnús  en  gefa  upp  borgina  at  úreyndu :  |)ví 
búast  hvárirtveggju  til  orrostu.  Ríðr  Agulandus  út  af  staðnum,  en 
keisarinn  í  móti,  gerðist  bardagi  þessi  hinn  harðasti  ok  féll  mart 
manna  af  hvárumtveggjum.  En  meðr  því  at  ble/.aðr  Jacobus  postoh 
stóð  með  sínum  húskörlum,  sneri  mannfallinu  upp  á  Saracenos,  svá 
at  Qöldi  hnígr  af  Jjeim,  |)ví  at  hvar  sem  Rollant  með  sínum  kum- 
pánum  sncrta  J)á  sínum  vápnum,  |)arf  eigi  umbönd  veita,  hvar  fyrir 
heiðingjar  eru  bæði  skjótt  hræddir  ok  móðir  ok  flýja  inn  aptr  í 
borgina,  lykja  síðan  aptr  sterkhga.  Setja  kristnir ,  menn  nú  sínar 
herbúðir  umbergis  borgina  utan  |)ar  sem  áin  var.  Ok  er  Agulandus 
skilr  sik  eigi  geta  borgina  haldit,  fl>"r  hann  [eina  nátt^  út  yfir  ána, 
JDví  at  engi  vegr  sýnist  honum  annarr  kjörvíshgri  til  undankvámu. 
En  þegar  Frankismenn  vita  J)at,  hlaupa  þeir  á  f)á  meðr  miklu  afli 
ok  drepa  konung  af  Agabia  ok  konung  Bugie  ok  nær  fjórum  |)ús- 
undum  heiðingja.  En  Agulandus  flýr  undan  með  hð  sitt  alt  til  borgar 
Pamphiloniam,  er  fyrr  var  nefnd.  Hafði  Karlamagnús  hana  látit  upp 
reisa  í  annan  tíma  ok  sterkhga  múra  eptir  þá  miklu  niðrrapan,  e^ 
hon  |)oldi  fyrir  atgöngu  Jacobi,  svá  sem  áðr  er  greint.  Ok  meðr 
því  at  Agulandus  skilr  f)essa  borg  mjök  sterka,  hugsar  hann  hér 
fyrir  at  búast.  J)ví  gerir  hann  nú  [sína  menn'  í  J)ær  hálfur  sem 
honum  þótti®  Hkast  til  hðveizlu,  því  at  í  þeim  þremr  samkvámum, 
er  gerðust  miðil  Franzeisa  ok  Saracenos®  hefir  hann  látit  margt  hð 
meðr  mörgum  sínum  kempum,  ok  af  því  stefnir  hann  til  sín  miklum 
her,  hvar  sem  hann  kann  fá.  En  sakir  þeirrar  drambsemi  er  honum 
bjó  í  hjai-ta,  skal  engi  þora  at  gera  Jamund  nökkut  kunnigt,  hvat 
fram  fari^"  um  hans  efni,  J)ví  at  eigi  |)ikir  honum  |)at  b'til  skömm, 
ef  hann  svá  gamall  ok  roskinn  skal  þiggja  hðéemd  af  þessum  yng- 
ling,*^  ok  betra  virðist^*^  honum  at  prófa    enn  í  Qórða   sinn,    hVersu 

')  flýinn  b.  ')  miklum  b.  *)  fengnum  6.  ■*)  Samtun  her  og  senere  b. 
*)  nær  b.  «)  [mgl.  b.  '')  [sendimenn  6,  »)  sér  tilf..  b.  »)  Saracena  b. 
'")  fór  b.     ")  ynglingi  þ,     '^)  J)ikir  6, 


Cap.    22.  AF  AGULAIíDO  KOlíUIfGI.  15ð 

viðskiptin  fara  miðil  hans  ok  kristinna  manna.  J)ví  gerir  hann  orð 
Karlamagnúsi  ok  segipt  bíða  mnnu  hans  tilkvámu  í  borg  Pamphilonia. 
22.  Karlamagnús  keisari  sitr  nú  í  greindri  borg  Santun  ok 
fréttir.  hvar  Agulandus  er  niðr  kominn,  ok  dregr  at  sér  mikit  hð. 
Ok  af  J)ví  at  heilagr  postoli  Jacobus  hefir  mörgum  Franzeisum  boðit 
til  sín  af  þeim  her  sem  keisaranum  fylgdi  til  Hispaniam,  gerir  hann 
menn  [meðr  bréfum^  til  Rómam,  biðjandi  at  postoligr  herra  sjálfr 
pávinn  virðist  fyrir  guðs  skyld  at  lypta  sinni  ferð  af  Róma  til  frelsis 
heilagri  kristni  in  Hispania  með  |)ann  mesta  liðsafla  er  fá  kann  í 
Frakklandi.  Hér  með  byðr  hann  at  allir  þrælar  ok  |)jónostumenn  í 
Franz  skolu  frjálsast  meðr  sínu  hvski  af  öllum  þrældómi,  ok  þeir 
sem  í  höptum  haldast*  eða  niyrkvastofum  væri  leystir  ok  liðugir 
gerfir,^  en  þeir  sem  áðr  höfðu  í  gengit  keisarans  misþykt  ok  úblíðu 
fyrir  gnógar  sakir  bauð  hann  nu  aptr  kallast  í  sína  vináttu :  þar  með 
skyldu  allir  spellvirkjar  ok  ránsmenu  ganga  aptr  í  frið  ok  náðir.  ef 
þeir  A-ildi  fyrirláta  sína  framferð  ok  ráðast  í  fAlgd  guðs  riddara, 
heitandi  þeim  at  gjalda  aptr  sínar*  eignir,  er  áðr  höfðu  mist,  en 
gera  fátœka  ríka;  ok  meðr  skjótum  orðum  yfir  renna,  kallar  hann 
til  þessarrar  ferðar  bæði  vini  ok  ú\ani,  [innlendska  ok  útlendska,* 
lærða  ok  úlærða.  unga  menn  sem  ganila.  heitandi*  at  þeir  skolu' 
taka  af  honum  [tímahgar  sœmdir,®  en  eih'fa  ömbun*  af  sjálfum  guði, 
sem  vel  víkiast  undir  [þetta  hans  boð.*"  at  meðr  guðligum  styrk  ok 
þeirra  hðveizlu  megi  hann  því  auðveldligar  fyrirkoma  guðs  úvinum 
in  Hispania.  En  þegar  seni  þessor*^  keisarans  boð  koma  herra 
páfanum,  játtar  hann  gjarna  keisarans  bœn.  ok  býðr  at  þessi  hans 
boðskapr  fari  sem  skjótast  yfir  Jtaliam,  en  tekr  sér  til  fylgdar  marga 
burgeisa  af  sjálfri  Róma,  var  höfðingi  yfir*''  þeim  Constantinus  pro- 
sectus.*^  Hér  með  tekr  herra  pávinn  þann  hhita  dróttinhgs  kross, 
sem  dVrkast  ok  vegsamast  í  sjálfri  Róma,  ok  ætlar  með  sér  at  hafa 
fram  til  fulltingis  viðr  kristna  menn,  heldr  síðan  út  af  Róma  með 
sœmihgri  fylgd,  sera  þvíh'kum  herra  tiP*  heyrði.  Koma^^  margir 
höfðingjar  daghga  til  fylgdal-  við  herra  páfann,  því  at  svá  skjótt  sem 
þeir  heyrðu  keisarans  boð  ok  vilja,  bjó  hverr  sik  ok  sitt  Uð  sem 
skjótast  mátti.  Ferr  herra  páfinn  þar  til  er  hann  kemr  meðr  sínu 
fbruneyti  í  nálægð  viðr  keisarann.  En  þegar  sem  Karlamagnús  verðr 
varr  við  tilkvámu  postollegs  herra,^®  lofar  hann  allsvaldanda  guð  ok 
ríðr  út  af  þeim  stað,  sem  hann  sat  meðr  sínu  hði.  móti  herra  páf- 
anum    ok    fagnar  honum    með    fullri    ástsemd    ok  gleði,   leiðir  hann 

')  [mgl.  b.  ')  héldust  b.  ')  gefnir  6.  *)  þeirra  6.  *)  {mgl.^  b.  ")  jáAndi  b. 
')  skyldu  b.  *)  [mikla  sœmd  b.  *)  miskunn  b.  '")  [hans  þessi  orð  b. 
'»)  þesBÍ  6.  ")  fyrir  6.  '»)  perfectus  6,  "J  mgl.  b,  '*)  KÓmu  b, 
")  fódur  6. 


154  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    2S. 

heim  til  sinna  landtjalda  meðr  miklum  prís  ok  fagnaði,  segir  honum 
greiniHga  alt  hversu  fram  hefir^  farit  miðil  þeirra  Agulandum,  þar 
til  sem  nú  er  komit.  Sem  ahr  herr  keisarans  kemr  saman  í  einn 
stað,  var  þat  mikill  fjöldi,  J)ví  at  svá  er  senniHga  skrifat,  at  tvœr 
dagleiðir  á  lengd  [ok  breidd^  huldi  hans  herr  jöröina,  en  tólf  mílur 
at^  lengd  mátti  heyra  manna  kný^  ok  hesta  gang.'*  J)essum  her 
öUum  heldr  keisarinn  til  Pamphiloniam.  Fór  fyrstr  sá  höfðingi  er 
hét  Arnald  af  Berid  með  sínu  liði^  þar  nœst  Eystult®  jarl  meðr 
sínum  her.  Eptir  J)at  Aragstanus'  konungr  af  Brittania,  þá  Arinald® 
de  Albaspina  með  sinni  fylgd,  J)ví  næst  Gundilber^  Frísa  konungr 
nfieÖ  sinni  hirð,  þa  Oddgeir  danski,  ok  síðan  hverr  höfðingi  eptir 
annan,  en  síðast  keisari  Karlamagnús  ok  herra  páfinn  ok  allr  ahnúg- 
inn.  Sem  Karlamagnús  kemr  til  Pamphiloniam,  vill  hann  enn  prófa 
ÚU^  í  fyrstu,  ef  Agulandus  vill,  upp  gefa  borgina,  ok  ef  liann  vijl 
eigi  þat,  býðr  hann  bardaga.  En  Agulandus  kýss  heldr  oiTOstu, 
en^^  biðr  Karlamagnús  bíða  sín  [lítinn  tíma,  ^^  meðan  hann  byggi 
lið  sitt  til  bardaga,  ok  þat  þiggr  hann.  Skipar  keisarinn  fim  fylkingar 
ok  gerir  höfðingja  fyrstu  fylkingar  Arnald  af  Berid.  Hafði  keisarinn 
meira  lið  ok  betr  búit  en  heiðingjar,  ok  því  gerði  Agulandus  fjórar 
fylkiugar  af  sínum  her,  því  at  svá  segist,  at  hann  hefði'^  hundrað 
þúsunda,  en  kristnir  menn  hundrað  |)iisunda  þrjátigi  ok  |)rjár. 

23.  Níi  sem  Karlamagnús  hefir  skipat  fylkingum  eptir  sínum 
vilja,  eggjar  hann  herinn  mörgum  orðum,  at  hverr  ok  einn  dugi 
sem  drengr  er  til  ok  afli  sér  bæði  samt  auðœfa  þessa  heims  með 
sœmd  olí  góðan  orðstír,  en  af  konungi  konunga  eilíía  ömbun  án 
enda.  J)ví  næst  gengr  fram  herra^*  páfinn  ok  blezar  allan  l}'ðinn 
heitandi  {)ar  með,  at  alhr  {)eir  sem  nú  ganga  drengiliga  fram  undir 
keisarans  merkjum  skolu'^  t'ig.rj^'  aflausn  synda  sinna,  gefandi  alt. 
saman  h'f  ok  hkama^®  upp  undir  vernd  almáttigs  guðs  ok  hans  blez- 
aða  postola  Jacobi,"  fyrir  hvers  skyld  þessi  herr  er  í  {)enna  stað 
saman  kominn,  ok^^  alhr  játta  svá  gera  sem  þeir  váru  eggjaðir. 
J)egar  Agulandus  hefir  búit  sinn  her,  ríðr  hann  lit  af  borginni  á 
slétta  vöflu.  Má  nú  heyra  hark  ok  mikit  vápnabrak,  því  at  hvárigir 
spara  at  þeyta  sína  hiðra  með  hveflum  hornum,  œpandi  stór  heróp, 
svá  at  langt  ok  víða  skalf  jörðin  umbergis  í  |)eirra  samkvámií.  Gerir 
Arnald  af  Berid  ena  fyrstu  atreið  í  þessum  bardaga  meðr  siiini  fylk- 
ing  ok  ríðr  djarfliga  fram  nlóti  fremstu  fylking  Saracenorum.  Var 
hann  hinn  vápndjarfasti  maðr,    ok    öh    hans    fylgd    stórhga   vel  búin 

.')*liafái  b,  ^  ■")  Imgl.  b.  =*)  á  b.  ")  gný  b.  ')  gnegg  b.  «)  Eistnl  b. 
7)  Arastagnus  b.  «)  Reinald  b.  "')  Gundebol  b,  '")  mgl.  b.  ")  ok  b. 
")  \mgl.  b.  '^)  hafði  b.  ")  hjá  b.  '*)  skuli  b.  '«)  líkami  b.  '")  her 
indfalder  en  stor  Lacune  i  þ,     '*)  at  B, 


Cap.    23.  AP  AQDLAinX)  KONUÍÍGI.  155 

bœði  at  vápnum  ok  klæðum.  pví  höggr  hann  til  beggja  handa, 
|)egar  sem  herrinn  mœtist  ok  ryör  sér  veg  í  miðjan  flokk  heiðingja, 
veitir  mörguni  manni  bana,  ok  svá  snarpliga  gengr  hann  fram  meðr 
sínum  íjlgdarmönnum,  at  skjótt  rjúfa  þeir  fyrstu  fjlking  Aftricano- 
rum.  Ríör'  þá  þeim  í  móti  önnur  fjlking  Agulandi,  ok  stendr  við 
lítinn  tínia  áðr  hon  ferr  þvílíka  leið  sem  hin  fvrri.  Ok  er  Agulan- 
dus  sér  mikinn  úsigr  sinna  manna,  reiðist  hann  í  hjartanu  ok  heldr 
öUu  liðinu  í  senn  í  bardagann.  En  er  Frankismenn  líta  þat,  vilja 
þeir  niVeigi  spara  sik  til  framgöngu  ok  halda  vígvöllinn  drengiliga, 
svá  at  þeir  hringja  með  sínum  her  umbergis  ok  drepa  margan  heið- 
ingja,  höggva  meðr  sverðum  en  leggja  spjótum  ok  kvista  hvern  niðr 
hjá  öðrum  sem  hráviði,  þar  lil  at  mikil  hræzla  kemr  yíir  Agulandum. 
því  hann  sér  kristna  (menn)  fá  mikinn  framgang  í  þessum  bardaga, 
en  alla  völlu  hulda  af  líkum  sinna  manna,  en  þá  sem  hfa  skjálfa  ok 
pipra  af  hrœzki,  ok  búna  brátt  at  flýja  hvern  sem  fyrr  mátti  við 
koma.  J)ví  skilr  hann  at  ekki  er  til  annarr  en  freista  brottkvámu. 
Ok  svá  -gerir  hann,  flýr  nú  undan  meðr  þat  htla  hð  er  honum  mátti 
fylgja  til  skipa  sinna,  ok  sigUr  hann  til  Aífricam  meðr  lítilli  sœmd 
en  mikilli  hræzlu.  J)ikir  honum  nú  vel,  þó  at  Jamund  son  hans 
prófl  sína  karlmensku  við  Frankismenn,  því  sezt  hann  í  þá  borg  er 
Visa  heitir  meðr  drottning  sinni  ok  öðru  hði.  En  þegqr  Franzeisar 
kenna  flótta  heiðingja,  sœkja  þeir  vaskliga  eptir  ok  drepa  svá  títt, 
at  fátt  eina  komst  undau  af  heiðingjum.  Svá  mikki  blóði-  var  út 
hek  á  þeim  degi,  at  tók  í  ökla.  Akomant  konungr  ok  Ebraus  af 
Sibil  flýðu  brott  með  ktki  kði  ok  leyndust  í  nálægum  fjökum:  sumir 
leitaðu  í  borgina  Pamphiloniam  sér  til  hk'fðar,  en  þeim  varð  þat  at 
ktiki  hjálp,  því  at  svá  sem  orrostan  laukst,  gékk  líarlamagnús  inn 
í  borgina  ok  lét  drepa  hvert  manns  barn  af  Saracenis  er  flnnast  mátti. 
Eptir  þenna  bardaga  ok  fagran  sigr,  er  guð  ok  heilagr  Jacobus  veitti 
Karlamagnúsi,  fór  hann  meðr  herinn  til  Argue  brúar  takandi  þar 
náttstað.  En  á  þeirri  sömu  nótt  leyndust  nökkurir  brott  at  úvitanda 
kéisaranum  þagat  til  sem  vakinn  var  sakir  ágirni,  ok  gerðu  sér  miklar 
byTðar  af  guki  ok  sikri,  er  í  nóg  lá  um  völluna ,  ok  öðrum  ger- 
simum,  ok  sem  þeir  eru  aptr  á  veg,  koma  at  þeim  at  úvöru  tveir 
fyrr  greindir  konungar  Ebraus  ok  Altomant  meðr  Saracenis  er  undan 
kómust,  ok  sœkja  at  þeim  ok  drepa  svá  görsamkga,  at  nær  þúsund 
kristinna  manna  féku  þar.  En  heiðingjar  þóttust  akvel  hafa  leikit  ok 
riðu  brott  um  nóttina,  léttu  eigi  sinni  ferð  áör  þeir  kómu  til  Cordu- 
bam.  En  keisarinn  sem  hann  vissi  hvat  gerzt  hafði,  lét  klayfirþeirra 
ferð,  at  Saraceni  skyldu  fyrir  eina  saman  heimsku  ok  fjárágirnd 
sinna  manna  svá  mikit  skarð  haía  höggit  j  þeirra  flokki, 
')   Híða  p, 


156 


KARLAMAGNDS  SAGA  IV.  Cap.    24,   23. 


24.  Næsta  dag  eptir  þenna  bardaga,  er  ágætr  herra  (Karla- 
magnús  keisari)  átti  vib  Agulandum,  er  nú  var  brottflýðr  at  sinni  af 
Hispania,  spurði  keisarinn,  at  einn  höfÖingi  af  Nafaria  er  hét  Furra 
var  kominn  undir  þat  fjall,  sem  landsmenn  kalla  Garzdin.  |)es8Í 
höfðingi  vildi  fyrir  eins  finna  Karlamagnús  ok  eiga  bardaga  viðr 
hann,  f)ví  at  Furra  sem  hann  heAn-ði  keisarann  koniinn  í  Gahcia, 
óttaðist  at  hann  mundi  finna  sitt  ríki  Nafariam,  því  hafði  hann  hði 
samnat  ok  ætlaði  at  halda  til  fundar  við  Karlamagnús  ok  sigra  hann 
í  bardaga,  ef  svá  fœri  sem  hann  vildi.  Ok  er  keisarinn  fréttir  þat, 
heldr  hann  þegar  til  Qallsins  sínum  her  ok  býðr  Furra  at  gefast  upp 
í  sitt  vald.  En  hann  býðr  bardaga  í  móti.  pví  búast  hvárirtveggju 
til  orrostu,  en  á  næstu  nótt  fyrir  bardagann  vakir  keisarinn  í  sínu 
landtjaldi  ok  biðr  guð  með  góðfúsri  bœn  ok  hinn  heilaga  Jacobum 
postola,  at  hann  féngi  sigr  í  þessum  bardaga,  ok  þess  biðr  hann  hér 
með,  at  guð  auðsýndi  þat  með  marki  sinnar  miskunnar,  hversu  margir 
af  kristnum  mönnum  skyldu  í  þessu  stríði  dauða  þola  fyrir  heið- 
ingjum.  En  þessa  bœn  keisarans  virðist  ahnáttigr  guð  stórmerkiliga 
birta,  f)ví  at  um  morgininn  sem  herrinn  var  búinn,  sást  rautt  kross- 
mark  á  J^eirra  manna  herðum  utan  yfir  herklæðunum,  sem  guðhg 
forsjó  skipaði  feiga.  Ok  er  Karlamagnús  keisari  sá  svá  háleitt  mark, 
at  eigi  mátti  við  dyljast  hversu  margir  falla  mundu  fyrir  vápnum, 
ef  þeir  kœmi  í  orrostuna,  vill  hann  prófa,  hversu  þeirra  mál  skipist, 
ef  annat  ráð  gerist  fyrir  þeim,  ok  lætr  samna  saman  ölkmi  í  sitt 
oratorium  er  þvílíku  marki  váru  merktir,  ok  lykja  aptr  síðan,  en  ferr 
eptir  þat  til  bardaga  móti  Nafaris;  ok  er  skjótt  at  segja  af  |)eirra 
viðskiptum,  at  Furra  fellr  ok  fjórar  Jjúsundir  heiðingja  með  honum, 
en  engi  af  kristnum  mönnum.  En  er  kveldar,  víkr  keisarinn  til 
sinna  landtjalda  ok  lýkr  upp  |)ví  herbergi,  sem  riddararnir  váru  inni 
byrgðir,  ok  sér  þar  guðliga  skipan  fagrliga  fylda,  svá  at  J)eir  sem 
{)ar  váru  heilir  ok  hraustir  um  morgininn  innsettir,  finnast  nú  alUr 
dauðir  sem  til  er  komit.  Birtist  þat  í  þessum  hhit,  at  engi  má 
umganga  |)á  dauðastund  sem  guð  skipar  hverjum  til  handa.  Yinnr 
Karlamagnús  síðan  undir  sik  Nafariam  meðr  þeim  heröðum  er  þar 
liggja  í  nánd. 

25.  Lithim  tíma  síðar  en  J)eir  tveir  konungar  Ebraus  ok  Alto- 
mant,  sem  brott  kómust  or  J)eim  bardaga  er  Karlamagnús  átti  við 
Agulandum  síðast,  váru  komnir  í  borg  Cordubam,  sem  áðr  var  sagt, 
hugðust  J)eir  hefna  sk^ldu  þeirrar  svívirðu,  er  Agulandus  hafði  farit 
fyrir  Karlamagnúsi,  ok  því  samna  þeir  saman  miklu  hði  af  heiðnum 
þjóðum  ok  ríkum  konungum.  J)ví  mjök  margir  váru  þeir  at  eigi 
treystust  sjáhir  at  stríða  mót  keisaranum,  en  sakir  þess  at  vili  var 
í  gnóg,  styrktu   þeir  hvern   eptir   megni,    er   til   þess    þar  þoran   at 


Cap.   Í5.  AP  AGULANDO  KOJTUXGL  lo7 

halda  stríð  vih  hann.  J)tí  gera  greindir  konungar  orð  Karlamagnúsi, 
at  þeir  bíða  hans  tilkvámu  við  borgina  Cordubam.  En  þegar  keis- 
ariun  heyrir  þat,  vendir  hann  þagat  sínum  her,  ok  sem  haun  kemr 
í  nánd  borginni,  halda  konuugarnir  út  í  móti  honum  um  þrjár  mílur 
ok  fylkja  þar.  Frammi  f}TÍr  hðinu  skipa  þeir  fótgangaudi  menn 
búna  nijök  undarliga,  höfðu  þeir  svört  skegg  ok  síð,  af  þeirra  höfðum 
stóðu  horn  hvervitna.  þeir  váru  ilhJigir  hvar  sem  þá  leit,  svá  at 
h'kari  váru  þeir  djöflum  eða  öðrum  hræðiligum  skrimslum  en  mönn- 
um.  J)essir  sérhverir  höfðu  í  sínum  höndum  stórar  trumbur  ok 
holar  bumbur,  þar  með  hljóðbjöllur  smár  ok  hvellar.  Svá  bíða 
þessir  keisarans.  En  þegar  hann  kemr  svá  nærri  sem  mátuhgt  þótti, 
skipar  hann  þrjár  fylkingar  af  sínum  her,  setjandi  fyrstu  fylking  af 
frœknustu  mönnum  ok  ungum  ok  góðum  hestum,  aðra  gerir  hann 
af  fótgangandi  mönnum.  þriðju  af  riddarum.  Ok  er  fyrstu  fylkingar 
hvárra  megin  koma  saman.  taka  greindir  heiðingjar  til  sinnar  þjónostu, 
hlaupa  fram  móti  Franzeisum  með  miklu  ópi  ok  bhstran,  grenjau, 
bölvan  ok  allskonar  illum  lætum,  berjandi  á  sínar  bumbur,  hristandi 
hljóðbjöllur,  þeyta  þar  með  horn  ok  trumbur,  en  berja  á  tabur.  Ok 
svá  sem  hestar  kristinna  manna  heyrðu  svá  bölvuð  læti  þessarra 
skrimsla  ok  litu  þeirra  hræðihgu  ásjáuur,  kasta  þeir  sér  um  þegar  í 
stað  ok  flýja  sem  œrir  ok  galuir,  svá  at  riddarar  féngu  þeim  með 
engu  móti  aptr  snúit  til  bardagans.  Ok  svá  gera  þessir  ú^ánir  mikit 
af 'sér,  at  hverr  ok  einn  maðr  er  á  hesti  sitr,  verðr  nú  at  flýja  þótt 
nauðigr;  því  at  svá  hræðihgan  gný  ok  hark  ok  háre^sti  gerðu  þesáir 
bölvaðu  íninsins  hmir,  at  engi  þóttist  þvíhkt  undr  hafa  fyrrum  heyrt. 
En  hvat  þarf  hér  lengra  um  at  gera,  en  svá  reka  heiðingjar  þrjár 
fylkingar  Karlamagnús,  at  aldri  er  hann  svá  gildr  ok  mikiU  fyrir 
sér.  at  né  eina  mótstöðu  megi  nú  veita,  ok  svá  elta  Sardceni  Franz- 
eisa  sem  aðra  flóttamenn  upp  á  þat  Qall  er  stendr  tvær  míhir  brott 
frá  borginni.  Gerðu  þá  kristnir  menn  QaUit  sér  at  vígi  ok  bjuggust 
til  viðtöku,  ef  heiðiugjar  vildu  at  þeim  sœkja.  Ok  er  þat  sá  Sara- 
eeni,  vendu  þeir  aptr  til  borgarinnar.  Settu  kristnir  menn  eptir  þat 
landtjöld  sín  í  Ijalhuu  ok  biðu  svá  morgins.  En  svá  hafði  guð  ok 
heilagr  Jacobus  vel  geymí  sinna  manna,  at  ehgi  lét  sitt  hf  á  þeim 
degi  fyrir  heiðingjum.  Um  morgininn  árla  kallar  keisarinn  saman 
hina  vitrastu  ráðgjafa  ok  spyrr  þá  eptir,  hvat  nú  sé  til  ráða.  En 
aUir  segja  at  eigi  sýnist  þeim  mart  til  útvega,  en  kveðast  því  öllu 
skolu  gjarna  hlýða,  ^^em  hann  vill  til  leggja.  Keisarinn  bjðr  at  aUir 
ríðandi  menu  í  herinum  láti  vefja  höfuð  á  hestum  með  hndúkum 
léttum,  at  eigi  megi  þeir  sjá  fásén  býsu  ok  Ijót  ferh'ki  Saracenorum. 
En  þar  með  skolu  þér  fylla  eyru  hestanna  með  vaxi  eðr  einhverju 
öðru,  svá  at  eigi  heyri  þeir  hark  heiðingja  ok  ill  læti.    Ok  sem  svá 


158 


KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    26. 


var  gert  ríða  kristnir  menn  djarfliga  ofan  af  fjallinu  til  móts  við 
Saracenos.  Verða  þeir  glaðir  við  þat,  því  á  einn  hátt  ætla  þeir  at 
leika  við  Frankismenn  sem  fj'rra  dag.  En  þat  gengst  þeim  eigi,  því 
at  þótt  þeir  hleypi  nú  fram  sínum  skrimslum  með  verstum  lætum  er 
þeir  máttu  við  komast,  standast  hestar  kristinna  manna  vel  þeirra 
umfang.  J)ví  gerist  nú  stórliga  orrosta,  því  at  skjótliga  sem  Frank- 
ismenn  mega  vápnum  við  koma,  þikir  þeim  vel  at  fara,  gjalda  nú 
þat-  drengiHga  er  þeir  þóttust  heiðingjum  ömbuna,  því  at  þat  var 
þeim  í  hug  íyvYO.  dag,  þá  er  þeir  nauðgir  undan  héldu,  at  hvárki 
skyldu  þeir  spara  höfuð  né  bol  heiðingja,  ef  guð  gæfi  þeim  fœri  á 
í  annan  tíma.  Felh-  nú  stórhga  margt  af  Saracenis,  en  hverr  er  má 
leitar  undan  viðrskipti  Franzeisa,  ok  þyrpast  fram  undiv  höfuðmerki 
heiðingja.  En  um  þat  var  svá  búit,  at  einn  vagn  stórhga  vel  búinn 
stóð  í  mii^jum  herinum,  fyrir  honum  (váru)  átta  yxn,  en  or  vagn- 
inum  stóð  upp  eitt  rautt  banel  með  hárri  merkistöng.  En  þat  var 
siðvani  Saracenorum  at  flýja  eigi  or  bardaga,  meðan  þeir  sæi  merkit 
standa,  ok  er  keisarinn  vissi  þat,  ríðr  hann  fram  í  her  heiðingja 
styrktr  guðhgum  krapti  á  þeim  hvíta  hesti  er  Balam  sendi  honum, 
ok  ryðr  sér  rúman  veg  alt  undir  höfuðmerkit  sveiflandi  sínu  góða 
sverði  til  vagnsins  ok  sníðr  sundr  merkistöngina,  fell;-  þá  niðr  merkit 
sem  ván  var,  heldr  þá  síðan  aptr  í  sína  fylking.  En  jamfram  ok 
Saraceni  líta  sitt  höfuðinerki  niörfalHt,  verða  þeir  fehTisfuUir  ok  flýja 
án  dvöl.  En  kristnir  menn  sœkja  eptir  með  ópi  ok  áeggjan  ok  fella 
hvern  heiðingja  ofan  á  annan,  svá  at  á  þeim  degi  drápu  þeir  átta 
þúsundir  heiðingja  ok  konunginn  af  Sibil.  En  Altomant  komst  inn 
í  borgina  Cordubam  með  tveim  þúsunduni,  aptr  lykjandi  öll  port. 
En  um  morgininn  eptir  segir  hann  niönnum  sínum,  at  þat  eitt  sé 
þeim  til  at  gefast  í  vald  keisaranum  ok  gerast  hans  menn,  ok  því 
játta  allir,  því  at  nú  var  engi  annarr  líkari.  Síðan  gefr  Altomant 
upp  borgina  Karlamagnúsi  meðr  þeiin  skilmala,  at  hann  ok  aflir  er 
honum  fylgja  skolu  skírast  láta  en  halda  síðan  borgina  af  keisaranum, 
svá  lengi  sem  Altomant  hfði,  ok  styrkja  keisarann  í  öflu  því  er  hann 
mætti.  Fór  þá  svá  fram.  Nú  hefir  verit  sagt  um  hríð,  hversu  viðr- 
skipti  hafa  farit  miðil  Karlamagnús  ok  Agulandum,  en  hér  næst  skal 
á  líta  hvat  fram  ferr  í  öðrum  hálfum  Hispanie  á  þessum  tímum. 

26.  Nú  skal  þar  til  taka  er  Jamund  son  Agulandi  skildi  við 
föður  sinn  ok  fór  at  búa  í  turninum,  at  hann  gerði  Balam  sendi- 
mann  cptir  lítinn  tíma  aptr  til  Agulandum  at  forvitnast,  hvat  meÖ 
honum  fœri  fram,  eptir  því  sem  fyrr  í  sögunni  mátti  heyrast.  Ok 
er  Balam  kom  aptr  ok  sagði  Jamund  þat  sem  hann  hafði  víss  vorðit, 
vildi  Jamund  með  engu  móti  svá  fram  fara  lengr  at  sitja  í  samá 
stað  með  svá  mikinn  her  sem   hann   hafði.     J)ví    skiptir   hann   sínu 


Cap.    27.  AP  AGUXAXDO  KOíOJNGI.  159 

liði  sundr  í  þrjá  staði,  tekr  einn  hluta  sér  (til)  fylgdar,  váru  í  þeim 
flokki  tuttugu  þúsundir:  fyrir  annan  hluta  liðs  skipar  hann  tvá  höfð- 
ingja,  optnefndan  Balam  ok  Triamodem  konung  frænda  sinn  meðr 
mörgum  konunguin,  hertogum  ok  jörlum;  þeir  hafa  mestau  hluta  liðs 
meðr  sér,  J>ví  sendir  Jamund  þá  ut  af  turninum  í  þaun  hluta  ríkis- 
ins  er  firr  stóð,  en  hann  ferr  sjálfr  í  þá  staði  er  meir  váru  í  nálægð 
við  Karlamagnúsj  hann  hefir  með  sér  Qóra  höfuðguði  sína,  er  fjrr 
váru  greindir,  undir  hverjum  at  var  alt  traust  þeirra,  hvar  fyrir 
.  Jamund  skipar  sitt  lið  mest  af  úvönum  mönnum  ok  ungum  til  stríðs 
ok  bardaga;  þriðja  hlut  síns  liðs,  ok  er  sá  rainstr,  setti  hann  til 
geymshi  vjðr  turninn.  Fara  nú  þessir  illskuflokkar  víða  um  His- 
panias.  ok  er  þeirra  yfirferð  allúþörf  guðs  hjörð,  því  at  þeir  drepa 
kristna  menn  en  rœna  fé,  hvar  sera  þeir  mega.  En  sakir  þess  at 
Jamund  er  foringi  þessa  Uðs,  skal  af  hans  ferðum  einkanhga  greina, 
því  at  hjá  honum  er  líkast  til  nökkurra  tíðenda. 

27.  f)egar  sem  Jamund  fór  út  af  turninum,  gengr  hann  at 
með  miklu  kappi  (at)  svívirða  kristna  menn  ok  niðr  brjóta,  svá  at 
engi  reisir  rönd  við  honum,  vinnr  hann  undir  sik  margar  boi^r  ok 
kastala  með  eldi  ok  vápnum,  ok  svá  var  hann  grimmr  ok  iUgjarn 
í  sínum  fraraferðuni,  at  svívirðihga  lét  hanu  drepa  hina  vöskustu 
menn,  er  eigi  vildu  níðast  á  guði  sínum  ok  lúta  bölfaðum  skur- 
goðum,  en  af  konum  bauð  hann  brott  sníða  brjóstin,  ef  þær  sam- 
þyktist  eigi  þeirra  fúUim  iUvilja,  hvar  fyrir  margir  snerust  til  skurgoða 
villu.  Hér  með  aflar  hann  svá  mikit  guU  ok  silfr  ok  aðrar  gersimar, 
sem  eigi  mátti  telja.  En  mtð  því  át  þessi  ofsókn,  er  Jamund  gerði, 
fór  víða  um  landit.  fréttir  Karlamaguús  keisari  þessor  tíðendi  þar 
sem  hann  er,  ok  sakir  þeirra  únáða  sem  hann  átti  á  þeim  tímum  í 
at  stauda  ok  áðr  var  sagt  þóttist  haun  eigi  mega  hakla  til  móts  við 
Jamund :  því  kallar  hann  tii  sín  tvá  konunga,  þá  er  annarr  hét  Sal- 
omon  ok  vat  höfðingi  yfir  Bretlandi  en  annarr  Droim  er  stjórnaði 
Gaskhuniam.  Til  þessarra  talar  keisarian  svá :  Meðr  því  at  ek  má 
eigi  svá  skjótt  sem  þ^rfti  koma  til  fundar  við  Jamund  son  Agulandi 
ok  rísa  móti  þeim  úfrið  er  hann  gerir  landi  vinar  míns  Jaeobi,  skipar 
ek  ykkr  höfðiugja  þess  hðs  er  sendast  skal  á  njósn  fram  fyrir  Ja- 
mund,  at  hanu  geysist  eigi  at  úvöru  hingat  á  oss;  ok  ef  svá  berr 
til,  at  þér  raœtit  nökkurum  riðli  eigi  mjök  mikkim  af  þeirra  flokki, 
þá  hafit  þvílíkt  hð  með  yðr  sem  þér  þikkizt  vel  mega  móti  taka, 
en  gerit  oss  sem  skjótast  orð,  þegar  þörf  gerist  ok  yðr  sýnist  svá 
betr  standa.  J)eir  samþykkja  þessu  gjarna,  taka  sér  til  fylgdar  meir 
Bt  en  þrjátigi  þúsunda  ok  fara  síðan  þar  til  at  þeim  verðr  kunnigt  af 
B  ferðura  Jaraundar.  |)ví  reisa  þeir  sínar  tjaldbúðir  í  nánd  einu  fjalU 
Wk   er  heitir  Asprement  ok  gera  síðan  tíu  þúsuudir  lengra  fram  á  vörðinu; 

i 


160 


KARLAMAGNUS  SAGA  iV.  Cap.    28. 


váru  þeir  harðla  vel  búnir  at  öllum  lierskrúða,  ríða  þeir  upp  á  þann 
háls  er  gekk-  undan  fjallinu,  ok  svá  ofan  öðrum  megin  í  hlíðina  ok 
nema  þar  staðar,  því  at  þaðan  mátti  víða  sjá,  litu  þeir  ok  þá  turn 
Jamundar,  skipa  þeir  liði  sínu  í  fjlkingar  ok  vildu  búuir  vera  þess 
er  at  höndum  kynni  koma. 

28.  Rétt  á  þessum  tíma  er  njósnarmenn  keisarans  váru  á  ferð 
komnir,  sitr  Jamund  um  eina  borg,  er  sá  konungr  hafði  (at)  halda, 
sem  Kalabre  hét,  ok  vinnr  hana  en  drepr  konunginn.  En  eptir  þat 
vendir  hann  aptr  á  leið  til  turnsins  með  sínum  mönnuni,  hœlast  þeir 
mjök  ok  þikkjast  vel  hafa  leikit,  því  at  mörgum  manni  hafa  þeir 
snúit  til  sinna  guða  eu  drepit  þó  miklu  fleiri,  þar  nieð  er  svá  mikit 
fé  í  þeirra  'ferð  sem  eigi  þurfti  meira.  |)eir  fara  nú  veg  sinn,  þar 
til  er  þeir  íinna  þá  Frankismenn  fjrir  sér,  er  á  vörð  sátu  í  hlíðinni 
fjallsins,  sem  áðr  var  getit.  Jamund  sér  at  þeir  hafa  fylkt  hði  sínu, 
en  eru  miklu  færri  (en)  hans  menn,  því  eggjar  hann  höfðingja  til 
framgöngu.  En  kristnir  menn  sem  þeir  líta  ferð  Jamundar  hafa  sik 
kyrra  ok  staðfasta,-  breyta  meðr  engu  móti  sinni  stöðu,  ætla  heið- 
ingjum  atgöngu  veita,  ef  þeim  líkar,  en  sér  taka  drengihga  í  móti 
ok  standa  fast  ok  þrifliga.  Ok  af  því  at  Jamund  kemr  eigi  í  hug 
at  þessi  flokkr  muni  þeim  nökkut  móti  stríða,  ef  til  prófar,  lætr  hann 
fram  í  fyrstu  bogmenn  ok  biðr  þá  skjóta  Franzeisa  [hart  ok  tíðum,^ 
þar  með  ríða  at  ungir  menn  með  digrum  spjótum  leggjandi.  En 
Frankismenn  hafa  svá  öruggar  hlífar,  at  engi  hlutr  gengr  á  þá  hvárki 
spjótlög  né  þykk  örvaflaug.  Ok  er  Jamund  eér  þetta  ekki  tjóa, 
eggjar  hann  riddara  sína  ok  biðr  þá  gera  harða  atsókn.  En  er  krist- 
nir  menn  sjá  þat  at  Jamund  lætr  þat  í  fram  sem  til  er,  bregða  þeir 
sverðum  en  leggja  með  spjótum,  ok  gera  svá  hart  móttak,  at  þegar 
brestr  tiótti  á  heiðingjum,  því  at  vápn  þeirra  váru  bæði  stinn  ok 
örugg,  svá  at  engi  hlíf  stóð  við.  Snýr  þá  mannfalH  í  hð  heiðingja, 
því  at  Franzeisar  hleypa  með  svá  miklum  ákafa  ofan  or  hh'ðinni,  at 
hverr  sem  fyrir  varð  tók  skjótan  dauða,  ef  hann  vildi  eigi  flýja. 
J)ví  snúa  þeir  fyrst  á  fiótta  er  fremstir  standa,  en  sakir  þess  at  þeir 
stóðu  vel,  sem  eigi  höfðu  enn  kent  hversu  sárt  vápn  Franzeisa  kunnu 
bíta,  varð  í  fyrstu  þeim  sem  bleyddust  mjök  úgreitt  um  flóttanu, 
því  at  aðrir  géngu  at  þeim  framan,  en  aðrir  stóðu  at  bakinu,  ok 
þeir  þar  í  miðil.  Hvaðan  af  nú  gafst  guðs  riddarum  fœri  at  sníða 
höfuð  ok  hendr  heiðingja  brott  af  búkum  þeirra.  Ok  svá  ganga  þeir 
njósnarmenn  Karlamagnús  snarphga  fram,  at  þeir  koma  rétt  í  fylking 
Jamundar  ok  drepa  merkismann  hans  er  hét  Estor,  en  reka  hann  af 
hesti  mjök  svívirðhga.  En  er  Afrikamenn  sjá  þessor  tíðendi  öU 
saman,  bíðr  nú  engi  annars,  heldr  flýr  hverr  sem  biíinn  var,  sumir 
')   [hanz  tíðum  B. 


Cap.    Z9.  KV  AGUL.iXDO  KONUXGI.  161 

á  fjöll  í  brott,  aðrir  leituðu  at  koniast  í  turninn,  en  flestir  hlupu  út 
á  þá  á,  er  féll  í  gegnuni  dalinn  nálægt  bardaganum.  Eu  af  Jamund 
er  þat  segjanda,  at  eptir  raikla  bakfall  er  hann  fékk  reis  haun  skjótt 
upp  ok  gat  náð  hesti,  er  hljóp  um  vöilinn,  sté  síðan  á  bak  ok 
hleypti  brott  or  orrostunni  sem  mest  mátti  aftaka,  fyrirlátandi  hœði- 
Hga  sjálfa  guðiua  ok  allan  þann  ríkdóm  sem  áðr  hafði  hann  rang- 
Hga  aflat,  stefnir  sinui  ferð  til  turnsins  ok  vildi  fyrir  eins  honum  ná. 
Ok  er  þat  sér  einn  frœknasti  riddari  Frankismanna,  rennir  hann 
eptir  Jamund  meðr  brugðnu  sverði  þeim  skjóta  hesti  er  hann  sitr  á, 
ok  elíir  hanu  alt  at  turninum.  Ok  rétt  í  þvi  er  Jamund  hleypr  í 
hlið  virkisins,  kemr  riddarinn  at  utan  ok  höggr  eptir  honum,  kemr 
sverðit  á  hestinn  fyrir  aptan  söðulbogann:  Jamund  steypir  sér  fram 
af  hestinum  í  því  er  hann  heyrði  sverðit  ríða ;  var  þat  högg  svá 
mikit,  at  ekki  hefði  hann  þurft  fleiri,  ef  þat  heföi  honum  komit  í 
höfuð  sem  riddarinn  ætlaði,  því  at  hestinn  tók  sundr  í  miðju,  svá 
at  frerari  hlutr  fylgdi  Janiund  inn  í  garðinn,  en  eptri  féH  út  á  völl- 
iun.  Skildi  svá  meðr  þeini,  at  riddarinn  reið  aptr  til  sinna  manna, 
en  Jamund  sat  eptir  með  skömm  ok  skaða.  Höfðu  kristnir  menn 
drepit  þá  hvern  er  þeir  máttu  en  alla  rekit  á  flótta,  svá  at  vígvöll- 
riun  var  með  öflu  frjáls  ok  liðugr  af  hði  heiðiugja. 

29.  Géngu  Frankismenn  síðan  til  skreytt(r)a  vagna,  er  hlaðuir 
váru  með  guUi  ok  silfri  ok  öðrum  dýrum  gersimum,  er  nú  stóðu 
ge^mslulausir,  áttu  þeir  nú  at  skipta  miklu  herfangi  ok  fríðu.  Krist- 
nir  menn  sjá  nú  einu  vagn  frábæran  öUum  öðrum,  því  at  þar  var 
ytirtjaldat  dýrastum  pellura  ok  búit  víða  raeð  rauðu  gulh.  J)ví  ganga 
þeir  hér  til,  lypta  tjöldum  ok  linna  þar  fjóra  Qándr  sanian  í  flokki. 
stendi;  hverr  hjá  öðrura,  þat  eru  þeir  fjófir  guðar  heiðinna  þjóða, 
er  Agulaudus  lét  til  búa  raeðr  mestu  mekt  áðr  haun  fúr  til  His- 
pauiam,  eptir  því  sera  fy rr  má  finnast  skrifat.  8em  Krists  riddarar 
sjá  þessa  úvini,  þikkir  þeim  fara  at  harðla  vel,  taka  til  þeirra  úþarf- 
samhga  ok  steyta  þeini  ut  or  vagniuura  niðr  á  jörðina.  Finna  þeir 
eigi,  at  svá  mjök  bregði  þeim  við,  þó  at  þeir  líti  í  augu  þessura 
skrimslum,  sera  Agulandus  hrósaði  þann  tíraa  er  þau  kómu  heim  til 
hans  af  Arabia,  því  at  þat  kvazt  honura  þikkja  líkhgt,  ef  kristnir 
raenn  htu  þeirra  reiðuliga  ásýnd,  at  öll  þeirra  hugdirfð  mundi  at 
engu  verða;  en  þat  prófast  nú  alt  öðruvís,  því  at  kristnir  raenn  reisa 
upp  Qóra  staura  mjök  háfa  en  reka  rúmsnöru  at  fótum  guðanna,  ok 
draga  þá  stuudura  upp  en  láta  stundum  detta  langt  niðr.  En  til 
þess  fára  þeir  þann  veg  við  þá,  at  ef  nökkurir  heiðingjar  væri  ná- 
lægir,  skyldu  þeir  sjá  mega  þeirra  hi-akferðir.  Hér  með  hrækja  þeir 
á  þá  ok  berja  með  tijám  ok  steinum  farandi  með  þá  rajök  svívirði- 
liga  ok    þó    raakliga.     Varð    Franzeisum    af  því   öllu    saraan    er  guð 

11 


J62 


KARr.AMAGXUS  S.VU.V  IV  ('np.    30. 


veitti  þeim  nú  mikil  gieði,  venda  síðan  aptr  til  lyrrgTeindra  IvOnunga 
Droim  ok  Salomonem,  hafandi  með  sér  giiðina  ok  öll  önnur  auðœfi 
er  þeir  aflaðu  í  þessarri  ferð.  Rirtu  þeir  greiniliga  alt  viðrskipti, 
hversu  gengit  hafði  miðil  þeirra  ok  Jamundar,  sýndu  þeim  guðina 
ok  báðu  þvílíkt  af  gera  sem  þeir  vildi.  En  þat  samþykti  öllum,  at 
goðin  biði  tilkvámu  Karlamagnús  keisara,  ok  gerðist  sá  lítvegr  á 
þeirra  máh  er  honum  bezt  h'kaði.  Skolu  njósnarfylkingar  keisarans 
hér  hvílast  h'tinn  tíma,  en  segja  þessu  næst  af  einum  ágætum  herra, 
er  almáttigr  guð  ok  heilagr  Jacobus  virðust  senda  til  frelsis  sínu 
landi  en  styrks  ok  fulltings  við  Karlamagnús  keisara. 

80.  A  þessum  tíma  er  þvíh'kir  hhitir  fara  fram  í  kristni  guðs, 
sem  uni  stund  hafa  verit  greindir,  réð  fyrir  Borgundia  sá  höfðingi 
er  hét  Girarð  son  Bonivi  konungs,  Herra  Girarð  sat  í  þeim  stað 
er  kallast  Freriborg,  hann  var  inikils  háttar  höfðingi,  svá  at  um  hans 
daga  fannst  engi  vildri  herra  í  þeim  löndum,  því  at  hann  gékk  um- 
fiam  flesta  konunga  bæði  at  ríki  ok  vitrleik.  Hann  var  hinn  drengi- 
ligsti  maðr,  harðla  vel  á  sik  kominn,  þrekhgr  ok  ekki  hár,  hœveskr 
í  meðferði,  blíðr  ok  ástsamligr  góðum  mönnum  en  grimmr  ok  stór- 
hga  harðr  móti  úvinum.  Herra  Girarðr  var  nú  mjök  hnígandi.  svá 
at  hann  hafði  hundrað  vetra  síns  aldrs,  en  áttatigi  vetra  hafði  hann 
riddaraHgum  búnaði  þjónat^  hann  var  hinn  vápndjarfasti ,  ok  hafði 
átt  margar  orrostur.  eu  svá  [mikla  gæfu^  ok  sigrsæli  veitti  guð 
honum,  at  á  engan  vígvöll  kom  hann  þann  at  eigi  féngi  hann  fagran 
sigr.  Hann  átti  sér  ríka  frú  ok  íjóra  syni,  váru  tveir  á  þessum  tíma 
frægir  riddarar,  hét  hinn  eflri  Bernarðr  en  yngri  Aemers;  þriði  sona 
Girarðs  hét  Mihm,  en  hinn  fj<')rði  Girarð,  váru  þeir  nngir  ok  höfðu 
enn  eigi  tekit  herklæði.  Herra  Girarð  átti  sér  eina  systur,  en  þeirrar 
fékk  sá  höfðingi  er  Mihm  hét,  gátu  þau  tvá  sonu  Boz  ok  Klareis, 
þessa  tÁk  herra  Girarð  til  sín  unga  at  aldri,  fóstraði  veí  ok  heiðr- 
hga,  kennandi  þeim  margar  iistir  ok  hœvesku,  þar  til  er  hann  gerði 
þá  riddara  ok  setti  höfðingja  fyrir  mikhi  liði.  Nú  sem  herra  Girarð 
fréttir  þœr  únáðir  sem  AflVicamenn  reisa  upp  in  Hispania,  ok  þat 
með  at  hinn  frægasti  herra  Karlamagnús  keisari  er  farinn  þagat 
kristni  til  frelsis  með  öllum  þeim  afla  er  hann  fá  mátti,  hugsar  hann 
at  þat  mundi  vera  gott  verk  fyrir  guði  at  fara  þagat  með  sínum 
styrk  til  fuUtings  við  keisarann  í  endadögum  síns  aldrs  ok  stríða 
fyrir  guðs  skyld  móti  heiðnum  þjóðum.  Ok  með  því  at  ágætr  herra 
Jaeobus  postoH  sér  nauðsynJiga  landi  sínu  hertogans  tilkvámu,  styrkist 
þetta  svá  meðr  herra  Girarð,  at  hann  kaflar  saman  frítt  hð  oli  mikit 
ok  býr  ferð  sína  til  Hispanialands,  veljandi  af  sínu  ríki  fimtán  þús- 
undir  hermanna  með  bezta  búnaði  vápna  klæða  (ok)  hesta  meðr 
'j    fmikil  o-æfH   fí. 


Cap.    iil.  AF  AGULANDO  KíHa'KOl.  '  löO 

öðnim  nauðsynligum  hlutum.  þar  með  lerr  fjöldi  ungra  nianna  þeirra 
er  eigi  höfðu  enn  tekit  riddarabúnað :  í  þeí^sarri  ferð  váru  tveir 
systursjnir  hertogans  ok  Ijórir  synir  hans,  er  áðr  eru  nefndir,  ok 
mareir  aðrir  ríkir  menn.  Ferr  herra  Girarð  meðr  flokki  sínum  þar 
til  (er)  haun  kemr  in  Hispania.  Ok  þegar  sem  hann  kemr  þar  tlygr 
hoDum  fyrir  eyru  hversu  grimmliga  Janiund  son  Agulandi  fóttreðr 
kristinn  lýð,  fréttir  hann  þat  eigi  síðr,  at  þann  sterkasta  turn  er  í 
var  ríkinu  hafði  haun  at  halda.  en  Karlamagnús  keisari  var  í  öðrum 
stöðum  mjök  Qarri.  Ok  fyrir  þat  at  herra  Girarð  þikist  þat  skilja, 
at  þar  mun  vera  höfuð  ok  upprás  allra  heiðinna  manna  afls  sem  er 
Jamund,  vill  hann  í  engum  stað  fyrri  reyna  sína  framgöugu  en  þar 
sem  foringinn  er  fyrir,  því  snýr  hann  sinni  fylgd  til  turns  Jamundar. 
En  honum  berr  svá  giptuJiga  til.  at  á  næstu  nótt  eptir  þá  miklu 
svívirðing  er  Jamund  fór  fyrir  njcSsnarmönnum  keisarans  ok  fyrr  var 
sagt,  kemr  hann  með  sínu  liði  svá  nærri  turninum,  at  eigi  var  lengra 
miðil  en  eitt  örskot;  reisa  þar  síðan  herhúðir  sínar  umbergis  hjá  ok 
bíða  svá  morgins.  Eu  á  næsta  dag  eptir  lætr  hertoginn  herklæða 
Uð  sitt  ok  biðr  at  hverr  sé  búinn  til  viðrtöku.  ef  Jamund  leitaði  út 
or  turninum,  ok  svá  er  gört. 

31.  En  af  Jamund  er  þat  segjanda,  at  honum  h'kar  stórum 
illa,  þar  sem  hann  sitr  í  turninum,  sakir  þeirra  sneypu  61*  hann  fékk 
af  fundi  kristinna  manna  í  fyrsta  tíma  er  hann  átíi  vápnaskipti  viðr 
þá,  hefir  látit  guðina  sjálfa  ok  mestan  hhita  þess  hðs  er  honum 
fylgdi.  Ok  sem  honum  er  sagt.  at  kristnir  menn  hafa  reist  sínar 
búðir  rétt  hjá  síuu  herbergi,  batnar  honum  h'tit  í  hug  viðr  þessa  sögu, 
heldr  fyllist  hann  nú  upp  mikillar  reiði,  ámælir  mönnum  sínum  á 
marga  vega  ok  kennir  þeirra  bleyði  ok  ragskap  þá  svívirðing  sem 
haun  hetir  farit,  virðir  hann  svá  sem  Frankisraenn  hœlist  viðr  hann, 
ok  setti  því  sína  bygð  svá  nálægt.  at  þeir  þikist  alt  ráð  hafa  sér  í 
hendi,  því  at  eigi  kemr  houum  í  hug  at  nökkurir  aðrir  niuni  hans 
turni  umsátir  veita,  en  þeir  sem  fyrra  dag  ráku  hann  á  flótta  mjök 
hæðiliga.  Hvar  fyrir  hann  ætlar  nú  at  hefna  þeirra  livakfam  ok  ríða 
á  Frankismenu  djarfliga  ok  reka  þá  brott  meðr  harðri  hendi.  því 
biðr  hana  at  allir  þeir  sem  turninn  byggja  búi  sik  til  atsóknar.  ok 
svá  gerist.  En  herra  Girarð.  sem  hann  verðr  víss,  at  Jamund  ætlar 
at  hleypa  á  þá  sínu  liði,  talar  hann  svá  til  sinna  manna  :  Góðir 
vinir,  segir  hann,  farit  fram  mínum  ráðuni,  ok  mun  þá  vel  duga. 
I  fyrstunni  sem  þeir  ganga  at  yðr  út  af  virkinu,  skolu  þér  ekki  taka 
hart  í  mót,  utan  hlífa  yðr  sem  bezt  Wðr  þeirra  áhlaupi.  ok  gefa 
gott  rúm  at  þeir  gangi  sem  lengst  brott  frá  turniuum,  því  at  hann 
vilda  ek  geta  af  þeim  unnit  á  þessum  degi  með  guðs  vilja,  ok  því 
^kolnni   vér  þess  geyma.   aí   draga  oss  a>  svá  a(t)  tnrninum,  sem  þeir 

11" 


164  KAKLAH.VGNUS    SAGA   IV  ('op.    •'iZ. 

lirrast,  ok  eC  svá  verðr,  at  vér  komuinst  miðil  þeirra  ok  turnsinis, 
skal  hverr  ok  einn  neyta  sinna  vápna  sem  drengiligast.  Allir  játta 
svá  g€ra  sem  liann  biðr,  ok  segjast  gjarna  hans  ráðuni  vilja  hlýða 
ok  spara  eigi  hold  ok  bein  heiðingja. 

32.  Jamund  sem  hann  er  búinn,  heldr  (hann)  út  (aí!)  turuinum 
öUu  liðinu  ok  hleypir  fram  at  kristnum  mönnum  meðr  mikilli  ákeí'ð, 
skjóta  heiðingjar  af'  tyrkneskum  bogum  stálhörðum  örum,  leggja 
spjíStum  en  Jiöggva  sverðum,  ok  æíla  þegar  í  í'yrstu  atreið  koma 
Franzeisum  (yrir.  En  menn  herra  Girarðs  hafa  þau  ráð  er  þeim 
váru  kend,  verjast  vel  ok  standa  fast,  láta  h'ttal  hörfa,  til  (þess)  at 
því  djarfligar  gangi  heiðingjar  fram,  sem  þeir  íinna  nökkut  vikna 
fvrir,  ok  svá  ferr  um  stund,  at  Aífricamenp  sœkja  með  ákafa  en 
vinna  þó  alls  ekki,  þar  til  at  heira  Girarð  lær  þeim  ekki  haghgan 
bakjarl;  því  at  meðan  þeir  hafa  fengizt  í  sókninni  ^em  harðast,  hefir 
hann  dregit  sik  at  turninum  með  mikinn  flokk  manna  ok  kemr  nú 
heiðingjum  í  opna  skjöldu  ej)tir  niikit  heróp  ok  eggjar  menn  sína  til 
framgöngu,  ok  aUir  er  þat  heyra  gera  skjótt  um.skipti,  bregða  sverðum 
ok  höggva  bœði  ótt  ok  tíðum,  at  engi  hh'f  stendr  við.  Ok  þegar 
heiðingjar  kenna  sár  ok  svíða  snarpeggjaðra  sverða,  er*  eigi  langt 
at  bíða  áðr  flótti  brestr  í  þeirra  liði,  ok  hehir  hverr  undan  ok  varð 
feginn  er  því  mátti  ná,  eigi  síðr  Jamund  en  aðrir,  stefna  þeir  til 
þeirrar  borgar  er  Hamne  kallast.  En  kristnir  menn  reka  djarfliga 
flóttann  ok  drepa  margt  af  heiðnum  mönnum,  eru  fremstir  í  flótta- 
rekstrinum  tveir  systursynir  herra  Girarðs,  er  f^'rr  váru  nefndir,  Boz 
ok  Clares,  ok  brytja  einkar  stórt  UÖ  heiÖingja.  En  herra  Girarð 
verr  turninn  fyrir  þeim  er  þagat  vildii  hjálpar  leita.  Jamund  sem 
hann  sér  menn  sína  drjúgum  falla,  h(r)yggist  hann  bæði  ok  reiðist 
ok  þikir  illa  at  fara,  snýr  þeim  hvíta  hesti  er  hann  reið.  ok  œtlar 
at  hefna  þeirra  sem  dauðir  váru,  snarar  at  sér  sinn  sfcrka  skjöld 
sem  fastast  en  tvíhendir  þat  digra  spjót  sem  hann  hóU  á,  ok  keyrir 
hestinn  sporum  rennandi  fram  at  einum  dygðugum  riddara  ok  leggr 
til  hans.  En  þcssi  riddari  var  Clares  systurson  Girarðs,  ok  meðr 
því  (at)  hann  sér  ákafa  atreið  Jamundar  ok  skilr  at  hann  er  bæði 
mikill  ok  sterkr,  leitar  hann  sér  réðs  ok  hleypir  sínum  hesti  hart  r 
móti,  heldr  spjótinu  fimliga  til  lags,  ok  er  þeii  mœtast,  leggr  Jamund 
sem  fyrr  sagði  til  Clares,  ok  kemr  sverðit  á  utanverðan  skjöldinn. 
En  Clares  víkr  hestinum  lit  af,  ok  stökkr  spjótit  út  af  skildinum, 
svá  at  hann  verðr  ekki  sárr.  En  Clares  leggr  í  því  til  Jamundar 
meðr  svá  miklu  nfli,  at  hann  feflr  mjök  hneisuhga'^  af  baki,  ok  flekk- 
aðist  þá  sá  hinn  fagri  hjáhiir  er  hann  bar  á  höfði  bœði  af  moldu  ok 
sauri.  En  er  Jamund  hleypr  iipp  sér  hann  engan  útvef:  h'kara  en 
')    ok    //.      -)  snfSMliíTíi    fí- 


Cap.    Sð.  AK  A(a  l.A.Niní   KU.M  N'iU  1"0 

hauu  tleygir  sér  út  á  þá  á,  er  lellr  rétt  hjá  ok  fyrr  var  getit,  ok 
kemst  ytir  haua  þó  at  uauðugHga.  ok  skih-  ^wÁ  með  þeini,  at  Clares 
tekr  þauu  hvíta  hest  er  Janiuud  féll  al".  Eptir  þat  er  alt  hð  heið- 
ingja  er  drepit.  eu  sunit  dreift,*  suýr  Clares  aptr  til  turnsins.  Hatði 
herra  Girarð  lekit  haini  þá  í  sitt  vald  ok  drepit  þá  alla  heiðiugja  er 
þar  liiudust.  Skorti  þar  hvárki  vist  né  drykk  ok  öunur  auðœíi,  þat 
gnœgst  sem  hverr  kunni  kjósa.  Gerist  nú  mikil  gleði  í  hði  GirarÖs. 
því  at  honum  þikir  sér  vel  hafa  faUit  it  fyrsta  siuu,  er  þeir  áttu 
vápnum  skipta  við  Ati'ricanos. 

33.  En  af  Janiund  er  þat  at  segja.  at  þegar  ^eiu  iiauu  komst 
af  áuni.  flýði  hauu  í  þauu  stað  seui  liouum  þótti  vel  duga.  Dreif 
t^kjóthga  til  haus  þat  Hð  sem  Hýð  iíafði.  Var  Jamund  stórliga  reiðr. 
eu  flestir  haus  menu  hryggir  hugsjúkir  ok  ^árir.  ok  sögðu  svá  miðil 
aunarra  hliita :  Aumir  erum  vér  ok  vesHr  sakir  þeirrar  úhamiugju. 
er  oss  herr  til  hauda.  höfum  látit  guði  vára  alla,  gull  ok  silfr  ok 
uiestan  hluta  þessa  Hðs  er  Jamuud  fylgdi,  hér  með  bæði  konunga. 
jarla  ok  aðra  mikils  háttar  menu  al  váru  ríki,  eÖa  hvat  munum  nú 
Ht  hafast?  Síðan  ganga  þeir  þar  til  er  Jamund  sitr  meðr  bleiku 
audliti.  ok  fœra  bauri  or  herklæöum.  því  at  bteði  var  hauu  móðr 
ok  vátr.  Eptir  þat  segja  þeir  svá  íil  hans:  Herra.  hvat  er  nú  til 
ráða?  Hauu  svai-ar  af  miklum  móði :  Vei  verði  yðr.  segir  hann. 
hvat  þurh  þér  at  spyrja  niik  at  ráðum.  Aldri  uieðau  ek  Hfi.  verðr 
ek  huggaðr  af  þeim  harmi..  er  (ek)  heíir  feugit  fyrir  yðra  údygð. 
|)ér  hrósuðut  yðrum  riddaraskap  heima  í  höllum  mínum  ok  loptum. 
þá  er  þér  sátuð  glaðir  ok  drukkut  it  bezta  víu  mitt,  sögðuzt  þér 
skyldu  eignast  Frakklaud  ok  skipta  miðil  yðvar  allri  eigu  kristinna 
maima.  en  dre])a  þá  eða  reka  í  útiegð.  tsyuju  trúða  ek  yðr  hug- 
lausum  hrósarum  ok  þeirra  arm(r)a  fortölum  er  mik  eggjuðu  at  fard 
til  þessa  lands  með  mikinn  her  ok  fríðau.  því  at  n'ú  hafa  þeir  svikit 
mik  ok  gert  mér  svá  mikiun  skaða.  at  Atí'rika  fær  eigi  boetr.  Sem 
Jamund  hehr  þvílíka  hluti  talat.  kaUar  hanu  til  sín  þaun  manu  er 
hét  Butram  ok  segir  svá :  Stíg  upp  á  þann  tljóíasta  hest  sem  þú 
finur  í  várum  her,  ok  ríð  hvatliga  þar  til  er  þú  kemr  fyrir  kouunga 
xÁTA  Balam  ok  Triamodem.  ok  seg  at  þeir  kom^.sem  tljótast  til  móts 
yið  oss  meðr  alt  þat  lið  er  þeim  fylgis-  ok  samui  hvar  við  er  þeir 
mega.  seg  ok  greiniliga  öll  þau  tíðendi  er  oss  hafa  at  borizt.  Sendi- 
maðr  gerir  sem  honum  var  boðit,  stígr  á  hest  sinn  ok  ríðr  dag  ok 
nótt  um  tjöll  ok  dali.  til  þess  er  hanu  kemr  í  her  heiðingja.  ok 
kenir  fyrst  at  landtjaldi  Goram  ræðismauns,  ok  segir  houum  aUa  þá 
úgæfu  er  Jamund  heHr  til  borit.  Ferr  þessi  sögu  skjótt  um  heriuu. 
Hvar  fyrir  .^auiau  koma  allir  liersius  höfðingjar.  t>k  segir  Butra 
')  di-ept  fi. 


166 


KAULAMAGNUS  8AUA    IV.  Cap.    34. 


greiniliga,  hvat  l'raiu  liefir  farit  síðan  þeir  skildu,  olv  svá  at  Jamund 
biðr,  at  ])eir  konii  á  haus  fuud  nieð  svá  mikinu  afla  sem  mestan 
kuuna  J)eir  fá.  Sem  Balani  hevrir  þenna  framburð  Butra,  hugsar 
haun  með  sjálfum  sér,  hversu  falsHga  er  átrúnaðr  bölvaðra  skurgoða, 
en  stvrk  ok  mikil  trúa  kristiuna  mauua,  hvar  fyrir  hann  kemst  við 
í  síuu  hjarta  fyrir  vitjau  heihigs  anda,  því  at  allsvaldandi  guð  hefir 
liauu  fyrirætlat  sinni  miskuun  fyrir  þann  velgerning,  er  íyrr  var 
greint  at  hann  g(')ðmauuliga  framdi  við  Nemes  hertoga,  þá  er  hann 
var  í  valdi  Agulandi  ok  dœmdr  af  honum  til  dauða.  J)ví  biðr  hann 
opthgri  bœu  til  guðs  leyuiliga  nieðr  viðkomnu  hjarta,  sem  hér  má 
heyra :  |)ú  hinn  hæsti  faðir  almáttigi  guð,  er  kristuir  menn  makliga 
dýrka  ok  vegsama,  ek  játti  þik  vera  kouung  allra  veralda  ok  skap- 
ara  allra  hluta;  ok  meðr  því  at  ek  trúi  seuniliga,  at  þeir  hlutir, 
sem  nú  hefir  ek  heyrt,  hafa  nú  oröit  fyrir  þiuu  krapt  móti  líkendum, 
at  fáir  menn  stigi  yfir  svá  mikinu  fjölda,  þá  bið  ek  þíua  hina  mild- 
astu  ástsemd,  at  eigi  komi  yfir  mik  syndugan  ógurlig  |jín  reiði  eptir 
mínum  makligleikum,  heldr  bíð  þú  uiíu  miklu  þohnmœði,  ok  lát  eigi 
fyrr  mína  öud  takast  brott  or  líkamauum,  eu  ek  er  skírðr  ok  þér 
signaÖr.  Svá  segir  hanu  meðr  társtokknum  augum,  hverja  bœu  guð 
heyrir  gjarna  ok  lætr  fvllast  eptir  því  sem  síðar  birtist  í  sögunni. 

34.  Sem  Butran  sendimaÖr  hefir  birt  heiðingjum  boð  ok  vilja 
Jamundar,  víkjast  þeir  vel  við,  svipta  landtjöldunum  ok  fara  til 
fundar  við  haun  meðr  alt  liÖ,  eu  senda,  menn  í  þá  staði  sem  þeir 
vissu  nökkurs  afla  váu  sér  til  styrktar.  Kemr  þar  samau,  sem  Ja- 
mund  sitr  fyrir  hryggr  ok  reiðr,  útöluligr  fjöldi  heiðingja  af  ýmis- 
hgum  þji')ðum.  ok  er  Janiund  veit  at  þeir  eru  komnir,  ríðr  hanu  í 
móti  þeim  með  sínum  höfðiugjum,  er  hjá  honum  váru,  ok  talar  til 
þeirra  hátt,  biðr  at  allr  herrinu  uemi  staðar  á  völlunum.  Eptir  þat 
kallar  hann  til  sín  konunga  ok  jarla,  hertoga  ok  alla  hersins  höfð- 
ingja  ok  ríðr  fyrir  undir  skugga  eins  álmtrés  er  nálœgt  stóð,  stígr 
þar  af  hesti  ok  sezt  uiðr  í  einn  háfan  stól.  Hann  var  þá  bleikr 
ok  litlauss,  svá  at  horfin  var  öll  fyrri  frægð  hans  ásjónu.  Síðan 
segir  hann  til  allra  er  heyra  máttu  :  Röskir  höfðingjar,  ek  hefir  yðr 
mikil  tíðendi  at  segja,  því  at  ek  hefir  ratat  mikil  vandræði,  því  at 
þá  er  vér  skildum,  fór  ek  út  af  turniuum,  er  faðir  miun  gaf  mér  í 
vald  uieðr  mikit  lið,  ok  höfðum  vér  guÖi  vára  til  styrkingar.  Vildi 
oss  svá  vel  um  tíma,  at  vér  suerum  mörgum  lýð  til  þjónostu  við 
guðiua,  ok  tókum  harðla  uiikit  fé  gull  ok  silfr  með  öðrum  gersemum. 
En  eptir  máuuð  liðinn  héldum  vér  aptr  á  leið  ok  mœttum  vér  ujósn- 
armönnum  Karlamaguús,  tóku  þeir  svá  suarpliga  móti,  at  vér  féugum 
enga  viðrstöðu  veitt,  drápu  þeir  merkismann  minu  Estor  eun  vaskasta 
riddara  ok  marga  ^iðra,  ok  aldri  heyrða  ek  (segja)  fyrr  mitt  forellri, 


((/yj.    'i4.  Ab   AGll.AXDl*  k'JM  XOl  lÖÍ 

at  fáir*  nieim  ræki  á  ílótta  svá  mikinn  Qölda  sem  vér  váruni.  Ek 
kóniumst  þá  mjök  nauðugliga  undan,  J)ví  at  þeir  drápu  minn  vildasta 
vápnhest  er  ek  reiÖ,  en  feldu  mik  háÖuliga  af  baki,  ok  þegar  sem 
ek  fékk  annan,  skuudaði  ek  í  turninii  fyrirlátandi  guðina  ok  öll 
öunur  auðœfi.  En  þeir  eltu  mik  alt  til  þess  er  ek  hljóp  undan  því 
höggi,  er  niér  var  ætlat,  inu  í  turninn.  en  hestrinn  hlaut,  ok  svá 
mikiUi  hrœzlu  kómu  þeir  á  mik,  at  aldri  komst  ek  svá  nauðughga 
uudan  dauða  síðan  ek  kunni  vápn  at  bera,  En  sakir  þess,  at  ek 
flýði  brott  frá  Maumeth  ok  guðmium.  lögðu  þau  á  mik  sína  reiði 
ok  leyfðu,  at  krístnir  menn  taki  sér  náttslað  varla  frá  turninum  mér 
til  hermdar  ok  sorgarauka.  Eii  er  ek  vissi  þat.  réðum  vér  á  þá  ok 
œtluðum  hefna  várrar  svívirðu,  en  því  síðr  vannst  nökkut  léttir  á 
váru  máli,  at  oss  veitti  þá  hvat  þyngra  en  fyrra  tíma,  því  at  margr 
góðr  drengr  lét  þar  síuu  lífi,  ok  þar  meö  reknir  brott  af  turninum, 
svá  at  aldri  síðan  eigum  vér  hans  váuir:  flýðum  síðan  undan  bast- 
vesœlir,  ok  var  ek  þá  enu  hrundiun  af  baki  svá  hneisuJiga.  at  minn 
bjarti  hjáhur  saurgaðist  alt  upp  til  nefbjargar,  fékk  ek  ekki  annat 
fangaráð  en  ek  fleygða  mér  út  á  ána  er  nálægt  féll,  vöknaða  ek  þá 
aUr.  ok  enga  viðhjálp  fékk  ek  fyrr  eu  ek  kómumst  yfir  hana  viðr 
allau  leik  meör  miklu  vási.  J)víh'ka  úgæfu  hefír  borit  til  sem  nú 
hafi  þér  mátt  heyra,  dugaudis  menn.  ok  mjök  makliga,  því  at  faðir 
minn  gat  aldri  refsat  mér  uiarga  úhlýÖui  er  ek  veitti  honum:  hauu 
vildi  jafuau,  at  ek  þýddumst  ráð  hinua  beztu  ættmauna  miuna.  eu 
ek  lét  þá  first  mér  er  beztir  menn  váru.  en  ek  hefir  dregit  at  mér 
váudra  manua  souu  ok  gefit  þeim  sœmdir  ok  sælu.  gipt  þeim  ríkar 
konur  meðr  miklum  eiguum.  En  þat  hafa  þeir  mér  iHa  launat;  því 
at  tveim  sinnum  reyuda  ek  þeirra  þjónostu,  ok  prófaðist  mér  illa  í 
hvártveggja  siun.  En  ef  ek  kemr  heim  í  ríki  niitt,  væutir  mik  at 
ek  skal  makUg  gjöld  þeim  veita,  því  at  fyrir  þeirra  údrengskap  hefir 
ek  látit  íjóra  guði  mína,  ok  því  býr  mikii  harmsút  ok  syugr  mér  í 
brjósti,  ok  eigi  vil  ek  héðan  af  laufgjörð  bera  á  míuu  höfði,  ok 
eigi  skal  ek  heyra  framleiöis  fagran  fuglasöug  né  skemtan  Hstugra 
streugleika.  hvárki  h'ta  hauka  flaug  né  veiðihunda  r᧠ ok  eigi  beiðast 
kvenna  gleðiHgan  ástarþokka,  því  at  ek  hefir  týnt  ok  tapat  mínum 
máttugustum  herrum  Maumet  ok  Terrogant.  Ok  meðr  því  at  ek  mun 
aldri  þá  héðan  af  sjá  mega,  utan  yðvarr  reyndr  riddai-askapr  dugi 
til.  þá  biðr  ek,  at  þér  sœkit  þá  aptr.  ok  ef  þat  verðr  unnit.  [þá 
skal'^  hinn  fátœkasti  af  yðr  eiguast  gnóga  fuHsælu.  Höfðingjar  svara 
þá:  Herra  Jamund.  segja  þeir,  berit  AÖr  vel  ok  karlmannUga.  sorgir 
gefa  yðr  sh'ka  hluti  mæla.  en  vitit  þat,  at  aflir  kristnir  menn.  þeir 
sem  djörfung  bera  til  móti  oss  at  stríða,  skohi  eptir  h'tinn  tíma  dauðir, 
')   fari  B.     -)  [at  fí. 


1()8  KARLAJIAUNUS  SAGA  IV  Cap.    S4. 

ok  þú  sjálfr  skalt  þat  niega  sjá  {)írium  augum,  at  vér  þoruin  drepa 
|)á,  því  dvelit  eigi,  búit  sem  fljótast  3'ðvarn  her.  Jamund  þakkar 
þeirra  fögrurn  heituni  ok  stígr  á  sinn  skjótasta  vápnhest,  er  Agu- 
landus  faðir  hans  átti,  skipar  síðan  fjlkingar  ok  setr  liðs  höfðingja. 
Fyrir  fyrstu  fylking  gerir  hann  foringja  Balani  sendimann,  ok  nieðr 
honum  Qóra  konunga,  þeir  höfðu  sextigi  þúsunda  liðsmanna.  peir 
váru  margir  vel  búnir  at  vápnum,  en  aðrir  höfðu  engar  brynjur  utan 
leðrpanzara  sterka ;  margir  váru  bogmenn  í  þeim  flokki  bseði  stórir 
ok  sterkir  rneðr  stinnastum  skeytum.  Annarri  fylking  stjórnaði 
Triamodes  systurson  Agulandi.  Hann  hafði  með  sér  stórhga  mikinn 
Qölda  ok  örugga  menn  til  vápna ,  í  hans  f^'lking  mátti  líta  mjök 
bitrhg  svei'ð ,  góða  panzara,  öruggar  bi'\aijur.  fagra  hjáhTia,  stinna 
boga  tyrkneska  meðr  velbúnum  skeytum  ;  hverr  J)eirra  hafði  hang- 
andi  öxi  viðr  söðulboga.  En  þó  þeir  láti  nú  gildliga  ok  œtla  skoða 
njósnar(nienn)  Frankismanna,  munu  þeir  eigi  hrósa  eiga  sínum  hluta. 
|)riðju  fylking  geymdu  tveir  konungar  Rodan  ok  Salatiel  nieð  ríkjum 
höfðingjum,  þeir  höfðu  sextigi  þúsunda  vel  búnaða:  þar  váru  hjálmar 
settir  gulH  ok  gimsteinum,  skildir  steindir,  digr  höggspjót  nieðr  gull- 
saumaðum  merkjum,  fríðir  hestar  meðr  vel  búnum  reiða.  Fj()rðu 
fylking  stýrði  Kador  konungr  ok  hans  félagi  Amandras,  ok  með  þeim 
60  þúsundir:  þeir  báru  gylda  hjálma  (með)  silfrhgum  brynjum  ok 
smeltum  söðhim  ok  búnum  bitlum  ;  þar  var  margr  heiðingi  mikilátr 
af  drambi  ok  ofmetnaði,  hrokaðir  af  hégómhgri  hrósan,  svaðaðir  upp 
í  kurt  ok  veraldligt  skart ;  en  svá  miklir  sein  þeir  þikkjast.  man 
þeirra  ofstopi  skjótt  lægjast.  Fyrir  fimtu  fylking  váru  tveir  höfð- 
ingjar  Baldarn  konungr  ok  Lampas ;  þeir  höfðu  hæði  mart  hð  ok 
vel  búit  at  öllurn  herskrúða ,  vápnum,  hlífum,  hestum  ok  klœðum. 
Séttu  fylking  tóku  til  geymshi  tveir  konungar  Magon  ok  Alfreant. 
þeir  váru  ríkir  ok  frændgöfgir.  Ok  rneðr  því  at  Jamund  vill  eigi 
binda  sik  í  nökkurri  umhugsan  sérhverra  hluta ,  því  skipar  hann 
þessum  konungum  at  geyma  sitt  höfuðmerki,  er  mest  varðaði  at 
bezt  varðveitt  sé.  Skipaði  hann  þeim  til  styrktar  hundrað  þúsunda 
alla  vel  búna  upp  á  þeirra  hátt ,  en  hann  œtlar  sér  þar  helzt  fram-- 
göngu  veita  seni  honum  h'kar.  Hér  með  er  greinanda.  at  hann  hefír 
þat  sverð ,  er  bezt  var  borit  í  þann  tíma,  er  DýrumdaH  kallaðist, 
þar  með  hinn  hvella  lúðr  af  horni  Olifant.  hvat  er  RoIIant  fékk 
hvártveggja  eptir  hann  dauðan.  Sem  höfðingjum  er  skipatj  herinum. 
ríðr  Jamund  fram  ok  greinir  hverja  fylking  frá  annarri.  ok  flytja 
herjnn  til  þess  er  þeir  koma  í  dalinn  er  liggr  undir  Qalli  Asperment: 
váru  þar  sléttur  miklar,  mátti  langt  sjá  til  þeirra .  því  at  stórliga 
vítt  land  'þurfti  allr  þeirra  herr  á  at  standa,  ok  svá  er  sagt,  at  þeir 
hefði  eigi  minna  lið  meðr  öllu  saman  en  sjau  sJnnum  hundrað  þúsunda. 


rap.    :iö.  AF  AOULASDO  KOXUNlil.  169 

Hér  lœtr  Jamund  reisa  landtjöld  væn  nieðr  guógum  kosti.  því  at 
svá  var  mikill  ríkdómr  heiðingja .  at  engan  þurð  eða  lítinn  sá  á. 
þótt  Jamund  hefði  íveim  sinnuni  áðr  verit  sviptr  miklum  auðœfum. 
því  at  þat  alt  höfðu  þeir  gripit  frá  kristnum  mönnum.  En  meðr 
hrílíkum  virktum  landtjald  Jamundar  var  gert  er  síðar  greinanda. 
En  nú  skal  birta  hvat  fram  ferr  meðr  njósnarmönnum  Karlamagnús. 
er  fyrr  var  frá  sagt. 

35.  Eptir  þann  fagra  sigr,  sem  greinL  var  at  kristnir  menn 
þeir  sem  á  vörð  sátu  féngu  á  Jamund .  fóru  þeir  til  fundar  við 
Droim  konung  ok  Salomou  ok  sögðu  þeim  af  sinni  ferð.  En  meðr 
þvf  at  öUum  þótti  líkendi.  at  Jamund  drœgi  saman  her  úvígjan.  ef 
hann  mætti.  gerðu  þeir  njósnar(menn)  eptir  pítinn  tíma*  upp  á 
tjallit  Asprement.  at  eigi  kœmi  heiðingjar  þeim  úvart.  Ok  skjótliga 
sem  þeir  koma  á  vörðinn,  gefr  þeim  líta  víða  völlu  þakta  af  her 
heiðingja,  þar  með  sjá  þeir  riðul  harðla  vel  búinn  nærri  Qallinu  en 
annan  herinu.  ok  sakir  þess  at  þeir  höfðu  euga  vissu  af  þarkvámu 
herra  Girarðs.  hugsa  (þeir)  vera  njósnarmenn  heiðingja.  Hér  með 
heyra  þeir  mikinn  úkyrrleika  til  hersins.  ^ví  ríða  þeir  ofau  af 
Qallinu  ok  stefna  at  landtjaldi  Salomons.  ok  mælti  þeirra  foringi 
til  konungs:  J>at  veit  trúa  mín,  segir  hann.  at  uú  munu  vér  at  vísu 
eiga  bardaga  fyrir  hendi.  því  at  vér  sám  her  heiðingja.  ok  er  þat 
svá  mikill  Qöldi.  at  víða  eru  vellir  þaktir  af  þeim.  ok  oss  mjök  ná- 
lægir.  En  er  þessor  tíðendi  k«ímu  fyrir  kristna  meun.  gaf  margr  nú 
skjótt  mark  hvílíkr  drengr  hverr  var.  því  at  þeir  sem  harðir  váru 
ok  hugsterkir.  glöddust  í  sínu  bjarta  at  þeir  skyldu  mœta  héiðnu 
liði.  en  aðrir  bliknuðu  ok  hræddust  þegar  fyrírfram.  Droim  konungr 
sem  hann  heyrir  heiðingja  nálæga.  Ikallar  hann  til  sín  Salomonem  ok 
segir  svá :  Herra .  segir  hann .  gerum  sendimann  til  Karlamagni'is 
konungs,  þann'*  er  honum  boði  hvat  um  er.  nú  þarf  eigi  dyljast  við. 
at  heiðingjar  ætla  ^inna  undan  honum  landit.  ef  hann  flýtir  eigi  móti 
at  rísa.  ok  sakir  þess  at  allir  munu  þér  hlýðni  veita.  þá  kjós  þann 
til  þeirrar  ferðar  sem  þer  líkar.  Salomon  svarar .  at  þetta  ráð  sé 
fakanda.  Eptir  þat  víkr  Salomon  at  þeim  riddara  er  Riker  hét  «k 
talar  svá :  Dugandi  drengr.  segir  hann.  ger  vára  nauðsyn  ok  seg 
Karlamagnúsi.  at  hann  komi  sem  fljótast  til  fulltings  \vbr  oss .  því 
engi  maðr  er  einhverr  kœrri  keisaranum  en  þú.  Riker  heyrandi 
þessor  orð  roðnar  nökkut  lítt  meðr  sjálfum  sér  ok  þrýstir  undir  sik 
kyrtlinum .  er  lá  í  söðlinum.  ok  svarar:  Vei  verði  mér  hundrað 
siúnum.  ef  ek  fer  at  tali^  þínu.  Salome.  ok  hlaupa  brott  or  þessum 
stað.  þar  sem  ek  skal  heita,  riddari.  því  at  þessi  fefð  byrjar  þeim 
sem  enga  hjálp  kann  veita .  þótt  hér  þurti  nökkurs  ^nðr.  ok  spara 
'j   [litima  B.     *)  hanu  B.     »)  fali  B. 


170 


KAUI.AMAOXUS  SAUA  IV.  ('lip.    .7.5. 


vill  Jíkaiii  siun  ok  líf.  Eu  ef  ek  tapar  sál  ininiii  sakir  þurftar  viör 
minn  líkam,  má  ek  lítit  ok  illa  hrósa^  fvrir  guði  ok  hans  helguiu 
mönnuni,  hvar  fyrir  er  ek  skal  [eigi  amast'^  undan  víkja,  heldr  vinna 
hvat  ek  kann  ok  herbergja  mína  sál  með  guÖs  postolum  ok  einkau- 
liga  Jacobo  postoia,  fyrir  hvers  sœmd  ek  ok  allir  dygðugir  menu 
skolu  drengiHga  standa,  því  at  þar  iináðar  mik  eigi  huglauss  maðr. 
Svá  segir  Riker,  en^  Salomon  kallar  einn  góðan  riddara  af  þeirri 
sveit  er  Manri  kallas.t,  hanu  var  vitr  maðr  ok  kurteiss,  fœðiugi 
þeirrar  borgar  er  Birra  hét,  tii  þess  segir  Salomon :  \m  kurteisasti 
riddari,  ríð  <il  keisarans  ok  ger  vára  sendiferð.  Hann  svarar: 
Heyr  þat,  konungr,  er  ek  segi  þér;  í  þat  mund  sem  brynja  mín  er 
brostin,  skjöldr  minn  klofinn,  spjót  initt  brotit,  sverð  mitt  svá  slœtí 
at  þat  kunni  eigi  bíla,  h'kaini  minn  svá  vanmegn  ok  alh-  farinn,  at 
ek  megi  engan  •  dugnað  veita,  þá  skal  ek  fara  þessa  ferð ;  en  ef 
þú  vill  þyrma  líkama  þínum,  þá  far  sjálfr  þangat  sem  þú  vísar  mér. 
Eptir  þat  kallar  Salomon  Gudifrey  gamla  ok  talar  til  hans :  (ióði 
félagi,  segir  hann,  tak  skjótt  til  ráðs  ok  ríð  þeim  fljóta  hesti,  er  (þii) 
sitr  á,  til  keisarans  með  eyrendi  váru.  Hann  svarar  skjótum  orðum : 
|)at  veit  trú  mín,  at  þat  geri  ek  með  engu  móti;  sér  þii  eigi  at  ek 
heti  góð  herkJæði  ok  fríðan  hest,  ok  ef  guði  líkar,  skal  ek  djarfliga 
verja  þat  er  guð  gaf  mér  til  meðferðar,  ok  oífra  honum  alt  saman 
sál  niína  ok  líkama,  ef  hann  vill  svá  skipa;  en  ef  þú  SaJomon 
hræöist  dauða  þinn.  þá  íorða  þér  með  þessarri  sendiferð.  Sem  Sa- 
Jomon  heyrir  þvílík  andsvör,  þikir  honum  sendiferð  eigi  ganga  greið- 
liga,  viU  þó  pvóí'-á,  lengr  ok  hugsar  at  glaðligar  mundi  undir  gengit, 
ef  fé  liggr  í  skauti.  Jjví  talar  hanu  við  þann  maun  er  hét  Antilin 
rauði,  hann  var  við  aJdr,  ok  se'gir  til  hans  meðr  þvílíkum  orðuin : 
]þú  Antilin ,  far  ok  seg  konungi  várum ,  at  hann  hjálpi  oss  við. 
Antilin  svarar  meðr  stuttu  máli :  Hveijar  viðhjálpir  þarftu  við  at 
sinni?  segir  hann.  Salomon  svarar :  Veiztu  görJa.  góði  vin,  at  engan 
styrk  höfum  vér  í  móti  ofrefli  heiðingja,  utan  hann  komi  tiJ  fulltings 
viðr  oss;  en  ef  þii  gerir  minn  vilja  ok  fari,r,  skal  ek  gefa  þér  ka- 
stala  ok  alt  fylki  er  liggr  umbergis  ok  fleira  en  fim  hundruð  riddara 
þér  til  fylgdar. ,  Antelin  segir  þá :  Stórliga  ríkr  konungr  mantu  vera, 
meðr  því  at  þú  ert  svá  gjafmildr,  en  rangt  hugsaðir  þú,  at  ek  mundi 
til  þess  hingat  kominn  at  kaupa  svívirðingarnafn  með  fémútu  þinni, 
ok  heyra  af  kumpánum  mínum  ok  jafningjum  at  ek  flýði  sakir  bleyði 
héðan  brott.  Nei  meðr  engu  mótj  skaltu  svá  Jeika,  ek  er  þér  ekki 
handgenginn,  ok  eigi  kom  ek  í  þenna  stað  eptir  þjnni  bœn  eða  vilja, 
hejdr  at  þjóna  almátkum  guði  fyrir  eiginligan  vilja,  ok  því  œtlar  ek 
þar  þvílíkl  fyrir  taka  með  mínum  Jögunautum  sem  hann  vill  oss 
')  rossa  P.    ^)  [englie  fiemmast  B,     ^)  at  fi. 


Cap.    86.  AF  AGLL.VKUO  KOXUXGÍ.  1<1 

skipa  til  hauda.  En  eí'  þú  hrœðist  daiiða,  þá  flý  brott  sem  skjótast 
nú  meðan  þii  mátt  sjálfráði  forða  þér.  at  eigi  beri  síðar  svá  f)ung- 
liga  til,  at  þú  megir  eigi  en  vilir  gjarna.  Salomon  sem  hann  heyrir 
þessor  orð  Antelins,  reiðist  hann  nökkut  lítt  méðr  sjálfiim  sér  ok 
viU  eigi  at  heldr  enn  upp  gefa.  því  heitr  hann  í  fimta  sinn  á  Bert- 
ram  af  Mutirborg  ok  segir:  J)ii  hinu  hœveski  riddari  verðr  at  vísu 
fara  ok  segja  Karlaniaguúsi  kouungi,  at  haun  híti  án  dvöl  koma  til 
fulltings  viðr  oss  tuttugu  þúsundir  vápnaðra  riddara.  en  fari  síðan 
með  alt  Hð  sitt:  eu  ef  hann  dylst  við  ok  hafnar  þessu  ráði,  fær 
hann  ok  allir  vér  þann  skaða,  at  haun  man  «eiut  aptr  bœta.  Bert- 
ram  svarar:  Herra  Salomon.  segir  hann,  þú  skyldir  áðr  hafa  hugsat 
en  þú  bautt  mér  þessa  sendiferð,  hvárt  ek  var  þinu  þræll  eða  eigi: 
því  at  þeini  byrjaði  þér  þvílíkt  bjóða,  sem  undir  þik  eru  okaðir  ok 
[hefði  eigi*  þoran  til  móti  at  mæla,  eu  ekki  mér,  því  at  ek  vil 
engan  veg  undan  skjótast  fyrr  en  þessi  orrostu  er  lokit,  sem  líkligt 
er  at  skjótt  verði.  En  hvat  er,  Salomon,  mun  þat  ekki  til  sem 
mér  sýnist,  at  þú  sér  bleikr  ok  blóðlauss,  fölr  ok  litlauss  af  hræzlu. 
ok  fœtr  þíuir  báðir  skjálfi  ok  pipri  af  hugleysi?  Nú  ef  þú  þorir  eigi 
berjast.  forða  þér  meðr  þessi  ferð  ^em  þú  kant  bezt.  Viðr  þessi 
svíWrðiugarorð  reiðist  Salomon  at  marki,  grípr  til  vápna,  ok  svá 
riddariun.  er  nú  búit  með  þeim  til  váða.  J)etta  sér  einn  erkibyskup 
Samsou  at  nafni,  ríðr  fram  djarfliga  at  þeim  ok  mælir :  Góðir  vinir, 
kvað  hann,  látit  eigi  svá  ferliga,  halit  frammi  ^izku  ok  berizt  eigi,  því 
at  þit  erut  brœör.  kristnir  menn  báðir.  Heyrit  heldr  hvat  ek  segi, 
því  at  gjarua  vil  ek  leysa  þat  vandrœði  sem  ykkar  stendr  miðil  ok 
fara  sendiferð  þessa,  er  eigi  vill  anuarr,  því  at  ek  nam  aldri  at  bera 
kurteisliga  riddarlig  vápu .  ok  eigi  nökkurn  tíma  vann  ek  maun  á 
vígvelU.  J)eir  þekkjast  boð  erkibyskupsins  en  setja  niðr  allan  lifrið. 
36.  Sem  erkibyskup  Samson  er  búiun,  stígr  hann  upp  á  fríðan 
hest  ok  ríðr  einnsamt  brott,  þar  til  er  hann  kemr  í  þann  stað  er 
Karlamagnús  keisari  hafði  reisa  látit  sín  landtjöld.  |)ví  at  þegar  sem 
létti  þeim  úfriði  sem  hann  átti  móti  standa  í  þeim  hluta  landsins  ok 
fyrr  var  nökkut  af  sagt,  hélt  haun  herinum  eptir  njósnarfylkingum. 
er  hann  sendi  móti  Jamuud.  Ok  er  Samson  ríðr  at.  stendr  keis- 
arinn  úti  fyrir  sínu  landtjaldi  ok  festi  eitt  vænt  merki  viðr  sij;t  spjót- 
skapt.  Samson  stígr  af  hestinum.  sem  þá  var  mjök  mœddr,  ok 
gengr  fyrir  Karlamagnús  ok  kveðr  liaun  svá  segjandi:  Góðan  dag. 
herra.  Droim  konungr  ok  Salomou  konungr  meðr  allri  sinni  fvlgd 
sendu  yðr  kveðju  guðs  ok  sína.  ok  báðu  at  þér  kœmit  til  þeirra 
sem  fyrst  mætti.  Keisarinn  lítr  til  hans  blíðri  ásjánu  ok  segir  sva : 
Guð  fagni  þér.  Samson  erkibyskup,  ok  öllum  guðs  vinum  ok  inínum. 
')   [hefdu  B. 


k 


172  KAaLAMAUNUS   SAGA  IV.  Í^Up.    Hfí. 

Eii  hvat  kautu  tíðeuda  at  segja,  er  þú  heiir  svá  fast  gaddat  þinu 
hest  með  sporum,  at  hanu  er  víða  bhíðugr  þaðau  af?  Herra,  segir 
hann,  mart  er  segjauda,  ef  tóm  væri  til,  eu  trúit  mér,  því  at  eigi 
skal  ek  Ijúga  at  yðr.  Heiðingjar  eru  mjök  uálægir,  ok  búizt  svá 
við,  at  skjótt  eigu  þér  Váu  bardaga  ok  yðrir  meuu.  Keisarinu  segir 
þá:  Almáttigr  guð  seudi  oss  þagat  sem  fyrst,  ok  man  þá  euu  gott 
til  góðra  ráða  með  fuUtingi  vinar  míus  Jacobi.  Eu  þó  at  heiðingjar 
vili  ræna  þeirri  sœmd  ok  œru,  er  guð  veitti  honum  á  jarðríki,  mun 
þeim  eigi  þat  gauga,  því  at  meðan  guð  gefr  mér  h'f  ok  möunum 
míuum,  skal  ek  aldri  uppgefa.  svá  leugi  sem  þörf^  gerist,  haus  land 
ok  ríki  at  verja  fyrir  íiviuum ,  því  búi  hverr  sik  til  ferðar  er  vápn 
má  bera  í  váru  hði.  Mátfi  uú  skjótt  heyra  stóran  lúðragaug.  Her- 
klæðast  uú  allir  ok  stíga  á  hesta  síua  eptir  keisaraus  boði ,  ríðr  sá 
fremstr  er  fyrstr  var,  eu  þá  hverr  ílokkr  eptir  annau:  síðast  íóru 
ungir  meuu  ok  þjóuustusveinar  meðr  landtjöld  vist  ok  drykk  ok  aðra 
þá  hluti  sem  heriuum  til  heyrði.  Ferr  keisariun  til  þess  er  hann 
kemr  í  þanu  dal  er  Hggr  öðrum  megiu  uudir  fjalH  Asprement,  váru 
þar  fyrir  Droim  ok  Salomou,  varÖ  þar  mikill  fagnaðr  í  þeirra  fundi. 
Lœtr  keisariun  þar  nema  heriun  staðar  ok  fréttir  eptir,  hvárt  uökkut 
hafi  gerzt  til  tíðeuda  í  þeirra  ferð,  síðau  þeir  skildu.  En  konung- 
arnir  segja  hvat  fram  hefir  farit  miðil  njósnarmanna  ok  .Jamuudar, 
at  Frankismenn  svá  margir  sem  áðr  er  greiut  mœttu  heiðingjum 
miðil  Qallsins  ok  drápu  mikinn  fjölda  af  Jamuud ,  en  ráku  hann 
svívirðliga  á  fl(')tta  ok  féngu  stórt  herfang  ok  guði  fj(')ra  er  heiðingjar 
göfgaðu,  flýði  Jamund  þá  í  turniuu,  er  stendr  öðrum  megiu  f^iafls 
þessa,  ok  hefir  síÖau  dregit  samau  útöhdigan  íjölda  heiðiugja.  Ok 
er  keisariuu  heyrir  þetta  alt  sarrlau.  gerir  hann  þakkir  almátkum 
guði  svá  segjandi:  Lof  sé  þér  ok  dýrð.  Jesu  son  Marie  meyjar, 
fyrir  þín  miskuuuarverk ,  því  at  seuniliga  játtir  ek ,  at  eigi  hefði 
heiðinu  lýðr  þvflíkan  slag  mátt  fá  af  svá  Htlum  flokk  þiuna  riddara. 
utau  þú  viðr  hjálpaðir  ok  seudir  þeim  til  styrks  þann  lofsamligan 
herra  Jacobum  postula,  er  þetta  ríki  heíir  eignazt  meðr  þíuum  vilja 
ok  man  eignast.  Síðau  talar  hanu  enu :  Góðir  vinir,  segir  hann. 
hvern  útveg  hafi  þér  gört  fyrir  bölvaðum  skurgoðnm?  J)eir  svara : 
Herra,  engan  aunan  en  vér  létum  þá  bíða  yðvarrar  tilkvámu.  Hafit 
þökk  fyrir  þat,  segir  keisarinn:  berit  þau  nú  fram  ok  látit  oss  sjá. 
Svá  er  gört.  Ok  er  keisarinn  h'tr  þau  svá  glæsiHg  sem  váru.  talar 
hanu:  Jfla  er  kominn  sá  fríði  kostr.  er  prýðir  þessa  dólga,  ok  of 
mjök  blindar  fjándinn  þeirra  hjörtu  er  þvíh'kt  halda  sér  fyrir  guða. 
Ok  fyrir  því  at  þeir  eru  eigi  svá  mikilhir  virðingar  verðir,  at  þeir 
snndr  bi-jótist  fyrir  heudr  gildra  karlniauna.  takj  meðr  þeim  pútur 
•)  þorg  //. 


Cap.    •'ir.  AF  AGn-ANT)0  KOXUXGI  173 

ok  skœkjur  ok  geri  af  þvílíkt  sein  þær  vilja,  aflandi  sér  gull  ok 
silfr  ok  dvra  steina .  svá  mikit  sem  þau  kunna  þeim  lána  af  sínum 
búnaði.  Ok  svá  gerist.  En  er  guðin  váru  komin  í  þeirra  vald. 
vurðu  þær  glaðar  ok  þótti  sér  mikil  vegsemd  veitt,  tóku  síÖan  sín 
leggjabönd  ok  brugðu  saman  gerandi  rúmsnöru  á  endunum  ok  knýttu 
um  háls  guðunum,  drógu  eptir  þat  [um  berg  ok  hamra  ok  uni  síðir 
í  sínar*  búðir.  ok  at  því  geríu  tóku  þær  stórar  Idumbur  ok  lömdu 
þá  sundr  í  smá  mola.  fóru  þá  at  skipta  herfangi.  Ok  svá  váru 
margar  í  þessu  verki,  at  eigi  fékk  eiuhver  meira  í  sitt  hlutskipti  eu 
verð  hálfs  annars  penings.  At  þessu  lyktaðu  lætr  keisarinn  blása 
herinum  saman.  er  mjök  var  áðr  dreifðr,  ok  kailar  til  sín  Fagon 
merkisuiann.  J)essi  Fagon  var  Aitr  maðr  ok  vápndjarfr.  þW  stjórnaði 
hann  mikiun  flokk  góðra  riddara .  hann  hafði  þá  verit  merkismaðr 
keisarans  þrjá  vetr  ok  þrjátigi.  kuoni  hann  vel  at  þjóna  sínum  herra. 
því  var  keisaranum  kært  til  hans.  Hvar  fyrir  bann  talar  svá:  Herra 
Fagon.  segir  Karlamagnús,  sé  þetta  lið  hversu  frítt  lið  ok  mikií. 
þat  fæ  ek  í  dag  í  guðs  stjórn  ok  þína  umsjó ,  lak  nií  við  guUara^ 
höíuðmerki  nrínu,  en  ek  skal  ríða  upp  á  hálsinn  ok  líta  yfir  her 
úvina  várra.  en  þú  halt  hér  eptir  liðinu.  »Svá  gerir  keisarinn,  at 
hann  ríðr  brott  or  herinum,  takandi  sér  til  fylgdar  Oddgeir  danska, 
Nemes  hertoga.  jarl  einn  flæmskan  ok  Bæring  brezka  með  öðrum 
fleiruni.  En  áðr  Karlamagnús  kemr  yfir  hálsinn  ok  sér  hvat  öðrum 
megin  ^allsins  býr,  er  nauðsynligt  at  greina.  hvat  þeir  hafast  at  á 
þessum  tíma  sem  turninn  byggja. 

37.  Greint  var  hversu  herra  Gii-arð  náði  turninum  af  Jamund 
ok  rak  hann  á  flótta.  en  settist  9Íðan  í  turninn  at  geyma.  ok  sakir 
þess  at  hann  trúði  lítt  heiðingjum ,  lét  hann  halda  sterk  varðhöld 
dag  ok  nótt.  Ok  einn  dag  sem  hans  menn  eru  úti  at  skemtan  sinni. 
heyrist  um  langt  trumbur  ok  luðrar  heiðinsja.  því  næst  sjá  þeir 
moldreyk  stóran  leggja  upp  undan  þeirra  hestafótum  ok  mikinn  Ijóma 
yfir  koma  jörðina  af  gyldum  búnaði  sinna  herklæða.  J)at  er  nú 
ságt  herra  Girarð  þessor  tíðendi.  en  hann  lætr  síðan  blása  sextigum 
lúðra  ok  samuar  liði  sínu  út  af  turninum  á  sléttau  völl  ok  víðan. 
Váru  þá  framborin  alls  háttar  herklæði,  brynju^  með  öruggii  trausti, 
fagrar  at  sjá  en  betri  at  reyna,  harðir  skildir  með  ýmissum  hætti 
gerfir,  guUseftir  hjálmar  gimst^inum*  prýddir,  sverð  bitrlig  grœn  at 
líta  af  snarpri  herðu,  digr  spjót  meÖr  fögrum  merkjum  ok  síðum. 
Hestar  fríðir  leiddust  ok  fram  meðr  kurteisligum  ok  tilheyrihgum 
fórum,  einkar  vel  til  bardaga  tamdir.  Bjó  hverr  sik  eptir  efnum. 
settust   síðan    upp   yfir   gylta   söðla.     Herra  Girarð    bÝr  sik  á  þann 

')    [saal.  rettet:  híu  éu  hardra  um  síðarií.     *)  galiara  B.     »)  med  ðette  Ord 
begynder  fitter  h. 


174  KARLAirAONUS  SAOA  IV.  -     Cap.    S8. 

hátt,  at  hanii  lerr  aí'*  símun  undirkyrtli ,  en  klæðist  þykkum  leðr- 
panzara,  steypandi  þar  yfir  utan  brynju  fotsíðri,  hon  var  svá  [góðr 
gripr,'^  at  aldri  bilaði  hon  nökkurn  tíma;  hjáhn  setti  hann  á  höfuð 
sér,  en  gyrðir  sik  með  sverði,  tekr  spjót  í  hiind  sér,  stígr  síðan  á 
gildan  vápnhest.  Eptir  þat  kallar  hann  hárri  röddn  á  lýðinn ,  er 
nú  gerðist  mjök  úkyrr,  ok  biðr  þá  hlýða  því  sem  hann  vill  tala, 
hvat  er  skjótt  gerist,  því  at  svá  var  hann  vinsæll,  at  hverr  vildi 
bæði^  sitja  ok  standa  sem  iionum  vissi  bezt  líka.  J)ví  talar  herra 
Girarð  svá  til  aUra  sinna  manna :  Heyrit  dýrhgir  drengir,  segir  hann, 
sœmihgir  ok  signaðir  almátkum  guði !  ek  hefir  nú  átta  tigi  ára  ok 
vel  at  því  borit  skjöld  ok  sverð  sem  einnhverr  annarr  riddari,  hefir 
ek  opthga  háð*  orrostur  fyrir  sakir  minnar  sœmdar  ok  lieimshgs 
metnaðar.  En  guð  skapari  allra  hluta  veitti  mér  svá  mikit,  at  þetta 
sama  merki,  er  mínir  írændr  ok  forellrar  báru,  hvert  nú  er  í  várrí 
ferð,  kom  á  engan  vígvöll  þann,  at  eigi  hefði^  ek  sigr.  Ok  fyrir 
þat  at  allan  minn  [liðinn  aldr^  stóð  ek  djarfliga  frammi  mér  til  heiðrs 
ok  mínu  ríki,  skil  ek  svá,  at  því  muni  guð  hafa  mik  hingat  sent, 
at  hann  vill,'^  at  ek  þjóni  honum  í  endadögum  lífs  míns  í  ömbun 
þeirra  hluta,  er  hann  hefir  mér  veitt  um  þat  fram  sem  mörgum 
öðrum.  Hér  meðr  vil  ek  þakka  yðr,  mínir  góðir  vinir,  alla  hlýðni 
ok  góðvilja,  er  þér  A-eittut  mér  alla  tíma,  síðan  ek  átti  yðr  yfir 
bjóða,  ok  þar  á  ofan  biðr  ek,  at  hverr  standi  nú  frammi  eptir  megni, 
því  at  senniliga  er  þat  líf  sælt  er  guði  þjónar  trtiliga;  \)\í  tökum 
glaðliga  hvárt  sem  hann  skipar  oss  líf  eða  dauða,  ok  góða  ömbun 
eiga  þeir  f^rir  hendi  er  sitt  líf  gefa  lit  íyrir  guðs  skyld  í  himiríki. 
En  ef  honum  líkar,  at  vér  komum  aptr  með  sigri  í  riki  várt,  þá 
hefir  ek  gnógan  ríkdóm  þar  með  fríðar  jungfrúr  yðr  at  gefa  meðr 
hinni  mestu  sœmd  sem  hverr  vill  kjósa.  Allir  þakka  honum  miki- 
liga  sín  fögr  heit.  Síðan  skipar  herra  Girarð  liði  sínu  í  þrjár  fylk- 
ingar,  setr  hann  íyrir  eina  tvá  systursyni^  sína  Boz  ok  Klares,  en 
fyrir  aðra  sonu  sína  Bernarð  ok  Reiner,  en  stjórnar  sjálfr  þriðjn. 
Hér  meðr  lætr  hann  alla  sverja  ok  taka  höndum  saman,  til  þess  at 
engi  dirfist  brott  hverfa  or  þeirri  stöðu  sem  honum  var  skipuð  án 
hertogans  orloíi,  ríða  svá  búnir  brott  í'rá  turninum  ofan  eptir  dalnum , 
til  þess  at®  þeir  koma  á  þá  sléttu  völlu,  er  Hggja  undir  fjalli  Asper- 
ment,  rétt  þann  tíma  sem  Karlamagnús  keisari  fór  meðr  Oddgeiri'" 
danska  ok  öðrum  brott  frá  herinum  at  forvitnast  um  lið  heiðingja, 
sem  litlu  áðr  var  greint  ok  nu  skal  hverfa  aptr  til. 

38.     Nú  er  af  Karlamagnúsi  keisara  þat  greinanda,  at  hann  ríðr 
upp  á  þá  brekku  eða  háls,  er  fyrr   var  getit,"    ok  þar    kominn  sér 

')   or  b.      ^)  Igóð  b.      3)   gjarna  svá  b.      ")  háió  b.      •')   hefða  b.     «)  [aldi- 
niTiliðinii  A.     ')  vili  í».     ")  systnrsnnii  ft.    '-'^erb.     '")  Oddppir />.     ")  grcind  ft. 


Cap.    SS.  AK  AtiUI.AJÍDO  KOXtTNOI  175 

haun  her  heiðingja,'  þar  með  turninn  er  Girarð  hafði  varðveita, 
sér  hann  þá  ok  eigi  síðr  merki  hertogans,  ok  hafði  hann  þá  fylkt 
liði  pínu  umbergis  merkit,  Ok  sakir  þess  at  keisarinn  \ássi  enga 
ván  hertogans  tilkvánui ,  ætlar  hann  at  sá  flokkr  sé  af  heiðnum 
mönnum  ok  talar  svá :  Dróttinn'*  veri*  lið  sitt  ok  varðveiti,  sann- 
liga  sér  ek*  nú  heiðingja.  ok  þessir  munu  vera  sendir  af  þeim  at  njósna 
um  [vára  hagi,?  sem  hér  sitja  á  iiestum  undir  hlíðinni,  þeir  láta 
mjök  ríkuliga ;  því  ríð  til,  Oddgeir  danski ,  ok  prófa  hvers  háttar 
standi  þeirra  ferð,  segir  keisariun.  Gjarna  herra  eptir  vðrum  vilja. 
segir  Oddgeir.  Lystr  síðan  hestinn^  sporum ;  Nemes  hertogi,  jarl 
flæmski,  Bæringr  brezki  fam  með  honum,  snara  fast  at  sér  skjölduna, 
rétta  fi-am  digr  spjót  meðr  breiðum'  merkjum.  En  herra  Girarð 
sem  hann  lítr  þessarra  manna  atreið,  kallar  hann  Boz  ok  Clares, 
þar  meÖ  tvá  sonu  sína  Bernaið  ok  Reinir.  ok  tekr  svá  til  orða : 
Mínir  kærastu®  frændr,  segir  haan,  nú  er  tími  kominn  at  byrja  upp 
guði  at  þjóna:  sjáit'  Qóra  riddara  at  oss  ríðandi,  senniliga  munu 
þeir  af  heiðiugjum  eigi  hinir  minstu,  ok  ef  þér  kœmit  þeim  af  hestum. 
væri  þat  góðr  riddamskapr  ok  einkanlig  frægð,  því  ríðit  fram  í  guðs 
nafni.  J)eir  svöruðu:  Gjarna  viljum  vér  þetta  gera,  sem  þér  beiðit. 
þó  at  dauði^"  væri  handvíss:  en  þeirra  hluti  sýnist  oss  aldri  líkligri 
en  várr,  því  verði  guðs  viJi.  Kíða  þessir  Qórir  riddarar  djarfliga 
fram  at  hinum  með  harðasta  atreið.  Hlyzt  svá  til  at  Clares  mcetir 
Oddgeiri,  en  hinn  danski  [leggr  spjóti**  til  Clares  neðan  undir  mund- 
r\ða  skjaldarins  svá  hart,  at  þar  stökk  sundr,  koma  hhitirnir  hvar 
fjarri  niðr  á  völHnn :  en  Clares  lagði  til  Oddgeirs  í  skjöldinn  fyrir 
ofan  mundriðann  með  svá  miklu  atii,  at  skjöldrinn  brast,  en  í  bryn- 
junni  gnast,  ok  bilaði  h(m  þó  eigi.  Ok  þó  at  Oddgeir  félli  sjaldau 
af  baki  í  burtreiðum,  hné  hann  eigi  at  síðr  í  þat  sinn  af  sínum  hesti. 
J)ví  hleypr  Clares  af  baki,  ok  bregða  þeir  báðir  sínum  sverðum  ok 
eigast  ^ið  vápnaskipti.  En  er  Boz  sér  hvat  Clares  hefst  at,  hleypir 
hann  at  jarli  flæuíska,  koma  þeir  svá  hart  saman,  at  hvárrtveffei 
þeirra  fellr  af  baki,  bregða  sverðum,  ok  höggr  Boz  jarHnn  stórt  högg 
ofan  í  hjálminn,  stökkr  sverðit  út  af  ok  niðr  á  öxlina,  springr  brvn- 
jan  ok  verðr  hann  mjök  sárr,  svá  at  síðan  mátti  hann  eigi  vera  í 
næsta  bardaga.  pví^'^  næst  ríðr  Nemes  hertogi  at  Reiner.  en  Bæringr 
at  Bernarð ;  lýkr  svá  með  þeim,  at  Bernarð  ríðst  af  hesti,  en  Bær- 
ingr  stígr  or  söðlinuni  ok  bregðr  sínum  vápnum.  ok  eigast  við  hart 
vápnaskipti.  Nemes  ok  Reiner  gangast  fast  at.  var  þar  annarr  ungr 
en  annarr  nökkut  hniginn.  svá  gengr  hvárr  þessarra  drengiliga  frani, 

')  Jamundar  h.  -)  Guð  6.  *)  m'i  lilf.  b.  ')  tilf.  b.  ^)  [oss  b.  «)  hest 
sinn  b.  ')  gildnm  b.  *)  vinir  ok  tilf.  b.  »)  í^jái  þér  h.  '•)  danrtinn  h. 
")  fsetr  spjótit  h.      »-■)  J)ar  h. 


176 


KARLAMAGNUS  SAGA   IV.  Cnp.    S9. 


at  engi  sparir  annan.  J)egja  um  stund  hverr  at  öðrum,  horíir  þeirra 
mál  til  mikils  váða,  ef  eptir  Jjví  géngi  sem  nú  var  stefnt,  en  svá 
gætti  guð  sinna  manna,  at  þótt  hvárirtveggju  hefði  fullan  vilja  til 
öðrum*  fyrirkoma,  at  engi  fékk  gert  nökkut  meira  mein,  en  áðr  var 
greint  af  jarlinum.  Nú  með  því  at  guðs  miskunn  lítr  þá,  kemr 
Oddgeiri  danska  í  hug-  at  spyrja  nökkurs  sinn  leikfélaga,  ok  talar 
svá :  Hvat  manna  ertu,  riddari?  segir  hann.  Riddarinn  svarar:  Ek 
heitir  Clares  systurson  hins  fræga  hertoga  Girarðs  áf  Borgunia,  er 
hegat  kom  undir  Asprement  fyrir  fám  nóttum  at  þjcSna  almátkum 
guði  ok  drepa  heiðingjaj  en  hvat  manna  ertu?  segir  Clares.  Hann 
svarar:  Ek  heiti  Oddgeirr  fóstrson  Karlamagnús  keisara.  Clares 
segir :  Minn  góði  vin,  segir  hann,  [vertu  vel  kominn,*^  Okíleygirfrá 
sér  sverðinu  ok  gengr  at  honum  meðr  fullu  h'tilæti,  en  Oddgeir  rennr 
í  móti,  ok  kyssast  með  fagnaði.  I  annan  stað  spyrr  Nemes  hertogi 
sinn  lagsmann,  hverr  hann  sé.  Ungi  riddari^  svarar:  Ek  er  son 
herra  Girarðs,  en  nafn  mitt  kalla  menn  Reiners,*  kómu  vér  fyrir 
nökkurum  dögum  undir  Ijalht  at  bera  [vára  skjöldu^  móti  heiðingjum, 
J)á  segir  Nemes  :  Leggjum^  af,  góði  vin,  þessura  leik,  því  at  ek  er 
hinn  heimohgsti  vin  Karlamagnús.  Eptir  þat  kasta  þeir  frá  sér 
sverðunum  ok  ganga  báöir  saipan,  haldandi  upp  höndum  til  vitnis 
góðs  l^iðar.  J)ann  veg  gera  þeir'  riddarar  allir.  Ok  er  keisarinn 
ok  Girarð  er  sét  höfðu  á  þeirra  leik  [líta  þetta,^  undra  þeir  nijök 
ok  hleypa  fram  hvárr  frá  sínum  her,  ok  sem  þeir  mœtast  ok  viör 
kennast,  gerðisl  mikill  fagnaðr  í  þeirra  fundi  af  hvárratveggja  hendi. 
39.  Skjótliga  sem  þeir  hittust  Karlamagnús  ok  Girarð,  spyrr 
keisarinn  hvat  hertoginn  kunni  segja  tir-*  heiðingja.  En  hann  svarar: 
Ekki,  herra,  utan  þat  sem  yðr  er  kunnigt,  at  þeir  hafa  dregit  saman 
úflýjanda  her,  ok  þar  með  vil  ek  segja  yðr,  at  turn  þenna'"  er  þér 
megit  líta  ok  Jamund  sat  í  um  stund,  er  í  mínu  valdi,  ok  því  gef 
ek  hann  ok  íimtán  þúsundir  góðra  riddara  harðla  vel  búna  upp 
undir  yðra  Ibrsjá.  Keisarinn  þakkar  hertoganum  fagra  görð',  spyr- 
jandi  með  hverjum  hætti  hann  [komst  at"  turuinum.  En  hann 
segir  alt  it  sanna.  Karlaniagnús  talar  þá :  Lof  sé  guði  ok  sælum 
Jacobo ;  en  svá  lízt  mér,  at  engi  kunni  betri  forsjá  veita''^  3  ðru  liði 
en  sjálfr  þú ;  viP^  ek  Ijá  þér  turninn  ok  þá  hlnti  sem  honum  fylgja, 
svá  lengi  sem  þú  dvelst  hér.  Girarð  þiggr  þat.  í  því  kemr  Fagon 
merkismaðr  meðr  öllum  herinum,  gerðist  þá  mikill  khðr  ok  háreysti, 
er  svá  margr  maðr  kom  saman  í  einn  stað.  Keisarinn  ríðr  þá  upp 
á  eina  hæð  ok  talar  hárri  röddu  svá  segjandi:    Allir  guðs    vinir   ok 

')  at  titf.  b.  ")  {;tilf.  b.  ^)  raaór  b.  *)  Remer  b.  ^)  fvárn  skiöld  b. 
^)  Látiim  'b.  ')  þessir  b.  ")  [lilf.  b.  '')  af  atferði  b.  '«)  þessi  b. 
")   [náði  b.      '-)  fyrir  bera  b.      "*)  því  vil  b. 


Cap.    39.  AF  AGtTLAKDO  KONXN'GI.  \ii 

míuir^  gefi  hljóð  orðum  míuum.  Seuniliga  hefir  allsvaldandi  guð  hér 
sanian  lesit  [mikit  íjölmenni-  af  ýmissum  stöðum  sakir  elskuligsta 
síns  vinar  Jaeobi  postola,  til  þess  at  frelsa  lönd  hans  undau  illum 
yfirgang  Aífricanorum,  ok  veit  ek  at  margir  eru  komnir  bæði  fjrir 
guðs  skyld  ok  mína,  en  sumir  fyrir  eina  saman  ástsemd  guðs  í 
himinríki,  vilja  þú  margir  nú  gefa  sik  upp  undir  mína  forsjó  ok 
höfðingskap,  hvar  fyrir  vér  eigum  þess  biöja,  at  guð  láti  oss  þat 
vel  gegua  ok  hans  sœmd  aukist  þaðan  af  en  minkist  hvergi.  En  ef 
ek  kemr  heim  í  Franz  meðr  sigri,  skal  hverjum  ömbunast  sitt  starf 
eptir  tilverkan.  Herra  Girarð  svarar:  Gjarna  viljum  vér,  frægi  herra, 
yðrum  herradómi  hlýða,  ok  væntum  þess  at  þat  gagni  oss  vel  bæði 
(il  sálu*  ok  líkama.  J)essu  næst  skipar  keisarinn  Jiðinu  í  fylkingar, 
váru  í  fyrstu  fylking  Qórar  þúsundir,  fyrir  þessi  váru  höfðingjar  Sa- 
lomon  konungr,  Jofreyr  ok  Ankerin  ok  Hugi  jarl  af  Eleusborg.* 
J)eir  höfðu  tvau  merki  [hvít  sem  snjór,*  váru  þeir  stórliga  vel  búuir 
at  hestum.  vápnum  ok  klæðum.  J)eir  taka  allir  höndum  saman,  at 
fyrr  skulu®  þeir  liggja  dauÖir  en  flýja.  I  annarri  fA'lking  váru  sjau 
þúsundir,  því  hði  stýrði  Gundilber"  Frísa  konungr.  J)ar  mátti  sjá 
mörg  merki  með  ýmissum  litum ,  hvítar  brvnjur,  skíra  hjálma, 
gljándi*  sverð  með  guUhjöltum,  ok  rauða  skjöldu.  I  þriðju  fylking 
váru  fímtán  þúsundir,  þar  váru  höfðingjar  Nemes  hertogi,  Lampart 
ok  Riker  hrausti  riddari ;  þessir  höfðu  meðr  öllu  góð  herklæöi  búin 
víða  meör  hreinasta  guUi,  grœna  skjöldu,  digr  spjót  meðr  blakandi' 
merkjum.  1  Qórðu  fylking  skipaði  hann  tuttugu  þúsundir  hraustra 
riddara,  var  hér  foringi  góðr  herra  ok  dygðugr  Vernes  meðr  öðrum 
tleiruni;  í  þeirra  liði  váru  stálharðir  hjálmar  ok  silfrhvílar  brynjur 
meðr  gulum  merkjum  ok  rauðum.  jþrír  tigir  þúsunda  stóðu  í  fimtu 
fy Iking^  þeirra  höföingjar  skipaðust  tveir  konungar,  einn  hertogi  ok 
tveir  jarlar,  ok  er  líkligt  at  Jamund  þurfi  báðum  höndum  til'"  taka 
áðr  þeirra  flokkr  sé  rotinn.  Séttu  fylking  stjórnaði  gamall  höí'ðingi 
ok  vitr,  Droim  konungr  af  Gaschunia,  ok  hafði  íjóra  tigi  þúsunda; 
hans  lið  var  stórliga  vel  búit  at  herklæðum  ok  höfðu  frá^'  því  fljúta 
hesta  sem  flestir  aðrir,  ok  allr  þeiri-a  búnaðr  var  sterkligr  ok  þó 
kurteiss;  stóÖu  í  þeirri  fyikingu  sjau  hertogar  allir  öflugir  ok  ^ápn- 
djarfir.  Hina  sjaundu  fylking  skipaðu  niargar  þjóðir,  Saxar  ok  Suðr- 
menn.  Franzeisar  ok  FlœmÍBSJar,  Lotaringi  ok  meðr  þeim  riddarar'* 
af  Púl  ok  Cicilia:  hér  var  Fagon  merkismaðr  [ok'  annarr  Oddgeir'^  or 
Kastram ;  í  þessarri  fylkingu  váru  sex  tigir  þúsunda.     En  þessu  liöi 

')  saal.  é;  sínir  B.  *)  [saal.h\  aukit  fjölraennis  í.  ^)  sálar  6.  *)  Olcaiis- 
borg  b.  *)  [snjwbvít  b.  ")  sknli  b  ')  Gundibol  b.  *)  /glóandi  b. 
")  blakandumi/.  "")  vel  frani  b.  ")  saal.  b:  fynr  *.  '»)  hötóir^jar  b. 
'^)  [keisarans  ok  annarr  riddari  6. 


178  KAIil.AMAiíXUS  .SACA  IV.  '  f'ap.    40. 

skyldi  stýra  hinu  frægasti  herra  KaroUis  Magnus  son  Pippins  Frakka 
konungs;  •  stóðu  hér  frammi  margir  ríkir  höfðingjar,  hertogi  Rollant, 
Oddgeir  danski  ok  aÖrir  |jvíh'kir  þeirra  jafningjar.  Nú  hetir  verit 
greindr  herr  kristinna  nianna:  miin  Jamund  ok  faðir  hans  Agulandus 
þat  prófa,  at  betra  væri  þeini  lieima  sitja;*  því  at  svá  lengi  sem 
guð  Tofar,  munu  Jjessir  djaríHga  móti  |jeim  fram  ganga,  svá  at  öll 
þeirra  ván  man  görsamliga  fyrir  verða,  ok  svá  harðan  shig  munu 
þeir  við  taka  fyrir  sína  ágirni,  [at  þess  eins  man'?  þá  fýsa  at  bíUva 
þeim  ok  iha  viðrmæla,  er  þá  eggjuðu  til  þessarrar  ferðar. 

40.  Sem  Karlamagnús  hefir  íylkt  hði  sínu,  stígr  hann  af  hesti 
ok  gengr  undir  einn  við,  er  var  með  möi'gum  kvistum  ok  gaf  af 
sér  mikiun  skugga.  Hann  var  þá  svá  búinn,  at  einn  dýran  kyrtil 
af  vildasta  klæði,  er  eximi^  kallast,  hafði  haim  ok  þar  yíir  rauða 
skikkju  af  hinu  fegrsta  eicladi,  samdregna'*  snjáhvítum^  skinnum : 
hött  eöa  húfu  af  skinnuni  sabehn  haí'ði  hann  á  höfði  görfan  uppá 
iiœversku  Franzeisa  með  síðum  böndiim  eða  tuglum  unninn  me^  mestu 
virkt;  cn  skaptit  upp  af  liettinum''  var  með  gvltum  knappi  meistar- 
liga  görfum :  hosur  hans  váru  ai'  l)czta  pui-pura  búnar  mcðr  bezta'^ 
gulli,  þar  með  huldi**  hans  l)rciða  fœtr  líurteisir  skúar^  sœmiHga 
samdir.  Karlamagnús  lcggr  af  sér  skikkjuna,  en  steypir  yfir  sik 
(h'uggustu  brynju  gitrfa  með  miklum  kosti,  því  at  hon  var  skær  ok 
livít  af  hreinastu'"  silfri ;  suni  var  hon  rauð  grœn  eða  gul,  eigi  hafði 
hon  nökkurn  tíma  bilat;  þar  yfir  utan  skrýddist  hann  þyklvuni  leðr- 
panzara.  Hjáhnr  var  honum  scttr  á  liöfuð,  svá  mikil  gersemi  at 
engan  fanu  þvílíkan  hvárki  í  hcr  kristinua  manna  ué  heiðiuna;  hann^' 
var  görr  af  því  stáli  er  harðast  mátti  smiðriuu  finna,  ok  grœun  iit 
lit,  ein  gerð^-  lá  um  þveran  hjálminn  graíin  nieðr  flúrum  olv  laufum, 
ok  víða  scttr  dvrastum'^  gimstcinum.  Í  lijáhninum  stóðu  svá  mikb'r 
náttúrustcinar,  at  cngi  þurfti  sinn  dauða  at  óttast,  meðan  liann  liafði 
liann  á  liöíði.  Síðan  var  hann  gyrðr  svcrði  er  hcitir  Jouise;^*  þat 
sverð  var  stórliga  vænt  bæði  mikit  ok  sterkt,  ok  ritat  með  gulb 
slöfuin  fram  cptir  cggtcinunum.  Svá  búinn  stígr  keisarinn  upp  (x 
þann  livíta  vápnhest,  cr  l^alam  scndi  honum.  Hcldu  margir  ríkir 
incnu  í  haus  ístig,  ríðr  hann  fram  í  miðjan  herinn.  En  margar  þús- 
undir  hugðu  at  keisarauum,  sem  haun  var  herklæddr  á  hest  kominn, 
því  at  maðrinn  var  stórhöfðingligj-,  kurt<ciss  at  líta,  ok  þó  iiermann- 
ligr,  mikilleitr  ok  fríðr  í  ásjóuu,  meðr  snörum  augum,  breiðr  á 
herðar,    digr    í  öllum    vcxti    ok    þrekligr,    hinu    ötlugasti ,    ok    kunni 

')  setit /).  *)  [sMrt/.  6;  en  [less  eÍBsanian  J^.  ^)  stiul.b;  e.steiin -B.  *)  mí'6 
iilf.^  b.  ^)  snjóhvífum  b.  *)  hattiniun  b.  ')  lueinu  b.  *)  hnldii  h. 
")  skór  6.  '")  hreinasta  b.  ")  þcssi  hiiin  fíódi  líeisarans  lijáhur  b 
'0  ?j'^i'<^  ''■      ")  'l.vrnifrtnni   h.      ")  (iandiohi  h. 


einkar  vel  at  l)era  sinn  skjuld.  Ok  er  Girarð  lítr  keisarann,  talar 
hann  til  þeirra  er  hjá  honuni  stóðu  :  Eigi  er  þessi  herra  nieðalhöfð- 
ingi,  at  sönnn*  má  hann  héita  keisari  kristinna  manna,  því  at  eigi 
nian  ])vníkr  áðr  verit  hafa  ok  h'kligt  at  eigi  veröi./ 

41.  Karlamagnús  keisari  sem  hann  sitr  á  hesti  búinn  til  bar- 
daga.  ok  herrinn  umbergis  övét'Ver'ók"  kurteisliga  herklœddr*,  at  rétt- 
liga  var  þeim  í  mikil  pryði  er  sitt  ]ið  jammart  lyú  þann  veg,  því 
engi  var  sá  af  þeim  niikla  flokki,  at  eigi  hefði  brvnhöttu^  undir 
hjálmi,  þikist  hann*  ná'-'Vitét.' '«iÉ  skjótt  man*  orrosta  takást;  því  ýill 
hann  enn  sína  menn  áeggja®  fogrum  fortölum.  þeim  til  stvrktar 
bæði  til  sáhi  ok  h'kama,  ok  tðlar  svá :  Öllum  vðr  er  vel  kunnigt,  at 
alniáttigr  gnð  sendí  sinn  eingeíinn  son  hegat  .til  járðríkis,  ok  haun 
fœddist  af  heilagri  frú  ok  hreinni  mey  Marie'^  í  þessa  veröld  til 
hjálpar  Oflu  mannkyui,  er  áðr  var  glafat  í  synd  fyi-sta  feðrs^  Adams, 
liann  atferðaöist  hér  þrjá  vetr  ok  þrjátigi  ók  tók  heilaga  skírn  af 
.Johanni^  baptista,  hverja  hann  bauð  veitast  öllum  er  hans  þjónar 
vildu  gerast.  heitandi  þeim  er  hans  boðorðuni  fylgja  svá  mikla  ömbun 
úþrotnandi  sælu,  at  engi  maðr  dauðligr  fær  tjáð  né  talit,  en  hótandi 
þeim  hræðiligum  píslum  eilífs  bruna,  er  þáu  vili'"  fyrirlíta  en  ræna 
haun  sinni  eign,  heilagri  kristni,  hverja  hánh  merkti  sér  í  úthelling 
ííns  dreyra;  en  nú  er  öllum  auðsýnt,  at  tveir  heiðnir  hölðingjar 
Agulandus  ok  Jamund  hafa  nö  til  þess  hingiat  éótt  a  héndr  oss  utan 
ftf  Aírrika.  at  brjóta  niðr  kristin'  lög  ok  svívirðá  héilaga  staði  guðs 
en  drepa  oss  eða  reka  í  útlegð  ok  setjast  síðan  í  erfð  Krists  ok 
þat  lán  sem  hann  V'eitir'  08S'"éfí<uín'"böl'num ,  ok  meðr  því  at  hann 
hefir  sent  oss  hegat  af  verja  haris  sœmd  ok  æru,  þá  látum  oss  í  jiug 
koma  at  vér  eigum  honum  at  þjóna  eða  hversu  mikit  xér  eigum 
honum  at  önibuna.  Hann  túk  á  sik  mart'^  vás'  ók'  er'bíðí'*  sakir 
várrar  hjálpar.  en  hér  á  ofan  háð  ok  brigbli  [ok  'áleitni,  sár  ok'-"' 
kvöl  ok  krossins  pínu ,  lej-fði  haun  sínar  hendr  ók  lœtr  gegnum 
grafast  digrum  járngöddum,  iíaita  01*  þieitíi**  éáruiií  it  skærasta  blóð; 
fimta  sár  þoldi  hann  á  sinni  hœgn'  síðu  af  hvassa'^  spjóti.  or  hverju 
fram  flaut  blóð  meÖr  Tatni;  en  sá  sem  .spjótinu  lagði,  tók  þegar 
skæra  sýn,  seni  heiidr  háns  dreí}rugár  snurtu  hans  aiigu,  sem  áðr 
var  sjónlauss.  Sé  góðir  vinir,  þvílíkt  ok  svá  mikit  vann  várr  lausnari 
nss  til  hjálpar.  ok  fyrir  því  skolum  vér  glaðliga  ganga  frauí  múti 
hans  úvinum  ok  setja  várt  líf  fyrir  heilaga  krisíni  ok  dauða  íaka  af 
vápiuim  heiðingja,  ef  þat  er  guðs  vili :   ok  ef  svá  geri  þér,  bíðr  vár 

')  saal.  h\  synum  B.  ^)  aanl.  b;  fóstraðr  *.  *)  brynhött  ^.  *)  tilf.  b. 
*)  muni  b.  ^)  eggja  b.  ')  Maríu  b.  f)  feðr  6.  ")  Joanne  b.  '")  vill  b. 
")  várt  6.  ■  '*).  ei'Tiði  ft".  '^  [méð'  aleití^n,  sára  6.  ^'j  þessnm  6. 
'°)  livössu  6.  .   ,       . 

rr 


loO  KARLA3IAGXUS  SAGA   IV.  C(ip.   42. 

önibun  eilífrar  sœlu',  nuinu  vér  þá  skína  í  mikilli  birtu^  ok  gleðjast 
allir  saman  fyrir  almátkum  guði  án  enda,  Eptir  þessi  keisarans  orð 
ríðr  fram  herra  páfinn  ok  talar  svá:  Hlýðit  mér,'^  sjnir  niínir,  ek 
er  faöir  yðvarr  ekipaðr  af  guði  góðr  læknir  sálum  yðrum,  því^  trúit 
mér,  ek  skal  eigi  Ijúga  at  yðr.  Herra  várr  Jesus  Kristr  verandi  í 
þessum  heimi  valdi  sér  til  fylgdar  tólf  postola,  var  þeirra  höfðingi 
Pétr  postoii,  hverjum  guð  veitti  svá  mikit  vald ,  at  þat  skykli  laust 
ok  bundit  á  himni  ok  jörðu,  sem  hann  byndi  eða  leysti.  Vitið  án 
efa,  at  hann  stendr  búinn  at  [styrkja  yðr  ok  lúka  upp  porti*  himn- 
eskrar  paradísar,  ef  þér  djarfliga  gangit  fram  undir  keisarans  merkjum, 
einkanhga  þeim  er  níi  vilja  iðrást  sinna  synda;  ok  til  þess  at  af 
dragi  allan  iía  yðrum  hjörtum,  þá  leysi  ek  yðr  af  öUum  syndum 
meðr  því  valdi,  er  guð  hefir  mér  veitt  íyTxr  blezaðan  postola  Petrum, 
setjandi  yðr  þá  skript  at  höggva  heiðingja  sem  stœrst,  spara  hvárki 
hendr  né  fœtr,  höfuð  eða^  bol,  takandi  þar  fyrir  satt  verðkaup  með 
sjálfum  guði.  Allir  játta  fegiusamhga  þessum  kosli  ok  styrkjast  mjök 
af  herra  pafans  fyrirheitum ,  þakkandi  honum  ok  keisaranum  sínar 
fagrar  áminningar.  Lyptir  herra  páfinn  upp  [sinni  hœgri  hendi"  ok 
blezaði  allan  herinn,  ok  ríðr  brott  síðan  klökkvandi.  Herra  Girarð 
ríðr  at  keisaranum  ok  talar  til  hans  svá  segjandi:  Nú  megi  þér  líta, 
herra,  görla  her  heiðingja;  því  leiðit  fram  yðra  fyrstu  fylking  þeim 
í  móti,  en  ek  skal  halda  fram  mínu  liði,  því  gjarna  vilda  ek  komast 
í  miðja  fylking  heiðinna  manna,  ef  þat  væri  guðs  vili,  ok  prófa  hvat 
þar  kunni'  ek  ok  mínii'  menn  at  hafast.  Keisarinn  svarar:  Far  í 
guðs  signan,  góði  vin,  ok  finnumst  heilir,  ef  guð  vill,  Heldr  keis- 
arinn  liðinu  ofan  í  dalinn  ueðanverðan  ok  bíðr  þar  þess  sem  at 
höndum  kann  koma,  alvörusamliga  kallandi  á  guðs  miskunn  ok  full- 
ting  síns  blezaða  herra  Jacobi  postola. 

42.  J)essu  næst  skal  hér^  segja  af  heiðingjnm,  at  svá  sem  þeir 
líta  her  kristinna  manna  nálœgan,  þá  ríðr  frani  fyrsta  fylking,  er 
Balam  var  stjórnari  fyrir,  ok  gerðu  þeir  svá  niikinn  gný  ok  þyt  at 
víða  heyrði,  blásandi  hvelluni  lúðrum,  stórum  hornuin  ok  digrum 
trumbum,  berjandi  á  tabur  ok  skjöldu;  útallig  merki  létu  þeir  blása 
með  ymsum  litum  fyrir  vindinum,  þar  með  glóaði  þeirra  búnaðr, 
gyltir  hjálmar,  silfrhvítar  brynjur,  skínandi  skildir,  svá  at  strandirnar 
birtust  á  tvær  hendr  af  þeirra  vápnuni.  Frainmi  fyrir  brjóstinu  ríðr 
optnefndr  Balain,  hafði  hann  steypt  utan  yfir  síná  brynju  [einuni 
hjúp  af  hinu  bezla^  purpurapelli  til  auðkennis.  Meðr  honum  riðu 
fram  fjúrir  konuiigar,  er  því  höfðu  heitit  upp  á  sína  Irú  at  sœkja 
aptr  fjóra  höfuðguði  Maumet  Machon  Terogant  ok  Jupiter,  eða  koma 

')    birti  b.     ^)  allir  tUf.  b.     »)  þér  b.     ")  [lúka  upp  fyrir  yðr  port  b.    *)  né  b. 
")  [sina  hœgri  liönd  b.     ')  kuuua  b.     *)  mgl.  b.     ")  [»«<//.  b. 


I 


€ap.   43.  AP  AGULANIH)  KOITUííGl.  lol 

eigi  aptr  ella*  fÍví  hábrókast*  þessir  mikit  svá,  at  allr  þeirra  búnaðr 
var  rjóðr^  af  gulli.  En  {)egar  sem  fylkingar  koma  mjök  saman, 
þeyta  kristnir  menn  hvelt  heróp,  ok  eggjar  hverr  annan  til  fram- 
göugu.  En  í  því  kemr  mikill  ótti  í  íið  heiðingja,  svá  at  margir  þeir 
sem  fyrir  hthi  hugðust  hvetvetna^  mega  vinna,  skulfu  nú  á  beinum 
ok  kvíddu  sér,  ok  ef  þeir  ganga  þanu  veg  hræddir  móti  Franzeisum, 
munu  þeir  fá  skjótt  makhga  gisting.  Hugi  jarl  er  fyrir  var  fA^rstu 
fylking  Karlamagnús  ok  hans  íjórir  kumpánar  ríða  fi-am  djai-fhgð  or 
sinni  stöðu  nióti  Qórum  konuiigum,  er  [fyrr  váru  greindir,^  ok  upp- 
kveiktir  niikhi  kappi  fyrir  góðan  anda  skjóta  þeir^  svá  styrku  skeyti 
í  þeirra  flokk.  at  þrír  konungar  Hggja  dauðir  á  vellinum.  En  Balam 
lagði  til  Huga  jarls  ok  rak  hann  af  baki ,  en  sakir  þess  at  guð 
bannaði  mátti  hann  eigi  koma  blóði  út  á  honum.  Fyrir  þetta  sigr- 
mark  er  guð  ok  blezaðr  Jacobus  veitti  sínum  Hð  í  fyrstu*  athlaupi 
styrktust  Franzeisar  mjök  ok  glöddust,  hUipu  fram  með  mikhim  ákafa. 
Hófst  þá  bardagi  at  marki,  gerðist  mikill  gnýr  ok  úkyrrhgt  hark, 
brak  ok  brestir  í  þeirra  atreiðum,  því  at  Frankismenn  hjuggu  svá 
stórt,  at  eigi  var  huglausum  gott  fyrir'  verða :  svá  lögðu  þeir  hart 
meðr  hvössum  spjótum,  at  engi  hh'f  stóð  við.  Margr  dramblátr 
drengr  féll  nii  svívir(ð)hga  af  hesti,  svá  at  aldri  reis  hann  upp  á  sína 
fœtr;  söðlar  tAudust,  eu  hestar  hlupu  er  glatat  höfðu  sínum  herruni, 
hjálmar  meðr  hausnum  klofnuðu,  hendr  ok  fœtr  [búkunum  af  fu'  u.** 
Svá  gékk  Franzeisum  nú  vel,  at  þeir  sem  áðr  höfðu  nökkut  bleyðzt^ 
gerðust  nú  svá  snarpir  ok  miklir  fullhugar,  at  engir  váru  nú  djarfari 
í  sinni  framgöngu.  J^yí*"  féll  almenniliga  þat  bölvaða  fólk.  þar  lil 
at  þeir  kómu  þar  sem  stóðu  bogmenn  heiðingja,  þessir  vándu  huudar 
taka  snarpt  í  móti,  skjótandi  bœði  hart  ok  tíðum  af  tyrkneskum 
bogum,  svá  at  búinn  var  váði  fyrir  hendi,  en  í  því  kom  at  fram 
hinn  kæri  keisaraus  frændi  Rollant  ok  Oddgeir  danski  með  sínum 
jafningjum  ok  réðu  þegar  svá  drengíliga  móti  bogmönnum,  at  þeir 
rákust  eigi  skeuira  aptr  or  siuni  stöðu  en  Qögur  örskot.  stoðandi 
þeim  hvárki  stiunir  bogar  né  stálhörð  skeyti,  því  at  Rollant  verðr 
þeim-  stórhöggr,  hvar  fyrir  drjúgan  fellr  af  heiðingjum,  en  uökkut  af 
kristnum  mönnum  ok  þó  fátt  hjá  því. 

43.  En  af  herra  Girarð  er  þat  segja,  at  svá  sein  hann  hafði 
búit  sitt  lið,  stefnir  hann  til  atsóknar  í  hinn  hœgra  fylkingararm 
Aífricamanna.  ok  er  auðvíst  at  eigi  gefst  þeim  setuefni.  sem  þar  eru 
fyrir.  Herra  Girarð  talar  þvílíkum  orðum  til  sinna  manna :  Höggit 
stórt,  þegar  þér  mœtit  herinum,    ok  prófit  hvárt  nökkut  [kunni  þau 

')  dramba  6.  *)  rauðr  6.  ')  hvervetna  b.  *)  [fyrii  greindust  b.  *)  mgl.  b. 
•*)  fyrsta  b.  '')  at  tilf.  b.  »)  [búkinum  af  flugii  b.  ^)  dignat  b. 
'»)  í)á  b. 


182  -  KAULAMAUNUfi   ÖAGA  IV..  Cltf).   4i. 

sömu  sverð  öit^  bíta  digrhálsana'^  heiÖingja,  sem  ek  hetir  yðr  til  búit, 
óttizt  alls  ekki,  því  at  ek  er  Girarð,  er  yðr  skal  drengiliga  fram- 
fylgja,  pví  at  sá  er  sœll  er  guði  Jjjónar  bœði  nú  ok  at  eilífu.  |3eir 
svara:  |)at  skolu  þér  sjá  mega,^  at  reyna  man  hvárt  [fyrri  dignar,^ 
vér  eða  vápniu.  1  þessu  hleypir  fram  herra  Clares  rekjandi  sitt 
merki  af  digru  spjóti^  er  hann  hélt  sinni  hoBg|-i  hendi,  keyrir  hestinn 
sporum,  þann  sem  hann  tók  af  Jamund,  ok  ren'nir  at  einumríkum 
konungi  af  Aff'rica  Guilimin  at  naí'ni,  lcggr  til  hans  gegnum  skjöldinn 
brynjuna  ok  búkinn,  skjótandi  honum  dauðum  á  jörð ,  ok  kallar 
hárri  röddu  svá  talandi :  Góðir  félagar,  lítit  hérna  !  þessi  hinn  dramb- 
vísi  mcrkti  oss  völl  með.  sínu  hjartablóði,  soelíit  at  djarfliga,  eigi  er 
öðrum  at  flrr,  launum  í  dag  |)at  brauð  ok  vín,  er  guÖ  seðr  oss  meÖ 
dagliga,  sníöum  hold  með  beinum,  en  blóði  útsteypum  ok  gefum 
œrit  tafn  hrafni  ok  vargi,  Jjví  at  vér  munum  öðlast  sœmd  ok  sigr. 
Bvá  gera  þeir  sem  hann  eggjar,  bregða  sverðum  ok  vcita  heiðingjum 
ötór  högg  ok  gildau  slag.  meðr  engu  móti  eptir  spyrjandi,  hvárt  sá, 
er  konungr  eði-  þræll  scm  fyrir  verðr.  I  |)e8sum  svifum  snarar^ 
gamh  Girarð  at  einum  miklum  riddara,  er  áÖr  hafði  drepit  marga 
kristna  menn,  stautar  á^  honum  spjótinu  ok  lyptir  houum  or  söðl- 
inum,  íleygjondi  á  jörðina  nicðr  þvílíkum  orðum :  J)at  veit  sá  er 
mik  skóp,  at  aldri  héðan  af  drepr  |jú  mína  menii.  Ríðr  svá  síðai> 
karlmannliga  fram,  at  hverr  ok  einn  sá  er  honum  mœtir  verðr  hníga.'^ 
Verðr  í  þessarri  hálfu  bardagans  mikit  mannfall,  svá  at  bæði  drep- 
ast  niðr  menn  ok  hestar,  felh'  ok  [nökkut  niðr®  af  liði  hertogans. 
J)ví  skal  héðan  frá  snúa  at  sinni  ok  geta^  nökkut  af  ferðum  Ja- 
mundar. 

44.  Sem  bardaginn  hófst  um  morguninn  hefir  Jamund  sik  fram 
undan  höfuðmerkinu  í  miðjar  fylkingar,  bregðandi  sverðinu  Dýrum- 
dalá,  ok  höggr  kristna  menn  á  báðar  hendr  meðr  svá  iniklu  aíli,  at 
hvárki  hlííir  skjöldr  né  brynja,  því  at  sverð  hans  klauf  jamvel  stalla'" 
ok  steina  sem  hold  ok  bein.  Hvar  íynr  hann  vinnr  stóran  skaða  á 
keisarans  sveit ;  því  at  svá  sem  hann  sér  sínar  fylkingar  hníga"^  ok 
vikna,'  œðist  hann  æ  því  meir  ok  grimmist.  J)etta  getr  líta  Oddgeir 
danski  ok  talar  svá :  Almáttigr  guð,  mikill  harmr  er  mér  þat,  er 
þessi  vándi^*  heiðingi  skal  svá  lengi  lifa  ok  drepa  margan  duganda 
dreng.  Hér  með  snýr  hann  hestinum,  heldr  at  sér  skildinum  ok 
stvrir  spjótinu  til  lags,  skundandi  þagat  sem  Jamund  var  ok  eiun 
riddari  meðr  honum  ArnketiU  or  Norðmandi.  En  er  Jamund  scr  þat, 
mælir  hann  til  Moram  móðurbróður  síns :    Hcr   ferr   einn   maðr  lítiil 

')  [kuiinu  þau  sverð  b.  ')  di.í^rhálsaða  b.  ■*)  herra  tilf.  b.  *)  [í«r//.  6; 
íligna  B  *)  fram  tilf\  b.  ")  at  b.  ')  saal.  b  ;  griga  lí.  ^)  [mikit  b. 
"■)  segja  b.     '")  stál  b.     ")  vándr  b. 


L(ip.    4Ö,  4tí.  AK  AGLl.AMJO   KuNL.Nal 


isa 


vexti  at  okkr,  iVœiidi,  bvat  inun  Imnn  œtla  utan  leiía  daoðans?  haun 
skal  honum  skjótt  koma,  því  [ríðr  hann^  móti,  ok  þegar  hestarnir 
mœtast.  leggr  hvárr  í  skjöld  annars  hörÖum  lögum  með  svá  mikhi 
afli,  at  hvárgi  mátti  si'num  hluta  hrósa,  því  at  háðir  koma  þeir  hvar 
íjarri  niðr  he.stuuum.  Oddgeir  bregðr  sínu  sverði,  en  Jamund  Dvrum- 
dala,  má  nú  senniliga  Oddgeirr  svnast  nppgefinu ,  nema  guð  hjálpi 
honuni.  Eníþví  riðr  Arnketilí  at  einum  mikhun  höfðingja  ok  ríkuni 
er  hét  Bolaud,  ok  hjó  til  hans  ofan  í  hjáhninn  svú  hart,  at  haussinn 
Idoíhaði  niðr  í  tennr,-  hrindr  honum  dauÖum  niðr  á  jörð,  en  grípr 
hestinn  þanu  sem  hain*,  reið  ok  fœr  Oddgeiri,  á  hyetn  hann  stígr 
upp  bœði  ökjótt  ok  rimhga.  Skilr  svá  ineð  þeim  Jamund,  ríða  nú 
livathga  aptr  til  sinna  niaima. 

45.  Nú  er  bardagi  stórliga  harðr  ok  maunskœðr,  en  þó  er  œ 
í  þá  hálfu  mest  hark  at  heyra  sem  HoHant  rvðst^  um  meðr  sínum 
jafningjum,  því  stórhga  kœnir  váru  þeir  sundr  sníða  hold  með  beinum, 
hvar  fyrir  hh'far  spellast,  riddarar  meiðast,^  hestar  þreytast,  AfFrikar^ 
bleyðast  ok  vilja  undan  halda,  þ^í  at  þeiiTa  hð  tekr  þúsundum  falla, 
en  velUrnir  eru  af  manna  búkum  hestum  ok  klæðum^  víða  þaktir, 
svá  at  þat  var  eigi  minnr  en  hálf  röst,  at  hvárki  maðr  né  hestr 
mátti  síuum  fœti  á  bera  jörð  stíga.  En  hvat'  má  hér  framar  af 
segja,  en  þann  dag  alhin,  frá  því  er  orrostan  háðist  árla  um  morg- 
uninn,  stóð  æ  hin  sama  hríð^  alt  til  þess  er  náttaði.  Bauð  hinn 
belgi  Jacobus  postoli  mörguin  kristnum  mönnam  heim  til  mikils 
sœUífis  á  þeim  degi  af  hði  Karlamagnús ,  ömbunandi  þeim  stinnum 
mála  í  eih'fri  gleði  fyrir  sitt  dagsverk.  Nú  sem  kvelda  tekr  ok 
dimma,  léttir  höggorrostu,'  ríðr  keisarinn  oi'an  í  eitt  dalverpi  með 
nökkurum  mönnuni,  er  hann  þá  mjök  augraðr.  því  at  tveir  konungar 
hafa  látit  sitt  líf  ok  meir  eu  fjórir  tigir  jarla  ok  hertoga  ok  margt 
annarra  manua.  Eigi'"  angraði  hann  fyrip  þá  grein  þeirra  dauða,'^ 
at  hann  þœttist  eigi  þeirra  ömbun  fyrir  vita,  heldr  fyrir  þat  at  því 
færri  stóðu  upp  landinu  til  verndar  sem  íleiri  fóru  til  guðs. 

46.  Herra  Girarð  tekr  sér  náttstað  undir  einum  hainri,  hafði 
hann  látit  þrjár  þúsundir  sinna  inauna.  en  alhr  vildastu  riddarar  sátu 
á  hestum  [í  öUum  heiklæðum  uijök  inóðir  af  ertiði  ok  þorsta;  eu 
aðrir  kristnir ,  merin  sátu  á  hestum  Siínum  á  niiðjHm  vígveUinuin** 
ofan  á  dauðum*^  inanna  búkum.  Engi  var  nú  svá  ríkr  né*"*  mikils 
háttar.   at  eigi  héldi  sínuni  hesti  með  beisU,  en  sverð^^  annarri  hendi: 

')  [ríðast  þeir  b.  ')  tenn  b.  ')  ríðr  b.  *}  niœðast  b,-  *)  Aftiicani  h. 
*)  herklæðura  b.  ')  hverr  b.  *)  mgl.  b.  ^  höggorrostunni  b.  '")  En 
eigi  b.  ")  dauði  b.  '•')  [sínnm  á  niiðjuui  vígvellinnni .  mjök  móðir  af 
eríiði  ok  þorsta ;  en  aðrir  kristnir  nienn  sátu  í  herkiæðnm  á  bestum  t. 
'•)  dauðra  b.     ")  eór  b.     '-^)  í  tilf.  b. 


184  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    46. 

engi  fékk  svá  mikil  hœgindi  at  hann  leysti  hjálminn  sér  af  höfði, 
hvárki  maðr  né  hestr  át  né*  drakk,  engum'-*  kom  svefn  á  auga,^  því 
at  allir  þíSttust  skyldir*  sjálfs  sín  at  geiana  hesta  ok  vápna,  því  at 
ein  lítil  slétta  lá  í  miðil  þeirra  ok  heiðingja;  alHr  sátu  þessa  nótt 
meðr  ugg  ok  ótta.  Af  heiðingjum  skal  segja  þessu  nœst,  at  svá 
sem  á  leið  daginn  ok  mjrkti  af  nótt,  gerðust  margir  lausir  á  velli, 
lögðu  skjöldu  á  bak  sér  ok  flýðu.  En  er  Jamund  sér  þat,  reiðist 
hann  [ok  kallar^  á  þá  ok  mælti :  Vei  verði  yðr,  vándir  þrælar, 
sennih'ga  hafi  þér  svikit  mik ,  snúit  aptr  ok  f^rirlátit  mik  eigi ;  því 
at  yður  ráð  eggjuðu  mik  á  þat  svell  at  berjast  til  laffds  þessa.  En 
þó^  Jamund  sé  mikiU  ok  kalli  hátt,  vilja  þeir  nú  eigi  aptr  hverfa, 
því  at  svá  hefir  þeim  at  getizt  vápnum  Franzeisa  um  daginn,  at 
aldri  iitan  ofríki  gangi  at  munu  þeir  girnast  þeirra  viðrskipta.  I  því' 
kemr  Balam  sendimaðr  fyrir  Jamund  ok  styðst  á  hjaltit^  sverðsins, 
er  hann  hélt  á,  ok  talar:  jþetta  ráð  hefðir  þú  upptekit  Jamund,  ef 
ek  hefði  ráðit,  at  trúa  mínum  orðum,  er  ek  kom  frá  Karlamagnúsi, 
þá  er  þér  sendut  mik  at  forvitnast  um  Uð  kristinna  manna,  heldr  en 
þola  slíka  svívirðing,  sem  þú  hefir  fengit  í  dag;  því  at  þat  skaltu 
vita,  at  öll  f^Tsta  fylking,  er  þú  fram  hélt  í  morgin ,  er  gersamliga 
niðr  drepin,  ok  þó  annat  litlu  minna,^  en  sumt  flýit  undan.  Nú 
hefir  svá  gengit  sem  ek  sagða;  bað  ek  þá  at  þii  skyldir  varast,  en 
þú  ok  menn  þínir  vildu  því  síðr  veita  nökkurn  trúnað  mínum  fi-am- 
burði,^"  at  þér  sögðut  mik  til  þess  hafa  tekit  fémútur  af  kristnum 
mönnum  at  svíkja  yðr,  en  nú  hefir  þú  nökkut  varr  vorðit,  hvárir 
sannara  töluðu  ek  eða  þeir  hrósarar  ok  mikilátu  drambsmenn,"  er 
sér  í  hendi  kváðust  hafa'  alt  þeirra  ríki,  ok  nú  prófar  þú  hversu 
mikit  þeir  afla^'^  þér.  Jamund  svarar:  Satt  er  þat ,  Balam,  oflengi 
hefir  ek  þeim  trúat,  en  hvat  er  nú  ráðligast,  góði  vin?  Balam  svarar: 
Tveir  eru  kostir  fyrir  höndum ;  sá  annarr  at  halda  undan  eða  gefast 
upp  á  vald  keisarans,  ok  ætla  ek  öllum  munu  þat  betr  gegna;  hinn 
er  til  annarr^'  at  standa**  karlmannliga  ok  þola  hér  dauða;  því  at 
eigi  verðr  þat  fals  sem  ek  segir,  at  Frankismenn  stígr  þú  eigi  yfir, 
ok  engi  þjóð  er  þeim  jöfn  [til  hreysti  ok  riddaraskapar,  ^^  því  at  sjá 
máttu,  at  þeir  sitja  á  hestum  sínum  ok  bíða  yðvar.**  Jamund 
svarar:  J)at  skal  mik  aldri  henda  at  gefast  upp  eða  brott  flýja, 
meðan  vér  höfum  miklu  fleira  Hð  en  þeir.  Eptir  þetta  skilja  þeir 
sitt  viðrtal. 

')  eðr  b.  ')  manni  tilf.  b.  *)  augii  b.  *}  til  tiff.  b.  *)  [kallandi  b. 
«)  þótt  b.  ')  bili  tilf.  b.  «)  hjalt  b.  »)  lið  tilf  b.  '»)  orðiim  b. 
")  sanl.  6;  drembumenn  B.  '*)  vinna  b.  '*)  enn  þriði  b.  ")  ok 
verjast  tilf.  b.     *•*)  [í  hreysti  ok  riddaragkap  b,     '*)  svá  tilf,  b. 


Cap.   47.  AF  AGULANDO  KONUNGI. 


185 


47.  Árla  um  morguninn  þegar  sem  dagr  tekr  upp*  renna,  gerir 
niikinn  hélukulda  móti  sólarinnar  upprás.  Bjó  Jamund  þá*^  íjlking 
til  fyrstu  atlðgu,  er  í  A'áru  tuttugu  |)úsundir,  ok  fjlgir  sjálfr;  en  þcim 
móti  íara  fjórar  þúsundir  Franzeisa,  ok  eru  þeir  senniliga  of  liðfáir. 
Hófst^  þegar  bardagi  með  niiklu  ópi  ok  háreysti,  váru  margir  mjök 
[stirðir  af  kulda  ok  sáruni,*  en  féngu  þó  at  sinni  iimjúka  lœkning, 
hvar  fyrir  kristnir  menn  kölluðu  á  sinn  skapara  sér  til  fulltings,  því 
at  senniliga  hrygðust  þeir  af  falli  sinna  félaga.  Jiegar  sem  bardaginn 
tekst,  ríðr  Jamund  grimliga  fram  í  lið  kristinna  mánna  ok  ætlar  at 
hefna  þess  skaða,  er  hann  þóttist  fengit  hafa  hinn  fyrra  dag,  leggr 
sínu  digra  epjóti  til  Anzelin  or  Váregniborg  í  gegnum  skjöldinn  bryn- 
juna  ok  búkinn,  fleygjandi  niðr  af  hestinum,  ok  hirðir  meðr  engu 
móti,  hverr  hans  fall  eðr  dauða  kærir.  J)ar  næst  ríðr^  fram  Balam 
ok  leggr  einn  góðan  dreng  gegnum  skjöld  hans  ok  brynju.  En  í 
því  kemr  at  fram  Oddgeirr  danski  meðr  mikinn  flokk  riddara.  En 
er  Balam  sér  þat,  kippir  hann  at  sér  spjótinu  ok  vendir  aptr  til  sinna 
manna.  En  sá  er  lagit  þoldi  varð  lítt  sárr.  Oddgeirr  gengr  nú 
djarfliga  fram,  höggr  til  beggja  handa;  sér  hann  at  nú  fellr  fjöldi 
kristinna  manna,  því  hvílist  hann  ekki  við,  gengr  í  miðjar  fylkingar 
heiðingja,  ok  í  þessarri  sókn  fær  hann  handtekit  Butram  er  fj'rr  var 
nefndr.  Eptir  þat  ríðr  hann  aptr  í  sína  fylking  ok  fréttir  túlkinn, 
hvat  hann  kunni  segja  um^  fj-rirætlan  Jamundar.  En  hann  segir:"^ 
Jamund  ætlar  með  þvílíku  liði  vinna  Karlamagnús  sem  nú  hefir 
hann  ok  þér  megit^  sjá.  Ok  er  Oddgeir  heyrir  þat,  hleypir  hann 
þar  til  er  Karlamagnús  var  meðr  sinni  fylgd ,  var  hann  þá  enu  eigi 
kominn  í  bardagann,  því  at  þeir  byrjuðu  fj'rst  bardagaun®  er  á  víg- 
vellinum  váru  um  náttina.  J)egar  er  keisarinn  lítr  Oddgeir,  heilsar 
hann  honum  fyrr  ok  spyrr,  hversu  nú  gangi.'**  Hann  svarar:  Yel 
meðr  guðs  vilja,  herra;  en  þó  fáit  þér  nú  mikinn  skaða,  því  at 
margr  dugandi  riddari  lætr  sitt  líf;  en  vér  kumpánar,  er  fram  riðum 
í  morgin,  höfum  fengit  túlk  Jamundar,  ok  segir  hann  svá,  at  fyrr 
œtli  Jamund  láta  hendr  ok  fœtr  en  gefast  upp  eða  gera  nökkur  orð 
Agulando  feðr  sínum.  J)ví  sendit  til  herbúða  yðvarra  ok  stefnit 
hingat  öUum  ungum  mönnum,  ok  ef  þeir  koma  vel  búnir,  þá  væntir 
mik,  at  heiðingjar  verði  rýrir;  því  at  þótt  þeir  sé  margir,  þá  eru 
þeir  bæði  h'tl  herklæddir  ok  ilUr  raunar,  þegar  með  harðfengi  er  at 
þeim  gengit,  en  menn  yðrir  eru  margir  sárir  ok  móðir  ok^'  sœkja 
svá  meðr  kappi,  at  raargir  heiðnir  falla^'*  um  einn.  Ok  er  keisarinn 
heyrir  orö  Oddgeirs,  hryggist  hann  í  sínu   hjarta  ok  segir  svá :    J)ú 

')  at  tHf.  b.  2)  fyrstn  tilf.  b.  *)  þar  ttlf  b.  *)  [sárir  ok  stirðir  af  kulda  6. 
*)  saal.  6;  leggr  B.  «)  af  b.  ')  at  tilf  b.  *)  megut  6.  ")  Orrostunaé. 
'»)  gengr  6.     ")  at  b.     '=)  falJi  6. 


186 


KARLAMAUNUS   8A0A  IV.  Cap.    47. 


hinn  dýrligi  herra  ahnáttigr  guð,  undir  hvers  valdi  ok  ytirboði  aUir 
skapaðir^  hhitir  standa,  mikill  harmr  er  niér,  at  þat  fólk,  sem  þú, 
dróttinn  minn,  gaft  mér  til  stjórnar,  skal  drepast  niðr  í  mínu  augliti 
af  |)ínum  úvinum,  f)eim  er  aldri  höföu  ást  á  þér  ok  jaíhan  hata  \A 
heilaga  trú,  er  |jú  bautt  halda  ok  hafa,  en  vilja  nú  fyrirkoma  fjinni 
sœmd  ok  grípa  undir  sitt  níðingligt  vald  þat  ríki,  sem  \ií\  átt  ok* 
|)ínir  vinir.  Nú  er  at  velli  lagðr  niikill  fjöhli  {jinna  jjjónostumanna, 
þeirra  sem  til  þess  váru  ætlaðir  at  refsa  þeim  sinn  úsóma  ok  hreinsa 
heilaga  kristni  af  þeirra  yfirgangi,  {)ví  biö  ek  |)ína  miskunn,^  at  \m 
styrkir  oss  en  kastir  þinni  reiði  yfir  þessa  íivini.  Hér  með  kallar 
ek  til  þín,  hinn  háJeiti'*  guðs  postoii  Jaeobe,  biðjandi  at  eigi  víkir 
þú  frá  oss  því^  fuhtingi,  sem  niÍH-gu  sinni  hefir  þú  vel  veitt,  síðau 
vér  kómum  í  þína  þjónostu,  þA'í  at  þat  veizt  þú,  at  þú  ert  efni  ok 
upphaf  minnar  hig'atkvámu,  ok  ef  þú  lætr  liér  drepast  niðr  alla  mína 
hirð,  þá  mun  eigi  þat  verða  framgengt  er  þú  [fyrirhézt^  þann  tíma 
er  þú  birtist  mér,  at  þín  sœmd  skyldi  fyrir  mína  framgöngu  aukast 
í  þessu  landi.  Nú  veittu  þínum  riddarum  öruggan  hug  ok  steyp 
bölvaðum  heiðingjum  meÖ  styrkleik  þíns  mikla^  máttar,  at  þar  fyrir 
lofi  allir  niiskunn  guðs  ok  þína  vernd  án  enda.  Sem  keisarinn  hefir 
endat  sína  bœn,  talar  hann  til  Oddgeirs  danska:  Jjat  ráð  sem  þú 
lagðir  til  skal  hafa,  at  senda  eptir  ölhi  því  hði,  er  at  várum  her- 
búðum  dvelst,  því  kalli  til  uiín  Droini  konung  ok  Andelfreuni  unga. 
Ok  þegar  þeir  koma  fyrir  keisarann ,  segir  hanu :  J)it  góðir  vinir, 
farit  skjóthga  til  herbúða  ok  segit  þat  minn  vilja,  at  alhr  ungir  menn 
ok  þjónostusveinar  búi  sik  til  bardaga  ok  komi  síðan  á  minn  fund. 
J)eir  játtu*  því  gjarna  ok  ríða  brott  til  herbúða  ok  gera  keisai-ans 
eyrindi,  eptir  því  sem  síðar  greinist.  En  [keisarinn  býr  nú  sínar 
fylkingar  fram  til  bardagans  ok  hafði®  þá  enn  mikit  lið  ok  frítt,  lætr 
hann  upp  setja  sitt  höfuðmerki,  var  þar*°  Rollant  ok  margir  aörir 
höfðingjar.  Ok  er  Jamund  sér  gullara  keisarans,  talar  hann  til  sinna 
manna:  Nú  megi  þér  iíta  metnað^^  Karlamagnús,  at^'*  hann  heldr 
enn  til  bardaga  með  liði  sínu.  ok  man  ætla  oss  atsigra^  því  sœkjum 
véi-t3  djarfliga,  því  at  eigi  man  enn  minni  liðsmunr  en  fjórir*'*  móti 
einum,  ok  þat  lízl  mér,  at  þeir  menn  hafi  meira  kapj)  en  forsjá,  ef 
þeir  þikkjast  várum  fjölda  mega  fyrirkoma.  Karlamagnús  sem  hann 
kemr  at  bardaganum,  eggjar  lið  sitt  at  hefna  sinua  kiunpána,  er  þar 
lágu  dauðir  á  velHnum,  Riddari  Salomon  byrjaði  fy.rstr  atreið  af 
keisarans  liði  ok  leggr  spjóti  til  þess  konungs,  er  Bordant  hét.    þessi 

')  m(jl.  b.  ')  eðr  b.  ')  miskannsenii  b.  *)  heilagi  b.  ■')  þíiui  b.  **)  hétst 
fyrir  b.  '^)  blezaÓa  b.  *)  játa  b.  ^)  [keisarans  fylkingar  búast  fram  til 
bardagans,  hafói  hann  b.  ")  iiieð  (Uf.  b.  ")  ofmetnað  6.  ")  cr  b. 
'■'}  iVamm  h.      ")  sé  lilf.   b. 


Lup.    4S.  AF  AOLLANUU  Kw.NL-Nul  .        lol 

Bordant  hafði  sér  á  hálsi  einn  hvellan  lúðr  Olifant,  ok  þó  at  [hann  væri' 
mikill  at  vexti  ok  vel  búiiin,  féugu  herklæðin  eigi  hjálpat  honuni, 
ok  skytr  Salonion  honuni  dauðumá  jörð,  en  grípr  til  hornsins  í  þVí 
ok  fœr  náð.  Sem  Jamund  h'tr  konunginn  falhnn,  €n  lúðrinn  brott 
tekinn,  angrar"  hann  nijök  ok  hleypir  eptir  Salomon  svá  segjandi: 
Betra  væri  þér,  riddaji,  at  hafa  eigi  verit  fœddr.  því  at  nú  skaUu 
tapa  þínu  h'fi,  hefir*  þar  með  sverðit  Dýrumdala  hátt  upp  ok  höggr 
í  hjáhninn  kljúfandi  hann  í  herðar  niðr,  tekr  Ohfant  ok  knytir  um 
háls  sér.  En  í  því  kemr  at  farandi  góðr  riddan  Ankerin  at  nafui 
ok  ætlar  höggva  tiJ  Jamundar.  En  hann  snarast  um"*  fast  ok  klýfr 
Ankerin  í  herðar  niðr  ok  talar  svá :  Nei,'*  kristinn,  segir  hann,  eigi 
var  þat  þitt  at  vinna  mér  skaða.  Ok  er  Frankismenn  sjá  svá  stór 
högg  Jamundar,  vilja  flestir  leita  sér  léttara  en  fást  við  hann.  ísú 
gerist  bardagi  stórhga  snarpr.  Ok  er  k^isarinn  vissi  Ankerin  fahinn, 
talar  hann  :  Guð  drepi  þann  heiðingja  sem  þik  drap,  minn  góði  vin, 
ok  gjarna  meðr  guðs  vilja  vilda  ek  þíu  mega  á  houum  liefna,  því 
at  þú  vart  minn  elskuligasti  fóstrson  af  bernskulímanum  mér  trúhga 
þjónandi;  gleði  guð  nú  þína  sál,  en  vér  er  eptir  hfum  skolum  því 
djarfligar^  framganga  sem  fœrri  eru  [til  skipta.'  Meðr  þessum  orðum 
kemst  hann  við  í  sínu  hjarta,  en  fyhist  þó  jamfram  meðr  guðhgu 
kappi  ok  kallar  Rollant  frænda  sinn  svá  segjandi :  Treystum^  nú  í 
guðs  miskunn  ok  gerum  heiðingjum  svá  harða  hríð,  at  þeim  taki 
um  ah  bak.  Hle^pr^  fram  síðan  nieð  brugðnu'  sverði  ok  sníðr  sundr 
heiðingja.  Hér  með  sœkir  Rohant  at  öðrum  megin  meðr  sínum 
lagsmönnum,  snýr  skjótt'"  í  þessum  stað  orrostunnar  mannfafli'*  á 
heiðingja.  Nú  sjá  þeir  hvassa  hildarvöndu  gegnum  smjúga  þeirra 
hjörtu,  hvar  fvrir  blóðit  tekr  or  undum  renna,  sárin  svíða,  brynjur 
sundrrifna.  en  seggir  hníga,'^  ok  meðr  því  at  fuhting  Jacobi  stendr 
með  kristnum  mönnum'^  i  þessarri  hálfu  orrostunnar,  skal  héðan 
frá  hverfa  en  ryðja  annarstaðar  til  frásagnar.^* 

48.  Nú  byrjar  at  segja  nökkut,*^  hvat  Hinn  góði  hertogi'^  hefst 
at,  því  at  eigi  er  þat  ætlauda,  at  hann  sofi  eða  geri  ekki  til  gagns, 
þá  er  þvíhkt  er  at  hrœra.  Snemma  um  morguninn  sem  htt  er  Ijóst 
af  deginum,  kahar  hann  til  sín  fræudr  sína  Boz  ok  Klares  ok  aðra 
höfðingja,  er  um  nóttina  dvöldust  sem  áðr  sagðist  nndir  hamrinum, 
ok  talar  svá  til  þeirra:  Alínir  kæru  frændr  ok  vinir,  segir  hann, 
hvat  munu  vér  nii  fá  at  gört,  höfum  látit  mikit  af  várum  hðsmönnum. 
en  harðr  bardagi  fvrir  hendi.   utan  þat  at   gefa   oss    aUa    undir   guðs 

*)  [tilf.  b.  ')  angrast  6.  *)  hefr  b.  *)  ^id  b.  ')  Yei  b.  *)  snarpligar  b. 
')  [eptir  b.  ^)  Treystumst  b.  »)  hlevpir  b.  '•)  nú  b.  ")  tilf.  b. 
'"^)  saal.  6;  gníga  B.  '»)  sótt  lall  tilf.  B.  ")  snál.  6;  faagnadar  fi, 
'^)  frá  tilf.  b.     '«)  Girarð  b. 


loO  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.  48. 

foi-sjá  ok  vera  biinir  at  setja  várt  líf  út  í  dauða  {jrir  hans  sk^^ld,  svá 
sem  hann  virðist  háleitr  ok  heilagr  at  þola  dauÖa  fjrir  várar  sakir; 
J)ví  ríðum  djarfliga  móti  údyggum  Ijð  heiðinna  manna,  ok  meðr  því 
at  völh-inn  er  víða  þaktr  af  búkum ,  svá  at  eigi  má  hestum  fram 
koma,  skolu  íimm  J)ásundir  várra  manna  láta  hér  eptir  sína  reið- 
skjóta  en  ganga  í  bardagann,  ok  veita  oss  þvíh'kt  gagn  er  ríðum 
sem  þeir  viðkomast.  Allir  játta  svá  gera  sem  hann  vill  standa  láta. 
Eptir  þetta  ríðr  herra  Girarð  til  bardagans  ok  hefir  eigi  meira  lið  í 
fyrstu  en  tvœr  þúsundir;  hann  slœst  í  lið  fram  [á  hœgra  veg  fjlk- 
ingararms^  keisarans  ok  ræðst  móti  |)eim  tuttugu  þúsundum  heiðingja, 
er  þar  höfðu  fjlkt,  var  hans  atreið  hin  harðasta,  Jjví  at  hvárki  var 
oddvitinn  huglauss  né  J)eir  sem  honum  fjlgdu.  Sem  Aíírikamenn 
litu  tilkvámu  hertogans,  grúfa  þeir  niðr  undir  hjáhna  sína  ok  brjnjur. 
Skjóthga  hlevpa  kristnir  menn^  góðum  hestum  ok  öruggum  her- 
klœðum  búnir,  lögðu  með  spjótum  en  hjuggu  með  sverðum  svá  hart 
ok  stórt,  at  heiðingjar  máttu  ekki  annat  en  hh'fa  sér  við  þeirra 
áhlaupi.  En  þeir  sem  firr  stóðu  skutu  með  stinnastum  skejtum,  en 
hertogans  menn  hirðu  þat  eigi,  því  at  svá  váru  þeir  nú  stjrktir  af 
guði,  at  engi  hinn  firsti  stóð  í  móti  þeim,  því  at  svá  váru  þeir 
gejstir,  at  hverjum  þótti  því  betr  [at  lengra  kom  sér^  fram  í  hð 
heiðingja;  því  gejmdu  þeir  eigi  þar  fjrir  sinnar  stöðu  ok  fóru  sem 
lausir.  En  herra  Girarð  þat  sjándi,  kallar  hárri  röddu  ok  segir : 
Frægir  riddarar,  gejmit  jðvar  vel  ok  bindizt  eigi'*  meðal  vándra 
heiðingja,  höldum^  saman  sem  bezt,  svá  at  hverr  stjði  annan  fjrir 
utan  þeirra  fjlking,  ok  hendum  þat  sem  oss  stendr  nœst,  látum  þá 
hörfa  undan,  ok  sœkjum  því  fastara  eptir  sem  þeir  hnast  meir.  Eptir 
þessor  orð  Ijstr  hann  sinn  sterka  vápnhest  sporum,  hristir  spjótit  ok 
leggr  ríkan  höfðingja  er  hét  Malchabrun  í  gegnum  skjöldinn,  panz- 
arann,  brjnjuna  ok  búkinn,  skjótandi  honum  dauðum^  á  jörðina 
fjarri  hestinum,  3'ppir  síðan  ínerkinu  svá  segjandi:  Lítit,  heiðingjar, 
þenna  lagsmann  jðvarn,  er  hita  varð  fjrir  mér  öldruðum.  J)ar  með 
talar  hann  til  sinna  manna :  Höggvit  stórt,  guð  man  stjrkja  armleggi 
jðra,  at  mega  djarfliga  sA^erðunum  beita,  nú  gengr  at  málefnum,' 
sennihga  birtist  at  vér  höfum  réttara  at  mæla.  I  þenna  tíma  koma 
þær  fimm  þiisundir  í  bardagann,  sem  hertoginn  bauð  af  stíga  sínum 
hestum.  Váru  þeir  herklæddir  beztum  vápnum,  gáfu  þeir  heiðingjum 
stór  högg  með  hörðum  spjótlögum,  sníða  höfuðin  af  bohmum,  kljiifa 
suma  í  herðar  niðr  ok  kvista  hendr  ok  fœtr;  því  hejrast  nú.  ill  læti 
til  heiðingja,  því  at  vápnlausir  hnigu**  skjótt   fjrir   þessum    riddarum 

^)  [hjá  hœgra  fylkingararmi  b.  ^)  með  tilf.  b.  ^)  fer  sér  kom  lenjíra  b. 
*)  engi  b.  *)  oss  tilf.  b.  «)  niðr  ttlf.  b.  '')  málaefnum  b.  ')  »aal.  6; 
géngu  B. 


Cap.   4S.  AF  AGULASDO  KONUNGl.  189 

uýkomnum,  þorir  engi  optar  en  um  sinn  at  leggja  sinn*  feitan  búk 
[undir  þeirra  vápn."  Hér  með  skal  greina,  at  herra  Girarð  snýr 
atsóknimii  þar  til  at^  stóÖ  höfuðmerki  Jamuudar,  ok  sakir  hvárs- 
tveggja  at  AiVricamenn  líla  atgöngu  stórhga  snarpa,  svá  at  nú  þikk- 
jast  þeir  at  raun  komast,  hversu  gott  ok  gleðihgt  þat  er  at  reyna 
vápnaskipti  Franzeisa,  stökkr  hverr  undan  er  má,  því  at  þeir  staðir 
sera  nökkurri  sókn  eða  vörn  mátti  ^iðkoma  váru  af  þeim  haldnir, 
en  heiðingjar  þyrptust  saman  upp  á  þá  hiua  dauðu,  sem  þjkkvast 
féngu  þeir  staðit.  Sem  hertoginn  er  at  kominn  mjök'*  þeirri  fylking, 
sem  stóð  umbergis  merkit,  risu  þeir  fast  móti  um  stundar  sakir,  en 
þegar  at^  hertogans  meun  komast  at  öllum  megin,  þá  viknar  skjótt 
fylkingín.  Ok  sem  konungarnir  Magon  ok  Asperant,  er  fyrr  váru 
nefndir,  í  hverra  vald  ok  geymslu  Jamund  gaf  höfuðmerkit,  h'ta  her- 
togann  svá  nálœgt  en  sína  menn  falla  hvern  um  annan,  tala  þeir 
sín  í  miðil  þvílíkt  sem  hér  má  heyra:  Satt  prófast  þat  nú,  sem 
Balam  forðum  sagði  af  Frankismönuum,  at  engir  munu  þeim  vera 
jafnir  at  hreysti,  þvj  at  svá  miklir  kappsmenn  eru  þeir,  at  aldri 
meðan  h'íit  er  í  þeirra  brjósti  munu  þeir  sinn  hlut  lála.  En  Jamund 
gerir  nú  opinbert  sitt  dramb  ok  mikilæti  meðr  fáhe^rðri  heimsku,  at 


6 


haun  diríist  þess  at  halda  viðr  þá  bardaga  án  [Agulando  feðr  sínum,* 
er  þat'  ok  líkara,  at  þessi  lians  ofmetnaðr  stígi  honum  sjálfum  í 
höfuð,  ok  alhr  er  hans  ráðum  fylgja  munu  þvíhkrar  heimsku  gjalda. 
En  at  vísu  megum  vér  fól  kallast,  ef  vér  ætlum  uökkut  viuua  í 
þessum  stað,  þar  sem  Jamund  þorir  eigi  koma  hingat  oss  til  hjálpar. 
En  hvers  bíðum  vér  hér  utan  dauðans?  ok  meðr  því  at  hanu  af- 
rœkist  sitt  höfuðmerki,  þá  tjúar*  ekki  þótt  vit  standim ;  því  er  þat 
miklu  betra  at  leita  brott  or  þessum  nauðum  ok  sœkja  fund  Agu- 
landi  ok  gera  bonum  kunnigt  hvat  fram  ferr.  Hvárt  sem  þeir  tala 
hér  um  langt  eðr  skamt,  kemr  þat  saman  meðr  þeim  báðum,  at 
þeir  ríða  brott  midan  merkinu  gerandi  Jamund  enga  vissu  af  sinni 
gerð,  komast  brott  or  bardagii  mjök  nauðuliga,  hleyptu  hestum  sem 
mest  gátu  aftekit,  ok  er  af  þeirra  ferð  [íramar  ekki**  segjanda.  Herra 
Girarð  ryðr  nú  breiða  götu,  fylgja  honum  næst  systursynir  hans 
Boz  ok  Klares  ok  aðrir  mest  háttar  höfðingjar,  en  síðan  liverr  hans 
manna  eptir  annan,  ok  höggva  til  beggja  handa,  svá  at  valköstrinn 
hleðst*"  hátt  upp  hjá  þeim  tveim  megin,  svá  ganga  þeir  fram  undir 
merkit.  Sem  hertoginn  er  þar  kominn,  talar  hann  til  sinna  manna : 
Höggum  djariliga,  Atirika  kouungr  hyggst  nú  hafa  uunit  yðr  ok 
eyða'*  laud  várt  ok  ríki,  en*"  reka   oss  í  útlegð    eða    selja   hörðum 

■)  tUf.  b.  ')  [saal.  b;  þeirra  vápnum  B.  ^)  er  b.  *)  mgl.  b.  *)  mgl.  b. 
*)  [Agulandi  feór  síns  b.  ')  því  b.  »)  þat  tilf.  b.  »)  [at  sinni  ekki 
framar  b.     "')  hlóást  b.     ")  eytt  b.     ")  ætlar  at  tilf.  b. 


190  KAHl.AMAOXUS  SAOA  IV.  rap.    49. 

píiislum.  Nii  mun  reynt  vcrÖa  hversu  vel  fiér  standit  írammi  oss  at 
A-erja,  ek  em  gamall  ok  J)ví  byrjar  yðr*  styðja  mína  elli  ok  sœkja 
því  betr  sem  J)ér  erut  yngri.  Sem  h«nn  er  kominn  undi?  höfuð- 
merkit,  sœkir  hann  meðr  svá  mikhi  kappi,  at  engi  þóttist  hafa  sét 
þvíh'ka  sókn  jamgamals  manns,  því  at  hvern  þann  heiðingja  hjó 
hann  til  bana  í  einu  höggi,"  er  hans  sverð  mátti  ná,  hvar  fyrir  þeir 
felhi  á  lítilh  stundu  meir  en  tíu  þúsundir  umbergis  merkit.  Flýja  í^ 
brott  alhr  er  máttu  ok  kómu  aldri  aptr  undir  þat  merki  síðan. 
Stendr  þat  nú  eitt  saman  upp  eptir  á  vellinum  með  þeim  fjórum 
olifutrjám  er  heiðingjar  höfðu  reist,  ok  hélt  þeim  arni**er  merkit 
stóð  á.  Ok  er  allr  sá  fjöldi  heiðingja  var  brottu  sem  merkit  höfðu 
varðveita,  sumir  flýðir  en  flestir  drepnir,  eru  menn  hertogans  margir 
sárir  ok  móðir,  stígr  herra  Girarð  af  hestinum  ok  stórh'ga  mœddr. 
Gauga  menn  þá  til  hans  ok  steypa  af  honum  herklæðununi ,  taka 
hjálm  af  höfði  honum  ok  fœra  hann  or  brynjunni,  sezt  hann  niðr 
móðr^  af  mikhi  erfiði,  stökkr  blóð  fram^  or  hans  nösum  niðr  á- 
hjálminn,  ok  menn  hans  þat  sjöndi  hryggjast  þaðan  af.  En  hann 
(alar  til  þeirra :  A'erit  ekki  hryggir  fyrir  mínar  sakir,  því  at  ékki  er 
mér  at  angri  utan  þat  at  heiðingjar  Hfa  of  margir;  því  sœkit  frani 
til  bardagans  ok  veitit  drengiliga  fuHting  konungi  várum  ,  en  þegar 
er  ek  hefir  niðr  steypt  þessu  merki,  skal  ek  til  yðvar  koma.  Skal 
nú  hverfa  héðan  brott,  en  greina  hvat  annarstaðar  ferr  fram. 

49.  Karlamagnús  keisari  gengr  fram  einkar  vel  meðr  síními 
mönnum,  hetir  hann  enga  vissu  af,  hvat  herra  Girarð  hefst  at,  því 
at  svá  stóð  bardaginn  þykt  ok  víða.  Ekki  visgi  ok'  Jamund,  þar 
sem  hann  gékk  gildhga  fram  ok  drap  margan  mann  með  sínu  sverði, 
hvat  um  leið  hans  höfuðmerki.  ()k  sakir  þess  at  hvárigir  mátfu 
halda  einart  sinni  sömu  sókn,^  beiddu  menn  hvíldar  ok  greindu  suiidr 
fylkingar,  svá  at  niikkut  lítit  hhð  varð  á  miðil ;  létti  þá  hinum  mesta 
bardaga,  en  héldust  atreiðir  vaskra  ^renoja.  "því  hleypir  Triamodés 
konungr  frændi  Jamundar  meðr  ákafri  atreið  klaíddr  dýriun  búnaði, 
haldandi  digrí  spjót  með  mikhi  merki,  fram  ríðandi  at  einum  rid(hira 
Frankismanna,  leggr  í  gegnuni  skjöld  búk  ok  brynju  ok  kastar 
honum  dauðum  á  jörð;  ok  þegar  sem  hann  hefir  sitt  hvassa  s])jót 
út  dregit,  hindrar  hann  eigi  sinni  framreið,  vísar  hann  því  íVafn 
annan  tíma,  leggjandi  í  gegiuim  góðan  herra  Milun  hertoga,  l)róður 
Bærings  brezka  ok  dregr  hans  lungu  með  iuniílum  út  á  sínum  spjót- 
krókum ,  berr  hann  hátt  blóðugt  spjótit  ok  þikist  allvel  leikit  hafa 
ok  hrósar  sér  fast,  ok  sn^i*  við  svá  búit  til  sinna  manna,  œpandi 
hárri  röddu  svá  segjandi :    Herra  Januind ,    segir   hann,    vertu    ghiðr 

')   at  tilf.  h.     ')  mql.  b.     =>)  m'i  h.     *)  soaL  h :  nniii   fí.     -^)  tilf.h.     '')  J.;i  h. 
')  nijjl.  h.     ^)  slöðu  h. 


rnp.     'íO.  W  AGUI.AXI>0  KOXUX'iI. 


m 


I 


ok  kátr,  sé  liér  mitt  fVíða  s|)j('>t .  hvert  fagrliga  hefir  blómgazt  í 
vörmuin  dre;^-Ta,  því  at  jjnt  hetir  nú  rétt  gegnum  smogit  hjartaborg 
tveíTíTJa  kappa  kristinna  nianna.  ok  því  sœkit  snarpHga  fram,  því  at 
þetta  ríki  er  skjótliga  alt  í  vðrii  valdi.  |)ví  at  aldri  héðan  af  reisa 
þessir  sitt  spjótskapt  oss  í  móti  sér  til  verndar.  Sem  kristnir  menn 
sjá  Mihin  hertoga  danÖan.  J)ví  at  hann  hafði  verit  hinn  snarpasti 
maðr  til  vápns.  harnia  þeir  hann  nijök.  en  einkanhga  inislíkar  þetta 
Kærinííi  brezka,  hvar  fyrir  haini  í\IHst  mikillar  reiði,  kevrir  hestinn 
spornm  ok  hleypir  eptir  Triainode  svá  segjandi:  Bíð.  heiðingi,  [ef 
þá  þorir,  því  at*  ek  vil  hefna  bróður  míns.  Eu  Triamodes  lætr  eigi 
sem  hann  heyri,  ok  vill  eigi  við  horfa.  |)ví  leggr  Bæringr,  þegar 
hann  kemst''  í  fœri,  spjótinu  aptan  miðil  herðanna.^  svá  at  út  gékk 
um  b'rjóstit.  dregr  síðan  at  sér  karhnannhga  ok  lyptir  hoiium  upp 
or  söðHnum  fleygjandi  honum  á  jörðina,  með  mikiHi  hermd^  svá 
talandi :  Af  baki  skaltn  nú  verða  at  stíga  þó*  bæði  sér  þú  digr  ok 
feitr.  ok  aldri  örglast  héðan  af  á  þína  stirðu  fœtr:  þú  drapt  brúður 
minn  ok  þóttist  liafa  aUvel  leikit,  en®  nú  hefir  þú  hann  svá  dýrt 
keypt.  at  aldri  uin  aldr  verðr  þii  lians  arti.  Ei)-  er  Jainund  sér 
Tríamodein  systurson  sinn"  dauðan  Hggja  á  veHinuni,  harmar  hann 
grátandi  hans  dauða  ok  talar  mörg^  kveinkanarorð  á  sína  tungu. 
Tóku^  AtVrikar  dauöan  h'kamann  ok  báru  í  faðmi  sérímiðjan  herinnj 
grétu  þar'"  ok  sýttn. 

.50.  J)essu  næst  riðu  frani  or  fylking  kristinna  manua  tveir 
riddarar  Riker  ok  Margant.  annalr  á  bleikum  hesti  kurteisum.  en 
annarr  á  gráin  hesti  föxóttum.  Margant  lagði  sínu  spjóti  til  kon- 
luiírs  bess  er  hét  Mases:*'  liann  átli  ríki  fvrir  utaii  Jór.salaland.  fullr 
af  drambi  ok  niiklum  metnaði :  en  þó  liann  væri  uijök  þrútinn  af" 
eitri  drainltseininnar.  lijálj)aði  honiiin  þat  stórliga'"  lítit.  því  at  it 
hvassa^^  spjót  kunni  greiðliga  gegnum  tljúga  hans  búk  ineð  ölluin 
herklæðum.  En  Riker  lagði  8pjóti  í  gegnum  náfrœnda  Jamundar, 
þessi  haíÖi  haft  af  sínu^*  ríki  hiun  hvellasta  lúðr  Ölifant,  hvern  Jain- 
und  berr  nú  á  sínum  hálsi :  ok  er  Riker  leggr  spjótiuu  fyrir  brjóstit, 
ætlar  Gizarið*^  at  ríða  fram'*  undan  laginu,  en  í  því  bregðr  Kiker 
sverði  ok  hjó  utan  á  hálsinn.  sníðandi  af  honum  höfuðit  rétt  í  aug- 
liti  allra  heiðingja.  Ríða  báðir  þessir  riddarar  vel  af  guði  varðveittir 
aptr  í  sinn  stað.  Sem  Jamund  sér  þessa  tvá  frændr  sína  dauða 
Tiianiodeni  ok  Gizarið,  eii  alla  völlu  hulda  af^"  líkum  sinna  inanna. 
Iþví  at*^  þar  sem  bardagiun  stóð  veitti  guð  svá  mikla  miskunn,    at 

')  [wgl.  b.  0  kemr  b.  *)  herða  boniuu  b.  ^)  grimd  b.  ^)  þútt  b.  *)  ok  b. 
')  fallinn  ok  tilf.  b.  »)  saal.  b :  nijök  mork  B.  *)  þá  lilf.  b.  '">)  þá  b. 
")  Mates  .ft.  *-)  sérliga  6.  ")  hvassasta  b.  '^)  tilf.  h.  '*)  Gizarð  b. 
her  og  senere.      "")  mgl.  b.      '')  nieð  b.      '■')  \mgl.  b. 


192  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    5i. 

svá  hjuggu  kristnir  menn  uiðr  heiðit  fólk  sem  búfé,  því  gengr  þetta 
alt  saman  mjök  á  Jamund,  svá  at  hans  ásjána  sortnaði ,  kallandi 
Balam  til  sín  meðr  stóru^  andvarpi  svá  segjandi:  At  sönnu  var  ek 
þá  heimskr,  er  ek  trúða  eigi  J)ví  sem  þú  sagðir  mér  satt.  Hvat  mun 
nú  af  mér  verða,  fallnir  eru  tveir  frændr  mínir,  er  mik  eggjuðu  til 
þessa  lands  at  fara,  hugðumst  ek  treysta  mega  þeirra  riddaraskap, 
en  nú  liggja  þeir  dauðir;  því,  góði  vin,  legg  til  gott  ráð,  því  at  eigi 
veit  ek  hvern  enda  eiga  mun  mín  úhamingja  um  síðir.  Balam  svar- 
aði :  Hvat  undrast  þú,'^  þótt  þér  fari  þann  veg  fram?  því  at  aldri 
mun  þat  vel  út  seljast,  hvárki  [meðr  þér  né  nökkurum^  öðrum,  at 
una  eigi  því  ríki  sem  [hann  á  af*  réttu,  ok  ágirnast  miklu  meira 
en  hóíiuu  gegni  ok  rænast  til  meðr  röngu  ok^  grípa  annarra  eign. 
En  fyrir  þat  at"  þú  hefir  ágirnina,  þá  b^'rjaði  þér  þat  með,  ok  öllum 
þeim  er  höfðingjar  þikkjast  vera,  at  gera  sik  [styrka  ok  stöðuga,' 
kunna  vel  því  sem  at  höndum  kemr,  gleðjast  eigi  of  mjök  þótt  þeir 
mikils  afli,  enda  bera  karlmannliga  þótt  nökkut  misfalli.  En  sakir 
þess  at  ek  lagði  til  þau  ráð  er  ek  kunni  bezt  með  yðr,  ok  vildu 
þér  þau  at  engu  hafa,  þá  kann  ek  nií  ekki  til  leggia,  mun  eigi  hverr 
fara  fram  sínum  ráðum  sem  líkar,  en  aldri  muntu  kristna  menn  yfir- 
stíga.  Jamund  svarar:  Hversu  sem  aðrir  gera,  trúir  ek  aldri,  at 
þú  bregðist  mér.  J)rífr  síðan  lúðrinn  er  hann  hafÖi  á  hálsinum  ok 
þeytir  meðr  svá  miklu  afli,  at  víða  kendist  jörðin  dynja  umbergis, 
en  bregðr  sverði  sínu  Dýrumdala  keyrandi  hestinn  sporum  ok  ríðr 
at  bardaganum  fram  at  einum  kristnum  manni,  höggr  til  hans^  sverð- 
inu  ofan  í  hjálminn  ok  klýfr  niðr  í  búkinn,^  ok  gerir  hér  á  ofan 
harðastu  sókn. 

51.  Hefst  orrosta  nú  at  nýju.  Ok  meðr  því  at  almáttigr  guð 
viU  hepta  Jamund  at  gera^"  skaða  á  sínum  sauðum ,  vill  hann  ok 
tálma  hans  tröllskap  um  tíma'^  ok  láta  frétta  þat  sem  hertogi  Girarð 
heíir  svinkat,  at  þaðan  af  versni  honum^'^  í  hug  heldr  en  batui. 
J)ví  kemr  einn  heiðinn*^  riddari  á  flugskjótum  hesti  J)ar  at  sem 
Jamund  sœkir  at  sem  harðast,  ok  leiðir  hanfl  brott  or  mestu  þröng, 
byrjandi  sitt  mál  svá:  Ho,  ho,  herra  Jamund ,  segir  hann,  mikil 
úhamingja  þröngir  oss  á  alla  vega;  mikil  skömm  ok  svívirðing  hefir 
þér  ok  öllum  þínum  mönnum  í  dag  til  borit.  Ek  er  nú  einn  af 
þeim  mörgum,  er  þitt  höfuðmerki  skyldu  geyma,  en  í  niorgin  kom 
at  oss  einn  flokkr,  er  stórliga^'*  mátti  lítill  sýnast;  þeir  váru  flestir 
á  fœli,  frá  því  betr  herklœddir  en  nökkurir  aðrir,   allar  [x'irra  bryn- 

')    þimgu  b.      *)    þat  tilf.  b.      »)  (þér  né  b.      ")   [madr  á  mcð  b.      *)  at  6. 

")    er    b.        ')     Isaal.    6;     styikan    ok    stöðugan    B.       *)    meá     tilf.  b. 

»)  kviðinn  b.       '")  mikiiin   tilf.  b.       ")  saal.  6;  litima  fí.      '')  Jumnnil  b. 
'^)  ni(/l.  b.      ")  sériiga  h. 


Cap.  ðí.  At'  AgULAÍÍDO  KONUXiÚ.  193 

ju'r  váru  tvísettar  eða  nieir,  hvítar  sein  skærasta  silír,  sva  öruggar 
at  varla  kunni  spillast,  eugi  var  sá  hjálmr  á  þeirra  höfðum,  at  eigi 
væri  gyltr  ok  settr  gimsteinum,  sverðin  váru  grœn  af  stáli  semgras; 
lágr  maðr  [ok  þykkr'  gékk  þar  t'yrir  með  miklu  kappi,  hveru  ek 
trúir  verit  hafa.þeirra  foringja^  ok  svá  Jeika  þessir  við  vára  menn, 
at  á  h'tilli  stundu  drápu  þeir  meir  en  tíu  þúsundir.  Sem  hér  er 
komit,  vill  Jamund  eigi  bíða  lengr  ok  talar  svá:  J)egi  þú,  vándi*^ 
maðr  ok  lúnn  saurugi  þi-æll,  því  at  þú  veizt  eigi  hvat  þú  segir. 
Mun  ek  nökkut  trúa  framburði  þeim,  at  sœmd  míns  höfuðmerkis  sé 
minkuð,  þar  sem  þat  tóku  til  geymslu  tveir  konungar,  er  ek  bezt 
trúða,  ok  eigi  minnr  eu  hundrað  þúsunda  styrkrd  mauna.  Hvárt 
sem  þér  líkar  betr  eða  verr,  skaltu  enn  heyra  þaðan  af  meira:  þeir^ 
konungar  eru  báÖir  brott  tlýðir,  en  drepuir  þeirra  hðsmenn  ílestir, 
höfuðmerkit  niðr  brotit  ok  komit  í  vald  kristinna  manna ;  nú  trú, 
ef  þú  vill-,  þetta  verðr  þér  at  sönnu.  Ok  er  Jamund  þikist  eigi 
mega  við  dyljast,  fellr  svá  mikil  hrygð  Itonum-í  hjarta,  at  næsta 
feUr  hann  í  úvit.  En  eptir  tíma  kallar  hann  til  sín  tvá  konunga 
heiðna  Salatiel  ok  Rodan,  svá  til  þeirra  talandi  með  harmsfullu  yfir- 
bragði :  Góðir  herrar,  segir  hann,  svívirðliga  eru  vér  útleiknir  á 
marga  vega,  höfum  látit  fjóra  guði  vára,  drepinn  er  mestr  hluti 
[várs  fjölda,'*  en  á  þetta  ofan  erura  vér  ræntir  sjálfu  hofuðmerkinu, 
er  faðir  minn  gaf  mér  sakir  mikillar  elsku.  ísú  meðr  því  at  þit 
haíit  lítt  eða  ekki  komit  í  bardaga.  en  halit  gott  lið  ok  vel  búií,  þá 
dugit  nú  sem  drengiligast,  því  at  Uð  kristna  konungs  er  drjúgum 
fallit,  en  mart  sárt  ok  mótt  ok  til  lítils  fœrt,  hvar  fyrir  þér  munut 
auðveldliga  stíga  þeim  ytir  höfuð ;  en  ef  þat  gerist,^  skal  ek  vkkr 
mest  háttar  setja  allra  minna  höfðingja  í  þessu  ríki.  J)á  svavar 
Salatiel :  Herra  Jamund,  óttizt  ekki  vætta,  því  at  áðr  kveld  komi, 
nmntu  sjá  Frankismenn  alla  dauða.  Jamund  segir:  Vel  þeim  augum 
er  þat  liti,«  því  at  allr  tregi,  harnir  með  sút  hreinsaðist  þá  í  brott 
or  mínu  brjósti.  Salatiel  dubbar  sik  nú,  tekr  vápn  sín,  boga  ok  ör- 
vamæli,  ríða  eptir  þat  fram  til  orrostu  með  fylktu  liði,  ok  œpa 
mikit  heróp.  Eiga  guðs  riddarar  euu  at  nýju'  he}'ja  harðan  hildar 
leik,  Gerist  þá  mikill  mannskaði  í  hvárratveggja^  hði,  hnígr  nú 
sýut  á  Frankismenn,  því  at  þessi  heiðni  kouungr  Salatiel,  er  var 
bæði  harðr  viðfangs  ok  ramr  at  afli,  fór  um  it  ytra  sem  einn  veiði- 
j  maðr,  gerandi  ýmist.  at  hann  lamdi  hlífar  en  braut  bein  meðr  þeim 
stóra  lurk,®  er  hann  hafði  sér  fyrir  spjót,  eða  af  boganum  skaut  sem 
tíðast,  því  at  í  öllum  herinum  var  engi  boguiaðr  þvíhkr;  hvárki 
skjöldr  né  brynja  stóðst  hans  skeyti,  því  at  allir  broddar  hans  örva 

')   Itilf.  b.     0  rauðr  b.     »)  saal.  b:  því  at  B.     0  [lif*s  várs  l.     *)  gerit  b. 
«)  líta  h.     ')  at  tilf.  b.     «)  livárratveggju  h.     »)  lurki  b. 

13 


194 


KARI.AMAPtNUS  SAGA  IV.  Cnp.    ii2. 


váru  eitraðir,  hvar  f^^rir  hverr  fékk  bana,  er  hanu  kom  blóöinu  út  á. 
Svá  berr  til,  at  Oddgeir  danski  getr  h'ta  framferð  Salatiels,  hvat 
hann  hannar  mjök,  ok  treystandi  á  guðs  niiskunn  fýsist  hann  gjarna 
at  koma  í  leik  viör  hann,  rennir  hestinum  sem  snarast,  ok  |)egar 
hann  mœtir  honum,  leggr  hann  spjóti  í  hans  harða  skjöld,  ok  meðr 
því  at  guð  sá  til  með  honnm,  flýgr  gegnum  skjöldinn,  brynjuna  ok 
búkinn,  steytandi  honum^  síðan  dauðum  á  jörð.  En  í  þessu  hleypti 
fram  Nemes  hertogi  virðuhga  klœddr,*^  sitjandi  á  enum  væuasta  hesti 
ok  mœtir  Rodan^  konungi ,  höggvandi  ofan  í  hjálminn  svá  hart,  at 
engi  hh'f  gat  hólpit,  klauf  hann  í  herðar  niðr,  hrindr  honum  síðan 
af  hestinum.  Snúa  |)eir  báðir  aptr  í  sína  fylking  Oddgeir  ok  Nemes, 
en  Jamund,  sem  hann  sér  þessa  tvá  falla,  talar  hann :  Færri  eru 
vér  nú   [en  fyrir  htlu.* 

52.  Eptir  fall  Salatiels  gerist  hvíld  á  bardaganum.  Stígr  Karla- 
magnús  keisari  af  hesti  sínum  ok  sezt  niðr,  samankallandi  J)á  höfð- 
ingja,  sem  eptir  hfðu ,  Rollant,  Oddgeir,  Nemes,  Salomon,  Huga, 
Riker,  talandi  svá  til  þeirra:  Mínir  góðir  vinir,  hversu  mikit  lið 
mun  uú  standa  undir  várum  merkjum?  J)eir  svara :  Eigi  vitum  vér 
J)at  gerla  herra,  segja  þeir,  en  þat  truum  vór,  at  eigi  sé  færra  en 
þrír  tigir  J)úsunda.  Keisarinn  segir :  þat  veit  guð ,  at  þat  er  fátt 
hjá  því  sem  þyrfti,  en  hvat  mun  líkast  til  framferða?  J)á  svarar 
Rollaut  ok  Oddgeir:  |)at  at  sœkja  sem  bezt  ok  höggA^a  heiðingja 
svá  stórt,  at  engi  hlíf  standist,  ok  ef  almáttigr  guð  sér  til  kristni 
sinnar,  sem  vér  trúum,  þá  mun  hann  gefa  oss  sigr  á  heiðingjum. 
Sem  þeir  talast  við  |)vílíka  hluti,  kemr  þar  einn  riddari,  sitjandi  á 
góöum  Gaskunia  hesti;  hann  var  svá  búiun,  at  eitt  digrt  spjótbrot 
stóð  í  gegnum  skjöldinn  með  fríðu  merki  ok  síðu  svá  at  tuglaniir 
drógust  um  jörðina,  brjnija  hans  var  víða  brostin,  panzarinn  slitinn, 
hjálmriun  brosfinn,  blóð  rann  í'rain  undan  hans  brynstúkum,  J)ví  at 
eitt  mikit  sár  hafði  hann  miðil  herða,  hvar  fyrir  söðullinu  var  fullr 
af  blóöi.  Riddarinn  kveðr  keisarann  vel  ok  kUrteisliga,  svá  segjandi: 
Guð  signi  yÖr  ok  stjrki,  hinn  góði  herra  Karlamagnús  keisari. 
Karlamagnús  lítr  við  honum  ok  svarar:  Guð  hjálpi  J)ér,  eða  hverr 
ertu,  ek  kenni  þik  meðr  engu  móti..  Ek  heiti  Valterus  or  borg 
Salastis,  verandi  einn  af  fylgdarmönnum  herra  Girarðs,  er  mik  sendi 
til  yðvar,  en  hann  sendi  yðr  guðs  kveðju  ok  sína  ok  allir  hans 
menn.  Almáttigr  guð  gieði  þaun^  gamla  herra,  en  hvar  er  sá  góði 
vin?  Rétt  undir  höfuðmerki  heiðingja,  segir  Valterus,  svá  fimr  sem 
fiskr,  snarpr  sem  leó,  kátr  sem  kið,  hann  helir  niðr  höggvit  merkit, 
[drepit  suma,^  en  rekit  alla  á  fiótta,    þá   sem  þat  höfðu'    varðveita, 

.       ')   tUf.   b.       =^)    herklæddr  6.       ^)  saal.  6;  Alfarai  fí.       ')    [cptir  en  áðr  b. 
*)  hann  6.     «)  [m<//.  6.     ')  at  tilf.  b. 


r^p.  ó:).  ap  .vqulando  koxtsgl  1»5 

Keisarinn  lofar  allsvaldanda  guð,  ok  þikir  nú  fara  vel  at[.  En  með 
tilstuðningi  Jacobi  mun  nú*  skjótt  um  batna.  J)ví  skal  þessu  næst 
segja,  hvat  þeir  íara  fráni  Droim  konungr  ok  Andelfrei,  er  sendust 
tU  herbúða  keisarans,  sem  áðr  var  getit.  En  Karlaraagnús  skal  tala 
við  Valterum  ok  hvílast  meðau, 

53.  J)egar  Droini  konungr  kom  til  keisarans  landtjalda,  var 
^ögb  orðseudiug  keisarans,  at  allir  þeir  er  nökkut  hð  megi"  veita 
skyldu  búast,  sem  bezt  væri  föng  á,  ok  koma  tii  fulltings  við  [keis- 
arann  ok^  kristna  menn,  svá  herramenn  sem  riddarar.  ráðsmenn  ok 
þeirra  sveinar,  steikarar,  bvrlarar,"*  innverðir  ok  útverðir,  ok  hverr 
er  vápnum  gat^  valdit.  En  við  þetta  urðu  flestir  glaðir,  j)ví  at  í 
þessu  liði  var  Qöldi  ungra  manna,  þeirra  er  mikil  forWtni  var  á  at 
sjá  skipaÖar  f)  Ikingar  ok  prófa  sína  hrejsti.  Gerðist  nú  mikit  hark 
ok  skjótt  umskipti  í  herbúðum,  greip  sá  beztan  hest  með  vápnum 
er  fyrst  náði,  aðrir  stigu  upp  á  stirða  veti-fáka;  hér  með  skáru  þeir 
fögr  klæði,  pell  ok  silki  eða  hvíta  líndúka,  gerandi  þar  af  merki, 
hverr  bjó  sik  eptir  því  sem*  mátti,  stíga  eptir  þat  á  sína  reiðskjóta. 
Margir  af  þeim  váru  stcrkir  ok  miklir,  eru  fremstir  af  þeim  Qórir 
fóstrs^nir  keisarans,  er  houum  þjónaðu  daghga  at  borði  ok  sæng.  er 
svá  heita,  Estor,  Otun,  Engeler  ok  Grelent.  ^essir  [rið^fvrst'fram 
á  brekkuna,  er  miðil  lá,  búðanna  ok  bardagans,  ok  áðr  þeir  kómu 
til  valsins  ríða  þeir  Droim  ok  Andelfreus*  fram  fvrir  ok  koma  rétt 
í  þann  tíma  fiiir  keisarann,  sem  hann  talar  við  Valterum,  ok  kveðja 
hann  upp  á  hátt  Franzeisa,  svá  segjandi:  Guð  signj  yðr,  frægasti 
herra  Karlamagnús  keisari,  son  Pippin&  Frakkakonungs.  En  hann 
tekr  þeim®  brosandi  ok  spvrr  síðan :  Eru  komin  ungmenni  vár? 
At  vísu,  herra,,  segja  þeir.  Hversu  mikill  afli  er  þat,  segir  keisarinn. 
f  J)eir  svara:  o^ærri*"  íjórum  tigum  þúsunda.  Sem  keisarinn  þat 
heyrandi,  heldr  höndunum  með  upphptum  augum  til  himinsins  ok 
þakkir  gerir  guði  með  þvílíkum  orðum  :  Lof  sé  þér,  eilífr  konungr 
dýröar,  ok  þínum  elskara  sælum  Jacobo  postola,  því  at  nú  þikjumst 
ek  vita,  at  skjótt  umskipti  man"  á  váru  máU  verða,  þá  er  þessir 
allir  koma  á  móti  Kði  heiðingja;  því  köstum  niðr  öUum*'^  angri  ok 
ótta,  því  at  oss  man  guð  veita  sitt  blezaöa  fulltíng.  Eptir  þat  býðr 
hanu  Droim  konungi  víkja  aptr  móti  ungum  mönnum  ok  segja  þat.'^ 
at  hverr  taki  þat  af  vápnum  ok  hestum,  þeim  sem  gnóghga*^  mátti 
á  vígvellinum  fá,  sem  [þœtti  sér  henta. '^  Ok  svá  gera  þeir,  kasta'^ 
iiú  nuirgir  þeim  búnaði.   -'-■■i  fíðr  höfðu  þeir,    [en   skrýðast*'  nýjum 

'j  fok  lujgsargoit  til.  úL  iiun.i^.;i  mnni  i.  ")  mætti  6.  ^)  Imgl.b.  *)byrlar6. 
«)  fékk  b.  «)  bezt  tilf.  b.  ^)  [ráða  fyrstir  6.  *)  AncTelfrei  6.  »)  saal.b: 
honum  B.  '")  taal.  b:  berra  B.  '•)  muni  b.  '*)  öUa  b.  ")  mgl.  b. 
'*)  nógliga  b.   "^)  [honnm  þœtti  sér  hejnra  b.   '*)  hafua  b.  '*)  [skK'dandi  sik  b. 


196  KARLAMAGNtrÖ  SAGA  IV.  Cnp.   54. 

herskrúða,  takandi  þar  með  fríða  hesta,  er  látit  höfðu  sína  herra, 
Sem  alUr  eru  vel  búnir  at  vápnum  ok  klæðum :  hleypit  nii  fram 
drengiliga,  segir  Droim  konungr,  ok  sœkit  snarpHga,  því  at  gnógr^ 
er  tími  at  hefna  vina  várra  áðr  kveld  komi,  jþeir  gera  svá,  hlevpa 
fram  at  bardaganum  meðr  miklum  geysingi.  En  er  heiðingjar  líta 
þessarra  manna  atreið,  œðrast  þeir  at  marki  í  sínum  hjörtum,  ok 
segja  svá :  Engi  heíir  oss  sannara  sagt  en  sendimaðr  Balam ,  þetta 
land  verðr  aldri  unnit,  því  at  hér  þeysir  nú  at  oss  þ'at  folk  sem 
eigi^  hefir  áðr  í  bardagann  komit,  ok  mun  eigi  gott  [fyrir  verða 
þeirra  atgang.^  Ok  er  ungu  menn  koma  til  orrostunnar,  má  þar 
heyra  mikinn  gný,  óp  ok  háreysti,  því  þótt  þessir  væri  eigi  dubbaðir 
riddarar,  kunnu  þeir  alt  eins  djarfliga*  beita  bitrum  brandi.  Hallaðist 
bardaginn  þegar  í  lið  heiðingja,  svá  at  hverr  fellr  um  annan,  er^ 
nú  ekki  móttak,  verðr  þeim  nú  rétt  eptir  því  sem  ^eir  hugðu  til. 
Jamund  sem  hann  sér  hvat  nú  ferr  fram ,  at  krístnir  menn  ^ölgast 
mikit  en  hans  iið  gerist  nær  alt  drepit,  örvihiast  hann  í  hjartanu,  at 
hann  muni  fá  sigrinn.  |)ví  htast  hann  um,  hvar  líkast  sé  til  brott- 
kvámu,  ok  er  hann  ætlar  hneigjast  til  hœgri  handar,  er  þegar*  á 
ferð  herra  (iirarð  með  tíu'  þúsundir  vaskra  riddara;  því  þikir  Ja- 
mund  meðr  engu  móti  þar  greiðhgt  f^'rir,  ok  brýtr  fylking  sína  á 
bak  eigi  skemra  en  þrjú  örskot.  En  er  þat  sér  herra  Girarð,  snýr 
hann  ,þar  til  með  mikinn  flokk,  ok  kemr  á  bak  honum^  þungu  hlassi, 
drepr  enn®  sem  tíðast.  Nú  sér  Jamund  at  ekki  er  til  hjálpa,  dregr 
hann  sik  aptr  á  leið,  ok  er  þar  fyrir  Karlamagnús  keisari  með  sínum 
mönnum. 

54.  Sem  kristnir  menn  hafa  tekit  alt  umbergis  Jamund,  ok 
drepa  svá  gersamliga  heiðingja,  at  fátt  stóð  upp,  en  þat  flýði  sem 
því  náði,  þikist  Jamund  illa  staddr,  en  hvat  sem  kostar,  vill  hann 
lífs  gjarna  undan  komast,  ef"^  mætti.  J)ví  leitar  hann  til  einhvers'* 
staðar  þar  sem  þynst  stóðu  kristnir  meun  ok  [hélzt  bardaginn,^- 
kemst  þar  lit  með  nauðum  ok  með  honum  2  konungar  Goram  ok 
Mordoam;  ok  ef  hann  getr  í  þetta  sinn  forðazt  hendr  Franzeisa,  má 
hann  vel  yfir  láta  ok  réttliga  segja,  at  aldri  fjrr  kom^^  hann  or 
þvílíkum  öngum.  Flýr  Janiund  nii  sem  sá^*  fríði  hestr  mátti  aftaka, 
ríðandi  ofan  með  einum  litlum  hanu'i ,  ok  hefir  meo  sér  lúðrinn 
hvella  ok  sverðit  góða  ok  et^''  digrásta  spjót,  svá  seigt  ok  hart,  at 
eigi  kunni  at  brotna,  segist  at  skaptit  væri  af  þeim  viði  er  ölr  kall- 
ast.  Hann  ríðr  þriitinn  af  harnii,  kærandi  sín  vandræði,  þegar  frá 
bar  mönnunum,   ok  segir  svá:    Aumr  ok  vesæll   er  ek  vorðinn ,  svá 

')  núgr  b.  ')  clvki  b.  ^)  [at  veróa  fyrir  þ'eirra  ágangi  b.  ')  snarpliga  b. 
*)  var  b.  ")  þangat  h.  "^)  20 -b.  ^)  þeim  b.  ^)  heiðingjaæft.  '')  hann 
Hlf.  h.      ")  einshverp  b.      '^)  \mq].  b.     '»)  konist  6.      **)  hans  A     '"')  hit  ft. 


Cap.   Ó4.  AK  AtíULASDO  KOXCXOI.  *"^ 

mikill  ok  máttigr'sein  ek  þóttist*  vera,  því  at  þat  luigða  ek,  at  engi 
mundi  sigr  á  mér  vinna,  en  [eigi  hefir  mér-  at  því  orðit  í  dag. 
Betr  mætti  ek  við  una,  at  hafa  legit  heima  í  ríki  Aflrica  ok  ot'metn- 
azt  eigi  upp  á  móti  ráðum  föður  míns.  Öenuiliga  gerða  ek  mik 
ofdigran,  |>á.  er  ek  lét  ekki  anuat  mér  Jíka  en  bera  kóróuu  á  höfði 
at  feðr  mínum  lilanda.  Barn  var  ek  ok  illa  vanit.  er  ek  hlydda 
ráðum  úvita.  Fyrir  þetta  all  saman  kom  ylir  mik  sorgar  dagr  meðr 
svá  mikilli  bernsku.  at  aldri  mun  niðr  leggjast,  Balam  heyrir  gerla 
hvat  Jamund  muðlar  ok  tekr  svá  til  orða:  Jje^*  háttar  ummæli 
sem  þú  hefir,  Jamuud,  væri  kouu  blautrar  náttúru,  þeirrar  er  harms- 
fuU  gréti  [sinn  bóuda  eða^  dauða  sína  eingetins*  erfingja.  En  of 
éíð  sátt  þú  þat.  at  metuaðr  meðr  mikhi  kappi  ok  af  annarri  hálfu 
fáWzka  meðr  úgœfu  eru  eigi  sauikvæmihgir^  hlutir  sín  í  miðil,  en 
hvat  sem  þú  kærir,  steudr  nú  svá  sem  vorðit  ..©ti^  ^^  'ef  þú  lítr,  á 
bak  þér  aptr,  mun  þér  annat  sýnast  h'kara  en  kœra  sera  mest,  því 
öt  átta  menn  af  Franzeisum  eha  þik  ok  ^nlja  fyrir  eins  ná  lífi  þínu. 
Jamund  sér,  at  svá  er  satt  sem  Balam  segir,  því  at  Karlamagnús 
hafði  vorðit  varr  brottkvámu  þeirra  ok  hleypti  eptir  sínum  fljóta 
hesti.  Fylgdu  honura  í  fyrstu  Rollant,  Oddgeir,  ííemes  ok  j^órir 
skjaldsveinar.  Ríða  nú  hvárirtveggju  eptir  megni,  þar  til  at  hestr 
Mordoans®  konungs  þreytist  meðr  öllu,  svá  at  hvárki  gengr  hann 
fyrir  sporanna  ístangan  ué'  höggum  þungra  spjótskapta.  J>á  mælti 
Jamund :  Hvat  er  uú  til  ráða,  eigi  má  ek  þat  þola  at  láta  hér  eptir 
meistara  miun  Mordoan  konuug,  því  snúum  karlmannhga  móti  þeim 
er  eptir  ríða,  ok  rekum  þá  af  baki,  fám  svá  hest  kumpáni  várum. 
Eigi  man  þér  þanu  veg  af  verða  meðr  öUu,  segir  Balam,  forða  h'fi 
þínu,  meðan  þú  mátt,  en  lát  þann  deyja  sem  dauðr  er.  Jamuud 
gefr  nú  ensan  ^aum  at*  orðum  hans,  suvr  aptr  hestinum  fullr  af 
reiði,  suarar  at  sér  skjöldinn  en  hristi  spjótit.  ok  með  því  at  Nemes 
hafði  skjótastan  hest  aunarr  en  Karlamagnús,  þá  mœtir  Jamund 
hoiium  fyrstum.  ok  leggr  til  hans  spjótinu  í  gegnum  skjöldinn  ok 
panzarann ,  er  hann  hafði  utan  yfir  brynjunni,  En  sakir  þess  at 
meðr  guðs  forsjó  bilaði  hon  eigi,  þá  féll  ííeroes  af  baki  fyrir  raikil- 
leika  lagsius.  Eu  í  því  er  Nemes  er  af  baki  fallinn,  kemr  at  Odd- 
geir  danski  ok  höggr  til  Goram  ofan  í  hjálminn  meðr  svá  öflugri 
hendi,  at  höfuðit  klofnar  ok  nemr  eigi  sverðit  fyrr  staðar  en  í  kvið- 
inum,  hrindr^  honum  síðan  dauðum  [af  baki.*"  En  er  Jamund  sér^* 
Goram  faihnn,  bregðr  hann  sínu  bjarta'"  sverði  ok  stefuir  ofan  í 
miðjan  hjálm  Oddgeirs.     En  hann   víkr   sér  undan,  ok  kemr  höggit 

')  þóttnmst  b.  ^)  [nú  hefir  mér  eigi  6.  ')  [tUf.  b.  *)  saal.  b\  getins  B. 
')  sfutl.  b;  samkenniligir  B.  •)  Mordoan  6.  ')  fyrir  tílf.  b.  *)  mgl.  b. 
')  saal.  6;  hrindum  B.     '")  [á  jörð  b.     ")  lítr  6.     *-)  bitra  b. 


198  KARLAMAGNUS  SAGA  IV,  Cap.    64. 

framar  niðr  en  Jamund  ætlaði,^  snertr  sverðit  hestinn  fyrir  framan 
söðulinn  ok  tekr  þar  sundrímiðju,  fylgir  Oddgeir  enum  eptra  hlut  til 
jarðar.  En  senríiliga  gætti  guð  síns  riddara,  því  at  ef  þat  högg 
hefði  staðar  numit  honum  í  höfði,  mundi  Jamund  vel  hafa  hefnt 
Goram.  Jamund  víkr  nú  hestinum  ok  vill  eigi  við  haldast  lengr, 
snúandi  undan  hvatliga,  Jjví  at  Karlamagnús  var  J)á  at  kominn. 
Sem  hann  ríðr  brott,  víkr  Balam  aptr  rennandi  hestinum  sem  snar- 
ast,  tvíhendir  spjótit  ok.  œtlar  at  leggja  til  þess  kurteisasta  keisara 
Karlamagnús.  Ok  ér  hann  getr  J)at  h'ta,  lýstr  hann  sinn  hvíta  hest 
sporum,  ok  berr  hann  bráðara  at"  en  Balam  varði,  leggjandi  fyrr 
til  hans  meðr  svá  styrkri  hendi,  at  Balam  fehr  af  baki,  þótt  hann 
vildi  eigi.  En  keisarinn  hleypir  f>egar^  eptir  Jamund,  en  Balam 
stökkr  skjótt  upp  ok  fimliga,  ok  œtlar  ná  hesti  sínum,  én  nú  er  eigi 
þess  kostr,  J>ví  Nemes  hertogi  er  J)ar  kominn  ok  verr  hestinn,  svá 
at  hann  náir  honum  meðr  engu  móti,  bregðr  hvárrtveggi  sverðum, 
ok  hefst  þar  hin  harðasta  atganga,  höggr  hvárr  til  annars  svá  stórt, 
at  flýgr  eldrinn  í  móti  or  þeirra  hlífum,  er  stórliga  nærri  um  þeirra 
riddaraskap.  En  er  Oddgeir  sér  J)at,  flý^tir  hann^  at  ok  vill  veita 
Nemes  lögunant  sínum.  En  Balam  þat  sjándi  skih-  eigi  svá  búit 
duga,  því  talar  hann  J)vílíkum  orðum  til  Nemes  :  Góði  riddari,  gef 
upp  at  sœkja  lengr,  |)ví,  at  stórh'tit^  sigrar  J)ii  í,  J)ó  at  J)ú  drepir 
mik  við  annan  rtiann,  en  ek  játti  J)at  J)eim  er  mik  skóp,  at  gjarna 
vilda  ek  taka  skírn  ok  merkjast  heilagri  trú ;  ok  ef  Nemes  hertogi 
af  Bealfer  vœri  svá  nálægr,  at  ek  mætta  tala  við  hann,  J)œtti  mér 
ván,^  at  á  J)essum  degi  kœmi  hann  mínum  hag  til  góðrar  hjálpar. 
J)á  mælti  Nemes :  Hverr  [er  J)ú'  riddari  eða  hvat  á  Nemes  J)ér 
varlaunat?^  Hann  svarar :  Ek  heiti  Balam,  mik  sendi  Agulandus  til 
Karlamagnús  at  [forvitna  herhð®  hans ,  J)á  er  hann  var  staddr  í 
Baion,  en  engan  velgerning  á  ek  at  Nemes  framar  en  hann  vill  gert 
hafa.  Nemes  segir^"  J)á :  ]þakkir  sé  almátkum  guði,  er  [mik  varð- 
veitti'*  svá,  at  ek  gerða  J)ér  enga  smán  eða'^  skaða.  Sem  J)eir 
talast^^  við,  kemr  Oddgeir  at,  hristir  digrt  spjót  ok  ætlar  því  gegnum 
Balam.  En  Nemes  J)ikkist  ofseinn  ok  grípr  skaptit^*  fyrir  framan 
hendrnar  svá  segjandi :  Fj'rir  guðs  skyld  ok  mína  bœn  ger  þeim 
manni  ekki  mein,  J)ví  at  engi  mátti  öðrum  meir  at  gagni  koma**  en 
J)essi  riddari  kom  mér,  ef  hann  er  sá  sami  Balam,  er  forðum  gékk 
svá  drengiliga  fram  mér  til  hjálpar,  J)ann  tíma  er  ek  var  handtekinn 
af  heiðingjum  ok'®  leiddr  fyrir  Agulandum    ok   dœmdr  af  honum  til 

')  til  tilf.  b.  ^)  tilf.  b.  ^)  fram  tilf.  b.  ").  sér  ttlf.  b.  =)  stórliga  lítit  b. 
")  tilf.  b.  '')  [ertu  b.  *)  vanlaunat  6.  ^)  [forvitnast  herbúðir  b.  '")  mælti  b. 
")  [hann  varðveitti  mik  b.  '^)  né  b.  ")  J)etta  tilf.  b.  ^')  spj(3tit  6. 
'*)  saal.  6;  verða  B.     '^)  saal.  6;  var  ek  B. 


Cap.   Ö3.  AF  AGULAXDU  KONUXGI. 


199 


L 


dauða,  því  at  eigi  at  eins  baiið  haun  sitt  fé  mér  til  hjálpar,  heldr 
var  hann  búiun  at  setja  sitt  líí'  út  l'yrir  míua  skyld,  ef  þess  hefði 
þurft.  þar  með  gaf  hanu  keisarauum  þann  hvíta  hest,  er  nú  sitr 
hann  sjálfr  á,  ok  því  er  ek  sennihga  skyldr  at  veitá  honum  þat 
gagn,  sem  framast  má  ek  ok  hann  viU  gjarnast  þiggja.  Balam 
þakkar  hertoganum  sín  orð,  játtandi  fyrir  þeim  at  með  öUu  vildi 
hann  neitta  fy rri  villu.  Ok  ey  svá  er  komit  þeira  máh,  hleypir 
RoUant  at  þeim  ok  sér  stauda  hest  Xemes  á  velliuum  fyrir  sér, 
fylHst  hann  upp  af  miklu  kappi,  því  at  þat  hugsar  hann  at  heríoginn 
sé  drepiun,  því  grípr  hauu  hestinu  ok  stígr  á  bak,  ble^pandi  fram 
eptir  veginum,  en  sá  féll  dauðr  niðr  af  mœði,  sem  [hann  áðrreið.^ 
55.  Kíí  er  þar  til  at  taka,  at  Karlamagnús  ok  Jamund  ríða 
laugt  frá  öðrum  mönnum,  hleypir  Jamuud  fyrir,  ok  er  nú  skipt  við 
hann  sœmdunum,  því  at  fyrra  dag  árla  fylgdi-  honum  eigi,minnren 
sjau  sinnum  hundrað  þúsunda.  en  nú  er  eigi  eptir  einn  skjaldsveinn 
honum  til  þjóuostu,  Ok  meör  því  at  hestr  Jamundar  var  hinn 
skjótasti,  er  þat  um  stuud  at  keisarinn  kemst  eigi  eptir,  þar  tii  er 
Jamund  ríðr  fram  undir  einu  lítinn  áhnviðar  skúg.  J)ar  sér  hann 
keldu  litla  með  skærasta  vatni.  er  upp  ranu  uudan  rótum  [þess 
ohfatres^  er  þar  stóö,  ok  sakir  mi.kiUar  mœðu^  ok  ^ríiöis  fysir  hann 
at  drekka,  ok  eigi  var  þat  áu  líkendum,  því  at  meir  en  þrjú  dœgr 
höfðu  svá  liðit,  at  hvárki  át  haun  né  drakk,  ok  engi  aunarr  sá  er 
í  bardaganum  var,  ok  eigi  þorði  hann  nökkut  sinn  á  þeim  tíma 
hjáJminn  taka  sér  af  höfði;  hvar  fyrir  hann  stígr  nú  af  baki,  tekr 
af  sér  hjálminn  ok  skjöldinn,  leggjandi  niðr  hjá  olifaviðiuum,^  leggst 
eptir  þat  uiðr  at  vatniuu  ok  drekkr.  En  fyrr  en  hann  rísi  upp  frá 
bruuninum  kemr  Karlamagnús  at  öðrum  megin  svá  skyndiliga,  at 
Jamund  náir  eigi  sínum  vápnum ,  því  at  keisarinn  tekr  þau  geyma. 
[þckti  honum  þat  at,  er  hanu  hafði  þann  veg  vangeymt  sín.^  Karla- 
magnús  talar  þá:  Tak^vápn  þín  ok  stíg  á  hest,  því  at  eo^  móður 
soit  skal  því  bregða  mér.  at  ek  drepi  vápnlausan  flóttamann,  en  vit 
þat,  at  þenna  úsynjudrykk  skaltu  dýrt  keypt  hafa.  Jamund  gerir 
svá,  klæðist  ok  stígr  á  hest,  snarandi  sér  at  brjósti  skjöldinn  scm 
fastast,  en  heldr  spjótinu  til  lags.  Ok  af  því  at  hann  var  ungr  maðr. 
rann  af  raesta  mœði  hans  lijarta  viðr  þat  er  hann  drakk,  svá  at  uú 
þótti  honum  ekki  vætta  sér  mega  grauda,  hvaðan  af  haun  talar  svá: 
J)at  veit  Maumet,  segir  hann,  at  eigi  hefir  þú,  riddari,  þann  mann 
fyrir  fuudit,  [at  renni  fjrir*  þér  einum,  en  furðuliga  skjótan  hest 
hefir  þú,  er  svá  langt  bar  þik  brott  frá  þínum  lagsmönnum,^  ok 
stórliga  vel  ertu  búinn  at   vápnum,    því    at    brynja   þín    er  svá  fogr 

')    [ádr  reið  hann  b.     *i  fylgdu  b.     ')  [olivotrés  b.     ^)  mœði  6.     '")  olivovið- 
inum  b.     ^)  [mgl.  b.     ')  fer  i'enni  undaa  b.     *)  mönnum  b. 


200 


KAHLAMAONUS  SAGA   IV.  Cap.   öo. 


sem  apaldrs  flúr,  en  hjálmr  þinn  er  svá  góðr  gripr,  at  hverr  er 
sh'kan  vill^  fá,  mundi  honum  gjarna  móti  leggja  þrjár  ríkastu  borgir, 
ok  þú  munt  vera  mikils  háttar  maðr,  því  at  senniMga  hefir  þú  sýnt 
mér  þat,  aí  aldri  [var  þú^  af  meðalmanni  getinn  eðr  or  litlu  kyni 
kominn,  þar  sem  þú  þyrmdir  mér  vápnlausum  ok  gerðir  mér  svá 
mikla  hœvesku,  at  þú  gaft  mér  aptr  mín^  iierklæði,  haíandi  þau  áðr 
í  þínu  valdi,  ok  þat  skal  ek  þér  góðu  launa;  því  kjós  um  tvá  kosti, 
fá  mér  vápn  þín  ok  einkanliga  hjálminn  góða ,  ok  far  í  mínu  leyfi 
aptr  til  þinna  manna  sjálfráðr,^  en  ef  þú  vill^  neita  guði  þínum  ok 
gerast  minn  maðr,  skaltu  fá  miklu  vildava ,  því  at  allir  ættmenn 
þínir  ok  vinir  skohi  vera  sœlir  af  þér  einum  ;  vœri  þetta  kostaboð 
af  minni  hendi  engum  til  reiðu  utan  þeim  sem  svá  vel  til  mín  gerði 
sem  þú.  Karlamagnús  svarar :  Vel  ferr  þér,  Jamund,  en  eigi  man 
ek  at  öUu  úreyndu  miðil  okkar  þessum  kosti  játta.  Jamund  talar 
þá  nökkut  stutt :  Hverr  ertu,  er  svá  skjótt  neitar  þvílíku  boði  mínu, 
seg  mér  nafn  þitt.  Keisai-inn  svarar:  Fyrir  ekki  kemr  mératdyljast 
fyrir  þér,  Karlamagnús  heiti  ek  son  Pippins  Frakkakonungs,  keisari 
kristinna  þjóða.  Jamund  sem  hann  heyrir  þat,  þagnar  hann  líttat,^ 
svá  sem  varla  tr^^ði  hann  hans  orðum,  ok  talar  síðan :  Sé  þat  satt, 
sem  þú  segir,  þá  felh-  mér  nú  eptir  því  sem  ek  mundi  Œskja,'  ok  eigi 
virði  ek  allan  minn  skaða  eins  hálfs  penings,  því  at  á  þínum  h'kama 
skal  ek  hefna  þeirra  harma,  er  marga  vega  hafa  til  komit  mínu  hjarta 
af  þér  ok  þínum  mönnum,  en  þíj  alt  eins  sé  ek,  at  góð  fylgd  er  í 
þér,  ok  því  vil  ek  enn  minnast  þeirrar  hœvesku  er  þú  gerðir  mér. 
Legg  nú  upp  í  mitt  vald  í  yfirbót  minna  skaða,  en  þér  til  frelsis  ok 
náða,  París,  Rómaríki,  Púl  ok  Sikiley,  Lotaringiam,  Frakkland  ok 
Borgundiam,  Brittaniam  ok  alla  Gaskuniam.  Karlamagnús  svarar: 
]þat  veit  guð,  segir  hann,  at  þú  vill®  vera  stórhga  ríkr  mangari,  ok 
meðr  engu  móti  samir  þér  at  stjórna  svá  miklu  ríki,  því  at  þú  kant 
eigi  haga  því,^  en  þess  væntir  mik,  at  guð  skipti  ríkjum  sínum^" 
eptir  sinni  vild  á  þessum  degi,  er  ok^^  líkara  at  fleira  þuríir  þú  við  en 
orð  einsaman.  Jamund  keyrir  nú  hestinn  sporum,  rennandi  at  eptir 
endilöngum  vellinum,  komandi  saman  meðr  svá  hörðum  lögum,  at 
hvárki  ístig  né  söðulgjarðir  fá^'^  haldit,  því^^  falla  þeir  báðir  á  jörð. 
Sprettandi  skjótt  upp ,  bregðandi  sverðum  hátt'*  ok  fimliga,  sœkir 
hvárr  at  öðrum  með  mestu  karlmensku,  gerðist  svá  harðr  leikr  þeirra 
á  millum,  at  eigi  var  þvílík  sókn  af  tveim  mönnum.  Var^^  eigi 
alt  eins  nú  jamkomit  á  meðr  þeim,  því  at  keisarinn  var  mjök  hnign- 
aðr  af  elH,  en  Jamund  ungr,  harðr'*  ok  hinn   sterkasti   at  afli.    Svá 

')  vildi  b.  ^)  [vartu  6.  ^)  vápn  min  ok  b.  ^)  sjálfráði  b.  *)  vilt  b. 
«)  litt  við  þat  h.  ')  vilja  b.  ")  vilt  b.  »)  þér  b.  '»)  rnf//.  b.  i')  tilf.  b. 
'^)  saal.  K\  fær  B.     '^)  þar  b.     ")  hart  6.     '*)  {)ó  tilf.  b.     "*)  hena  6. 


Cap.   óð.  AF  AGULAXDO  KOSUXQI.  201 

stór  högg  veita  þeir,  at  Qór5ungum  heilum  sníðst  brott  af  skjöldunum. 
J)ví  næst  stígr  keisarinn  fram  sínum  hœgra  fœti,  en  hefr  upp  hátt 
sverðit  ok  ætlar  ofan  í  hjálmiun.  En  í  því  víkr  Jamund  undau 
höfðinu,  ok  kemr  höggit  niðr  á  hœgri  öxlina  svá  hart,  at  brynjan 
brast  ok  varð  Jamund  injök  sárr.  En  er  hann  kendi  sársauka. 
reiðist  hann  mjök  ok  veitir  sókn  því  harðari.  Karlamagnús  kennir 
þat,  at  jafaan  er  sóknin  linaðist  rennir  Jamund  augum  til  hjálmsins. 
er  hann  bar  á  höfði.  hvar  fyrir  hann  skilr,  at  honum  vildi  hanu 
gjarna  ná.  Ok  þat  var  satt.  því  at  því  optar  sem  Jamund  leit 
hjáhninn,  þá  girnist  haun  því  meir  at  fá  hann,  hvaðan  af  hann  talar 
svá  :  Mjök  virði  sá  þik,  hinn  kristni,  er  þvílíkan  hjálm  samdi  þínu 
höfði,  því  at  í  honum  eru  þeir  náítiirusteinar,  at  ek  má  eigi  drepa 
þik,  meðan  þú  berr  hann ;  en  senniliga  ertu  klókr  ok  kœnn  í 
geymslu  við  þinn  góða  hjálm,  ef  ek  fæ  hvárki  lypt  honum  né  spilt 
eða  meðr  öUu  af  þér  s^ipt,  ok  þat  veit  Makon,  at  eigi  skaltu  svá 
vel  leika.  því  at  fyrir  engan  mun  skal  hann  vera  lengr  þinn,  ef  ek 
má  sjálfr  ráða.  Keisarinn  segir:  ^at  veit  guð,  at  hann  sUal  eigi 
þinu  verða.  ok  mjök  er  sá  svívirðandi  sjálfan  sik.  er  hann  gefr  þér 
upp.  Eptir  þessor'  orð  fleygir  Jamund  [frá  sér^  skjaldarbrotinu  ok 
ætlar  at  reyna  afl  við  keisarann.  heldr  annarri  hendi  sverðinu  en 
WIl  grípa  annarri  til  hans.  En  af  því  at  Karlamagnús  kennir  sik 
mjök  mœddan  en  Jamund  sterkan,  víkr  hann  sér  undan  kœnliga,  ok 
missir  Jannmd  jafnan.  er  hann  grípr  til  hans.  Ok  svá  fór  nökkurum 
sinnum,  þar  til  at^  Jamund  gat.  gripit  í  skjaldarsp/orðinn  ok  kippir. 
en  [er  þat  tjóar  honum  eigi,*  grípr  hann  bön''in  hjálmsins  ok  togar, 
en  keisarinn  tekr  í  öðrum  megin  ok  heldr,  gerast  nú  harðar  s^ipt- 
ingar,  í  hverju*  er  hjálmrinn  skriðnar  af  höfði  keisaranum.®  Togast 
þeir  nii  þann  veg  nm  hann.  at  hvárr  heldr  í  böndin.  Isú  sem  þeir 
eiffast  við  þvíh'kan  leik,  skilr  keisarinn  sik  munu  verða  A'firstiginn, 
ef  þeir  sjást  tveir  á,  því  angrast  hann  í  hjartanu  rennandi  huganum" 
tif  guðs  í  himinríki.  at  hann  sjái  nú  til  með  honum,  at  eigi  týnist 
öll  heilög  kristni  ok  leggist  undir  úvina  vald.  einkauHga  treystir 
hann  á  sinn  kæra  vin  Jacobum  postola,  at  hann  hjálpi  tU  í  svá 
mikiJli  hans  nauðsyn.  Ok  senniUga  heyrist  hans  bœn  ok  ákaU.  at 
eilífr  guð  fái  eigi  þvílíkan  skaða  sem  nú*  horfði  til,  heldr  sendir  hann 
keisaranum  gott*  fulhing  meðr  þeira  hætti,  at  rétt  þann  tíma  sem 
Jamund  hafði  mjök  brottsnarat  af  honum  hjálminn.  kemr  at  fram 
Rollant,  hafandi  [einn  stóran  spjótkurf  ok  digran,*"  stökkvandi  af 
hestinum  sem  fljótast,  ok  hefr  upp  lurkinn  Ijóstandi  stórt  högg'ofan 

')  þessi  6.  »)  [mgl.  b.  ')  er  b.  *)  [þat  tjóar  ekki  6.  ')  hveijum  6. 
«)  keisarans  b.  ')  huginum  6.  *)  tilf.  b.  »)  saal.b:,  ^at  B.  "»)  [eitt 
stórt  spjótskaptsbrot  ok  digrt  b. 


202  KABLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    56. 

í  hjálminn  Jamundar.  En  er  Jamund  sér  Rollant,  bregðr  hann  ekki 
mjök  við  hans  högg,  utan  talar  þann  veg  til  þeirra  beggja  þrútinn 
aUr  ok  bólginn  af  móði :  J)at  sver  ek  við  Makon  ok  Terogant  ok 
allan  mátt  guða  várra,  at  mjök  er  guÖ  ykkarr  kriiptugr  umíVam 
alla  guöi  aðra,  ef  |)it  komizt  baðir  heiHr  frá  mér.  Hetir^  síð'an  upp 
sverðit,  er  hann  hélt  á,  ok  œtlar  höggva  ofau  í  bert  höfuð  keisarans. 
En  í  J)ví  er  hann  berr  upp  höndina,  lýstr  RoUant  öÖru  8Ínni  meðr 
lurkinum  með'^  öllu  aíli  á  handlegginn  svá  hart,  at  sverðit  hrýtr  niðr 
or  hendinni,  hvert  Rollant  grípr  ok  lætr  nú  skamt  miðii  höggva, 
höggr  í^  hjálminn  ok  klýfr  sundr  í  miðju  ok  þar  með  höfuðit,  svá 
at  í  neðri'*  tönuum  nam  staðar,  Féll  Jamund  [|)á  áfram  alt^  til 
jarðar  ok  stóð  aldri  upp  síðan*'  á  sína  fœtr, 

56.  J)egar  Jamund  er  fallinn,  sezt  Karhimagnús  kei.sari  niðr  á 
vöUinn  ytirkominn  af  mœði,  ok  talar  til  RoIIants  ])vílíkum  orðum : 
J)akkir  geri  ek  þér,  almáttigr  guð,  at'  þú  sendir  mér  þvílíkan  dugn- 
aðarmann,  ok  mikill  giptumaðr  vartu  nú  RoIIant  frændi,  f)ví  at 
Jamund  heföi  at  vísu  stigit  yfir  mik,  ef  f)ú  hefðir  lengr  dvahzt, 
Hollant  tekr  [hest  Jamundar,  sverð®  ok  lúðr  til  sín.  Kómu  þá 
Frankismenn  Oddgeir  ok  Nemes  með  sínum  félögum  ok  líta  Karla- 
magnús  mjök  móðan  ok  Jamund  dauðan.  Sem  Nemes  kemr  fyrir 
keisarann,  tekr  hann  svá  til  orða :  Góði  herra,  lofaðr  sé  guð,  er 
ek  sé  þik  heilan  |á  lífi,^  en  úforsjáliga  var  J)at  gört  at  reka  þvílíkan 
kappa  einn  samt,  sem  Jamund  var,  því  at  [þér  máttut^"  sjá,  hversu 
úflóttamannliga  hann  skildist  við,  fellandi  mik  til  jarðar,  en  hjó  í 
sundr^'  hest  míns  góða  kumpáns  Oddgeirs  danska,  gerandi  svá  báða 
okkr^-  at  göngumönnum  ok  til  engis  fœra,  Keisarinn  svarar:  Minn 
góði  vin,  ger  f)ér  glatt  í  hjarta,  ok  þökkum  þat  guði  ok  hans  helgum 
mönnum,  er  betr  er  vorðit  en  mér  |)ótti  líkendi  [um  hríð,^^  J)ví  at 
svá  harða  sókn  veitti  mér  þessi  heiðingi,  sakir  þess  hjálms  er  ek 
bar,^'*  at  ek  þóttumst  með  öllu  uppgefinn,  ef  guð  hefði  eigi  sent  mér 
Rollant  frænda  minn.  Eptir  f)at  [ganga  þeir  til  ok  taka^^  hreint 
vatn  ok  gefa  keisaranum  at  drekka,  þvá  siðan  blóð  ok  sA'^eita  af 
hans  andliti,  því  at  svá  hafði  Jamund  A'ið  leikit,  at  víða  var  afhruflat 
keisarans^^  andliti,  er  böndin"  hjálmsins  höfðu  inn  gengit.  Síðan 
fóru  {)eír  þar  til  er  búkr  Jamundar  lá  ok  líta  sundrbrotinn  hans 
hœgra**  armlegg,  en  hausinn  meðr  hjálminum  klofinn  niðr  í  tennr. 
Hvaðan  af  Nemes  talar  til  Rollans  meðr  miklum  kærleik :    Guð  styrki 

')  hefr  b.  =)  af  6.  =)  tilf.  b.  ^)  mic^juni  b.  =)  [í^egar  frani  allr  b. 
^)  þaðan  af  b.  ')  er  b.  ")  [fiá  sverð  Jamundar  6.  ^)  [ok  lífs  b. 
'o)  [þat  máttiit  þér  6.  ")  í  miðjii  tilf.  b.  '-)  lilf.b.  ")  [á  um  stnndir  6. 
'*)  ber  b.  '^)  [taka  feir  6.  '")  saal.  b;  konungsins  B.  '')  saal.  b: 
borðin  B.     '*)  mgl.  b. 


Cap.   37.  AF  AGULANÐO  KOXUXGl. 


203 


|)á  höud,  er  svá  sterk  högg  veitti  þessum  hundingja:  því  tak  þér 
til  eignar  þat  af  herfórum  Jamundar  sem  {)ú  vill,  þ^i  at  vér  játtum, 
at  J)ú  ert  verðugr  at  njóta  þess,  er  þú  sóttir  svá  drengiliga.  Líkama 
Jamundar  snúa  þeir  á  grúfu  ok  fœra  upp  undir  olifatré,^  kastandi 
vfir  hanu-  skildi,  ok  stíga  eptír  þat  á  hesta.  En  áör  {)eir  riðu  brott, 
víkr  keisarinn  tit  |>eim  Oddgeir  ok  Jíemes  svá  segjandi:  Ef  |)essi 
maör  hefði  verit  kristinn,  fœddist  engi  drengr  í  heiminum  honum 
gildari,  Nemes  svarar:  Vei  ok  svei  sé  feðr  hans,  ok  móður  er 
hann  ffleddi,  ok  öllum  |)eim  er  hann  [gráta  ok  svta,*  þar  sem  hann 
er  nii  gefinn  at  eilífu  öllum  djöflum. 

57.  Keisarinn  ríðr  nú  aptr  til  sinna  manna.  Var  alt  kristit 
fólk  m.eðr  mikilli  hrvgð  ok  harmi,  sakir  þess  er  þeir  [mistu  ok* 
vissu  eigi  hvat  um  leið  keisarann  ok  hans  fjlgdarmenn.  Yar  þá 
rekit  á  flótta  HÖ  heiðingja,  er  lífit  kunnu^  fá.  J)ví  ríðr  Karlamagnús 
til  þeirra  landtjalda  er  þeir  höfðu  átt,  stíga  af  hestum®  úti  fyrir  því 
stóra  landtjaldi,  er  Jamund  átti,  gengr  þar'  inn  með  sínumkempum. 
Var  |)ar  harðla  vel  fyrir  búit,  því  at  [hvatki  var^  þar,  gnógar  vistir 
ok  hinn  ^Tldasti  drykkr  er  hverr  kunni  sér  kjósa,  {)ar  skorti  eigi 
gull  ok®  silfr  raeðr  dýrum  steinum.  góðan  borðbúnað  smíðaðan'" 
bœði  eptir  gömlum^^  hagleik  ok  nýjum  ;  í  gnóg  váru  þar  hin  dýrustu 
klæði,  skorin  ok  úskorin,  svá  mikil  völ  var*'*  þar  á  allsháttar  her- 
skrúða,  sem  eigi  er  auðvelt  at  telja.  ^ótti  Frdnkismönnum  hér*^ 
gott  at  hvílast  eptir  langa  niœðu  ok  mikit  erfiði.  Settist  Karlamagnús 
i  sæti  ok  allir  hans  vildarmenn.  Herra  pávinn  meðr  lærðuni  mönnnm 
sat  hjá  keisaranum  í  þessu  landtjaldi,  lofandi  guð  eptir  þann  sigr  er 
hann  hafði  veitt  sínum  þjónum.  Náðaðu  Franzeisar  sik  nú  vel  meðr 
vist  ok  drykk,  er  í  gnóg  var  skemtiligr;  gerðist  þá  mikil  gleði  í 
guðs  fólki.  ]þetta  landtjald  er  Jamnnd  son  Agulandi  hafði  flutt  or 
ríki  Aftriea  var  gört  meðr  svá  miklum  hagleik ,  at  Frankismenn 
þóttust  ajdri*"*  þvílíka  gersemi  hafa  séna ;  þar  máttu  rúmliga  inni 
sitja  þúsund  riddara,  at  fráteknum  skutilsveinum  ok  þjónostumönnum. 
Sjálft  tjaldit  var  af  dýrastum  vefnaði**  saumat  meðr  gull  ok  silfr, 
framan  í  brjóstinu  váru  settir  Qórir  karbunknli,  af  þeim  lýsti  um  alt 
landtjaldit,  svá  at  eigi  þurfti  þar  kerti  brenna  um  nætr  eða'®  kveldum, 
heyrðust^"  þar  fagr  fuglasöngr  ok  pípnahljómr,  þar  sýndust  töfl  sjálf® 
leikast  öðrum  til  skemtanar.  Svá  mikil  birti  gékk  út  af  þeim  fyrr 
greindum  earbuncuhs,  at  umbergis  dalinn  lýstí  af,  svá  at  þeim  sem 
vörð  héldu  mátti  ekki  á  úvart  koma,  keisarans  menn  höfðu  ok  œrit 

')  olivotréitft.  -)  einum  tilf.  b.  ')  [^saal.b:,  grætr  eóa  sýíir -S.  ■•)  [»(*//.  6. 
*)  kunni  6.  '')  saal.  b-.'hesti  B.  ^)  keisarinn  6.  ®)  [bæði  várut.  *)  né  *. 
'")  saal.  6;  smídaðr  B.  ")  fomum  b.  ")  váni  b.  ")  {)ar  b  •')  eigi 
fyrr  b.     »^)  veQum  b.     »*)  um  tilf.  b.     '')  heyrðist  b.     '«)  mgl.  b. 


fc04  KAK.LA1JAGNUÖ   SAUA  IV.  Cup.   Ö7 . 

Ijós  til  sinna  Irdmferða.  I  þessii  landtjaldi  sefr  keisarinn  [meðr 
herra  páfanum  um  nóttina.^  Um  morgininn^  byðr  keisarinn,  at  vatn 
vígist  af  kennimönnum  ok  dreitist  á  alt  liðit,  síðan  um  tjaldit  utan 
ok  innan,  ok  fjá  hluti  aðra  sem  heiðnir  menn  höfðu  áðr  með  höndum 
haft.  Eptir  þat  gert  gengr  keisariim  meö  öUu  sínu  liði  til  borðs, 
sitja  ok  drekka  [um  daginn^  vel  glaðir.  Ok  áðr  borð  váru  upp- 
tekin  ganga  fyrir  kcisarann  Jjrír  nienn,  Nemes  hertogi  ok  Oddgeir 
danski  leiðandi  Balam  sendimann  miðil  sín,  ok  kveð^a  hann*  vel  ok 
kurteisliga.  Keisarinn  tekr  J)eim  blíðliga  eptir  spjrjandi,  hverr  sá 
{)rií]igi  maör  sé,  er  þeir  leiða.  Hann  svarar :  Ek  heiti  Balam,  er 
forðum  var  sendr  af  Agulando  ok  Jamund,  fjann  tíma  sem  þér 
dvölduzt  í  borginni  Baion,  ek  sendi  yðr  einn  hest  hvítan,  ok  nú 
skemstu,  svá  sem  ek  l'yldumst  upp-'*  þeirrar  dirfðar  at  ríða  yðr  á 
móti,  feldu  Jjér  mik  af  baki.  Ok  meðr  því  at  ek  görla  undirstendr, 
fyrir  {)á  hluti  marga  sem  frani  hafa  farit  vár  í  milluni,  at  sá  siðr 
sem  heiðnir  menn  hafa  má  heldr  kallast  villa  en  nökkur®  trúa,  ok 
því  vil  ek  nú  meðr  öllu  hana  íyrirláta  ok  taka  trú  rétta  meðr  skírö, 
ef  þér  vilit  þat  veita  mér;  en  þat  skolu  |)ér  vita  undir  vitni  guðs 
yðvars,  at  þetta  samavheíir  löngu  áðr  verit  með  mínu  hjarta,  þótt 
ek  fylgdi  mínum  lagsmönnum  alt  higat  til.  Konungrinn  svarar:  Ef 
þér  er  þetta  alvapa,  [sem  þú  talar,  þá'  vil  ek  eigi  úgjarnari  láta 
veita  þér  heilaga  skírn  en  þú*^  viðr  taka.  Hann  svarar :  Guð  er 
váttr  yfir,  at  þetta  er  minn  hjartaligr  vili.  J)ví  nœst  segir  keisarinn 
Iivar  komit  er  máh  Balams  sendimanns.  En  herra  páfinn  lofar  al- 
mátkan  guð  ok  segir  svá  til  keisarans :  Dvelit  eigi,  herra,  at  full- 
gera  hans  beiðni,  því  at  hverr  er  sá  góðr,  er  guð  virðist  brott  draga 
or  fjándans  kverkum  til  sinnar  kynningar.  Keisarinn  býðr  þegar, 
at  nökkurir  Frankismenn  búi  til  djúpan  brunn,  ok  svá  gerist.  Fara 
til  síðan  fjórir  byskupar  með  öðrum  klerkum  ok  vígja  brunn  þenna, 
ok  at  honum  vígðum,  bað  keisarinn  [at  herra  páfinn®  virðist  þessum 
manni  skírnarþjónostu  veita,  hvat  hann  gerði  gjarna,  ok  skírði 
Balam  í  nafni  heilagrar  þrenningar  gefandi  honum  nafn,  ok  kallaði 
hann  Vitaclin  eptir  einum  ríkum  herra  Karlamagnús  keisara,  er  litlum 
tíma  áðr  hafði  andazt.  Keisarinn  lypti  honum  or  skírnarbrunni  ok 
klæddi  hann  sjálfr  beztum  klœðum,  gefandi  honum  þar  með  eina 
dýrastui"  skikkju  ok  lagði  yfir  herðar  houum.  Sýndist  öllum  þessi 
maðr  hinn  þrifligasti,  því  at  hann  var  fríðr  sý^num ,  niikill  vexti, 
sterkr  at  afli  ok  kurteiss  í  meðferði.  Er  nú  úti  at  segja  frá  Vitaclin 
fleira  at  sinni,  en  nú  skal  geta  í  fám  orÖum    ágæts^^   herra   Girarðs 

')  [um  náttina.  ok  svá  lierra  pávirm  b.  ")  sem  tínii  var  kominu  lilf.  b. 
3)  [tmjl.b.  »)  keisaranii6,  ^)  myl.  b.  «)  rétt  tilf.b.  ')  [er  nú  talar  þi'i  <». 
")  viU  tilf.*b.     '0  [herra  pávann,  at  hanu  b.     '")  fríðustu  b.     ")  mgl.  b. 


Cnp.   .;.'?.  AP  At4ULAKl>0  KONI;N«tI.  205 

gamla,  því  at  eptir  þat  er  hann  hafði  unnit  hö)\iðmerki  Jamundar, 
sneri  hann  til  bardagans  annat  sinn,  sem  fyrr  sagðist,  ok  svá  framt 
sem  hann  vissi  at  Janumd  flyði,*  en  Karlamagnús  sœtti  eptir,  gerði 
hann  hina  snarpastu"  sóku  ok  eggjaði  sína  nienn  til  framgöngu,^ 
rekandi  [flótta  heiðingja*  langt  um  þat  fram  sem  aðrir^.  En  er 
dimma  tók  af  aptni,  snyr  hann  sínu  liði  til  þess  sama  turns,  sem 
hann  vann  af  Jamund,  ok  keisarinn  gaf  upp  í  hans  vald.  svá  lengi 
seni  hann  stœði  í  stríði  á  Hispanialandi.  Var  þá  drjiigan  falht  af 
hans  sveitungum.  en  niart  sárt,  en®  alt  mótt  bæði  samt  af  hungri 
erfiði  ok  þorsta,  tóku  nú  allir  á  sik  hvíld  ok  náðir  um  nóttina. 
Skal  herra  Girarð  hvílast  í  turni  sínum  nieð  menn  sína,  en  heiTa 
Karlamagnús  skal  sitja  í  landtjöldum  með  sínu  liði,  ok  láta  mœðu" 
renna  af  heilum  mönnum.  en  grœða  sjúka  ok  sára,  ok  biíast  þann 
veg  við  þeim  lutura  sem  síðar  kunnu  at  höndum  koma.  En  þessu' 
næst  verðr  nökkut  at  segja  af  Agulaudo.  hversu  vel  ok  drengiliga 
hann  tekr  við  þeim  tveim  kouungum  Magon  ok  Asperant,  er  brot-t 
flýðu  undan  höfuðmerki  Jamundar  sonar  hans,  þá  er  þeir  koma  á 
hans  fund. 

58.  Sem  þvílíkir  hlutir  fara  fram  in  Hispauis,  er  uú  haía  verit 
greindir,  sitr*  Agulandus  konungr  meðr  miklum  her  í  þeirri  borg 
ríkis  Aífrice  er  Frisa  heitir,  ok  fréttir  ekki  hvat  gerist  miðil  Karla- 
magnús  keisara  ok  Jamundar.  |)ví  heldr  hauu  nú  mikmu  prís  ok 
gleði,  fyrir  þá  sök  at  tveir  ríkir  konuugar  eru  komnir  til  borgariunar 
með  stóran'  skipaflota,  hét  annarr  Bordaut  öflugi,  er  stjórnaði  því 
ríki  er  liggr  fvrir  utan  Jórsalaland.  en  aniiarr  Modal.  Ok  einn  dag 
þeiri-a  þarvistar ,  leika  konungaruir  skáktafl  Agulandus  ok  Bordant, 
ok  serii  þeir  hafa  lengi  leikit,  hallar  taflinu  á  Agulaudum,  hvat  hauu 
þolir  lítt  ok  talar  svá  með  reiði:  Gef  upp  taflit,  segir  haun.  því  at 
þótt  ek  leggi  við  [alt  Púl,*''  féugir  þú  þat  víst  eigi  unnit.  Kouung- 
rinu  svá  sem  brosandi  líttat'*  af  gráleik  talar:  Eigi  er  svá,  herra, 
því  at  því  síðr  legða  ek  ríki  út .  ef  ek  sæti  í  yðru  rúmi ,  at  mér 
þœtti  betri  glófi  minn  eu  váu  taflsius.  Sem  þeir  talast  þessor  orð 
við,  koma  greindir  konungar  Magon  ok  Asperant  til  hallariunar, 
stíga  af  hestum  ok  ganga  síðan'"  fyrir  Agulandum,  þar  sem  hanu 
sitr  at  taflinu  ok  kveðja  haun.  En  hann  lítr  við  þeim  ok  keuuir  þá 
görla  ok  spyrr,  hvat  þeir  kunni  segja  tíðenda.  J)eir  svara :  Herra. 
mikil  eru  tíðeudi.  Hver  þá.  segir  Agulaudus.  hetir  Jamund  son  minn 
uunit  Hispanialand.  eu  drepit  kouung  kristiuua  manua  eða  rekit  á 
flótta?    Eigi  er  þann  veg  meðr  ölhi,  segja  þeir,  son  þinn  hefir  barizt 

')  var  flýinn  h.  ')  snörpustu  b.  »)  Atgöngu  b.  ')  [b^iðingja  á  flútta  b. 
)  ádr  b.  *)  ok  h.  ^  mœði  b.  «)  saal.  b;  sér  B.  »)  stórnm  b. 
'^)  [snnl.  b:  Fnl  B.      ")  lítt  þat  b.     «)  inn  tilf.  b. 


206 


KABLAMAGNUS   SAGA  IV.  Cnp.    .^fí. 


við  Karlamaguús,  ok  trúum  vit*  at  ílest  Jjat  liö  er  þú  félvt  honum 
til  fylgdar  sé  drepit;  eu  hann  fékk  okkr  til  geymslu  sitt  höfuðmerki 
ok  eigi  færra  Hð  en  hundrað  þúsunda,  en  annan  dag  sem  bardaginn 
tókst,  kom  at  oss*^  úvart  eitt  fólk  uudarhgs  snarpleika,  var  þar  foringi 
lítill^  maðr.  vexti  ok  þykkr,  ok  drap  aít  lið  várt  ok^  rak  okkráflótta, 
veitti  Jamund  enga  vérnd  sínu  merki  né  okkr.  Höfum  vit  íarit  síðan 
nótt  ok  dag  til  þess  sem  nú  er  komit.  Agulandus  spyrr  þá  með 
reiöi  Asperant:  Hvat  kantu^  segja  mér  til  Jamundar?  Hanh  syarar: 
|)at  veit  trú  mín,  at  ek  kann  eigi  framar  segia  en  nii  hefir  ek  greint. 
Agulandus,  sem  hann  heyrir  orð  konungsins,  leypr  upp  meðr  bólg- 
inni  reiði,  hrindr  fram  á  gólíit  taflinu,  en  grípr  upp  einn  stóran  fork 
ok  ætlar  seíja  (í  höfuð)  konunginum,  eu  hann  víkr  sór  undan,  ok 
kom  höggit  á  einn  steinstólpa  svá  hart,  at  hann  brotnaði  sundr. 
-Agulandus  talar  þá :  J)it  váudu  svikarar  skohit  í  stað  verða*'  teknir 
ok  heugdir  á  gálga  sem  hinu'^  verstu  Jjjófar,  eðr  þola  anuan  dauða 
svívirðUgra^  fyrir  þann  útrúnað,^  er  þit  hafit  framit  við  son  miun  ok 
móti  mér  konungi  ykkrum.  Asperant  svarar:  Aukast  man  þín  sví- 
virðing  því  meir,  sem  makhgt  er,  þótt  þú  látir  drepa  okkr  fyrir 
enga  sök  rétta,  en  hvárki  þú  né  Jamuud  þurfit  þá  dul  ykkr  at 
œtla  at  vinna  Karlamagnús.  |)ví  nœst  eru  kouungarnir  gripuir  eptir 
kouungs  boði,  eu  hann  gengr  inn  í  eina  stóra  höll  ok  kallar  til  sín 
alla  höfðingja  er  váru  í  iiði  heiðingja,  ok  talar  svá:  Góðir  höfð- 
ingjar,  öllum  yðr  sé  kunnigt,  hversu  mikinn  údrengskap  þessir  tveir 
konuugar  hafa  gert  við  mik,  svikit  son  niiuu  ok  flýit  brotl  uudan 
hans  höl'uömerki  sakir^"  bleyði  ok  ragmeunsku.  Nú  tii  þess  at  engi 
þori  þvíhka  údygö  at  veita  sínum  höföingjum,  býö  ek  yðr  upp  á 
yðvart  h'f,  at  fyrir  þat  yfirboð  er  ek  á  öUum  yðr  veita,  at  þér 
dœmit  þessum  svikarum  réttan  refsingardóm  ok  skjótaii,  at  eigi 
standi  lengi  þeirra  gerð  úhegnd.  Höföingjar  svara :  Engi  úhlýðui 
skal  í  þessu  máU  birtast  af  oss  við  yðr  sakir  nökkurrar  úeinarðai-. 
Ganga  síÖan  brott  or  höUiuni  tuttugu  kouungar  í  eina  skemmu,  váru 
margir  af  þeim  bæði  frændr  ok  viuir  þeirra  tveggja  konunga,  er  nú 
sátu  bundnir.  |)ví  var  hér  sem  optUga  kann  til  bera,  þar  sem  um 
vöud  mál  er  at  tala,  at  eigi  sýuist  öUum  eiun  veg,  mœla  sumir  með 
konungunum  ok  vilja  þeirra  efni  leiða  til  meiri  miskunuar,  en  aðrir 
standa  á  móti  ok  viija  gera  eptir  því  sem  Agulando  mœtti  helztlíka, 
ok  atskiljanligr  verðr  þeirra'*  framburðr.  Skal  nú  grciua  uieð 
skömmu  máU  hvat  jhverr  leggr  til.^^ 

')  ^ér  b.  '-')  i'i  tilf.  h.  3)  lágr  b.  ')  on  b.  '^)  at  Wf.  b.  '•)  v(?ra  b. 
')  hinir  b.  ^)  svívirðiligan  b.  ■')  vantrúat(!)  b.  '")  sinnar  lilf  h. 
")  .mal.  /;;  hvarar  fí.      ''')  [hvorir  til  leggja  b. 


Cnp.    59.  AF  ArTULANDO  KOXFXGI.  207 

59.  Nú  sem  greindir  konungar  eru  í  einn  staÖ  saman  komnir, 
stendr  upp  í  fyrstu  Amustene  konungr,  því  at  hann  var  allra  þeirra 
mest  háttar,  ok  hafði  í^  foiTœÖi  tuttugu  þúsunda  herliðs,  hanu  átti 
tvá  sonu  vel  til  manns  komna,  var  hann  náfrændi  konunganna,  ok 
því  vill  hann  sína  rœðu  byrja  þeim  til  létta,  [ok  taJar  svá**  með 
snjöikim  orðum :  Meðr  því^  at  hér  eru  inni  vitrir  menn  ok  spakir, 
þá  er  þat  til,  at  hverr  heyri  aunars  framburð  meðr  athuga,  ok  beri 
þolinmóðhga  þat*  sem  talat  verðr;  tökum  þat^  af  hvers  tillOgum, 
sem  bezt  er  ok  skTusamhgast,  látum  brott  reiði,  heimsku  ok  ákafa. 
en  kjósum  oss  til  hauda  vizku  með  hógværi.  En  sakir  þess  at  Magon 
ok  Asperant  eru  systursjnir  mínir,  byrjar  mér  eigi  margt^  tala  aí 
þeirra  efni,  en  þess  væntir  mik,  at  engi  sé  sá  kominn'á  þessa 
stefnu,  er^  þá  vili  meö  sínum  dómi  framar  angra  en  rétt  er,  því  at 
ek  hræðumst,  ef  þeim  verðr  nökkut  misþyrmt,  at  aUr  þessi  herr 
sturhst  eigi*  h'tt.  Eptir  svá  talat  sezt  Amustene  niðr,  en  upp  stendr 
Aquin  konungr  ok  talar  meö  hörðuni  anda :  Stórhga  mikit  [tekst 
þú®  á  hendr,  herra  Amustene,  ef  þii  ætlar  því  viö  koma  með  glys- 
ligum  orðum ,  at  menn  þessir,  þótt  þeir  sé  frændr  þínir,  sé  með 
engum  dómi  angraöir,  því  at  mér  virðist  at*"  sjálfra  þeirra  orö  geri 
þá  dauðans  verða,  þar  sem  þeir  vátta,  at  Jamund  tignaði  þá  svá 
mjök,  at  sitt  höfuðmerki  seldi  hann  þeim  í  vald  meðr  miklu  liði, 
eu  alhr  vér  megum  nú  sjá  þá  hér  komna,  ok  eru  hvergi  sárir  á 
sínum  líkama,  eigi  eru  skildir  þeirra  höggnir  né  pap/arar  slitnir, 
hvárki  er  hjálmr  þeirra  stokkinn  né  brj'iija;  hvar  f^rir  auðsýnt  er, 
at  þeir  Ijafa  brott  flýit  sakir  bicAði  ok  hugleysis.  Yér  sendum  þagat 
sonu  vára  ok  frændr,  ok  megum  vér  sennihga  um  þeirra  hag  liræddir 
vera,  en  þú  Amustene  hyggst  verða^*  glaðr  ok  feginn  í  aptrkvámu 
þinna  fi-æuda;  en  þér  skal  at  öðru  verða,  því  at  rétt  í  [þínu  aug- 
liti'"  skipar  ek  þá  undir  þann^^  dóm,  sein  allra  várra  harma  sé 
hefnt  í  þeiri-a  svívirðhgum  dauða.  [Svá  segir  Aqvin  ok  sczt  niðr 
eptir  þat.^^  |)essu  næst  stendr  upp  mikill  höfðingi  Galinger  gamli. 
hann  stjórnaöi  miklu  ríki  ok  réð  íyrir  mikilli  borg  er  Sebastia  heitir, 
hann  var  skrauttigr  maör  ok  hafði  yíir  sér  eina  skikkju  af  dýrastu^^ 
klæði,  skegg  hans  var  hvíti^^  ok  tók  niðr  á  bringu,  ok  sem  hann 
bjóst  nökkut  at  tala,  gáfu  allir  hljóð,  því  at  hann  var  hinn  mál- 
snjallasti  í  öllum  her  heiðingja,  hógværr  ok  úáleitinn  ok  virðr  mikils 
af  öllum.  |)ví  byrjar  hann  svá  sitt  eyrendi:  Göfgir  herrar,  segir 
hanu,  segja  vil  ek  yðr  hvat  mér  lízt  um  nuTl  þetía ;  konungar  þessir 

*)  m(jl.  b.  ')  Imgl.  b.  ^)  gegji.  jjann  tilf.  b.  ^)  livat  b.  '=)  því  b.  «)  at 
tilf.  b.  ')  at  b.  ^  saal.  b;  ok  B.  ^  [takizt  þér  b.  ">)  sem  ft.  x  ")  vera  b. 
'-)  [þinni  aTigsyn  b.  ")  þvílíkan  b.  ")  Innjl.  b.  '^)  dyrasta  6.  '«)  sítt 
ok  fagrt  b. 


208  KAHLAMAUNUS   SAGA  IV.  Cup.   SíK 

eru  rnikillar  tigaar,  hraustir  menn  ok  vápndjarfir,  nú  ef  |)ér  vilit  at 
nökkurr  dómr  falli  með  réttu  lögmáli  á  þeirra  sök,  J)á  virðist'  mér 
þat  betr  standa,  at  þeirra  mál  bíði  þar  til,  er  vér  verðum  sannleiks- 
ins  vísir,  hversu  mjök  þeir  eru  sekir.  Kemr  Jamund  aptr  heiU  meðr 
sínu  íbruneyti,  dœmi  hann  svá  mikla  þeirra  sök  sem  honum  líkar, 
en  ef  Makon  gætir  eigi  síns  höfðingja  ok  fellr  Jamund  eða  verðr 
særðr  til  úlífis,  dœmit  þá  sem  [yðr  sýnist^  sannast.  ViH  J)ér  hafna 
þessu  mínu  ráði,  mun  ek  alls  ekki  hhitast  til  yðvarra  gerða;  |)ér 
vitit  sjálfir,  at  hvárki  á  þetta  mál  dœma  meÖr  hrapan  eðr  ofmikhmi 
skunda  án  löghgu  prófi  né  nökkurt  annat,  skal  ek  ok  engis  manns 
vilja,  hvárki  meira  né  minna,  í  |jví  þjóna  at  dœma  öðruvís  en  mér 
sýnast""*  rétlindin  segja,  ok  Jjó  at  mér  væri  boðit  annat  i'íki  jammikit, 
sem  nú  stjórna  ek,  vœra  ek  meðr  öUu  eigi  verðugr  at  sitja  í  minni 
sœmd,  ef  ek  dœmdi  rangt  J)at  mál,  sem  mér  til  heyrði  yfir  at  segja. 
Tali  sá  hér  fleira,^  sem  betr  hevrist,  en  þegja  man  ek  at  sinni. 
Síðan  stendr  upp  Mordanturus  konungr  ok  talar:  Undariiga  {sýnist 
hér  taka,^  at  sá  maðr,  sem  ek  hugði  at  kominn  væri  til  fufirar 
skj'nsemdar  fyrir  aldrs  sakir,  skal  nú  vorðinn  htlu  betri  en  örvita,'' 
en  svá  ferr  þér,  GaUnger,  seni  vitringrinn  segir,  at  svá  kóhiar  hjartat 
brott  af  samvizkunni  sem  h'kaminn  þornar  af  eUinni.  Undra  ek  þat, 
hví  þér  sj'nist  at  dvelja  eða  lengja  dóms  atkvæði  þessarra  konunga, 
þar  sem  þeir  eru  eigi  at  eins  sekir  við  Agulandum  ok  Jamund'  son 
haus,  heldr  ok  jamvel  við  forna''  setning  hinna  fy rri  hervíkinga,  því 
at  svá  er  skipat  í^  hermanna  lögum ,  at  engi  nýtr  drengr  skyldi 
dirfast  lengra  ílýja  or  orrostu  en  fram  undir  höfuðmerkit,  ok  þola 
þar,  hvárt  sem  heldr  kynni  til  bera  líf  eða  dauöi.  líeföi  þessir 
konungar  verit  skipaðir  í  broddi  fylkingar  ok  flýit  brott  or  bardaga, 
svá  at  þeir  hefði  eigi  geymt  höfuðmerkis  sakir  l'ehns®  ok  hrœzlu, 
mætti  á  Jjetta  líta  meðr  miskunn,  en  nú  meðr  engu  móti,  þar  sem 
þeir  vátta  sik  hafa  verit  setta.stjórnara  merkisins,  ok  síðan  þat  fyrir- 
látit  ok  svikit  á  þann  veg  sinn  meistara.  J)ví  játta  ek  þá  sjálf- 
dœmda  til  hæðUigsta^"  dauða,  Eptir  þessi  orð  gengr  hann  til  sœtis. 
En  þessu  nœst  ríss  upp  Gordiant"  or  Galaciai,*'^  Uggr  sú  iit  í  Gar- 
sant,  hann  var  stórliga  ríkr,  skegg  hans  ok  hár  var  hvítt  af^^  hæru, 
breiðr  var  hann  í  herðum  meðr  digrpm  armleggjum,  ríkuliga  klæddr 
ok  höfðingligr.  Hann  mœlti  hárri  röddu :  Göfgir  herrar,  þér  vitit 
at  hvárki  er  ek  barn  at  aldri  né  vitsmunnum ,  ok  því  megi  þér  vel 
hlýða  [mínum  ráðum.'*  J)essir  konungar  er  vér  erum  nú  yfirskipaðir 
eru  góÖir   riddarar,    ok  því    er   þat   ofskaði    at    dœma  þá  til  dauða, 

')  sýnist  b.  ■')  [þér  sjáit  b.  ^)  sýnist  b.  ')  nm  í///:  b.  «j  [snvr  liér  til  b. 
«)  örviti,&.  ')  mgl.  b.  «)  fornum  tilf.  b.  »)  felmts  b.  !")  imih  h. 
")  Gordant  b.     '=)  Galizia  b.     '^)  fyrir  h.      ")  [minni  rœðu  b. 


Cap.    59.  AF  AGULASDO  KOXUSGL  209 

látit  þat  aldri  verða  utan  sjálfr  Agulandus  dœmi,  allra  helzt  meðr 
því  at  vér  vitum  eigi  hverja  raun  á  beri^  þeirra  máU.  En  þó  at 
Jamund  hefði  mörgum  hlutum  mótstaðhgr  verit  vilja  foður  síns  ok 
osa  [hans  höföingjum,'^  þá  eigum  vér  alt  eins  viiða  hann,  -þar  sem 
hann  er  einga  son  höfuðkonungs  várs^  ok^  bið  ek  alla  forðast  at 
gera  þvíh'kan  hlut  [við  hann*  héðan  af.  Nú  hvat  ek  tala  eða  ek 
vildi  at  væri,  þikki  mér  líkligt,  at  sá  verði  endir  þessa  máls,  sem 
öUum  horti  til  mestu*  vandræða,  ok  því  man  ek  uppgefa  ok  tala 
eigi  lengr  at  sinni.  Sem  Ulien  frændi  Agulandi  hevrir,  hversu  sundr- 
leitan^  framburð  konungarnir  hafa,  vill  hann  eigi  lengr  þegja,  ríss 
upp  ok  hristir  sik^  talandi  með  hörðum  anda,  sem  hann  var  optliga 
vanr:  Heyrit  görla.  hvat  er  ek  segi.  Berliga  sér'  ok,  at  þér  verðit 
eigi  til  fulls  ásáttir  þenna  dóm,  er  kouungr  várr  Agulandus  hefir  oss 
öllum  til  komit,  hvers  boð  vér  erum  skjldir  at  fullgera,  því  at  sjálf 
guðin  hafa  skipat  hann  várn  yfirhöföingja.  Játir^  ek ,  at  þat  var 
mikit  úvizkuráð,  er  Agulandus  gaf  Jamund  syni  sínum  kórónu,  ok 
staðfesti  svá  með  honum  dramb  ok  ofbeldi  móti  sjálfum  iér  ok 
öllum  hans  vinum.  En  þó  at  vér  gæfim  þar  eigi  ráð  til,  þá  verðr 
þat  nú  at  standa  sem  hann  skipaði,  hvar  fyrir  þér  megit  álíta,  góðir 
höfðingjar,  hvíiíka  svívirðu  þessir^  konungar  hafa  franiit  honum  í 
móti,  fyrirlátit'  herra  sinn,  hafnat  ok  útkastat  ok  svá  illmannliga  við 
hann  skilit,  at  þá  er  þeir  váru  ofmjök  tignaöir  um  aðra  fram  ok 
fóku  til  geymslu  hans  höfuðmerki,  flýöu  þeir  brott  með  illsku  ok 
ragskap  ok  sviku  þaun  veg  sinn  meistara,  því  dœmi  ek,  at  þeir  hafi 
fyrirgert  lífi  ok  limum.  Nú  ef  nökkurr  er  svá  djarfr  hér  inni,  at 
þenna  miun  dóm  kaUi  rangan,  taki  hann  vápn  sin  án  dvöl  ok  her- 
klœðist  sííbn  móti  mér,  en  ek  skal  rétt  í  stað  sníða  af  honum 
höfuðit  ok  sanna  svá  minn  dóm  réttan.  En  ef  ek  geri  eigi  eptir 
því  sem  [talat  er,*"  sé  mér  kastat  niðr  í  djúpa  dýfiizu,  ok  svelti^' 
mik  þar  til  bana.  Yið  þessor  orð  Uliens  þögiiuðu  konungar,  ok 
leit  hverr  til  annars.  En  hann  settist  niðr  ok  veik  at  þeim  konungi, 
er  Pharaon  hét,  svá  segjandi:  ísú  þikkjumst  ek  hafa  vel  fram  haldit 
vilja  Agulandi,  at  engi  þorir  móti  mæla  mínum  framburði.  Sem  þögn 
hefir  staðit^-  lítinn  tíma,  stendr  upp  Pantalas  konungr,  hann  var 
með  reiðuligri  ásýnd ,  fyrir  þat  at'^  frændr  haus  váru  lD  dauða 
doemdir,  því  talar  hann  meðr  hvellri  röddu,  svá  at  vel  máttu  allir 
inni  sitjandi  menn  he^ra:  Mikil  djörfuug  ferr  fram  af  munni  þínum 
Ulien,  segir  hann,  aítu'"*  einn  um  alla  fram  gerir  þik  opinberan  í 
því,  at  doema  svá  hrausta  drengi  til  dauða  sem  eru  Magon  ok  Asperant. 

')  berré.  *)  [höfðingjunnm  6.  ^  þvi  íí//'.  6.  0  [fyrJr  lians  menn  6,  *)' mestra 
b.  *)  taal.  6;  sundrligan  B.  '')  saal.  b;  segi  J?.  *)  játar  *.. .  ®)  tveir 
tUf.  b.     '•)  [ek  talar  6.     ")  svtlt  6.     ")  «m  tilf.  b^  .  í»>  ert.  ,  ")  aí  |.ú  6. 

14 


210  KARLAMAGNUS  SAUA  IV.  Cap.    59, 

En  þessu  viltu  ömbuna  Agulando  þat  dfra  vín,  er  þú  treðr  þik  með 
dagliga,  at  gera  þat  eptir  hans  vilja,  sem  báðum  ykkr  mun^  verða 
mikil  vanvirða.  Nú  hverjum  sem  þat  h'kar  eða  mish'kar,  man  ek 
segja  hvat  mér  sýnist  líkast  um  þetta  mál,  at  Agulandus  konungr 
várr  bíði  til  þess,  at  Jamund  son  hans  kemr  aptr  eða  hann  fréttir 
sannleik,  hvárt  þeir  hafa  brott  flýit  or  bardaga  fjrir  fulk\.  sök  eða 
sakir  blevði  einnar  saman,  því  at  þat  veit  Makon  ,  at  hvárki  Agu- 
landus  né  þú  Uhen  ok  engi  annarr  má  þetta  mál  at  réttu  fyrr  dœma, 
ok  ef  ek  ætta  vaW  svá  mikils  hers,  sem  hér  er  nú  saman  kominn 
í  þessarri  borg,  sk^'ldi  engi  svá  djarfr,  at  þá  þyrði  únáða  at  ölhi 
i'iprófaðu,  Svá  segir  Pantalas  ok  gengr  til  sætis.  Hér  eptir^  ríss 
upp  Gundrun  konungr  hinn  karueski,'*  hann  var  forráÖsmaðr^  þess 
ríkis,  er  átti  Temprer  koniingr  ök  kallat  var  Birangri,*'  mikit  land 
ok  vel  bygt,  snjallr  maðr  í  framburði,  stórliga  fróðr  í  heiðingja 
lögum  ok  höfuðráðgjafi  Agulandi  konungs.  Gundrun  styðst  við  einn 
stólpa  ok  takir:  Eigi  samir  oss  at  hafa  fyrir  ekki  orð  ok  vilja  höfuð- 
konun^s  várs  Agulandi,  þar  sem  hann  bauð  meðr  sínu  valdi,  at  vér 
dœmdim  harðan  refsingardóm  ok  réttan  þeim  tveim  svikarum,  sem 
hér  standa  [ok  þat  heimshga  hugsa,'  at  oss  muni  vel  líka  sú  mikla 
svívirðing,  er  þeir  flýðu  vándir  þrælar  ok  huglausir  frá  sínum  herra 
Jamund,  er  vald  gaf  þeim  ytir  sínu  höíuðmerki  sem  hugdjörfum 
kempum,  ok  meðr  því  at  þeir  prófaðust®  fulhr  af  údáð  ok  svikuni, 
þá  dœmí  ek,  at  þeir  sé  hengdir  sem  dáligir  þjófar,  ok  síðan  brendir 
líkamir  þeirra  á  báh,  því  at  svá  sómir  at  gera  við  vánda  svikara. 
En  þó  at  Pantalas  frændi  þeirra  vili  únýta  vára  dóma,  þegar  þeir 
ganga  fram  móti  hans  vilja,  gef  ek  eigi  einn  frjálsan  pening  fy rir 
hans  dramb  ok  metnað.  En  ef  hann  þorir,  taki  hann  svt^rð  sitt  ok 
berist  viðr  mik,  ok  ef  ek  kvista  eigi  skjóthga  sundr  hans  búk,  brenni 
mik  í  eldi  ok  kasti  öskunni  út  í  vind ,  en  reki  brott  arfa  mína  af 
sínu  fóstrlandi.  Eptir  svá  talat  sezt  hann  niðr.  J)á  stóö  upp  kurt- 
eiss  höfðingi  Aeharz®  or  Amílor,  hermaðr  mikill,  ok  talar  svá : 
Höldum  þat  sem  í  fyrstu  var  talat,  at  engi  þótti  né  ofrkapp  gangi 
inn  vár  í  miðil  um  þetta^"  mál,  heldr  tölum  meÖr  hógsemd  þat  sem 
oss  virðist  satt  vera.  En  betra  hefði  Agulando  verit  at  silja  heima 
í  friði  ok  náðum  í  ríki  sínu  AíFrioa,  er  svá  er  vítt  ok  mikit,  at 
hverjum  einum  konungi  er  í  gnóg,  en  sœkja^^  með  ágirni  til  þess 
ríkis  annarra  konunga,  sem  eigi  er  gagn  í  at  haía,  ok  fá  þaðan  af 
tjón  Qár  ok  manna.  Var  þat  ok  ofmikit  skjótræði,  at  hann  skipaði 
Jamund  son  sinn  höfðingja  svá  margra  góðra  drengja,    því  at  öllum 

')  í  Hlf.  b.  *)  ráó  b.  ')  iiæst  b.  *)  karncski  b.  *)  forráðaniaðr  b. 
")  Hiangri  b.  ')  [er  ok  þat  heimskliga  Lugsat  h.  ^)  prófast  b.  '•')  Acliaz 
her  og  seneie  b.     '")  [jeirra  b.     ")  seilast  eigi  b. 


i 


Cap.    59.  AF  AGULAJTDO  KOXCXGl;  211: 

niá  líkligt  þikkja,  er  hans  ákeíð  er  kunnig,  at  eigi  at  eius  inuui' 
þessir  tveir  konungar  keuna  þaðan  ai'  míkils  kulda,  heldr  allir  þeir 
sem  hans  ráðle^si"  íylgja.  Nú  sakir  þess  at  Magon  ok  Asperant, 
hverja  þér  dœniit^  dauöa  verða,  eru  góðir  höfðingjar  ok  optíiga 
reyndir  í*  trúleik  ok  öruggum  riddaraskap,  hýð  ek  mik  ok  mína 
peninga  í  vörðshi  fyrir  þá.  at  þeir  nái^  lífi  ok  linnim  fyrst.  þar  til 
er  Jamund  kenir  aptr,  en  ef  þér  A-ilit  eigi  taka  þenua  kös.t,  segist 
ek  or  allri  tillögu  um  þetta*  mál.  Svá  lýkr  Achaiz  sinni  rœðu.  En 
Abilant'  konungr  hinn  öflugi  svarar  hans  framburð^  sem  hér  má 
heyra :  Senniliga  ertu  Acharz ,  segir  hann ,  eigi  meðr  Jymskligiím 
orðum  áminnandi  heldr  opinberri  ásakan  snarpHga  hirtandi,  ok  ef 
makliga  væri^  gei't^  ættir  þú  aldri  at  koma  í  aught  Jamundar  eða 
nökkurs  virðr  vei-a  af  hans  feðr  Agulando,  þar  sem  þú  æfhir  svú 
fyrirkoma'"  þínum  glysligum  boðum.  at  vér  brylim  boðskVp  kouungs 
várs  ok  svikim  hann  svá.  Hygg  af  því  ok  gakk  í  brott  í  stað  utar 
í  loptit  frá  [váru  aughti"  ok  hvískra  þín  ráð'þeim  í  eyra.'-  seni 
þér  eru  h'kir,  en  vit  þat  at  eigi  uin  aldr  skulu  heyrast  þín  íillög 
þessum  konungum  til  hjálpar,  því  at  eigi  samir,  at  þeirra  mál 'slandi 
lengr  úpínt  fyrir  nökkurs  manns  bœn  eða  vilja.  ok  nú  beint  í  þínu, 
augliti  skuhi  þeir  vera  bundnir  ok  barðir,  ok  eigi  eitt  it  niinsta  skuíu. 
þínar  hendr  þeim  mega  við  hjálpa,  heldr  skulu  fímtán  skjaldsveinar 
þeim  refsa  sína  údygð.  svá,at  hverr  þeirra  hafi  ísinni"  hendi  stirðan 
hestavönd  samanknýttan  meðr  stirðum  álstrengjum  ok  berja  þá  nieör 
afli.  en  hverr  þeirra  sem  eigi  kemr  blóði  út  á  þeirra  baki  fjTÍr  silt 
högg,  skal  þegar  hljóta  annat  högg  af  minni  hœgri  hendi.  Síðan 
þessir  svikarar  eru  þann  veg  lei  nir,  skal  þá  [hengja  eða  binda  í 
lagl  ok  draga  um  hóla'*  ok  steina  ok  lemja  þá  þann  veg  snndr,  eu 
brenna  síðan  á  báli  at  köldum  kolum.  ]^etta  er  minn  dómr  ok  alha 
þeirra  er  mér  vijja  fylsja.  En  þér  Acharz  ok'*  þeim  öðrum,  er 
þeím  vilja  fylgja  eða  kalla  þetta  rangt  vera,  skulnm  vér  djarfliga 
þvílíkan  dóm  dœma,  því  at  alla  yðr  tel'ek  sekja'*  af  samþykt 
[þeirra  svika."  Tali  nú  hátt  ok  framliga.  ef  nökkurr  berr  þoran  til 
at  tala  á  móti  mínu  atkvæði.  Melkiant  konungr  steudr  þá  upp, 
djarfr  maðr  í  framburði  ok  eiiika  vin  Amusteni  konungs,  ok  talar 
svá:  Bæði  er  þat.  [Abilant,  er'^  þú  erfmikill  ok  digr,  enda  þikkist 
þú  nú"  svá,  þar  sem  þú  hyggr,  at  engi  þori  sína  tungu  hrœi-a  móti 
þér.    En  til  þess  at  þ)ú  kennir  sjátfaii  þik  eigi  til  svá  mikils  kominn, 

')  muna  b.  *)  fram  tUf.  b.  ^)  nú  tilf.b.  *)  at  b.  *)  haldift.  *)  þeirraft. 
^)  Adilant  b.  *)  framburði  b.  ")  er  b.  '")  viókoma  b.  ")  [várum 
augum  b.  '•)  ej-ru  b.  '')  mgl.  b.  '*)  [draga  bundna  í  tagli  um  holt  b. 
'*)  eðr  b.  "*)  sekta  6.  '•)  [þessarra  svikara  b.  '*)  [Adilant,  at  b. 
'4  ok  tilf  b. 

14* 


212  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    5!). 

mun  ek  úskjálfandi  tala  ^at  sem  mér  líkar,  svá  at  J)ú  ok  J)ínir 
lögunautar  megi  gerla  heyra.  J)agat  heíir  ek  um  stund  ok  heyrt, 
hvat  hér  heíir  verit  talat,  ok  virÖist  mér  sem  Jjeir  þykist  vitrastir, 
er  mest  þyngja  mál  konunganna,  en  þeirra  dóm  skil  ek  fram  ganga 
meðr  ákefð  ok  iUri  úeinurð  við  Agulandum,  sem  \)á  kalla  dauða 
verða  fyrir  þat,  J)ótt  þeir  leitaðu  brott  or  bardaga  síðan  dauðinn  var 
handvíss ;  stóðu  J)eir  eigi  lengi  ok  börðust  djarfliga,  til  þess  at  fallit* 
var  alt  þeirra  hð?  mundi  nökkut  tveggja  manna  snarplig  vörn  mjök 
mikit  í  þeim  stað  vinna,  cf  áör  gátu  ekki  at  gert^  hundrað  manna? 
Biðu  þeir,  ok  kom  ekki  Jamund  ok  engi  annarr  þeim  til  viörhjálpar. 
Kú  þá  segit  einarðHga,  hverr  yðvarr,  er  nú  sitr'^  hér,  mundi  svá 
snjalh'  ok  mikill  fullhugi,  at  J)ann  tíma  sem  honum  þœtti  sér  ráðinn 
dauði,  at  hann  liti^  eigi  um  sik  alla  vega,  hvar  h'kast  væri  til  brott- 
kvámu?  Ek  man  svara  mér  sjálfr,  víst  engi.  Ok  því  síðr  gefi  {)ér 
gaum  at  úskyldum  manni,  J)ótt  hann  væri  yðvarr  höfðingi,  at  eigi 
mundu  J)ér  hugsa  um,  þótt  faðir  ^ðvarr  eða  móðir  vœri  eptir  í 
úvina  valdi,  cf  f)ví  heldr  gæti  þér  forðat  yðru  lífi.  J)at  mætti*  ok 
hugleiða,  ef  nökkut  skyldi  at  skynsemi  leita,  hversu  opthga  kann  til 
bera  þeim  sem  í  orrostu  verða  staddir,  at  svá  mikill  ótti  kemr  yíir 
þeirra  manna  hjörtu,  sem  áðr  eru  mörgu  sinni  reyndir  at  hugdirfð, 
at  engis  fýsir  J)á  annars  en  snúa  undan ;  en  þegar  þeir  eru  hólpnir 
við  mestu  hættu,  undra  þeir  sjálfa  sik,  hví  þeir  urðu  svá  sigraðir  at 
flýja  undan  vápnum  sinna  úvina,  vildu  þeir  gjarna^  miklu  heldr  hafa 
þá  þolat  skjótan  dauða  en  þolat**  þvílíka  fölnan  sinnar  fyrri'  hreysti^ 
fyrir  hvat  skiljanligt  verðr,  ef  rétt  skal  álíta,  at  þeirra  flótti  varð 
eigi  af  hugbleyði  heldr  váveifligum  atburð.  I  þenna  atburð  virðast 
mér  þessir  konungar  hafa  ratat :  þeir  leitaðu  bi-ott  síðan  þeir  sá 
engan  annan^  grœnna,  ok  fálust  eigi  í  hellum  eða  öðrum  jarðar- 
holum  sem  hræzlufullir  flóttamenn,  heldr  sóttu  þeir  á  fund  sjiUfs 
höfuðkonungsins ,  því  at  þeim  þótti  engi  annarr  líkari  at  veita  Ja- 
mund  fullting  en  Agulandus  faðir  hans,  síðan  hann^  vissi,  hvcrs  hann 
þurfti  viö.  Nú  dœmi  ek  þá  því^"  síðr  dauðans  verða  fyrir  þessa 
gerð,  at  mér  þœtti  þeir  makligir  góðra  ömbuna.  Svá  lýkr  Melkeant 
sínu  máli  ok  sezt  niðr.  |)á  ríss  upp  mikill  höfðingi  ok  ríkr,  er  hét 
Sinapis  hj^ggni,  hann  sljórnaði  stóru  ríki  er  Alpre  kallast,  var  Sina- 
his  mesti  vin  Agulandi  ok  hafði  fóstrat  langan  tíma  Jamund  son 
pans ,  hann  talar  á  þenna  hátt:  J)inn  framburðr,  Mclcheant,  má 
sýnast  skynsamligr,  cf  skjótt  cr  álitit  af  úvitrum  mönnum,  cn  cf 
hann  er  vitrliga^^   skoðaðr,    fiunst   fátt   hæft   í,    því    at  hann    gengr 

')  mörg  tilf.  b.  ')  sitit  b.  ^)  sæi  b.  ^)  mættit  þér  b.  ^)  m<jl.  b. 
«)  fengit  b.  0  m<jl-  ''•  **)  sinn  kost  b.  »)  saal.  6;  til  H.  ")  þcss  b. 
")  inniliga  b. 


Cap.   59.  AF  AGULANÐO  KOKUNGI.  213 

fi-am  af  þeirri  ofmikilli  vináttu,  er  [allir  vér  vitum,  at*  þú  hefir  við 
|)ann  svikla  konung,  er  ek  sé  sitja  |)ar  hjá  steinstólpanum  klæddr 
rauðu  klœði  mjök  at  úverðu,  því  at  hann  hefir  alia  götu'*  lífs  á  illu 
setit  ok  jafnan  verit  údyggr  sínum  höfuÖkonungi,  en  ek  hefir  æ  fylgt 
Agulando  konungi  meðr  fullri  dygð  ok  heilleika;  en  þat  er  undar- 
ligt,  at  svá  vitr  maðr  sem  Agulandus  er,  þolir  honum  þat^  sem  hann 
ferr  fram,  því  at  nú  ^ildi  hann  undan  koma  þessum  svikarum,  er 
hann  kallar  sína  systursonu,  réttum  dómi,  eigi  at  eins  fyrir  sik,  heidr 
ok  aðra  sína  jafningja;  því  væri  þat  sannr  vili  minn,  at  Agulandus 
rœki  brott  or*  sínu  ríki  fyrst  þann  sem  er  upphaf  lymsku  ok  undir- 
hyg^ju  ok  alla  hans  ættingja,  þá  sem  nú  opinbera  sína  úhlýðni  við 
hann  í  þessu  máH.  En  þá  Magon  ok  Asperant  dœmi  ek,  at  þoli 
þann  hæðiligsta*  dauða,  sem  vér  niegum  Jjeim  verstan  fá:  eigi  skal 
þá  meðr  vápnum  drepa  sem  nýta  drengi,  ok  eigi  þola  gálga  sem 
hreinir  þjófar.  heldr  skolu  þeir  bundnir  vera  í  tagl  harðreiÖastu  hesta 
ok  dragast  um  öll  stræti ,  ok  síðan  niðr  verpast  í  fúlan  pytt,  at 
þeirra  sekt  verði  öllum  opinber,  ok  at  eigi  frétti  Jamund,  at  vér 
haldim  hans  s^-ikara  í  friði  meðr  oss.  Skal  þenn^i  dóm  sem  fyrst 
er  tími  til  fullgera.  En  þó  at  þessi  minn  dómr  þikki  þér,  Amustene, 
rangr,  skal  svá  biVit^  standa,  ok  gerla  skil  ek,  at  þér  h'kar  stórilla 
minn  orskurðr,  því  at  þú  bliknar  allr  ok  sortnar  svá  sem  jöi-ðin; 
fyrr  muntu  þrútna  ok  digr  gerast  af  btSlginni  reiði  en  þú  fáir  þína 
vini'  frelsta  af  várum  dómi,  því  at  [eigi  syn(j)a  ek,  þótt  þú  kaliir^ 
þenna  dóm  rangan,  skal  ek  sníða  af  þér  Jitt  flærðarfulla  höfuð  ok 
hverjum  öðrntn,  er  þessu  mæla  móli.  Sem  hér  er  komit  máli^  Si- 
napis,  talar  Madeqiiin  sterki :  Eigi  er  þörf,  at  iim  þetta  mál  talist 
fleira  at  sinni,  því  at  þessu  öllu  vil  ek  samþykkja,  sem  Sinapis  hefir 
dœmt.  Stendr  npp  ok  gengr  |>ar  til  er  Ulien  sitr,  ok  tekr  í  hönd 
honum  svá  segjandi :  Göngum  fyrir  Agulaudum  ok  birtum  honum 
hvíh'kr  endir  á  er  fallihá  konunganna  tnél.  |)eir  gera  svá  ok  finna 
konunginn  sitjanda  í  höll  sinni  á  einni  silkidýnu ,  kveðja  hann ,  ok 
talar  Ulien  síÖan:  Rýmit  brott  þungum  harmi  af  [yðru  brjósti,  því 
at^"  tveir  svikarar  hafa  rétt  þvílíkan  dóm,  sem  yðarr  vili  stendr  til. 
Agulandus  svarar :  Eni  þeir  til  dauða  dœnidir?  Aí  vísu  herra,  segja 
þeir,  ok  fyrir  þat*^  látit  þá  án  dvöl  taka  ok  binda  miðil  tveggja 
hesta  ok  þenja  þeirra  Ííkama*"  sem  mest  í  sundr,  látit  síðan  hleypa 
eykjunum  um  hvert  stræfi  borgarinnar  ok  grjót  ok  hörga,  síÖan  látit 
brytja  þá  í  smá  stykki  ok  niðr  sökkva  í  hinn  fúlasta  pytt.  Agu- 
landus  sem  hann  heyrir  orð  Uliens,  gleöst  hann  nökkut  lítt  ok  býðr 

')  [mgl.  b.  ^)  síns  tilf.  b.  *)  hvat  6.  *)  af  6.  *)  hádugligasta  6. 
«)  búinn  b.  ')  frændr  6.  »)  [ef  þú  kallár  b.  «)  tilf.  b.  "^)  [hjarta 
.þínu,  þeir  6.     ")  því  6.     ")  likami  6. 


214  KARLAMAGNUS  SAGA   IV.  Cap.    60. 

svá  gera  við  konungana,  seni  nú  var  greint,  at  þeir  váru  dregnir 
mjök  grimniliga  í  augliti.karla  ok  kvcnna,  svá  at  liold  þeirra  ok  blóÖ 
lá  víÖa  eptir  á  strœtum  ok  steinum.  J)ótti  flestum  Jjessi  dómr  [mjök 
harðr, '  þó  engi  þyrði  þat  opinberliga  tala;  gerðist  af  þessu  efni  mikit 
sundrþykki  í  her  heiðingja. 

60.  Næsta  dag  eptir  þessa  hUiti,  sem  Agulandus  sitr^  yfir 
horðum,  lioma  í  borgiua  þúsund  flóttamanna  af  hði  Jamundar,  fannst 
engi  sá  í  þeim  flokki,  at  eigi  vœri  mjök  sárr.  Var  liöfðingi  þeirra 
einn  riddari  Valdibrun  at  nafni,  hann  gékk  íyv'xv  inn  í  hölhna  stórum 
sárum  sœrðr,  [hafði  hann  verit^  lagði*  meðr  kesju  gegnum  brynjuua 
ok  panzarann,  svá  at  í  beini  nam  staðar,  flóði  or  því^*  sári  ok 
mörgum  öðrum^  blóð  á  hallargólfit,  þar  sein  liann  gékk.  Hann 
kvaddi  Aguhuidum  meÖ  higri  raiist  ok  móðri  af  mikilli  blóðrás  [ok 
langri,^  svá  segjandi :  Öll  yður  guð.  styrki  yövart  ríki,  en  af  miklu 
tömi  hiigsi  þér,'  hvat  nm  h'ör  Jamund.  Hví  ertu  þann  veg  leikinn, 
góði  vin,  segir  Aguhmdus,  eða  hvat'  segir  þú  tíðenda?  Valdibrun 
svarar:  Mikil  tíðendi  hafa  vorðit  síðan  vér  skildum,  því  at  þá  er 
Jamund  hafði  tekit  til  ge^'mslu  af  yðr  turninn  sterka,  þótti  oss  um 
tíma  horfast  á  vænhga,  því  at  í  fyrstu  sem  Jamund  fór  út  af  turn- 
inum  með  tuttugu  þúsundum  ungra  ok  hraustra  hafandi  til  styrktar 
guðina  sjáJfa,  varð  bœði  gott  til  fjár  ok  manna,  snerist  þá  margr 
kristinn  lýðr  til  annarrar  trúar,  brendum  vér  borgir  en  píndum  konur 
ok  karhi.  Ok  sem  þann  veg  gékk  farsœlhga  várr  hagr,  vendi  Ja- 
mund  aptr  [til  turnsins^  með  miklu  herfangi,  mœttum  vér  þá  njósn- 
armönnum  Karlamagnús  í  fjallshlíð  einni,  hugðum  vér  einn  veg 
gera  [þeirra  sem  annarra  manna,®  ræna  lífi  ok  eignast  fé,  en  þat 
fór  alt  annan  veg,  því  at  svá  snarpliga  géngu  þeir  í  móti,  atsú  var'" 
endalykt  várs  fundar,  at  þeir  drápu  fjöhia  en  ráku  Jamund  ok  afla 
oss  á  flótta,  tóku  guU  ok  sifl'r  svá  gersamliga,  at  eigi  einn  niinsta 
pening-  ætluðu  þeir  oss,  þar  með  [guðina  sjálfa.''  En  í  annan  tíma 
sem  Jamund  reið  lit  með  lið  sitt  af  turninum  at  hefna  fyrri  svívirð- 
ingar  ok  vinna  apti'  guðin,  urðum  vér  svá  háðugliga  brottreknir,  at 
turninn  var  af  oss  tekinn,  svá  at  vér  áttum  þangat  aldri  skjóls  leita. 
Síðan  samnaði  Jamund  saman  úvígum^^  her  ok  fór  til  stríðs  við 
sjálfan  keisarann,  ok  er  þat  skjótt  at  segja,  at  vér  börðumst  þrjá 
daga,  ok  þó  at  kristnir  menn  væri  fáir  hjá  várum  fjölda,  þá  þröngdu 
þeir  svá  at  oss  um  síðir,  at  þat  vissa  ek  síðast  til ,  at  þeir  ráku 
Jamund  á  flótta  með  þremr^^  konungum,  en  drápu  hvert  manns- 
barn,  svá  at  eigi  einn  komst  undan.     J)vílík  eru  míu    tíðendi,    segir 

')  [of  hardr  h.  ')  sat  6.  ^)  [hann  var  b.  *)  þessu  b.  *)  mikit  tilf.  b. 
**)  \inQl.  b.  ')  um  til'f.  b.  *)  [mgl.  b.  ')  [saal.  b;  sem  annarra  B. 
'")  varð  6.     ")  [guðin  siálf  fe.     ")  úvígan'ft.     '^)  {)rimr  b. 


Cap.    60.  AF  AGULANDO  KONUNGI. 


215 


Valdibruu.  Agulando  þvílíka  Jiluti  heyrandi  batuar  lítit  í  sínu  hjarta, 
ok  af  niikilli  sorg  lætr  hann  seni  eigi  hafi  hann  gerla  heyrt,  hvat 
Yaldibrun  talaði  ok  talar*  svá  :  Eigi  raun  ek  rétt  skiUt  hafa  þín  orð, 
riddari,  segir  hann,  en  svá  heyrðist  mér  sem  þú  segðir,  at  þau  glæs- 
ihgu  guð ,  sem  ek  hugði  oss  niega  veita  mestan  styrk,  væri  her- 
tekin  af  kristnum  mönnum.  Valdibrun  svarar:  Rétt  heyrðist  yðr 
þat,  herra,  ok  því  heldr  gripust  þau  brott  or*  váru  valdi^  at  vér 
sára  um  langt,  hversu  [undarUga  var  með  þau*  farit  ok,  hér  raeðr 
með*  mikilU  sneypu  ok  s^dvirðu  ráku  kristnir  menn  þau  ofan  á 
jörðina  or  þeim  virðuUga  vagni,  sem  þau  áör  sátu  í,  ok  géngu  á 
þá^  ok  tróðu^  undir  fótum,  hræktu  í  guUbúin'  skegg  þeirra  ok  karapa, 
berjandi*  lurkum  ok  steinura,  hengjandi  þá^  upp  at  fótunum  sera 
hæst  oss  til  skapraunar.  En  aldri  sá  ek  þau  þar  sýna  krapt  sinn 
né  niátt,  hvárki  meira  né  minna,  ok  aUa  tel  ek  þá  svikua,  er  á 
þvíh'ka^"  guði  trúa,  því  at  ölhim'^  er  auðsýnt,  at  eigi  munu  þau 
mikit  hirða  um  annarra  þurft,*-  er  þau  niáttu  eigi  forða  sér  við 
þvíUkri  sneypu.*^  Agulandus  svarar  þá^^  meðr  mikhim  móði :  Hvat 
kantu  segja  mér  af  Jamund  syni  mínum,  hvárt  hann  muni^^  vera 
Ufs  eða  dauðr?  Valdibruu  svarar:  Eigi'®  veit  ek  til  þess,  segir 
hann,  en  líkast  þikki  mér,  at  hann  hafi  leitat  undan  til  Benaris 
borgar  meðr  öðrum  flóttamönnum,^'  því  at  eigi  kann  ek^^  ætla,  at 
nökkurr  hafi  upp  fyUzt  þeirrar  djörfungar  at  drepa  Jamund  son  yð- 
varn,  en  þó  má  eigi  aUs  oP*  synja  hvAt  Frankismenn  gera,  því  at 
aldri  finnast  þeira  frœkuari  drengir,  ok  frá  því  vel  búnir  at  vápnum 
sem  nökkur  þjóð  önnur.  MikiU  harmr  er  þat  hjarta  mínu,  segir 
Agulandus,  at  ek  veit  eigi,  hvat  af  Jamund  er  vorðit,  en  hvert  ráð 
skolum  vér  nú  upptaka?  Valdibrun  svarar:  Annathvárt  at  setjast 
um  kyrt  ok  hætta  eigi  sér  né  Uði  sínu  undir  vápu  Franzeisa  eða 
halda  sera  skjótast  á  hendr  þeini  raeð  þann  mesta  her,  sem  þér 
kunnit  fá.  Agulandus  svarar:  J)at  veit  Maumet,  at  aldri  skal  mik 
þat  henda  at  gefa  upp  þat  land  ok  ríki  at  sœkja,  sem  þeir  hafa 
gripit  undan  mínu  valdi,  heldr  man"°  ek  halda  til  raóts  Við.  þá  ok 
drepa  hvern  raann  ok  leggja"*  svá  undir  mik  öU  þeirra  ríki.  Ok 
þegar  borðin  eru  uppi,  býör  Agulandus  saman  stefna  ölhmi  kon- 
ungum  ok  ríkum  höf'ðingjuni  af  borgum  ok  nálægum  þorpum,  ok 
segir  svá  til  þeirra  alli'a,  er  hans  orð  mátti^  heyra :  Affrika  höfuð- 
konungar.  heyrit  orð  raín  ok  linit  harmi  raínum ,  búi  hverr  sik  sem 
fljótast,  bleyðizt  eigi,  blásit  hornum  yðrura  ok  hveUura    lúðrum,    ok 

')  se^r  b.  ^)  af  b.  ^)  [med  þau  var  6.  *)  tilf.  b.  '")  þaii  b.  *)  tradu  6. 
')  gulli  búin  b.  *)  þau  raeð  tHf.  b.  »)  þau  b.  '•)  slíka  b.  ")  oss  6. 
'^)  þörf  6.  '^  smán  b.  '*)  þó  b.  '*)  man  b.  '»)  Ekki  b.  '•)  fleiri 
mönnum  b.     '*)  at  tilf.  b.     '")  um  b.     *")  skal  6.     -')  koma  b. 


2lC  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    61. 

stefnit  til  skipa  öllu  liði  várii,  því  at  vér  skulum  ríöa  at  Frankis- 
mönnum  ok  lœgja  þeirra  dramb  ok  oíbeldi  ok  hefna  þeirrar  svíviröu, 
er  þeir  hafa  oss  á  marga  vega  veitt,  ef  þeir  þora  bíða  várrar  lil- 
kvámu.  Madeqvin  svarar  orÖum^  konungs :  J)at  veit  Makon,  segir 
hann,  at  ef  ek  lifi  langa  stund,  eru  kristnir  menn  skjótt  dauðir. 
|)á  svarar  Valdibrun :  Eigi  þarftu  Madeqvin  svá  mjök  fýsast  fund 
Kariamagnús,  því  at  eigi  munu  þér  úgjarnari  yðvarri  ferð  létta,  |)ótt 
J)ar  hafi  |)eir  eina  ][)úsund  en  þér  eina  ok  tuttugu.  J)essu  nœst  má 
heyra  [um  alla  borgina'^  margan  lúðr  fjejttan,  mikit  hark  ok  há- 
reysti,  J)ví  at  hverr  býr  sik  ok  sína  sveit  at  hestum  ok  vápnum  sem 
h'kast  mátti.  Ok  at  ölhim  her  Agul^ndi  saman  komnuni,  heldr  hann 
út  af  borg  meðr  litöhd.gan  fjölda  ofan  til  skipa,  settist  í  fríðasta^ 
lypting  mcðr  dróttning  sinni,  siglandi  blíðan  byr  jjar  til  er  hann 
kemr  sínum  skipaflola  í  fríða  höfn  Hispanie,  er  gengr  upp  í  þá  stóru 
á,  sem  íellr  ofan  eplir  dahmm,  er  fyrr  var  greint  at  lœgi  ofan  undan 
fjalh  Asperment,  í  hverjum  þeir  börðust  Karlamagnús  ok  Jamund. 
Ok  þcgar  tími  var  til,'  gengr  -Agulandus  af  skipum*  meðr  alt  hðit, 
en^  lœtr  reisa  landfjald  bæði  mikit  ok  frítt.  [Dróttningu  sína  lœtr 
hann  at  skipum  dveljast,^  ok  fa*r  henni  til  geynislu  marga  menn 
ok  kurteisa.  E.n  meðr  því  at  hann  hafði  nökkura  vissu  af  þeim  sem 
brott  líómust  or  bardaganum,  at  Karlamagnús  mundi  í*  þeim  stöðum 
nálægr  vera,  þá  skiptir  hann  höi  sínu  öllu*  í  fim  fylkingar,  ok  skipar 
fyrir  hverja  fylking  þvílíkum  höfðingjum  sem  síðar  greinist.®  En 
hversu  enn  frægi  herj-a  Kariamagnús  verðr  víss  tilkvámu  Agulandi 
er  þcssu  næst  segjnndh. 

61.  Karlamivgnús  sitr  í  landtjaldi  Jamundar  meðr  herra  páfanum 
ok  öðru  stórmenni,  en  annat  hð  er  í  tjöhlum  umbergiis.  Hefir  keis- 
arinn  cnga  vissu  af  meöfcröi*"  Aguhmdi,  þar  til  at  þann  sama  dag 
sem  Alfrikamenn  taka  höfn  skamt  frá  herbúðum  Franzeisa,  gengr 
herra  Vitaehn,  er  áðr  hét  Balam  ok  skírðr  var  af  Karlamagnúsi, 
sem  áðr  sagðist,  fyrir  Karlamagnús  keisara,  kveöjandi  hann  vel  ok 
kurteishg^i,  ok  taJar  síðan  leynihga  svá  segjandi :  Göfugr  herra, 
segir  hann,  ek  bið,  at  þú  olv  herra  páfinn  gangit  með  mér  brott  frá 
öðrum  mönnum.  Keisarinn  gerir  svá,  tekr  í  hönd  herra  páfans, 
ok  ganga  þrír  samt  út  or  tjaldinu,  en  aðrir  sifja  cptir.  Vitachn 
tekr  svá  til  máls  :  Meðr,  því  at  þat  er  nú  vorðit,  sem  ek  hugsaða 
löngu  áðr,  at  gerast  guðs  maðr  ok  taka  heilaga  trii ,  þá  sem  ek  er 
héðan  af  gcfinn  undir  vald  guðs  ok  yðvart,  Karlamagnús  keisaii, 
því"  byrjar  mér  eigi  at  leyna  yðr  þeim  hlutum,  sem  ek  skil  nauðsyn 

')  máli  b.  ')  \mql.  b.  *)  fríðnstu  b.  ")  sínum  Hlf.  b.  *)  ok  6.  «)  [Drótt- 
ningin  skyldi  eptir  dveljastáskipum  6.  '')  m(jl.  b.  ^)  m(jl.  b.  ")  g-reinir  6. 
'")  ferðura  b.     ")  þá  6. 


Cap.    61.  AF  AGtJLAKDO  KONUIÍGI.  217 

lil  bera,  at  þér  vitið,  eu  ef  ek  gerði*  þat,  væri^  ek  sannr  svikari, 
Ek  vil  segja  yðr  þá  eina  list,  sem  þér  ok  engi  yðvarr  maðr  hefir 
geymt,  at  þessii  laiidtjaldi  fylgi.  Lítit  upp  undir  knappana  ok  munu 
þér  pjá  í  ofanverðu  brjóstinu  eiun  dreka  gerfau  af  gulli,  í  drekanum 
megi  þér  líta  eitt  speculum,  þat  er  þeirrar  náttúru,  at  ef  maðr  lítr 
í  þat  meðr  staðfastri  sýn,  sér  hann  þau  tíðeudi  sem  gerast  á  sjó 
eða  á  laudi  í  uálægum  stöðum.  ísú  góði  herra,  sjáit  í  skuggsjána, 
ok  munu  þér  skjótliga  sjá  sigla  at  landi  útöluligan  skipastól,  dróm- 
uuda  þunga,  snekkjur,  galeiðr  meðr  stórum  langskipum,  þar  er 
kominn  Agulandus  konungr  meðr  úvígjau^  her,  takandi*  höfn  skamt 
frá  yðrum  búðum.^  J>ar  með®  megit  þér  sjá,  ef  þér  vilit,  at  hann 
gengr  frá  sjá"^  meðr  allan  sinn  her,  ok  lætr  landtjöld  reisa  ok  skipar 
liði  sínu  í  fjórar  fvlkingar,  en  ætlar  sér  til  stjóruar  ena  íimtu,  ok 
er  auðsýnt  at  eigi  man  hann  fyrr  aptr  snúa  til  sinna  rfkja  en  þér^ 
hafit  fundizt.  Keisarinn  gengr  at  ok  sér  þessa  hluti  alla  sanna  sem 
Vitaclin  sagði,  hvar  fyrir  hann  mælti  svá :  Lofaðr  sé  guð,  er  hann 
þvílíkan  mann  skapaði  sér  til  þjónostu,  sem  þú  ert,  Vitaclin :  en 
geri®  nú  skjótt  sendimenn  til  hertoga  Girarðs,  at  hann  komi  á  mínn 
fund.  Svá  er  gert ,  at  menn  eru  sendir  til  turns  hertogans.  Ok 
þegar  er  herra  Girarð  hevrir  orðsending  keisarans,  býr  hann  sik  ok 
kallar  sér  til  fylgdar  systursonu  sína  Boz  ok  Claies  ok  syni  sína 
tvá,  er  fyrr  váru  nefndit",  ríðr  veginn  fram  til  herbúðanna.  Ok  er 
keisarinn  veit,  at  he'-toginn  er  kominn,  gengr  haun  móti  honum  meðr 
mikilli  gleði  ok  minnist  við  hann,  takandi  sjálfr  í  hans  hœgri  hönd, 
en  tveir  lendir  menn  ena  vinstri,  ok  leiða  hann  svá  miðil  sín.  Karla- 
magnús  talar  þá :  Guð  launi  yðr  mikla  mœðu,  sem  [þú  hefir^"  nú 
þolatskemstu  í  [drengiligri  frammgöngu  ok"  fulltingi  við  hans  kristni; 
eu  undra  ek  þat,  hví  [þú  hefir'-  eigi  vior  tekit  [konungliga  sœmd,^^ 
þvílíkr  höfðingi.  Hertugi  Girarö  syarar :  Eigi  vilda  ek  bera  kon- 
ungs  nafn,  því  at  ek  þóttuinst  eigírvera  makligr  þeirrar  tignar,  en 
þótt  ek  sé'^  einn  hertogi,  fœr  ek  vel  meðr  guðs  fulltingi  haldit  ríki 
míuu  í  frelsi  ok  náðum  bæöi  fyrir  kristnum  víkingum  ok  heiðuum. 
En  þeim  einum  sómir  i'éttiliga  at  bera  tignarkórónu,  sem  guði  líhar, 
at  vaxi  til  þess  at  þjóna  honum  því  framar,  styöja  heilaga  kristni 
ok  styrkja  lög  ok  réttindi,  en  únýta  ok  fy rirsmá  ranga  hluti  ok  guði 
mútstaðliga,  hafa  ættgóða  menn  sér  næsía,  ok  þiggja  af  þeim  gjarua 
heil  ráö,  sem  hann  kennir  sér  trúa.  Konuugi  byrjar  miklu  stjórna 
ok  geía  stórum,  sá  er  eigi  viU   þann    veg   vera,    honum  samir  [fyrir 

')  gerða  b.  ')  væra  b.  »)  úflýjanda  6.  *)  hér  tilf.  6.  *)  herbúðum  6. 
«)  mgl.  b.  '•)  skipum  b.  »)  þit  t.  ')  ger  6.  '•)  [þérhafitfc.  ")  [dreng^ 
iligu  6.     '^)  [|)ér  hafit  b.     '^)  [konungs  nafni  6.     '*)  tilf.  b. 


218  KAHLAMAÖNUS  SAGA  IV.  Cap.    6Í. 

engan  mun^  konungs  nafn  bera.  Keisarinn  talar:  Rétt  segL  þér, 
hertogi  Girarö,  en  þat-trúir  ek,  at  þessa  hluti  hafir  þú.  Síðan  ganga 
{)eir  íjórir  samau  í  einn  staÖ,  Kárlamagnús,  herra  páfinn,  hertoginn 
ok  Vitachu.  Segir  keisarinu  þá  hertoganum  alt,  hvar  komit  er. 
Hertoginn  sér  |)egar,  er  hann  h'tr  í  speculum,  herlið  Agulandi  ok 
skipt  sundr  í  fim  íylkingar.  Haun  talar  J)á  til  keisarans:  At  vísu 
mun  Agulandus  hér  kominu,  ok  er  líkara,  at  haun  œtU'^  heíha  Ja- 
mundar  sonar  síns,  en  J)ó  at  þeirra  hð  sé  útöluUgr  fjöldi,  J>á  er  guð 
várr  svá  máttigr,  at  J)at  má  hauu  gera  fA'rir  árnaðarorð  heikvgs  post- 
ola  síus  Jacobi,  at  svá  dreifist  þeirra  huudheiðna  fólk  fjrir  vápnum 
sinna  sauða  uú^  sem  fyrr;  en  vei  verði  þeim,  er  í  J)essarri  nauðsju 
skilst  við  ýðr,  segir  hertoginn  til  keisarans,  heldr  skal  ek  ok  rnínir 
menn,  J)ó  at  vér  sém  nú  alls  til  fáir,  svá  harða  hríð  veita  heiðing- 
juni,  at  mörgum  skal  fult  vinna.  Keisarinn  J)akkar  hertoganum  sín 
orð,  en  mæUr*  síðau :  Bróðir  Vitaclin,  J)ú  hefir  verit  lengi  með 
Affrikamönnum,  því  seg  oss  IjósUga  frá  höfðinejum  þeirra  ok  búnaði, 
ok  hverja  formeun  Agulandus  mun  skipat  hafa  fyrir  sínar  fylkingar. 
Vitaclin  svarar:  SannUga^  er  mér  kunnigt  höfðincja  val  Agulándi, 
ok  J)ví  skal  ek  yðr  réttiUga  greina  hvers  J)eirra  búuað  áðr^  kveld 
sé  úti,  en  J)ér  hugsit  um,  hvat  [er  ek  kann'  yðr  segja.  Keisarinn 
segir,  at  svá  skal  vera.  VitacUu  tekr  J)á  til  máls :  J)ér  sjáit,  herra, 
at  næst  oss  undir  eiuum  skógi  standa  landtjöld  mörg  smá  af  hvít- 
astu^  léreptum  eða  bezta  silki,  yfir  hinu  mesta  laudtjaldi  mantu  sjá 
eitt  stórt  merki  af  rauðum  purpura,  J)at  á  enn  öflugi  Madeqvin,  í 
öUu  ríki  Affrikanorum  finust  houum  engi  meiri  ok  sterkari;  hann 
hefir  sterka  menn  ok  vígkœna  í  bardaga.  En  öðrum  megin  við  ána 
gagnvert  tekr  herbergi  önnur  fylking  Agulandi  með  kurteisum  tjöldum, 
stýrir  J)eirri,  sem  ek  hygg,  völdugr  höfðingi^  Acharz  or  Aniflor  ok 
hans  fræudi  Mauuel,  J)ekki  ek  J)eirra  búnað  gerla,  J)ví  at  optUga  var 
ek  í  ráðum  meðr  Acharz,  ok  vil  ek  þat  segja  yðr,  at  alla  J)á^" 
harðfeugnustu  menn  sendi  hann  til  Jamundar  af  síuu  hði.  Upp 
undir  þann^^  stóra  skóg  ok  dimma  mantu  sjá  stór  taudtjöld  ok  ekki^" 
mjök  skrautbúin,  J)au  bygeja  undariigt  fólk,  J)eim  verða  engir  ill- 
gjaruari  ok  verri  viðreignar ,  af  flestum  dugandis  mönnum  eru  J)eir 
hataðir  ok  fyrirhtnir,  svá  at  engi  ann  J)eim;  J)eir  uua**  við  Htít 
brauð  ok  J)ó  úvandát,  matast  jafnau  síðla  sem  údygðarmeun,  engis 
virða  J)eir  hesta  né  góð  herklæði,  fuglar  ok  dýr  er'*  J)eirra  matr, 
engir  verða  þeim  betri  bogmenn,  J)ví  at  eugi  fær  forðazt  J)eirra 
skeyti,  eigi    treysta   þeir   sínum^^   spjótum,  h'tit   vápn   J)ikkir   þeim  í 

')  [með  engu  móti  b.  ^)  at  tilf.  b.  *)  tilf.  b.  ")  talar  6.  ^)  Senniliga  b. 
<")  en  tilf.  b.  ')  [ek  kupni  b.  »)  hvítustum  b.  ^)  lierra  b.  '")  hina  b. 
")  [)eim  b.     '0  eigi  b'.     '^)  lifa  b.     '^)  eru  b.     '^)  stinnum  b. 


Cap.    62.  AF  AGUJLAXDO  KOXUSGl- 


219 


sverÖum  eða  öxum  ^  þeir  eru  svá  fljótir,  at  engi  hestr  stendst  þeim ; 
reki  þeir  flótta,  þikkir  þeim  vel  at  fara,  en  ef  þeir  flvja,  ýl*  þeir 
sem  hundar  ok  verða  skjótt  yíirstignir;  þeirra  foringi  er  ríki*  kon- 
ungr  Kalades  af  Orfanie'^  ok  anuarr  Floriades.  [Upp  meðr^  þeim 
hamri  er  gengr  upp  með  ströndinni  öðrum  megin  standa  stórliga 
mörg  landtjöld  með  gvldum*  knöppum,sá  Kðr  er  þau  byggir  er  af 
einu  landi,  þeir  alast  við  betra  vín  ok  brauð  en  aðrar  þjóðir,  þeir 
hafa  gnœgð  guDs  ok  sili'rs  meðr  djrum  steiöum,  fríðir  eruþeirsýnum 
ok  kurteisir  í  sínum  háttum,  vel  búnir  at  öllum  herskrúða  ok  öruggir 
til  bardaga;  þeim  síjórna  tveir  höfðingjar  ok  kappsmenn  miklir 
EHadas*  ok  Pantalas.  I  fimta  stað  munu  þér,  herra,  glögghga  kenna, 
hvar  upp  er  reist  sjálft  höfuðmerkit  Agulandi,  trúi  ek  þar  undir 
skipaða^  honuni  til  verndar  marga  konuuga  ok  ríka  höfðingja,  ok  svá 
gersamliga  ætla  ek  hér  komna  ríkismenn  or  AÖVika.  at  fáir  siti  eptir. 
líú  hefir  ek  sagt  yðr  sem  ek  veit  sannast,  en  þessu  næst  eigu'  þér 
at  hugsa,  hvat  þér  vilit  upp  taka,  en  tveir  sýnast  mér  nú  til,  aunat- 
hvárt  at  þér  gefit  ríkit  í  vald  Agulandi  eða  verja  meðr  karlmensku, 
[eptir  því  sem®  gefr  yðr  styrk  til.  Karlamagnús  svarar :  Kei,  minn 
góði  vin,  eigi  meðan  guð  gefr  mér  at  hfa  skal  ek  upp  gefa  mitt 
ríki®  heiðingjum :  en  haf  Vitaelin  mikla  þökk  fyrir  þá  dygð  er  þú 
sýnir  oss. 

62.  Sem  Karlamagnús  keisari  er  vorðinn  víss  hins  sauna  af 
her  Agulandi,  talar  hann  til  herra  Girarðs :  Legg  til  ráð,*''  herra 
Girarð,  á  hvern  hátt  vér  skolum  fram  fara,  því  at  nú  vitum  vér,  at 
Agulandus  man  skjótt  koma  á  hendr  oss  með  úfriði,  svá  at  eigi 
verðr  tínii'^  at  seuda  heim  í  várt  ríki  eptir  Hði:  en  þó^"  ek  hafi 
h'tit  heriið,  ætlar  ek  eigi  undan*^  flvja.  Hertoginn  svarar:  [Herra, 
segir  hann,'*  guð  man  styrkja  yðvarn  góðan  vilja  ok  hans  postoH 
Jacobus;  en  meðr  því  at  þér  hafit  marga  unga  menn  líkliga  til 
framgöngu,  þá  sem  eigi  prófaðu  sik  í  höggorrostu,  fyrir  þá  sök  látit 
blása  um  allan  herinn  ok  kallit  til  yðvar  hvern  ungan  mann,  er 
vápn  má  bera  ok  sik  kann  herklæðum  skrýða,  meira  háttar  sem 
minna,  ok  gefit  öllum  herklæði.  Keisarinn  sendrr  í  alla  nálæga  staði 
dygga  meun  ok  stefnir  saman  lærðum  sem  leikum.  ríkum  sem  fá- 
tœkum  :  látit  engan  eptir  sitja  þann  sem  yðr  má  nökkura  viðrhjálp 
veita,  hvílíks  stéttar,  valds  eða  tignar  hverr  er.  Keisarinn  þakkar 
honum  sín  ráÖ,  því  talar  hann  síðar^^  til  herra  páfans :  Meðr  því 
atek  veit  engan  afváruHði  heitari  ást  ok  meiri  hafa  til  frelsis  heilagri^® 

')   ríkr  6.     -)  Orfama  6.  ')[Un<iir6.     ^)gyltum6.     *)  Abadas  6.     «)iaa/.  6; 

skipat  B.     ^  eigit  b.  *)  [sem  guð  b.     »)  lyrir  tilf.  b.      '")  tngL  b.     ■')  til 

tUf.  b.      '-)  þótt'é.  '»)  at  tí7^  b.      '*)   [mgl.  b.      '*)  síðan  6.      '«)  heil- 
agrar  6. 


220  KARLAMAGNUS   SAGA  IV,  Cap.    62. 

kristní  en  yÖr,  heilagr  faðir,  þá  biÖ  ok,^  at  J)ér  takit  yÖr  sœmiliga 
fylgd  ok  kallit  til  guös  bardaga  alt  pat  fólk  scin  þér  megit  viö^ 
komast,  ok  búit  til  orrostu  eptir  yðvarri  vild,  því  at  allir  eigu  yðru 
boði  at  hlýða.  Herra  páfDin  játtar  gjarna  keisarans  bœn ,  gerandi 
sína  ferð  meÖr  lærðum  mönnum.  En  ])egar  hann  er  brottu,  kallar 
keisarinn  fjóva  lúðrþeytara  ok  biðr  |)á  blása  um  allan  herinn  fyrir 
hverjum  manni^  meðr  greindum  boðskap.  Ok  þegar  þessi  tíðendi 
flugu  um  herbúðir,  kómu  þeir  flestir  á  keisarans  fund ,  sem  í  fyrra 
bardaga  höfðu  verit,  vel  búnir  at  vápnum.  Eptir  þat  skundaði  hverr 
fyrir  annan,  þóltist  sá  bezt  lcika  er  fljótastr  varÖ,  svá  at  á  iítilli 
stundu  var  mikill  fjöldi  ungra  manna  kominn  fyrir  keisarans  land- 
Ijald.  Karlamagnús  talar  J)á  hárri  röddu :  Lof  sc  abnátkum  guði, 
segir  hann,  þessi  flokkr  er  mikill  ok  h'khgr  til  góðs  hlífskjaldar  móti 
úvinum.  En  meðr  því  at  feðr  yðrir  eru  nú  margir  dauðir,  en  |)eir 
sem  hfa  eru  þungaðir  bæði  af  elJi  ok  mikki  eríiði,  viljum  vér  at  þér 
rísit  upp  í  stað  þeirra  ok  gerizt  riddarar  ok  takit  þvílíka  sœmd  sem 
hverr  er  um*  kominn  ;  vili  þér  þessu  glaðhga  játta,  skal  ek  gera 
yðr  svá  vel  ríka,  at  þaðan  af  skulu ''j^ðrir  frændr  fullsælu  eignast, 
ef  guð  gefr  oss  [heila  aptr  til  várra^  fóstrlanda.  Hinir  ungu  menn 
urðu  glaðir^  keisarans  fyrirheitum  ok  játtaðu  at  gera  hans  vilja. 
Karlamagnús  segir:  [Nii  þá,'  farit  þar  til  sem  valrinn  hggr,  ok  taki 
hverr  sér  þann  herskrúða  meðr  hestum  ok  öðrum  riddarahgum 
fórum.®  J)eir  gera  svá,  ríða  þagat  sem  bardaginn  hafði  verit,  [ganga 
í  vaht,®  fundu  jar  mjök  fríð  vápn,  gj'lda^"  hjálma,  silfrhvítar  bryn- 
jur,  harða  skjöldu,  sverÖ  hin  beztu,^i  þurftu  þeir  eigi  nieira  kosta 
þvíh'ka  gripi  at  ía,  en  fletta  \m  hiíia  dauðu  er  þar  lágu.  f)ar  með 
taka  |)cir  sér  fríöa  hesta  meðr  «meittithi  [bitlum  ok  gyldum  söðlum, ''■' 
ríða  eptir  þat  til  herbúða  ok  gáfu  hestum  sínum  œrit  korn  um  nótt- 
ina,  Enn  næsta  morgin  tók  hverr  sínar  fórur  ok  stigu  á  hcsta, 
ríðandi  alhr  senn  til  landíjalds  keisarans.  Váru  fremstir  af  þeim 
fjórir  skjaldsveinar  Estor,  Bærlngr,  Otun  ok  Engiler,  heyrðu  þeir 
einkanhga  til  hertoga  RoUant  unga  systursyni  Karlamagnús,  livarfyrir 
hann  dubbar  þessa  fj'rst  alla  íil  riddara  sakir  elsku  við  sihn  frœnda', 
en  síðan  hvern  eptir  annan.  Tókust  riú  alhr  þeir  er  vápnin  þágu'* 
or  þjónostu,  en  skipaÖust  frelsi  ok  sœmduni  þeim  sem  riddarum  til 
heyra,  þat  er,  at  vcra  undanteknir  öllum  sköttum  ok  skyldum  lýð- 
manna  eða  pyndingum  valdsmanna.  Ok  at  þessu  görvu  játtu^'^  sik 
alhr  undir  guðhga  hlýðni  viðr  hcilagan  postola  Petrum  ok  keisarann, 

:  '    '*)  yðr  tilf.  b.      •)  til  b.      ^)  tilf.  b.      ")  til  6.     *)  [aptr  til  yðvarra  b.    «)  af 
H'  '"    tilf.  b.       '')    [mgl.  b.       »)    ríðit   síðan  aptr  svá  búnir  tUf.  b.       ")    [ok  b. 

'")  gilda  b.     ")  géngu  nú  í  valit  tilf  b.     '"')  [söðhim  ok  bitlum  gyltum  6. 

■^)  höfðu  b.     ")  játuðu  b. 


Cap.    62.  AF  AGULAiíDO  KONUNGI.  221 

kystu  eptir  þat  á  hœgri  hönd  keisarans,  gerandi  sik  honum  hand- 
gengna,  heitaudi  at  fylgja  hans  boði  ok  \nlja  ok  styrkja  heihxga 
kristni  eptir  megni.  J)á  kallar  Karlamagnús  til  sín  Rollant  ok  tekr 
í  hönd  honum  ok  [minnist  til  hans*  meðr  mikilli  ástsemd  ok  segir 
svá:  Senniliga  œtta  ek  þik  at  elska  ok  framari"  sœma  en  nökkurn 
annan,  því  at  guði  til  sjánda  gaftu  mér  líf  fyrir  hans  miskunn,  ok 
fyrir  Jjat  trúi  ek,  at  guö  láti  þér  mikla  giptu  til  handa  bera;  því 
gef  ek  alla  þessa  ungu  riddara  undir  þitt  vald,  at  þeir  veili  þér 
allan  heiör  sem  sínum  formanni,  því  at  ek  vænti,  at  þá  [styrki  þeir^ 
mest  mína  sœmd  í  því  at  fyrirkoma  guðs  úvinum,  ef  þvílíkr  er  odd-. 
viti  þeirra  flokks.  Rollant  þakkar  keisaranum  fcigr  orð,  en  allir  játta 
gjarna  þessu.  Eptir  þessa  hluti  tekr  herra  Girarð  orlof  til  brott- 
ferðar,  ok  ríðr  með  sínum  fræudum  til  turnsins.  Géngu  allir  honum 
glaðliga  móti,  þeir  sem  þar  váru,  ok  spyrja  hversu  Karlamagnús 
mætti.  Heríoginn  svarar:  Guði  sé  lof  ok  dýrð,  at  hann  er  bæði 
heill  ok  kátr,  en  stendr  þó  nú  í  miklu  starfi,  því  at  hana  gerir 
Qölda  riddara  af  mörgum  kynkvíslum,  ok  eigi  fréttir  hann  eptir, 
hvárt  [hann  er  ríkr  eða  fátœkr,^  því  skulum  vér  þar  eptir  breyta 
ok  dubba  alla  unga  menn  til  riddara,  þá  sem  váru  hði  fylgja.  AUir 
svara :  Guð  styrki  þetta  várt  ráð  ok  láti  vel  skipast  með  yðvarri 
forsjá.  Girarð  kallar  þá  Anceliu  ríkan  höfðingja  ok  talar  til  hans: 
Tak  með  þér  sonu  mína  Milun  ok  Girarð  ok  fylg^  til  Karlamagnús, 
ber  honum  kveðju  mína,  ok  þat  með,  at  ek  beiði  at  þessa  mína 
sonu  viröist  hann  til  riddara  dubba.  Aneelin  gerir  sem  honum  var 
boðit,  slíga  þeir  á  hesta  ok  riða  til  herbúða  keisarans,  ganga  fyrir 
hann  ok  kveðja  hann  sœmiliga.  Hann  tekr  þeim  vel.  Síðan  mælir 
Ancelin :  Hertogi  Girarð  seudi  yðr  kveðju  ok  bað,  at  þér  mundit*' 
gefa  herklæöi  þessum  tveim  hans  sonum,  sem  þér  sjáit  hér  standa. 
Karlamagnús  svarar:  Gjarna  góði  vin,  segir  hann,  skal  ek  gera  hans 
bœn,  því  at  engi  [finnst  houum  hraustari  drengr  vápn  (at)  bera.'  Eptir 
þat*  tekr  keisarinn  í  hönd  [Miluns  unga,®  hann  var  þeirra  ellri 
brœðra,  ok  talar  til  Iians  svá  segjandi :  Ertu  son  hertoga  Girarðs 
af  Borguudia?  At  vísu,  herra,  segir  hann.  Karlamagnús  talar  þá 
til  Eisants  brezka :  Fœr  oss  þat  sverð,  sem  á  er  lagðr  heilagr  kross 
meðr  rauðu  gulli.  Hann  gerir  svá,  tekr  sverðit  ok  fær  kouunginum.*" 
En  keisarinn  bregðr  því  ok  lítr  á,  talandi  þvílíkum  orðum  til  Miluns 
unga:^*  Meðr  því  at  þú  ert  sonr  hins  röskvasta  höfðingja,  svá  at 
engi  meðr  hertoga  uafni  fœðist   þeim'-   vildri,   þá    er   líkligt,    at  þú 

')  [kyssir  hann  b.  ^)  framar  b.  ^)  [styrkit  þér  b.  *),  [þcir  eru  ríkir  eða 
fátœkir  b.  *)  þeim  tilf.  b.  •*)  miiiidut  6.  ')  [drengr  honum  hraustari 
berr  vápn  b.  *)  þessi  ovd  h.  ^)  [Milon  b.  '")  honum  b.  ")  mgl.  b. 
'^)  honum  b. 


222  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    63. 

verðir  góðr  höfðingi ,  ok  fyrir  hans  skyld  skal*  ek  |nk  sœnia; 
þetta'^  sverð  gefr  ek  þér  ok  þar  með  ríki  Utili  borgar,  hvert  nú 
stendr  laust  undir  váru  valdi,  iitan  ein  ung  jungfrú  sitr  yfir,  lion 
skal  vera  þín,  væntir  ek  at  eigi  finnist  í  þeim  stöÖum  hcnni  fríðari ; 
skaltu  jafnan  hafa  vára  vináttu  ok  skipast  miðil  minna  beztu  riddara. 
Eptir  [þessor  orð^  gyrðir  hann  Mihin  sverðinu  ok  klæöir  öðrum 
klæöum,  en  liann  hneigir  keisaranum  meör  lítilæti  þakkaudi  fögrum 
orðum  þvíh'ka  sœmd.  Eptir  þat  er  framleiddr  Girarð  ungi,  hann  var 
drengihgr  maðr,  kurteiss  í  vexti,  fríðr  sýnum  meðr  sterkiigum  arm- 
legajum.  Keisarinn  mælti:*  Riddari  Eisant,  fœr  mér  higat  þat 
sverð,  er  mest  er  af  þeim  sverðum,  er  mér  heyra  til.  Eisant  tekr 
sverðit  ok  leggr  í  kné  konunginum.  J)á  mælti  Karlaniagnús :  |)etta 
sverð  átti  einn  frægasti  riddarason,  er  tekit  hafði  í  arf*  eptir  föður 
sinn,  meðr  þessu  sverði  sótti  hann  tvœr  ríkastu  borgir  Gand  ok 
Lelei,  ok  þat  ríki  sem  til  þeirra  hggr.  Ok  fyrir  því  at  þér,  GirarÖ 
ungi,  er  tilheyriligr"  riddarans  réttr,  þá  gyrði  ek  þik  þessu  sverði, 
þar  til  leggjandi  hin  beztu  herklæði;  gefi  guð  þér  með  þessu  sverði 
langt  líf  ok  gott,  sigrsæh  ok  sannan  vilja  hans  kristni  at  styrkja. 
J)ar  með  var  framleiddr  hvítr  hestr  búinn  til  stríðs  með  liinum  dýr- 
astum  herfórum.  Gefr  keisarinn  þenna'  Girarð  unga  með  kœrri 
vináttu. 

63.  Nú  er  gi-einanda  af  herra  páfanum,  at  hann  fcrr  eptir  bœn 
keisarans  um  borgir  ok  bœi,  þorp  ok  kastahi,  kallandi  með  sér  hvern 
mann  er  nökkut  hð  mátti  veita,  svá  ungan  sem  gamlan,  lærðan  sem 
úlærðan,  klaustran)enn  ok  þjónostumenn,  ríkan  sem  fátœkan.  Flýtir 
hann  þó  sem  mest  ok  kemr  aptr  til  herbúða,  þá  er  Karlamagnús 
hafði  lokjt  at  gefa  ungum  mönnum  herklæði,  því  gengr  hann  nióti 
herra  páfanum,  takandi  hann  sjólfr  af  baki  meðr  fullri^  hœvesku  ok 
Jeiðir  hann  inn  í  laudtjaldit,  seljast  niðr  alhr  samt.  Ok  sem  keis- 
arinn  er  víss  vorðinn,  hvat  herra  páfinn  hefir  sýslat,  talar  hann  með 
hárri  röddu  svá  segjandi :  Lof  sé  almátkum  guði  fyrir  sína  mikli, 
því  at  nú  hefir  hann  margan  góðan  dreng  aptr  skipat  í  þeirra  rúm, 
er  féllu  í  fyn-a.  bardaga,  hverjum  hann  bauð  heim  til  sín  undan  váru 
valdi.  En  til  þess  at  engi  undrist,  hvat  vér  fórum  fram  í  hðdrætti' 
ok  dubban  nýrra  riddara,  sé  öllum  kunnigt,  at  Agulandus  er  kominn 
oss  á  hendr  meðr  úvígan*"  her,  er  líkhgt,  at  hann  þikkist  nú  eiga 
gnógar  sakir  við  oss,  látit  son  sinn  ok  mestan  hluta  þess  liðs,  er 
honum  fylgdi.  En  svá  gerði  guð  meðr  sinni  forsjó,  at  aldri  átti 
Agulandus  sigri  at  hrósa  í  fyrrum  várum  viðrskiptum,  ok  enn  vœuir^' 

')  vil  b.  =)  saal.b\  því  at  J?.  ')  [þat  b.  *)  saal.  b\  svarar  B.  ^)  crfc^  b. 
«)  saal.  b;  tilheyriligt  B.  ')  þetta  b.  "")  allri  b.  ")  liðsdrætti  b. 
'")  saal.  fc;  úvíganda  B.     ")  væutir  b. 


á 


Cap.    63.  AF  AGULAXIK)  KOXUNGI.  223 

ek,  at  svá  muni*  verða.  Ok  þó  at  vér  hafim*  stórliga  fátt  lið  hjá 
honum,  skuhim  vér  alls  ekki  óttast,  heldr  treysta  J)ví  framar  á  guð 
ok  gefa  oss  upp  undir  hans  niiskunn  ok  árnaöarorð  hins  heilaga 
Petri,  einkanhga  skulum  vér  mi  undir  krjúpa  meðr  alvöru  fulUing 
hins  mikla  vinar  míns  Jaeobi  postola,  herra  ok  höfðingja  lands  þessa, 
at  hann  veiti  auð.svniUga  forstöðu  sínum  verkmönnum,  svá  at  öllum 
verði  Ijóst,  at  þeir  eiga  sér  öruggan  formælam,  sem  í  hans  þjónostu 
vilja  drengiliga  standa.  Ok  sakir  þess  at  skjótliga  munum  vér  bar- 
daga  eiga,  í  hverjum  engi  má  öruggr  vera  hvárt  guð  dróttinn  veitir 
lengri  Jíííiaga,  þá  er  þat  bœn  vár  ok  viH,*  at  þér,  postuHgr  herra, 
syngit  messu  á  morgin  sem  fyrst  er  tími*  í  vára  landtjaldi,  ok  [fórn- 
fœra  öllum  heimi*  til  hjálpar  dróttiuligan  líkama  ok  einkanliga  oss, 
er  í  þenna  pungt  stöndum :  skulu  þá  allir  várir  meun  taka  af  yðvarri 
hendi  heilaga  þjónostu,  ok  styrktir  aflausn  synda  meðr  blezan  af  yðr 
veittri  skulu  búast  til  bardaga :  því  búist  nú  hverr  ok  einn  svá  við, 
at  hann  verði  makligr  guðligum*  stórmerkjum.  Herra  pátinn  þakkar 
keisaranum  sín  orð  ok  allir  aðrir  ok'  játta  gjarna  hans  vilja  at  gera. 
En  þegar  er  dagrinn  kemr.  býr  páfinn  sik  til  messu  ok  aðrir  lærðir 
menn,  syngst  guðligt  embætti  vel  ok  sœmiliga  fram  um  guðspjall, 
en  þá  ganga  allir  nýdubbaðir  riddarar  til  altaris  gefandi  mikit  fé, 
gull  ok  silfr.^  at  einn  mátti  langan  tíma  vel  af  fara,  ef  geymsla 
fylgdi.  Ok  sem  þar  er  komit  þjónostu,  er  lýðrinn  skal  taka  eorpus 
domini,  ganga  fyrst  aUir  kennimenn  til  heilags  altaris.  þar  næst  keis- 
arinn,  ok  síðan  hverr  eptir  annan.  En  áðr  herra  páfinn  gengr  frá 
altarinu,  talar  hann  fagrljga  fyrir  fólkinu  af  margfaldri  u  iskunn  guðs 
við  niauukynit,  sýnandi®  Ijósliga  hvat  þeir  taka  í  ömbun.  er  trúliga 
þjóna  sínum  lausnara;  þar  með  birtandi  hvílíka  eymd  ok  vesöld 
þeir  eigu^"  fyrir  hendi,  er  hann  fyrirlíta  ok  fóttroða  heilaga  kristni, 
alla  fugrum  orðum  áeggjandi,  ok  einua  framast  nýju  riddara,  at  allir 
:^tandi  nú  karlmannliga  undir  keisarans  merkjum,  heitandi  öllum  þar 
fyrir  aflausn  allra  sinna  synda.  Eptir  þat  lætr  herra  páfinn  fram- 
bera  heilagan  kross  dróttins  or  siuni  hirðslu,  er  greint  var  snemma"^ 
í  þessu  máli,  at  hann  flutti  með  sér  af  Róma  til  Hispaniam.  Ok  sem 
hann  opinberast,  falla  allir  til  jarðar  með  miklu  mjúklæti,  heiðrandi 
þat  blezaða  tákn  sem  mætara  er  hverjum  dýrasta  gimsteini.  Herra 
páfínn  talar  þá  með  tárum  sínum:**  Synir  mínir,  segir  hann,  lítit 
meðr  yðrum  augum  þenna  háleita  heilaga*^  dóm,  er  fagrliga  dýrk- 
aðist    af   hreiuum    [dreyra    várs   lausnara,^"*    á    þessum    þoldi    hann 

')  man  b.  ')  höfum  b.  ')  ráð  b.  *)  tóm  b.  ^)  [fónifœrit  öllum  þeim  b. 
*)  guðs  6.  •)  tUf.  b.  *)  8vá  tilf.  b.  ")  ok  sýndi  b.  '•)  eiga  b. 
")  snimma  b.  '')  mgl.  b.  ")  heilagan  6.  ")  [líkama  várs  herra  Jesu 
Kristi.  b. 


224  KA11LA3IAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    63. 

sáran  dauða  fyrir  várum  syndum,  undir  þessu  merki  skolu  Jjér  nú 
framganga  vœntandi,  at  svá  sem  úsýniligir  várir  úvinir  leggja  fyrir 
hans  krapti  á  ílótta,  svá  munu^  ok  sýniligir  guðs  úvinir  ok  lieilagrar 
kristni  hneykiast  ok  at  engu  verða  allr  þeirra  máttr,  ef  guð  virðist 
J)eim  sýna  hans  mikla  heilagleik.  Eptir  þessor  orð  hefr  hann  upp 
sína  hœgri  hönd  ok  gefr  öilum  sína  blezan.  Ferr  hverr  síðan  heim 
til  sinnar  búðar,  ganga  til  boiðs,  eta  ok  drekka  sem  h'kar.  En  synir 
herra  Girarðs  ríöa  til  turnsins  ok  segja  hertoganum,  hversu  stór- 
mannjiga  keisaranum  hefir  farit  til  þeirra,  ok  svá  hvat  fram  hefir 
farit  [síðan  með'-  Frankismönnum.  En  herra  Girarð  verðr  glaðr  við 
þá  sœnid-,  er  keisarinn  hefir  [veitt  fjeim.^  Sem  keisarinn  hefir  því- 
h'ka  stund  setit  yfir  borðuni,  sem  honum  þótti  falht,  býðr  hann  lúðra 
við  kveða,  ok  Jjat  nieð  at  hverr  búi  sik  ok  sinn  hest  til  orrostu, 
ok  sem  J)at  er  gert,  skipar  haun  fim  fylkingar  af  sínu  liöi.  I  hinni 
fjn-stu  fylkingu  skipar  hann  foringja  Rollant-  frænda  sinn  með  tólf 
jafningjum,  leggjandi  honum  til  fylgdar  þrjár  þúsundir  ungra  manna. 
Fyrir  aÖra  fylking  setr  hann  Salomon  konung  ok  Huga  jarl,  váru 
þar  Bretar,  ok  höfðu  [jat  sigrmerki,  er  forðum  bar  hinn  heilagi 
Mihm  er  hvíhr  í  Bretlandi ;  var  þeirra  sveit  fim  þúsundir.  J)riðju 
fylking  skal  stjórna  hinn  hrausti  höfðingi  Gaskunie  Droim  konungr 
ok  Nemes  hertogi,  ok  höíðu  sjau  þúsundir.  Fjórðu  fylking  stýrði 
góðr  höfðingi  Gundilber*  Frísa  konungr,  Segris  ok  Enser  váru  í 
J)eirra  fylgd,  Saxar  ok  Normandiar.^  Sjálfr  Karlamagnús  ætlar  sér 
ena  fimtu  til  forráðs,  var  þar  Fagon^  merkismaðr,  Vitakhn  ok  margir 
aðrir  góðir  drengir;  en  svá  segir,'^  at  eigi  hefði^  hann  þá  fleira^  í 
sinni  hufuðfylking  en  sextán  þúsundir  eðr  htlu  meir.  SíÖan  tekr 
keisarinn  einn  laugan  reyrvönd  sér  í  hönd,  stígr  á  vápnhest  gildan, 
ok  greinir  hverja  fylking  frá  annarri  svá  langt  sem  honum  sýnist. 
Ok  áðr  hann  víkr  aptr  sínum  liesti,  kallar  hann  Oddgeir  danska  ok 
segir  svá:  Meðr  því,  góði  vin,  at  ek  veit  kapp  ok  haröfengi  Koll- 
ants  frænda  míns,  at  optliga  sér  hann  eigi  fyrir,  hversu  houum  gengr 
út  sakir  sinnar  hreysti  olv  góðvilja  viðr  oss,  þá  biðr  ek,  at  \n\  sér 
honum  sem^°  næst  í  þessum  bardaga  ok  hjálpir  honum  við,  hvat'* 
sem  J)ii  mátt,  [því  at^-  engum  manni  ann  ek  meira,  ok  því  verðr 
mér  Jjat  mikill  harmr,  ef  honum  verðr'^  nökkut,  því  at  |jótt  Rofiant 
sé  enn  ungr,  Jjá  íuinst  honum  engi  meiri  kappi.  Oddgeir  svarar: 
Gjarna,  minn  hcrra,  skal  ek  gera  yðvarn  vilja  í  því  at  standa  hjá 
honum,  þótt  ek  sé  fyrir  enga  grein  til  þess  kominn  at  veita  honum 
nökkura  umsjó,  Jjví  at  í  öllum  lilutum  cr.hann  röskvari,  J)ó  ek  hafi 

')  muni  b.  ^)  Isaal.  6;  miðil  B.  ^)  [þeim  veitta  b.  ")  Gundebol  6. 
*)  Nordmandiar  b.  *)  saal.  b\  Magan  B.  '')  segist  b.  *)  hafði  b. 
9)  lió  tilf.  b.     ">)  mgl.  b.     ")  livar  b.     '^)  [mgl.  b.     '')  grfkiidar  b. 


Cap.    64.  AF  AGULANDO  KOIílJNGL  225 

vetratal  meira,  en  guð  kristinua  manna  geri  viö  oss  alla  samt  eptir 
sinni  mildi.^  Skal  hér  nú  fjrst  hvílast,  en  víkja  þar  til  sem  fyrr 
var  frá  horfit. 

64.  Agulaudus  konungr  sem  haun  hefir  látit  reisa  sínar  her- 
báðir  ok  skipat  liði  sínu  í  fylkingar,  kallar  hann  til  sín  sjau  konunga, 
er  vitrastir  váru  allra  hans  ráðgjafa,  ok  talar  til  þeirra  þvílíkum 
oröum :  Mjök  undarhgt  þikki  mér,  at  Jamund  son  minn  kemr  eigi 
til  fundar  viÖ  mik,  því  at  öll  líkindi  þœtti  mér,  at  hann  mundi  frétt 
hafa  vára  higatkvámu,  ef  nökkur*^  dveldist  hann  í  nálægum  stöÖum, 
ok  yðr  at  segja,  hefir  ek  á  mikinn^  grun,  at  eigi  muni  [honum 
sjálfrátt^  um  sínar  ferðir.  J)á  talar  Madequin  öflugi:  Hen-a,  segir 
hann,  mikil  undr  hefi  ek  at  segja,  engi  nótt  kemr  sú  yfir,  síðan 
vér  sigldum  til  lands  þessa,  at  eigi  dreymi  mik  býsn  ok  údœmi, 
kristna  menn  þikkjumst  ek  sjá  svá  undarhga  klædda,  at  frá  höfði 
til  hæls  svnast  mér  þeir  huldir  harðasta  stáli,  svá  at  þav  fy rir  meinar 
þeim  hvárki  starf  né  vökur,  [en  svá  kynliga  leika  við  oss,^  at  hvítt 
ok  rautt,  þat  er  [heiU  ok  blóð,®  þikki  mér  þeir  samblanda  í  höfði 
vári-a  manna.  Nú  fæ  ek  eigi  skiUt,  hvat  sh'kt  hefir  þýða.  Konungi- 
num  þótti  undarhgr  hans  framburðr,  ok  vildi  þar  ekki  til  tala.  J)ví 
nœst  segir  Maladien  konungr :  •  Margir  undra  þat,  Agulande,  um  svá 
viti-an  mann  sem  þú  ert,  hví  svá  lengi  skal  dvelja''  at  eiga  bardaga 
við  kristna  menn,  en  ríða  eigi  sem  skjótast  á  hendr  þeim,  svá  fá- 
liða®  sem  þeir  eru.  Er  þat  ok  sannleikr,  at  Karlamagm'is  þessi  hefir 
fengit  mikla  dirfð  af  sínum  metnaði,  er  hann  treystir*  sínum  litla 
hðsafla  at  bíða  yðvar,  en  þat  mun  til  koma,  at  hann  kann  eigi 
hugsa,  at  þér  hafit  þvíh'kan  styrk  honum  í  móti.  En  þó  er  váru 
máU  nú  þann  veg  komit,  at  nógu  marga  góða  drengi  þikkjtimst  vér 
hafa  látit,  þó  at  eigi  fœri  héðan  af  fleiri,  ef  því  mætti  við  koma ;  því 
væri  prófanda  enn  um  sinn ,  at  þessi  Karlamagnús  vildi  ríða  á  vit 
sín  ok  kennast  við  sjálfan  sik,  ok  senda  til  haus  skilríka  menu,  þá 
er  greiniliga  útskýri  yðvart  vald,  ríki  ok  fjölmeuni,  þar  með  [beri 
þeir^"  eiuarðhga  fram  yðvarn  boðskap.  Yill  hauu  yðr  undirgefast 
ok  hlýðnast,  þá  er  vel ,  neiti.  hann  þeim  kostum,  sem  þér  bjóðit, 
sé  hanu  drepiuu  ok  aUir  Fraukismenn,  taki  þeir  þá  sitt  dramb  ok 
ofmetuað.  J)á  svarar  UHeu:  Herra  kouungr,  dvelit  sem  skemst  at 
fullgera  þetta  ráð  Maladiens  konungs,  því  at  þat  er  vel  ok  vitrHga 
tillagt;^^  látit  til  anuan  at  fylgja  mér,  ok  muuum  vit^-  þetta  eyr- 
endi  svá  í  alla  staði  vel  fylla,  sem  þér  f^TÍr  segit.  Agulandus  [svarar 
þeirra  oröum  ok^^  sendir  eptir  Gahnger  gamla  ok  segir  honum  þessa 

')  miskunn  b.  *)  nökkut  b.  ')  nökkurn  6.  *)  saaLb;  hann  8jálfbrátt(!)  .B. 
*)  [mgl.  b.  *)  [saal.  6;  heila  þar  með  B.  ')  fresta  6.  *)  fálidir  b. 
»)  með  tilf.  b.     '")  Itilf.  b.     ")  samit  b.     '-)  vér  b.     '»)  [mgl.  b. 

15 


226  .  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    64. 

ætlan,  beiðandi  at  hann  fari  þessa  sendiferð  með  Uiien.  Hann  játtar 
því  gjarna,  býr  sik  vel  ok  kurteisliga,  bindr  sér  á  fœtr  gullbúna 
spora,  leggr  yfir  sik  eina  dýrastu  skikkju  ok  setr  sér  á  höfuð  kórónu 
girnsteinum  setta,  stígr  síöan  á  enn^  sterkasta  múl,  svá  at  margir 
héldu  í  hans  ístig.  Ok  er  sá  hinn  gamli  karl  er  á  bak  kominn,  fá 
J)eir  honum  í  hendr  einn  olifakvist  til  marks,'*  at  hann  var  sendimaðr 
með  góðum  friði.  Yar  maðrinn  skrautligr,^  því  at  skegg  hans  hvítt 
fléttaðist  langt  niðr  á  bringu,  en  hárit  lokkaðist  ofan  á  herðar  undan 
kórónunni.  Ulien  snarar^  upp  á  einn  fljótan  hest,  þann  er  betri  var 
at  reyna  en  [tvá  aðra,^  hann  hafÖi  steypt  yfir  sín''  klœði  silki- 
panzara  meðr  gullsaumaðum  laufum,  hann  bar  gullsmeittan  buklara 
ok  hafði  hit  hvassasta  spjót  með  miklu  merki  ok  fríðu.  Riðu  þeir 
brott  síðan  frá  Agulando,  annarr  skipaðr  til  þess  at  bera  fram  kob- 
ungsins  orð  með  hógværð  ok  mikiHi  snild,  en  annarr  skyldi  hóta 
með  snörpum  orðum,  ef  þess  þyrfti  við.  Sé,  svá  ríða  þessir  sendi- 
menn  Agulandi  til  þess  at  þeir  nálægjast  fyrstu  fylking  keisarans. 
Lætr  Uhen  blaka  merkit  fyrir  vindinum,  stíga  báðir  vel  í  stigreip, 
gera  sik  sem  gildasta,  at  því  meira  [skoU  um  finnast'  þeim  er  þá 
líta.  J)eir  ríða  drjúghga  fram  um  hinar  þrjár  fyrstu  fylkingar,  kveðja 
engan,  enda  gaf  engi  gaum  at  hvar  þeir  fóru.  Sem  þeir  koma  at 
meginhðinu  ríðr  einn  mikill  maðr  ok  merkiligr  á  grám  hesti  fram 
fyrir  þeim,  á  hvern  Gahnger  kaflar  hárri  röddu  svá  segjandi:  |)ú 
maðr  er  þar  ríðr,  seg  mér  greiniliga  hvar  Karlamagnús  er,  konungr 
Frankismanna,  ek  kann  engi  skil  á  honum,  en  vit  erum  sendir  til 
hans  af  hinum  öfluga  konungi  Agulando.  En  þessi  sami  riddari  var 
hinn  kurteisi  herra  Karlamagnús,  ok  hafði  þá  nýgreint  sundr  sínar 
fylkingar,  sem  áÖr  sagðist.  Ok  hann  heyrandi  röddina  mannsins,^ 
snýr  hann*  aptr  móti  hestinum  ok  segir:  Góðir  vinir,  segir  hann, 
hér  er  ek  rétt  hjá  yðr,'"  ok  eigi  þurfi  þér  mín  lengr^^  leita.  J)á 
svarar  Gahnger:  Enga  kveðju  hefir  ek  þér  at  bera,*^  því  at  enga 
ást  né  góðan  vilja  hefir  [konungr  várr^^  á  þér  né  nökkurr  hans 
manna,  en  heyr  þann  boðskap,  sem  ek  man  fram  bera  af  hans 
hendi.  Gjarna  góði  vin,  segir  hann,  ger  þitt  eyrendi  svá  frjálsHga 
sem  þér  h'kar,  engi  minna  manna  skal  ykkr  misbjóða.  Sakir  þess, 
kvað  Galinger,  at  þú  kennist  við,  hversu  þohnmóÖr  Agulandus  er, 
þá  bauö  hann,  at  þú  sendir  honum  Ijóra  höfuðguði  sína  heila  ok 
úskadda,  ok  þar  með  skatt,  þat  er  þúsund  hesta  klyfjaðra'*  af  brendu 
gufli  ok  silfri  ok  öðrum    dj'rum    gersemum,    hér  á  ofan    svá   margar 

')  einn  b.  ^)  nierkis  b.  ^)  skönigligr  b.  *)  snaraðist  b.  *)  [tveir  aðrir  í>. 
*)  saal.  fc;  sik  B.  '')  [finnist  um  b.  *)  mannanna  b.  *)  mgl.  b. 
">)  ykkr  b.  ")  lengra  b.  '^)  af  Agulando  konungi  tilf.  b.  ")  [hann  6. 
'j  klyfjaða  b. 


Cap.    64.  AF  AGULAKDO  KONUNGl.  227 

fríðastu  meyjar  úspiltar;  þetta  svá  mikit  skaltu  honum  leggja  |)ér 
til  lífs  ok  |)ínum  mönnum.  En.  ef  þú  vill  halda  þinni  sœmd  ok  ríki, 
þá  bauð  hann,  at  þú  takir*  kórónu  þér  af  höfði,  legðir  niðr  konungs 
skrúða,  en  klæddist  hárklæðum  ok  géngir  berfœtr,'^  berandi  sjálfr 
þína  kórónu  þér  í  hendi,  ok  framkomandi  falhr  á  kné  ok  gefir  honum 
í  vald  höfuð  þitt  með  h'tillæti.  Ok  ef  þú  gerir  svá,  skulum  vér  hans 
ráðgjafar  með  þér  frani  falla  ok  biðja  þér  miskunnar,  þikkist  ek  þat 
vita,  at  gjarna^  gefr  hann  þér  aptr  þína  sœmd  ok  kórónu,  ef  þú  vill 
gerast  hans  maðr.  Karlamagnús  hevrandi  orð  GaUnger  brosir  nökkut 
litt  f  kampi  ok  talar  meðr  hógværum  orðum :  Vel  ok  skörulega 
berr  þú  fram  eyrendi  þíns  höfðingja,  en  þat  veit  guð^  at  mjök  þunga 
þjónostu  kýss  sá  iieiðni  konungr  mér  til  handa,  en*  illa  ömbunaði 
ek  þá  dróttni  mínum  marga  sœmd  ok  mikla,  sem  hann  hefir  mér 
veitt,^  ef  ek  gæfa  sjálfkrafi  sakir**  lítilmensku  haus  kristni  undir  vald 
ok  yfirboð  heiðinna  þjóða,  alls  til  lengdar'  hefði  Karlamagnús  þá 
lifat,  ef  hann  svá  dýrt  keypti  eins  heiðins  konungs  viuáttu,  at  neita 
guði  sínum®  údauðligum  konungi,  en  þjóna  ok  lotning  veita  bölvaðum 
skurgoðum^  dumbum  ok  dauðum;*"  nei,  segir  haon,  bannar  guð, 
at  svá  gerist,  heldr  er  ykkr  þat  satt  at  segja,  at  eigi  meðan  lííit 
hggr  mér  í  brjósti,  skal  ek  leggja  mína  sœmd  með  kóróuu  í  kné 
Agulandi,  en  gull  ok  silfr  man  eigi  finnast  svá  mikit  í  váru  valdi, 
sem  hann  krefr,  ok  guð  láti  oss  aldri  girnast  meðr  eigingirni^'  utan 
til  styrktar  heilagri  kristni  ok  sœmdar  [gúðra  riddara.^"  Meyjar 
fríðar  þær  sem  Agulandus  vildi  sér  sendft  láta,  eru  nú  Qarlægar 
luktar  í  öruggum  borgum  ok  kastalum  svá  trúliga,  at  engi  maðr  má 
þeim  grand  vinna,  enda  er  þat  mjök  úfallit,  at  kristnar  brúðir  selist 
til  samlags  ok  saurlifnaðar  beiðinna  manua.  jþau  Qögur  skurgoð  er 
þér  kallit  [(at)  verit  hafi  guðir  yðrir,  ^^  eru  nú  eigi  til  reiðu  honum 
at  senda,  þvi  at  fyrir  nökkurum  dögum  váru  þau  pútum  í  vald  gefin, 
ok  brutu  þœr  þá  sundr  í  smátt.  Sem  Ulien  heyrir  hvat  konungrinu 
talar,  reiðist  hann  ákafliga,  lætr  síga  brýnn,  hefir  sik  úkyrran,  reisir 
npp  merkit  en  hristir  spjótit,  styðst  á  söðulbogann,  ok  segir  svá : 
Hvaðan  kom  svá  mikil  dirfð  þínu  hjarta,  at  þú  tekr  þann  veg  remb- 
iliga  eyrendi  þvílíks  konungs?  Fyrir  þá  eina  sök  bauð  hann  þét 
þetta,  at  honum  þótti,  sem  er,  lítilrœði  í  at  láta^'*  drepa  þik  ok  þitt 
lið.  En  fyrir  því  at  þú  kant  eigi  þekkjast  hans  góðvilja,  þá  vir 
þat  ifalaust,*^  at  Agulandus  er  kominn  með  úflýjanda  her  ok  ætlar 
at  drepa  alla  þá  er  þér  fylgja,  en  taka  sjálfan  þik  höndum  ok  binda 

')  leg-dir  6.  *)  berfœttr  6.  ')  þegaré.  *)  enna(!)6.  *)  veitta  fr.  ^  með  6. 
")  lengi  b.  *)  mínum  6.  *)  skurðgoðum  b.  '")  daufum  6.  ")  saal.  6; 
eiginligTÍ  B.  ")  [gódum  riddurum  6.  '^)  [verit  hafa  guði  yðra  b. 
'*)  mgl.  b.     '*)  efalaust  b. 


228  KARLAMAQNUS  SAGA  IV.  Cap.    64 

ster^um  rekendum,  flytja  með  sér  í  yðra  höfuðborg  Rómam  ok 
kóróna  þar  Jamund  son  sinn  ok  gefahonum  til  stjórnar  alla  Jtaliam, 
en  þik  ok  alla  kristna  menn  reka  í  J)rældóm,  utan  [fjit  vilit'  þeim 
glaðliga  hlýða.  Keisarinn  svarar  þá  brosandi:  Mjök  úvitrlig  hugsan 
at  ætla  einn  ráða  öllum  heimi,  ok  ef  guð  lofar,  mun  Agulandus  því 
síðr  kóróna  Jamund  í  Róma,  at  honum  skal  þess  eigi  auðit  at  koma 
þar  sínum  fótum.  GaJinger  talar*^  þá :  Herra  konungr,  segit  mér,  í 
hverju  haíi  þér  svá  mikit  traust,  er  nökkut  yðvart  hð  meira,  en  þat 
sem  nú  hefir  ek  sét?  mér  virðist  þat  stórHga  fátt  hjá  styrk  Agu- 
landi,  J)ví  at  í  hans  fremstu  fylking  er  Madeqvin  stýrir  [eru  tuttugu 
þúsunda^  bæði  stórir  menn  ok  sterkir,  en  í  hverri  annarri  fleira;  því 
fæ  ek  eigi  annat  skiht,  en  svá  [breiðist  niðr  yðvart  fólk  sem  lauf 
af  viði,*  ok  þat  munda  ek  hyggja,  at  feigð  tah  nú  fyrir  yðrum 
munni.  Keisarinn  svarar:  Verða  má  at  svá  sé,  en  eigi  máttu  sjá 
várn  mesta  styrk,  því  hann  er  hvárki  í  dauðligra  manna  höndum 
né  skurgoðum ,  senniliga  heldr  í  einum  guði  ok  hans  heilagum.* 
Uhen  svarar:  Ger  boðskap  Agulandi,  ok  lát  til  reiðu  skattinn. 
Karlamagnús  segir :  Bíðit  þohnmóðhga  Htla  stund,  meðan  ek  ráðumst 
um  við  menn  mína.  Skjóthga  víkr  keisarinn  aptr  til  herbúða  ok 
gerir  orð  hertoga  Girarð,  at  hann  komi  á  hans  fund.  Jiegar  sem 
hertoganum  [kemr  keisarans  orðsending,*  ríðr  hann  án  dvöl  með 
sínum  frændum,  ok  áðr  hann  kemr  fjTÍr  Karlamagnús,  stígr  hann 
af  hesti  gangandi  þar  til  sem  keisarinn  sitr,  ok  fellr  á  kné  minnand- 
ist  við  hans  hœgri  hönd,  svá  segjandi:  Guð  ömbuni  yðr,  góði' 
herra,  þá®  sœmd  er  þér  veittuð  sonum  mínum.  Keisarinn  svarar: 
Alt  var  þat  með  minna  móti  en  þú  vart  makligr.  Eptir  þat  segir 
hann  honum,  at  þar  eru  sendimenn  Agulandi,  þar  með  greinandi  alt 
þeirra  eyrendi.  [Sem  hertoginn  hefir  þat  heyrt,  segir  hann  :*  Góði 
herra,  margt  er  enn  gott  tfl  ráða,  sendit  Agulando  höfuð  Jamundar 
sonar  síns,  er  honum  þó  helzti  gott  ok  miklu  skaphgra  at  leggja 
honum  í  kné^"  en  höfuð  yðvart  með  kórónu,  vœnir^*  ek,  at  við  þá 
fórn  bregði''^  honum  mátuliga  vel,  er  ok  því  betr  er^^  honum  líkar 
verr.  En  óttumst  alls  ekki  at  berjast,  styrki  hverr  annan,  en  guð 
alla  oss ;  vei  verði  þeim  er  eigi  rekr  djarfliga  þeirra^*  tuttugu  þús- 
undir  á  flótta  meðr  þeim  tíu  er  mér  fylgja.  Svá  gerir  keisarinn, 
sem  hertoginn  leggr  ráð  til,  sendir  tvá  riddara  Baldvina  ok  Riker 
til  þess  ohfatrés,  er  búkr  Jamundar  lá  undir,    ok   þeir  þar  komandi 

')  [þií  "^'ilir  ^-  ^)  svarar  h.  ')  [^saal.  6;  hann  tuttugu  þúsundum  B. 
*)  [dreifist  ydvart  fólk  sem  lauf  fyrir  vindi  b.  *)  mönnum  tilf.  b. 
*)  [koma  keisarans  ordsendingar  b.  '0  völdugi  b.  *)  miklu  tilf.  b. 
«)  [Hertoginn  svarar  b.  '")  þat  tilf.  b.  ")  veit  b.  ")  bregðr  b. 
■^)  sem  b.     ")  tilf  b. 


Cap.    64.  AF  AGULANDO  KONUNGl.  229 

hjuggu  brott  höfuðit  af  búkinum  ok  armlegginn  hœgra  með  fingrgulli, 
höfðu  þetta  tvent  með  sér,  en  létu*  bolinn'*  eptir  liggja,  ríða  síðan 
aptr  ok  kasta  niðr  á  jörðina  fjrir  fœtr  keisarans.  Eptir  þat  kallar 
herra  Karlamagnús  á  þá  Galinger  ok  Ulien  hárri  röddu  svá  segjandi: 
Komit  hingat,  sendimenn,  [því  at  nú  er  skattrinn  reiðu  búinn.^  I 
fyxstu  sem  þeir  heyrðu  skattinn  nefndan,  urðu  þeir  gevsi  glaðir,  en 
svá  sem  þeir  sjá  hvíh'kt*  er,  bregðr  þeim  alt  öðruvís^  við  en  þeir 
hugðu  til.  Karlamagnús  talar  þá  til  þeirra  nieðr  bh'ðu  andliti :  Nú 
þó  at  þeir  hlutir  sé  eigi  til  reiðu  at  senda  Agulando  konungi  yðrum, 
sem  hann  beiddi,  þá  skal  eigi  alt  eins  engis  viröa  orð  þvíliks  höfð- 
in§já,  allra  helzt^  er  hann  sendi  þvíh'ka  menn  til  vár.  J)ví  takit 
hér'  tjóra  gripi  ok  fœrit  konungi  3-ðrum ,  þat  er  höfuð  Jamundar 
með  hjálmi,  ok  armleggr  hans  með  Qngrgulh ;  segit  þar  með  Agu- 
lando,  at  þetta  skal  hann  fyrr  eiga  umfaðma  en  guUiga  kórónu 
Karlamagnús  keisara,  ok  ef  guð  lofar,  ætlum  vér  þvíh'kan  at  gera 
hans  sem  Jamundar.  Galinger  sem  hann  h'tr  höfuð  Jamundar  þann 
veg  tilbúit,  andvarpar  hann  hátt  ok  segir :  Hó*  herra  Jamund, 
þunga  dagleið  áttir  þú  fyrir  hendi,  þá  er  þinn  varð®  þvílíkr  gerr; 
en  hvat  gerðir  þú,  hinn  bannsetti  Makon,  er  þinn  bezti  vin  skyldi 
svá  háðuhga  vera  leikinn?  Konungrinn  svarar:  J)at  var  at  Hkendum, 
þó  at  sá  veitti  enga  hjálp  öðrum,  sem  sjálfum  sér  mátti  eigi  forða 
við  hrakförum.'"  En  tak  þú,  Gahnger,  til.  meðferðar,^*  hvárt  sem 
þér  líkar  [höfuð  Jamundar  eðr  armlegginn^-  ok  fœr  Agulando.  Nú 
þó  honum  vœri  hvárki  mjök  viljat,  fœrist  honum  höndin,  en  UUen 
höfuðit,  ok  sem  þat  er  borit  at  honum,  ýghst  hann  á^^  höfuðit,  blæss 
hátt  ok  segir :  ]þat  veit  Maumet ,  at  mikilla  hefnda  er  sá  verðr  af 
Agulando,  er  þvílíkt'*  hefir  unnit  at  drepa  hans  einga  son;  því  tak 
hér  glófa  minn,  talar  til  konungs,  í  einvígis  veð,  ok  lát  fram  í  móti 
hinn  vildasía  af  þínum,^^  ok  ef  ek  sigi-a  hann,  takit  aUir  trú  vára,  en 
ef  hann  sigrar  mik,  þá  vil  ek  snúast  til  yðvars  siðar.  En  vit  þat, 
ef  þit  finnizt  þú  ok  Agulandus,  at  þetta  lið  er  alt  til  dauða  dœmt, 
hvar  fyrir  örlög  yður  eru  þrotin  ok  með  öllu  únýt.  Karlamagnús 
svarar :  Vel  segir  þú,  slillt  lundemi  þitt,  þá  er  betr,  því  at  þú  hefir 
nasar'^  svá  bráðar,  at  eigi  geymir  þú  hvat  þér  byrjar  tala;  guð 
ræðr  örlögum  várum,  en  eigi  orð  þín,  er  þat  ok  h'kara,  athannsj-ni, 
hvárr  réttara  hefir  í  þessu  máh,  hann  er  sœkir  þetta  land  eða  ek  er 
þat  ver.     Nú  fœr  Agulando  höfuðit   með    þeim   orðum,   at   eigi    um 

')  saal.  b;  lætr  B.  '')  búkinn  6.  ')  [Nú  er  til  reiðu  skattrinn  b.  *)  hví- 
líkr  b.  *)  öðruvegs  6.  *)  fyrir  þat  tilf.  b.  'O  saal.  b ;  þér  B.  ')  óhó  6. 
')  var  b.  '")  hrakför  6.  ")  ferðar  með  þér  6.  '^)  [höfuðit  ok  hjálminn 
Jamundar  eðr  armlegginnmeð  fingrgulli  6.  ")  saal.  6;  ok  B.  '*)  slíkt  6. 
'*)  mönnum  tilf.  b.     '*)  nasir  b. 


230  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    63. 

aldr  berr   hann    kórónu    í    heilagri    Róma.     Við    þessor   orð    skiljast 
þeir,  líkar  þeim  Ulien  stóriUa. 

65.  Sendimenn  Agulandi  ríða  nú  brott  eigi  svá  kátir  sem  fyrr, 
ok  nieðr  minna  ríkdómi  en  þeir  hugðu  til ;  eigi  gengr  Karlamagnús 
berfœtr^  fyrir'  hestum  þeirra,**  eigi  fylgja  f)eim  til  gleði  fagrar  meyjar, 
heldr  er  sá  einn  þeirra  afli  at  líta  blóðugt  höfuð  ok  fyrir  allar 
greinir  lítt  fágat,  hvar  fyrir  þeir  ríða  seint  með  döprum  hug,  til  fjess 
at^  J)eir  koma  nálægt  fremstu  fylking  Agulandi,  ok  mœta  fyrst  Ma- 
deqvin,  hann  heilsar  þá  ok  segir:  Verit  góðir  af  tíðendum,  segit 
með  auðveldi,  hversu  mátti  hinn  digri  Karlamagnús,  hefir  hann  sent 
oss  guði  vára?  Sem  Ulien  heyrir  hvat  Madeqvin  talar,*  reiðist  hann 
ok  vill  engu  svara.  Hvaðan  af  Galinger  segir :  Hví^  lætr  J)ú  sem 
gaHnn  maðr?  hvárki  þína  guði  né  [annat  gott®  mun  Karlamagnús 
láta  kúga  af  sér,  dauðr  er  Jamund,'  brotnir  sundr  guðirnir.  Made- 
qvin  svarar :  Farit  með  engan  hégóma,  engi  maðr  mundi  dirfast  at 
gera  þvílíka  smán^  ok  skapraun  konungi  várum.  Galinger  segir: 
Líttu  hér  þá  höfuð  Jamundar,  ef  þú  trúir  mér  eigi.  En  forsjóliga® 
gerði  Karlamagnús  þat,  því  at  hvárki  Agulándus  né  nökkurr  yðvarr 
vissi,^"  at  Jamund  var*^  dauÖr,  utan  hann  hefði  látit  fylgja  skýrar 
jartegnir,  kenn  nú  þá  þat  íingrgull,  er  Jamund  berr  sér  á  armlegg. 
En  er  Madequin  má  eigi  lengr  dyljast  við,  svarar  hann  með  and- 
varpan:  Alt  vill  oss  til'harms  snúast,  ok  létti  hárit^'^  sér  af  höfði, 
ok  allir  hans  kumpánar,  er  þat  fréttu,  kveinaðu  hátt  með  illum  læt- 
um  sakir  hræðslu  ok  ótta,  er  yfir  þá  kom.  Síðan  ríða  sendimenn 
fram  til  annarrar  fylkingar,  er  stýrði  Achars  or  Amflor,  ok  þegar 
hann  kendi  silkimerki  Uhens,  snýr  hann  móti  honum^^  ok  mælti : 
Velkomnir  lögunautar  várir,  hafa  kristnir  menn  undir  gengit  meðr 
sínum  höfðingjum  vár  lög.  Galinger  svarar :  Mikil  heimska  væri 
þeim  þat,  J)ví  at  alt  várt  traust  verðr  oss  at  engu,  en  þeir  megu 
alt  þat  vinna  sem  þeim  h'kar.  Acharz  svarar :  Hví  beri  þit  ykkr 
svá  h'tt,  eigi  munu  þau  údœmi'*  at  hendi  komin,  at  Jamund  sé 
dauðr.  Gahnger  segir:  At  vísu  er  hann*^  dauðr,  sem  sjálfr  máttu 
þínum  augum  sjá;  lít  hérna  hönd  hans  með  fingrgulli.  En  Ulien 
hefr  höfuðit  ok  hjálminn,  klofit  hvártveggja  sundr ,  er  Karlamagnús 
sendi  Agulando.  Acharz  ok  alhr  hans  menn  urðu  svá  daprir  af 
þessu  efni,  at  nœr  vissi  ehgi  hvat  at  skyldi  hafast.  Fram  ríða 
8endimenn  héðan  at  þriðju  fylking,  er  Kalades  stjórnar,  hann  víkr 
fyrir  þá  svá  segjandi  :  Makon  signi  ykkr ;  þat  var  enn  ván  Uhen, 
Segir  hann,    at  þér    mundi    sœmdin    vilja,    enda   man   Agulando   þat 

>)  berfœttr  h.  ^)  tilf.  b.  »)  er  b.  *)  segir  b.  ^)  Hér  b.  «)  [nökkut  annat  6. 
')  ok  íi7/".  6.  *)  skömm  6.  »)  forsjálliga  6.  '")  mundi  trúa  6.  ")  væri  6. 
")  saal.  b\  hartt  B.     ")  þeim  b.     '^  tídendi  6.     '*)  Jamund  6. 


Cap.    65.  AF  AGULANDO  KONUNGI. 


231 


bezt  líka.  Gékk  harði  konungr  glaðliga  undir  at  gjalda  skattinn, 
eða*  hví  fari  þit  svá  fáliða?  Yáru  hestarnir  eigi  til  reiðu?  UUen 
tekr  reiðast  við  þat  spott,  er  hann  þikkist  mœta,  ok  svarar  með 
mikilli  reiði:  Vei  verði  yðr,  svá  mart  sem  þér  rabbit,  er  þat  ok 
líkara,  at  þú  Kalades  ok  þínir  fjlgdarmenn  verði  skjótliga  vísir, 
hvern  eða  hvílíkan  skatt  kristnir  menn  ætla  yðr,  ok  ef  þú  nytr  eigi 
annarra  við,  mun  þér  þá-  at  fullu  vinnast;  en  vit  þat,  at  guð  vár 
hafa  svikit  oss  ok  látit  drepa  Jamund,  en  seljast  sjálfa  sik  í  hendr 
pútum:  hafa  þær  svívirðUga  farit  með  þá  ok  brotit  sundr  í  smátt. 
Kalades  gékk  náliga  af  vitinu,  sem  hann  heyrÖi  hvat  UHen  sagði,  ok 
talar :  Bölvaðr  sér  þú,  Makon,  [svá  lítt  gejmandi^  þíns  höfðingja ! 
Hverr  mun  héðan  af  þagat  þurfa  til  trausts  at  léita,  sem  þú  ert? 
Vei  verði  þér  fyrir  þinn  údrengskap,  þeir  numu  ilt  at  ömbun  taka, 
er  þér  þjóna.  Síðan  ríða  þeir  fram  til  Ijórðu  fylkingar.  Ok  þegar 
Ehades  ok  Pantalas  kenna  þeirra  ferð,  snúa  þeir  móti  þeim  ok 
kveðja  þá  svá  segjandi:  Velkomnir  sendimenn  konungs  várs,  hvar 
eru  þær  fríðu  meyjar,  er  Agulandus  beiddi?  gott  eiga  ungir  menn 
sér  við  þeirra  faömlög  at  una.  Galinger  svarar :  Eigi  eru  Frankis- 
menn  svá  auðveldir  við  at  eiga,  sem  þér  ætht,  ok  annars  hygg  ek 
at  þeim  þikki  þér  makhgir  en  at  leika*  at  gersemum  þeirra.  En 
nú  er  þat  framkomit,  Pantalas,  sem  margir  töluðu,  þá  er  Agulandus 
skipaði  Jamuhd  son  sinn  formann  svá  góðra  riddara,  at  þat  mundi 
öllum  oss  horfa  til  mikillar  úgæfu  at  fara  eptir  hans  ákefð  til  þessa 
lands,  því  at  kristin  þjóð  heOr  svá  mikit  traust  í  sínum  guði,  at 
þeir  þikkjast  öUu  á  leiö  koma,  þegar  hann  hhitast  til  með  þeim,  lítit 
skilda  ek  af,  en  mart  heyrða  ek  þá  segja  af  honum ;  drepit  hafa 
þeir  Jamund  ok  alt  [lið  hans,*  tortímt  hafa  þeir  guðunum  sjálfum, 
ok  vilja  enga  sœmd  Agulando  fyrir  anna,  þvílíka  vanvirðu  ok  skömm 
sem  þeir  hafa  gert  honum  ok  öllum  hans  vinum.  J)víh'kt  höfum 
vit  at  segja,  ok  þó  annat  miklu  fleira.  Pantalas  þagnar  ok  kann 
engu  svara.  Jjessu  næst  koma  þeir  at  höfuðmerki  Agulandi,  fara 
margir  mikhr  höfðingjar  ok  spyrja  þá  æ  sem  tíöast  at  tíðendum,  en 
þeir  láta  mjök  drjúghga  ok  vilja  engum  nökkut  segja  fyrr  en  þeir 
koma  fyrir*  Agulandum.  En  er  Agulandus  sér  þeirra  ferð,  verðr 
hann  geysi  glaðr,  heilsaði"  þeim  fyri-i,  ok  spyrr  hvar  Karlamagnús 
var®  eða  hvárt  hann  ætli'  koma  á  hans  fund,  biðr  þá  segja  hátt  ok 
greiniliga  sitt'"  eyrendi.  Galinger  svarar  konunginum ;  Meðr  því  at 
þér  beiðit  þess,  skal  ok  svá  gera.  At  vísu  œtlar  Karlamagnús  at 
koma*^  á  yðvarn  fund,  ok*''  eigi  meðr  svá  mikilU  undirvorpningu  at 

')  ok  b.  ^)  sá  b.  »)  [er  svá  lítt  geymdir  6.  *)  y^r  ''V-  *•  *)  [þat  hd 
er  honnm  fylgdi  b.  *)  til  b.  ')  heilsandi  b.  *)  fari  b.  ')  nökknt  tilf.  b. 
'")  sín  6.     ")  sQpkja  6.     '-)  en  b. 


232  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    65. 

gefa  upp  í  yðvart  vald  sína  kórónu  með  konungligri  sœmd,  heldr 
at  eiga  við  yðr  bardaga.  Er  þat  ok  satt  at  segja,  at  engis  kyns 
ótta  [sám  vit^  snerta  hans  hjarta,  ok  eigi  it  minsta  bregða  sínum 
lit,  J)á  er  vit  bárum  honum  yðvart  eyrendi,  heldr  var  hann  heill  ok 
kátr  ok  hafði  skipat  sínum  fylkingum.  J)á  svarar  Agulandus  nökkut 
stutt:  Sendi  hann  oss  skattinn?  Já,  herra,  segir  Ulien,  þvílíkan  sem 
nú  megi  J)ér  sjá.  Kastar  fram  hjálminum  með'^  höfðinu  fyrir  fœtr 
honum,  ok  talar :  J)enna  sendi  Karlamagnús  þér  skattinn,  en  engan 
annan,  er  J)at  höfuð  Jamundar;  ok  til  þess  at  þér  f)urfít  eigi  lengr^ 
dyljast  við  at  son  ^ðarr  er  dauðr,  lét  hann  fj'lgja  skýrar  jartegnir, 
hverjar  Galinger  [kann  yðr  at*  sýna.  Gahnger  leggr  þá  fram  arm- 
legginn  á  gólfit  fýrir  kné  konungi.  Sem  Agulandus  sér  höfuð  Jam- 
undar,  visnaði  hans  hjarta,  svá  at  alt  megn^  dró  brott  orhansHmum, 
fallandi  fram  or  sínu  sæti  yfir  höfuðit  mjök  í  úvit,  ok  hggr  par  til 
þess,  at  hjástandandi  menn  taka  hann  sér  í  faðm.  Ok  sem  af 
honum  líðr  it  mesta  úmeginit,®  talar  hann  með  þungu  andvarpi: 
Hó  hó,  son  minn,  til  mikillar  íigiptu  [var  þú'^  fœddr,  því  at  fyrir 
þitt  forsjóleysi  stingr®  œsihgr  harmr-  hjarta  þíns  föður;  en  þó  er 
J)at  makhgt,  f)ví  at  ek  veitti  þér  ofmikit  efni  til  mótgangs  við  mik, 
þá  er  ek  setti  kórónu  þér  á  höfuð,  aldrigi  síðan  fylgdir  þú  mínum 
ráðum,  heldr  héltu^  þeirra  félagskap,  er  hvárki  vildu  mína  sœmd 
né  þína,  svá  at  Estor  er  mik  vildi  svíkja,  geröir  þii  þinn  merkis- 
mann,  ok  þökk  hafi  þær  hendr  er  hann  drápu.  Eptir  þetta  talar 
hann  til  Galinger:  Hvar  eru  guðir  várir  fjórir?  Hann  svarar:  Enga 
ván  eigi  þér^"  þeirra,  herra,  |)ví  at  kristnir  menn  hafa  háðuhga  við 
þá  skiht,  svá  at  skœkjur  tóku  þá  í  sitt  vald,  drógu  þá  ok  bundu 
brjótandi  sundr  at  síðastu,  ok  undra  ek,  hví  þeir  létu  [ftann  veg^' 
með  sik  fara,  eigi  sýnandi  né  eitt  mark*^  síns  máttar,  en  þat  mun 
reyndar,  at  þeir  megu  sér  miklu  minna  en  vér  látum,  hefði  þeir 
*  mátt  við  gera,  þá  þyldi  þeir  aldri  [þvíh'ka  smán*^  hefndalaust.  Sem 
Agulandus  heyrir  þat,  þikkir  honum  lítit  um  batna,  ok  segir  svá 
bæði**  með  hrygð  ok  mikilh  oeði:  Hví  má  þann  veg  til  bera?  Áðr 
vér  byrjaðum  herferð  til  þessa  lands ,  báðu  vér  guðina  fulltings ,  er 
margan  tíma  höfðu  oss  vel  dugat,  ok  vér  hyldumst  þá  svá  mjök^^ 
at,  at  vér  sendum  þá  fram^^  í  Arabialand  ok  létum  öll  búa  með 
skærasta  gulh  ok  dýrastum  gersemum ,  ætlandi  at  því  öllu  framar 
stœði  þeir  frammi  með  oss  \  en  nú  er  sú  ván  horfin ,  at  þvíh'ku  sem 
sjá  má.  Hvat  kantu  at  segja,  GaHnger,  af  Karlamagnúsi?  Gahnger 
svarar:     Karlamagnús    virðist   mér    hinn    merkihgasti    maðr  ok    hafa 

')  [sá  ek  6.  ^)  ok  b.  ^)  mgl.  b.  *)  [má  ydr  b.  *)  megnit  b.  ")  úmegnit 
h.  '')  [vartu  b.  »)  stangar  6.  »)  hélt  þú  6.  "*)  til  tilf.  b.  ")  [svá  b. 
'*)  merki  b.     ")  imgl.  b.     '*)  báði  6.     '*)  mgl.  b.     '«)  mgl.  b. 


Cap.    66.  AF  AÖULANDO  KOKUNGI. 


233 


svá'  snörp  augu  ok  niikla  giptu.  Mart  heyrða  ek  |)á  segja  af  guði 
sínum,  kváðu  hann  hafa  niðr  stigit  af  himnum  í  kvið  heilagrar  nökk- 
urrar  meyjar,  þeirrar  er  þeir  nefndu  Mariam,  segjaudi  at  hon  bæri 
hann  í  sínuui  kviði  niarga  mánuðu,-  ok  fœddi  síðan  sem  eitt  lítit 
barn  í  heiminn,  ok  þat  létu  þeir  þar  fylgja,  sem  mér  þótti  móti 
öUum  líkendum,  at  hon  væri  jafnhrein  mær  síðan  hon  hafði  getit 
hann  ok  fœtt  sem  ábr.  ^enna  piltinn  unga  sögðu  þeir  vera  sem 
annan  mann  ok  taka  skím  af  einum  manni,  er  bygði^  eyðimörk, 
ok  nefndu  hann  Johannem.  En  eptir  þat  er  Jesus  var  skírðr,  sögðu 
þeir  hann  predika  sanna  trú,  en  þat  þoldu  Gyðingar  illa,  ok  hefði 
farit  til  at  pína  hann  ok  negla*  á  kross,  ok  dœi^  sem  annarr  maðr, 
ok  eptir  þat  risi  hann^  af  dauðanum  til  lífs  ok  stigi  upp  aptr  til 
himnanna  ok  settist  í  sitt  hásæti,  byggjandi  þar  æ  síðan.  Ok  þat 
sögðu  þeir,  at  sá  einn  mætti  hjálpast,  er  á  hann  trýði.  Ok  þá 
spurða  ek,  hvat  þeir  hefði,  er  eigi  trýði  honum,  en  þeir  sögðu  þá 
brenna  í  eilífum  eldi.  I  þessum  guði  sínum  sögðust  þeir  hafa  svá 
mikit  traust,  at  þeir  ætlaðu  glaðir  ganga  til  bardaga  móti  yðr,  ok 
þótti  sigrinn  víss  fyrir  hendi  \  en  sú  þeirra  ætlan  var  mér  eigi  skil- 
janHg,  því  at  yðr,  herra,  satt  at  segja,  mun  eigi  taka  Hð  þeirra  til 
þriðjungs  við  yðvarn  Qölda.  Agulandus  svarar:  Fyrir  þeim  mikla 
harmi  er  ek  þoU  fyrir  dráp  sonar  míns,  má  ek  eigi  eptir  hugsa  hvat 
er  þú  talar.  Eptir  þetta  er  tekit  blóðugt  höfuðit  or  hjálminum  ok 
fœrt  konungi,  en  hann  minnist  við  leggjandi  á  brjóst  sér.  Endrnýjast 
þá  hans  harmr  'ok  angr,  ok  rétthga  mátti  þat  segja,  at  um  allar 
fylkingar  Agulandi  væri  hit  sama  orðtak  at  heyra,  er  hveiT  sagði 
öðrum:  dauðr  er  Jamund.  J)ar  með  störfuðu  alHr  í  sorg  ok  gráti. 
En  meðr  guðs  lofi  man  þetta  hrygðarefni  lítit  hjá  því,  sem  þeim 
man  skjótt  til'  bera. 

66.  J)essu  næst  er  greinanda,  at  svá  sem  sendimenn  Agu- 
landi  váru  brott  riðnir,  talar  Karlamagnús  við  hertoga  Girarð :  J)ú 
minn  elskuHgsti  vin ,  segir  hann ,  skaltu®  hafa  bh'tt  orlof  til  þinna 
manna  ok  búa  þá  til  bardaga,  því  at  í  stað  ætlum  vér^  láta  blása 
til  atlögu.  Hertoginn  svarar:  Verði  viH  guðs  ok  yðvarr,  en  geymit 
þess  einna  framast,  at  hin  fyrsta  atlaga  yðvarra  manna  verði  sem 
snörpust,  því  at  ef  heiðingjar  kenna  engan  bilbug  á  yðr,  munu  þeir 
skjótt  vikna.  Ok  ef  guð  gefr  þat  fyrir  sína  mildi,  at  fyrr  orkaöi  á 
þeirra  lut,  þá  væntir  ek,  at  eigi  fái  þeir  viðfall  þaðan  af;  því  at 
lengstum  ferr  svá,  at  þeim  veitir  erfiðara,  er  fyrri  hHða.  Ok  [ef 
hin^"   fremsta  fylking    gengr    fram    or    sinni   stöðu,    sœki    aðrir    því 

')  mgl.  b.  ^  mánaði  b.  ^)  í  tilf.  b.  *)  hann  tilf.  b.  *)  deyði  b.  «)  upp 
tilf  b.  ')  handa  tilf.  b.  »)  'skalt  b.  »)  at  tilf.  b.  •»)  Isaal.  b;  ek 
man  B. 


234  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  (^ap.    66. 

drengiligar  eptir,  ok  styði  svá  hverr  annan,  en  standi  meðan  sem 
bezt,  er  eigi  sér  hvern  veg  ferr.  En  ek  man  þar  leita  til  atsóknar 
meðr  mínuni  mönnum,  sem  guð  gerir  ráð  fyrir;  vilda  ek  gjarna,  at 
eigi  gæfi'  þeim  setuefni'^  sem  vér  fjrst  mœttim.  Keisarinn  þakkar 
hertoganum  sín  tillög,  kvazt  þess  vœnta,  at  vel  dugi  Rollant  frændi 
hans  til  mcð  sínum  jafning-jum.  Skiljast  síðan,  ríðr  hertoginn  sinn 
veg,  en  Karlamagnús  lœtr  blása  sínum  konungligum  hiöri,  en  er 
hann  heyrist,  gerist  mikill  gnýr  ok  úkj'rrleiki  í  herinum,  skipast 
hverr  þeirra  í  þá  stöðu  ok  undir  þat  merki,  er  hann  á  at  standa. 
Sem  hér  er  komit,  ríðr  herra  páfinn  frani  meðr  mikla  svcit  manna, 
váru  þeir  flestir  herklæðum  skrýddir  berandi  dróttinhgan  kross.  Ok 
meðr  |)ví  at  enn  var  eigi  ráð  f^^rir  gert,  hverr  J)at  dýrmæta  merki 
skyldi  um  bardagann  bera,  þá  víkr  herra  páfinn  at  einum  herra- 
manni,  er  honum  var  vel  kunnigr  af  þeirri  sveit  er  Mauri  kalhist,  ok 
segir  svá  til  hans  :  ]þú  góði  vin ,  skrýð  |)ik  sœmihga  ok  ber  í  dag 
kross  dróttins  fyrir  váru  hði.  Herra,  [segir  hann,^  þér  taUt  undar- 
liga,  hversu  má  ek  bera  {jann  blezaða  kross  úlærðr  maðr?  Hvat 
vinn  ek  þá  með  þeim  vápnum,  er  þér  féngut  mér  fyrra  dag?  Ek 
segi  yðr,  herra,  at  eigi  skrýðumst  ek  fyrri  öðrum  skrúða,  en  þessi 
bilar  mér.  Skolu  þér  ok  þat  sjálfir  mega  sjá,  at  svá  drengiliga  skal 
"ek  guði  þjóna  ok  yðr,  at  dýrkeypt  munu  þau  verða  heiðingjum. 
J)ví  látit  annan  bera  krossinn,  þann  sem  hans  heilagleik  sé  makhgri. 
Herra  páfinn  kallar  þá  til  sín  mikilsháttar  mann  ok  vel  lærðan 
Ysopem  at  nafni,  ok  segir:  Son  minn,  vér  viljum  at  þú  berir*  í  dag 
dróttinlegan  kross  fj'rir  váru  hði.  Heilagr  faðir,  segir  hann,  ek 
játti,  at  yðru  boði  á  ek^  hlý^ða,  en  bið  ek,  at  heldr  fái  þér  krossinn 
dróttins  öðrum  manni  til  meðferðar,  því  at  alls  til  fá  guðs  úvini  ok 
yðra  þikkjumst  ek  mega  slá  mínu  sverði,  ef  ek  ber  hann ;  hvar 
fyrir  ek  biðr,  at  þér  gerit  mik  frjálsan  ok  hðugan  af  þessu,  skal  ek 
því  heita,  at  eigi  gangi  heiðingjar  þar  frjálsliga  fram,  sem  þeir  mfleta 
mér.  Sem  þeir  talast  þessor  orð  við ,  ríðr  at  einn  þrifhgr  maðr 
sitjandi  á  vænum  hesti  rauðum,  stórliga  vel  búinn  at  vápnum,  kurt- 
eiss  í  vexti  [ok  hinn  hreinmannligsti  á  hesti,  meðr  þrifligum  herðum 
ok  digrum  armleggjum.®  J)essi  hneigir  herra  páfanum  ok  segir: 
Guð  signi  yðr  ok  styrki ,  heilagr  faðir !  heyrt  hefir  ek  á  um  hríð, 
at  yðr  verðr'  svá  sem  handbj'ndi  at^  hinum  heflaga  krossi,  ok  fáit 
eigi  þann  er  hann  vili  bera;  nú  meðr  yðrum  vilja  mun  ek  heita' 
þessu  vandræði  ok  bjóðast  til  at  bera  krossinn,  er  þeir  hafa  áðr 
neittat   svá    sem    mikhmi    þunga.     Herra   páfinn   lítr   við    honum    ok 

')  gœfist  b.  ^)  setugrið  b.  ^)  Itilf.  b.  ")  saal.  b;  berit  B.  ')  at  tilf.  b. 
*)  [med  þrekligum  herðum  ok  digrum  armleggjiim,  ok  hinn  hreinmann- 
ligsti  á  hesti  lita  b.     ^)  verði  b.     «)  tilf  b.     »)  létta  b. 


Cap.    66,  AF  AGULANDO  KONFNGI. 


235 


kennir  eigi  í  fyrstu  manninn,  því  at  herklæðin  hiildu  hans  ásjónu, 
ok  spyrr :  Hverr  ertu,  góði  riddari,  eða  af  hverju  rfki,  er  þann  veg 
glaðliga  býðst  undir  at  bera  [svá  háleitan  heilagdóm*  ok  létta  váru 
staríi?  Hann  svarar  með  gamni:  Herra,  fyrir  norðan  Púl  var  ek 
fœddr  í  Frakkakonungs  ríki,  ek  var  munkr  í  klaustrí  Umages  meir 
en  tíu  vetr,  hvert  stendr  í  borginni  Kun,  þaðan  var  ek  brott  tekinn 
ok  gerr  byskup  Reimensis'*  kristni;  en  nafn  mitt,  herra,  man  yðr 
kunnigt,  því  at  ek  heitir  Turpin.  Herra  páfinn  segir:  Son  minn, 
at  vísu  ertu  mér  kunnigr,  ok  viltu  bera  í  dag  þetta  blezaða  merki? 
Gjarna,  segir  hann,  því  at  svá  byrjar,  at  vér  yðrir  þjónostumenn 
standim  karlmannliga  frammi  í  guðs  bardaga,  en  þér  biðit  oss  misk- 
unnar.  Eptir  þat  stígr  erkibyskup  af  hesti  ok  gengr  h'tillátliga  [kyss- 
andi  hœgra  fót  páfans,^  en  tekr  síðan  glaðr  ok  feginn  við  dróttin- 
ligum  krossi,  stígr  á  bak  ok  ríðr  síðan  alt  í  fremstu  fylking.  Ok 
þegar  RoUant  ok  Oddgeir  danski  ok  þeirra  félagar  sjá  Turpin  erki- 
byskup  þar  kominn  meðr  kross  dróttins,  stökkva  þeir  alHr  af  baki, 
falla  til  jarðar  með  miklu  h'tiUæti  ok  tigna  þann  háleita  heilaga* 
dóm,  en  stíga  síðan  á  hesta.  Sem  hér  er  komit,  stendr  vel  at 
greina  þessu  næst,  hvílíkt  traust  ok  fullting  er  aUsvaldandi  guð  auð- 
sýnihga  sendir  heilagri  kristni  af  sínu  himnesku  sæti  fyrir  háleita* 
verðleika  síns  elskuhgsta  postola,  því  at  Jacobus  sér  ástundan  Karla- 
magnús  ok  heyrt  hefir  hann  keisarans  bœn ,  ok  fyrir  því  at  hann 
skilr  eigi  nú  mega  algerhga  yfirstígast  af  sinni  jörðu  til  lokins  herskap^ 
úvinarins  ok  hans  kumpáns  Agulandi  meðr  mannligum  styrk,  því 
biðr  hann  sinn  háleita  meistara  dróttin  Jesum  son  Marie  meyjar,  at 
hann  virðist  nökkura  senda  sér'  af  himneskri  hirðsveit,  at  makhga 
niðr  brjóti®  ok  djarfliga  sundr  sníði  drambsama  limu  andskotans. 
Ok  þat  veitist^  þt^gar,  því  at  svá  sem  kross  drrjtfins  várs  Jesu  Kristi 
er  kominn  1  fremstu  fylking  kristinna  manna,  h'ta  aUir,  at'"  sjá  máttu 
fyrir  þröng  manna  eða  hæðum  jarðar,  at  þrír  riddarar  björtum  her- 
klæðum  skrýddir  ok  á  hvítum  hestum  ríða  ofan  undan  QalH"  Aspre- 
ment  svá  djarfliga,  at  eigi  taka  þeir  f\'rr  sína  hesta  af  skeiði,  en 
þeir  nema  staðar^*  rétt  í  framanverðri  fylking  Rollants  takandi  sér 
stöðu  hjá  Oddgeiri  danska,  Ok*^  sakir  þess  at  þeir  kendust  af 
engum,  þá  talar  Oddgeir  til  þess  er  fyrir  þeim  var.  ok  undraði  hví 
þeir  [riðu  þann  veg^^  ákaft,  ok  segir  svá :  J)ú  riddari,  er  sitr  á 
þeim*^  hvíta  hesti,  er  ek  sá  engan  stoltara,  seg  mér  nafn  þitt  eða 
af  hverri  borg  þú  ert  kynjaðr,  aldri  man  ek  þik  mér  fyrir  augu  hafa 

'  fþenna  heilagan  dóm  b.  *)  Renensis  b.  ')  [at  pávanum  kyssandi  hans 
hœgra  fót  b.  *}  helgan  b.  *)  háleitan  6.  •)  saal.  b :  skap  B.  'O  mgl.  b. 
')  kvisti  b.  9)  veittist  6.  '")  er  b.  ")  Qallinu  b.  '^)  staé  b.  ")  En  b, 
")  [riði  svá  b.     '*)  hinum  b. 


236  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    67. 

borit,  eða  hvert  ætlar  ]þú,  er  J)ú  ríðr  svá  geystr?  Nýkomni  riddari 
svarar  honum  meðr  hógværri  rödd :  Stillt  þik  vel,  góði  vin,  segir 
hann,  ok  tala  þægiliga,  en  þat  er  líkhgt,  at  fleiri  sé  menn  í  heimi 
en  þú  berir  kensl  á  alla;  en  ef  þú  viU  nafn  mitt  vita,  þá  nefn  mik 
Georgium,  en  þeir  tveir,  sem  mér  fylgja,  heita  Demitrius*  ok  Mer- 
curius,  skal  ek  þik  ekki  leyna  |)ví,  at  vér  erum  sendir  af  konungi 
várum  at  veita  yðr  lið,  ok  ekki  skaltu  þat  undra,  þótt  ek  skipi  mér 
í  brjósti  fylkingar,  því  at  hvervetna  þar  sem  ek  verð  í  bardögum 
staddr,  gerir  ek  æ  hina  fyrstu  atreið  móti  úvinum,  en  hana  vil  ek 
nú  gefa  þessum  unga  manni  keisarans  frænda,  sem  hér  stendr  hjá 
okkr,  meðr  þeim  formála,  at  aldri  skal  honum  koma  œðra  í  hjarta 
né  bleyðiorð  af  munni,  hvar  sem  hann  verðr  staddr.  Sem  Oddgeir 
þikkist  gerla  undirstanda,  at  J)eir  eru  guðs  heilagir  menn,  lítilætti''' 
hann  sik  sem  inest  í  þeirra  augliti  ok  talar  meðr  fiagnaði :  Lofaðr 
sé  sá  dróttinn  [er  vér  eigum,^  er  svá  miskunsamhga  umhugsan  veitir 
sínum  sauðum  •  enn  bið  ek  þik,  hinn  heilagi  guðs  kappi,  at  þú  takir 
þá  geymslu  yíir  Rollant  systursyni  keisarans,  sem  hann  skipaði  mér. 
Georgius  svarar:  Ríðum  fram  djarfliga  alhr  samt,  en  ger  þú*  ekki 
orð  á  fyrir  öðruni  af  váru  efni.  RoUant  heyrir  þat  sem  þeir  talast 
um,  ok  lofar  allsvaldanda  guð  af  öllu  hjarta,  ok  víkr  djarfliga  fram 
í  miðil  þeirra,  standa  síðan  alHr  samt. 

67.  Skjótliga  sem  greindir  guðs  riddarar  eru  í  komnir  fylking 
Frankismanna,  sjá  þeir  hvar  fram  ferr  Madeqvin  mikh  meðr  sinni^ 
fylking.  Gerist  þá  úkyrrleikr  mikill,  hark  ok  háreysti,  því  at  hvárir- 
tveggju  œpa  stór"  heróp,  blása  í  horn  ok  þeyta  hiðra,  berja  bumb- 
um  en  Ijósta  trumbum,  ok  svá  mikiU  gnýr  varð  af  ölhi  saman  ópi 
[ok  hárej'sti'  mannanna  ok  miklum  hljóm  stórra  horna,  háfum  þyt 
hveflra  hiðra,  stórum  dyn®  digra  trumbna  ok  aflskyns  lœtum  hesta 
ok  múla  meðr  margri^  hvískran  fagra  söngbjaflna,  at  í  hverri^"  hæð 
ok  fjafli  kvað  dvergmála,  en  langt  ok  víða  skalf  jörðin  ok  pipraði 
hvern  veg  út  í  frá;  ok  sannhga  máttu  þeir.  eigi  kaflast  huglausir,  er 
í  þvíflkum  úkyrrleik  stóðu  meðr  öflu  úskelfðir.  ^ví  gaf  [guð  óum- 
rœðiligan^*  styrk  í  hjörtu  sinna  manna,  at  þeir  glöddust  ok  dirfðust 
við  alt  shkt,  svá  sem  þeir  skyldi  inn  ganga  til  dýrasta  snæðings. 
En  af  annarri  hálfu  kom  mikifl  ótti  í  hjörtu  margra  heiðingja,  þegar 
þeir  fltu  fylkingar  Franzeisa.  Nú  síga  fylkingar  saman,  svá  at  eigi 
er  lengra  miðil  en  eitt  örskot,  ok  áðr  en  [þær  mœtast,^'*  rennir 
Madequin  fram  á  vöflinn  sínum'  stóra  hesti,  sem  prófandi  ef  nökkurr 
vœri  svá  mikfls  hugar,  at  við  hann  þyrði  prófa.'^    En  Georgius  sem 

>)  Demetrius  6.  ^)  lítiUækkar  6.  ^)  [mgl.  b.  ■•)  þó  6.  *)  sína  6.  ^)  mgl.  b. 
^)  [mgl.  b.  «)  saal.  b\  þyt  B.  »)  nógri  b.  '•)  saal.  6;  hverju  B. 
•')  [hann  mikinn  6.     '*)  [saal.  b ;  þeir  mœðaz  B.      ")  at  reyna  b. 


Cap.    67.  AF  AGDLANDO  KONUNGI. 


237 


hann  lítr^  Madequin,  talar  hann  til  RoUants  takandi  í  beislistaumana, 
ok  segir  svá:  Sé,  segir  hann,  hversu  þessi  hiun  drambláti  hrósar 
sér,  hræðst  ekki  þótt  hann  sé  mikill  ok  digr,  prófa  til  hversu  leikrinn 
fari,  því  at  þér  byrjar-  heyja  fyrstu  atreið  þessa*  bardaga.  RoUant 
hneigir  sik  ok  talar:  Ef  þat  er  vili  guðs  ok  yðvarr,  skal  ek  gjama 
fyrstr  manna  brand*  rjóða  í  heiðingjans  blóði.  Síðan  slær  hann 
|)ann^  skjóta  hest  sporum,  er  Jamund  hafði  átt,*  tvíhendir  spjótit, 
en  snarar  at  sér  skjöldinn,  ríðandi  at  sem  snarast,  ok  leggr  spjótinu 
í  skjöld  Madeqvins,  ok  sakir  þess  at  hann  var  stórHga  þungr  fyrir, 
fékk  Rollant  hvárki  koniit  honum  af  hesti  né  nökkut  sveigðan. 
Madeqvin  leggr  spjóti  [til  Rollants'  svá  hart,  at  í  gegnum  gengr 
skjöldinn,  en  með  því  at  guð  hlífði,  brast  sundr  spjótskaptit  í  þrjá 
hluti,  en  RoUant  varð  ekki  sárr.  RoUant  fylhst  upp  af  miklu  kappi 
ok  bregðr  góða  sverði  Dýrumdala,®  ok  sakir  þess  at  þeirra  var  svá 
mikill  [vaxtar  mun,®  at  RoUant  náði  varla  hans  höfði,  reisist  hann 
upp  sem  lengst  ok  höggr  sverðinu  ofan  í  miðjan  hjálm  Madeqvins, 
kljúfandi  hans  digra  búk  meðr  öllum  herklæðum  alt  niðr,  svá  at  í 
hestinum  nam  staðar.  Varð  mikill  dyn^"  í  veUinum ,  er  hann  féll 
til  jarðar.  Sem  heiðingjar  sjá  sinn  höfðingja  fallinn,  ^elfast  þeir 
stórhga  mjök  ok  tala**  svá:  Herra  Madequin,  segja  þeir,  í  engu 
landi  fannst  þér  meiri  ok  sterkari  maðr,  en  furðuliga  mikit  afl  er 
gefit  þeim  litla  manni,  er  þik  herklæddan  svá  ramliga  sundr  klauf; 
þat  veit  Makon ,  at  aldri  sám  vér  einn  lágan  dverg  þvílík  högg 
veita,  ok  ef  aðrir  Franzeisar  eru  jafnsterkir,  man  Agulandus  hart 
niðr"^  koma,  ok  skjótt  man  öU  Atfrika  í  eymd  sitja.  Rollant  ríðr 
eptir  Madeqvin  feldan^^  djarfliga  fram  at  heiðingjum  ok  drepr  hvern 
er  fyrir  verðr.  Ok  er  Georgius  sér  hvat  Roflant  hefst  at,  talar  hann : 
Ríðum  fram  til  fuUtings  við  J)enna  mann,  er  svá  drengiUga  hefir  oss 
rutt  til  YÍgvaUar.  Eptir  þat  ríða  þrír  guðs  riddarar,  Oddgeir  danski 
ok  elUfu*^  jafningjar  fram  tveim  megum^*  hjá  Rollant,  ok  öll  þeirra 
fylking,  gerist  þá  hin  snarpasta  höggorrosta.*®  ]þeir  guðs  riddarar 
bregða  sínum  sverðum,  er  svá  váru  hrein  ok  bitrlig  at  lýsti  af,  ok 
höggva  niðr  heiðingja  til  beggja  handa.  Sem  bardagi"  hefir  fasthga 
tekizt  ok  Aífrikar  fafla,  en  aðrir  verjast  vel  ok  drengihga,  kemr 
'frægr  herra  Turpin  erkibyskup  móti  heiðuum  raönnum  berandi  þann 
heilaga  kross,  er  á  þéssum  tínia  birtist  yfir  háleitr  kraptr  guðligrar 
miskunuar,  at  hann  skein  svá  bjart,  at  alla  vega  Ijómaði  af^*  sem 
sólar  Ijósi,  ok  svá  sýndist  hann  guðs  úvinum   mikiU   ok  ógurligr,  at 

')  leit  b.  ■')  at  /i7/'.  b.  ^)  í  tilf.  b.  ■•)  sveró  mitt  b.  *)  sinn  b.  «)  áttan  6. 
')  [tilf.  b.  *)  Dúrumdala  6,  herog  senere.  ')  [munrum  vöxt  6.  "•)  dynr  b. 
")  mæla  b.  '»)  viór  b.  ")  fallinn  6.  '«)  hans  b.  '*)  megin  b.  "*)  orr- 
osta  b.     '')  bardaginn  b.     '*)  honum  tilf.  b„ 


238 


KARLAMAGKUS  SAGA  IV.  Cap.    68. 


eigi  þorðu  þeir  móti  honum  líta,  heldr  sneru  þeir  undán  hans  nálœgð 
sem  lengst  mátti,^  þar  til  at  öll  fylking  Madeqvins  tekr  rjúfast.  Ea 
Rollant  með  sínum  mönnum  drepa  svá  margan  mann  á  h'tilH  stundu, 
at  þat  var  eigi  auðvelt  tína,  því  at  meðan  hans  jaíningjar  váru 
úmóðir,  þurfti  engi  h'fs  at  vænta,  er  varð  fyrir  þeirra  vápnum.  En 
meðr  því  at  víðara  verðr  við  at  koma,  skal  Rohant  meðr  krapti 
hins  heilaga  kross  ok  stuðuing  þriggja  guðs  ástvina,  er  jafnan  géngu 
honum  næstir,  þann  veg  dreifa  þeirri  fjrstu  fjlking  Agulandi,  sem 
guð  skipar,  en  nú  skal  greina  þessu  næst,  hvat  hinn  hrausti  hertogi 
Girarð  hefst  at  í  þenna  pungt. 

68.  Girarð  sem  hann  skildist  við  Karlamagnús  keisara,  ríðr 
hann  sem  hvathgast  til  sinna  manna,  ok  kallar  saman  alla  höfðingja 
ok  býðr  til  bardaga  búast,  ok  er  alhr  eru  búnir  at  hestum  ok  vápnum 
svá  vel,  at  engi  flokkr  þurfti  betr  ok  fagrhgra'*  vera  bi'iinn ,  en  sá 
er  hertoginn  hafði  fóstrat  af  þeim  sœmdum  er  guð  léði  honum,  talar 
hann  til  þeirra  ungu  manna,  er  nýtekit  höfðu  við  riddarahgum  bún- 
aði,  ok  segir:  J)ér  ungu  menn,  segir  hann,  gerit  yðr  harða  í  hjörtum 
ok  vápndjarfa,  biH  spjótin  eða  brotna  kunni,  grípit  skjótt  til  sverð- 
anna,  látit  [yðr  jafnkringt  at^  höggva  sem  leggja,  hvárt  sem  betr 
dugir,  hræðizt  alls  ekki  AíFrika  vánda  menn  ok  fúla,  rekum  djarfliga 
þeirra  flótta,  eggi  hverr  annan  til  hugdirfðar,  því  at  með  vilja  lausn- 
ara  várs  skuhim  vér  af  þeim  vinna  alt  þat  sem  þeir  [úmakhga  hafa^ 
halda,  lönd  ok  ríki ,  guU  ok  silfr,  en  vænta  þar  á  oían  meiri  ömb- 
una  ok  háleitari  af  almátkum  guði  fyrir  várt  starf  ok  erfiði,  því  at 
harla  gott  er  at  leggja  sitt  líf  út  fyrir  hans  skyld.  Allir  játta  svá 
gera  sem  hanu  býðr.  Boz  ok  Clares  frændr  sína  skipar  hann  í 
fremsta  lagi  sinnar  fylkingar.  Ok  þegar  sem  þeir  ungu  riddarar  eru 
á  hesta  komnir,  ríöa  þeir  ákaft,  þóttist  sá  bezt  leika,  er  fyrst  mátti^ 
rjóða  sinn  brand"  í  hörðum  heiðingja  beinum.  Hertoginn  stefnir  á 
bak  liði  Karlamagnús  ok  ætlar,  ef  svá  vill  verða,  at  komast  í  nánd 
höfuðmerki  Agulandi,  því  at  þar  þikkir  honum'  enn  bezt  við  at  eiga, 
sem  mestr  er  styrkrinn  fyrir.  J)ví  ferr  hann  fram  uni  einn  lítinn 
skóg  ok  viU  ekki  koma  í  bland  við  aðrar  fylkingar,  ok  stefnir  á 
hœgra  veg  at  höfuðmerkinu  Agulandi.  En  á  þeim  skógi  váru  nökk- 
urir  njósnarmenn  Agulandi  ok  verða  varir  við  hertogans  menn,  því 
hleypir  einn  af  þeim  til  þess  er  hann  kemr  fyrir  Agulandum,  berandi 
sitt  eyrendi  með  ákefð  ok  segir:  Maumet  hjálpi  yðr,  því  at  þurfa 
munu  þér  nú  þess ;  hér  ferr  at  yðr  einn  flokkr  kristinna  manna 
stórliga  vel  búinn^  at  herklæðum,  ok  ef  þér  búizt  eigi  við  þeim, 
munu  þeir  at  vísu  gera  yðr  mein.    Sem  Agulandus  heyrir  þat,  bregðr 

')  máttu6.     ^)  fagrligar  6.     ^)  [ioa/.  í>;  jafntkungt(!)  vera  5.     ■*)  [hafa  úmak- 
liga  b.     *)  mætti  b.     *)  eðr  reyna  tilf.  b.     ')  saal.  b ;  þeim  B.     *)  búnir  b. 


Cap.    6S.  AP  AGULANDO'KONUlíGI.  239 

bonuni  við^  undarliga,  því  at  hann  skellðist  í  sínu  hjarta,  ok  allir 
hans  höfðingjar  er  með  honum  váru  saman  komnir,  ok  var  þatfyrir 
guðliga  miskunn,  at  huudrað  þúsunda,  sem  Agulandus  hafði  skipat 
undir  sitt  merki,"  mœtti  óttast,  hvar  sem  fœri^  þeim  (í)  uándir  [nökk- 
urr  hundraða*  flokkr.  Ok  er  heiðingjar  h'ta  hertogans  ferð  ok  spyrja 
hvat  nú  sé  til  ráða  talar  fyrr  greindr  Ulien :  Herra,  segir  liann, 
hryggizt  eigi  af  þessu  efui,  þessir  hafa  fá  menn  ok  engan  [liðkost 
til  þess^  at  granda  yðvarri  sœmd,  því  at  þeirra  afl  virði  ek  h'tils; 
fáit  mér  til  fylgdar  tuttugu  þúsundir  riddara,  ok  skal  ek  makhga* 
ganga  þeim  at  veita  uætrgisting,"  ok  ef  ek  heíir  eigi  drepit  þá  alla 
áðr  sóUn  sezt,  verði  rangsnúnir  sporar  mér  á  fœtr  settir,  en  brott 
tekinn  toppr  or  mínum  hesti,  en  ek  sjálfr  hafðr  at  athvarfi.  Agu- 
landus  svarar :  J)ú  ert  hraustr  riddari*  ok  hkhgr  at  veita  mér  heil 
ráð  með  trúrri  þjónostu,  Uhen  frændi,  því  vættir*  ek,  at  þú  hjálpir 
mér  við  meðr  þínum  riddaraskap ;  ok  ef  vér  fám  þetta  ríki  unnit, 
skal  þat  gefast  yðr  til  stjórnar,  svá  sem  í  arf  eptir  Jamund  fi-ænda 
þinn.  Uhen  svarar:  J)at  veit  Maehon,  at  eigi  beiði  ek  framar. 
Gengr  síðan  ok  kyssir  hans  hœgri  hönd.  Gahnger  heyrir  hvat  þeir 
talast  við  ok  segir :  Undarligt  er  þat,  Ulien,  at  þú  kennist  eigi  við 
hvat  þú  mátt;  ^J&o  ^f  þ^'í?  ^^  þ^r  beri  þá  giptu  til  handa  at  vega 
sigr  á  Franzeisum ,  eða  mantu  eigi  hversu  lítit  þeir  gáfu  sér*°  at 
[hábrókan  þinni,'^  heldr  [fór.  þú,*'^  þó  at  nauðigr,  með  blóðugt 
höfuð  Jamundar,  ok  vart  feginn  at^^  þú  komzt^*  brott  or  þeirra  aug- 
sýn.  Uhen  reiðist  mjök  orðum  Galingers,^'  ok  ef  Agulandus  væri 
eigi  svá  nálægr,  mundu  þeir  prófat  hafa  sín  í  miðil,  hvárr  drjúgari 
vyröi.  Eptir  þat  sem  Uhen  hefir  tekit  orlof  af  kouungi,  tekr  hann 
með  sér  vel  tuttugu  þúsundir  ok  fylkir.  Flestir  af  þeim  báru  engar 
brynjur  né  hjálma,  sá  var  þeirra  búnaðr,  at  þeir  váru  í  þykkum*^ 
leðrpanzarum,  ok  brynhettur  læstar  at  höfði,  boga  meðr  örvamæh, 
en  öxar  héngu  við  söðulboga;  svá  búnir  ríða  þeir  móti  hertogans 
mönnum.  Sem  hertogi  Girarð  lítr  þeirra  ferð ,  kaUar  haun  saman 
sína  menn,  er  áðr  fóru  nökkut  dreift,  ok  segir :  Gejmum  vel  til  ok 
íörum  ekki  lausir,*"  þröngum  oss  saman  sem  mest,  ok  gerum  vára 
fylking  sem  þykkvasta,  svá  at  skjöldr  hggi  við  skjöld,  en  spjót  við 
spjót,  látum'®  þá  at  sœkja,  en  vér  tökum  móti  djarfliga,  hlífum  oss 
sem  bezt,  ok  bregði  engi  sinni  stöðu,  þar  til  er  heiðingjar  íaka*^ 
mœðast,  en  veitum  þá  sem  drengihgsta  atsókn.     Svá  gera  þeir,   slá 

')    tilf.  b.       ')    höfuðmerki    b.       *)    saal.   6;    fera  B.       *)    [tíu  þúsunda  b. 

*)  [liðskost  b.     «)  {yrir  tilf.b.     ')  vetrgisting  6.  «)  maðr  b.     »)  væntirft. 

'•)  sik  b.       ")    [drambi  þínu  b.       '-)    fórtu  6.  '^)    er  b.       '^)  korat  b. 

")  Galinger  b.      '«)  þískum  (d.  e.  þýzkum)  6.  •')  dreift  6.      '»)  saal.  6; 
lítum  B.     »5)  at  ttlf.  b. 


240 


KARLAMAGNUS   SAGA  IV.  Cap.    68. 


á  svá  stitina  fjlking   ok   þykkva,    at  langt   miindi   líða   áör  en  glófi 
kœmi  til  jarðar,  þótt  yfir  væri  kastat.    Ok  er  Ulien  kemr  at,  rennir 
herra  Clares  systurson  hertogans  fram  á  völhnn,    er    miðil  var  fylk- 
inganna,  ok  ætlar  fyrst^  hyrja  þessa  orrostu,  ef  nökkurr  [vili  honum 
móti'*  horfa.     En   er  Uhen    sér   þat,    kallar   hann  á  einn   riddara  er 
hét  Jafert  ok  talar  [:  |)ú  Jafert,  segir  hann,^  ]ít  |jann  hinn  kristna, 
er  svá  lætr  brakstinnhga,^    [sennihga  felmtar^  hann  til  dauðans,  ríð 
hann  af  baki,  falh  hann  fyrir  þér,  öll   þeirra  fylking  er  uppgefm  ok 
í  váru  valdi.     Jafert  játar  svá  gera  ok   setr  [síiium  hesti"  spora  ok 
ríðr  sem  mest  á  völlinn    ok   leggr   til  Klares    digru    spjóti  í  gegnum 
skjöldinn  svá  hart,'  at  í  brynju  nam  stað,^   en   spjótit^  brast   sundr 
í  tvá  hluti.    Sé,  riddari,  segir  Clares,  þar  fóríu  nú.     Ok  leggt  í  J)ví 
til   hans    ok   gegnum   járnbundinn    skjöld    ok    brynjuna    ok   búkinn, 
fleygjandi  honum^"  niðr  á  jörðina,  ok  segir  hárri  röddu :    J)ann  veg 
kendi  mér  minn  gamh  meistari  at  steypa  dramblátum.    Snarar  síðan 
aptr  í  sína    stöðu.      En   Uhen    eggjar    [sína   menn"    til    framgöngu, 
sœkja  heiðingjar  þá   at,    ok   tekst   seint   at  vinna,    því    at  engu  losi 
koma  þeir  á  hertogans  lið,    en   hverr  sem  kemr  í  nánd  er  skjótliga 
drepinn  ^    því    fýstist^*^    engi   optar   en    um   sinn    undir   ganga   þeirra 
högg,    fellr   margt   af  heiðingjnm,    en    nær    ekki    af   hertoganum.** 
Girarð  kallar  þá :    Gangit  fram  djarfliga  ok  rekit  þessa  vánda^*  hunda 
af  várum  höndum,  er  engi  dugr  er  yíir.     J)eir  gera  svá,    veita  hina 
hörðustu  hríð,  höggva  á  tvær  hendr  með  ópi  ok  háre^^sti,  er  hverr 
eggjar  annan,    slíðra    æ  sem    tíðast    sín    snarpeggjaðu    sverð  í  blóð- 
vörmum    hjörtum    heiðingja.      Má    þessu    nœst    líta    skjót    umskipti, 
AflFrikar  renna,  en  hertogans  menn  eptir   sœkja   drepandi  hveru  sem 
þeir  við  komast.     Ulien  gengr  hart  fram,    ok   sem   hann    lítr  marga 
flýja,  œpir  hann  hárri  röddu  ok  talar  svá:    Skömm  bíði^^  þér,  vándu 
pútusynir,  hvei-fit  aptr  ok  svívirðit  eigi  svá  aUa  oss,    at  renna  meðr 
bleyði  en  verjast  eigi**'  meðr  karlmensku.    En  þótt  Ulien  kalh  hátt, 
lætr  engi  sem  heyri.     Hertogi  Girarð  sœkir   nú    fram    at  heiðingjum 
ok  [ryðr  með  öhu^^  þeirra  fylking,  því  at  þótt  hann  sé  nú  ganiall, 
þarf  engi  sér  lífs  at  vænta,  er  honum  mœtir.    |)ví  fellr  á  litlu  bragði 
[af  Ulien^'''  hundrað  við  hundrað,   þúsund  við   þúsund ,    svá  at  víða 
gerast  vellir   þaktir   af  manna    búkum.     Ok  er  Ulien    sér  þann    veg 
fara,  en  má  ekki  at  gera,  talar   hanu    með    sjálfum    sér:    Vesœll   er 
ek  vorðinn,  hvat  mun  nú    af  mér   verða?    Ek  hugðumst   á   þessum 
degi  vinna  undir  mik  alla  Jtaham  ok  skipa  þat  ríki  mínum  þjónum, 

')  fyrstr  b.  *)  [viU  við  honum  b.  ')  [svá  b.  '')  bragðstinnliga  b. 
*)  [felmtirft.  *)  [saaí.  6;  sinn  hest^.  '')  mgl.  b.  *)  staðar  6.  *)  skaptit  6. 
^'}  tilf.b.  ")  [a"//".  6.  '=')fýsist6.  '3)  hertogana  mönnum  6.  'M  vándu  6, 
'*)  bíðit  b.     '«)  [ríðr  nieð  allri  b.     '")  {_mgl.  b. 


Cap.    69.  AF  AGULA3ÍD0  KOJílTNGL  241 

en  nú  verð  ek  sem  fullr  úgæfiiniaðr  flyja  undan.  Nei,  verði  þat 
eigi  at  sinni,  at  ek  hugblevÖumst.  Snýr  hestinum  aptr  ok  leggr  sínu 
digra  spjóti  til  þess,  sem  næst  honum  var,  ok  hrindr  honum  dauöum 
á  jörö.  Jíar  með  ríðr  hann  at  frægum  riddara  Valtero,  er  margan 
heiðingja  drap  með  síuu  sverði,  ok  leggr  til  hans  í  gegnum  [skjöld- 
inn  ok  sh'tr  brynjuna*  ok  kastar  honum  dauðum  á  jörð,  ok  segir: 
J)at  veit  Maumet,  at  eigi  verr  þú  land  fjrir  oss  héðan  frá.  Hann 
ríðr  uú  um  hif  ytra  mjök  reiðr  af  falli  sinna  manna,  hnefaudi  sverðit 
með  miklu  afli  ok  drepandi  margan  guðs  riddara,  suma  rekx  hann 
svívirðhga"  af  hestum,  en  aðra  leggr  hann  sínu  spjótí.  Ok  í  þessarri 
sinni  framferð  ríðr  hann  þrettán  menn  af  baki,  ok  særir  flesta  til 
úh'Hs.  Sem  herra  Boz  [bróðir  Clares^  sér,  hversu  mikinn  sÉaða 
Ulien  gerir,  fylHst  hann  af  miklu  kappi  ok  vildi  gjarna  prófa,  ef 
nökkut  féngi  hann  tálmat  heiðingjans  tröUskap,  því  kostar  hann  ok^ 
honum  at  mœta,  ok  kallar  hárri  röddu  á  Ulien  svá  segjandi^  Bíð 
mín,  segir  hann,  ek  vil  fyrir  eins  finna  þik.  Uhen  lítr  til  hertogans 
ok  sér,  at  honum  fylgja  margir  riddarar,  hvar  fyrir  hann  vill  eigi 
bíða  ok  ríðr  undan  sem  ákafast,  til  þess  er  hann  nemr  staðar  á 
einum  sandhól,  ok  víkr  aptr  hestinum  ok  kallar^  herra  Boz  með 
þessum  orðum:  J)ú  riddari  er  mik  viU  finna,  kom  higat,  því  at 
fjrir  trú  mína  skal  ek  eigi  leugra  undan  þér  reuna.  Boz  rennir 
hestinum  sem  snarast  at  honum,  en  hinn  í  mótí,  ok  leggr  hvárr  tíl 
annars  svá  hart,  at  hvárgi  gat  í  söðli  haldizt,*  ok  falla  báðir  af  baki. 
Varð  þá  hinn  guUbúni  hjálmr  Uhens  víða  moldu  litkaðr.  Jjeirstökkva 
báðir  upp  skjótt  ok  fimhga,  því  at  hvárr  kostar  öðrum  fjTr  á  fœtr' 
komast,  grípa  til  vápna;  ok  er  UHen  htast  um,  sér  haun  þar^  ríða 
at  þeim  mikinn  riddara  flokk  til  fuUtíngs  við  herra  Boz.  Hvar  fyrir 
hann  skilr  eigi  svá  búit  duga,  skundar  [sem  hvatast*  tíl  hests  síns, 
stingr  undir  sik  spjótskaptinu  ok  stökkr  á  bak.  keyrir  síðan  sem 
harÖast  til  sinna  manna,  ok  skilr  svá  meðr  þeim  Boz  at  sinni.  Flýr 
UUen  ok  aUir  hans  menn*"  er  því  náðu,  en  herra  Girarð  sóttí  eptír 
vel  ok  karlmannUga  drepandi  flesía  af  þeirra  sveit.  Skal  hann  nú 
at  sinni  þvíUkt  henda  af  Uöi  UUens,  sem  honum  ben-  fœri  á,  en 
hverfa^^  til  Georgium  ok  haus  félaga. 

69.  RoUant  sem  hann  hefir  [dreift  aUri*-  fylking  Madequins, 
drepit  flesta  en  aðra  rekit  á  flótta,  kemr  því  næst  at  annarri  fyUíing 
Agulandi,  er  stýrði  Aeharz  or  Amflor,  váru  þá  fáir  faUnir  af  sveit 
kristinna  manna,  en  mjök  mœddir  menn  ok  hestar.  Ok  er  Acharz 
sér  þeirra   ferð,    þikkir    honum    uudarUgt,    hversu   skjótt    þeir   hafa 

')  [brynjnna  ok  skjöldinn  h.  ^)  saal.  6;  stinnliga  B.  ')  [mgl.  b.  *)  á  b. 
*)  á  tilf.  b.  «)  fyrir  öðrum  tilf.  b.  ')  at  íilf.  b.  »)  saal.  b:  því  B. 
8)  Imgl.  b.     '")  þeir  iilf.  b.     ")  nú  tilf  b.     '^)  Isaal.  6;  drepit  aUa  B. 

16 


242  KARLAMAGKUS  SAGA  IV.  Cap.    69. 

gegnum  gengit  fyrstu  fylking,  en  sakir  þess  at  hans  lið  var  flest  hart 
viðreignar  ok  vel  búnir^  at  vápnum,  þá  taka  Jjeir  hart  móti,'^  svá 
at  nú  er  búit  við  miklum  váða,  ef  eigi  koma  fulltingsmenn^  at  styðja 
Rollant;  en  hvaðan  mannhgt  traust  kemr  at  skal  segja.*  Karla- 
magnús  keisari  skipar  fynr  aðra  fylking  Salomon  konung  ok  Huga 
jarl,  ok  sem  bardaginn  hófst,  bíða  þeir,  sem  talat  var,  hvern  veg 
ferr,  utan  fara  at  fram  hljóðhga  orrostunni.  Má  þá  skjótliga  heyra 
högg  ok  stóra  bresti,  því  talar  Hugi  jarl:  Herra  Salomon,  þú  skalt 
taka  lil  geymslu  hð  várt  flest  með  höfuðmerki,  en  ek  ok  þúsund 
gfldastu^  riddara  skal^  leita  í  bardaganu  ok  prófa  at  ek  megi  nökkut 
Uð  veita  várum  kumpánum,  mik  væntir  at  Roflant  ok  Oddgeir  haíi 
í  giftg  at  starfa,  ok  guð  láti  þeim  ekki  verða  til  meins.  Svá  gerist 
sem  nú  var  greint,  at  Hugi  jarl  ríðr  með  þúsund  riddara,'  váru  þeir 
eigi  búnir  sem  fantar,  því  at  J)eir  höfðu  öruggar  brynjur  ok  trausta 
hjálma,  en  sátu  á  fríðum  hestum  ok  úmœddum.  Biðr  Hugi,  at  Sal- 
omon  konungr  haldi  eptir  djarfliga  ok  veiti  þessum^  viðrhjálp.  Hann 
játtar  svá  gera.  Hugi  jarl  var  manna  þrifligastr,  ok^  mikifl  vexti, 
en  öruggr  til  aflrar  hreysti  ok  karlmensku  ;  hann,  œpir  stórt  heróp 
ok  eggjar  menn  sína,  svá  segjandi:  Góðir  vinir,  segir  hann,  ryðjum*" 
djarfliga  oss  veg^^  til  várra  manna,  höggum  svá  stór  högg,  at  engi 
hh'f  standist,  látam  þat  auðsýnt,  at  engir  verða^'^  Franzeisum  betri 
drengir.  J)eir  gera  svá,  höggva  sverðum  til  beggja  handa,  en  leggja^^ 
spjótum  bæði  hart  ok  tíoum,  ryðja  sér  veg  tfl  þess  at  þeir  koma 
J)ar  fram,  sem  er  Oddgeir  danski.  Ok  er  Oddgeir  sér  Huga  jarl, 
segir  hann  svá :  Lof  sc  guði,  [mjök  eru  vér  kumpánar*'*  þiirfandi 
þinnar  tilkvámu.  Jarlinn  svarar :  Gefi  guð,  at  hon^^  verði  at  gagni, 
en  nú  er  ek  þar  rétt  kominn,  sem  ek  munda  helzt  kjósa.  Nú  gerist 
bardagi  hinn  harðasti,  því  at  hvárirtveggju  bjargast^^  eptir  megni. 
Feflr  nú  svá  margr  riddari  af  heiðingjum,  at  víða  þöktust  veflir  af 
þeirra  búkum,  því  at  senniHga  reyndi  Roflant,  hvárt  Dýrumdah  kunni 
nökkut  bíta.  jþar  með  géngu  djarfliga  fram  heilagir  guðs  kappar 
Georgius  ok  hans  kumpánar,  hhitu  [margir  heiðingjar  at  hníga^'  fyrir 
þeirra  vápnum.  Hugi  jarl  fréttir  [eptir  Oddgeir  danska,*®  hverir 
þeir  sé  þrír  riddarar,  er  þann  veg  prýðihga  ganga  fram.  Hann 
svarar:  Minn  góði  vin,  þat  eru^^  heilagir  menn  guðs,  Georgius,  De- 
mitrius  ok  Merkurius,  er  hann  hefir  sent  til  styrktar  sinni*^"  kristni. 
Jarhnn  varð  stórhga  glaðr  við  þessa  sögu  ok  segir*^^  hárri  röddu  : 
')  menn  tilf.  b.  ^)  við  b.  ^)  saal.  6;  fluttingsmenn  B.  *)  at  tilf.  b. 
*)  vildastu  b.  '')  skulum  b.  '')  manna  b.  *)  {)eim  b.  ^)  saal.  6;  ekk(i) 
.8.  '»)  rídum  6.  ")  fram  ítV/-.  6.  '»)  verói  6.  '»)  med  íi//-.  6.  '^)  [nú 
er  um  vér  kompánar  mjök  b.  '*)  saal.  6;  hér  i9.  '")  duga  6.  ")  [saal. 
6;  at  ganga  B.  '*)  [Oddgeir  eptir  b.  '")  saal.  6;  er  B.  ^*')  heilagri 
tilf.  b.     *')  mælti  b.  .Æ 

1 


Cap.    69.  AP  AGTJLAlíDO  KOKDXGL  243 

Vinnum  svá  mikit,  sem  vér  megum,  réttum  langt  [armleggina  fram, 
sem  vér  megum/  |)ví  at  guðs  fullting  stendr  nú  fullkomliga  með  oss. 
Sem  bardaginn  stendr  sem  harðastr,'*  kemr  Turpin  erkibvskup  með 
dróttinligau  kross  fram  í  fylking  heiðingja,  gerast  þá  skjót^  umskipti 
enn  sem  fyrr,  því  at  þeir  hðsmenu  Acharz,  er  áðr  börðust  með 
miklu  kappi,  taka  |)egar^  bleyðast,  er  þeir  líta  kross  dróttins,  en 
kristnir  menn  stvrkjast  mikit  í  þein-a^  tilkvámu,  ok  veita  svá  harða 
atsókn,  at  þar®  brestr  flótti  á  heiðingjum.  J)ví  má  nú  líta  margan 
skjöld  sundr  brotna,  en  heiðingja  þúsundum  af  baki  riðna,  aðrir 
bhkna,  brynjur  slitna,  en  hjálmar  með  hausum  sundr  klofna,  Ok 
er  Aeharz  sér  síua  menn  flýja  eða  drepast  niðr  æ  sem  tíðast,  hér 
með  lítr  hann  hvar  Salomon  konungr  ferr  með  sína  sveit,"  í  þriðja 
stað  sér  hann  heilagan  kross  fram  kominn  með  skínandi  birti,  fyrir 
hvat  alt  saman  honum  wðist®  þuugt  veita,  ok  talar  til  þeirra  er 
honum  standa®  næstir:  Mikil  undr  birtast  hér  í  dag,  því  at  vér 
eigum  eigi  at  eins  móti*''  vega  gildum  mönnum,  hér  verðr  oss  annat 
þyngra  viðreignai-.  Hverr  um  aldr  sá  þvílík  býsn,  at  eitt  tré,  þat 
er  [ek  ætla  kristna  menn^^  kalla  kross,  skal  svá  mikiUi  hrœzlu  á 
koma  gilda  karlmenn,  at  þeirra  máttr  verðr  at  engu;  því  at  síðan 
hann  birtist  várri  fylking,  er  því  líkt  sem  [vér  sém^"  vitlausir,  því  at 
með  skygnum  augum  sjám  vér  ekki,  ok  engum  kosti  megum  vér 
móti  líta  hans  birti  eða  uærri  koma  hans  krapti,  um  snýr  váru  viti, 
ok  fórum  sem  œrir  menn  ok  hauistoluir, '^  því  optar  sem  vér  lítum 
til  hans,  þeim  mun  meir  vaxa  vár  vandræði ;  ok  ef  drótíinn  kristinna 
manaa  hefír  verit  píndr  á  þessu  tré,  þá  samir  þeim  at  sönnu  þann 
vegsama,  því  at  aldri  nökkurn  tíma  birtist  þvOíkr  máttr  yfir  várum 
goðum,  ok  þat  veit  Maumet,  at  eigi  stend  ek  hér  lengr.  Ok  snýr 
hestinum  ok  flýr  sem  hvatast,  ok  allir  hans  menn,  svá  at  engi  stendr 
eptir.  En  Frankismenn  reka  flóttann  svá  snarphga,  at  þeir  drepa 
hveru  er  þeir  mega,^*  svá  at  tíu  þúsundir  fella  þeir  í  flóttarekstrinum. 
Dreifist  þá  mjök  hð  Franzeisa.  því  at  [hverr  (drepr)  hvern  þann 
undanflýjanda,  gem  hopum  var  nálægastr**  ok  elta*®  heiðingja  víðs 
vegar  um  hölkn  ok  skóga,  en  flestir  flýja  til  þriðju  fylkingar,  ok 
nema  þar  stað.  RoUant  var  fremstr  í  eptirsókninni,  ok  eUefu  jafn- 
ingjar,  Oddgeir  danski  ok  Hugi  jarl  ok  margir  aðrir,  þeir  sem  frœkn- 
astir  váru.  En  þrír  guðs  riddarar  fóru  síðar  í  svig  við  Turpin 
erkibyskup  ok  hinn  heilaga  kross.     J)essu   næst   koma  Franzeisar  at 

')  [fram  armleggina  b.  *)  harðast  b.  *)  fljót  6.  *)  at  tilf.  b.  *)  hans  6. 
*)  því  næst  6.  ')  menn  b.  «)  sér  tilf.  b.  *)  stódu  b.  •")  at  tilf  b. 
")  [þeir  b.  '')  Itilf  b.  ")  saal.  6;  halfstólnir  B.  «*)  megn  b. 
'^)  [hvem  þann  mann  undanflyjanda,  sem  {)eim  var  nálægr,  drepa  þeir  b. 
'«)  þeir  tilf.  b. 

16* 


244  KARLAMAGNUS  SAGA  IV,  Cap.    69. 

þriðju  fylking  heiðingja,  hverri  stýrði  Kalades  konungr  af  Orphanie, 
var  með  honum  mikiU  Qöldi,  því  at  í  hans  fylking  stóð  nú  Acharz 
ok  margir  þeir  sem  undan  kómust  meðr  honum.  J)á  talar  Rollant 
til  þeirra,  er  honum  fylgdu :  [Víkjum  fram*  djarfliga  at  þessum 
vándu^  hundum,  er  hér  standa  fyrir  oss,  því  at  varla  er  þat^  at 
þeim  vinnanda  sem  dugandis  mönnum. '  J)eir  virða  engis  hjálma 
gylta  né  silfrhvítar  brynjur,  betra  þikkir  J)eim  [eitt  rotit  súrepU* 
en  gildr^  vápnhestr  meðr  sínum  fórum ;  látum  þá  vísa  verða,  at 
kristnir  menn  kunna  sverðum  beita. .  Œpa  síðan  aUir  mikit  heróp 
ok  sœkja  meðr  mesta  ákafa.  En  þó  at  þeir  sem  fyrir  váru  væri 
ekki  skrautbúnir  með  dýrum  herskrúða,  taka  J)eir  aUt^  eins  snarp- 
Uga  móti,  J)ví  at  svá  er  þeim  fimr  sinn  bogi,  at  nær  sýndust  [þrír 
eða  tveir'  kólfar  af  fljúga  þeirra  strengjum  í  senn;  þar  með  eru 
j)eir  svá  harðskeytir,  at  trautt  fannst  sú  hh'f,  at  eigi  smygi  í  gegnum ;® 
því  vinna  þeir  mikit  skarð  á  Uði  RoUants,  einna  mest  fyrir  því^  at 
margr  góðr  drengr  verðr  nú  at  láta  sinn  reiðskjóta  fyrir  þeirra 
eitruðum  örum,  hvat  er  horfði^"  til  mikils  váða,  utan  guðs  miskunn 
Uti  til  sinna  manna.  Ok  svá  er,  J)ví  at  rétt  í  þenna  pungt  kemr 
Salomon  konungr  með  fjórar  þúsundir  hinna  hraustastu  riddara,  ok 
gera  þeir  heiðingjum  harðan  slag,  reka  margan  svívirðUga  af  baki, 
megu^^  þá  kristnir  menn,  þeir  sem  áðr  váru  á  fœíi,  fá  sér  góða 
hesta.  ^*^  Gerist  nú  á  nýja  leik  hinn  harðasti  bardagi,  spörðu  hvár- 
igir  þá  af  því  sem^^  máttu.  AUir  Frankismenn  börðust  drengiUga, 
svá  at  optUga  rjóða  þeir  sín  [björtu  vápn^^í  rauðum  dreyra  lœkjum, 
en  þó  mátti  einna  mest  dásama,  hvíUka  hreysti  RoUant  sýndi^^  í 
þessum  bardaga,  því  at  svá  hefir  hann  snart**'  hjarta  sem  leó  hit 
grimmasta  dýr;  hann  reið  flokk  or  flokki  beitandi  svá  sínu  sverði, 
at  hinn  harði  hUdarvöndr  braut*'  margs  manns  hjartaborg  knáUga  í 
sundr,  ok  svá  lagði  hann  margan  heiðingja  við  veUi,  at  þat  mátti 
nær  móti  líkendum  kaUast,  því  at  sitt  sverð  reiddi  hann  með  svá 
miklu  afli,  at  stóra  menn  alvápnaða  klauf  hann  sundr  í  miðju,  svá 
at  sér  hvárr  hlutrinn  féU  tveim  megin  niðr  hjá  hestinum.^*  AUir 
hans  jafningjar  ruddust  um  fast,  Oddgeir  danski,  Salomon  konungr 
ok  Hugi  jarl  spörðu  hvárki  hold  né  bein  heiðingja.  Sem  Oddgeir 
sér,  hversu  RoUant  sœkir  fram,  talar  hann:  Guð  styrki  J)ína  arm- 
leggi,  sá  hefir  betr,  er  þér  stendr  nærr  en  firr.  Kalades  konungr 
hafði  reisa  látit  sitt  merki  í  miðri  fylking  sinni,  ok  þat  getr  RoUant 

')  Isaal.  b  ;  Vitkum  B.  '^)  dauðum  b.  ^)  mgl.  b.  ")  [róttré  med  súr 
epli  b.  *)  góðr  b.  ^)  saal.  b;  allir  B.  ')  [tveir  eða  f)rír  b.  *)  þeirra 
skeyti  tilf.  b.  »)  þat  6.  '»)  horfir  6.  ")  mega  b.  '^)  reidskjóta  b. 
'»)  er  6.  '*)  [sverð  b.  '*)  tilf.  b.  '«)  snarpt  6.  ")  klauf  b.  '*)  liest- 
unnm  b. 


Cap.    69.  AF  AGULAKDO  KOlíUlíGL  245 

sét  ok  kaUar  til  sín  iQóra  unga  riddara,  Grelent,  Estor,  Bæring  ok 
Othuu,  hverir  fyrr  váru  nefndir,  ok  segir  til  |)eirra :  Góðir  félagar, 
hvat  er  nú  ráð,*  ek  sé  hvar  stendr  merki  hins  vánda  Kalades,  ok. 
vilda  ek  gjarna  þat  niðr  brjóta,  ef  vér  mættim  því  á  leið  koma,  þá 
mundi  skjótt  þessi  fylking  rjúfast.  Grelent  svai-ar:  Ráðum  til  sem 
karlmannhgast ,  ok  munum  vér  þat  sannliga  fá  niðr  brotit,  því  at 
þeir  sem  þat  [hafa  at*  geyma,  hafa  herklæði  engu  nýt.  RoUant 
segir:  Guð  ömbuni  þér  þína  hrevsti,  ok  ef  hann  veitir  oss  lífs  aptr^ 
koma  til  várra  eigna,  skal  þér  veitast  mikil  sœmd.  Eptir  þat  Iileypa 
þessir  Qórir*  kappar  brott  frá  sínum  mönnum  fram  í  miðja  fylking 
heiðingja  meðr  svá  mikilli  atreið,  at  hverr  ok  einn  hrökk^  langt  frá 
þeim,  svá  hræddir  ok  felmsfullir,®  at  engi  vissi  frá  sér  góðan  fagnað. 
Fór  sem  Grelent  ætlaði,  at  margir  váru  lítt  búnir  við  þeirra  höggum 
eða  lögum,  höggva  niðr  merkit  en  drepa  þá  alla  er  gæta"^  skyldu. 
Ok  er  Kalades  sér  þat,  reiddist  hann  í  sínu  hjarta  ok  stefnir  móti 
Grelent  ok  ætlar  leggja  hann  í  geguum,  en  Grelent  snarar  út  undan 
laginu,  en  leggr  spjóti  í  gegnum  Kaladem,  ok  í  því  sem  haun  ætlar 
hrinda  honum  brott®  or  söðhnum,  brestr  sundr  spjótskaptit,  en  Grel- 
ent  bregðr  sverði  ok  höggr  af  honum  höfuð,  svá  talandi :  Vei  verði 
þér,  vándr  heiðingi,^  svá  þungr  sem  þú  ert,  at*"  þar  fyrir  brotnaði 
sundr  mitt  góða  spjótskapt,'  en  alt  at  einu  fékktu  nii  þat  sár,  er 
engi  læknir  kemr  sá  tQ*^  or  Affrika,  at  þat  kunni  grœða.  Rollant 
hleypir  sem  snarast  sínum  hesti  ok  mœtir  Acharz  or  Amflor,  lætr 
síga  merkit  en  leggr  spjótinu  í  gegnum  skjöld  ok  brynju,  svá  at 
[stendr  íhjarta^'^  ok  segir  svá:  J)ú  riddari  þóttist  vel  leika,  fl^'jandi 
brott  or  fyrri  fylking,  en  nii  vil  ek  segja  þér,  at  eigi  skaltu  héðan 
af  þína  fœtr  hrœra.  J)ví  næst  brá  RoIIant  sverðinu  ok  höggr  til 
beggja  handa.  Sœkja  þeir  fram  svá  vel,  at  á  lítilli  stundu  drepa 
þeir  60  heiðingja  ok  tvá  konunga  umfram,  en  láta  eigi  lausan  einn 
blóðdropa.^^  Sem  Oddgeir  miseir  Rollants,  hryggist  hann  mjök,  ok 
óttast  at  hann  muni  vera  af  hesti  riðinn  eða  drepinn ,  ok  kallar  á 
Huga  jarl  svá  segjandi:  Minn  góði  félagi,*^  leitum  sem  hvatligast 
várs  bezta  kumpáns,  því  at  svá  er  RoIIant  brott  horfinn,  at  ek  veit 
eigi  hvat  af  honum  er  vorðit.  Gjarna,  segir  jarlinn.  J)röngast**  nií" 
þagat  í  bardagann,  sem  at  heyra  var  mikit  hark  ok  stói-a  bresti. 
J)á  kallar  Oddgeir:  Lof  sé  guði,  at  a'Ísu  sér  ek,  hvar  hinn  hvíti 
^  hjálmr  Rollants  tekr  upp  hér  fram  fyrir  okkr.  flýtum  þangat  ok 
hjálpum  honum  við.     iþeir  gera  svá,  ryðja  veginn  til  þess  at^^  þeir 

^)  til  ráða  b.  ^)  Imgl.  b.  *)  at  tilf.  b.  ^)  saal.  b;  þrír  5.  ')  saal.  6; 
hraut  B.  *)  felmtsfuUir  b.  ')  geyma  b.  *)  mgl.  b.  ^)  níðingr  6. 
"•)  er  6.  ")  mgl.  b.  ")  [i  hjartanu  nam  staðar  6.  ")  blóðsdropa  b. 
'^)  vin  b.     ")  þröngvast  b.     '^  er  6. 


246  KAELAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    70. 

koma  Jjar  at,  er  RoUant  sœkir  með  sínum  félögum  í  ákafa.  Rollant 
taiar :  Vel  komnir,  góðir  kumpánar,  stöndum  hér  allir  samt.  Odd- 
geir  svarar:  Aldri  um  aldr  hefði  mitt  hjarta  gleði  fengit,  ef  ek  hefði 
þín  mist.  I  þenna  pungt  kemr  Turpin  erkibyskup  með  hinn  helga 
kross,  fylgjandi  honum  jþrír  guðs  riddarar  ok  ástvinir.  Kemr  þá 
mikill  stökkr  í  fylking  Kalades,  hrökkvast  heiðingjar  allir  saman  ok 
griifa  í  skjöldu  sína,  |)egar  þeir  sjá  þat  blezaða  mark,  drógust  á  bak 
aptr  ok  tóku  flótta  nieðr  ópi  ok  iHum  lætum.  En  Frankismenn 
sœkja  eptir  þeim  ok  veita  makligan  bakslett  höggvandi  þá  niðr  sem 
búsmala,  ok  drepa  í  þessum  rekstri  meir  en  þúsund,  ok  elta  |)á  um 
dah  ok  hamra.  Flýja  sumir  til  skjóls  í  fylking  Ehadas,  en  sumir  á 
felP  í  brott  sem  villisauðir.'^  En  hverr  má  öðrum  skýraþann  fagnað, 
er  allsvaldandi  guð  veitti  sínum  J)jónum  fyrir  J)at  stórmerki,  er  hann 
sýndi  á  þeim  tímum;  því  at  þótt  heiðingjar  stórir  ok  sterkir  stœði 
eptir  megni  ok  náttúrligum  riddaraskap  móti  kristnum  mönnum  ura 
stundar  sakir,  J)á  bráðnaði  sundr  öll  |)eirra  karlmenska  ok  at  engu 
varð,  þegar  guð  dróttinn  syndi  þeirra  augum  krapt  síns  heilaga 
kross,  veitandi  þar  með,  at  hans  vinir  skjddu  sjá  mega  líkamhgum 
augum  heilaga  menn  sína,^  hverja  hann  virðist  |)eim  senda,  því  at 
syá  styrktust*  kristnir  menn  í  hvern  tíma  við  þeirra  nálægð  ok 
ásýnd  dróttinhgs  kross,  sem  Affrikar  viknaðu.^  En  þó  hafa  í  f)ess- 
arri  svipan  margir  íalht  af  kristnum  mönnum,  en  þó  stórhga  fátt 
hjá  J)ví  sem  líkendi  máttu  sýnast  eptir  mannhgum  hætti. 

70.  Sem  þrjár  fylkingar  Agulandi  eru  með  öllu  af  kristnum 
mönnum  yfii-stignar,  kemr  Rollant  |)ví  næst  at  Qórðu  fylking,  er 
stj'rðu  Ehadas  ok  Pantalas.  J)eir  váru  hinir  mestu  bardagamenn, 
ok  váru  aldri  vanir  at  flýja  or  orrostu,  þeirra  lið  var  frá  |)ví  vel 
búit  at  vápnum  ok  klæðum,  hreysti  ok  harðleik,  sem  nökkut  annat 
í  her  Agulandi.  Ok^  er  þeir  heyra  mikit  hark  ok  stóra  bresti,  en 
sjá  hlaup  ok  eltingar  alla  vega  hjá  sér,  undra  þeir  mjök  ok  [talast 
þeir  við'  þvíh'kum  orðum  :  Hvat  mun®  hér  um?  Eigi  man  svá  illa, 
at  hér  sé  komnir  Frankismenn  rétt  at  oss,  ok  hafi  þann  veg  skjótt 
í  gegnum  gengit  þrjár  fylkingar  várra  manna,  ok  ef  þat  er,  stendr 
várt  mál  þunghga;  en  hversu  sem  öðrum^  hefir  farit,  munu  aldri 
þau  úsköp  oss  til  handa  koma^"  at  gerast  ragir  ok  huglausir  fyrir 
kristnum  mönnum,  því  at  í^^  fyrrum  fylkingum  þrimr  mundi  eigi 
hinn  hkasti  jafnvel  búinn  at  hre^^sti  ok  vápnum  sem  í  váru  hði  er  '||| 
hinn  lægsti.  Sem  RoUant  hefir  rekit  flótta  ok  er.kominn  mjök  at 
Qórðu    fj'lking,    sýnist   hann    vera    hðþurfi*^    sakir    f)ess    at   drjúgan 

')  fjöll  6.  -)  sauðir  flugskjarrir  h.  ^)  hans  6.  '')  styrkna  b.  *)  saal.  b\ 
vaknadu  B.  «)  En  6.  ')  [tala  b.  «)  man  b.  ")  ádr  6.  '")  bera  6, 
")  hinuna  til[.  b.     '-)  liðsþurfi  b. 


Cap.    70.  AF  AGULANDO  KONTJXGI. 


247 


höfðu  hans  kumpánar  fallit,  en  flestir  |)eir  sem  lifðu  váru  móðir 
bæði  af  sáruni  ok  erfiÖi.  J)ví  kallar  hann  til  sín  einn  riddara  ok 
talar  svá  til  hans :  Far  til  Karlaniagnús  keisara  ok  ber  honum  kveðju 
mína,  ok  þat  með,  at  hann  komi  hvatliga  [oss  til  dugnaðar;*  seg 
honum  greiniliga  hvat  fram  ferr,  ok  einkanliga  hversu  mikit  fuUting 
almáttigr  guð  veitir  honum  í  dag  fyrir  heilagan-  kross  ok  sína  há- 
leita^  riddara.  Hann  ferr  sinn  veg,  en  Rollant  setr  svá  sterka  fylk- 
ing  af  sínum  mönnum,  |)ví  at  í  herlaupinu  hafði  hon  losnat;  eigi 
var  þá  enu  kominn  Salomon  konungr,  því  var  fylking  Rollants  of 
lítil  móti  svá  miklum  Qölda,"*  því  at  Ehades  hafði  aukit  fimtíu*  þús- 
unda  í  fyrstu,  ok  þat  alt  umfram  sem  síðar  kom  til  af  flóttamönnum. 
RoUant  ok  hans  jafningjar,  Oddgeir  ok  Hugi  jarl,  stóðu  fremstir  af 
kristnum  mönnum,  œpa  þeir  stórt  heróp.  Gerist  þá  hit  Qórða  sinn 
hin  snarpasta  orrosta,  risu  þessir  heiðingjar  svá  hart  móti,  at  eigi 
þóttust  Frankismenn  fyrr  á  þeim  degi  hafa  komit  í  þvílíka  raun, 
því  at  bæði  váru  þeir  mjúkir  til  orrostu  ok  djarfir,  enda  höfðu  vápn 
yfrit®  góð.  Rollant  eggjar  menn  sína  ok  [einna  fremst  nýja'  riddara, 
höfðu  í  fyrrum  atlögum  þat  eina  af  þeim  fallit  sem  minst  háttar  var, 
en  þeir  stóðu  hraustir®  sem  lifðu.  Grelent  sparir  eigi  at  veita  heið- 
ingjum  stór  högg,  var  hann  hinn  sterkasti  maðr  at  afli.  Sen>?  bar- 
daginn  gengr  sem  harðast,  tala  þeir  riddarar^**  miðil  sín :  Lof  sé 
almátkum  guði,  segja  þeir,  ok  þeim  góða  herra  Karlamagnúsi  keis- 
ara,  er  oss  tók  brott  or  þrældom**  ok  allri  ánauð.  Gæfusamliga 
hefir  oss  til  tekizt,  ok  sœkjum  sem  ákafligast,  meðan  guð  lér*'^  líf 
til  ok  mátt,  því  at  miklu  er  betri  skjótr  dauði  með  hreysti  en  þola 
þat,  at  várum  höfðingja  sé  ger  nökkur  skömm  eða  svívirða'.  (Epa 
síðan  aUir  í  senn  meðr  hárri  röddu,  svá  segjandi :  Yerði  sá  aldri 
taldr  miðil  dugandis  manna,  er  nú  hlífist  við  svá  mikit,  at  þat  sé 
vert  eins  grápenings,  hér  með  höggva  þeir  svá  stórt,  at  hvárki 
stendr  fyrir^^  hjálmr  né  brAnja.  I  þessarri  svipan  kenir  Salomon 
með  sína  sveit  ok  veita  snarpa  atreið.  Mátti  hér  sannhga  sjá  drengi 
hafa  áratazt,  en  með  guðs  vilja  fafla  heiðingjar  æ  sem  tíðast  ok 
drjúgan  af  kristnum  mönnum.  Rollant  tekr  þá  {með  miklu  magni 
at  sœkja  (at)  þeim  (er)  þar^*  stóðu.  Margt  gott  sverð  brotnaði 
sundr  í  þessum  bardaga,  spjótin  stökkva  svá  hart  ok  tíðum,  at  því 
var  líkt  sem  örfadrif,  margir  hraustir  drengir  rákust  háðuliga  af 
hestum,  skildir  klofnaðu  svá  snögt,  at  margir  létu  sitt  h'f,  ef  fyrir 
urðu  þeim  lutum,  er  af  þeim  hrutu;   brjnjur  slitnaðu,  rifnaðu hjálmar, 

')  [til  dugnadar  vid  oss  b.  *)  háleitan  b.  ')  heilaga  b.  *)  afla  b. 
*)  50  b.  *)  saal.  b;  yfrin  B.  ')  [einkar  framast  hina  nýju  6.  *)  hraust- 
liga  b.  ')  Ok  er  b.  '")  riddararnir  6.  ")  þrældómi  b.  ")  oss  tilf.  b. 
")  við  b.     ")  [mœðast  af  mikilli  sókn,  ok  þeir  er  hjá  honum  b. 


248  KARLAMAGNDS  SAGA  IV.  Cap.    70. 

[en  seggir^  bliknaðu,  en  mœddust  armar.  Sem  J)ann  veg  hefir 
gengit  um  stiind,  kemr  til  orrostunnar  Droim  konungr  meðr  sjau 
þúsundir,  váru  þeir  vel  búnir  at  vápnum,  hefr  hann  par  Jjegar  [til 
atsóknar  sem  fjrr'^  kemr  hann  at.  En  raeðr  því  at  mikit  ofrefli  var 
við  at  eiga,  |já  sá  h'tinn  þurð^  á  f^'lking  Eliadas,  ok  sakir  þess  at 
almáttigr  guð  vill  Franzeisum  auðsýna,  at  þeir  eru*  dauðhgir  menn, 
ok  hvat  þeir  eiga  undir  sér  sjáhum,  ok  þat  annat  at  fyrir  þeirr^ 
sveit  fjölgist  himnesk  hirð,  því  þreytast  þeir  mjök,  sem  í  fyrstu 
kómu  til  hardagans  um  morguninn,  nökkut  af  sárum  en  þó  mest  af 
hita  ok  miklum  sveita,  er  J)eir  lausan  létu  af  svá  miklu  erfiði,  þar 
með  þreytast  hestarnir,  svá  at  margir  verða  þá  fyrirláta.  Ok  sem 
þeirra^  mál  stendr  þann  veg,  kemr  ágætr  herra  Turpin  erkihyskup 
[í  Ijós^  meðr  sitt  háleita  merki,  fylgjandi  honum  þrír  guðs  riddarar. 
En  J)ó  at  Hðsmenn  Ehadas  þœttist  mikhr,  bregðr  þeim  á  einn  veg' 
við  krossins  kvámu  sem  öðrum  fyrr,  hvaðan  af  þeir  tala  meðr  sér: 
Vei  verði  þeim  merkismanni,  sem  higat  er  kominn,  því  at  hans 
merki  er  svá  háttat,  þat  tekr  himnana,  en  svá  bjart  ok  ógurhgt,  at 
engi  má  móti  sjá.  Lítit  man  várr  hagr  batna  við  hans  nálægð,  ok 
þótt  vér  eigim  erfitt  áðr  at  berjast  við  Franzeisa,  var  þat  alt  eins 
hrausfum  mönnum  þolanda,  en  nú  er  engum  viðveranda.  |)ví 
gerum  svá  vel,  stöndum  aldri  svá  lengr^  hér,  því  at  hverjum  er 
víss  dauði,  sem  eigi  leitar  undan.  Svá  gera  þeir,  kasta  skildinum^ 
á  bak  sér,  taka  flótta,  en  rjúfa  fj'lkingina.  En  þegar  kristnir  menn 
sjá  þat,  sœkja  þeir  eptir  djarfliga  ok  fella  hvern  hjá  öðrum.  Ok  er 
EUadas  htr  sína  menn  renna,  en  Franzeisa  öllum  megin  at  þyrpast, 
taJar  hann :  Eigi  svá  langan  tíma  sem  ek  mátti  standa  miðil  hraustra 
drengja,  kom  þvílík  eymdartíð  3'fir  mik ,  ok  þat  er  sannleikr, 
mikhr  eru  þeir  seni  á  hvíta  Krist  trúa  [fyrir  sér,*°  því  at  alt  munu 
þeir  vinna  mega  [eptir  sínum*^  vilja.  Ek  ætlaði  engan  því  skyldu 
á  leið  koma,  at  ek  flýði  or  bardaga,  en  nú  er  þó  þann  veg  vorðit, 
at  sá  er  iUr,  en  hverr  annarr  verri ;  en  vel  þeim  [at  nökkurn  legði 
áðr  við  velli^'^  af  stórum  köppum  Karlamagnús.  Ok  eptir  þat  snýr 
hann  hesti  sínum  þar  til  sem  váru  tólf  jafningjar,  ok  drápu  AíFrika 
æ  sem  tíðast,  ok  leggr  því'^  digra  spjóti  til  þess  sem  hann  fyrst 
"mœtir,  svá  hart,  at  shtnar  brynjan  ok^*  gnestr  í  hjartanu,  fellir  hann 
dauðan  á  jörð,  ok  talar  síðan  hárri  röddu :  J)at  veit  Makon  ok 
öh  guðin,  at  nú  er  eigi  viðveranda  lengr,  trúir  ek  margra  minna 
manna  hefnd^^   á  þessum,    sem    nú    hlaut   at   hníga.      Slær   hestinn 

')   [menn  b.       *)    [atsókn  er  fyrst  b.       *)    stad  b.       *)    sé  6.  ^)    þetta  b. 

^)  [fram  6.     '')  hátt  6.     *)  sfial.b:,  lengi  B.     ^)  skjöldunumft.  '")  Imgl.  b. 

")  [{)at  er  þeir  b.      '^)    [er  áðr  lagði  við  velli  nökkurn  b.  ")    sínu  b. 
'^)  en  b.     '*)  hefnt  b. 


Cap.    70.  AF  AGULANDO  KOWNGI.  249 

sporiim  ok  rennir  sem  snarast  á  flótta.  RoUant  getr  sét  hvat  Eli^- 
das  hefir  unnit  ok  harmar  mjök  fall  síns  jafningja,  ok  segir:  J)at 
yeit  guð,  sá  er  mik  skóp,  at  eigi  skjldir  þú,  hinn  versti  heiðingi, 
komast  undan,  ft"  hestrinn*  væri  eigi  svá  móðr,'*  en  J)ó  skaltu  fá 
litla  minning.  Grípr  eitt  spjót  ok  snarar  eptir  honum  ok  kemr 
[aptan  í^  söðulbogann.  Yerðr  Ehadas  sárr  nökkut.  J)á  talaði  einn 
riddari,  er  honum  fylgdi:  Sending  fékktu  þar,  Eliadas.  Hannsvarar: 
Sú  var  mér  liþörf,  sem  sá*  mundi  vilja,  er^^endi,  því  at  ef  hon 
hefði  svá  komit  at  framan,  'sem  nú  aptan,  væra  ek  at  vísu  dauðr; 
en  ríðum  sem  hvaíast  ok  bíðum  eigi  annarrar.  Frankismenn  reka 
flótta  meðr  svá  miklu  kappi,  at  þeir  verða  eigi  fyrr  varir^  en  hestar- 
nir  detta  niðr  dauðir;'  verðr  þá*  neyta  fóta,  því  at  æ  meðan  þeir 
mega  sínar  hendr  fram  rétta,  letjast  þeir  aldri  at  drepa  niðr  heið- 
ingja  ok  þeim  at  fylgja.  Hvat  þarf  hér  lengra,®  en  af  verðr  RoUant 
stíga  sínum  hesti,  ok  margir  aðrir  hans  kumpánar,  sœkja  síðan  eptir 
einum  riðh  heiðingja  langt  frá  öðrum,  ok  svá  segist,  at  þeir  sömuuðu 
þeim  sanian  í  eina  hvirfing,  kringdu  síðan  umbergis.  Váni  þeir  þá 
svá  yfirkomnir  af  mœði,  at  eigi  höfðu  þeir  megin  til  at  sœkja  at 
þeim,  enda  þorðu  hinir^"  með  engu  móti  at  ráða  til  þeiiTa,  því 
standa  þann  veg  hvárirtveggju  um  stund.  Verða  þeir  svá  búnir  bíða, 
en  segja  nökkut  af  þeim  riddara,  sem  Rollant  sendi  til  keisarans,^* 
því  at  hann  reið  skyndihga,  sem  áðr  var  sagt,  [til  þess*''  er  hann 
fann  Karlamagnús*^  ok  kvaddi  hann  þvíh'kum  orðum :  Guð  hjálpi 
yðr,  frægi  herra,  Rollant  frændi  yðvarr  sendi  yðr  kveðju  ok  bað** 
sem  fyrst  koma  þínum^^  mönnum  til  hjálpar.  Keisarinn  tekr  honum 
vel  ok  segir:  Mjök  er  mœddr  hestr  þinn,  riddari,  en  hvat  hefir  þú 
oss  at  segja  í  tíðendum?  Margt,  herra,  segir  hann;  þat  fyrst  at 
rofnar  eru  þrjár  fylkingar  heiðingja,  drepinn  mestr  hlutr  Kðs,  en 
Öllu  komit  á  flótfa.  Hér  með  er  þat  segjanda  af  Rollant  frænda 
yðrum,  at  svá  mikinn  riddaraskap  sýnir  hann  í  dag,  at  þat  er  móti 
líkendum  ;  því  at  frá  því  sem  hann  hóP^  í  morgin,  heldr  hann  sömu 
ákefð  í  allau  dag,  þar  til  er  ek  skildumst  við,  var  hann  þá  kominn 
at  Qórðu  fylking,  stóð  þar  fyrir  mikit  ofrefli.  Með  þessu  er  þat 
greinanda,  sem  þó  er  mest  háttar,  hversu  óumrœðiligt  fullting  al- 
máttigr  guð  veitir  yðr  í  dag,  því  at  hans*'^  hinn  heilagi  kross  birtist^® 
svá  miklum  stórtáknum,  at  fyrir  þat  falla  fleiri  heiðnir  menn  en 
telja  raegi.  Hér"  á  ofan  kómu  í  morgin  snemma  þrír  riddarar,  ok 
géngu   þeir   alldjarfliga   fram.    drepandi    hvern    heiðingja   at    öðrum. 

')  hestr  minn  6.  -)  mjök  mœddr  b.  »)  (í  eptra  h.  *)  hann  b.  0  mér 
tilf.  b.  ")  vid  tilf.  b.  ■'Y  undir  þeim  b.  »)  at  tilf.  b.  »)  lengja  b. 
'")  saal.b;  þeir  B.  ")  Karlamagnús  b.  '*)  fþar  til  6.  »»)  keisarann  b. 
'*)  jdrtilf.  b.     '5)  yárum  b.     '«)  orrostu  tiif.  6.     '•)  mgl.  b.     '^)  med  tilf.  b. 


250 


KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    71. 


Eigi  veit  ek,  hverir  þeir  eru,  því  at  ek  hefir  ekki  við  þá  talat,  en 
þat  heyrða  ek  orð  nökkurra,  at  þeir  væri  heilagir  menn  sendir  af 
guði  yðr  til  fulltings.  Sem  keisarinn  hefir  heyrt  orÖ  riddarans,  verðr 
hann  fegnari  en  frá  megi  segja,  ok  fellr  á*kné*íí  guðs  aughti  ok 
segir  svá  með^  upplyptum  höndum  :  Mikhi  meira  lof  ok  margfaldari 
þakkir  ætti*  ek  þér  at  veita,  almáttigr  guð,  en  ek  megi  tungu  til 
koma.  Sennihga  er  þín  miskunn  um  alla  hluti  fram.  Blezaðr  sér 
þú  hinn  ágæti  herra^  Jacobe,  því  at  allan  þann  krapt  sem  guð  sýnir 
oss  í  þessu  landi,  veitir  hann  fj^rir  þínar  háleitar'*  bœnir  ok  verð- 
leika.  Eptir  þat  tekr  hann  fim  þúsundir  vaskastu  riddara  með  sér, 
en  lætr  Fagon  geyma  þess^  sem  eptir  var  hjá  konungsins*  höfuð- 
merki,  bjóðandi  at  hann  fari  meir  af  tómi.  Keisarinn  ríðr  nú  fljót- 
hga  með  sína  fylgd  fram  um  völluna  er  valrinn  lá.  Undraðust  alUr 
hversu  mikit  mannfall  er^  þar  hafði  vorðit  á  einum  degi.  Eigi  léttir 
herra  keisarinn  fyrr,  en  hann  kemr  þar  at  sem  Rollant  stendr  yfir 
vörðum  eyri,  sem  fyrr  var  sagt,  því  at  hvar  sem  Karlamagnús^ 
mœtti  sínum  mönnum,  frétti  hann  hvar  Rollant  væri.  En  þeir  sögðust 
þat  eigi  görla  vita.  Sem  RoUant  sér  keisarans  nálægð,  víkr  hann 
móti  honum  meðr  sínum  mönnum.  En  heiðingjar  neyta  þegar  fóta 
ok  flýja  á  brott,  ok  sakir  þess  at  dagrinn  var  mjök  áhðinn,  var 
þeim  engi  eptirför  veitt.  En  er  keisarinn  sér  RoUant  [mjök  3'fir- 
kominn,'  talar  hann  svá  sem  með  gamni:  Hvat  veldr  nú,  frændi, 
at  armJeggir  yðrir  eru  svá  mjök  þungaðir,  at  þeir  mega  eigi  sverðum 
beita,  eða  eru  vápnin  svá  sljá,®  at  þau  kunna  eigi  at  bíta?  Rollant 
svarar:  Ek  ætla  herra,  at  hvárttveggja  sé  nökkut.  Karlamagnús 
segir  þá:  Margs  manns  [öfl  þreytast^  fyrir  minna  en  þér  hafit  unnit 
í  dag,  ok  hafi  guð  þar  lof  fyrir.  En  nú  skal  hætta  fyrst  í  nótt  at 
berjast,  ok  mun  hvíldin  hvárki  verða  löng  né  hœg,  en  á  morgin 
skulu  þér  hvílast,  en  ek  ok  mínir^"  skulum*^  þá  veita  heiðingjum 
atreið.  J)eir  svara  sem^*^  einum  munni :  Komi  sú  skömm  aldri  yfir 
oss,  at  vér  kreysimst  í  landtjöldum,  en  þér  berizt,  betra  þikkir  oss 
at  standa  hjá  yðr  ok  falla,  ef  guð  lofar. 

71.  J)essu  næst  skal  segja  frá  Ulien,  at  eptir  þat  er  hann  féll 
af  baki  fyrir  herra  Boz,  ríðr  hann  sem  hestrinn  gat  af  tekit,  ok  þeir 
hans  menn  sem  undan  kómust  hertoga  Girarð.  Uhen  stígr  af  hesti 
undir  höfuðmerkinu  ok  gengr  fyrir  Agulandum  \  hafa^^  hertogans 
menn  svá  miklu  á  leið  komit,  at  drambsemi  hans  ok  ofmetnaðr 
hefir   nökkut    lægzt.      |)ví    [krýpr    hann    nú^*   ok    biðr   Agulandum 

')  á  b.  ')  háleitu  b.  »)  þat  lid  b.  ")  hans  b.  »)  mgl.  b.  «)  fór  ok  hann 
tilf.  b.  ')  [j^firkorainn  mjök  svá  af  níœði  b.  ')  sljó  b.  »)  [afl  þreytist  b. 
'")  menn  tilf.  b.  -  ")  skulim  b,  '^)  með  tilf.  b.  '')  höfðu  b.  '*)  [nú 
krýpr  hann  b. 


Cap.    71.  AF  ÁGULAÍíDO  KOÍírrSGI. 


251 


miskunnar,  svá  segjandi:  JUa  ok  úgiptusamliga  hefir  mér  til^  tekizt 
í  dag,  því  at  lið  sem  þér  féngut  mér,  er  flest  drepit,  því  at  þeir 
kristnir  meun  eru  með  svá  miklu  kappi,  at  sinn  hlut-  munu  þeir 
fyrir  engum  manni^  láta.  Agulandus  sem  hann  hejrir  orð  Uhens, 
talar  hann:  Llien  frændi.  segir  hann,  hví  syngr  nú  svá  h'tiU'*  fugl 
yfir  þínu  skipi,  hefir  þat  eigi  vel  enzt  sem  þú  hézt  oss  í  morgin,  at 
þeir  kristnir  menn  sem  þú  fórt  móti^  í  raorgin,  skyldu  aUir  verða* 
drepnir,  áðr"^  sólin  settist.  |)at  kemr  mér  nú  í  hug.  at  þinn  fagr- 
gah  ok  glyshg  orð  muni  alt®  tU  langt  hafa  mik  í  þetta  mál  fram 
leitt,  ok  fór  ek  mest  til  þessa  lands,  at  ek  treysta  mjök  þínum 
riddara^kap  ok  annarra  þeirra  sem  þá  sögðust  vinna  mundu  hver- 
vetna,  en  þat  reynist  mér'  öðruvís.  Ok  segja  skal  ek  þér,  Ulien, 
hverju  hkt  mér  virðist  farit  hafa  með  okkr.  Sá  maðr  sem  trúir 
blauthgum  kvenna  orðum,  á  eigi  með  réttu  at  stýra  mikla  ríki,  því 
at  konan  sitr  æ  um  þat  at  blekkja  manninn,  ok  ef  hon  finnr  hann 
nökkut  eptirlátan  sínum  vílja,  stundar  hon  á^"  því  meir  ok  léttir 
aldA  af  hans  at  freista,  til  þess  at  hon  fœr  svikit  hann  ok  í  sett 
snöruna.  A  þenna  hátt  hefir  farit  með  okkr.  J)ú^*  hefir  mik  elskat 
kvenna  lundemi,  drukkit  hefir  þú  vín  mitt  [en  etit  brauð,^^  tœmt 
hefir  þú  fésjóða  mína  en  dregit  frá  mér  dýrhga  menn  ok  trygga, 
þú  hefir  spanit  undir  þik  með  mínu  gózi  vánda  menn.  en  þetta  alt 
hefir  ek  þohnmóðhga  borit^^  sakir  mikillar  frændsemi  ok  þess  at 
ek  hugða  þik  þvíh'kan  vera,  sem  þú  hrósaðir  opthga.  En  seg  mér 
þat,  Uhen  frændi,  sem  ek  man  spyrja:  hver  er  sök  til  þess,  at 
þinn  hvíti  hjálmr  er  allr  moldugr,^^  sem  þú  hefðir  á  höfði  staðit. 
Uhen  svarar:  Annat  man  yðr  nauðsynhgra  en  svívirða  mik  í  orðum, 
því  at  þótt  ek  hafi  eigi  vel  farit,  munu  aðrar  kerapur  yðrar  vinna 
htlu  meira  sigr.  Ok  ef  kristnir  menn  mœta  yðr,  má  vera  at  þá 
prófist,  hverir  drjúgastir  verða,  því  at  af  tuttugu  þúsundum  er  mér 
fylgdu,  hafa  þrjár^^  undan  komizt,  en  eigi  meir.  Sem  þeir  hafa 
þvílíkt  [at  talast  við,*®  kemr  Ehadas  fyrir  Agulandum,  honum  fylgdu 
3  þúsundir.  Ehadas  hafði  eigi^'  tekit  spjótit  or  sárinu,  er  RoUant 
skaut  *eptir  honum,  sem  sagt  var,  hafði  mjök  blœtt,  svá  at  söðulhnn 
var  fullr  undir  honum,  ok  rann  niðr  um  hestinn.  Hann  kveðr  Agu- 
landum,  en  konungrinn  kennir  hann  eigi  í  fy rstu,  [hverr  maðrinn 
var,*^  ok  spyrr  hann  at  naftii.  Ehadas  svarar:  Herra,  vera  má  at 
ek  sé  úkennihgr,  en  sét  [hefir  þú*^  mik  fyrri :  hér  er  kominn 
Ehadas  son  ísabors   konungs   frænda   yðvars.     Agulandus    svarar  þá 

•)  nú  6.  ')  hluta  6.  »)  mgl.  b.  *)  litit  h.  *)  snemma  tilf.  b.  «)  vera  b. 
')  en  tilf.  b.  ^yaUs  b.  »)  nií  tilf.  b.  "0  æ  6.  ")  saal.  b:  Nú  B. 
'-)  [ok  etit  mitt  braud  6.  ")  umborit  6.  '*)  svá  tilf.  b.  '*)  þúsundir 
tilf.  b.     '«)  [við  talazt  6.     '•)  brott  tilf.  þ.     '*)  [mj/.  b.     ")  [hafitf)ér6. 


252  KABLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    71. 

með  reiði,  eigi  trúandi  því  sem  honum  var  sagt:  Hversu  máttu  vera 
Eliadas,  J)ar  sem  ek  skipaði  hann  íbringja  þeirrar  fjórðu  fylkingar, 
sem  næst  er  oss.  EHadas  segir  J)á  í  annan  tíma:  J)essu  megu^  þér 
trúa,  er''  ek  má  segja  enn  framar,  at  aðrar  Qórar  eru  með  öllu 
rofnar,  ok  svá  gersamhga  sundr  dreifðar,  at  engi  stendr  eptir,  flestir 
drepnir,  en  alhr  flVðir.  Ríða  hér  meðr  mér  3  |)úsundir,  en  annat 
œtla  ek  fátt  hfa  [af  þeim^  fimtigum  þúsunda  er  |)ér  féngut  mér  at 
stjórna,  er  þó  sá  engi  af  þessum,  at  eigi  sé  nökkut  sárr,  ok  aldri 
kom  ek  fyrr  í  þann  stað,  er  [þann  veg  væri  þungr*  við  at  eiga. 
Agulandus  varð  hljóðr  við  þessa  sögu,  ok  talar  eptir  tíma  hðinn: 
J)ung  tíðendi  berr  þú,  frændi,  oss  til  eyrna.  En  hvat  kantu  segja 
til  Madequins?  Ehadas  svarar:  Hann  er  sennihga  dauðr,  ok  svá 
var  mér  sagt,  at  hann  féhi  fyrstr  várra  manna.  Hvat  er  þá^  ráða, 
segir  Aguiandus,  mun  Karlamagnus  treysta  at  sœkja  á  várn  fund? 
At  vísu,  segir  Ehadas,  munu  vér  til  þess  hugsa*'  mega,  en  þó  heíir 
hann  fátt  hð,  J)ví  at  margt  hefir  hann  látit  í  dag,  en  svá  hafa  þeir 
snarpt  hjarta,  at  fyrr  hggja  þeir  dauðir  en  flýja  né  leggja  'sína 
hreysti.  jþví  er  þat  eitt  ráð,  at  setja  njósnir  áíjóra  vega  frá  höfuð- 
merkinu,  at  eigi  megi  þeir  í  nótt  koma  oss  á  úvart,  en  halda  til 
bardaga  á  morgin,  utan  þér  viht  flýja  til  skipa  ok  sigla  brott  við 
svá  búit.  Agulandus  talar'  meðr  reiði :  Tala  engi  firn,  at  ek  munda 
renna  undan  Karlamagnúsi,  ok  gefa  honum  upp  þat  ríki,  sem  ek  á 
með  réttu,  þar  sem  ek  hefir  enn  [hálfu-  fleira  lið  ok  meir  en  hann.*^ 
En  þann  kost  skal  upp  taka  at  skipa  varðhald  aha  vega  frá  oss. 
Svá  segist,  at  Agulandus  hefði  þá  eigi  [minna  her®  en  lítit  fátt  í 
hundrað  þúsunda  með  öhu  saman.  Váru  þar  margir  konungar  kór- 
ónaðir ,  miðil  hverra  var  Amustene,  er  fyrr  var  nefndr,  meir  með 
undirhyggju  ok  ótta  við  Agulandum  en  nökkurum  góðvilja,  sem 
hann  gaf  skjóta*'*  raun,  því  at  eigi  er*^  honum  or  minni  gengit, 
hversu  háðuhgan  dauða  tveir  fyrr  greindir  konungar  Magon  ok  Aspe- 
rant  náfrændr  hans  þoldu,  ok  því  sitr  hann  um  at  launa  þat  Agu- 
lando  ok  þeim  sem  þar  áttu  mestan  hlut  í,  ef  fœri  gæfist  á.  Hvaðan 
af  hann  gengr  til  vina  sinna  ok  frænda,  ok  talar  svá  til  þeirra : 
Öllum  oss  er  nú  kunnigt  vorðit,  hvat  nú  hefir  framfarit  í  dag ,  at 
mestr  hlutr  várs  afla  [er  niðr^*^  drepinn,  en  Agulandus  hefir  birt,  at 
hann  ætlar  eigi^^  flýja  or  þessum  bardaga;  því  trúum  vér  hvárki 
hann  né  nökkurn  þeirra,  er  honum  fvlgja,  aptr  koma  til  sinna  eigna. 
Hér  með  vil  ek  lýsa  fyrir  yðr  frændum  mínum  ok  vinum,  at  sú 
smán  ok  svívirða,  sem  Agulandus  gerði  oss  öllum  samt  í  háðuhgum 

')  œegit  b.  ^)  ok  6.  ^)  [tilf.  b.  ")  [þvílíkt  væri  þungt  b.  *)  til  b. 
«)  ætla  6.  ■')  svarar  þá  b.  *)  [meira  en  hálfu  fleira  lið  b.  ')  [minna 
lió  b.     '»)  skjótt  6.     »')  var  b.     '^)  [hefir  niðr  verit  b,     '')  at  tilf.  b. 


Cap.    7Í.  AP  AGULANDO  KONUNGI.  253 

dauða  Magon  ok  Asperant  frænda  várra,  liggr  mér  stórum  illa,  ok 
ef  hann  kennir*  í  engu,  hvárt  oss  líkar  þat  mjök  eðr  lítt,  gerumst 
vér  miklir  ættlerar,  dáligri  hverjum  flóttamanni.  Nú  vil  ek  segja 
af  mér,  at  ek  skal  svá  búit  eigi  lengr  standa  láta,  því  er  þat  mitt 
ráð,  at  í  þenna  pungt  skiljum^  vér  við  Agulandum  ok  siglum  heim 
[til  Affrica,^  skiptum  ríki  oss  til  handa  ok  yðrum  œttmönnum.  Skal 
þetta  þann  veg  gerast,  at  hann  hafi  enga  grunsemd  á  þessu  ráði, 
ok  ef  þér  samþykkit,  mun  ek  svá  til  stilla,  sem  mér  líkar,  en  þér 
skolut  því  fylgja  sem  ek  vil  fram  fara.  AlUr  játa  þessu,*  kalla^ 
hit  mesta  snarræði  at  forðast  svá  hendr  kristinna  manna,  en  hefna 
sinna  svívirðinga.  Gengr  Amusteu  þegar  fyrir  Agulandum  upp  á 
þat  berg  sem  merkit  stóð  á,  ok  segir  svá:  Herra,  hejTt  hefir  ek 
tillögu  EUadas,  ok  sýnist  mér  svá  geranda  \  en  meðr  því  at  sú 
úhamingja  veitir  oss  mestan  skaða,  ef  kristnir  menn  komast  miðil 
vár  ok  skipanna  ok  taka  þau  meðr  valdi,  þá  bjóðumst  ek  at  fara 
með  mína  sveina  á  þanu  veg  er  þagat  liggr,  treystir  ek  eigi  öðrum 
betr  til  at  hrinda  Franzeisum  af  hendi,  ef  þeir  koma  þar  fram.  En 
ef  í  öðrum  stað  gerist  meiri  þörf  liðs,  þann  tíma  sem  bardaginn 
tekst,  skal  annathvárt  ek  eða  synir  mfhir  fara  þann  veg  [yðr  til 
fulltings.*  Agulandus  tekr  þessu  vel  ok  segir:  J)ú  hefir  gott  lið, 
Amusten,  ok  því  máttu  oss  veita  mikinn  styrk,  ok  ger  sem  þú  sagðir.' 
Amusten  víkr  brott  ok  hneigir  konungi,  fylgja  honum  sjau  höfðing- 
jar  uudan  höfuðmerkinu ,  þeir  sem  honum  til  heyrðu,  váru  þar 
þrír  konungar  kórónaðir,  lætr  hann  blása  saman  öllu  liði  sínu.  Er 
þat  af  Amusten  segjanda,  at  þegar  um  morgininn  sem  bardaginn 
hófst,  fór  hann  til  skipa,  gékk  þar  á  með  sína  menn  ok  siglir^  í 
brott  af  Hispania  til  Aífricam,  en  lagði  eld  í  eða  lét  höggva  á^ 
stórar  raufar  á  þau  skipin,  sem  hanr^  mátti  eigi  með  komast,  því 
at  svá  vill  hann  fyrir  sjá,  at  Agulandus  eigi  þar  engrar  hjálpar  ván, 
þótt  til  þurfi^"  taka.  Svá  skilst  Amusten  við  sinn  höfðingja,  flytr 
dróttningina  með  sér  ok  mart  annarra  kvenna.  Hefði  aldregi  trúr 
maðr  ok  drenglyndr  þann  veg  skilizt  við  sinn  formann;  en  þat  er 
þó  trúanda,  at  þetta  hafi  verit  fyrir  nökkura  hálfu  guðs  skipan  ok 
heilags  Jacobi,  því  at  margau  kristinn  riddara^*  hefði  þeir  niðr  drepit, 
sakir  þess  at  engi  sveit  var  eptir  þvílíki-  með  Agulando  fyrir  hreysti 
ok  vápnabúnað.  Er  Amusten  or  þessarri  sögu.  En  þegar  hann  A-ar 
brott  genginn  frá  Agulando,  skipar  Agulandus  annan  veg  frá  merkinu 
Gundrun  konung,  sinn  hæsta  ráðgjafa,  fándi  honum  meir  en  tuttugu 
þúsundir,    í    þriðja   stað    skipar   hann  höfðingja   Moadas    son   Aufira 

')  þat  tilf.  b.  2)  skiljumst  b.  ^)  [í  Affricam  6.  •*)  svá  gera  b.  0  þetta 
tilf.  b.  *)  [til  fulltings  við  yór  b.  ')  segir  b.  *)  sigldi  b.  ^)  mgl.  b, 
■»)  at  tilf.  b.     ")  mami  b.     ")  slík  b. 


254  KAELAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    72. 

konungs  ok  Abilant,  skipandi  þeim  þijátigi  þúsunda;  í  Qórða  veg 
stendr  Ulien,  ok  með  honum  tuttugu  þúsundir.  Agulandus  sitr  undir 
sínu  höfuðmerki,  eru  þar  settar  tvennar  verndir  eða  þrennar  um- 
bergis.  Má  senniHga  sýnast  eigi  auðveldligt  fám  mönnum  at  hrœra 
þessa  alla  or  stað,  er  þann  veg  hafa  ramhga  fjrir  skipazt.  Svá  sitja 
þeir  um  nóttina,  var  meiri  hræzla^  uggr  ok  ótti  í  þeirra  brjósti  en 
nökkurs  kyns  gaman  eða  gleði.  J)ví  skal  f)essu  næst  greina  nökkut 
af  Karlamagnúsi  keisara. 

72.  Keisari  Karlamagnús  ok  alHr  hans  menn  sitja  á  hestum 
um  nóttina,  J)ar  sem  þá  var  hverr  kominn;  en  þegar  sem  fyrst  lýsti, 
samnaðuzt  alhr  saman  í  einn  stað ,  kom  þar  herra  páfinn  með  sína 
sveit  ok  Fagon  merkismaðr.  Kannar  keisarinn  J)á  hð  sitt,  ok  er'^ 
eigi  fleira  en  þrír  tigir  þúsunda,  höfðu  hinn  fyrra  dag  falHt  þrír  af 
tólf  jafningjum,  váru  margir  sárir  af  Hðinu.  Karlamagnús  býr  sik 
til  orrostu  ok  hefir  fjórar  |)úsundir  hinna  gildastu  manna,  ok  ætlar 
sjálfr  at  hejja  fyrst^  orrostu  um  daginn,  en  biðr  RoHant  frændá  sinn 
hvílast  fyrst.  [_En  hann  svarar:*  Nei,  segir  hann,  ek  segi  yðr  satt, 
at  fyrir  guðs  miskunn  er  ek  nú  eigi  minnr  tilfalHnn  sverði  mínu  beita 
en  í  gær.  Sem  keisarans  lið  er  biiit,  gengr  Turpin  erkib^'skup  til 
herra  páfans  ok  segir:  Ek  biðr  yðr,  postoHgr  herra,  at  J)ú  takir  nú 
við  heilagum  ki-ossi  dróttins  várs,  en  ek  vildi  standa  frammi  með 
mínum  mönnum  í  dag  ok  sverði  snarpHga  beita,  |»ví  at  ek  hefir 
heyrt  Karlamagnús  ok  aha  hans  menn  svá  segja,  at  á  |)essum  degi 
skal  annathvárt  gerast  með  vilja  guðs,  at  þeir  Hggi  ahir  drepnir  eða 
þetta  land  frelsist  af  valdi  heiðingja.  Herra  páfinn  svarar:  Gjarna, 
son  minn,  segir  hann,  vil  ek  taka  dróttinhgan  kross  ok  sjálfr  bera, 
en  þú  far  í  guðs  geymshi  ok  aHir  þér,  ok  dugit  sem  bezt.  Eptir 
þetta  lætr  keisarinn  halda  frapi  öUu  Hðiuu,  utan  setr  Fagon  eptir 
til  geymslu  síns  merkis.  Má  þá  heyra  margan  k'iðr  þeyttan,  var 
J)etta  rétt  í  þann  tíma,  er  sóHn  tekr  fyrst  at  rjóða.  Ok  þegar  heið- 
ingjar  heyra  hveUan  lúðragang  en  líta  fram  koma  fjdking  Franzeisa, 
þar  með  glitar  á  guHbúin  vápn,  skjöldu  ok  hjálma,  er  morginsóHn 
skein  á,  slógust  þeirra  hjörtu  úætlanHgum  ótta,  ok  tala  miðil  sín 
einkanhga:  ^etta  er  undarHgt,  í  gær  féUu  margir  keisarans  menn, 
en  nú  sýnist  hans  Hð  at  engu  minna  en  þá.  Karlamagnús  hleypir 
fram  frá  Hði  sínu,  ok  þær  fjórar  fylkingar  er  fyrr  váru  greindar, 
með  svá  miklu  athlaupi,  at  {)egar  bognaði  fyUíing  Gundruns  konungs, 
þar  sem  J)eir  kómu  fj'rst  at.  Bregðr  keisarinn  J)á  konungHgu  sverði, 
ok  hans  menn,  ok  höggva  bæði  hart  ok  tíðum,  svá  hverr  hlýtr 
hníga,  sem  fyrir  er,  eðr  flýja.  Hefst  þessi  bardagi  með  miklu  harki, 
háfum  brestum  ok  miklu^  háreysti.  Eigi  er  því  gleymanda,  at  þegar 
')   mgl.  b.     ')  þá  tilf.  h.     =<)  fyrstr  b.     *)  [m(jl.  b.     ")  stóru  h. 


Cap.    7Í.  AF  AGDLAKDO  KOKUííGI.  255 

orrostau  tekst,^  kómu  fram  í  fylkingar  þeir*  guðs  riddarar,  Georgius, 
Demitrius  ok  Mereurius,  sœkjandi  alldjarfliga.  Rollant  ok  hans  kum- 
páuar.  Oddgeir  danski,  Samson  ok  Salomon,  Hugi  jarl.  Droim  kon- 
ungr.  Gundilber,*  Kemes  hertogi  gerðu  harða  sókn.  Sneri  þegar 
mannfallinu  í  lið  heiðingja.  Keisarinn  ríðr  fram  meðr  svá  mikilli 
hugprvðii  at  hann  hlífði  engu,  hle^'pir  brott  frá  sínum  mönnum  í 
miðja  fvlking  heiðingja  ok  mœtir  Gundrun,  höggr  til  hans  ofan  í 
hjálminn,  bítr  sverðit  snarphga,  ok  klvfr  hann  sundr  herklæddan 
niðr  í  kvið.  En  er  AíFrikar  kenna  keisarann,  sœkja  þeir  af*  öllum 
megin  ok  drepa  hestinn  undir  honum.  Er  Karlamagnús  nú  á  fœti 
staddr  háskasamhga.  utan  guðs  miskunn  sé  honum  mjök  fulltingjandi. 
]^t  er  ok,  því  at  svá  drengihga  varðist  hann  snúandist  æ  sem  skapt- 
kriugla.  at  engi  þorði  honum  tilræði  veita.  Frankismenn  sem  þeir 
missa  keisarans,  hryggjast  stóriiga  mjök,  sem  ván  var,  ok  einn  af 
J)eim  Bæringr  brezki  getr  sét,  hversu  nauðuHga  hann  er  staddr, 
rennir  hann  sem  snarast  fram  at,  svá  segjandi :  Ahnáttigr  guð,  segir 
hann,  sjá  nú  til  með  þiuni  miskunn.  Ok  í  því  leggr  hann  spjóti  til 
ríks  höfðingja  ok  í  gegnum  hann,  hrindr  honum  sem  skjótast  niðr^ 
á  jörð  ok  grípr  hestinn,  ok  skundar  þar  til  sem  keisarinn  svá  harð- 
hga  varðist.  at  heiðingjar  hijóta  út  ífrá,  stökkr  af  hesti  sínuni  ok 
segir:  Guð  sjái  til,  minn  völdugr  herra,  gerit  svá  vel,  stigit  sem 
skjótast  á  hestinn,  er  stendr  hjá  yðr.  Keisarinn  gerir  sem  hann 
beiddi,  tekr  annarri  hendi  í  söðulbogann  fremra ,  en  stingr  niðr 
spjótinu,  ok  stökkr  svá  sköruHga  á  bak,  at  engi  riddari  mátti  þat 
gera  kurteishgar.  Heldr  Bæringr  meðan  í  hans  ístig,  en  hleypr  síðan 
á  þann  hest  sem  heiðinginn®  hafði  átt,  ok  ríða  síðan'  aptr  til  sinna 
manna.  Verða  þeir  fegnari  en  frá  megi  segja,  sjándi  ginn  herra 
heilan^  á  h'fi:  gerist  nú  litil  sú  hvíld  í  þeim®  stað.  J)essu  næst 
kemr  fram  einn  mikill  konungr  heiðinn  ok  eggjar  fast  AíFrika,  svá 
segjandi :  J)essi  skömm,  sem  oss  ber  til  handa,  mun  fljúgayflr  hvert 
land,  at  fáir  einir  menn  skulu  veQa'  saman  harðla  mikinn  fjölda 
várra  manna.  latum  þat  aldri  verða,  sœkjum  fram  djarfliga:  sjái  þér 
eigi,  at  kristuir  menn  rA-ma  vígvöllinn  yðr  til  handa,  því^*'  gera  þeir 
svá,  at  þeir  þikkjast  yfirkomnir.  Afl"rikar  gera  sem  hann  eggjar, 
velja  or  sinni  fylkingu  þá  sem  sterkastir  váru  ok  bezt  búnir  at 
vápnum,  hlaupa  þeir  fram  á  kristna  menn  með  brugðnum  sverðum 
ok  veita  svá  harða  hríð,  at  margr  guðs  riddari  hlaut  nú  hníga. 
Heldr  nú  við  sjálft  at  þeir  vikni.  Ok  sem  Karlamagnús  sér  þat, 
talar  hann:    Dróttinn  minn,  hversu  ætlar  þú  nú   til,    hvat  fram  skal 

')  tókst  6.  ')  þrír  b.  ')  Gundibol  b.  *)  honum  tilf.  b.  *)  daudum  6. 
*)  höfðinginn  b.  0  við  svá  búit  6.  ®)  ok  tilf.  b.  ')  þessom  b. 
'•)  þat  6. 


256  .  KAELAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    73. 

fara,  hvern  veg  má*  kristni  öðlast  frelsi  í  dag,  ef  hcnnar  verndar- 
menn  skulu  svá  drepast  niðf  sem  sauðir?  Styrk  oss,  dnSitinn  minn, 
at  vér  megum  leggja'^  ok  niðr  setja  drambsemisfullan  ofstopa  Jjinna 
úvina.  Sem  hann  hefir  [þessor  orÖ*  talat,  kemr  herra  pátinn  með 
kross  dróttins  ok  víkr  fram  at  keisaranum,  ok  segir:  Góði  herra, 
hryggist  eigi  fyrir  guðhga  skipan,  því  at  þótt  nökkut  gangi  annan 
veg  en  þér  mundut  kjósa,  þá  er  þat  ekki  annat  en  guð  vill  prófa 
yðr  í  J)ohnmœði,  en  jðr  ætlar  hann  alt  eins  sigrinn,  ok  verðr  f)ví 
háleitari,  sem  hann  veitist  með  meiri*  guðs  stórtáknum.^  Lítit, 
herra,  með  [hversu  miklu^  blómi  þessi  háleiti  kross  skínn,  hvaðan 
af  vér  styrkjumst  alliríguðs  miskunn.  J)egar  kross  dróttins  kemr  í 
aught  heiðingja,  birtist  hann  með  þvíh'kum  krapti  eða  meira  sem 
hinn  fyrra  dag.  jþví  snúa  þeir  Affrikar  fyrst  undan ,  sem  honum 
stóðu'  næstir,  en  þegar  Franzeisar  kenna  þat,  dirfast  þeir  ok^  sœkja 
eptir  djarfliga.^  Karlamagnús  fylgir  fram  sínum  mönnum  ok  kallar 
hárri  röddu :  Berizt  drengiHga,^"  ok  hefnit  frænda  várra  ok  vina. 
Rollant  rekr  flóttann,  var  í  þessum  [rekstri  svá^^  margr  heiðingi 
drepinn  ok  svívirðhga*^  leikinn,  sem  makhgt  var.  Hvat  þarf  lengra 
hér  frá^**  at  segja,  en  öll  þessi  fylking  heiðingja  dreifist  gersamliga, 
flýja  aðrir  upp  undir  höfuðmerki  Agulandi,  en  aðrir  í  sveit  Moadas 
ok  Abilans.  Var  nú  at  heyra  til  Affrikamanna  ill  læti,  óp  ok  gaulan, 
því  at  margir  þoldu  lítt  sárin.  Kemr  Karlamagnús  keisari  því 
nœst  at  fylking  Moadas.  Verðr  nú  þó  fyrst  at  hverfa  héðan  frá  at 
sinni. 

73.  Nú  er  at  segja  frá  hinum  hrausta  herra  hertoga  Girarð,  at 
hann  dvaldist  um  nóttina  í  þeim  htla  dal,  er  lá  hœgra  veg  skamt 
frá  höfuðmerki  Agukmdi.  En  um  morgininn  kallar  hann  sína  höfð- 
ingja  til  tals,  ok  ^egir:^*  Nú  er  líkligt,  góðir  riddarar,  at  með  vilja 
guðs  gerist  í  dag  einhverr  endir  á  váru  máU,  því  skulum  vér  nú 
engan  veg  þyrma  várum  líkamum.  Ek  veit  at  vér  erum.  nœr  staddir 
því  bergi,  sem  á  stendr  höfuðmerki  heiðingja,  ok  fyrir  því  at  þagat 
man  erfit  at  sœkja,  skulu  þér  hlýða  mínum  ráðum.  Fjögur  hundruð 
þeirra  sem  sterkastir  eru  af  oss  ok  einna  bezt  at  vápnum  búnir 
skulu  stíga  af  hestum  ok  skipast  saman,  sem  næst  hverr  öðrum,*^ 
halda  skjöldunum  sém  þykkvast  upp  yfir  höfuð  sér,  vera  gyrðir 
sverðunum,  í  fótsíðum  brynjum,  reisa  spjótin  fram  fyrir  sik;  skulu 
þér  þann  veg  ganga  upp  undir  hamarinn^  en  þeir  scm  á  hestum 
sitja  skulu  kringja  at^^  utan  ölluni  megin,^'   ok  cf  guð  gefr  þat,   at 

')   þín  tilf.  b.     ')  lægja  b.     ^)  [þetta  b.      '')  meirum  b.     *)  stórmerkjura  b. 

*)    [hverju  h.       ')    váru  b.       *)    at  b.       ')    röskliga  b.       '")    djaríliga  b. 

")  [ílóttarekstri  b.      '0  iHa  b.     '^)  af  b.      ")  svá  tUf.  b.      '*)  ok  tilf  b 
'*")  um  b.     ")  megum  6. 


Cap.    T3.  AF  AGULAJÍDO  KONUKGI.  257 

vér  komimst  með  svá  skipaðan  flokk  upp  undir  höfuðmerkit,  mun 
í  nóg  at  vinna,  ok  fyrirbýð  ek,  at  nökkurr  minna  manna  geri 
nökkura  framreið,  hvat  sem  móti  oss  kann  koma,  utan  hh'fim  oss 
sem  bezt  ok  þröngumst  þann  veg  fram  miðil  þeirra:  er  þat  hugboð 
mitt,  at  lítit  fái  þeir  at  gert.  AUir  [kveðast  gjarna^  svá  gera  vilja, 
hvern  hátt  sem  hann  skipaði.  Eptir  því^  gerist  sem  nú  var  sagt, 
at  gangandi  menn  skipaðust  fyrst  saman,  en  þar  síðan  hjá  utan 
riddarar  á  hestum  sem  þykkast,  greiða  þann  veg.  sína  ferð  upp  á 
brékkuna,  er  miðil  var  þeirra  ok  heiðingja.  Uhen  getr  h'ta  þeirra 
ferð  ok  gengr  fyrir  Agulandum,  ok  segir:  Alla  vega  koma  nú  at 
oss  vandræöi,  hér  ferr  nú  at  oss  flokkr  sá  er  ek  mœtti  í  gær,  ok 
eru  þeir  at  vísu  dauðir,  sem  þeim  mœta.  Agulandus  svarar:  J)ar 
mun  vera  Amusten  kumpán  várr  með  sína  fylgd.  Nei,  segir  Uhen, 
ek  kenui  gerla,  ok  því  gerit  í  móti  þeim,  at  þeir  komist  eigi  higat 
at  yðr.  Agulandus  segir :  Haltu,  Uhen ,  móti  þeirra  hði.  Ulien 
gerir  svó  þótt  nauðigr  með  tuttugu  þúsundir,  ok  hleypir  fram  með 
miklu  ópi  ok  háreysti.  Ok  sem  hertogi  sér  þat,  takir  hann  til  sinna 
manna :  Gefum^  ekki  ópi  þeirra  gaum  né  harki,  höfum  oss  vara  ok 
kyrra,  látum  þá  umfást  sem  þeim  h'kar,  stöndum  við  svá  ok  greiðum 
vára  ferð,  þegar  vér  megum  því  við  koma.  En  sjáit  þann  er  þar 
hleypr*  geystr  fram  undir  gulum  skildi,  sá  hljóp  í  gjár^  á  oss  [mjök 
ákaft;*  en  guði  sé  lof  fyrir,  at  þá  gerðum  vér  honum  makhg  skil 
þeirrar  skuldar  sem  oss  byrjaði  honum  at  gjalda,  ok  enn  segir  mér 
vænt  hugr  um,  at  hann  öðhst  htlu  betra  skatt  nú  en  í  gœr;  því  at 
þess  bið  ek  alla  yðr,  sem  ek  ætlar  gera,  at  þér  drepit  hvern  þann 
sem  þess."  dirfist  at  koma  svá  nærri,®  at  vápn  yður  taki  til,  en 
bregðit  engan  veg  yðvarri  stöÖu,  takit  þá  æ  sem  næstir  eru  hendi. 
J)eir  játta  svá  gera.  Uhen  eggjar  fast  til  framgöngu,^  ok  ætlar  nú 
hefna  þeirrar  svívirðingar  sem  hann  fékk  fyrra  dag.  Aff'rikar  œpa 
þá  mikit  heróp,  skjóta  örum,  eu  leggja  spjótum,  höggva  sverðum, 
slöugva  steinum.  En  þótt  þeir'fœri  þvílíku  fram,  vann  þeim  stór- 
htit,  ^''  því  at  eigi  breyttu  þeir  it  minsta  sinni  stöðu,  en  drápu  íjölda 
heiðingja;  átti  engi  frá  tíðendum  at  segja.  er  fyrir  varð  þeirra  vápnum. 
Ok  er  Uhen  sér  ekki  stoða  þvíHkt,  en  Affrikar  bleyðast  ok  forðast 
at  koma  þeim  í  nánd,  þikkir  honum*^  sem  léttara  muni  í  öðrum 
stað  viðreignar,  snýr  brott^-  aunan  veg,  kemr  fram  í  fvlking  Moadas, 
tekr  sér  þar  stöðu.  En  hertogi  Girarð  ferr  epíir  því  sem  hann 
hafði  ætlat,  því  at  heiðingjar  hrökkva  æ  svá  undan,  sem  [hans 
menn  sœkja'^  eptir,  þar  til  at  hertoginn  er  [alt  kominn'*  upp  undir 

»)  [kváðust  b.  2)  þat  b.  ^)  gefit  b.  ^)  hleypir  b.  *)  í  gær  b.  «)  [meá 
ákefð  b.  0  rngl.  b.  *)  nær  b.  »)  atgöngu  b.  '«)  allítit  b.  ")  svá 
tilf.  b.     **)  þar  fyrir  b.     '^)  [hann  sœkir  b.     '*)  [kominn  alt  b. 

17 


258  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    T4. 

hamarinn,  er  merkit  stóð  á.  En  heiðingjar  eru  þá  komnir  upp  at 
merkinu  ok  segja  svá  Agulando :  Ef  þeir*  menn  verða  eigi  sigraðir, 
sem  hér  fara  at  yðr,  munu  yðrir  menn  skjótt  dauðir.  Sem  hertoginn 
er  þann  veg  nálægr,  talar  hann :  Lofséguði,  vel  heíir  hans  miskunn 
vár  geymt,  [en  engan  mann  höfum  vér^  látit,  en  stejpt  mörgum 
heiðingja,  því  stígum  af  hestum  ok  göugum  djarfliga  at  heiðingjum, 
Ek  heyri  öðrum  megin  hamarsins  mikit  hark  ok  stóra  bresti,  man 
keisarinn  þar  kominn,  dugum  nú  sem  hverr  er  drengr  til;  þat 
man  guð  veita  ok  hinn  heilagi  kross,  at  vér  fáim  sigr  um  síðir. 
J)eir  ráða  nú  upp  at  heiðingjum  með  þykkri  fylking  þegjandi,  halda 
skjöldum  fyrir  sér,  en  reisa  fram  hvassar  kesjur,  en  AfFrikar  géngu'"* 
í  móti.  Hefst  at  nýju  þar  hinn  harðasti  bardagi.  Sœkist  hertoganum 
seint,  því  at  eríitt  varð  hans  mönnum  at  scekja*  í  gegn  upp,  fellr 
því  margt  hans  hð,  en^  miklu  fleira  af  heiðingjum.  Var  [þá  hildax 
leikr  hinn  harðasti.®  J)eir  sem  næstir  váru  hjuggu  sverðum  hart  ok 
tíðum,  svá  at  dýrir  steinar  stukku  langt  ok  víða  [,  vel  búnir  hjálmar 
sundr' klofnuðu,  en  brj^njur  brustu,  stáhn  hrukku,  en  drengir  bhknaðu 
af  stórum  sárum,  er  hvárirtveggju  veittu  öðrum.  En  áðr  nökkutgerist 
tíðendavænhgt  í  sókn®  hertogans,  skal  aptr  hverfa  til  keisarans,  ok 
greina  hvat  hann  hefst  at  með  sínum  mönnum. 

74.  Sem  Affrikamenn  líta  kristna  menn  drepit  hafa  ok  sundr 
dreift  alla  fylking  Gundruns  konungs,  ráðgjafa  Agulandi,  ríða  fram 
með  mikilli  reiði  þrír  tigir  þúsunda,  [váru  þeirra  liöfðingjar*  Moadas 
ok  Abilant,  svá  digrir  ok  dramblátir,  at  engan  mann  virðu  þeir  sér 
jafnan.  ]því  blása  þeir  stórum  lúðrum  ok  gera  sem  mest  hark  ok 
háreysti  með  ópi  ok  vápnabraki,  ok  ætla  með  því  at  skelfa  hugprúð 
hjörtu  Franzeisa,  benda  stinna^"  boga,  skjóta  svá  hart  at  gall  í 
strengjum.  En  kristnir  menn  verða  eigi  svá  skelfir,  sem  þeir  hugðu, 
því  at  svá  sem  Rollant  heyrir  þeirra"  hark,  tekr  hann  sinn  hvella 
lúðr  Ohfant,  setr  sér  á  munn  ok  blæss  svá  hátt,^'^  at  heyrði  fram 
undir  höfuðmerki  Agulandi  ok  um*allan  herinn.  Svá  gerðu  allir 
Frankismenn,  at  hverr  þeytti  sinn  lúðr,^^  er  til  hafði.  Varð  heið- 
ingjum  miklu^*  kynligra  við  heróp  þeirra  en  ætla  mátti,^^  því  at 
margir  af  þeim  fyldust  ótta  ok  hræzlu.  J)essi  bardagi  hefst  með 
háfum  gný  ok  hörðum  samkvámum  hraustra  drengja.  Karlamagnús 
keisari  sœkir  með  mikilli  hreysti,  en  hinir  verjast  karlmannliga. 
jþrír    guðs    riddarar    vinna    stóran    skaða^*'    heiðingjum,    ríðast    nú 

^)  þessir  6.       ^)   [er  vér  höfum  engan  mann  b.      ')   ganga  b.  *)  vega  b. 

*)    þó    tilf.    b.       ®)    [þessi    orrosta   hin    harðasta.    b.       ')  [or    gjitum 

hjálmum,     skildir  b.     *)  fylgð  b.     ^)  [var  þeirra  höíóingi  b.  '")  stóra  b. 

")  þetta  b.       '^)  hart  b.       '^)   sá  tilf,  b.     '<)  langt  um  b.  '*)  mætti  b. 
'«)  á  tilf.  b. 


Cap.    94.  AF  AGULAIÍDO  KONIHÍGI. 

margir  af  sínum  hestum  bæði  kristnir  menn  ok  heiðnir,  fellr^  hverr 
ofan  annan  svá  þykkt,  afc  hátt  hlóðust  valkestirnir.  Oddgeir  danski, 
Nemes  hertogi,  Salomon  ok  Bæringr  brezki  ríða  hart  fram  í  flokk 
heiðingja.  Yerðr  svá,  at  [allir  eru"  af  hestum  feldir,  ok  er  Karla- 
magnús  sér  þat,  líkar  honum  Htt,  ok  kallar  í  loptit  upp  svásegjandi: 
Hvat  gerir  þú  nú,  minn  göfugi  herra  Jacobe  guðs  postoh,  [skulu 
þrír^  mínir  kappar  drepast  fyrir  sjálfs  míns  augum  ?  Harmr  mikill  er 
þat,  ok  at  sönnu  segi  ek  þér  þat,  ágæti*  guðs  kappi,  at  eigi  ber  ek 
glaðan  dag  síðan.  Hleypir  fram  síðan  meðr  mikiIU  reiði,  höggr  til 
beggja  handa,  þar  til  er  hann  mœtir  Abilant,  höggr  með  sínu  bitra 
sverði  ofan  í  hjálminn,  svá  at  eigi  nemr  fyrr  staðar  en  í  miðjum 
kviði,  kastandi  honum  á  jörðina  niðr.  En  í  pví  kemr  RoUant  þar 
at,  sem  Oddgeir  danski  meðr  sínum  kompánum  verst  á  fœti  vel  ok 
drengiliga,  fylgdu  RoUant  ok  Grelent,  Othun  ok  nökkurir  af  jafu- 
ingjum  með  fim  hundruðum  riddara.  Ok  sem  hann  sér  [þann  veg^ 
standa  sína  lagsmenn,  talar  hann :  Ho  ho  mínir  góðu  vinir.  þat  veit 
guð,  at  þér  erut  nú  komnir  í  harðan  pungt;  vel  þeim  manni  er^ 
lina  mætti  yðrum  nauðum.  J)eir  hrinda  heiðingjum  tvá  vega  út 
ífrá,  en  kringja  um  þá  alla  vega.  Grelent  tekr  til  orða:  Minn 
meistari  RoUant,  furðu  góða  hesta  sitja  heiðingjar  þessir,  vinnum 
þá  qk  fám  várum  mönnum,  þeim  semþurfa.  RoIIant  svarar :  Gerum 
eptir  því  sem  þú  talar.  J)ví  næst  hleypir  hann  at  einum  digrum 
heiðingja,  leggr  spjótinu  í  gegnum  skjöldinn  brynjuna  ok  búkinn, 
lyptandi  honum  or  söðhnum,  ok  segir :  J)ú  hinn  hundheiðni,  far  til 
þíns  heimihs.  Fleygir  honum  síðan  dauðum  á  jörð.  en  grípr  hestinn 
ok  fœrir  Oddgeiri  með  þessum  orðum :  Marga  hœversku  heíir  þú 
mér  s\-nt  opthga,  ok  því  er  ek  skyldr  at  ömbuna  þat  góðu.  Tak 
hér,  góði  vin,  fríðan  hest,  er  guð  gaf  mér,  ok  stíg  á  sem  hvatligast. 
Oddgeir  gerir  svá.  Grelent  reið  fram  í  öðrum  stað'  at  öðrum  ridd- 
ara,'  slœmir  til  hans  sverðinu  aptan  á  hálsinn  svá  hart,  at  sundr 
sneið  brynjurokkinn  [með  brynju,  þar  með®  hálsinn,  svá  at  höfuðit 
fylgdi  ok  kemr  hvar  fjarri  niðr:  þrífr  hestinn  ok  fœrir  Nemes  her- 
toga.  Er  ok  skamt  at  bíða  áðr  þeim  Salomon  ok  Bæringi  eru 
fengnir  hestar.  Ríða  síðan  djarfliga  fram  alHr  samt.  ryðjast  fast  um, 
kljúfa  heiðingja  í  herðar  niðr,  af  sumum  Qúka  [höfuðin,  sumum* 
hendr  ok  fœtr,  hrýgja^"  hverjum  ofan  á  annan,  ok  eigi  gefa  þeir 
gaum  at,  hvárt  þeir  hggja  oþnir  eða  á  grúfu.  Er  nú  þar  komit,  at 
Affrikar  þurfu  eigi^^  geta  til,  hversu  stór  högg  Franzeisar  kunnu 
veita,  því  at  allúspart  brytjuðu  þeir^^  til  þess  djúpa  ketils,  sem  þeim 

*)  fellirö.  -)  [þeir  eru  allir  6.  ^)  [er  þessir  b.  *)  ágætr  b.  *)  [í  þvílíkri 
hættu  b.  *)  at  b.  ')  heiðingja  b.  *)  [þar  med  brynjuna  ok  b. 
»)  \mgl.  b:    '»)  hlaða  6.     ")  at  tilf.  b.     '-)  heiðingja  tUf.  b. 

17" 


260  KARLAMAGNUS  SAGA  IV.  Cap.    74. 

var  fyrir  búinn,  [fiat  er  helvíti,^  í  hverjum  aldri  þverr  né  þrjtr  óð'* 
uppganga  steikjandi  vellu.  |Dann  veg  gengr  Rollant  at  með  sinni 
fylgd,  til  þess  at  |jeir  ríða  fram  á  tvær  hendr  keisaranum.  Ok  er 
hann  h'tr  J)á  Oddgeir  ok  Nemes,  gieðst  hann  ok  segir :  Lof  ok  dýrð 
sé  þér,  hinn  háleiti  herra  Jaeobe,  senniUga  gladdir  þú  nú  mitt  hjarta, 
sœkjum  nú,  Rollant  frændi,  vel  ok  drengihga,  skjótt  mun  almáttigr 
guð  oss  sigr  veita.  Tekr  síðan  sinn  konungiigan  lúðr,  þejtir  síðan^ 
bæði  hátt  ok  hvelt,  svá  at  Fagon  merkismaðr  heyrir  gerla,  þar  sem 
hann  er  með  sína  sveit.  Hvar  fyrir  hann  talar  til  sinna  manna: 
J)at  veit  guð,  at  Karlamagnús  þikkist  nú  þurfa  fuUtings,  at  sönnu 
heyrða  ok  hljóð  hans  konungiiga  lúðrs  5  því  búum  oss  ok  ríðum  sem 
skyndiligast,  hjálpum  keisaranum  eptir  megni,  mœtum*  heiðingjum 
með  hörðum  höggum,^  at  öU  þeirra  hugdirfð  hveríi  þeim.  |Deir 
svara:  Herra  Fagon,  ríðum  þann  veg,  sem  þér  gerit  ráð  fyrir; 
jafnskjótt  sem  údyggir  AíFrikar  kenna  vár  viðskipti,  munu  þeir  flýja 
sem  andarsteggi  undan*'  gáshauki,  ok  þá  skulu  Jjeir  fá  örlög  sín  ok 
liggja  opnir  undir  hrossafótum'  með  gapanda  munni.  Herra  Fagon 
ríðr  með  þúsund®  riddara,  váru  þeir  harðla  vel  búnir  at  vápnum  ok 
klæðum,  ok  áðr  þeir  taka  at  berjast,  talar  Fagon  við  Remund 
frænda  sinn :  Tak  við  merki  keisarans  ok  geym  sem  bezt,  en  ek 
man  prófa,  hvat  mitt  góða  sverð  kunni  bíta.  Fagon  sat  á  góðum 
gaskunia  hesti,  hafði  bezta  hjálm  sér  á  höfði,  settan  dýrum  steinum. 
Hann  kemr  til  orrostu  þar  sem  Moadas  var  fyrir,  œpir  mikit  heróp 
til  hugdirfðar  sínum  mönnum.  Veita  þeir  í  fyrstu  svá  hart  athlaup, 
at  þeir  sem  næstir  stóðu,  hrukku  undan^  þeim  ok  vöfðust  saman. 
En  Fagon  niœtir  Moadas  ok  leggr  til  hans  spjótinu  í  skjöldinn  svá 
hart,  at  hann  brestr  ok  þolir,  eigi,  smýgr  þá  gegnum  br^^njuna  ok 
gnestr  í  hjartanu,  lyptir  honum  or  söðlinum,  svá  segjandi :  J)ar  fórtu, 
mikU  maðr,  ok-  er  eigi  öðrum  at  firr.  Fleygir  honum  af  fram,  en 
snýr  hestinum  vel  ok  fimliga,  bregðr  sverðinu  ok  höggr^*'  í  hjálm 
Matusalems  konungs,  .kijúfandi  hann  í  herðar  niðr,  kallar  síðan  hárri 
röddu  á  menn  sína :  Gerit  svá  vel,  sparit  hvárki  sverð  né  spjót  við 
heiðingja,  látum  þá  prófa,  at  vér  kunnum  fleira  en  eta  ok  drekka. 
Svá  gera'^  þeir  sem  hann  beiddi,^'^  ok  lögðu^'*  til  jarðar  þrjár  þús- 
úndir  heiðingja.  Brast  því  næst  flótti  á  Aílrikamönnum  í  þann  arm 
orrostunnar.  Ulien  gengr  fast  fram,  var  hann  nú  kominn  sem  áðr 
sagðist  í  fylking  Moadas,  sér  hann'*  Afí'rikamenn  með  öUu  bleyðast 
ok  undan  leita  eptir  fall  sinna  foringja;  því  kallar  hann  á  þá,  svá 
segjandi:    Jfla  launi    þér  Agulando    nríkla    virðiug,    er   hann  lagði  á 

')  \imjl.  h.  2)  öll  h.  ^)  mgl.  b.  *)  veituni  b.  *)  svá  tUf.  h.  «)  lyrir  b. 
')  hestafótum  b.  »)  liraustusíu  tilf.  b.  «)  fyrir  b.  '»)  ofan  tilf.  b. 
")  gerðu  b.     '0  bauó  b.     '*)  feldu  þá  b.     ")  mgl.  b.    ■ 


Cap.    75.  AF  A&ULAKIK)  KOXUIÍGL  261 

vðr,  at  þér  rennit  frá  honum :  gerit  eigi  þá  opinbera  skðmm  .at 
flyja  lengra  en  fram  undir  lians  höfuðmerki,  hvert  þér  sjáit  enn 
stauda.  En  þótt  hann  tali  þvíh'kt,*  gefa  þeir  at  því  engan  gaum, 
heldr  leitar  hverr  sér  þangat  sem  h'kast  þótti  til  hjálpar.  Ulien 
keyrir  hestinn  sporum,  hleypir  at  einura  góðum  riddara  Edvarð  at 
nafni.  ok  klýfr  hans  hjálm  [ok  höfuð.^  svá  at  í  tönnum  nam  staðar. 
Eptir  þat  mœtir  hann  hrausta^  riddara  Riker,  ok  leggr  spjótinu  í 
gegnum  skjöldinn,  ok  er  hann*  íinnr  þat,  snarar  hann  skjöldinn  á 
vígsl  með  svá  miklu  afli,  at  spjót  Uliens  stökk  sundr  fyrir  ofan  fahun, 
eu  höggr  sverðinn  ofan  í  hjálrainn,  ok  í  því  sem  hann  brestr.  talar 
Kiker:  Vara  þik.  riddari.  Fylgir  síðan  högginu  svá  drengihga,  at 
hann  kiýfr  Uhen  [ofan  í  herðar.*  fellr  haun  þá  tiJ  jarðar.  I  þenna 
tíma  kemr  herra  páfinn  með  dróttinhgan  kross  fram  i  fylkingar,  eru 
þar  með  honum  þrir  guðs  riddarar.  J)arf  þá  eigi  um  at  biuda,  því 
at  svá  niikill  »itti  [ok  hríezla®  kemr  yör  alt  hð  heiðingja,  at  hverr 
fyrirlætr  sinn  stað,  flýja  sumir  á  tjöll  eða"  skóga,  sumir  undir  höfuð- 
merkit  til  Agulandum,  ok  eggja  hann®  fljj^-  trerist  [þá  nú®  mikil 
þröng,  því  at  keisarinn  er  nú*°  kominn  með  sitt  hð  neðan  undir 
hamarinn,  flýja^*  aUir  upp  undan^-  at  liöfuðmerkinu,  en  öðrum  meg- 
ura  sœkir^^  hertogi  Girarð,.ofc  á  eigi  lengra  til  stöðu  merkisins  en 
tvau  örskot  eða  varla  svá. 

75.  Agulandus  sitr  enn  undir  höfuðmerki  sínu.  ok  þikkir  þung- 
liga  á  horfa.  Hafa  kristnir  menn  þá  tekit  ah  umbergis.  J)ví  gengr 
hann  fram  á  bergit  ok  bregðr  sverði  sínu  ok  höggr  til  beggja  handa 
svá  stórt.  at  [eigi  skoiti.  **  Herra  Girarð  sœkir  at  djarfliga  ok  kemst 
at  höfuðmerkinu  skjóthga,  sem  Agulandus  var  undan  genginn,  ok 
höggr  niðr,  eggjar  sína  menn  sem  ákafast.  Féil  í  þeim  svifum  áðr 
nierkit  varð  niðr  höggit  meir  en  þúsund  riddara.  Sem  Frankismenn 
sjá  niðr  höggit  merkit,  vóx*^  þeim  dirfð  ok  árœði,  ok  hlaða  heið- 
inojum  hveijum  ofan  á  annao.  Gerðist  þá  mikill  gnyr  umbergis, 
sem  alUr  kómust^^  í  einn  stað  saman.  Ok  er  Agulandus  sá  merkit 
falla,  gékk  hann  náJiga  af  vitinu,  bíðr  eigi  svá  lengi,  at  nökkurr 
haldi  í  hans  ístig,  stökkr  síðan  á  einn  stóran  hest,  ok  stefnir  brott 
or  þrönginni  svá  reiðr  ok  hamstoh,  at  varla  vissi  hann  hvar  hann 
fór.  Agulandus  stefnir  á  þann  veg,  er  hggr  til  Risu  borgar,  ok 
verðr  fyrir  honum  eitt  stórt^'  díki,  svá  stórt  ok  breitt,  at  hann  mátti 
engan  'veg  yfir  komast.  Yerðr  hann  þá  brott  hverfa,  þótt  nauðigr. 
En  er  hertogi  Girarð  varð  þess  varr,  at  Agulandus  hefir  brott  koni- 

•)  stíkt  6.  -)  [mgl.  b.  ^)  hraustiim  6.  '  *)  Riker  b.  *)  [í  herdar  niðr  b. 
«)  [mgl.  b.  0  ok  b.  ')  at  tilf.  b.  ')  [þar  med  b.  ")  þá  6.  ")  þeir 
tílf.  b.  '-)  saal.  b;  undir  B.  ")  at  tilf  b.  ")  [býsnum  gegndi  b. 
'^)  vex  b.     '*}  kómu  b.     '■)  mgl.  b. 


262  KARLAMAamJS  SAGA  IV.  Cap.  '  7S. 

izt,  kallar  hann  hárri  röddu,  svá  [segjandi,  ok'  heyrðu  hans  menn 
ok  keisarans :  Sœkjum  eptir  Agulando,  því  at  brott  er  hann  flýðr; 
látum  oss  aldri  þá  skömm  til  handa  bera,  at  hann  komist  brott,  því 
at  eigi  man  annat  sinn  gefast  líkara  fœri  til  at  gjalda  honum  skattinn 
en  nú.  Hann  keyrir  eptir  þat  sinn  hest  með  sporum  ok  ríðr  [eptir 
honum'^  með  mikinn  flokk,  þar  til  sem  Agulandus  var,  því  at  svá 
sem  hann  komst  eigi  yfir  díkit,  sneri  hann  aptr  á  vígvölhnn  til  sinna 
manna,  [þyrptust  Aífrikar  þar^  þá  at  honum  öUum  megin  ok  vörðu 
hann,  er  hertoginn  sœkir  at,  koma  skjóthga  eptir  þeim  Boz  ok 
Klaris  ok  margir*  af  Franzeisum.  Hefst  í  þeim  stað  hinn  harðasti 
bardagi,  vurðu  þá^  snarpar  samkvámur,  falla  heiðingjar  œ  sem  tíðast, 
en  þeir  flýja,  sem  því  máttu  við  koma.  Má  nú  sjá  hlaup  ok  elting- 
ar  um  vöHuna,  er  AfTrikar  runnu  undan,  en  kristnir  menn  sóttu  eptir. 
Karlamagnús  keisari  ferr  með  mikinn  flokk  sinna  manna  til  fulltings 
við  hertogann.  Ok  áðr  keisarinn  kemr,  hleypr  fram  einn  dygðugr 
riddari  Antonen^  at  nafni,  ræðismaðr  hertogans,  ok  drepr  hestinn 
undan  Agulando,  snarar  síðan  aptr  til  sinna  manna.'  Er  Agulandus 
nú  á  fœti®  ok  sér  menn  sína  afla  vega  falla  hjá  sér,  en  suma  flýja, 
þar  með  htr  hann  Karlamagnús  ok  Franzeisa  at  sér^  ríða;  þikkir 
honum  nú  hvert  vandræði  koma  á  bak  öðru,  hvar  fyrir  hann  talar: 
Vesæll  er  ek  orðinn,  ek  hugðumst  eignast  mundu  alla  Franz ;  [eigi 
veit  ek  mér  nú  sigrs  ván^"  né  undankvámu ;  bjargi  þeir  lífi  sínu 
er  megu,  en  mér  stendr  ekki  annat  en  verjast,  meðan  megn  er  til, 
því  at  betr  samir  mér  at  falla  hjá  vinum  mínum  en  flýja  lengr  yfir- 
kominn  af  þessum  vígvelh.  Hér  eptir  fleygir  hann  frá  sér  skildinum 
ok  tekr  meðalkafla  sverðsins  báðum  höndum,  höggvandi  svá  at  hverr 
hefir  bana  er  fyrir  verðr,  þar  til  at  sverðit  þohr  eigi  ok  stökkr  sundr 
undir  hjöltunum.  Var  þar"  næst  fengit  honum  annat  sverð  afsínum 
mönnum,  fór  þat  sömu  leið  ok^'-*  it  fyrra,  ok  með  svá  mikhmi  tröll- 
skap  gékk  hann  [at  um  stund,  fékk^^  þat  ekki,  at  eigi  bryti  hann 
sundr.  At  lyktum  féngu  Aífrikar  honum  eina  öxi  furðuHga  stóra, 
var  hon  engum  vápnhæf  utan^*  sterkastum  mönnum.  Svá  segist,  at 
skapt  öxarinnar  væri  af  horni ,  styrkt  með  mörgum  járnvöfum. 
Stóð  nú  hvárki  við  honum  járnbundnir  skildir  né  tvífaldar  brynjur. 
Karlamagnús  keisari  er  nú  kominn  með  sitt  hð,  drápust  heiðingjar 
svá  görsamhga,  at  einn  samt^^  stóð  Agulandus  upp,^®  veitti  hann 
frábæra  vörn  ok  drap  margan  riddara,  til  þess  at  keisarinn  bannar 
at  sœkja  at  honum.    Stendr  hann  þá  einn  samt^'  ok  heldr  á  öxinni. 

')  [at  bæði  b.  ^)  [mgl.  b.  ')  [því  at  Affrikar  þyrptust  b.  ")  aðrír  tilf.  b. 
*)  þar  b.  *)  Anton  b.  ')  kompána  b.  *)  staddr  tilf.  b.  ')  mgl.  b. 
"*)  [en  nú  væntir  ek  mér  eigi  sigrs  b.  ")  því  b.  ")  sem  6.  ")  [fram, 
atumstundfékkhann  6.     ")  nema  6.     '*)  saman  ö     '^)uppi6.    ")  saman  6. 


Cap.    76.  AT  AGULANDO  KONUNGI. 


263 


Keisarinn  lœtr  bjóða  Agulando  at  taka  við  kristni  ok  játa  sönnum 
guði.  En  hann  svarar  því  eyrindi  skjótt:  Ekki  vinnr  slíkt,  segir 
hann,  mér  nú  at  bjóða,  því  at  við  engum  nýjum  sið*  vil  ek  taka 
ok  neita  goðum  mínum  fyrir  sakir  hræzlu,  því  sœkit  at  drengiiiga 
sem  hraustir  riddarar,  enn  mun  öx  mín  taka  til  þess  er  fyrstr  sœkir 
at.  í  því  hleypr  at  Claris,  en  Agulandus  höggr  til  hans  ok  höggr* 
skjöldinn  niðr  í  gegnum,  svá  at  sínum  megin  fellr  hvárr  hlutrinn, 
ok  áðr  hann  fái  at  sér  tekit  öxina,  leggr  Claris  til  hans  spjóti  svá 
hart,  at  brynjan  bilar,  ok  fær  fóðrat  í  hans  líkama.  En  Agulandus 
þrífr  í  skaptit  ok  brýtr  sundr  fyrir  ofan  falinn.  J)ví  næst  höggr 
hertogi  Girarð  ofan  í  hjálminn,  ok  kemr  á  utarliga,  stökkr  niðr  á 
öxHna  ok  klýfr  niðr  í  brjóst,  lítr  Agulandus  þá  niðr^  við  höggit. 
Var  J)á  eigi  langt  at  bíða,  áðr  RoUant  snarar  at  ok  höggr  á  hálsinn 
sínu  góða  sverði  Dýrumdala  með  svá  miklu  afli,  at  höfuðit  með 
hálsinum  flaug  brott  af  búknum.  Féll  Agulandus  |)á  dauðr  til  jarðar, 
þótt  hann  vildi  eigi.  Œptu  kristnir  menn  J)á  mikit  sigróp  ok  köUuðu 
svá  hátt  dauða  Agulandi,  at  heyrði'*  um  allan  herinn.  Gerðist  þá 
mikill  fagnaðr  ok  gleði  í  hjörtum  kristinna  manna,  ok  gáfu  margir^ 
þakkir  almáttigum   guði. 

76.  Eptir  fall  Agulandi  settist  Karlamagnús  keisari  niðr  á 
vöUinn,  því  at  hanh  var  mjök  mœddr,  ok  allir  aðrir.  En  þat  verðr 
eigi  auðvelt  at  tína,  hversu  mörgum  þakklætisorðum  hann  lofaði 
•dróttin  Jesum  ok  hans  háleita  postola  Jacobum  fyrir  þat  opinbert 
fuUting  af  þeim  stórtáknum,  er  dásamhga  birtust  yfir  heilaga  kross- 
marki,  þar  með*  sýniliga  framgöngu  þriggja  guðs  ástvina;  því  at 
öllum  var  þat  efalaust,  at  allsvaldandi  guð  hafði  þá  senda  af  sinni 
himneskri  sveit,  sakir  þess  at  þegar  at"  lokit  var  bardaganum,  hurfu 
þeir  brott  aí  manna  aughti  ok  fundust  hvergi.  Hvat  viða  finnst 
lesit  í  sögum  heilagra  manna,  þar  sem  himneskir  kraptar  hafa  birzt 
í  nökkurri  hjálp  eða  þjónustu  við  góða  guðs  ástvini.  Karlamagnús 
fór  síðan  til  siuna  landtjalda,  býðr®  hverjum^  at  taka  hvíld'"  ok 
náðir  eptir  mikit  erfiði.  Ok  sem  tími  var  til,  b}ðr  hann  ganga  um 
vahnn  ok  kanna  þar  sera  hans  menn  hafa"  fallit,  ok  gékk  eigi 
fyrrum^'^  frá,  en  öllum  kristnum  raönnum,  þeim  sem  fallit  höfðu  í 
þessum  bardaga  ok  hinum  fyrra,  var  veitt  hin  sœmiligasta  greptrar*^ 
þjónusta.  En  at  því  lyktaðu  fór  hann  um  öll  heruð  Hispanie  ok 
endrbœtti  kristnina,  þar  sem'*  þurfti.  en  reisir  upp  klaustr  ok  kirkjur, 
þar^^  sem  Agulandus  ok  sonr  hans  Jamund  hafði^®  áðr  niðr   brotit. 

')  siáam  b.  ')  klýfr  b.  ')'  áfram  b.  *)  heyrðist  6.  *)  margar  b.  *)  fyrir  b. 
')  mgl.  b.  »)  bjóðandi  6.  »)  manni  tilf.  b.  '•)  frið  6.  ")  höfðu  b. 
")  fyrri  6.     '»)  graftar  b.     '<)  þess  tilf.  b.     '*)  þær  6.     '«)  höfðu  b. 


264  KARLAMAGNUS  SAGA  IVb.  Cap.    /,   2. 

1.*  Turpin  með  guðs  miskunn  erchibyskup  áf  í)orginni  Reins, 
sanifélagi  [Karlamagnús  konungs  ins  mikla  í  Hispania,'^  sendir  Leo- 
frando  dekano  Akis  [q.  guðs^  Jesu  Cristi.  J)ví  at  \)ú  sendir  mér 
orð  til,  þá  er'ek-  var  staddr  í  borginni  Venna  sjúkr  nökkut  svá  af 
sárum,  at  ek  ritaða  hversu  várr  inn  mikli  ok  inn  [frœgi  Karlamagnús 
keisari  friðaði*  land  í  Hispania  ok  Galicia  af  ofrgangi^  Saracina,  þá 
vil  ek  skilvíshga  skrifa  ok  yðr  senda  letri  samansett''  þau  inu  und- 
arligu  stórmerki  ok  þann  lofliga  sigr,  er  hann  vann  á  Saracinum  í 
Hispania  ok  vér  sám  várum  augum,  fylgjandi  honura  þau  fjórtán  ár 
er  hann  fór  með  her  sinn  of'  Hispaniam  ok  Galiciam.  Nú  með  Jjví 
at  þér  rituðut  svá  til  mín,^  at  þau  in  frœgju  stórtíðendi  er  keisarinn 
gerði  í  Hispania  fundut  þér  eigi  fuUkomliga  skrifuð^  á  Jjeim  annál*" 
er  liggr  í  staðnum  Sendine,  ])á  meguð  þér  Jjat  vel  skilja,  at  sá 
sem  þánn  annál  ritaði  var  eigi  nær  þessum  tíðendum ;  en  þó  skal 
þetta  verk  ekki  við  þann  annál  diskorda.  Guð  geíi  yðr  langt  líf 
með  góðu  megni. 

2.  Virðuligr  guðs  postuli  Jacobus  predikaði  fyrstr  kristní  í 
Gahcia.  Eptir  fjat  fór  hann  til  Jórsalalands  ok  var  þar  hálshöggvinn 
af  Herode  konungi  Agrippa.  En  lærisveinar  hans  fœrðu  hans  inn 
helga  h'kama  aptr  í  Gahciam  ok  styrktu  þá  enn  heilaga  kristni  með 
sínum  kenningum.  Nú  er  [hðu  stundir,*^  eyddist  nijök  kristni  í 
Gahcia,  svá  at  náhga  var  þar  engi  kristindómr^'^  á  dögum  [Karla- 
magnús  konungs.^^  Jjessi  inn  sami  Karlamagnús**  keisari  inn  mikh,- 
síðan  er  hann  hafði  með  miklu  starfi  ok  stríði  lagt  undir  sik  mörg 
ok  stór  konunga  ríki ,  England  ok  Frakkaríki,  þýðverskt  land, 
Bæjaraland  ok  Burgun  ok  Latorigiam  ok  Jtaham,  ok  enn  fleiri  ríki 
í  millum  tveggja  sjáfa,^^  þau  sem  hér  eru  eigi  greind,  ok  útaligar 
borgir  lagði  hann  undir  sik  'af  Saracina  valdi  ok  undir  rómverskan 
keisaradóm,  þá  hugði  hann  at  gefa  sér  friö  ok  hvíld  eptir  margan 
sveita  ok  langt  erfiði  ok  hætta  eigi  sér  lengr  eða  sínunl  mönnum  í 
úfriði  ok  orrostum.  Ok  jafnskjótt  sá  hann  á  himni  einn  stjörnuveg^^ 
þann  er  upp  hófst  af  Fríslands^'^  hafi  ok  veittist  alt  milJi  þýðverks^^ 
ríkis  ok  Gahciam,  Jtaham  ok  Aquitaniam,  ok  síðan  rótta  leið  yfir 
Gaskuniam  ok  Basdam,  Nafari  ok  Hispaniam  alt  til  Galiciam,  [jar 
sem  var  heilagr  dómr  ins  helga  Jacobi  postula  nyök  úkunnigr  flestum 
mönnum  í  þenna  tíma  í  því  landi.     Nú  er  Karlamagnús  konungr  sá 

')  Her  meddeles  Fortœllingen  om  Agulandus  efter  Haandskrifterne  A  a.  Se 
ovenfor  S.  126.  ^)  [hins  mikla  Karls  keisara  í  Spania  a.  ^)  [kveðju  a. 
'•)  [frægasti  keisari  Karl  frjálsaði  a.  *)  valdi  a.  *)  samansettu  a.  ')  mn  a. 
*)  vár  a.  ^)  skipuð  a.  "0  annáli  a.  ")  [stundir  liðu  fram  a. 
")  kristni  o.  '^)  [Karls  keisara  hins  mikla  a.  ''')  Karl  a.  '^)  sjóa  a. 
'")  saal,  a ;  stjörnuvegg  .4.     '')  saal.  a  \  Frakklands  A.     ")  þýverks  a. 


Cap.   S.  AF  AGDLAKDO  KOXUirGL  265 

þenna  stjömuveg  optliga  i^m  nætr,  þá  hugsaði  hann  fvrir  sér,  hvat 
þetta  œundi*  nierkja.  Ok  er  hann  studeraði  í  þessu  með  mikilli 
hugsan,  birtist  honum  [þess  háttar  sýn''  í  svéfni,  eiun  herra  í  fagri 
ásýn,  ok  mæhi  við  hann  á  þessa  hmd:  Son  minn,  hvat  gerir  þú? 
Hann  spurði  í  móti:  Hverr  ertu,  herra?  Sá^  svarar:  Ek  em  Jaeo- 
bus  postuli,  fóstrson  Jesu  Kristi,  son  Zebedei,  bróðir  Johannis  guð- 
spjallamanns.  Mik  kallaÖi  guö  til  sín  á  Galilea  sjá,^  en  Herodes 
konungr  Agrippa  léí  halshöggva  mik  með  sverði.  Minn  líkamr  hggr 
nú  mjök  mönnum  úkunnigr  í  Gaheia^  landi,  þar  sem  Saracinar  hafa® 
háðiiligt  vald  yfir.  Ok  þikki  mér  mjök  undarligt.  er  þú  frelsar  eigi 
land  mitt  af  [valdi  úfriðarmanna,'  þar  sem  þú  hefir  möi^  stór  lönd 
ok  margar  síórar  borgir  undir  þitt  ríki  lagt.  Ok  fyrir  því  WI  ek 
þér  kunnikt  gera,  at  svá  sem  guð  gerði  þik  völdugra  en  nökkurn 
annan  veraldligan  kouung,  svá  kýs  ek*  þik  til  þess  af  öllum  kon- 
ungum  með  fyrr  syndri  leið  at  leysa  land  mitt  af  úfriði'  Moabitarum, 
at  þar  fyrir  þiggir  þú  af  honum  kórónu  eilífrar  ömbunar.^"  J>at 
merkir  ok  stjörnuveg  þann  er  þú  sátt  undir  himni,  at  þú  mant  fara 
af  þessum  löndum  með  þínum  mikla  her  í  Galiciam  ok  í\TÍrkoma 
þeirri  heiðingjaþjóð  ok  frelsa  svá  landit  ok  vitja  minnar  kapellu  ok 
legstaðar.  Eptir  þik  munu  fara  [allar  þjóðir^^  millum  tveggja  sjáfa** 
pílagrímsferð  þiggjandi  af  guði  lausn  synda  sinna,  lýsandi  guðs  lofi 
ok  kröptum  ok  undarligum  hlutum ,  þeim  sem  hann  gerir.  J)essa 
ferð  munu  þeir  fara  upp  af  þínum  dögum  alt  til  enda  veraldar.  Far 
þá  nú  sem  skyndiligast.  ^^  því  at  ek  skal  vera  þinn  fulltingjari  í  öllum 
hlutum,  ok  þitt  starf  skal  ek  ávaxta  ok  þiggja  af  guÖi  þar  fvrir  þér 
kórónu  í  himiuríki.  ok  til  siðurstu  daga  skal  þitt  nafn  vera  lofat. 
Með  þvílíkum  orðum  birtist  inn  sæli  Jacobus  postuli  Karlamagnúsi 
konungi  þrim  sinnum.  En  konungr^^  styrktist  mjök  af  fvrirheitum 
postulans,  ok  dró  saman  mikinu  her  ok  fór  í  Hispaniam  at  eyða 
heiðnum  þjóðum  með  sínum  s^krk. 

3.  Pampilonia  heitir  borg  sú  er  Karlamaguús  konungr  sat 
fyrst  um  þrjá  mánaði  ok  fékk  eigi  unnit,  svá  váru  hennar  múrar 
sterkir.  ]^á  bað  Karlamagnús  konungr  til  guðs  svá  mælandi :  Herra 
Jesu  Krisíe,  gef  mér  í  vald  borg  þessa  til  tiguar  nafns  þíns.  því  at 
fyrir  sakir  trúar  þiunar  kom  ek  [til  þjóða  þessarra  í  þessi  lönd.^^ 
Heyrðu,  inn  sæU  Jaeobus  postuli,  lát  mik  vinna  boi^  þessa,  ef  þat 
er  satt  at  þú  birtist  mér.  J)á  hrundu  niðr  aUir  borgarveggirnir  til 
grundvallar  með  guðs  gjöf  ok  bœn  ins  sæla  Jacobi  postula.   ok  vann 

*)  hafa  at  tilf.  a.       ')  [mfjl.  a.       »)  Hinn  a.       *)   sjó  a.       ^  Galilea(!)  a. 

®)   mjök    tilf.    a.       ')    [Saracina    valdi    a.       ')    haon    n.       ')    valdi   a. 
'     ••)  dýrdar  a.       ")    [allir  lýðir  a.       '-)  í  tilf.  a.       ^')   skjótast  máttu  «, 

'*)  keisarinn  a.     '*)   [í  þessi  lönd  af  vantrúaðri  þjóó  q. 


266  KARLAMAGNUS  SAGA  IVb.  Cap.   3. 

Karlamagnús  konungr  með  ^vílíku  móti  þessa  borg.  Konungrinn* 
gaf  líf  öllum  Saracinum  þeim  er  skírast  vildu  láta,  en  alla  þá  sem 
eigi  vildu  láta  skírasf^  lét  hann  drepa.^  Ok  er  Saraeinar  spurðu 
þessi*  tíðendi,  lutu  þeir  honum  hvar  sem  hann  fór,  ok  sendu  á  vega* 
fyrir  hann  skatta  ok  skyldir  ok  gáfu  í  hans  vald  borgir  ok  heruð. 
Saracina  þjóð  undraðist  mjök  keisarans  fólk  fyrir  sakir  fríðleiks  ok 
ágæti®  klœðabúnaðar,  ok  af  |)ví  tóku  þeir  hann  ok  hans  her  at  upp- 
gefnum  sínum  vápnum  sœmiliga  ok  friðsamliga..  Fór  Karlamagnús 
konungr  svá  fram  rétta  leið  til  legs  ins  helga  Jacobi  postula.  Ok 
þegar  hann  kom  til  hafsins,  lagði  hann  sínu  spjóti  í  sjáinn'  ok 
þakkaði  guði  ok  inum  sæla  Jacobo  postula,  er  hann  hafði  leitt  sinn 
inn  mikla  her  í  þá  hálfu®  heims,  svá  langt  sem  hann  mátti  framarst. 
Turpin  erkibyskup  skírði  þat  fólk  alt  í  Galicia  með  ráði  Karla- 
magnús  konungs,  er  af  hafði  gengit  kristni  þeirri  er  sett  hafði  Ja- 
cobus  postuh''  ok  hans  lærisveinar,  eða  þá  er  eigi  höfðu  áðr  trú^° 
tekit.  En  þá  alla  menn  er  eigi  vildu  við  skírn  taka,  lét  hann  annat- 
hvárt  hálshöggva  eða  gefa  í  vald  kristinna  manna  til  þrældóms  ok 
ánauðar.  Eptir  þetta  vann  Karlamagnús  konungr  alt  Hispaniam 
sjáva  í  millum,  í  þeirri  ferð  vann  hann  af  borgum  ok  stórþorpum 
íim  hundruð  í  Galiciam  ok  umfram  alt  landit  í  Hispaniam.  Lutu 
nú  uHdir  ríki  Karlamagnús  konungs  öll  þau  lönd  er  byggvast**  vestr 
af  Afrika  til  sjáfar.  Öll  þessi  lönd  [borgir  ok  staðir  eru  nú  í  hans 
valdi,  ok^*^  tók  hann  með  friði,  en  sum  með^^  stríði  ok  inni  mestu 
list,  utan  eina  borg  er  var  af  inum  sterkustum  borgum  í  þeim  löndum, 
er  Luctena  heitir  á  norœnu,  hana  fékk  hann  eigi  unnit  í  fyrstu  um- 
sát.  Hon  stendr  þar  sem  grœna  dalr  heitir  á  norœnu.  Enn  síðarsta 
tíma  er  hann  sat  um  þessa  borg  jQóra  mánaði,  þá  bað  hann  til  guðs 
ok  ins  [sæla  Jacobs^*  postula,  ok  af  því  [féllu  niðr^^  þessarrar 
borgar  veggir,*^  ok  er^'  hon  jafnan  síðan  úbygð  alt  til  þessa  dags. 
[Einn  keldulœkr^'^  spratt  upp  í  miðjum  stað  þessum  með  svartu 
vatni,  ok  sýnast  þar  í  svartir  íiskar.  J)essar  borgir  yíirkomnar  með 
þungu  staríi,^^  [Luctuosam,  Venzosam,  Capariam,^"  Odam,  Sonam, 
þorði  engi  maðr  at  bj'ggja  eða  upp  reisa  alt  til  þessa  dags  fyrir 
sakir  þeirrar  bölvanar,  er  konungrinn*^^  lagði  á  borgirnar.  011  þau 
skurgoð  ok  líkneskjur'^'^  Saracina  ok  heiðingja,  er  Karlamagnús  kon- 
ungr  fékk  í  Hispania,  braut  hann  niðr  utan  eina  líkneskju  [í  landi^* 
*)   Keisarinn  a.     ^)  né  taka  rétta  trú  tilf.  a.      ')  hálshöggva  a.     ")  undar- 

ligu  tilf.  a.     *)  veg  a.     *)  ágæts  a.     '')  sjóinn  a.     *)  álfu  a.     ')  saal.  a; 

postula  A.       '")    við    skím  a.       *^")    liggja  by(g)d  a.       '^)    [ok  staði  a. 

'^í  m\k\\i  tilf.  a.     '")  [helga  Jacobus  a.     '*)  Isaal.a;  M\&  A.     '*)  múrar  a. 

")  saal.  a;  eru,  ^.      '*)  [Einkeldaa.     '^)  af  Karlamagniis  konungi  íií/".  a. 

")    [Luktenam,    Venosam,  Caparan  a.      *')  keisarinn  a.     ")  líkneski  a. 

**)  \mgl.  a. 


Cap.  4,  5.  AP  AGULAITDO  KONUlíGI.  267 

Alandaluf.  Sú  líkneskja  hét  Salemcadis ; ^  staðrinn  heitir  Cadis  sá 
er  sú  líkneskja  var  í,  Salam  heitir  guð  á  tungu  Arabialands  manna. 
Svá  segja  Saracinar,  at  sá  Mauniet  er  þeir  dyrka,  gerði  þessa  lík- 
neskju  [í  sínu  nafni,  ok  með  galdralist  læsti  hann  í  þessi  líkneskju 
eins  kyns  djöfla  fylki,  þau  sem  eignuðust  með  sínum  styrk  þessa 
borg  ok  líkneskju,*^  ok  af  því  mega  eigi  menn  hana  brjóta.  Ef 
nökkurr  maðr  kristinn  kemr  í  nánd  henni,  þá  verðr  hann  sjúkr;  en 
ef  [sjúkr  Saracinus  kemr^  til  hennar  ok  tignar  hana  ok  biðr  sér 
miskunnar,  hann  ferr  heill  á  brott.  En  ef  nökkurr  fugl  sezt  á  hana,* 
þá  áejT  hann  þegar.  En  svá  er  búit  um  sjálfa  líkneskjuna,  at 
steinn  ferstrendr  stendr  á  sjáfar  ströndu,  þar  sem  hrafn  er  vanr  at 
fljúga:  hann  er  gerr  með  Saracina  list  ok  því  mjórri  sem  ofar  er. 
A  þeim  stólpa  stendr  þessi  h'kneskja  er  stej'pt  er  eptir  manns  mynd 
af  inum  bezta  latuni.  Hon  horfir  í  suðr  ok  hefir  í*  hendi  klumbu 
mikla.  Svá  segja  Saracinar,  at  þessi  klumba  mun  falla  or  hendi 
líkneskjunni  á  því  ári,  er  sá  Frakka  konungr  er  fœddr  er  kristna 
skal  alt  Hispanialand  á  síðustum  tímum  veraldar.  Ok  jafnskjótt  sem 
Saracinar  sjá  þessa  klumbu  niðrfallna,®  þá  flýja  þeir  brott  alUr  af 
Hispanialandi.  Gull  þat  er  [konungar  gáfu  Karlamagnúsi  konungi  ok 
aðrir  höfðingjar,''  lagði  hann  til  þess  at  auka  musteri  ins  helga  Ja- 
cobi  postula,  ok  prýddi  hann  [þat  musteri®  með  sœmiligu  ok  dý-rligu 
kirkjuskrúði  ok  skipaði  þar  til  byskup  ok  kanoka  eptir  reglu  Ysodori 
byskups.  En  með  afganga^  þess  mikla  gulls  ok  silfrs,  er  hann  fékk 
í  Hispania,  lét  hann  gera  margar  kirkjur  ok  klaustr  í  |)ýðversku^** 
ok  Franz  ok  Gaskoniam,  ok  af  þeim  öllum  lét  hann  flest  vígja  Ja- 
cobo  postula  til  dýrðar  ok  lofs. 

4.  Nú  svá  sem  Karl**  konungr  kom  heim  í  Franz,  þá  kom 
einn  heiðinn  konungr  af  AfFrika  sá  er  Agulandus  heitir  í  Hispaniam 
ok  vann  þat  ríki  alt  undir  sik  með  myklum  her.  Hann  braut  þar 
niðr  alla  kristni  þá  er  Karlamagnús  konungr  hafði  þar  sett,  ok  drap 
alla  kristna  menn  eða  rak  af  landi.  [Ok  þá^^  er  Karlamagnús  kon- 
ungr  spurði  þessi  tíðendi,  fór  hann  annat  sinn  í  Hispaniam  með  her 
sinn,  ok  hertugi  Milo^^  af  Angleriz  var  stjórnari  hersins.  Til  þess 
rita  ek  þenna  atburð,  at  menn  viti  hver  ábyrgð  í  er  at  taka  undir 
sik  lögUgar  gjafir,  þær  er  menn  gefa  fyrir  sál  sinni  í  banasótt. 

5.  J)á  er  Karlamagnús  konungr  var  staddr  við  borgina  Baion 
með  her  sinn,  þá  gaf  einn   riddari    er   Romarik   hét   hest  sinn  fyrir 

')  Salamkades  a.  ^)  [tilf.  a.  ')  [taal.  a\  sjúkir  Saracinar  koma  Á. 
*)  þessa  líkneskju  a.  *)  hœgri  tilf.  a.  *)  nidrfalla  a.  ')  [þeir  gáfu 
KarlamagTiúsi  konungi  Saracinar,  konungar  ok  höfðingjar,  í  Spania  á 
þeim  3  árum  er  hann  dvaldist  þar  o.  *)  [þá  kirkju  a.  ')  aflilaupi  a. 
'»)  þýversku  a.     ")  Karlamagnús  a.     ")  [En  o.    '^)  rettet}  Nisto  ^,  Justo  a. 


268  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cop.     6. 

sál  sinni  skriptaðr  ok  húslaðr.  En  eptir  andlát  hans  seldi  frœndi 
hans  hestinn  fyrir  100  skilHnga  silfrs,  sá  sem  hann  hafði  umhoðit  at 
gefa  hestverðit  fátœkum  mönnum,  en  hann  sjálfr  eyddi  þessu  fé  á 
fam  dögum  fyrir  mat  ok  drykk  ok  klæði.  En  eptir  30  daga  birtist 
honum.inn  [framhðni  maðr,  ok  mœlti  við  hann^  þessum  orðum : 
Ek  fal  þér  á  hendi  mína  peninga  at  gefa  fátœkum  mönnum  fyrir 
sál  minni,  þá  skaltu  þat  vita,  at  guð  [gaf  mér  upp''  allar  mínar 
syndir^  en  fyrir  J)at  er  þú  tókt  ranghga  ölmosu  mína,  þá  hefl  ek 
verit  í  hörðum  píslum  30  daga,  en  á  morgin  muntu  koma  í  minn 
stað,  en  ek  í  paradisum.  Nú  sem  menn  heyrðu  draum  hans  of 
morgininn,  [þótti  flestum  ógurligr  þessi  fyrirburðr.^  J)ví  nœst  heyrðu 
menn  upp  í  loptit  yfir  hann  sem  león  rautaði  eða  úlfar  þyti  eða 
griðuiigar  gneldi.*  Ok  í  [)ví  var  þessi  vesh  maðr  tekinn  í  loptit 
upp,  svá  at  engi  maðr  sá  hann  síðan  lífs.  Fjóra  daga  var  hans 
leita  farit  á  hestum  ok  fótum,  ok  fannst^  eigi.  [Nú  sem  liðnir  váru 
tólf  dagar^  eptir  þenna  atburð,  var  fundit  h'k  hans  á  bergi  einu 
brotit  ált  í  sundr,  fjórar  dagleiðir  frá  þeim  stað  er  hann  [hafði  í 
brott  horfit,'  djöflar  höfðu  honum  þar  niðr  kastat  grimlega. 

6.  Svá  sem  Karlamagnús  konungr  ok  Milo^  hertugi  kómu  í 
Hispaniam  með  her  sinn,  þá  sóttu  [jeir  eptir  Agulando  konungi,  ok 
svá  sem  þeir  leituðu  hans  Usluhga,  fundu  þeir  hann  við  á  þá,  er 
heitir  Segia^  á  inni  fegrstu  eng  ok  sléttu.  |)ar  lét  Karlamagnús 
konungr  setja  [ina  fegrstu^"  kirkju  ok  vígja  guðs  píslarváttum  Fak- 
unob  ok  Primitibo,  ok  [lagði  þar  til  eitt  ríkt  þorp  ok  setti  þar^^ 
ágætt  klaustr.  Ok  svá  sem  hvárr  þeirra  kom  nær  öðrum,  þá  bauð 
Agulandus  konungr  Karlamagnúsi  konungi  at  berjast  við  sik,  hvárt 
er  hann  vildi  at  kœmi  20  í  mót  20,  eða  40  í  mót  40  af  hvárs  hði, 
'eöa  100  í  mót  hundraði*^  eöa  þúsund  í  mót  þúsund,  eða  tvá  í  mót 
tveimr,  eða  einn  í  mót  einum.  J)á  sendi  Karlamagnús  konungr 
hundrað  í  mót  hundraði^'^  riddara  Agulandi^^  konungs,  ok  félhi  alhr 
Saracinar.  Eptir  þat  senda  þeir  200  riddara  hvárr,  ok  féllu  alhr 
heiðingjar  þeir  er  Mauri  heita.  Nú  eptir  þetta  sendi  Agulandus  kon- 
ungr  2  þúsundir^'*  riddara  í  móti  2  þúsundum'^  riddara  Karlamagnús 
konungs,  ok  felhi  enn  sumir  [af  riddorum  Agulandi,  en  sumir  flýðu.*^ 
Á  þriðja  degi  eptir  rak  Agulandus  konungr  irá  sér  kempur  sínar^' 
leynilega,  ok  þóttist  nú  víss  vorðinn,  at  Karlamagniis  konungr  hafði 

')  [framgengni  riddai-i  með  a.  ^)  [hefir  fyrirgefit  mér  a.  ^)  [þá  þótti 
þeira  hans  fyrirburðr  harðla  undarligr  a.  ")  gylli  a.  *)  liann  tilf.  a. 
«)  [En  12  dögumrt.  ^  [hvarfo.  «)  Justo  o.  ")  Seggia  o.  '")  [mikla  n. 
")  [lét  þar  setja  eitt  rikt  þorp  ok  a.  '^)  hundrað  A;  100  a.  ")  Aga- 
landus  a.  ")  300  a.  '*)  300  o.  '«)  [,  en  sumir  af  riddörum  Karla- 
magnús  konungs  o,     '^)  allar  a. 


Cap.    T.  AF  AGIJLA2ÍDO  KOKUXOL 


269 


minna  lið  en  hann,  ok  bauð  þá  almenniliga  bardaga  á  næsta  degi 
eptír:  ok  þessu  játtaði  Karlamagnús  konungr.  Xú  búa  kristnir  menn 
vápn  sín  tíl  bardagans.  Ok  þann  sama  aptan  fyrir  orrostuna  stungu 
þeir  niðr  spjótsköptum  sínum  í  völlinn  útí  íyrir  hallardyrum.^  En 
snemma^  of  daginn  eptir  er  menn  kómu  til  at  taka  hverr  sitt  spjót, 
þú  fundu  allir  þeir  er  féllu  of  daginn  eptir  í  bardaganum  með  písl- 
arsigri  sín  spjótsköpt  með  börk  ok  blóma.  |)eir  undruöu  þetta 
æfintýr  ok  eignuðu^  guði  þenna  atburð.  J)eir  hjuggu  síðan  upp 
spjót  sín  sem  næst  máttu  þeir  jörðinni:  en  af  þeim  rótum  upphögg- 
vinna  spjútskapta  er  eptír  stóðu  í  jörðunni,  runnu  upp  fagrir  lundar 
réttir  seni  sköpt  með  mörgum  kvistum  ok  fogru  laufi,  svá  sem  sjá 
má.  En  þessir  lundar  váru  flestir  af  aski,  er  af  þessum  skqptum 
runnu  upp.  Hertuginn  Milon  faöir  Rollants  fékk  píslarvættís  pálm  í 
þeim  bardaga  með  þeim  píslanáttum  guðs,  sem  áttu  þessi  blóm- 
guðu  spjótsköpt,  er  nú  fyrr  var  frá  sagt.  I  þessum  bardaga  lét 
Karlamagnús  konungr  hest  sinn.  Ok  svá  sem  keisarinn  var  nauðug- 
hga  staddr  með  tvær  þúsundir  fótgangandi  kristínna  manna  í  millum 
[margra  þúsundraða*  Saraeina,  þá  brá  hann  sverði  sínu  er  Gandiola^ 
hét  ok  hjó  með  því  ^ölda  Saraeina  sundr  í  miðju.  Ok  er  leið  á 
daginn  skildust  kristnir  menn  ok  heiðingjar,  fóru  þá  hvárir  heim  til 
siuua  herbúða.  A  næsta  dag  eptír  kómu  af  Róma  herr,  [4  marchisar 
með®  ijórar  þúsundir  riddara  allgóðra,  til  liðs  við  Karlamagnús  kon- 
ung.  Ok  svá  sem  Agulandus  konungr  ^ássi  þat,  sneri  hann  í  brott 
með  öllum  her  sínum.  En  Karlamagnús  konungr  fór  heim  í  Franz 
með  sinn  [inn  mikla"  her. 

7.  Eptir  þetta  dró  Agulandus  konungr  samau  útalligar  þjóðir, 
Saraeinos  ok  Misturios,*  Moabitas  ok  Ethiopes,  Pardos  ok  Aifrikanos, 
Persas.  I  þessum  her  váru  þessir  höfðingjar,  Texphin'  konuugr  af 
Abia,  Bakales  konungr  af  Alexaudria,  Avid'"  konungr  af  Bugia, 
[Ospin  konungr  af  Agapia,  Partin  konungr  afMarak.**  Alfing*'^  kon- 
ungr  af  Maiork,  Mamonon  konungr  af  Meana,  ^*  Ebrauid'"*  konungr 
af  Sibih,  *^  Estímaior^®  kouungr  af  Korduba.  ísú  sem  Agulandus 
kouungr  hafði  unnitT  borgina  Agenne  með  þeim  inum  mikla  her,  þá 
sendi  hann  orð  Karlamaguúsi  konungi  með  fám  riddorum  ok  hét  at 
gefa  honum  40^"  hesta  hlaðna  með  guUi  ok  silfri  ok  enn  önnur 
auðœfi.  ef  hann  vildi  uudir  hans  ríki  ganga.  Fyrir  því  mælti  hann 
þetta,  at  hann  ^nldi  kenna  KarP*  konung  at  vexti  ok  áhtí,  ef'®  hann 
mætti  því  létthgar  við    komast    at    drepa  hann,    ef  svá    kynni  til  at 

')  herbdðunum  a.  ^)  árla  a.  ')  saal.  a :  eignaði  A.  *)  [mgl.  a.  ')  Gau- 
diola  a.  ^)  [tilf.  a.  '•)  [mgl.  a.  *)  Slisterios  a.  *)  Terhpin  a.  '")  Avit  a. 
")  [tilf.  a.  '0  Alfuskor  a.  ")  Mekua  a.  '<)  Ebiauin  a.  '')  Sibil  a. 
'*)  Altumaior  a      '')  60  a.     '*)  Karlamagnús  a.     ")  ok  ef  a. 


270 


KAELAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    7. 


bera,  at  þeir  fyndist  í  orrostu.  Ok  svá  sem  Karlamagnús  konungr 
undirstóð  hans  [inu  falsligu'  boð,  jpá  reið  hann  or  ríki  sínu  með 
tvœr  þúsundir  inna  vöskustu'*  riddara  ok  setti  svá  nœr  borginni 
Agenne  sín  landtjöld,  J)ar  sem  Agulandus  konungr  sat  með  her  sinn, 
at  eigi  var^  meir  en  fjórar  mílur  fram  til  staðarins.  J)á  fór  Karla- 
magnús  konungr  leynilega  frá  liði  sínu  með  60  riddara  upp  á  Qall, 
þat  er  svá  var  nær,  at  sjá  mátti  þaðan  staðinn,  ok  lét  þar  eptir 
þessa  riddara  ok  sín  konunglig  klœði,  en  tók  upp  verri  klœði  í>k 
lagði  opinn  skjöld  sinn  í  miUi  herða  sér  ok  spjótlauss,  sem  siðr  er 
til  sendimanna  at  fara  höfðingja  í  millum  í  úfriði,  ok  svá  fór  hann 
fram  til  staðarins,  ok  nieð  honum  einn  riddari.  Nú  sem  menn 
kómu  í  mót  þeim  af  staðnum  ok  spurðu  hvat  manna  þeir  vœii,  en 
þeir  kváðust  vera*  sendiboðar  Karlamagnús  konungs  ins  mikla  keisara 
til  Agulandum  konungs.  [Nú  sem  þessir  menn^  kómu  fyrir  Agu- 
landum  konung,  þá  mælti  Karlamagnús  konungr  [við  Agulandum 
konung:®  Karlamagnús  konungr  sendi  okkr  til  ^^ðvar  at  segja  yðr, 
at  hann  [vill  gjarna  gerast  yðarr  maðr,  ok  er  hann  hér  kominn 
með  60  riddara,  ok  því  biðr  hann,  at  þér  komit  til  tals  við  hann 
með  60  riddara'  í  friði.  En  er  konungr  heyrði  þessi  orð,  her- 
klæddist  hann  þegar  skjótt  ok  bað  þá  segja' Karlamagnúsi  konungi, 
at  hann  skyldi  bíða  hans.  Agulandus  konungr  [sér  görla  keisarann 
en  kendi  hann  með  engu  móti.®  En  Karlamagnús  konungr  kendi 
görla  Agulandum  konung,  ok  hugði  at  hvar  bezt  væri  at  vinna 
borgina.  Hann  sá  þá  alla  konunga,  er  í  váru  staðnum.  Síðan  fór 
hann  upp  á  Qallit  til  riddara  sinna  ok  svá  aptr  til  liðs  síns.  En 
Agulandus  konungr  með  7  þúsundir  riddara  reið  út  af  staðnum  sem 
skjótast  mátti  hann,  ok  vildi  Karlamagnús  konung  drepa,  ef  honum 
gæíist  fœri  á.  En  hann  reið  undan  ok  heim  í  ríki  sitt,  ok  dró  at 
sér  mikinn  her  ok  vendi  síðan  aptr  í  Hispaniam,  ok  kom  til  borg- 
arinnar  Agenue,  ok  sátu  um  staðinn  sex  mánaði.  En  á  7  mánaði 
svá  sem  Karlamagnús  konungr  hafði  til  búit  allar  þær  Hstir  ok  smið- 
vélar  sem  höfðingjum  er  títt  at  vinna  borgir  með  ok  kastala,  þá  lét 
hann  veita  harða  atgöngu.  J)á  flýði  Agulandus  konungr  með  þeim 
konungum  ok  höfðingjum,  sem  þar  váru,  ut  of^  inar  lægstu  smáttur 
staðarins  eina  nótt  leyniliga:)  ok  kómust  þeir  svá  undan  valdi  Karla- 
magnús  konungs  at  því  sinni.  En  inn  næsta  dag  eptir  reið  Karla- 
magnús  konungr  inn  í  staðinn  við  miklum  prís  ok  íögrum  sigri,  váru 
þá  margir  Saracinar  drepnir. 

')    [falslig  a.     *)  frœknustu  a.     ')  váru  a.      ")  menn  ok  tilf.  a.      *)  [þessir 
menn  váru  leiddir  inn  í  staðinn,    ok  er  þeir  a.      *)    [ok   hans   félagi  a. 
■  ')  [er  kominn  með  60  ríddara  til  tals  við  hann  a.     *)  [kendi  eigi  keis- 
arann,  þó  at  hann  mælti  við  hann  a.     ')  um  o. 


Cap.    8,    9.  AF  AGULANDO  KOKUXGI. 


271 


8.  Agulandus  konungr  settist  nú  í  þann  stað  er  Santunes 
heitir.  En  er  Karl^  konungr  frétti  þat,  þá  sótti  hann  eptir  honum, 
ok  bauð  at  hann  skyldi  gefa  upp  staðinn.  En  hann  ^áldi  eigi  gefa 
upp  borgina.  ok  bauð  at  fara  út  af  staðnum  ok  berjast  við  hann 
með  því  móti,  at  sá  þeirra  ætti  staðinn  er  sigraðist  í  orrostunni. 
Um  kveldit  síðla  fvrir  bardagastefnuna  at  settum  landtjöldum  ok 
skipuðum  fylkingum  á  eng  þeirri,  er  verðr  í  millum  árinnar^  Karant 
ok  kástrum  er  heitir  Talaburg,  þá  settu  kristnir  menn  spjót  sín  í 
völlinn  fyrir  landtjöldum  sínum.  En  um  morguninn  fundu  þeir  krist- 
nir  menn  spjótsköpt  sín  með  næfrum  ok  laufi,  er  féllu  of  daginn 
eptir  í  orrostu  með  píslarsigri.^  ^essir  riðu  út  fyrstir  of  daginn 
eptir  ok  drápu  marga  Saracina,  ok  féllu  þó  alHr.  En  þat  váru  4 
þúsundir  manna.  J)ar  lét  Karlamagnús  konungr  hest  sinn,  ok  svá 
sem  hann  var  á  fœti  staddr  í  miEum  margra  heiðingja  fékk  hann 
styrk  af  sínum  mönnum  ok  drap  þá  mikit  fólk  af  Saraeinum,  þar 
til  er  þeir  móðir  ok  sigraðir  ílýðu  í  borgina.  Ok  nú  setti  Karla- 
magnús  konungr  herbúðir  sínar  umhverfis  borgina,  nema  þar  sem 
áin  var.  Um  síðir  flýði  Agulandus  konungr  út  á  ána  með  her  sinn 
á  einni  nótt.  Ok  þegar  Karlamagnús  konungr  varð  við  þat  varr, 
þá  setti'*  hann  eptir  honum  ok  drap  konunginn  af  Agapia*  ok  kon- 
unginn  af  Bugia  ok  nær  Qórum  þúsundum  heiðingja.  Agulandus 
konungs  flýði  nú  undan  of  [Poríos  Sephereos®  alt  til  borgarinnar 
Pampilon,  ok  sendi'  orð  Karlamagnúsi  konungi,  at  hann  kflemi  [þann 
veg*  til  orrostu  við  hann.  Svá  sem  Karlamagnús  konungr  heyrði 
þetta,  fór  hann  heim  í  ríki  sitt  ok  stefndi  nú  [at  sér*  öllum  þeim 
hei,  sem  hann  mátti  mestau  fá  í  sínu  ríki. 

9.  Karlamagnús  konungr  bauð  nú,  at  allir  þrælar  í  Franz 
skyldu  frjálsir  vera  með  öllu  sínu  hyski,  ef  þeir  vildi^"  fara  í  herfór 
þessa  með  honum  til  Hispanialands.  Ok  [í  þessa  herför^^  leysti 
hann  út  þá  menn  er  í  myrkvastofum  váru  læstir,*^  en  þeim  gaf 
hann  fé^^  er  áðr  váru  fátœkir,  iUgerðamenn  tók  hann  í  frið,  en  gaf 
aptr  eignir  sínar  þeim  er  áðr  höfðu  mist.  En  alla  þá  sem  vel  váru 
vápnaðir  ok  vígir  gerði  hann  riddara,  ok  jafnvel  þá  sem  hann 
hafði  réttliga  kastat  út  af  sinni  [þjónustu  ok  vináttu*'*  tók  hann  aptr 
í  [þann  stétt,  sem  fyrr  höfðu^^  þeir.  Ok  með  fljótum  orðum  um 
at  fara  þá  kallaði  hann  með  sér  til  þessar  herferðar  bæði  vini  ok 
úvini,  innlenska  ok  útlenska,  at  hann  mætti  því  heldr  fyrirkoma 
guðs  ú\inum  í  Hispania.     Nú    svá   sem    þessi   herr  kom  saman,    þá 

')  Karlamagnús  a.  *)  ánna  a.  ')  píslarvætti  a.  *)  sótti  a.  *)Agabia  a. 
®)  [Portus  Cepheros  a.  ')  þá  tilf.  a.  »)  [þangat  a.  ')  [til  sín  a. 
'")  vildu  a.  ")  [til  þessarrar  herferðar  a.  '')  mgl.  a.  '^  peninga  a. 
**)  [eigu  ok  þjónustu  a.     '*)  [sína  stétt  sem  fyrr  váru  a. 


272  KAELAMAGNUS  SAGA  IV  b.    ~  Cap.    9. 

leysti  Turpin  erkibyskup  allan  herinn  meðr  sinni  blezan  af  öUum 
sínum  syndum.  Byrjaði  nú  Karlamagnús  konungr  ferð  sína  í  Hispa- 
niam  á  mót  Agulando  konungi.  En  [þessi  váru  nöfn  höfðingja 
J)eirra  er  frœknastir  váru  til  hernaðar  yíir  herinum'  meðr  Karla- 
magnú'si  konungi :  Turpin  ei-kibysknn  af  Reins ;  Rollant  [er  var  her- 
tugi  yfir  herinum,  jarP  af  Cenomu  .  ok  herra  af  Clave,^  systurson 
Karlamagnús  konungs,  son  Mihms  hertuga  af  Angleir  ok  frú  Bertu'* 
systur  Karlamagnús  konungs,  hann  hafði  fjórar  þúsundir^  hermanna; 
Ohfer  var  ok  hertugi  3'fir  herinum,  hann  var  hinn  hraustasti  ok  hinn 
vígkœnsti  riddari  [ok  hinn  sterkasti  at  leggja  með  glafel,*'  hann  var 
jarl  af  Gibben^  ok  son  Reiners  jarls,  hann  hafði  4^  þúsundir  góðra 
hermanna;  Eystult  jarl  af  Lingun,  son  Otun  jarls,  hafði  3  J)úsimdir 
hermanna;  Arakstan  konungr  af  Brittannia,  hann  hafði  7  þúsundir 
hermanna;  var  þá  ok  annarr  konungr  í  Brittannia  sá  er  vér  segjum 
nú  ekki  áf;  Engeler  hertugi  af  Aqvitaniam  hafði  fjórar  þúsundir 
hermanna,  þessir  váru  vel  kœnir  á  allskonar  vápn  ok  bezt  á  boga- 
skot;  þessa  borg  Aquitaniam,  er  landit  heitir  alt  af  J)at  er  undir 
hggr,  gerði  fyrst  Augustus  keisari,  en  eptir  fráfall  Engeler^  hertuga 
eyddist  þessi  staðr  ok  fékk  enga  uppreist  síðan ;  þar  var  ok  Jofrey'" 
konungr  af  Bordal  með  3  þúsundir  hermanna;  [Gerin  ok^*  Gohas, 
Salomon  (félagi)  Eystuhs  ok  Baldvini  bróðir  Rollants ;  Gandebeld 
Frísa  konúngr  með  fjórar  þúsundir  riddara;  Del  jarl  af  borginni 
Narras  með  tvær'-  þúsundir  riddara;  Arnald  af  Bernald^^  með  2 
þúsundir  góðra  hermanna;  Naunan'^^  hertugi  af  Beiare^^  með  finim 
þúsundir  góðra  hermanna^  Oddg;^ir  Dana  konungr  með  10  þúsundir 
góðra  hermanna,  af  honum  er  svá  sungit  í  kantilena  til  þessa  dags, 
at  hann  gerði  útalhga  undarliga  hluti;  Lambert  prinz  af  Biturika 
með  2  þúsundir  hermanna;  Samson  hertugi  af  Burgunia  með  2  þús- 
undir  hermanna;  Constantin  prefeetus  af  Róma  með  20  þúsundir 
hermanna;  Romald^*'  af  Albaspania;  Gauter  af  Termis  ok  bróðir 
hans  Vilhjálmr;  Gara  hertugi  af  Loringa^'  með  ijórar  þúsundir  hér- 
manna;  Begon  ok  Alfrig  af  Burgunia;  Bernard  af  Nobilis,  Guinard, 
Esturmid,^^  ]þiðrekr,  Juor,  Bæring,  Haro,  Guinelun^^  er  síðan  varð 
svikari.  Herr  Karlamagnús  konungs  sjá  er  nú  var  taldr  váru  ríÖandi 
menn  einir,  en  a  fótfarandi  mönnum  var  engi  tala  höfð.  J)essir 
höfðingjar  er  nú  váru  nefndir  váfu  inir  frœknustu  heims  kempur  ok 
guðs  riddarar  í  millum  kristinna  manna  á  sínum   dögum. 

')  f  þessir  váru  höfðingjar  frœknastir  til  hernaðar  (f.  ^)  {saal.  a  ;  jarl  or  v.  h.  y. 
herinum.l.  ')  Slave  a.  '')'Gilima.  *)  góðra  ííV/".  a.  *)  [aV/".  n.  ')  Gilin  a. 
s)  3  a.  9)  Engilers  a.  '"•)  Jofreyr  u.  ' ')  [Gescir  af  a.  '•)  4  a.  '^)  Berit  a. 
'*)  Naunal  a.  '*)  Berare  a.  '*)  Rombald  a.  ")  Lotoringia  a.  '*)  Estor- 
ant  a.     '")  Guilulun  a. 


Cap.    10,    11.  AP  AGDLANDO  KOXUX(ÍI.  273 

10.  Ðessi  herr  kom  saman,  þar  er  heitir  Borddah".  J)at  váru 
tvær  dagleiðir  á  lengd  ok  á  breidd,  er  þessi  herr  huldi  jörðiua,  ok 
tólf  mílna  lengd  mátti  heyrra  hesta  gnegg  ok  gný^  af  reið  þeirrai 
Arnald  af  Bemald'*  fór  fyrstr^  út  um  Portos  eisereos^  ok  til  Pampi^ 
lon;  ok  þegar  fór  jarHnn  Eystult  eptir  honum  með  sinn  her:  þar 
næst  Oddgeir  Dana  konungr  með  sínum  her,  ok  Constantin  hertugi 
af  Róma  með  sínum  her,  þar  næst  Arastang  konungr  ok  hertugi 
Engeler  með  sinn  her,  ok  því  næst  Gandebol  konungr  með  sínum 
her.  Siðarst  fór  sjálfr  Karlamagnús  konungr  með  öllum  meginherinum. 
Ok  þá  er  Karlamagnús  konungr  kom  til  borgarinuar  Pampilonia, 
bauð  haun  Agulando  konungi  at  gefa  upp  borgina,  fyrir  því  at  hann 
kvezt  eptir  hennar  fall^  hafa  upp  reist  þessa  borg  ok  síöan  kastolum 
styrkta,  ella  bað  hann  konung  halda  bardaga  við  sik  ok  ganga  út 
af  staðuum.  ísú  sem  Agulandus  konungr  sá.  at  hann  fékk  eigi 
haldit  staðnum,  þá  kaus  hann  at  berjast  við  Karlamagnús  konung 
með  því  móti,  at  Karlamagnús  konungr  gæfi  houum  grið  til  at  búa 
her  sinn  ok  saman  at  kalla,  þann  sem  í*  námunda  var,  til  þessa 
bardaga  með  fullkomnum  frið."^  En  þat  var  Agulando  konungi  undir 
þessu,  at  hann  vildi  kenna  Karlamagnús  konung,  ef  hann  niœtti 
honum  í  orrostu,  ok  vUdi  fyrir  því  eiga  stefnulag  við  hann,  ok 
fþegar  játaði  Karlamagnús  konungr  þessum  orðsendingum.® 

11.  Agulaudus  kpnungr  svá  sem  hann  var  búinn,  reið  hann 
út  af  borginni  með  allan  her  sinn,  ok  er  hann  var  skamt  kominn 
af  staðnum,  lét  hann  eptir  herinn,  ^n  reið  fram  með  60  riddara  ina 
frœknustu  á  fund  Karlamagnús  konungs.  Ok  svá  sem  þeir  fundust, 
þá  mælti  Karlamagnús  konungr:  Mikit  hefi  ek  á  yðr  at  kæra,  efþú 
ert  Agulandus,  er  mín  lönd  Hispaniam  [ok  Galiciam^  ok  Gaskuniam 
hefir  með  prettum  af  mér  tekit.  er  ek  hafða  með  guðs'"  styrk  undir 
mik  unnit  ok  undir  kristin  lög  snúit.  Ok  þar  með  hefir  þú  drepit 
alla  kristua  menu  er  á  mitt  vald  vildu  flýja'^  ok  þú  máttir  ná. 
Mínar  borgir  hefir  þú  niðr  brotit  ok  kastala  ok  eydd  lönd  mín  með 
eldi  ok  járni.*"  Ok  svá  sem  Agulandus  konungr  heyrði  Karlamagnús 
konung  mæla  á  Arabiamanna  tungu,  þá  sem  hann  kunni^*  bezt,  þá 
gladdist  hann  mjök  ok  undraðist  ok  mæltí  til  Karlamagnús  konungs: 
Ek  bið  þik,  at  þú  segir  mér,  fyrir  hví  þú  t'.')kt  þat  land  af  várri 
þjóð,  er  hvárki  hafði  átt  þú  né  þinn  faðir  eða  hans  faðir?**  Karla- 
niagnús  konungr  svarar:  J)á  er  várr  herra  Jesus  Kristus  skapari 
himins  ok  jarðar  skipaði  kristua  þjóð  yfir  allar  heimsins  þjóðir:  ok 

')  kný  a.  ")  Bemind  a.  *)  tilf.  a.  *)  Portiis  cisterios  a.  ^)  niðrfall  a. 
*)  mgl.  a.  ^)  griðuin  a.  *)  [þessu  játaái  Karlamagnús  konnngr  a. 
■)  [»n<//.  a.  '*)  miskunn  ok  tUf.  a.  •')  saal.a:  ÚeyónA.  '-)  járnum  a. 
'*)  tilf.  a.     ")  né  þess  faðii-  tHf.  a. 

18 


274  KAiÍLAMAGNUS  SAQA   IV  b.  Cnþ.    12. 

af  fjví  lagoa  ek  á  sem  mestau  hug  at  snúa  yðvarri  þjóð  til  várra 
laga.  |)á  mælti  Agulandus  konungr:  "þvi^  er  mjök  úverðugt  af  vár 
þjóð  sé  undir  [jðvarri  þjóð,^  at  vér  höfum  mœtari  lög  en  þér; 
vér  dýrkum  Maumet  guðs  sendiboða  ok  hans  boðorð  höldum  vér, 
ok  J)ar  með  höfum  vér  almáttig  guð,  þau  er  oss  sýna  með  boði 
Maumets  úorðna  hluti,  þá  dýrkum  vér  ok  tignum,  ok  af  þeim  höld- 
um  vér  líf  ok  ríki.  Karlamagnús  konungr  svarar :  I  jþessum 
átrúnaði^  viUist  þú,  Agulandus,  fyrir  því  at  vér  höldum  guðs  boðorð, 
en  |)ér  haldit  lög  eins"*  hégómamanns  ;  vér  göfgum^  ok  trúum  á  einn 
guð,  íöÖur  ok  son  ok  helgan  anda,  en  Jjér  trúit  á  djöful  þann  er 
byggir  í  skurgoðum.  Sálur*  várar  fara'  eptir  dauðann  til  eih'fs  fagn- 
aðar  f^^rir  vára  trú,  en  yðrar  sáhir^  fara  til  eilífra  'písla  í  helvíti,  ok 
má  fyrir  þat  sjá,  at  vár  lög  eru  betri  en  yður.  Tak  þú  nú  hveni 
kost  er  f)ú  vilt,  at  \m  lát  skírast  með  öllu  liði  þínu  ok  hjálp  svá 
[hði  þínu  ok  h'fi,^  eða  kom  til  bardaga  við  mik  ok  muntu^  fá  illan 
dáuða.  Agulandus  konungr  svarar:  ]þat  skal  mik  aldri  henda,  at 
ek  láta  skírast  ok  neita  svá  [guði  mínum'^Maumet  almáttigan  vera, 
heldr  skal  ek  ok  mitt  fólk  berjast  við  þik  ok  þína  þjóð  meðr  þeim 
skildaga,  at  þeirra  trúa  er  betri  [sem  sigrast,^^  ok  sé  sigrinn  til 
eilífrar  sœmdar  þeim  sem  fá ,  en  hinum  til  eih'frar  skemdar^'-^  er 
missa.  Ok  ef  ek  verð  hfandi  sigraðr,  þá  skal  ek  ok  alt  mitt  fólk 
skírn  taka.  ]því  næst  sendi  Kariamagnús  konungr  20  riddara  í  mót 
20  riddorum  Saracina  á  velli  þeim,  er  bardaginn  var  lagðr,  ok  félhi 
allir  heiðingjar.  Nú  því  næst  s^ndi  Karlamagnús  konungr  40  riddara 
í  mót  40  Agulandi  manna  ok  fór  sem  íyrr.  J)ar  næst  sendi  hann 
100  riddara  í  mót  100  riddara  Agulandi,  ok  fyrsta  tíma  sem  flótti 
brast  á  kristnum  mönnum,  þá  féllu  þeir  allir,  því  at  þeir  höíðu 
meira  traust  á  riddaraskap  sínum  en  guðs  miskunn.  En  því  næst 
kom  þúsund  í  mót  þúsund,  ok  féllu  [allir  inir  heiðuu.^^  J3á  váru 
grið  sett,  ok  kom  Agulandus  konungr  til  tals  við  Karlamagnús  kon- 
ung,  ok  sannaÖi  þá,  at  bctri  váru  lög  kristinna  manna  en  Saracina, 
ok  hét  J)ví,  at  hann  skjldi  skírast  láta  of  morgininn.  Ok  svá  sem 
hann  kom  til  liðs  síns,  sagði  hann  konungum  ok  höfðingjum,^*  at 
hann  vill  skírn  taka,  ok  bað  þá  svá  gera,  ok  því  játtuðu  sumir  en 
sumir  neituðu. 

12.  A  næsta  degi  eptir  fór  Agulandus  konungr  á  fund  Karla- 
magnús  konungs  ok  ætlaði  þá  skírn  at  taka.  Ok  er  hann  kom  fyrir 
borð  Karlamagnús  konungs,  sá  hann  þar    standa   mörg   borð  skipuð 

')  J)at  a.  ^)  [yðvarrar  þjóðar  valdi  a.  *)  [þessu  a.  *)  saal.  a;  ens  A. 
*)  tigniim  a.  ")  Sálir  a.  ')  koma  a.  *)  [lifi  þinu  a.  ")  þá  tilf.  a. 
'")  \jn,(jl.  a.  ")  [tilf.  a.  '■)  skannuar  a.  '*)  [enn  allir  Saracinar  a. 
'^)  þeim  sem  þar  váru  tilf.  a. 


Cap.   13.  AF  AGULAKDO  KONUXöt  275 

ok  þá  menn  er  yfir  sátu  bbrðunum  með  ýmisligum  búnaði.  Sumir 
höfðu  byskupligan  búnað  eptir  kristnum  sið,  sumir  riddarligan  búnað, 
sumir  svartau  munkabúnað,  en  sumir  hvítan,  sumir  veraldarklerka 
búnað  ok  margan  annan  klæönaðar  hátt  með  ýmsum  siðum.  J)á 
spurði  Agulandus  konungrKarlamagnús  konung  innihga,  *  hvat  manna 
hverir  væri  í  sínum  búnaði.  Karlamagnús  konungr  segir :  J)eir  menn 
sem  einlit  klæði  hafa  eru  prestar  ok  \ærifeðr  laga  várra.  þessir  leysa 
oss  af  syndum  ok  gefa  oss  guðs  blezan ;  en  þeir  sem  þú  sér  í 
svartum  kápum  eru  ábótar  ok  munkar  helgari  hinum  [fyrrum.  er 
vér  nefndum,"  þeir  biðja  fyrir  oss^  dag  ok  nótt:  en  þeir  er  hvít 
klæði  hafa  eru  [kanokar,  er  ina  beztu  regulu  halda  ok  allar  tíðir 
syngja.'*  Eptir  þat  sá  Agulandus  konungr  sitja  í  einum  stað  sam- 
sætis  tólf  fátœka  menu  með  stafkarla  klæðum  á  jörðu,  höfðu  hvárki 
borð  né  dúk^  ok  h'tilliga^  mat  ok  drykk.  Ok  nú  spurði  Agulandus 
konungr,  hvat  manna  [þeir  væri  inir  herfilegu.'  J)á  svarar  Karla- 
magnús  keisari:  J)etta  er  guðs  fólk  ok  sendiboðar  várs  dróttins 
Jesu  Kristi,  svá  marga  höfum  vér*  i  boði  váru  hvern  dag,  sem  .váru 
með  honum  sjálfum  hans^  postular.  Agulandus  konungr  mæhi  þá : 
J)essir  alJir  sem  upp  sitja  yfir  borði  sem  þú,  eru  þínir  menn  ok 
hafa  góðan  drykk  mat  ok  klæðnað,  en  þeir  sem  þú  kallar  með  ollu 
guðs  menn  vera  ok  hans  sendiboða,  þá  [lætr  þú^"  sitja  á  jörðu 
langt  í  brott  frá  þér  háðuhga  haldna  at  mat  ok  drvkk  ok  klæðum. 
Jlla  þjónar  sá  sínum  herra,  er  svá  háðuhga  tekr  hans  sendiboða,  ok 
sé  ek  af  því  lög  þín  ill  vera,  þau  sem  þú  lofaðir.  ííú  [a'íI  ek  fyrir 
því  með  engu  móti  skírn  taka.  Ok  bað  sér  svá  búit  heimleyfis  ok 
kvezt  enn  berjast  skyldu  við  hann  áðr  en  samau  gangi  þeirra  sætt.^* 
Karlamagnús  konungr  skildi  nú,  at  fyrir  því  vildi  Agulandus  kon- 
uugr  eigi  skírn  taka,  [er  fátœkir  meun  váru  svá  illa  haldnir,  þeir 
er  guðs  seudiboðar  skyldu  vera.  ^^  Lét  hauu  nú  af  því  geyma,  at 
þeir  væri  [sem  bezt**  bæði  klæddir  ok  fœddir  er  í  váru  herinum. 
Af  slíku  má  skilja,  at  [mikil  synd^*  er  at  halda  fátœka  menn  illa. 
13.  Um  morgininn  eptir  kom  hvártveggi  herriun  á  skipaðan 
völP^  til  bardaga  með  sama  skildaga  sem  fyrr  var  lesit.  Karla- 
magnús  konungr  hafði  100  þúsuuda,  ok  30  þúsunda  ok  4  þúsundir. 
En   Agulandus    konuugr  100   þúsunda.     Kristuir   menu   skipuðu  her 

')  eptir  tilf.  a.  *)  [er  fyrr  nefnda  ek  a.  ')  til  gaðs  tilf.  a.  *)  kanunkar 
ok  hafa  hina  beztu  regla  ok  syngja  allar  tíáir  a.  *)  dúka  a.  ^)  Htillát- 
liga  a.  ')  [þetta  væri  a.  *)  af  þessum  tilf.  a.  *)  12  tilf.  a.  '•)  [sé 
ek,  at  þú  lætr  þá  a.  ")  [vildi  hann  meó  engu  móti  skím  taka.  heldr 
bað  hann  sér  heimleyíis  við  svá  búit,  ok  bað  Karlamagnús  konimg 
beijast  vid  sik  a.  '*)  [at  kristnir  menn  héldu  háðuliga  fátœka  menn, 
þá  sem  þeir  skyldu  fyrir  guðs  sakir  fœða  ok  klæða  a.  '^)  [sœmiligs  a- 
'*)  [mikill  glœpr  a.     '*)  vígvöll  o. 

18* 


276  KARLAMAGNUS  SAGA  IVb.  Cap.    14. 

sínuin  í  Qórar  fjlkingar,  en  heiðingjar*  í  fimm.  Nú  sem  saman 
kómu  inar  fyrstu  fylkingar,  þá  [unnu  kristnir  menn  skjótt  yfir  þá.'^ 
Fór  |)á  fram  önnur  fylking,  ok  fór^  sem  fyrr.  Ok  er  Saraeinar  sá 
svá  mikinn  úsigr  sinna  manna,  fóru  þeir  út  af  staðnum  með  öllum 
her  sínum  til  bardaga.  En  Karlamagnús  konungr  kringdi  um  |)á 
með  sínum  her.  Arnald  af  Bernald  veitti  ina  fyrstu  atrás*  með 
sínum  her,  ok  ruddu^  sér  veg  í  miöjan  her  heiðingja;  hann  hjó  til 
beggja  handa  með  myklu  afli  ok  veitti  mörgum  manni  skaða.  Varð 
J)á  óp  mikit  ok  hark  í  hvárratveggju®  hði,  ok  géngu  kristnir  menn 
öllum  megin  at  [heiðingjum  ok  drápu  niÖr,  svá  at  fáir  kómust  undan.' 
Flýði  Agulandus  konungr  undan  ok  konungr  af  Sibil,  Astumaior  kon- 
ungr  af  Korduba  með  fá®  Hði.  Var  [)á  út  hellt  miklu  blóði  á  þeim 
degi,  svá  at^  tók  í  ökla,  ok  birtist  svá  í  þessum  •  bardaga  kraptr 
[várs  herra  Jesu  Kristi  ok  heilagrar^"  trúar,  því  at  hennar  sœmd  var 
lögð  við  sigr  kristinna  manna,  en  Saracina  villa  niðrbrotin  undir 
þeirra  sigr.  Eptir  þenna  bardaga"  fór  Karlamagnús  konungr  með 
her  ^ínum  til  Argue  brúar,  ok  tók  sér  þar  náttstað.  A  þeirri  nótt 
at  úvitanda  Karlamagnúsi  konungi  fóru  nökkurir  af  kristnum  mönnum 
[J)ann  veg^*^  sem  vahinn  lá,  ok  tóku  þar  gull  ok  silfr  ok  allskonar 
gersimar,  sem  mestar  máttu  þeir  flytja,^^  ok  héldu  síðan  aptr  til 
herbúða  sinna.  Astumaior  af  Korduba  leyndist  af  flóttamönnum*'* 
í  QöUum  þeim  er  váru  við  veg  þessarra  kristinna  manna,  [hann  sá 
nú  ferð  þeirra  ok  kom^^  á  úvart  með  Saracina,  ok  drápu  alla  svá 
görsamhga,  at  eigi  komst  einn  undan.  En  þat  var  þúsund  m^nna 
er  þar  féllu. 

14.  Á  næsta  degi  eptir  spurði  Karlamagnvis  konungr,  at  einn 
höfðingi  af  Nafar  var  við  Ijaflit  Gai-ðin  [sá  er  fyrir  eins  vildi  stríða 
við  hann.  Ok  svá  sem  Karlamagnús  konungr  kom  til  fjallsins 
Gardin,'^  þá  stefndu  þeir  bardaga  næsta  dag  eptir.^'  J)etta  sama 
kveld  fyrir  bardagann  bað  Karlamagnús  konungr  til  guðs,  at  hann 
sýndi'^  honum  mark  á  þeira  niönnum  er  félH'*  í  þeim  bardaga. 
Ok  er  allr  herr  Karlamagnús  konungs  var  búinn  til  orrostu,  var  sét 
rautt  krosmark  á  herðum  utan  yfir  vápnum  þeirra  manna,  er  feigir 
váru.  Ok  er  Karlamagnús  konungr  sá  þetta,  þá  lét  hann  alla  þessa 
menn  byrgja  í  kapelhi  sinni,  ok  hugÖist  svá  skyldu  geyma  h'fs  þeirra, 

')  Saracinar  a.  -)  [sigruðu  kristnir  menn  skjótt  fylking  Saracina  a. 
')  vard  enn  a.  "•)  atsókn  Saracinum  a.  *)  ruddi  a.  '')  hvárutveg-gja  a. 
^)  [Saracinum  ok  hjuggu  niór  sem  'þeir  vildu,  svá  at  fátt  eitt  komst 
undan  af  heiðingjum  a.  *)  lithi  a.  ")  kristnum  mönnum  tilf.  a. 
'»)  [ván-ar  a.  ")  ok  sigr  tilf.  a.  ''^)  [[)annig  o.  '*)  meó  sér  tilf.  a. 
")  ok  lá  tilf.  a.  '*)  [ok  sjá  nú  ferd  þeirra  ok  koma  a.  '^)  [riigl.  a. 
■')  síðan  Karlamagnús  konungr  kom  til  fjallsins  tilf.  a.  '*)  skyldi 
sýna  a.     ")  falla  skyldu  a. 


Cap.   15.    16.  AF  AGULAíroO  KONUKGL  277 

at  þeir  féllu  eigi  í  bardaganum.  Á  þvílíkum  atburðum  má  marka^ 
at  levndir  eru  dómar  guðs.  Karlamagnús  konungr  [fékk  sigr,*  en 
þar  félhi  4  þúsundir  af  Nafaris  ok  Saracinis.  En  svá  sem  Karla- 
'magnús  konungr  kom  til  herbúðanna  aptr,  þá  fundu  þeir  100  ok 
fimtogu  sinna  manna  þeérra  er  [Karlamagnús  konungr*  hafði  látit' 
inni  byrgja  í  sínu  bœnahúsi,  ok  váru  allir  dauðir.  Karlamagnús 
keisari  vann  þá  staðinn  við  [Qalht  Garzin^  ok  þar  með   alt  Nafari. 

15.  Skjótt  eptir  þetta  var  sagt  Karlamagnúsi  keisara,*  at  risi 
einn  af  Kuerni  ok  af  kvni  Gohath  var  kominn  af  Siria  til  borgar- 
innar  Nager  með  20  þúsundir  Tvrkja  ok  Armenia.  Hann  hét  Fera- 
kuth*  ok  var  sendr  af  Ammiral  Babilonie'  á  mót  Karlamagnúsi  kon- 
ungi :  hann  hræddist  hvárki  skot  né  spjót,  hann  hafði  afl  40  stvrkra 
manna.  Ok  fjrir  þessa  sök  fór  Karlamagnús  kommgr  skjótt  til 
staðarins  Nager.  Ok  er  Ferakut  vissi  hans  tilkvámu,  fór  hann  út  af 
staðnum  í  mót  Karlamagniisi  konungi  ok  bauð  þess  háttar  einWgi, 
at  einn  riddari  kœmi  í  mót  einum.  Ok  svá  sem  þeim  samdist  þetta 
mál,®  þá  sendi  Karlamagnús  konungr  Oddgeir  danska  til  einvígis 
við  risann.  En  er  risinn  sá  hann,  [fékk  hann  honum  blítt  faðmlag 
ok  tók  hann  léttliga  undir  hœgri*  hönd  sér  ok  bar  hann  inn  í  stað- 
inn  sem  hógværan  sauð.  |>ví  næst  sendi  Karlamagnús  konungr  tii 
einvígis  Reinbald*"  af  Albaspania.  Ok  jafnskjótt  sem  risinn  kom  til 
roóts  við  hann,  tók  hann  Reinbald"  til  sín  annarri  hendi  ok  bar 
hann  inn  í  staðinn  ok  kastaði*"  í  myrkvastofu.  J)ví  næst  váru 
sendir  tveir  herrar  Constantin  af  Róma  ok  Eleon^?  jarl.  En  Ferakut 
tók  þá  undir  sína  hönd  sér'^  hváru  þeirra  ok  bar  þá  svá  inn  í 
staðini*  ok  kastaði  þeim  í  myrkvastofu.  Eptir  þetta  sendi  keisarinn 
tólf  til  einvígis  við  risann,  ok  æ  tvá  senn.  [En  hann'*  kastaði 
þeim  öllum  í  myrkvastofu.  Ok  er  Karlamagnús  konungr  hafði  sét 
þessi  viörskipti,  þá  vildi  hann  eigi  hætta  fleirum  sínum  mönnum 
undir  afl  risaris.  Rollant  bað  sér  nú  leyfis**  at  berjast  við  risann, 
ok  fékk  treghga'"  af  Karlamagnúsi  konungi. 

16.  Xú  svá  sem  þeir  mœttust  herra  Rollant  ok  risinn,  þá  tók 
risinn  hann  undir  hönd  sér  ina  hc^ri  ok  setti  hann  á  hest  sinn 
[íyrir  framan  sik'*  ok  ætlaði  svá  at  fœra  hann  í  staðinn  heim.  En 
svá  sem  Rollant  fékk*^  aptr  sitt  afl  ok  traust  af  allsvaldanda  guði, 
greip  hann   um    háls'-"    risanum    ok   fékk    snúit   risanum    aptr  á  bak 

')  [vann  sigr  í  þessum  bardaga  a.  ')  [hann  a.  ')  tilf.  a.  *)  [fjallgarðin  a. 
*)  konungi  a.  "")  Ferakurtt  a,  her  og  senere.  ')  [konungi  af  Babilonia  a. 
*)  mgl.  a.  ^)  [gékk  hann  til  hans  blíðliga  ok  meðr  sinni  hœgri  hendi 
faðmaði  hann  ok  í  öllum  hersápnum  sínnm.  ok  tók  hann  léttliga  undir  a. 
'•)  Reinald  a.  ")  herra  Reinald  a.  ")  honum  tilf.  a.  ")  Elon  a. 
'*)  mgl.a.  '*)  Risinn  fór  sem  fyrr  ok  a.  '*)  orlofs  til  a.  '")  orlof  íí//".  a, 
")  [frammi  fyrir  sér  a.     ")  hafði  fengit  a,     ")  höku  a. 


278  KARLAMAGlíUS  SAGA  IV  b.  Cap.    í?.    18. 

hestínum,  ok  féllu  þeir  báðir  af  hestínum  til  jarðar.  En  er  þeir 
kóniu  á  fœtr,  hljópu  þeir  á  hesta  sína,  RoUant  brá  þá  sverði  sínu 
ok  hugðist  skyldu  drepa  risann,  en  hann  hjó  hestinn  í  sundr  í  miðju. 
Nú  var  risinn  á  fœti  staddr  [með  brugðnu  sverði^  ok  ógnaði  Rollant 
[stóru  höggvi.''  J)á  hjó  Rollant  á  þann  kandlegg  risans,  er  hann 
hélt  á  sverðinu  svá  hart,  at  sverðit  féll  or  hendi  risans,  en  hann 
varð  ekki  sárr.  Nú  sem  risinn  hafði  látit  sverðit,  sló  hann  hest 
Rollants  með  hnefa  sínum  í  cnnit,  svá  at  þegar  dó  hestrinn.  Ok 
sem  J)eir  váru  báðir  á  fœti  staddir,  börðust  þeir  með  hnefum  ok 
grjóti  alt  til  nóns,  ok^  beiddist  Ferakut  griða  til  morgins. 

17.  Of  morguninn  kómu  þeir  báðir  til  vígvallar  vápnlausir, 
svá  sem  skilt  var  áðr.  Ferakut  hafði  sverð  sitt  með  sér,  ok  kom 
honum  þat  [h'tt  at  gagni,*  fjrir  því  ai  Rollant  fékk  þat  leyfi  af 
risanum  at  slá  hann  með  krókstaf  er  hann  [hefir  haft^  til  vígvallar 
með  sér  ok  grýta  hann  með  því  böUótta  grjóti,  er  þar  pá  gnótt^ 
til.  En  [risann  sakaði  ekki  hans  högg,  ok  stóð  hann  þó  hh'farlauss 
alt  til  miðs  dags.'  |)á  tók  hann  at  syQa  ok  bað  Rollant  gefa  sér 
grið®  at  sofa  nökkura  stund.  En  með  því  at  Rollant  var  ungr  at 
aldri  ok  kvikr  á  sér  ok  kurteiss  í  ölhmi  sínum  hœtti,  J)á  tók  hann 
einn  stein  ok  lagði  undir  höfuð  risanum,  at  hann  mætti  þá^  hóghgar 
sofna''^  en  áðr.  En  svá  hafði  Karlamagnús  konungr  boðit,  at  öll 
þau  lög, "  er  kristnir  menn  ok  heiðingjar  setti^'^  sín  í  milhim  skyldi 
svá  einarðhga  halda,  at  sá  skyldi  engu  fyrir  týna^^  nema  hfinu,  er 
á  J)au  grið  géngi,.  ok  fyrir  því  [jorði  engi  mein  at  gera  risanum, 
meðan  hann  svaf. 

18.  En  er  Ferakut  vaknaði,  sat  Rollant  hjá  honum  okt  spurði 
hann  at,  hverrar  nátti'iru  hann  var  svá  sterkr  ok  harðr,  at  honum 
grandaði  hvárki  járn^*  né  steinar  eða  lurkr.^^  Risinn  svarar'"  á 
spænsku,  en  þat  skildi  Rollant:  Mik  má  hvergi  særa  nema  of" 
naflann.  Ok  svá  sem  hann  leit  til  Rollants,  J)á  mælti  risinn :  Af 
hverri  ætt  ertu  kominn,  er  þú  barðist  svá  styrkhga  við  mik.  Ek 
em,  sagði  Rollant,  af  Franzeisa  kyni.  Ferakut  spurði :  Hvat  lögum 
[hefir  sú  þjóð?^®  Rollant  svarar :  Vér*®  höldum  með  guðs  miskunn 
kristín  lög  ok  boðorð  Jesu  Krists,  ok  fyrir  hans  trú  berjumst  vér  í 
mót  [heiðinni  þjóð.""  Ok  sem  risinn  heyrði  Krists  [nafns  getið,-^ 
J)á  spurði  hann :     Hvar   er  Kristr   sá,    er   þú    trúir  á,   eða   hverr  er 

')  [^qI-  «•  ')  [stórum  liöggum  o.  ')  þá  a.  *)  [at  engu  haldi  a.  *)  [hafði 
í  hendi  a.  *)  [var  nógt  a.  "')  [risinn  stód  fyrir  alt  til  miðdags  svá  at 
hann  sakaði  ekki  þessi  bardagi  Rollants  a.  *)  ok  orlof  til  tilf.  a.  ")  því  o. 
'")  sofa  «.  ")  grið  rt.  '•*)  settu  n.  ")  komaa.  ")  vápn  a.  ")  lurkarn. 
'*)  honum  tilf.  a.  '")  um  a.  '*)  [hafa  Franzeisar  a.  '')  höfum  ok  tilf  a. 
'")  [Saracinum  ok  heiðnum  mönnum  a.     '•')  [nafn  a. 


Cap.    19.  AF  AGULANDO  KOKUXGI.  279 

hann?  Rollant  svarar:  Son  guðs  föður  af  mejju  fœddr  ok*  á  krossi 
píndr,  ok  at  herjuðu  helvíti  reis  hann  upp  af  dauða  á  þriðja  degi 
eptir  píning  sína,  ok  á  fertuganda  degi  steig  hann  til  himna,  ok  sitr 
nú  á  hœgra  veg  guði  feðr.  pé.  mælti  Ferakut :  Vér  trúum  svá,  at 
skapari  himins  ok  jarðar  er  einn  guð  [ok  átti  hvárki  föður  né  son, 
ok  sem  hann  var  einn  af  engum  getinu,  svá  gat  hann  ok  engan,  ok 
því  er  hanu  einn  guö"  en  eigi  þreuur.  RoUant  svarar :  Satt  segir  þú 
þat,  at  hann  er  einn  guð,  en  af  því  ertu  haltr  mjök  í  trúnni,  at  þú 
trúir  eigi  at  hann  er  einu  guð  ok  þrennr.  Ef  þú  trúir  á  guð  föður, 
þá  trú  þú  á  son  ok  á  helgan  anda,  hann  er  sjálfr  guð  faðir  ok 
sonr  ok  helgi  andi  3  persónar.  Ferakut  maelti:  Ef  þú  kallar  föður 
guð  ok  son  guð  ok  inn  helga  anda  guð.  þá  kallar  þú  vera  þrjá 
guða,  er  eigi  má,  en  eigi  einn  guð.  Rollant  mælti :  Eigi  segi  ek 
þat,  heldr  trúí  ek  á  einn  guð  í  þrenningu.  [|)rír  persónar*  í  guð- 
dómi  eru  (jafneih'fir  ok  samjafnir,*  í  persónum  er  eiginligr  í  eining 
ok  eiiífligr  í  valdinu.  J)renuan  guð  ok  einn  göfga  englar  á  himnum, 
ok  Abraham  sá  þrjá  engla  ok  laut  einum  þeirra. 

19.  Risiuu  mælti :  Syn  mér  hversu  þrír  hlutir  mega  vera  einn 
hlutr.  Rollaut  svarar:  J)etta  má  ek  sýna  þérá  [jarðlegum  hlutum:* 
svá  sem  eru  í  eiuni  hörpu,  þá  er  hon  er  slegin,  þrír  lutir,  þat  er 
Ust  strengir  ok  hönd,  svá  er  í  guðdómi  faðir  ok  son  ok  inn  helgi 
andi  einn  guð ;  ok  svá  seni  í  einni  amendasnot®  þat  er  skurn  ok 
skur"  ok  kjarni,®  svá  eru  þrjár  persónur'  í  guðdómi  einn  guð.  I 
þér  sjálfum  eru  ok  þrír  lutir,  þat  er  h'kamr  limir  ok  sála,  ok  ertu 
þó  einn  maðr,  svá  máttu  í  guðdómi  eining  ok  þrenning  prófa. 
Ferakut  mælti :  Skilst  mér  nú  þat,  at  giib  sé  einn  ok  þrír,  en  þat 
veit  ek  eigi  hversu  hann  mátti  son  geta.  Trúir  þú,  kvað  RoUant, 
at  guð  skapaði  Adam?  J)ví  trúi  ek  víst,  segir  risinn.  [J)á  mælti 
RoUaut:'"  Svá  sem  Adam  var  af  engum  getinn  ok  átti  hann  þó' 
börn,  svá  er  guð  faðir  af  engum  getinn,  ok  gat  hann  þó  son  af 
sjálfum  sér  guðliga,  svá  sem  hann  vildi  ok  umfram  þat  sem  nökkur 
[jarðlig  tunga  megi  greina."  Risiun  mœlti :  Vel  líkar  mér*"  þat  er 
þú  segir,  en  þat  er**^  guð  varð  maðr,  þat  skil  ek  með  engu  móti. 
RoUant  svarar:  Sá  inn  sami  guð,  sem  gerði  himin  ok  jörð  af  engu 
efni,  mátti  gera  með  sínum  helga  anda,  at  hans  sou  tœki  manndóm 
af  mannligu  holdi  fjrir^*  utan  karlmanns  sáð.*^  Risinn  mælti:  íþví 
studia^®  ek  nú,  hversu  guðs  son  mátti  berast  af  meyjar  kviði  fyrir*' 

')  tilf.  a.  ')  [mgl.  a.  ')  3  persónur  a.  *)  [jafneilifar  ok  samjafnar  a. 
*)  [veraldligum  skepnnm  a.  *)  amundasnot  a.  ')  skurnr  a.  ')  saal.  a ; 
kjarri  A.  *)  saal.  a;  persónar  A.  '•)  [tilf.  a.  ")  [mannlig  tunga  knnni 
frá  at  segja  a.  '-)  tilf.  a.  ")  þú  segir  at  tilf.  a.  '*)  mgl.  a.  '*)  ná- 
vist  «,     "•)  studdera  a.     ■')  mgl.  a. 


280  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.  20,   21. 

utan  karlmaiins  návistu.  Rollant  svarar :  Guð  sjálfr  er  Adam  skap- 
aÖi  utan  sáð  nökkurs  manns,  sá  inn  sami  lét  sinn  son  berast  af 
meyju  utan  karlmanns  návist,  ok  svá  sem  guðs  son  var  getinn  af 
feðr  fyrir  utan  móður,  svá  var  hann  ok  fœddr  af  móður  utan  mann- 
ligan  föður,  ok  þvílikr  getnaðr  hœfði  ok  sómdi^  guði. 

20.  Risinn  mælti :  Mjök  undrumst  ek  hversu  mær  mátti  barn 
geta.  Rollant  svarar:  INl^ðkar  ok''  fiskar,  fuglar  ok  bý  ok  mörg 
önnur  skriðkvikendi  verða  ok  kvikna  af  holdi  eða  viði,  eða  af 
nökkuru  öðru  leyndu  efni  guðligs  máttar  utan  nökkut  sáð  eiginligs 
kyns,  svá  mátti  skír  mær  með  guðs  vilja  utan  karlmanns  sáð  fœða 
bæði  guð  ok  mann.  Yel  má  |)at  vera,  segir  risinn,  at  hann  væri 
af  meyju  fœddr,  en  með  engu  móti  mátti  hann  á  krossi  deyja,  ef 
hann  er  guðs  son  sem  |)ú  segir.  Rollant  svarar:  Með  því  at  guðs 
son  var  fœddr  sem  maðr,  þá  dó  har\n  sem  maðr,  því  at  alt  þat  er 
í  þessarri  veröldu  er  ok  fœðist,  þá  h]ýtr  at  deyja.  Ok  ef  þii  trúir 
burðinum,  þá  skaltu  trúa  písiinni  ok  svá  dauðanum  ok  upprisunni. 

21.  Hversu  má  ek,  segir  Ferakut,  trúa  hans  upprisu?  J)ví 
at  sá  guðs  son,  segir  RoUant,  er  fœddr  var  hlaut  at  áej^st.  ok  á 
þriÖja  degi  eptir  dauðann  upp  at  rísa.  Nú  svá  sem  risinn  heyrði 
J)essi  orð,  |)á  undraöist  hann  mjök  ok  mælti  til  Rollants :  Hví  viltu 
svá  mörg  orð  segja  mér,  þau  er  til  enskis  koma,  þat  er  úmáttuligt, 
at  dauðr  maðr  megi  annat  sinn  hfna.  Eigi  at  eins,  segir  RoUant, 
reis  sjálfr  guös  son  af  dauða,  heldr  skulu  ok  allir  menn  af  dauða 
rísa,  þeir  sem  verða  frá  upphati  ok  til  heims  enda,  ok  taka  |)á 
ömbun  sinna  verka  góðra  ok  illra  fyrir  guðs  dómstóli.  Sá  hinn 
sami  guð  er  vaxa  lætr  af  b'tilli  viðarrót  digrt  tré,  ok  hveitikorn  í 
jörðu  mjótt  ok  fúit  lœtr  endrnýjast  ok  ávöxt  gera,  maðr  ok  fúit  hold 
ök  bein  ok  at  moldu  orðit  lætr  hann  ok  endrnýjast  ok  kAÍkna  ok 
samtengja  þeirri  sálu  ok  anda,  er  sá  líkamr  hafði  fyrr  haft  á  efsta 
dómi.  Hugleið  merkiHga  leóns  náttúru,  ef  þat  h'fgar  með  sínum 
blæstri  dauða  unga  sína  á  þriðja  degi  eptir  burð  sinn,  J)á  lát  J)ér 
eigi  þikkja  undarligt,  at  sjálfr  guð  faðir  reisti  son  simi  upp  á  þriðja 
degi  eptir  dauðann.  Ok  er  J)at  (eigi)  nýhinda  at  guðs  son  risi  af 
dauða,  því  at  margir  menn  risu  af  dauða  fyrir  hans  upprisu,  ok  ef 
guð  lofaði  Elie  ok  Eliseo  at  reisa  menn  af  dauða,  þá  máttu  skilja, 
hversu  frjálsliga  hann  mátti  reisa  sinn  einka  son  af  dauða.  Ok  sjálfr 
várr  herra  Jesus  Kristr  er  dauða  menn  reisti  upp ,  mátti  auðvelhga 
af  dauða  rísa,  því  at  dauðinn  mátti  ekki  á  honum  halda,  ok  hans 
álit  flýði  dauðinn,  ok  við  hans  raust  risu  upp  flokkar  dauðra  manna. 
J)á  mœlti  risinn:  Skilst  mér  {)at  er  nú  segir  þú,  en  þat  skilst  mér 
eigi,  hversu  hann  mátti  í  gegnum  himna  fara.     Sá  hinn  'sami,    segir 

*)   heyrði  a.     ^)  Her  mamjle  6  Blade  i  A, 


Cap.  22.  23.  AF  AGULAinX)  KONUXGI. 


281 


Rollant,  er  auðvelliga  mátti  ofan  stíga  af  hiranum,  st€Íg  ok  auðvelliga 
upp  ylir  himna.  Tak  þér  dœmi  margra  veraldligra  liliíta:  mylnu- 
hjól  þá  er  þat  veltist,  stígr  jafniétthga  upp  sem  niðr,  fugl  flvgr  í 
lopti  jafnléttliga  upp  sem  niðr,  svá  steig  ok  guös  son  eptir  dauðann 
þangat  sem  haon  var  áðr.  Sól  rann  upp  í  austri  í  gær,  ok  settist 
í  vestri,  ok  sh'kt  sama  í  dag. 

22.  |)á  mæhi  Ferakut:  ísú  \il  ek  beijast  við  þik  með  þessum 
skilda(ga) :  ef  ek  verð  sigraðr,  þá  er  þín  trúa  betri  en  mín,  en  ef 
þú  verðr  sigraðr,  þá  er  vár  trúa  betri,  ok  hvárs  okkars  sigr  skal 
vera  sinni  þjóð  til  sœmdar,  en  úsigr  til  úsœmdar  at  eilífu.  Rollant 
játaði  þessu.  Hófu  þeir  bardaga  sín  á  meðal.  Risinn  hjó  með 
sverði  til  Rollants,  en  hann  snarast  undan  til  vinstri  handar  ok  bar 
af  sér  höggit  með  staf  sínum.  Nú  sem  stafrinn  gékk  í  sundr,  þá 
tók  risinn  léttUga  til  Rollants  ok  lagði  hann  undir  sik.  Ok  svá.  sem 
Rollant  kendi,  at  hann  mátti  ekki  komast  undan  risanum,  þá  kallaði 
hann  á  sjálfan  guðs  son  ok  hina  sæhi  Mariam  sér  til  hjálpar,  ok 
þegar  með  guðs  gjöf  fékk  hann  sik  nökkut  upp  reist  ok  velti  risa- 
num  af  sér  ok  niðr  undir  sik,  ok  fékk  náð  með  sinni  hœgri  hendi 
sverði  risans  ok  lagði  hann  í  naflann,  ok  skildi  svá  við  hann. 
Risinn  œpti  hárri  röddu  ok  mælti  svá  :  Maumet,  Maumet,  guð  minn, 
því  at  ek  dey  nú.  Við  þetta  óp  risans  hljópu  til  hans  Saracinar 
ákafliga  ok  báru  hann  inn  í  staðinn.  En  Rollant  kom  heifl  íil  sinna 
manna.  Kristnir  menn  fylgdu  Saracinum,  þeim  er  risann  báru  í 
staðinn ,  með  ákafligu  áhlaupi  ok  unnu  þegar  staðinn  ok  kastalann, 
ok  ráru  þá  allar  kempur  Karlamagnús'  konungs  teknar  út  af  myrkva- 
stofum . 

23.  Litlu  síðar  var  sagt  Karlamagnúsi  konungi,  at  Ebrahum 
konungr  af  Sibil  ok  Altumant  er  flýit  hafði  or  bardaganum  við  Pani- 
pilun,  sem  var  sagt,  ok  biðu  hans  við  borgina  Corduban  ok  ^nldu 
halda  bardaga  við  hann,  ok  höfðu  fengit  styrk  af  7  borgum,  Sibil. 
Granant,  Satin.  Dema,  Yerben,  Dabola,  Baena.  Yendi  þá  Karlá- 
magnús  konungr  þangat  öflum  herinum  í  móti  þeim.  Ok  sem  hann 
kom  námunda  borginni  Corduban,  þá  fóru  konungar  þessir  út  í  mót 
honum  meo  her  sinn  um  3  mílur  búnir  til  bardaga.  J)á  skipaði 
Karlaraagnús  konungr  (í)  3  fylkingar  her  sinn,  setti  hann  í  ena  fyrstu 
fylking  hina  röskvasta  menn  sína,  en  í  annarri  fylking  váru  fótgang- 
andi  nienn.  í  þriðju  fylking  höfðu(st  við)  riddarar:  Saracinar  skipuðu 
sinn  her  á  sömu  leið.  Ok  svá  sem  hinar  f\-rstu  fylkingar  géngu 
saman,  þá  fóru  fyrir  fylkingiim  Samcina  margskonar  fótgangandi  bísn 
gört  á  Saracina  sið  hyrndir  ok  líkir  djöflum,  ok  börðu  styrkhga 
tabur.  Ok  svá  sem  hestar  várra  manna  heyrðu  óp  ok  hark  þessarra 
skrimsla  ok  sá  á  þeirra  grimligar   ásjónur,    þá  köstuðu   þeir  um   ok 


282 


KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    24. 


flýÖu  sem  þeir  vœri  œrir  ok  galnir  orðnir,  svá  at  riddararnir  féngu 
þeim  eigi  aptr  snúit  til  bardagans.  Ok  sama  úsigr  íoru  Jjær  2  fjlk- 
ingar  várra  manná  er  eptir  váru.  Ui-ðu  Saracinar  Iiarla  giaðir  ok 
rák(u)  vára  menn  seni  flóttamenn  upp  á  fjall  hátt  2  mílur  frá  borg- 
inni.  Gö'rðu  þá  kristnir  menn  sér  fjallit  at  vígi  ok  bjuggust  þar  til 
viðrtöku,  eí  heiðnir  menn  vildu  upp  á  f)á.  Ok  sem  Saracinar  sá 
þetta,  vendu  þeir  aptr.^  Settu  þá  kristnir  menn  landfjöld  sín  ok 
biðu  þar  til  morgins.  Um  morguninn  eptir  átti  Karlamagnús  konungr 
tal  við  allar  kempur  sínar,  ok  tók  þat  til  ráðs,  at  alHr  ríðandi  menn 
í  herinum  skyldu  láta  vefja  með  diikum  höfuð  hesta  sinna,  svá  at 
þeir  mætti  eigi  sjá  ijót  ok  fásén  bísn'^  Saracina.  |)eir  skyldu  aptr 
teppa  eyrun  á  hestum  sínum,  at  hestarnir  mœtti  ekki  heyra  tabur 
Saracina.  Ok  svá  sem  herrinn  var  með  þessu  móti  búinn,  börðust 
Saracinar  við  kristha  menn  frá  sólar  upprás  til  miðdags  ,  ok  feldu 
stór  lið  af  þeim,  því  at  hestar  várra  manna  heyrðu  hvárki  né  sá 
gnegg  tabura  né  áht  skrimsla  Saracina.  Ok  svá  sem  |)eir  kómu 
saman  í  skara,  þá  var  í  fylking  þeirra  miðri  einn  vagn  dreginn  með 
8  yxnum,^  ok  stóð  iipp  or  rautt  banel  með  hárri  merkistöng.  Jiat 
var  siðvandi  Saracina  at  flýja  eigi  or  bardaga  meðan  merkit  stendr. 
Ok  svá  sem  Karlamagnús  konungr  vissi  þetta,  klæddist  (hann) 
úsigrligum  vápnum  ok  styrktisf*  guðligum  kröptum,  þá  gékk  hann  í 
fylkingar  Saracina  ok  skaut  þeim  frá  sér  til  beggja  handa,  þar  til  er 
hann  kom  at  vagninum  ok  hjó  í  sundr  merkistöngina  með  sverði 
sínu.  Brast  þá  flótti  á  Saracinum  ok  flýðu  hingat  ok  þangat.  Varð 
þá  mikit  óp  í  herinum  ok  féllu  af  Saracinum  8  þúsundir,  ok  þar 
féll  konungr  af  Sibil,  en  Altumant  konungr  komst  inn  í  borgina  með 
2  þúsundir  riddara  Saracina  ok  lukti  aptr  öll  port.  En  uni  daginn 
eptir  gaf  hann  upp  borgina  Karlamagnúsi  konungi  með  þeim  skildaga, 
at  hann  skyldi  skírn  taka  ok  halda  borgina  af  Karlamagnúsi  konungi. 
24.  J)á  er  Jamund  son  Agulandus  konungs  spyrr  þau  tíðendi, 
at  Ebraus  konungr  af  Sibil  er  fallinn,  en  Altumant  konungr  hefir 
gengit  á  hönd  Karlamagnúsi  konungi  ok  tekit  við  kristni,  verðr  hann 
reiðr  mjök  ok  heitr  nú  á  Maumet  guð  sinn  ok  Terogant,  at  þeir 
gefi  honum  styrk  til  at  hefna  sínum  úvinum.  Jamund  steínir  nú  at 
sér  liði  sínu  ok  fjölmenni  sem  hann  má.  Koma  til  liðveizlu  við  hann 
7  konungar,  þeir  eru  harðir  ok  hinir  mestu  bardagamenn,  hverr 
þeirra  hafði  með  sér  mikit  fjölmenni.  J)eir  segja  svá  Jamundi  kon- 
ungs  syni,  at  þeir  skulu  taka  af  lífi  Karlamagnús  konung  ok  Rollant 
systurson  hans,  ef  vér  mœtum  þeim  á  vígvelli ;  en  þér  skulut  taka 
ríki  hans  öll  undir  yðr.  Hann  þakkaði  þeim  vel  orÖ  sín.  Ok  samna 
nú  þessu  liði  öllu  ok  ferr  á  fund  Karlamagnús  konungs.  Nú  verða 
')   eptir  a.     ^)  pisn  a.     *)  ysknum  a.     ')  styi'ktr  a. 


Cap.   25.  AF  AGULAKDO  KOXUIÍGI.  ^OO 

njósnarmenn  Kariamagnús  konungs  varir  við  her  Jamunds  ok  snúa 
nú  ferð  sinni  til  nióts  við  Kariamagnús  konung  ok  segja  honum 
þessi  tíðendi.  Konungr  tekr  nú  tal  ok  ráðagerð  við  menn  sína  ok 
segir  svá,  at  hann  vill  stefna  her  sínum  í  móti  Jamundi.  J)essu 
játuðu  allir  hans  menn,  ok  farast  nú  í  móti  hvárirtveggju.  Ok  er 
fundr  þeirra  verðr,  géngu  saman  fylkingar  ok  berjast  harðhga,  ok 
um  síðir  snyr  mannfalUnu  í  hð  heiðingja,  kemr  svá  at  þeir  snúa  á 
flótta.  Fellr  þá  mikill  hluti  hðs  þeirra.  ok  taka  kristnir  menn  þar 
mikit  herfang  ok  -svá  go'ð  þeirra  Maumet  ok  Terogant.  Svá  mikit 
hlutskipti  guUs  ok  silfrs  féngu  kristnir  menn  nú,  at  arfar  þeirra  verða 
aldri  fátœkir.  En  er  heiðingjar  kómu  saman  þeir  sem  eptir  hfðu, 
taka  (þeir)  herklæði  af  Jamund  reiðir  ok  hryggvir,  sárir  ok  hugsjúkir. 
Isii  eru  2  konungar  af  7  konungum  hans  drepnir  ok  af  100  jjúsunda 
aUir  hinu  ^ildustu  ok  hiuir  vöskustu,  ok  falhnn  allr  hinn  dýrligasti 
hlutr  þess  hðs  er  Jamundi  fylgði.  Heiðingjar  köUuðust  þá  veshr  ok 
aumir,  ok  mæltu  þeir  þá  til  Jamunds :  Herra,  segja  þeir,  hvat  skul- 
um  vér  nú  at  hafast  ?  Hann  svarar :  J)ér  erut  alls  of  angrsamir, 
hvar  eru  þeir  nú  hinir  vildustu  gjafarar  ok  hinir  ríku  hrósarar,  er  í 
höllum  mínum  í  Affrika  ok  í  loptum  mínunl,  er  gullsteind  váru  með 
laufum,  hœldust  fyrir  fríðum  jlingfrúm  ok  gáfu  þeim  sœta  kossa  ok 
nvja  ástarþokka  ok  drukku  hinu  vildustu  vín  mín.  J)á  létuzt  þér 
vera  harðir  sóknarmenn,  þar  tóku  þér  við  orðum  yðrum  ahar  sœmdir 
ok  ríki  Frakklands  höfðingja,  ok  skiptit  meðal  yðvar  öUu  þeirra  ríki 
því  er  þeir  halda  af  náttúrligu  foreldri  sínu,  en  (sögðuzt)  þeir  menn  er 
eigi  af  láta  hvárki  fyrir  rauðum  né  hA'ítum.  Csynju  trúða  ek  hug- 
lausum  hrósurum,  af  þeirra  áeggjan  ok  vándri  ráðagerð  tók  ek  þessa 
ferð  á  hendr  mér.  Svei  verði  yðr,  segir  hann,  aldri  ámeðan  ek 
hfi.  verð  ek  huggaðr  af  þessum  harmi.  Jamund  kallaði  þá  til  sín 
Butran  túlk  sinn  ok  sendimann  ok  mælti :  Skunda  nú,  segir  hann. 
til  hðs  várs,  ok  seg  herra  Goram,  at  hann  komi  til  mín,  ok  Balan 
föður  hans,  svá  ok  Triamoddis  ok  Asperam  konungum,  ok  Edopt 
Egipta  konungi  ok  Jone  konungi  ok  Salatiel  ok  Bordiini  konungi, 
ok  seg  þeim  at  nú  er  mér  kominn  vesaldar  ok  vandræða  vetr,  ok 
at  ek  hefi  týnt  Makon  ok  Terogant  ok  Apolhn  ok  hinum  mikla  Ju- 
biter.  Sendimaðr  hljóp^  þá  (á)  hest  sinn  ok  hleypti  sem  hann  mátti 
skjótast  at  fullgera  boðorð  hans. 

25.  Nú  er  sendimaðr  á  skjótum  hesti  ok.  ferr  yfir  Qöll  ok 
dah,  ok  reið  hann  þá  nótt  alla,  ok  kom  í  dagan  er  fuglar  tóku  at 
syngja  í  her  heiðingja,  ok  sté  hann  þá  af  hesti  sínum  fyrir  land- 
tjaldi  ræðismanns  ok  taldi  honum  alla  úgæfu  þeirra  ok  misfarar,  ok 
hversu  mikill  fjöldi  falhnn  var  af,  7  þúsundir  ok  hundrað  þúsunda, 
')  hiolp  a. 


^"^  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    25. 

allii-  hinir  vOdustu,  ok  síðan  hina  mestu  úgæfu  fjeirra  cr  þeir  höfðu 
Játit  alla  guða  sína.  Agulandus  konungr  var  {)enna  tíma  í  Vicihorg 
ok  sat  í  einni  mykhi  höll  ok  dróttningin  hjá  honum,  ok  vissi  hann 
ekki  til  slíks  ok  engi  Ijáði  honum,  ok  tahir  J)á  Balan  sendimaðr  alt 
þat  er  títt  var  ok  hver  orð  honum  váru  send.  Hann  hafði  með  sér 
60  þúsunda  hðsmanna  vaskra  ok  vel  ættaðra.  Sem  Balan  hafði 
skilt  þenna  atburð,  {)á  kallaði  hann  á  almáttigan  guð  af.Ölhi  hjarta 
ok  mælti  svá:  E^nn  hœsti  faðir  almáttigr  guð,  á  þik  kalhi  ek  afölhi 
hjarta,  J)ú  ert  minn  görvari  ok  skapari,  þu  ert  hinn  hæsti  konungr 
allra  valda  ok  skapari  alh-ar  skepnu,  ok  svá  sem  ek  trúi  þetta  trú- 
liga,  ^ár  bið  ek  {)ik  ok  |)ína  hinu  helgustu  ástsemd,  at  eigi  látir  |)á 
önd  mína  taka  or  h'kam  mínum  fyrr  en  ek  sé  |)ér  skírðr  ok  signaðr. 
Ok  grét  hann  þá  báðum  augum  með  iðranda  hjarta.  Triamodis  hét 
systurson  Aguhmdi  konungs  ok  hafði  liann  vaUt  sér  hit  vaskasía  hð, 
hann  hafði  60  þúsunda  ok  100  hinna  hörðustu  manna.  J)ar  mátti 
.•ýá  mörg  bítandi  sverð  ok  marga  góða  panzara,  öruggar  brynjur  ok 
skínandi  hjálma,  ok  marga  tyrkneska  boga  með  vel  búnu  skoti,  ok 
hverr  þeirra  hafði  öxi  hangandi  við  söðulboga,  ok  fór  þá  Triamodis 
njósnandi  (eptir)  Frankismönnum  úsynju,  því  at  þeir  veslir  ok  hat- 
aðir  hundar  sá,  at  hvárki  kœmist  í  brottu  af  })eim  ungr  né  gamaU. 
Hit  J)riðja  fylki  varðveitti  Roduan,  ok  stökk  Sahitiel  í  flokk  með 
honum,  ok  höfðu  þeir  báðir  60  þúsunda  vel  vápnaðra.  J)ar  váru 
margir  góðir  sldldir  ok  margir  gimsteinaðir  hjálmar,  þykkvar  bryn- 
jur  ok  panzarar,  hvöss  spjót  ok  dugandi  sverð,  mörg  guUsaumuð 
merki  af  enum  dýrustum  pelhim.  En  svá  mikill  Ijómi  stóð  afgyltum 
skjölduni  þeirra  ok  öðrum  skínundum  herklæðum,  at  strandirnar 
birtust  af  á  báðar  hendr.  Fyrir  hinni  4  fylking  var  Kador  konungr 
ok  Amandras  hans  félagi,  ok  með  |)eim  60  þiisunda;  þar  mátti  sjá 
marga  íríða  hesta  með  allskyns  litum,  öll  váru  þeirra  herklæði  bliin 
með  gulli  ok  gimsteinum.  Jiar  var  margv  mikiUátr  heiðingi  ok 
drambsan'ir  hrósari  ok  hégómligr  skartari,  en  undir  hendi  Aspermunt 
mœta  þeir  dauða  sínum.  Fyrir  hinni  5  fylking  réðu  2  höfðingjar 
Lampas  konungr  ok  Baldan  ok  höfðu  60  þúsunda  þess  hins  hataða 
fólks.  J)á  váru  svá  margir  gyltir  hjálmar,  skínandi  skildir,  bjartar  ' 
brynjur,  gulhnörkuð  merki,  at  dahr  ok  fjöll  skinn  af  Ijósiþví.  Hina 
séttu  höfðu  2  höfÖingjar  Asperan  konungr  ok  Magon,  þeir  höfðu 
60  þúsunda  hinna  hörðustu  heiðingja.  J)essir  hafa  hina  beztu  hesta 
er  í  heiminum  váru,  svá  at  engir  váru  jafngóðir  í  öhum  herii\um. 
Jíessir  segja,  at  |)eir  skuhi  láta  leita  þeirra  AppoUin  ok  Makon,  ok 
aldri  aptr  koma  fyrr  en  [)eir  kœmi  |jar  sem  Pétr  postuli  lét  gera 
kirkju  sína.  J)á  kom  Jamund  með  4  konungum,  þeir  höfðu  4 
hundruð    |)úsunda  ^    |)essi    var   hinn    ríkasti    ok   hinn    kurteisasti    alls 


Cap.    25.  AF  AGULAJrÐO  KOKUNGl.  285 

hersins,  höfðingjar  10  þúsundir  váru  með  honum  þeinra  er  vel  váru 
herklæddir  góðum  brynjum,  stinnum  hjálmum  ok  þykkum  skjöldum, 
sverðum  ok  spjótum  or  stáli,  ok  eigi  váru  3  í  þeirri  fylking,  þeir 
er  eigi  höfðu  merki  í  öHu  því  eiíu  ntikla  Hði.  Ok  þá  kom  Jamuud 
hleypandi  fram  fSrir  fylkingar  ok  mælti,  at  allr  herrinn  skyldi  nema 
staðar,  ok  kallaði  siðan  til  sín  alla  höfðingja  þá  er  váru  í  liðinu  at 
segja  þeim  tíðendi  síu  ok  ráðagerðir.  Jamund  sté  þá  af  hesti  sínum 
ok  stóð  í  skugga  eins  palmtrés,  ok  sömn(uð)ust  saman  til  hans  allir 
konuugar  ok  höfðingjar,  jarlar  ok  hertugar  ok  enir  ríkustu  lendir 
menn,  Engir  riddarar  váru  kallaðir  til  þeirrar  stefuu.  Herra  Ja- 
mund  settist  þar  niör  í  einn  háfan  stól,  hann  var  bleikr  ok  litlauss 
í  andliti  ok  honum  horfm  öll  hans  frægð  :  Leodir  menn,  segirhann, 
ek  em  komiuu  í  mikla  villu  ok  vandræði,  þá  er  Agulaudus  konungi* 
faðir  minn  fékk  mér  turninn  at  varðveita  með  100  þúsunda  heið- 
ingja  öllum  vel  búnum  at  klæðum  ok  vápnum.  ok  höfðum  vér  guða 
vára  með  oss  íil  gæfu  ok  gæzlu  várrar  tignar,  ok  snerum  vér  til 
guða  várra  ok  trúar  várrar  miklum  fjölda  krístinna  manua,  ok  tókum 
svá  mikit  fé,  at  aldri  sá  ek  meira  í  eiuum  stað.  Sem  mánuðr  var 
liðinn,  þá  snerumst  vér  aptr  ok  mœttura  þá  10  þúsundum  Frankis- 
manna,  þessir  váru  á  njósn  af  hendi  Karlamagnús  konungs  ok  riðu 
þeir  svá  til  vár  vaskliga,  at  vér  féngum  enga  viðstöðu,  ok  drápu 
þeir  þar  Estor  hinn  vaskasta  riddara  er  í  var  öllum  her  várum,  ok 
engi  var  sá  er  við  gat  staðit,  ok  aldri  heyrða  ek  mitt  foreldri  segja 
fyrr,  at  svá  mikill  Qöldi  sem  vér  várum  mætti  flýja  fyrir  10  þús- 
undum  manna,  ok  komst  ek  svá  nauðugliga  undan,  at  þeir  drápu 
undir  mér  liinn  vildasta  vápnhest  minn.  Ok  er  ek  fann  annan, 
skundaða  ek  í  turninn,  ok  ráku  þeir  þá  Jamund  alt  til  þess  er  hann 
hljóp  undan  höggvinu,  því  er  hestrinn  fékk  fyrir  turns  dyrunum,  þá 
er  Jamuud  hljóp  inn.  Hvat  þarf  yðr  fleira  frá  því  at  segja,  svá 
kómu  þeir  mikilli  hræzlu  á  mik,  at  aldri  komst  ek  svá  nauð- 
ugliga  undan  dauða,  síðan  kunna  ek  vápn  at  bera.  Eigi  vil  ek 
optar  haf^  laufgjörð  á  hufði  mér  né  blóma,  ok  eigi  vil  ek  heyra 
framleiðis  fugla  söng  né  strengleiks  skemtan  né  sjá  hauka  flaug  eða 
hunda  veiði  né  beiðast  kvenna  ástar,  þar  sem  ek  hefi  týnt  Maumet 
mínum  máttuga  herra.  Sem  Jamund  talaði  þetta,  þá  var  honum 
eigi  fýst  á  at  hlæja :  Dýrligir  herrar,  segir  hann,  angr  ok  harmr  ok 
reiði  býr  mér  í  brjósti,  vér  höfum  tapat  Maumet  várum  herra. 
Höfðingjar  svara:  Sorgir  gera  þér  slíkt  at  mæla,  fyrir  þetta  kveld 
skulu  alUr  þessir  kristnir  menn  deyja;  ok  þat  skaltu  sjálfr  sjá  þínum 
augum,  ef  þú  þorir  hjá  at  vera  ok  sjá  oss  drepa  þá.  J)á  svarar 
Jamund:  Vér  höfum  tapat  Maumet,  en  hann  er  mér  reiðr  at  fullu, 
hann  lét  svívirða  mik  í  augliti  síuu,    þá  er  Frankismenn    tóku   her- 


286 


KARLAMAGXUS  SAGA  IV  h.  Cap.    ÍG. 


bergi  sín  varla  eitt  örskot  frá  turni  míniim,  ok  vér  riðum  á  þá  ok 
ætluðum  at  hefna  svívirðinga  várra  ok  hrakfara,  þar  féngu  vér  mik- 
inn  mannskaða,  ok  aldri  síðan  skal  ek  koma  í  turn  várn.  En  nú 
heli  ek  eigi  svá  mikit  af  mínu  öllu  fé,  at  vegi  einn  talinn  pening, 
ok  flýðum  vér  þá  undan  ofan  til  Hamne  borgar,  ok  tóku  Frankis- 
menn  flótta  várn  drepandi  marga  menn  mína  fyrir  augum  mér,  ok 
er  ek  snerumst  aptr  at  hjálpa  þeim,  f)á  var  ek  hrundinn  af  hesti 
mínum  svá  hneisuliga,  at  hjálmr  minn  stóð  í  moldu  ok  sauri  lil 
kinnbjarga,  ok  er  ek  hjjóp  upp,  flaug  ek  þegar  út  á  ána  ok  vættumst 
ek  allr  upp  til  augnanna,  ok  fékk  ek  enga  viðrhjálp  fjrr  en  ek  komst 
yíir  éna  með  miklu  vási.  Faðiv  minn  gat  aldri  refsat  mér  eða  ráðit, 
hann  vildi  jafnan,  at«  ek  þýddumst  til  hinna  beztu  ættmanna  minna 
ok  rœkta  ek  hina  vildustu  menn,  en  ek  lét  þá  first  mér  er  dugandi 
menn  váru,  ok  hefi  ek  dregit  fram  vándra  manna  sonu  ok  engrar 
ættar  menn,    gefi(t)   þeim    sæl(d)ir   ok    sœmdir   ok  gipt   þeim   ríkar 

konur  meö  miklum  eig^ 

merki  með  ýmsum  litum,  hvítar  brynjur,  skíra  hjálma,  hinu  vildustu 
sverð  með  gullhjöltum.  En  nú  viti  at  vísu  Agulandus  konungr  ok 
Jamund,  at  aldri  vinna  þeir  Valland'^  meðan  þessir  eru  lifandi  at  verja. 
I  þriðju  fylking  váru  15  þúsundir,  fyrir  þessum  váru  höfðingjar  Lampart 
or  Freriborg  ok  Nemes  or  Bealferborg,  ok  hinn  þriði  hinn  hrausti 
Riker.  I  þessi  fylking  váru  með  ölhi  góð  herklæði.  En  mjök  hugðist 
Agulandus  konungr  þá  auka  sitt  ríki,  er  hann  fluttist  utan  af  AHrika 
at  vinna  allan  Franz,  en  hann  liíir  aldri  svá  lengi  at  (hann)  sé  einn 
pening  þaðan  takandi.  Svá  mun  hér  öll  hans  vápn  fafla  honum  ger- 
samliga,  at  hann  mun  bölva  þeim  er  þetta  úráð  gaf  honum.  í  4  fylking 
váru  20  þúsundir  hraustra  riddara,  fyrir  þeim  var  herra  Vernis  hertugi, 
ok  fyrr  en  Agulandus  konungr  fái  Franz  í  sitt  vald,  þá  munu  þessir 
gefa  honum  úbœtilig  vandræði;  30  þúsunda  váru  í  hinni  fimtu  ty\k- 
ing ,  ok  váru  höfðingjar  fyrir  þessum  her  2  jarlar  ok  einn  hertugi 
ok  2  konungar.  Fyrr  en  Agulandus  konungr  vinni  Frakkland,  þá 
munu  þessir  gera  honum  þau  vandræði  er  honum  mun  seint  at  bœta. 
26.  Herra  Girarð  leit  þá  Karlamagnús  konung  son  Pipins  kon- 
ungs.  Hosur  hans  váru  af  enum  bezta  purpura  ok  brendu  gulli 
saumaðar,  hann  hafði  dýran  kyrtil  af  enu  vildasta  osterin  ok  skikkju 
af  siklatum  fóðraða  aí  hvítum  skinnum  ok  á  höfði  skinnhúfu  af  safelin, 
band  hattarins  var  af  brendu  gulli  með  virktum  ofit,  en  skaptit 
iipp  af  hettinum  ok  gullknapprinn  yfir  görr  með  þungum  skukkum 
gullsmiðligs  hagleiks,  ok  sýndist  Geirarði  konuugr  hinn  tiguligasti 
iiöfðingi  þeirra  er  hann  hafði  sét,  ok  hann  iðraðist  er  hann  hafði 
kallat  hann  dvergson;  2  synir  Geirarðs  váru  þá  fegnir  mjök.  Ok  þá 
')    Her  mangle  2  Blade  í  a.     ')  valda  a. 


Cap.    27.  AF  AGULAÍTbO  KOXUXGl.  287 

kom  herra  Girarð.at  konungi  en  konungrinn  lagði  hendr  sínar  uni 
háls  houum.  Girarð  stóð  er  konuugr  laut  honuni,  ok  kystast  þeir 
með  mikiUi  ástsemd.  En  fyrr  en  konungr  réttist  upp,  þá  skriðnaði 
hattrinn  af  höfði  honum.  J)á  hneigðist  herra  Girarð  til  ok  tók  upp 
hattinn  ok  fékk  honum  ok  laut  honum.  Nú  var  öðrum  megin  Turpin 
erkibyskup,  ok  er  honum  kom  í  hug,  hversu  hann  kastaði  knítinum 
at  Ijonum,  J»á  hefði  hann  drepit  hann,  ef  hann  mætti  við  komast. 
Hann  krHÍöi  [>á  bleks  ok  bókfells  ok  ritaði  or  völsku  í  latínu,  hversu 
Girarð  sté  af  hesti  sínum  á  veginum  ok  tók  upp  hatt  konungs  ok 
fékk  honum,  ok  lét  erkibjskup  þetta  fylgja:  Sá  er  á  dáligan 
granna  ok  illgjarnan,  hann  mun  illan  morgim  hljóta.  J)á  mælti  herra 
Girarð  til  Karlamagnús  konungs :  Ottizt  ni'i  ekki,  ek  heG  í  fylgd  með 
mér  15  þúsundir  hiuua  vildustu  riddara  ok  eru  þeir  vel  .búnir  at 
herklæðum  öllum,  svá  at  hinn  fátœkasti  af  þeim  þarf  engu  at  kvíða. 
Girarð,segirKarIamagnús  konungr,  þii  skalt  hafa  fyrir  þatmiklarþakkir. 
27.  J)á  er  Gii-arð  hafði  talat  við  Karlamagnús  konung  ok  upp 
gefit  turninn  í  vald  hans,  þá  þakkaði  konungr  honum  ok  mælti : 
Gefit  hljóð  orðum  mínum.  Guð  hefir  hér  samnaí  saman  mikit  fjöl- 
meuui  or  kristnum  löndum,  ok  eru  þeir  eigi  allir  fyrir  mínar  sakir 
samnaðir,  heldr  fyrir  sak^r  ástsemdar  almáttigs  guðs.  En  þér  hafit 
mik  gert  höfðingja  yðvarn  til  þess,  at  guð  láti  oss  þessu  starfi  vel 
lúka.  En  þá  er  guð  sendir  mik  aptr  í  Franz  ok  ek  kem  í  mitt 
ættarríki,  þá  skal  ek  yðr  vel  ömbuna  góða  fylgd.  J)á  svarar  Girarð  : 
J)at  viljum  vér  gjarna  gera.  Ok  er  hann  heyrði  þat,  þakkaði  haun 
honum  vel  ok  steig  síðan  oían  undir  einn  við,  er  hafði  marga  kvistu 
ok  Ijarri  gaf  skugga,  ok  fór  haiin  í  brynju  góða  ok  utan  yfir  í  leðr- 
panzard  ok  læsti  um  höfuð  sér  gyltan  hjálm  ok  gyrði  sik  hinu  góða 
sverði  Jouise,  er  alt  var  ritat  gullstöfum,  ok  steig  síðan  á  einn 
hvítan  vápnhest.  En  þeir  héldu  í  ístig  hans.  Siðan  héldu  þeir  fyrir 
honum  skildi  hans.  En  þann  hvíta  hest  er  konungr  sat  á  seudi 
honum  Balam  sendimaðr.  Síðan  reið  konungr  í  miðjan  herinn  ok 
skipaði  fylkingum.  Hann  var  mikilmannligr  í  andliti,  breiðr  í  herðum, 
ok  hann  var  hinn  mesti  at  vexti  ok  hinn  öflgasti  ok  kunni  einkar- 
vel  at  bera  skjöld  sinn.  Betri  en  3  þúsundir  manna  hugðu  vandiiga 
at  honum  þann  dag.  Ok  er  Girarð  leit  ^onuug  herklæddan,  þá 
mælti  hann  til  sinna  manna:  J)essi  maðr  er  eigi  meðalhöfðingi, 
hann  má  at  sönuu  heita  keisari  yfir  öllum  kristnum  konungum.  J)á 
mælti  kouungr  öllu  liðinu  áheyranda  :  Síðan  Agulandus,  segir  hann, 
tók  at  eyða  öllu  ríki  mínu  ok  útlægt  fólk  mitt,  ef  þetta  dagstarf 
væri  honum  fyrirgefit,  þá  mætti  hann  mjök  hæða  mik  ok  spottíi. 
Girarð  svarar:  pér  segi  ek  satt,  herra,  ok  guð  lofi  oss  at  hefna 
vár  á  houum  ok  hans  mönnum.     Ok   enn    mælti  hann   til  komio*^: 


288 


KARLAMAGNU8  SAOA  IV  b.  Cap.   ÍS. 


Hei-ra,  segir  hann,  ek  sé  nú  ferð  heiðingja  oí'an  ríða  af  hanirinum, 
þeir  hafa  svá  mikinn  Ijölda,  at  eigi  niá  telja.  Nú  skuhit  ríða  at 
hinni  fyrstu  fylking,  en  ek  vil  ríða  til  minna  manna  ok  hugga  þá, 
ok  því  næst  munu  vér  koma  við  þá  at  eiga  með  mínu  Kði.  Ok  ef 
ek  mætta  komast  í  gegnum  fylking  þeirra  með  mínu  hði,  þá  munda 
ek  h'tit  um  hirða  þá  er  eptir  eru.  Sá  (er)  eptir  hfir  þenna  dag, 
honum  samir  eigi  at'  hfa  ok  gleyma  fiessum  degi.  í  hinni  séttu 
fylking  váru  60  þúsunda.  J)at  váru  hinir  vildustu  riddarar,  her- 
klæddir  góðum  brynjum  ok  hjálmum,  skjöldum  ok  allskyns  góðum 
hlífum.  Fyrir  þessu  hði  var  Droim  konungr  ok  7  hertugar  öflgir 
menn  ok  vápndjarfir.  Ef  guð  vill  ok  hans  helgi  kraptr,  |)á  munu 
aldri  |jessir  allir  vera  yfirkomnir  af  heiðingjum.  Hina  sjaundu  fylking 
gerðu  Saxar  ok  Suðrmenn  ok  með  þeim  riddarar  or  Cisiiia  ok 
Rómaríki  ok  af  Púli,  Frankismenn  ok  Flæmingjar  ok  riddarar  or 
Loingeri  ok  Loreingi  ok  Bretar.  Herra  Fagon-  reið  fyrir  |)eim  ok 
bar  merki  þeirra,  ok  annarr  merkismaðr  Oddgeir  or  Karstram.  1 
{)essum  felagskap  váru  60  þúsunda.  |)etta  er  fylking  hins  máttuga 
Karlamagnús  konungs.  Sá  er  þar  væri  undir  völlum  á  Asperment, 
Jjann  tíma  er  Karlamagnús  konungr  steig  oían  af  þeim  hvíta  hesti, 
ok  fékk  hann  þá  einum  lendum  rnanni-  skjöld  sinn  ok  sverð,  ok  tók 
hann  J)á  með  glófuðum  höndum  einn  staf  ok  sté  hann  |)á  á  einn 
grán  hest  mikinn,  er  í  Saxland  var  sóttr,  hinn  skjíStasti  undir  vápn- 
um,  ok  reið  hann  f)á  tiguliga  ok  skipaÖi  fylkingum  sínum  ok  talaði 
f)á  hárri  röddu  :  Herrar,  segir  hann,  nú  erum  vér  svá  margir  samnaðir 
saman  sem  þér  sjáit.  En  Agulandus  ok  Jamund  f'ara  nú  hér  at 
oss,  er  taka  vilja  eignir  várar  með  rangindum.  En  nú  bið  ek,  at 
svá  sem  guð  sendi  oss  hingat,  verjum  hans  tign  ok  sœmd  á  þessum 
völlnm.  J)á  mælti  pávinn :  Skundit  eigi  svá  mjök,  ek  vil  enn  rœða 
nökkut  við  yðr,  með  því  at  þér  berizt  vel  ok  réttliga  undir  merk- 
jum  Karlamagnús  konungs  ok  til  frelsis  heilagri  kristni,  þá'  skal  ek 
yðr  hjálpa  með  guðs  miskunn  eptir  fremsta  mætti  mínum.  |)á  Ij'pti 
hann  upp  sinni  hœgri  hendi  ok  blczaði  þá  alla,  ok  reið  síÖan  í  brott 
klökkvandi. 

28.  jDá  riðu  fram  f'yrir  brekkuna  öðrum  megin  60  þúsunda 
Afírika,  heiðingjar  þessir  gerðu  svá  mikinn  gný  ok  þyt,  er  þeir 
blésu  lúðrum  ok  hornum,  trumbum  ok  taborum,  at  náliga  var  engi 
sá  er  eigi  hefði  horn  eða  lúðr,  trumbu  eða  tabor.  Balam  var  for- 
ingi  fyrir  þessum  á  hvítum  hesti,  ok  hann  hafði  yfir  brynju  sinni 
einn  hjúp  til  einkenningar  af  hinu  bezta  purpurapelli  með  3  gull- 
of'num  leónum.  Ok  váru  þar  4  konungar  lyrir  þeirri  fylking,  þessir 
4  fara  at  sœkja  aptr  goð  sín,  einn  leitar  Maumets,  annarr  Apollin, 
þriði  Terogant,   Ijórði  Jouis  hins  mik^a.    Hverr  þessarra  var  auðkendr 


Cap.    29.  AF  AGULANDO  KOXUNGI.  289 

at  vápnabúnaði  sínum,  er  glóaði  af  guUi  ok  björtu  stáli.  Sem  þeir 
litu  fyrir  sér  fylkiugar  Frankismanna,  þá  var  engi  svá  sterkr  at  hug 
í  öllu  því  liði,  at  eigi  hrœddist  ok  skipti  hug  sínum,  ok  ef  þeir  fara 
svá  hrseddir  at  Frankismönnum,  þá  mun  skjótt  lúkast  þat  er  þeir 
hafa  at  tala.  Fjórar  þúsundir  Frankismanna  váru  í  fylking  þeirri  er  fyrst 
fóru  ok  riðu  fram,  4  riddarar  af  þeim  á  góðum  ok  skjótum  hestum. 
Brynjur  þeirra  váru  með  brendu  silfri,  gull  ok  stál  skein  á  hjálmum 
þeirra.  J)essir  hleyptu  hestum  sínum  svá  ákafliga  ok  með  svá  mik- 
iIU  reiði,  sem  þeir  vildi  á  þeim  degi  alla  heiðingja  sigra  í  guðs 
ástsemd.  Á  móti  þessum  4  hleyptu  4  kouungar  hinir  heiðnu  með 
nietnaði  ok  drambi,  en  hinir  at  þeim  sem  skjótast,  ok  mœttust  með 
svá  hörðum  leik,  at  þeir  tóku  þegar  af  þeim  3  konunga.  En  Balam 
lagði  til  Huga  or  Eieandsborg  ok  feldi  hann  af  hesti.  en  eigi  mátti 
drepa  hann,  ok  hófst  þá  bardaginn  með  miklum  hörkul.  |)ar  mátti 
sjá  marga  konunga  ok  riddara  ok  liggja  blóðga  ok  suma  með  öllu 
dauða. 

29.  MikiII  ok  ógurligr  var  sá  hinn  harði  gnýr  er  gerðist  í 
atreiðum  þeirra,  spjótin  brustu  ok  gullsteindir  hjálmar,  tœmdufft  söðl- 
arnir  ok  flýðu  hestarnir,  þar  hjuggu  ok  lögðu  Frankismenn  með  svá 
mikilli  reiði  ok  afli,  •^at  engar  hlífðir  heiðingja  gátu  staðizt  högg 
þeirra.  Ok  margir  af  þeim  Frankismöunum  er  í  fyrstunni  hugbleydd- 
ust,  féngu  síðan  þá  hugdirfð,  at  varla  váru  um  síðir  vápndjarfari 
né  betr  gáfust  en  þessir.  J)á  feldu  kristnir  menn  íjölmenniliga  þat 
heiðna  fólk,  því  at  í  þeirra  fylkingum  var  mikill  Qöldi  þeirra  er 
engar  höfðu  brynjur.  J)á  géngu  fram  bogmenn  þeirra  með  tyrknesk- 
um  bogum  ok  skutu  svá  skjótt  ok  þykt,  at  náliga  var  þá  búit  við 
miklum  váða.  En  þá  kom  með  fjiking  Frankismanna  fóstrson  Karla- 
magnús  konungs,  er  guð  signdi  ok  þangat  sendi,  ok  réðu  þegar  á 
heiðingja  ok  ráku  þar  aptr  betr  en  4  örskot.  En  herra  Girarö  af 
Franeborg  ok  hans  hinir  vösku  systursynir  ok  13  þúsundir  hinna 
vöskustu  riddara  á  vápnhestum,  herklæddir  hinum  vildustum  her- 
klæðum,  riðu  þá  ofan  af  brekkunni  ok  stefndu  á  hinn  hœgra  arm 
fylkingar  heiðingja,  ok  munu  þeir  at  vísu  þar  vasCk)liga  til  ráða. 
Herra  Klares  ok  Basin  bróðir  hans  með  10  þúsundir  sinna  félaga 
héldu  fram  fylking  sinni.  En  Klares  reið  fram  fyrir  fylking  sína, 
þá  breiddi  hann  í  sundr  merki  sitt  af  hinu  digra  spjótskapti,  er  hann 
hélt  á  hœgri  hendi,  ok  sat  hann  þá  á  hvítum  hesti,  er  haun  tók  af 
Jamund,  ok  hleypti  þá  at^  Giulion,  hann  var  ríkr  konungr  af  Affri- 
kalandí  ok  lagði  hann  í  gegnum  skjöldinn  ok  brynjuna  ok  skaut 
honum  dauðum  or  söðhnum.  J)á  hét  hann  á  lið  sitt  ok  mælti  hárri 
röddu:  Herra,  segir  hann,  sœkit  at  fast,  ok  guð  mun  \nlja  oss  sœmd 
')    af  a. 

19 


290  KARLAMAGNUS   SAGA  IV  b.  Cap.  30^  Sí^  32. 

ok  sigr,  sælir  eru  {)eir  er  á  hann  trúa.  Girarði  fylgdi  svá  mikil 
gæfa,  at  aldri  kom  hann  á  þann  vígvöli,  at  hann  fékk  eigi  sigr. 
Hann  mælti  þá  djörfum  orðum  til  sinna  manna:  Ottizt  alls  ekki, 
segir  hann,  ek  heiti  Girarðr,  ok  em  ek  úhrœddr  at  ganga  fram  fyrir 
yðr;  sá  er  hólpinn  er  á  þessum  vígvelH  deyr,  ok  er  sá  sæll  er 
góðum  herra  þjónar. 

30.  Undir  Aspermunt  í  neðanverðum  dalnum  kómu  saman 
kristnir  menn  ok  heiðingjar,  alla  |)á  2  daga  alt  til  J)ess  er  hðit  var 
aptansöngsmál  hins  siðara  dags  frá  því  er  vígljóst  var  hinn  fyrra 
daginn.  J)á  váru  gefin  mörg  hörð  slög  ok  stór  högg,  svá  margar 
hendr^  ok  armleggir  ok  höfuð  af  höggvin,  at  betr  en  hálfa  röst  var 
hvergi  jörðin  ber,  svá  at  einn  hestr  féngi  [eigi  stall  sinn  í.*^  Hvár- 
tveggja  lágu  skildir  ok  hjálmar  ok  sverð,  brynjur  ok  buklarar,  panz- 
arar  ok  dauðir  menn.  En  Jamund  hyggst  hér  hafa  unnit  sér  mikit 
ríki;  en  fyrr  en  hann  hafi  þat  frjálsat  ok  höfuð  sitt  kórónat  afþeim 
sem  honum  fylgdu  þangat,  munu  fáir  fegnir  heim  koma  í  sitt  ríki,* 
létit  herra  sína  ok  höfðingja,  land  ok  ríki.  Svá  mun  þeim  gefast 
er  í  vöggum  liggja,  því  at  þeir  þurfu  fyrr  fóstrs  en  þeir  kunni* 
sverðum  bregða. 

31.  Ðá  nótt  [féngu  þeir^  angrsöm  herbergi  er  sárir  váru, 
þoldu  harm  ok  meinlæti.  Agulandus  konungr  gerðist  þá  alls  of 
ágjarn,  er  hann  hóf  þat  at  ræna  kristna  menn  sœmdum  sínum  ok 
eignum.  En  fyrr  en  hann  geti  undir  sik  frjálsat  ok  friðat  Frakkland 
ok  arfar  hans  í  skipaðir,^  þá  mun  svá  lúka  þessi  sverðaleikr,  at  alhr 
munu  fátœkir  ok  þurftugir  verða,  er  af  hans  liði  eptir  lifa,  ef  þeir 
verða  nökkurir  er  sér  niegi  forða.  Um  nóttina  var  ein  slétta  lítil 
miUi  kristinna  manna  ok  heiðingja,  engi  [dalr  ok  engi  brekka,  ok 
engi  af  hvár(u)tveggja  liðinu  át  né  drakk'  á  þeim  degi  né  nótt, 
hvúrki  slátr  né  brauð  né  víndrykk,  ok  engi  hestr  var  sá  þar  er 
bergði  hvárki  á  korni  né  hey,®  hverr  sem  einn  hélt  sínum  hesti  með 
beisli  ok  annarri  hendi  brugðnu  sverði.  Herra  Girarð  inn  hrausli 
riddari  hafði  ofan  felt  einn  riddara  af  hesti  sínum  ok  blóðgaði  spjót 
sitt  í  hjartablóði  hans,  ok  féll  sá  dauðr  til  jarðar. 

32.  Triamodes  kom  þá  hleypandi  vel  vápnaðr^  ok  með 
Oruggum  búnaði,  með  digru  spjóti  ok  ríkuligu  merki,  ok  lagði  þegar 
í  gegnum  skjöld  ok  brynju  Ansæis  ok  skaut  honum  or  söðlinum  í 
augliti    Frankismanna ,    ok    í    öðrum    flokki    Frankismanna    kom    þá 

')  Med  dette  Ord  begynder  Levningerne  af  et  Blad  i  den  store  Lacune  i  A. 
^)  [stall  sinn  á  a.  ^)  ok  fóstrland  tilf.  a.  ^)  megi  a.  *)  [áttu  þeir 
hörð  ok  a.  ")  skiptir  a.  '^)  [var  dalr  né  brekka  ok  eigi  einn  fylsnis- 
staðr,  ok  engi  át  né  drakk  af  livárigu  liðinu  a.  ')  heyi  a.  *)  her- 
klæddr  a. 


Cap.   d3,  34.  AF  AGULAin>0  KONUNGl.  291 

hleypandi  Oddgeir  ok  með  honuni  Anketill  af  Norðmandi.  En  Ja- 
mund  son  Agulandi  konungs  gerði  mikit  mannspell  í  fylking^Frankis- 
manna.  Hann  hjó  á  báðar  hendr,  ok  engi  var  hans  maki ,  því  at 
sverð  hans  bilaði  aldri.  Almáttigr  guð ,  kvað  Oddgeir,  harmr  er 
mér,  er*^  heiðingi  þessi  lifir  svá  lengi.  Hélt  þá  skildinum  sem  næst 
sér  ok  lagði  spjótinu  til  lags  ok  skundar  þann  veg  sem  Jamund  var. 
Ok  er  Jamund  leit  kvámu  hans,  þá  mæhi  hann  við  Morlant  móður- 
bróður  sinn :  Hér  ferr  nú  maðr  leitandi  dauða  síns,  ok  fagnaði  mjök 
ok  reið  í  móti  honum.  Ok  er  hestarnir  mœttust  með  skjótum  at- 
hlaupum,  þá  lagði  hvárr  annan  í^  skjöldinn  með  svá  [miklum  styrk- 
leik,*  at  hvárgi  kunni  sér  hrósa  þar,  ok^  báðir  kómu  Qarri^  niðr  af 
hestinum.  Oddgeir  hijóp  þegar  upp  með  brugðnu  sverði  ok  helt 
fyrir  sér  skildinum,  en  Jamund  hélt  á  inu  mikla  sverði  Dýrumdala. 
En  í  því  reið  Anketill  at  Morlaut,'  hann  var  ríkr  maðr  ok  mikill 
höfðingi,  ok  hjó  Anketill  hann  [með  svá  miklu  höggvi,®  at  hann 
klauf  höfuð  hans  í  tenn  ofan  ok  hratt  honum  dauðum  á  jörð  ok 
greip  þegar  'þann  sama^  hest  ok  fékk  Oddgeiri.  En  [hann  sté^''  á 
hann  sem  hann  mátti  skjótast,  ok  ef  þeir  hefði  þar  dvalizt  lengr, 
þá  hefði  þeir  aldri  síðan  sét  Frankismenn. 

33.  Svá  lengi  sem  heiðingjar  máttu  við  standast,  þá  stóðu 
þeir,  en  þeir  sem  [fyrstir  kómu  til  þessa  bardaga  váru  til  lítils  fœrir 
annan  daginn.^*  Ok  er  Frankismenn  fundu  at  hinir  biluðu,  þá  feldu 
þeir  mikinn  Qölda.  Ok  í  þeirri  sókn  féllu  ok*"  Frankismenn  er  guð 
kallaði  til  sín  20  þósundir  ok  hundrað.  Ok  er  Jamund  sá  at  lið 
hans  sóttist  upp,  þá  óttaðist  hann.  [Vígvöllrinn  var  huldr  líkömum 
ok  herklæðum  ok  vápnhestum  betr  en  hálfa  röst,  er  þeir  biðu  sinna 
herra.**  Jamund  hélt  á  hinu  vildasta  sverði  Dýrumdala.  Dauðr  er 
hverr  er  þess  bíðr,  því  at  sverð  hans  bilaði  aldri.  En  ef  hann  er 
lengi  lifandi,  þá  vinnr  hann  at  vísu  ríki  Karlamagnús  kouungs  nema 
almáttigr  guð  sé  hann  styðjandi. 

34.  Nú  er  at  segja  frá  herra  Girarð  hvat  hann  hefst  at  um 
morguninn.  Hann  var  hinn  ráðgasti  maðr,  um  hans  daga  fannst 
eigi  vildri  höfðingi,  honum  kunni  aldri  svá  mislíka  at  hann  hrygðist 
né  bleyddist.  Hann  ok  herra  Clares  ok  Basin  bróðir  hans  höfðu 
hvílzt  um  nóttina  undir  einum  hamri  í  nökkurum  runnum  ok  höfðu 
látit  af  sínum  félögum  þrjár  þúsundir  riddara.  Allir  þeir  er  ríkastir 
véru  sátu  á  hestum  sínum  klæddir  brynjum    ok    [læstir  hjálmum  ok 

')  liði  a.  *)  þat.  ef  a.  *)  ok  í  gegnum  a.  ^  [raiklu  afli  a.  *)  því  at 
þeir  kórau  svá  hörðum  lögum  saman,  at  a.  ^  ^var  íjarri  a.  '}  Bo- 
lant  a.  *)  [svá  mikit  högg  ofan  i  hjálminn  a.  ')  góða  a.  '*)  [Oddgeir 
steig  a.  ")  [hinn  fyrra  dag  kómu  fyrstir,  váru  ok  lítils  fœrir  hinn 
«iðara  a.     '')  tilf.  a.     ")  Itilf.  a. 

19" 


292  KAELAMAGNUS  SAGA  IV  b.  fap.    33. 

gyrðir  sverðutn,  skildir  um  háls  ok  kyrtlana  vafða  undir  sik  í  söð- 
lunum,  hallandi  sik  á  ýmsar  hhðar  yfir  söðulboga.*  J>á  grét  herra 
Girarð  fall  sinna  manna  ok  mælti :  Herra  guð,  segir  hann,  J)ú 
þoldir  fyrir  várar  sakir  mörg  sárlig  meinlæti,  píshr  ok  grimman 
dauða,  ok  em  ek  kominn  hingat  undir  Aspermunt  fyrir  sakir  þinnar 
ástar,'*  en  nú  kann  ek  enga  aðra  rœðu*  lengri  at  gera.  En  svá 
sem  þú  þoldir  dauða  fj^rir  várar  sakir,  svá  viljum  vér  ok  deyja  fyrir 
þínar  sakir.  Ok  mælti  síðan  til  sinna  manna :  Heyrit  .hinir  rösku 
riddarar,  búimsf*  sem  fljótast^  ok  gjöldum  guði  þat  er  vér  eigum. 
J)eir  svöruðu  allir  hans  menn,  [sögðust  þat  gjarna  vilja.®  Síðan 
bjoggust  þeir'  til  bardagans. 

•  35.  Herra  Girarð  reið  nú  ofan  í  hamarsdal  með  hði  sínu 
ok  sendir  fyrir  sér  fim  hundruð  riddara,  en  eptir  váru  10  hundruð 
þeim  lil  viðrhjálpar.  En  Karlamagnús  keisari  var  þá  mjök  angraðr 
ok  áhyggjufullr,  hann  hefir  nú  tapat  tveimr  konungum  ok  fleira  en 
40^  hertuga  sinna  ok  jarla,  ok  fyrr  en  [hann  skildist^  at  aptni,  þá 
þurfti  hann  aHra.  En  er  kvelda  tók,  reið  hann  með  hði  sínu  í  dal 
nökkurn  sér  til  hvíldar,  en  aðrir  kristnir  menn  sátu  [um  vígvölhnn^'* 
á  hestum  sínum,  undir  fótum  þeirra  lágu  hvervetna  dauðir  heiðingjar. 
En  [engi  var  svá  ríkr  eða  ágætr  höfðingi^^  at  eigi  hélt  sjálfr  sínum 
hesti  með  beish.^^  Alla  þá  nótt  vöktu  kristnir  menn,  ok  var  engi 
sá  í  ölhim  herinum  er  svá  mikil  hœgindi  féngi  at  hjáhn  sinn  leysti 
af  höfði  né  skjöld  sinn  tœki  af  hálsi,  eða  eigi  heföi  nökkurs  konar 
harm  ok  meinlæti,  ok  eigi  átu  hestar  þeirra  né  drukku.  En  Jamund 
fékk  þá  enga  sœmd,  því  at  hð  hans  var  mjök  sárt  ok  meir  en 
hálft'^  drepit  þar  á  vígvelhnum.  En  mikill  Ijöldi  [hélt  þá  undan^* 
svá  huglausir  ok  hræddir,  at  eigi  koma  þeir  optar  [til  vígvallar^^ 
nema  ofríki  nauðgi'^  þá.  Ok  er  Jamund  leit  þá  undan  flýja",  þá 
mælti  hann  ok  œpti  eptir  þeim  hárriröddu:  Hinir  vándu  þrælar,  segir 
hann,  sárliga  hafl  þér  svikit  mik,  því  at  yður  ráðagerð  eggjaði  mik 
hingat.  Ok  er  hann  hafði  þetta  mælt,  þá  kom  Balam  at  honum 
farandi  ok  studdist^^  á  hjaltit  sverðs  síns  ok  mælti :  Eigi  er  undar- 
hgt,  kvað  haun,  þó^^  at  þú  reiðist;  þá  er  þú  sendir  mik  til  Karla- 
magnús  konungs,  ok  er  ek  kom  aptr,  sagða  ek  þaðan  sh'kt  sem  ek 
vissa    sannast,    eða   hvar    eru    nú  þeir  rósarar,'^"  er  mik  kölluðu  þá 

')  [saal.  a;  allskonar  hervápnum  A.  ^)  ástsemdar  a.  ')  af  því  tilf.  a. 
*)  búizt  a.  *)  skjótast  a.  ®)  [þat  viljum  vér  gjarna  gera  a.  ')  ok  riðu 
sem  skjótast  tilf.  a.  ")  60  a.  ')  [þeir  skildust  a.  '")  [á  miðjum 
vígvelli  a.  ")  [vígra  manna  var  engi  svá  ríkrsné  ágætr  a.  '*)  beislum  a. 
'*)  5aaí.  a;  half  ,4.  '^)  [var  í  brottu  haldit  o.  '•'•)  [á  vígvöll  a. 
'")  saal.  a;  nauðga  A.  '')  halda  a.  '^)  hallaðist  a.  '»)  n>gl.  a.  '»)  ok 
hinir  mikUi  rembumenn  tilf.  a. 


Cnp.    36.  AF  AGULAXDO  KONUXGI.  293 

falsara^  ok  fyrirdœmdu  mik  ok  sögðu  [mik  hafa  tekit  mútur'^  af 
hans  mönnum,  ok  sögðust  þeir  hafa  sét  alt  þeirra  ríki.  [En  ef  þeir 
hefÖi  dvalizt  hér  til  dags,  þá  muudu  þeir  at  vísu  verða  varir  við, 
hversu  mikit  þeir  mætti  vinna.^  J)á  mælti  Jamund:  Of  síðla  hefi  ek 
refst  þeim  ok  alls  of  lengi  hefi  ek  fylgt  þeirra  ráðum  ok  áeggjan. 
J)á  mæhi  Jamund  harðliga  ok  grimliga:  Mjök  er  oss  uú  misboðit,"* 
segir  hann,  höfum  látit  Qóra  guða  vára,  er  alt  várt  traust*  stóð  á, 
ok  ef  vér  fám  eigi  S(5tt  þá  á  þeima  degi,  þá  munu  vér  aldri  vinna 
it  sœta  Frakkland  or  þeirra  valdi.  J)á  svarar  Balam :  Herra,  kvað 
hann,^  hyggit  nú  at,  hvar  þeir  eru  hinir  vándu  h^gimenn  ok  hrós- 
arar,  er  mín  orð  fyrirdœmdu  ok  sögðu  vera  muudu  fals  ok  hégóma. 
En  nú  megit"  þér  sjá  hér  fyrir  yðr  Frankismenn,  er  enskis  anuars 
beiðast®  en  yðvar.  Hér  eru  nú  tveir  kostir  fyrir  höndum,  sá  annarr 
at  vér  verðum  hér  deyja,  [eða  elligar  verðum^  vér  at  verja  oss'" 
sköruliga.  Nú  lýkr  hér  hinni  Qórðu  bók  [sögu  Karlamagnús  keisara 
hins  mikla  konungs.** 

36.  J)á  er  tók  at  daga  gerðist  kuldi  mikill,  ok  er  sólin  rann 
upp  þá  veinaði  hon  sér  Jamund  þangat  komanda,  ok  birtist  þá  bar- 
dagi  vánum  bráðara.  Jamuud  bjó  þá  fylkingar  sínar,  ok  váru  í 
þeim  eigi  færra  en  20  þúsundir  riddara,  ok  riðu  þegar  ok  skunduðu 
ferð  sinni.  En  er  kristnir  menn  sá  þá  ok  urðu  at  bíða  þeirra,  ok 
klöktu  þá  allir,  er  hræddust  at  láta  félaga  sína,  ok  hétu  þá  alUr  á 
guð,  at  þeir  sem  undan  kómust  skyldu  aldri  höfuðsyndgast  meðan 
þeir  lifðu,  ok  riðu  þá  3  þúsundir  í  móti  svá  miklum  her,  ok  mikiU 
harmr  at  þeir  eru  svá  fáliða  í  móti  þeim,  ok  varð  þá  mikill  gnýr  í 
samkomu  þeirra.  Jamund  reið  þá  fram  fyrir  fj'lking  sína  ok  hélt 
skildinum  at  sér  ok  breiddi  í  sundr  merki  sitt,  ok  lagði  til  Anteini 
í  Varigneborg  í  gegnum  skjöldinn,  ok  falsaði  brynju  hans,  ok  blóð- 
gaði  Jamund  spjótskapt  sitt  í  líkama  hans  ok  hratt  honum  dauðum 
af  hestinum,  ok  hirti  ekki  um  hverr  hans  fall  kærði.  Ok  því  næst 
reið  fram  or  sinni  fylking  Balam  sendimaðr  ok  lagði  einn  vaskan 
mann  í  gegnum  buklarann  ok  sleit  brynjuna.  Ok  þá  kom  herra 
Girarð  til  viðrhjálpar  honum.  |)á  sá  kristnir  menn  at  vígvöllrinn 
spiltist  mjök,  ok  féll  þá  óp  þeirra  ok  lagðist,  ok  var  þá  svá  mikit 
mein  af  beinum  er  svá  lágu  hátt  (ok)  þykt.  at  þeir  sem>á  hestunum^!* 
váru  máttu  lítt  hjálpast.     Hestarnir  fóru    með   tómum   söðlunum  um 

')  ok  svikara  tilf.  a.  *)  [at  ek  hefða  tekit  mútu  a.  ')  [tilf.  a.  ^)  mis- 
fallit  a.  *)  ok  trú  tilf.  a.  *)  S(k)ilit  þat  er  (ek)  sagða,  þá  er  þér  sendut 
mik  til  Karlamagnús.  ok  er  ek  kom  aptr,  þá  sagða  (ek)  yðr,  sem  ek 
vissa  sannast.  ok  þat  mun  yðr  eigi  at  talsi  reynast,  at  aldri  verði 
Frankismönnum  hraustari  menn  tilf,  a.  ')  megut  a.  •)  beiða  a.  ')  [ella 
hljótnm  a.  '")  vel  ok  tilf.  a.  *^)  [þessarrar  sögu  a;  hcr  mangle  ftere 
Blade  í  Á.     '')  hestinum  o. 


294  KARLAMAGNUS  SAGA  IV b.  Cap.   87. 

alla  völluna,  ok  mátti  þar  fá  góð  hestakaup  ok  œrna  fyrir  ekki. 
Ganter  konungr  stóð  þá  fyrir  Karlamagnúsi  konungi  ok  hinn  öflugi 
Gernarð  or  Bostdemborg,  Anzelin  hertugi,  Samson  ok  Eimer  ok 
Qöldi  annarra,  þeirra  er  vér  kunnum  eigi  alla  at  nefna.  Sem  kon- 
ungr  sá  at  þeir  stóðu  fj^rir  honum,  þá  varð  honum  svá  mikill  harmr 
ok  angr,  at  tár  hans  vætti  kampa  hans.  Hann  kallaði  þá  til  guðs 
ok  mælti :  |)ú  hinn  dýrligi  herra,  segir  hann,  almáttigr  guð,  undir 
þinni  stjórn  lifa  allar  skepnur;  þú  gaft  mínu  veldi  stjórn  þessa  fólks, 
er  ek  sé  nú  niðr  höggvit  fjrir  mínu  augliti  af  inu  bölvaða  fólki  er 
aldri  hafði  ást  á  þér,  ok  faata  þá  ena  helgu  trú,  er  þú  kendir  mann- 
kyninu  at  hafa  ok  halda;  en  þessir  úvinir  þínir  vilja  fyrirkoma  vinum 
þínum  ok  setjast  í  þitt  it  helga  ríki,  er  þitt  it  háleita  nafn  helgast 
á,  ok  aldri  at  heldr  elska  þik  né  tigna.  Nú  hefi  ek  tapat  mikinn 
hluta  þeirra  þinna  manna,  .er  þeim  refsa  ok  þitt  ríki  hreinsa;  nú 
fyrir  því  bið  ek  til  þinnar  miskunnar,  at  þú  styrkir  oss  ok  kasta 
reiði  þinni  á  þessa  úvini  þína,  er  oss  vilja  fyrirkoma.  Ok  sem  kon- 
ungr  hafði  þetta  mælt,  þá  kom  Oddgeir  þar  farandi,  ok  var  skjöld- 
rinn  höggvin  til  íinýts,  svá  at  ekki  var  eptir  nema  þat  er  hann  hélt 
á.  Hjálmr  hans  var  ok  höggvinn  ofan  til  handanna,  ok  brynja  hans 
svá  vandliga  af  honum  rifm  at  mörgum  stöðum,  ok  gaus  blóðit  or 
hinu  hvíta  holdi  hans,  ok  bar  sverð  sitt  nökt  í  hendi  sér  ok  mœlti 
til  konungs :  Herra,  segir  hann,  ríðit  nú  sem  skjótast,  vér  höfum 
tekit  Butram  túlk  hans  ok  sendimann,  ok  hefir  hann  sagt  óss  alla 
þeirra  ætlan.  Jamund  vill  at  engum  kosti  senda  eptir  Agulando 
konungi  feðr  sínum,  ok  fyrr  vill  hann  láta  hendr  ok  fœtr.  Nú  ef 
þér  vilit  koma  hræzlu  á  þá,  þá  sendit  skjótt  menn  til  herbúða  yð- 
varra  (at  allir  komi)  á  yðvarn  fund  til  viðrhjáipar  ok  at  hefna 
vina  sinna.  J)á  mælti  Karlamagnús  konungr  :  |)etta  ráð  er  þú  hefir 
ráðit,  Oddgeir,  er  heilt  ok  vel  geranda.     Ok  þakkaði  honum. 

87.  Sem  Karlamagnús  konungr  hafði  heyrt  rœðu  Oddgeirs, 
þá  sendi  hann  til  herbúða  sinna  herra  Droim  ok  Andelfræi  ok  mælti : 
Segit  svá  her  várum,  at  hverr  sem  einn  komi  hingat  til  mín  sem 
skjótast,  ok  sá  er  eigi  hefir  vápnhest,  ríði  hann  á  gangvera.  ]þeir 
svöruðu  ok  sögðust  þat  gjarna  skyldu  gera.  Síðan  reið  Karlamagnús 
konungr  ok  fór  með  fylking  sinni.  Hinn  fátœkasti  riddari  sá  er  var 
í  hans  fylkingu  var  harðla  vel  búinn  at  öllum  váþnum.  Ok  sem 
Jamund  leit  gullara  keisarans  yfir  merki  hans,  þar  váru  7  höfðingjar 
hans  trúir  með  honum  ok  hafði  hverr  þeirra  7  þúsundir  riddara  í 
sinni  fylking,  Jamund  þá:  Hlýðit  mér,  herra(r),  segir  hann.  Hvat, 
meguð  þér  sjá  nú  ofmetnað  Karlamaguús  konungs,  er  hann  ríðr  nú 
með  miklu  liði  á  hendr  oss !  En  þó  at  þeir  sé  margir,  þá  erum 
vér  þó  miklu  Qölmennari,  at  3  af  várum  mönnum  eru  á  móti  einum 


Cap.    37.  AK  AGULANDO  KONDXGI.  295 

þeirra.  En  ek  sé  nu  at  þat  sannast,  þat  sem  Balam  sagði,  ok  em 
ek  at  sönnu  heimskr,  er  ek  lortrvgði  orð  hans,  þó  at  ek  fmna  þat 
síðla.  Karlaniagnús  konungr  reið  þá  fram  með  fylking  sinni,  þar 
sem  valrinn  lá,  hann  lét  liggja  þá  sem  dauðir  váru.  I  hans  fylking 
váru  30  þúsunda  hiuna  vöskustu  riddara,  ok  2  þúsundir  váru  fyrir 
ríðandi  konungs  fylking,  ok  váru  foringjar  fyrir  þeim  Anketill  ok 
Alemund  af  Normandi.  J)á  reið  fram  Salamon  ok  lagði  til  þess 
manns  er  Bordant  hét,  hann  var  konungr  yfir  Kubialandi,  ok  gátu 
herklæði  hans  ekki  hh'ft  honum.  Salamon  lagði  spjótinu  í  gegnum 
hann  ok  bar  hann  dauðan  af  hestinum.  Hann  rétti  fram  hönd  sína 
ok  tók  OHvant  hinn  hvella  lúðr  af  hálsi  honum.  Sem  Jamund  leit 
at  konungr  var  fallinn,  ok  tekit  horn  af  hálsi  honum,  þá  angraðist 
hann  mjök  ok  mælti  hárri  röddu  á  sína  tungu  ok  mælti :  |)ú  hinii 
kurteisi  riddari,  segir  hanu,  harmr  mikill  er  þat,  er  þú  vart  fœddr. 
Hann  hélt  á  Dýrumdala  ok  klauf  hinn  þegar  ofan  í  herðar  ok  af 
honum  hina  hœgri  öxl,*  svá  at  sverðit  nam  staðar  í  söðlinum,  ok 
í  öðru  höggi  hjó  hann  Ankirim  ok  klauf  hann  í  herðar  niðr,  ok  tók 
hornit  ok  hengði  á  háls  sér,  ok  sneri  síðan  aptr  íil  sinna  manna,  en 
hinn  féll  dauðr  af  hestinum.  Ok  er  þetta  sá  Frankismenn,  þá  var 
engi  svá  vaskr,  at  eigi  hrœddist  þau  banahðgg  er  hann  gaf.  Ok  ef 
hann  væri  á  himna  guð  trúandi,  þá  væri  engi  höfðingi  í  kristninni 
hans  maki.  jþá  er  konungr  sá,  at  Ankerim  var  fallinu,  þá  harmaði 
hann  fall  hans  ok  mælti  svá:  Vinr,  kvað  hann,  mjök  harma  ek  fall 
þitt,  ok  guð  felli  þanu  er  þik  feldi.  Ek  fóstraða  þik  or  barnœsku 
þinni,  þér  þekkiligri  var  engi  maðr  mér  þjónandi,  ok  ef  guð  vildi 
nökkuru  sinni  mína  bœn  heyra,  þá  bið  ek  með  öllu  hjarta  þér 
miskunnar.  Ok  œpti  konungr  þá  heróp  ok  mælti:  Höggvit  úvini 
yðra.  jþeip  gerðu  svá  sem  konungr  mælti,  ok  veittu  nú  harða  sókn 
ok  lögðu  með  spjótum  ok  hjuggu  með  sverðum,  ok  ef  þeir  hefði 
svá  lengi  fram  haldit,  þá  yrði  aðrir  hvárir  ^kjótt  fyrir  at  láta.  Tveir 
sendi(menn)  Karlamaguús  konungs,  þeir  sem  hann  hafði  senda  til 
herbúðanna,  skunduðu  ferð  sinni  ok  kvámu  þyí  næst  til  liðsins  ok 
sögðu  orðsending  konungs,  at  (hann)  bað  alla  koma  til  síu,  þá  sem 
honum  megu  lið  veita,  svá  at  engi  siti  eptir  hvárki  herrar  né  ridd- 
arar,  engi  þjónustumaðr  né  rekkjusveinn  né  skjaldsveinn,  innvörðr 
né  steikari,  stigi  sá  á  reiðhest  er  eigi  hefði  vápnhest,  J)ar  mátti 
sjá  skjótan  umbúnað,  þeir  hlupu  í  landíjöldin  ok  skáru  lérept  ok 
gerðu  sér  merki  ok  festu  á  spjótin,  einir  tóku  dúka  ok  aðrirrekkju- 
blæjur,  svá  at  þeir  únýttu  rekkjublæjur.  |)ar  váru  fyi-stir  í  flokki 
4  fóstrsynir  keisarans,  Estor  ok  Otun,  Bæringr  ok  RoIIant,  ríðandi 
')   hauxl  q. 


2^<^  KAELAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    38. 

einum  harðreiðum  fákhesti  betr  en  2  örskot  fram   frá  öUum  öðrum. 
En  þeir  sem  eptir  fóru  váru  saman  40  þúsunda. 

38.  Nú  er  at  segja  fra  herra  Girarði.  J)á  er  hann  kom  til 
bardagans,  þá  slóst  hann  í  fylking  konungs  hjá  hinum  hœgra  fylk- 
ingararmi  í  móti  20  þúsundum,  er  þar  höfðufylkt,  ok  var  herra 
Girarð  eigi  huglauss,  J)ar  sem  hann  reið  með  hinni  hörðustu  atreið, 
svá  fáhða,  at  hann  hafði  2  þúsundir  en  hinir  20.  Sem  Affrikamenn 
Utu  til  Frankismanna,  þá  tóku  þeir  at  grúfa  undir  hjálmum  ok 
skjöldum  betr  en  20  þúsundir  Frankismanna,  ok  hleyptu*  þá  á  þá 
með  góðum  hestum  ok  vel  búnir  at  herklæÖum,  ok  hófst  þá  bar- 
dagi  mikill.  ]þá  skutu  heiðingjar  sem  tíðast  af  tyrkneskum  bogum, 
en  kristnir  menn  hræddust  þat  ekki  ok  géngu  í  gegnum  fylkingar 
þeirra,  ok  váru  þá  gefin  mörg  stór  högg,  ok  hjuggu  þá  höfuð  ok 
herðar,  brjóst  ok  bak,  þar  sem  þeir  váru  berir  er  kómu  í  flokk 
þeirra  er  herklæddir  váru,  þá  kendu  þeir  varla  hvára  frá  öðrum  ok 
seldu  |)á  Frankismenn  hesta  þá  er  þeir  höfðu  látit  fyrir  skotum 
heiðingja.  Girarð  mœlti  þá  hárri  röddu  til  sinna  manna:  [Góðir 
félagar,^  segir  hann,  bindumst  eigi  svá  í  miUum  heiðingja  ok  höld- 
umst  saman  utan  fylking  þeirra,  ok  hendum  af  þeim  slíkt  er  vér 
megum.  Ok  látum  þá  aldri^  koma  oss  á  flótta,  heldr  skulum  vér 
gefa  ahnátkum  guði  lof  ok  verum  honum  ömbunandi  þat  er  hann 
var  oss  skipandi.  Ok  er  hann  lauk  sinni  tölu,  þá  laust  hann  [með 
sporum*  vápnhest  sinn  ok  hristi  spjót  sitt  ok  breiddi  í  sundr  merki 
sitt  ok  lagÖi  Malkabrium  einn  ríkan  höfðingja  í  gegnum  skjöldinn 
ok  panzarann  ok  skaut  honum  niðr  fjarri  hestinum  öllum  heiðingjum 
ásjándum,  ok  ypti  merki  sínu  ok  mælti  tii  sinna  manna:  Riddarar, 
segir  hann,  höggvit  nú  stórt,  vér  eigum  rétt  at  mæla.  Fyrr  en  þeir 
væri  í  komnir  bardagann,  þá  stigu  5  þúsundir  hans  manna  af  hestum 
ok  féngu  þá  til  gæzlu,  því  at  eigi  mátti  ríða  fyrir  valnum,  ok  kómu 
skjótt  í  bardagann  herklæddir  hinum  beztum  herklæðum,  ok  gáfu  þá 
heiðingjum  stór  högg  ok  klufu  þá  höfði  ok  herðum,  hmi  ok  líkami, 
ok  géngu  þeir  sem  kyikir  váru  á  hinum  er  dauðir  váru.  Nú  (er) 
þeir  sem  berir  váru  kómu  í  miUum  þeirra  er  herklæddir  váru  ,  ok 
þeir  höfðu  reynt  þeirra  viðrskipti,  þá  þorðu  þeir  eigi  síðan  svá  mjök 
fram  at  bjóðast.  Girarð  œpti  þá  á  sína  menn  ok  mælti :  Herra(r), 
segir  hann,  höggvit  stórt,  Aff"rika  konungr  hyggst  nú  hafa  unnit  yðr 
ok  viU  land  várt  eyða  ok  fólk  várt  útlægja.  Nú  mun  reynast, 
hversu  þér  vilit  oss  ok  land  várt  verja.  En  ek  em,  svá  þér  vitit, 
nökkut  vib  aldr,  ok  eigi  at  síðr,  ef  þér  fylgit  mínum  ráðum,  þá 
mun  yðr  jafnan  sœmd  af  standa,  meðan  þér  hfit,  þá  munu  þér  aldri 
mega  óttast  um  yðr.  |)eir  svöruðu  þegar  allir :  Ottizt  eigi,  herra, 
')  hleypti  o.    *)  [Góðr  félagi  a.    ')  aidri  eigi  a.     *)  [mateplum  a. 


Caj).    39,  AF  AQULAJÍDO  KONUNGL  297 

um   oss,    segja  |)eir,    aldri    skulum   vér   bregðast  þér,    meðan   einn 
várr  liíir. 

39.  Affrikamenn  váru  þá  at  raun  komnir,  at  kristnir  menn 
tóku  þá  alla  staðina  fyrir  |)eim,  ok  snerust  þá  at  þeim  Arabia- 
mönnum  Tyrkir  Persar.  Ok  váru  J)á  allir  staðir  fuUir  af  líkum, 
vápnum  ok  hestum,  nema  í  J)eim  stöðum  er  Frankismenn  höfðu 
tekit  fyrir  þeim,  mátti  nökkut  við  hjálpast  ok  varast,  er  Frankismenn 
váru  svá  nær  komnir  höfuðmerkinu.  J)eir  mæltu  þá  sín  í  millum 
Magon  ok  Asperant,  þeir  váru  konungar  í  heiðingja  landi :  Sh'kt 
Bem  nú  má  sjá,  sagði  oss  at  sönnu  Balara  sendimaðr  frá  Frankis- 
mönnum,  at  þeir  eru  kappsmenn  miklir  ok  munu  aldri  láta  sína 
hreysti  meðan  |)eir  hfa.  En  Jamund  g^rir  nú  opinberUga  mikilæti 
sitt,  ok  heimska  mikil  ok  dirfð,  er  haun  þorir  |)enna  barda(ga)  at 
halda  án  Agulande  feðr  sínum.  Eigi  mun  sólina  fyrr  kvelda  at  hann 
mun  al  vísu  flnna,  at  {)essi  metnaðr  mun  honum  illa  hlýða,  ok 
heimsku  haug  munu  margir  sjalda.  alls  enskis  verðum  vér  vísir  né 
virðir,  ef  vér  hneigjum  (eigi)  nökkut  undan  höfuðmerki  váru.  Nú  sem 
herra  Girarð  var  kominn  at  höfuömerki  heiðingja,  þá  sótti  hann 
með  hinu  mesta  kappi,  því  at  aldri  varð  honum  hugdjarfari  höfð- 
ingi.  ^á  váru  hðnir  vel  100  vetra  hans  aldrs,  en  varla  var  sá 
nökkurr  undir  höfuðmerkinu,  er  hann  hjó  eigi,  svá  vel  þúsundmanna 
af  heiðingjum  féllu  umhverfis  höfuðmerkit.  J)á  mælti  hann  til  sinna 
manna :  Herra(r),  segir  hann,  almáttigr  guð  styrki  yðr.  Nú  megu 
vér  at  sönnu  vita  at  oss  sönnu  falht,  ef  ek  gæti  haldit  skildi  mínum, 
þá  mundum  vér  sigrast  á  þessum  Affrikum.  Herra  Girarð  at  kom- 
anda  höfuðmerkinu  heiðingja,  hann  hafði  með  sér  hinu  hraustustu 
riddara.  Hann  hafði  ok  svá  góða  brynju,  aldri  bilaði  hvárki  þá  né 
fyrr.  Hans  2  systursynir  er  hann  hafði  fóstrat  or  bernsku  með 
'mikilli  vild  ok  \^röingu  gerðu  svá  rúman  veg  í  fylkingu  heiðingja, 
at  hverr  sem  einn  hélt  undan  ok  fyrirlétu^  höfuðmerkit.  Svá  fóru 
þeir  báðir  þaðan  hrœddir  ok  huglausir,  at  aldri  kómu  þeir  aptr 
undir  merkit.  ]þá  mælti  Esperam  konungr  til  Mordans  konungs : 
Víst  megum  vér  halda  oss  fyrir  fól  ok  heimska  menn.  Jamund 
þorði  nú  eigi  hér  at  koma  at  hjálpa  oss  nökkut  við  í  slíkri  þurft, 
nema  lét  oss  sjálfa  fyrir  oss  sjá.  Maðr  mun  svá  lengi  vilja  höfð- 
ingja  sínum  fylgja,  at  hann  sé  bæði  tapandi  sér  ok  honum.  J)eir 
kómust  þá  nauðugliga  á  sína  hesta  ok  héldu  þegar  undan  sem  hest- 
arnir  máttu  mest  hlaupa.  Undir  Aspermunt  var  þessi  hinn  langi 
bardagi.'^  Ok  sem  Karlamagnús  konungr  barðist  við  Jamund  son 
Agulandi  konungs  ok  Asperant  flýði  undan  sem  skjótast  á  2  vápn- 
hestum,  ok  fyrirlétu  Jamund  ok  höfuðmerkit.  Hann  barðistí  miðjum^ 
')  flettu  a.    ^)  bardade  a.    *)  mjlium  a. 


298  KARLAMAÖNUS  SAGA  IV  b.  Cap.   40. 

herinum,  engi  orð  sendu  þeir  honum  um  sína  brottreið  ok  létu  standa 
merkit  eitt  saman  á  vígvellinum,  er  heiðingjar  báru  þangat  á  4 
olifutrjám.  Sem  Girarð  hafði  sótt  höfuömerkit,  þá  sté  hanu  af  hesti 
sínum,  ok  tóku  þá  menn  hans  hjálm  af  höfði  hans  ok  skjöld  hans 
af^  honum,  ok  géngu  þeir  þá  undir  hendr  honum  ok  leiddu  hann. 
Brynja  hans  var  hin  þröngvasta,  ok  varö  honum  orðit  mjök  heitt  af 
þungum  vápnum  ok  snarphgri  sókn.  J)eir  leystu  þá  sverðit  af 
honum  ok  settu  hann  á  hjallinn  þann  er  gerr  var  undir  höfuðmerkinu, 
ok  rann  |)á  blóð  or  nasraufum  hans  ok  niðr  í  munninn.  Alhr  menn 
hans  þeir  sem  jþetta  sá,  andvörpuðu  með  miklum  harmi.  J)á  mælti 
hann  til  {)eirra:  Verit  aldri  fyrir  mínar  sakir  hryggir,  sœkit  heldr 
{)at  sem  eptir  er  sœmda  3'ðvarra.  Nú  berst  undir  Aspermunt  Ja- 
mund  son  Agulandi  konungs  við  Karlamagnús  konung.  J)á  kallaði 
hann  til  sín  Oddgeir  ok  Neraes  ok  Desirim,  Riker,  Fagon  ok  Bær- 
ing,  Milon  ok  Drois  konung  ok  Salamon,  iþví  at  eigi  fundust  J)ar{)á 
fleiri  höfðingjar.  J)essir  váru  hjá  konungi  fyrir  landtjaldi  hans,  en 
Jamund  öðrum  megin  ok  með  honum  Balam  ok  Goramaron  ok  Tria- 
modes.  En  af  Affrika  konungum  Kadon  ok  Safagon,  Salatiel  ok 
Lampahlle.  ^essir  rœddu  sín  í  miUum  ok  mæUu:  Dýrligr  drengr  er 
Karlamagnús  konungr  ok  aldri  sigruðumst  vér  á  honum. 

40.  Nú  skal  segja  frá  konungum  þeim  er  undan  kómust. 
J)eir  riðu  sem  mest  máttu  þeir,  alt  J)ar  til  er  þeir  fundu  Agulandum 
konung,  ok  segja  þeir  honum  öll  tíðendi  sín.  J)á  vildu  sumir,  þeir 
sem  fyrir  váru,  fyrirdœma  J)á  þegar,  er  þeir  höfðu  flýit  undan  höfuð- 
merkinu,  ok  segja  f)á  verðuga  dauða,  er  þeir  höfðu  svívírðan  sinn 
herra.  J)á  stóð  Melkiant  konungr  (upp)  ok  mælti  svá  at  aflir  heyrðu  : 
J)at  veit  Maumet,  segir  hann,  at  þér  mæht  svá  heimshga,  at  þér 
dœmit  dugandi  menn  til  dauða,  þar  sem  J)ér  vitit  enn  eigi  hversu 
bardaginn  kann  skipast  eða  hvárir  sigrast.  Svá  mjök  er  mér  kunnigr 
Jamund,  œska  hans  ok  dirfð,  áræði  ok  mikilæti  ok  metnaðr,  at 
hann*^  mundi  eigi  heim  orð  senda  né  |)eim  viðrhjálp  veita  né  í 
þeirra  þurftum  þá  hugga.  En  hvat  var  þat  kynligt,  at  þeir  flýði 
undan,  þá  er  þeir  höfðu  látit  alt  sitt  hð.  En  ef  þeir  hefði  þarlengr 
dvahzt,  J)á  væri  þat  engi  hreysti  né  riddaraskapr,  heldr  hin  mesta 
heimska,  því  at  þar  var  en(s)kis  at  bíða  nema  dráps  ok  dauða,  ok 
féngi  aldri  vinir  þeirra^  bœtr  þeirra  lífláts.  En  þó  at  þeir  hefði 
varazt,  þá  hefði  þeim  þat  ekki  tjáð.  Nú  gerit  þér  fyrir  því  rangt, 
at  þér  dœmit  þá  fyrir  öngvar  sakir,  en  mál  þeirra  eru  sannprófuð, 
því  at  ef  þeir  hefði  þar  lengr  dvahzt,  at  alt  þessa  heims  gull  féngi 
eigi  frjálsat.  J)á  stóð  upp  Kalides  konungr  yfir  Orfanie,  hann  var 
ríkr  maðr  ok  fésterkr,  undir  hans  valdi  váru  4  konungsdómar: 
')  at  a.     *)  honum  a.     *)  fá  tilf.  a. 


Cap.   41.  AF  AGULA^nX)  KOXUKGI.  299 

flerrar,  kvað  hann,  berit  þolinmóðliga  þat  sem  hér  er  t«lat.  J)á  er 
vér  höfum  heyrt  þat  er  þeir  mæla,  þá  tökum  þat  af,  er  vér  íinnura 
bezt  vera,  fjririátum  heimsku  en  kjósum  vizku.  Agulandus  kon- 
ungr  hafði  alla  AíFrika  í  sínu  valdi,  því  at  hon  er  réttfengin  hans 
fbðurleifð.  Hver  nauðsyn  rak  Agulandum  hingat  at  fara?  Hans  ríki 
er  svá  mikit  ok  vítt,  at  hinn  bezti  múll  er  vér  höfum  hér  af  Jórsala- 
landi,  þó  at  hann  fœri  hvern  dag  sem  mest  mætti  hann  hina  mestu 
dagleið,  þá  mætti  hann  eigi  á  7  vetrum  fá  farit  yfir  ríki  Agulandi 
konungs.  Isú  er  hann  enn  vel  heill  ok  hestfœrr,  sterkr  ok  vápn- 
djarfr,  ok  sá  riddari,  at  engan  veit  ek  í  öUu  yðru  hði,  þann  er 
skjótara  geti  brotit  digrt  spjót  en  hann,  eða  betr  kunni  at  höggva 
með  sverði.  En  um  einn  hlut  hefir  hann  mjök  misgert,  at  hann 
vildi  kóróna  son  sinn  at  sér  lifanda  ok  gefa  honum  ríkit,  meðan 
hann  er  heill  ok  kvikr ;  því  at  síðan  Jamund  tók  við  ríki  föður  síns 
at  ráða,  þá  skipti  hann  ríkinu  ok  gaf  þeim  er  öllu  tapaði  fyrir  sakir 
heimsku  sinnar.  Jafnan  síðan  hirti  haun  lítt  um  yðvarn  félagsskap. 
Nú  eru  hér  komnir  njósnarmenn  hans  or  hinu  sœta  Frakklandi.  En 
þér  vitit  at  sönnu,  at  kristnir  menn  trúa  á  son  heilagrar  Marie  ok 
hafa  sannfregit  alt  þat  er  hér  er  títt  með  oss,  ok  hví  Jamund  þrætir 
til  þessa  lands  ok  fór  hingat  um  haf  með  hinu  mestaskipahði.  J)at 
sem  Jamund  hefst  nú  at  mislíkar  foður  hans,  því  at  hann  heldr  með 
sér  alla  ena  yngstu  menn  ok  hit  vildasta  lið.  En  Karlamagnús  kon- 
ungr  hefir  með  sér  lenda  menn  ok  alla  hina  göfgustu  menn  ok  alla 
þá  er  elztir  váru.  En  þat  fólk  er  nú  berst  hann  við,  ef  þeir  koma 
honum  í  háska  ok  lætr  hann  líf  sitt,  þá  munu  þeir  sjálfir  skipta  ríki 
sínu  sem  þeim  líkar.  Nú  höfum  vér  mörg  lönd  ok  ríki  fj-rirlátit  ok 
spilt  fyrir  sakir  þessa  lands,  ok  er  eigi  þetta  mætara  en  eins  keisara 
ríki,  ok  er  þetta  ríkimjök  gagnstaðligt  váru  ríki,  er  vér  látum  nú 
á  baki  oss. 

41.  Síðan  stóð  upp  hinn  gamli  Galingrerir,  hann  var  miklu 
ríki  valdandi,  hann  réð  fyrir  Sebastiam  hinni  d^rligu  borg,  ok  hafði 
hann  yfir  sér  ríka  pellsskikkju  ok  ágætan  búnað  undir.  Hann  hafði 
hvíta  kampa  ok  hvítt  skegg  hangandi  á  mitt  brjóst  með  þríkvísluðum 
fléttingum.  Ok  er  hann  tók  at  tala,  þá  hlýddu  allir,  í  öllum  her- 
inum  var  engi  honum  málsnjallri  maðr:  Herrar,  kvað  hann,  ef  yðr 
líkar  at  hlýða,  þá  vil  ek  sj-na  yðr  nökkut  af  því  sem  mér  lízt. 
J)essir  2  konungar  várir  eru  mikillar  tignar,  hraustir  menn  ok  vápn- 
djarfir,  ok  ef  þér  vilit  hafa  þat  at  framkvæmd  sem  þér  hafit  dœmt 
um  þeirra  mál,  þá  er  betr  fallit,  at  þeirra  mal  standi  til  þess  er  vér 
fregnum  sannindi.  Ef  Jamund  kemr  heill  aptr  ok  hans  föruneyti, 
þá  sé  þetta  mál  dœmt  eptir  því  sem  hann  er  til  segjandi.  En  ef 
Makon  gerir  sinn  Wlja  ok  fellir  Jamund,  eða  verðr   særðr  til   úh'fis, 


300  KARLAMAGIÍUS  SAQA  IV  b.  Cap.   42. 

|)á  dœmit  þá  eptir  |)ví  sem  þér  sjáit  sannast  ok  þeir* 

konungr  ok  mælti :  J)at  veit  Makon,  kvað  hann,  at  þetta  þikir  mér 
undarligt.  Hverr  kann  segja  mér  at  þeirra  dómr  er  rangr.  Með 
|)ví  at  Jamund  fékk  þeim  höfuðmerkit  at  gæta,  \m  samdi  þeim  eigi 
annat  en  flýja  aptr  undir,  þó  at  þeir  hefði  fyrir  ofrefli  stokkit;  því 
at  engum  manni  samir  lengra  at  flýja  en  undir  merkit,  ok  eigu  aldri 
þaðan  at  hverfa  fyrir  sakir  einskis  dauða  ok  svíkja  svá  sinn  herra, 
42.  J)á  mœlti  Talamon  með  mikiUi  reiði,  hann  var  grimmr  sem 
león  er  öll  dýr  hrœðast,  hann  var  ríkr  maðr  ok  forstjóri  mikils 
valds,  hann  (var)  konungr  þess  lands  er  heitir  Mememunt;  hann 
var  rauðr  í  augum  með  hlæjanda  ok  blíðu  andhti,  hinn  öflugasti 
un(d)ir  vápnum  á  hesti:  Herrar,  segir  hann,  ek  veit  at  sönnu,  at 
þetta  sé  eigi  þolt  þeim  lengi,  er  2  konungar  várir  hafa  illa  gert  við 
sinn  höfðingja  ok  alla  oss,  þeir  fyrirlétu  herra  sinn  er  þá  fram  dró 
ok  sœmdi  ok  gaf  þeim  vald  yfir  miklu  Hði.  Nú  vitit  at  vísu,  at 
mér  er  mikill  harmr  af  þessu,  ok  fyrir  því  at  mik  væntir  at  þetta 
sé  eigi,  hvárt  Jamund  er  vel  falUt  eða  iUa,  en  þó  bíðum  vér  þoUn- 
móðUga  ok  látum  standa  þetta  mál  til  þess  er  vér  fregnum  sannindi, 
síðan  dœmit  þá  eptir  yðrum  vilja,  ok  á  báU  brennit  eða  aðrar  písUr 
[þola  látit,  því'^  at  þat  veit  Makon,  segir  hann,  er  öU  mín  sœmd 
horfir  til,  ef  þér  vilit  eigi  svá  gera,  þá  mun  leikr  várr  iUa  fara,  því 
at  20  þúsundir  manna  af  þessum  sökum  verða  blóðgir,  fyrr  en  kon- 
ungarnir  sé  fyrirdœmdir.  UUen  konungr  vildi  þá  eigi  lengr  þegja 
ok  mælti  tU  aUra  áheyrandi :  Herrar,  segir  hann,  gefit  mér  hlýðni 
ok  hljóð ;  ek  sé  berUga,  at  þér  déUit  aUir  um  einn  dóminn  at  gera. 
Til  hvers  konungr  komtu  öUum  oss  á  þessa  stefnu?    J)á  er  minnherra 

hafði  her  sínum  samnat  áðr  en  hann  fœri  hingat^ 

þeir  hafa  fyrirlátit  sinn  nátturUgan  herra  er  fékk  þeim  höfuðmerki 
sitt  at  varðveita  ok  sœmdir  sínar  at  verja ,  en  þeir  flýðu  sem 
vándir  þrælar  ok  huglausir,  höfnuðu  Jamund  hen'ia  sínum,  er  vald 
hafði  yfir  þeim.  Nú  dœmit  með  réttu^  hverjum  sem  misU'kar,  at 
þeir  sé  hengdir  sem  hinir  dáUgustu  þjófa(r),  ok  síðan  látit  á  báU 
brenna  h'kami  þeirra,  því  at  svá  sómir  at  gera  við  dróttins  svika. 
En  þó  at  Pantalas  frændi  þeirra,  er  ek  sé  þar  sitja,  viU  únýta  dóma 
vára,  þá  gef  ek  eigi  einn  frjálsan  pening  fyrir  hans  dramb  ok  of- 
metnað.  Ef  ek  hefi  sverð  mitt  í  hendi  ok  þorir  hann  at  verjast 
mér  ok  tek  ek  eigi  þegar  höfuð  af  honum,  þá  brennit  mik  í 
eldi  ok  kastit  ösku  minni  í  vind  ok  rekit  brott  arfa  mína  or  ríki 
mínu. 

')  Her  er  over  Halvdelen  af  et  Blad  afskaaren,  hvorved  omtrent  20  Linier 
ere  tabte  i  a.  ')  [J)olet  evá  a.  ^)  Her  rnangle  atter  20  linier  af  nj/i-. 
anfbrte  Grund, 


Cap.  43,  44,  45.  af  agulakdo  kokuíígi.  301 

43.  ^á  kallaði  Pliades  með  niikiUi  reiði  sem  león  mjök 
angraðr  fyrir  sakir  síns  herra,  honum  jafnungr  maðr  var  aldri  vaskari : 
Ek  veit  at  vísu,  segir  hann,  at  minn  herra  mun  nú  heimsliga  fara 
fyrir  sakir  þessarra  svikara.  En  Makon  gerir  sína  reiðiáþeim,  svá 
at  J)eir  komi  aldri  fvrir  sinn  herra  Jamund,  er  svá  illmannhga  fyrir- 
lét(u)  hann  í  bardaga.  |)essir  svikarar  hafa  fvrirgert  lífi  sínu  ok 
limum,  at  menn  breuni  |)á  í  eldi  eða  þeir  deyi  öðrum  jafhháðuligum 
dauða,  svá  at  hestar  dra^  þá  dauöa  í  augliti  alls  hers  várs,  ok 
síðan  kasta  þeim  í  fúlan  pytt,  svá  at  allir  þeir  er  þetta  spyrja  sjá 
við  at  gera  slíkt.  Ek  segi  upp  at  sönnu  ok  réttiim  dómi,  at  þat 
veit  Makon,  er  sál  míua  á  sér  einkaða.  at  ef  þeir'eiga  sér  nökkurn 
þann  frænda  eðr  vin,  at  þetta  mál  viU  fyrir  mér  verja  ok  segja  svá, 
at  ek  dœmi  þetta  af  hatri  en  eigi  eptir  tilverkum ,  þá  standi  sá  nú 
upp,  ef  hefir  nökkura  hugdirfð  at  verjast  ok  mæla  á  móti  þessum 
dómi,  ok  segi  með  hverjum  hætti  at  hann  sé  rangr.  Ok  ef  ek  tek 
eigi  með  þessu  sverði,  er  ek  ber  við  síðu  mér,  jafnskjótt  höfuð  af 
honum  öllum  yðr  ásjándum,  ok  sýna  yðr  hann  upp  gefinn  ok  yfir- 
korainn,  þá  verði  svei  mínum  herra,  ef  hann  lætr  eigi  höggva  mik 
skjótt. 

44.  J)ví  næst  stóð  upp  Gorhant  or  Florenee,  miklu  ríki  vald- 
andi,  hann  var  höfðingi  yfir  Kipr  ok  Barbare.  hann  var  hinn  ill- 
gjarnasti  ok  hinn  lymskasti.  engi  var  hans  jafningi  at  svikum  ok 
metnaði,  svá  at  engi  riddari  þorði  við  hann  at  eiga.  Hann  var 
bróðir  Musteni  yfir  Karsialandi,  hann  angraði  mjök  er  frændr  hans 
váru  svá  mjök  fyrirdœmdir,  ok  er  hann  tók  at  tala,  þá  þögnuðu 
allir:  Phades,  segir  hann,  þú  ert  alt  of  heimskr,  er  þú  vilt  ræna 
þessa  2  konunga  lífi  sínu,  því  at  þeir  hafa  til  einskis  dauða  þjónat, 
ok  eigi  væntir  mik  at  þér  drepit  þá  svá  búit,  því  at  herra  Jamund 
ok  hans  lið  vildu  þeim  ekki  við  hjálpa :  svá  lengi  stóðu  þeir  undir 
höfuðmerkinu,  at  éngi  "vnldi  þeim  við  hjálpa.  Af  100  þúsunda  er 
þeim  váru  fengin  at  verja  merkit,  þá  kómust  eigi  2  undan.  En  þá 
er  þeir  máttu  eigi  lengr  standast,  þá  vildu  þeir  forða  lífi  sínu,  ok 
váru  þá  hvárki  svik  né  iUska  né  hugle^si. 

45.  Síðan  stóð  upp  Malavent  konungr,  hann  var  höfðingi  til 
austrættar  af  Affrikalandi.  Fyrir  utan  hans  ríki  veit  engi  maðr  hvat 
títt  er,  hvárt  nökkur  skepna  hfir  austar  eða  engi,  nema  þat  at  (þar) 
er  ok  vindr  ok  himinn  yfir.  Hann  átti  hit  auðigasta  ríki,  fyrir  utan 
hinar  ríkustu  borgir  betr  en  100  kastala.  Hann  var  hinn  blíðasti 
maðr  ok  hinn  fríðasti  ok  jafnan  hlæjandi.  hár  at  vexti  ok  grimmr  at 
reiði,  mjór  um  mitt  en  breiðr  í  herðum  með  löngum  ok  digrum 
armleggjum,  hvítr  á  höndum  sem  snjór  með  liðmjúkuni  fingrum  ok 
hœverskligri  brynju,  þá  er  hann  sat  á  hesti  sýudist  hann  maðr  hinn 


302  KARLAMAÖNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    46. 

mesti ;  hann  var  tiguligr  ok  klæddr  ríku  purpurapelli  með  snjóhvítum 
skinnum,  skikkja  hans  var  gullsaumuð  ok  seit  gimsteinum ,  svá  at 
hon  var  eigi  lakari  en  100  marka  silfrs.  J)essi  mælti  djarfliga  öllum 
áheyrundum :  p&t  veit  Makon,  segir  hann,  herra  Amuste,  at  yður 
kynkvísl  vill  spilla  várri  ætt.  Ek  em  nú  búinn  at  sanna  þat,  at 
hvárgi  þessarra  konunga  er  verðugr  dauða,  svá  sem  ek  segi,  svá 
skal  ek  sanna:  en  ef  ek  geri  eigi  svá,  þá  láti  minn  herra  hengja 
mik  upp.  |)á  hlupu  upp  betr  en  40  hundraða  heiðingja,  ok  vildu 
J)eir  alhr  sanna  með  honum.  J)á  mælti  hann :  Komit,  segir  hann, 
at  þér  sannit  orð  yður  með  eiðum ;  en  ef  þér  vilit  eigi  þat,  |)á 
mun  illa  fara  með  oss.  Eptir  þetta  skildu  þeir  svá,  at  engi  varð 
lykt  á  dómum  þeirra.  Ok  hefr  hér  upp  hina  fimtu  bók,  er  leiðir 
oss  aptr  at  vita  hvat  h'ði  bardaganum. 

46.  Triamodes  kom  þá  hle^'pandi  með  ákafri  atreið  ok  breiddi 
í  sundr  merki  sitt  af  enu  digra  spjóti  sínu.  Hann  lagði  til  Miluns 
hertuga  í  gegnum  skjöldinn  ok  brynjuna  ok  hinn  hvíta  skinnkyrtil 
hans  ok  dró  or  honum  innyflin  fyrir  framan  söðulbogann,  ok  hörm- 
uðu  kristnir  menn  mjök  fall  hans,  því  at  hann  var  góðr  höfðingi 
ok  hinn  vaskasti  riddari,  Triamodes  sneri  aptr  sem  skjótast,  ok 
reisti  spjót  sitt  með  merkinu  er  hann  hafði  blóðgat  í  brjósti  hertuga, 
ok  œpti  þá  hárri  röddu:  Herra  Jamund,  segir  hann,  sœkit  kost- 
gæfliga  þetta  ríki,  því  at  aldri  mun  þessi  maðr  gera  oss  síðan  mót- 
stöðu.  Ok  sem  hann  mœlíi  þetta,  þá  kom  Bæringr  hlej^pandi  svá 
skjótt  sem  hans  hinn  góði  hestr  gat  borit  hann  ok  hristi  spjótit  með 
mikilli  reiði  ok  lét  síga  merkit,  ok  í  J)ví  angri  er  hann  hafði  |)á 
mundi  hann  náliga  í  sundr  hrista  spjótit.  En  Triamodis  kunni  eigi 
aptr  at  snúast  í  móti  honum,  ok  lagði  Bæringr  hann  í  miUum  herð- 
anna,  svá  at  spjótit  stóð  út  fyrir  brjóstinu,  ok  tjáðu  honum  eigi 
herklæði  hans,  J)at  er  vert  væri  eins  glófa,  ok  bar  hann  dauðan  or 
söðlinum.  Ok  er  hann  dró  spjótit  or  honum  dauðum ,  |)á^  mælti 
hann :  Ofan  skaltu  stíga,  segir  hann,  hinn  vándi  maðr,  ok  héðan 
skaltu  aldri  upp  rísa,  því  at  þú  drapt  bróður  minn.  En  nú  hefir 
þii  svá  dj'rt  keypt  hann,  at  aldri  nýtr  þú  þeirra  eigna  er  hann  átti. 
Triamodes  lá  þá  dauðr  á  velhnum.  Ok  er  Jamund  sá  þat,  harmaði 
hann  grátandi  fall  hans  ok  mælti  á  sína  tungu  mörg  hörmulig  orð. 
En  Aff"rikamenn  kærðu  með  mikiUi  hörmung  fall  hans  ok  báru  hann 
dauðan  í  [föðmum  sínum,'^  ok  margir  féllu  í  úvit  á  h'k  hans  af  sorg. 
J)ví  næst  riðu  fram  or  konungs  fylking  Riker  ok  Marant,  [annarr  á 
bleikum  hesti  en  annarr  á  grám,^  ok  lagði  annarr  til  þess  riddara 
er  Mates*  hét,  hann  var  konungr  yfir  því  landi^  er   liggr   fyrir  utan 

')  Her  bcgynder  atter  ^,  som  nu  igjen  lœgges  til  Grund.       ^)    [faðmi  sér  a. 
*)  Itilf.  a.     *)  Marant  a.     ')  ríki  a. 


Cap.   47.  \AF  AGULA>T)0  KOͻX>^GL  303 

Jórsalaland.  Hann  var  metnaðarmaðr  mikill,  en  öll  herklæði  hans 
tjáðu  honum  ekki,  því  at  hann  bar  hann  af  hestinum  á  spjóti  sínu 
ok  kastaði  honum  dauðum  á  jörð.*  En  Riker  lagði  til  Garisanz, 
hann  var  frœndi  Jamund  son  Mevsanz,  haun  hafði  Ohvant  inn  hvella'* 
lúðr  [á  hálsi  sér^  utan  af  Affrikalandi.  Riker  leigði  hann  í  brjóstit, 
ok  flaug*  spjótit  í  gegnum  hann.  Ok  er  hestrinn  bar  hann  umfram, 
þá  brá  hann  sverðinu.  Sem  páfinn  leit  til  þeirra.'  þá  signaði  hann 
þá  ok  mælti:'  Hinn  helgi  Pétr  postuli,  kvað  hann,  í  þína  miskunn' 
gef  ek  þessa  tvá  menn. 

47.  Sem  Jamund  sá  tvá  frændr  sína  fallna  ok  allan  völhnn 
hnldan  af  líkum,  þá  sortnaði  alt  andlit  hans  ok  andvarpaði  hann  þá 
hörmuli^a  ok  mælti :  Herra  Balara,  segir  hann,  hvat  mun  nú  af  mér 
verða.  þessir  tveir  konungar^  eggjuðu  mik  mest  at  fara  hingat,  ok 
hugða  ek  at  þeir  skyldu  vinna  mér  ah  þetta  ríki,  er  ek  sé  nú  hér 
hggja  dauða.  J)á  svarar  Balam :  UndarHga  mæli  þér;  sá  er  eigi 
viU  una  því  ríki  er  honum  er  heimilt  ok  girnist  með  röngu  þat  sem 
anuarr  á,  mun  aldri  vel  endast.  Svá  saniir  ok  öllum  er  höfðingjar 
erú,  at  kunna  eigi  of  illa,  þó  at  þeim  misfalli ,  verða  ok  eigi  of 
fegöir,  þótt  þeir  sé  mikils  aflandi,  ok  þat  sem  at  þikkir  vera  segja 
þeim'  vinum  sínum,  er  nökkura  [hjálp  megu  honum*  veita.  J)ú 
sendir  mik  í  Valland  at  gera  sendiferð  þína  at  stefna  Karlamagnúsi 
konungi  til  þín.  ok  sagða  ek  honum  þat  sem  þér  mæhuð,  ok  óttaðist 
hann  við  engi  þau  tiðendi,  er  ek  kunua®  s^?j^^  ok  ógnaða  ek  honum 
[þat  alt^"  er  ek  mátta.  En  þegar  jafnskjótt  lét  hann  fram  leiða  100 
hinna  beztu  hesta  fyrir  mik,  at  ek  skylda  kjósa  af  hvern^'  er  ek 
vilda.  Ok  fann  ek  jafnskjótt,  meðau  ek  var  »eð  þeira,  at  þeir 
váru  hinir  hörðustu  riddarar  ok  [at  aldri  mundu^-  þeir  undan  flýja.^^ 
Sem  ek  var  aptr  hingat  kominn,  þá  hugðumst  ek  segja  yðr  alt  þat 
er  mér  fannst  sannast  í,  ok  varaða  ek  yðr  alla  við  at  sjá^*  þeim 
Tandræðum,  en  þér  létuð  þá  allir  sem  ek  hefða  SAnkit  yðr.  En 
nú  vil  ek  eigi  optar  sýna  yðr  minn  vilja,  nema  nú  leiti,  hverr  fyrir 
sép  ok  bjai^i  lífi  sínu,  aldri  munu  kristnir  menn  flýja.  J)á  svarar 
Jamund :  Aldri  samir  J>ér  at  bregðast  mér.  Ok  tók  þá  Olifant  [ok 
blés  at^*  hugdjarfa  menn  sína  með  svá  hvellri  röddu,  at  jörðin  þótti 
dynja  undir  vel  þriggja  Qórðunga  lengd  umhverfis.  Ok  reið  hann 
þá  aptr  til  bardagaus  ok  stefndi  at  einum  kristnum  manni  ok  hjó  hanu 
ofan  í  hjálminn,*®  sverðit  nam  eigi  ÍArr  staðar  en  í  miðjum búk hans. 

')  völlinn  a.  *)  hvellasta  a.  *)  [mgl.  a.  *)  fló  a.  *)  mgl.  a.  ^)  mgl.  a. 
^)  þeir  a.  *)  [viðrhjálp  megu  a.  *)  honum  at  iilf.  a.  '")  [alt  þat  a. 
")  þá  a.  '-j  [aldri  muna  a.  '*)  ok  aldri  verða  þeir  reknir  or  sínu 
ríki  tilf.  a.  '*)  við  tilf.  a.  '*)  [ok  setti  á  munn  sér  ok  blés  ok  vildi  a. 
**)  ok  8vá  at  tilf.  a. 


304 


KARLAMAÖNUS   SAGA  IV  b.  Cap.  48. 


48.  Svá  sem  Jamund  kom'  í  bardagann,  þá  váru  höggvin 
mörg  stór  högg.  Herra  Girarð  [þá  er  hann  haföi  sótt^  höfuðmerki 
heiðingja,  hann  var  farinn  or  brynju  sinni  ok  öllum  herklæðum 
sínum  at  hvílast.  J)á  sendi  hann  eptir  2  systursonum  sínum  Booz 
ok  herra  Klares,  ok  kómu  þegar  sem  hann  mælti.  Hann  rœddi  við 
þá:  |)it  skulut  nú  taka,  segir  hann,  með  ykkr  400  af  váru  hði  ok 
ríða  sem  skjótast  í  bardagann  með  hðinu^  fylktu.  En  jafnskjótt 
sem  ek  hefi  upp  tekit  merkit*  ok  rœkt  allan  {)eirra^  'stað,  \>&  kem 
ek  til  yðvar.  Gjarna  herra,  sögðu  þeir.  Einn  þeirra  heiðingja  er 
undan  höfðu^  komizt  var  hinn  fimasti  maðr,  hann  hljóp  þegar  á 
hinn  skjóta'  hest,  er  svá  flaug  ákafliga  sem  in  [skjótasta  svala  eða 
valr^  sœkir  bráð  sína.  Ok  er  hann  kom  [fyrir  Jamund,  talar  hann 
svá  til  hans  :^  Herra  Jamund,  kvað  hann,  mikill  harmr  ok  angr  er 
oss  [gerr  ok  yðr  mikil^"  svívirðing.  Nökkurir  menn  kristnir  kómu 
at  oss^^  á  fœti,  aldri  sám  vér  menn  svá  herklædda,  þeir  höfðu  enga 
þá  brynju  er  eigi  væri  þreföld  ok  hvítari  hinu  skírasta  silfri,  svá  at 
aldri  fölöuðust  þær  fyrir  vápnum ;  í  þeirra  liði  var  engi  sá  hjálmr 
er  eigi  sé'*  gjhr  ok  settr  gimsteinum,  ok  léku  þeir  svá  við  vára 
menn  undir  höfuðmerkinu  með  sverðum  sínum,  at  öll  váru  svá 
grœn^^  sem  hit  grœnasta  gras,  ok  drápu  þeir  fyrir  oss  meir^*  en 
þúsund  manna  undan  höfuðmerkinu.  Sem  Jamund  skildi^^  orð  hans, 
leit  hann  [við  honum^^  með  grimmum  augum  ok  mælti :  |)egi,  kvað 
hann,  hinn  saurgi  ok  hinn  syndugi  maðr,  þú  veizt  eigi  hvat  þú 
mæhr.  Ek  fékk  höfuðmerki  mitt  [til  varðveizlu  tveimr  konungum 
ok  tíu  þúsundum^'  riddara.  ]þá  svarar  hinn  heiðni:'^  Alla  hafa 
kristnir  menn  þá  drepit  ok  ráku  oss  undan  höfuðmerkinu  ok  tóku 
þat  í  sitt  vald.  J)á  tók  Jamund  at  hryggjast  ok  kallaði  til  sín  Sala- 
tiel  konung  ok  Rodan'^  hinn  harða :  Herrar,  kvað  hann,  vér  erum 
nú  svívirðuhga  sviknir,  fjórir  guðar  várir  eru  í  brott  teknir  frá  oss, 
ok  hafa  þeir  jafnan  hatr  á  oss  fyrir  þat.  Kristnir  menn  hafa  nú 
engan  styrk,  sumir  eru  fallnir,  en  sumir  særðir  til  úh'fis  ok  hestar 
þeirra  únýtir,  en  þér  erut  enn  eigi  í  bardaga  komnir,  ok  hestar  yðrir 
heihr  ok  þér  vel  herklæddir.  Á  þessu  sumri  skal  ek  vera  kórónaðr 
í  Rómaborg,  fellum  nú  þetta  fámenni  er  eptir  er.  Salatiel  konungr 
laut  honum  ok  mælti:    Ottizt^*'   alls   ekki  B>ankismenn ,    segir  hann, 

')  var  kominn  a.  ^)  [er  sótti  a.  ')  öllu  a.  *)  höfuðmerkit  a.  ^)  saal.  a; 
þenna  Á.  *)  hafði  a.  ')  fljóta  a.  ')  [skjótasti  A'alr  sá  er  a.  ')  [at 
liðinu  þar  sem  þeir  börðust,  þá  reið  hann  þegar  þar  sem  þröngin 
var  mest  ok  spurði  hvar  Jamund  var.  Ok  er  honum  vai'  sagt,  þá  tók 
hann  i  hönd  honum  ok  leiddi  hann  með  sér  ok  mœlti  a.  '")  f  orðinn  ok 
yðr  ger  nú  mikil  skömm  ok  a.  ")  ok  allir  tilf.  a.  '^)  var  a.  '^)  af 
stáhnu  tilf.  a.  '^)  betr  a.  '*)  hafði  skilt  a.  '«)  [til  hans  a.  ")  [í 
gæzlu  2  konunga  ok  10  þús.  a.     '*)  mgl.  a.     '^)  Roddan  o.     *°)  óttast  a. 


Cap.   49.  &g  AGULAXDO  KOjnjJÍGI.  3Ö5 

þetta  kveld  skaltu  alla  þá  sjá  dauða.  Haun  tók  J)á  skjöld  sinn  ok 
boga  ok  örvamæli*  með  sér,  ok  riðu  síðan  allir  með  fylktu  liði  í 
bardagann. 

49.  Sem  þessir  tveir  konungar  kómu  í  bardagann ,  þá  blésu 
þeir  hornum  ok  lúðrum  ok  börðu  á  tabor,  ok  gerðist  þá  mikiU  gnýr* 
í  hváFstveggja^  liði.  |)á  mælti  páíinn:  ísú  er  ekki  annat  tiH  en 
gefa  alla  oss  almátkum  guði,  er  sálur  várar  frjálsaði  með  dauða 
sínum.  Sá  er  nú  gefr  hér  stór  högg  [til  friðar  heilagri  kristni,* 
allar  hans  syndir  meiri  ok  minni  tek  ek  upp  á  mik  á  þessum  degi. 
J)á  kom  Oddgeir  leypandi  fram  or  Frankismanna  liði  með  digru 
spjóti  huldr  góðum  skildi.  En  Salathiel  reiö^  sem  veiðimaðr  hjá 
bardaganum  meiðandi  Frankismenn  með  [sínu  skoti'.  Engi  maðr 
gat  staðizt  hans  skot,  því  at  ahir  váru  eitraðir  broddar  hans,  svá  at 
[sá  hafði  engi^  líf  er  hanu  [gat  blóði  or  komit.^  En  Oddgeir  leitaði 
hans,  ok  því  næst  mœtir  hann  honum,  ok  hjó  þegar  til  hans  í 
skjöldinn  með  svá  miklu  höggvi,  at  [hann  klauf  þann  illa  hund  í 
herðar  niðr  ok  kastaði  honum  dauðum  á  jörð.  En  er  Jamund  sá 
Salathiel  konung  falUnn,  þá  harmaði  hann  dauða^"  hans  með  miklum 
harms  grati.  Eptir  þetta  kom  fram  hleypandi  herra  líemes  hertugi 
3'fir  Bealver  vel  ok  virðuliga  herklæddr  á  Mozeli  hinum  vildasta 
vápnhesti  sínum.  Engi  hestr  þess  [hins  mikla  íjölda**  kunni  síðr 
at  mœðast  eu  haun,  ok  engi  riddari  var  sá  er  síör  kunni*-  hræðast 
en  hertugi  Xemes.  Ok  er  hann  reið  at  fylking  heiðingja,  þá  mœtti 
hann  lyrst  Fulfiuio*^  konungi,  ok  hjó  hann  þegar  [í  sundr  í  miðju 
ok  skaut  honum  dauðum  í  miÖjan  valinn.  Sem  Jamund  leit  fall  ins 
heiðna,*^  þá  mælti  hann:  ísú  eru  enn  færri  várir  meun  en  váru. 
J)á  sneri  herra  ííemes  aptr  í  lið  Frankismanna.  J)á  kallaði  Karla- 
magnús  konungr  til  sín  Oíjdgeir  ok  Xemes,  Riker  ok  Fagon,  Drois 
konung  ok  Salomon  konung,  ok  mælii  baun  við  þá  :  Hversu  mikinn 
Qulda  riddara  eigu  vér  um  höfuðmerki  várt.  J)eir  svöruðu:  30 
þúsunda.  Karlamagnús  mælti  þé :  Guð  veit,  segir  hann,  þat  er  alls 
of  fátt.  Góðir  riddarar,  segir  haan,  hvat  er  oss  ráð  hafanda?  J)á 
svarar  Oddgeir :    Vér  viljum  vaskliga  verjast  ok  svá  [stór  högg  veiía,^* 


')  örmel  a.  ^  ok  mannskaði  tilf.  a.  ')  hvárutTeggu  a.  *)  ráðs  tUf.  a. 
')  [á  þessum  velli  a.  *)  svá  tilf.  a.  ')  [skotam  sínum ;  aldri  varð 
honum  betri  bogmadr  í  öliu  heiðingja  liði  a.  *)  [engi  haíði  sá  a. 
')  [mátti  blóði  or  koma  a.  ")  [öll  hans  herklæði  tœðu  honum  eigi  þat 
er  vert  væri  eins  glófa,  ok-  skaat  honum  dauðum  or  söðlinam  fjarri  á 
völlinn,  ok  kærði  Jamund  .'ujök  fall  a.  ")  [hans  lios  a.  '0  at  tilf.  a. 
'*)  Alfamen  a.  '0  [svá  miklo  höggi,  at  engar  hh'far  gátu  hólpit  honum, 
ok  skaut  hann  honum  or  söðlinum.  Sem  Jamund  leit,  at  hann  féll 
dauðr  af  hestinum  a.      '*)  [stórt  höggva  a. 


306  KAULAHAGNUS  SAGA  IVb.  Cap.    50. 

at  engar  hlífðir*  skulu   við    standast,  ok  ef  guð  ann  heilagri  kristni, 
þá  num  hann  gefa  oss  sigr  á  heiðingjum. 

50.  Sem  f^eir  töhiðu  þetta,  kom  sira  Vaheri  á  einum  góðum 
Gaskunie  hesti  ok  haföi  á  spjótbroti  sínu  svá  mikit  merki,  at  hanu 
dró  eptir  sér  tuglana^  á  jöröinni,  sj^jótbrot^  stóð  í  gegnum  skjöld 
hans,  brynja  hans^  föisuð  ok  shtinn  panzari  hans,  ok  hígu  [brynju- 
böndin  slitin^  á  höndum  hans"  ok  lijúlmr  hans  í  mörgum  stööum 
bil'ciðr,  ok  rann  blóðit  uudan  brynju  hans,  svá  at  söðulboginu  var 
fyrir  honum  allr  blóðugr,  ok  leggir  hans  ok  fœtr  meö  sporum ,  ok 
hann  var  sárr  mjök  milli  herða  ok  hélt'^  blóðgu  sverði  síau  í  heiidi 
sér.  Ok  er  hann  leit  Karlamagnús  konung,  \yk  mœlti  hann :  Guð 
signi  fþik,  Karlamagnús  konungr.®  Konungr  svarar:  Guð  fagni  [þér, 
riddari.®  En  eigi  kenni  ek  |)ik,  ok  seg  mér  nafn  þitt.  Hannsvarar: 
Menn  kalla  mik  Valteriom^*'  af  Salastius  borg.  ílerra  Girarð  [Boy 
son'^  sendir  yðr  guðs  kveðju,  ok  hans  systursynir  herra  Boz  ok 
Clares,  ok  vér  höfum  sótt  höfuðmerki  heiðingja.  Sira  Valteri,  segir 
Karlamagnús  konungr,  liíir  enn  sá  inn  rausti  maðr.  Guð  veit,  segir 
hann,  at  svá  er  hann  heill  sem  íiskr  ok  kátr  sem  kið,  svá  at  engi 
hans  manna  höggr  stœrra^'^  en  hann.  J)á  mælti  konungr:  Hvar  er 
nú  herra  Girarð?  J)á  svarar  Valteri :  Rétt^^  undir  höfuðmerkinu 
sjálfu  heiðingja,  er  hann  sótti  af  þeim,  ok  höfum  vér  fgert  þar  svá 
mikinn  haug  af  heiðingjum,  at  þeir  liggja  betr  en  10  [júsundir*'* 
dauöir  hverr  á  öðrum.  Dauðr  er  Jamund  nema  hann  sé  betr  at 
sér,  aldri  bíðr  hann  kvikr  |)etta  kveld.  Ok  J)á  kom  Andelfræi  á 
eplóttum  hesti.  Sem  hann  sá  Karlamagnús  konung,  |já  kvaddi  hann 
koaung  í  Frankismáli  ok  madti :  Guð  signi  yðr,  Karlamagnús  kon- 
ungr,  son  Pippins  konungs.  GuÖ  fagni  J)ér,  Andeifrœi  ungmenni, 
segir  konungr,  ok  hér  fara  nú,  segir  konungr,  sveinar  várir.  Já, 
segir  Andelfræi,  guö  veit,  segir  hann ,  at  [fim  tigir  J^úsunda  eru  í 
hinni  fyrstu  fylking,  ok'^  er  engi  svá  vanbúinn  í  öllum  |)eim^^  Qölda, 
at  eigi  hafi.  silkimerki  gott,  ok  ílesíir  allir  silfrhvíta  hjálma  ok  önnur 
góð  herklæði.  Sem  konungr  skildi  [hvat  Andelfræi  sagði,^''  þá  hpti 
hann  höndum  til  himna  ok  J)akkaði  guði  [með  íárum.  Eu  er  [jetta 
lið  kom  fram,  f)á^^  stóð  fjeirra  fylking  tvá  fjórðunga.  Nú  er  þar 
kostr  þeim    er    hcsta    vilja   fá   at   taka  svá  góða  sem  bezta  vilja  or 

')  hlífara.  ^)  tyglanaa.  ^)  eitt  tUf.  a.  ■♦)  var  tilf.  a.  *)  [brynjaslitin  a. 
*)  honum  a.  '')  á  tilf.  a.  ")  fKarlamagnús  konung  hinu  ríkaa.  ")  [lierra 
riddari  a.  '")  Valteri  o.  ")  [mgl.  a.  '*)  stœrri  liögg  a.  "*)  J)at  veit 
trú  mín,  beint  a.  '*)  [þeim  gert  svá  mikit  högg,  at  betr  en  10  þúsundir 
liggja  a.  '*)  [50  í  [)essarn  hinni  f^'rstu  fylking  a.  ''')  þeirra  a. 
")  [[.etta  a.     '^j  [.  J)á  er  Albanic  svein<ir  kómu  á  vjgvöllinn  a. 


Cíip.    51,    32.  AF  AGULANnO  KONUÍíGI.  307  ^ 

100  þúsimda,  J>eir  er    [þurn    er   herklæöa   burfu    eigi    nieira   fyrir  at 
hafa*  en  taka  af  |;eim  er  dauðiv  hggja, 

51 .  Nú  svá  sem  þeir  váru  alhr  vcl  herklæddir  ok  á  góðum 
Gaskunie'^  hestum  eigri  færri  en  Q(')rtán  púsundir,  en^  í  enni  síðarri 
f^-lking  váru  60^*  |júsundir.  En  [Droini  hertugi-"  af  Stampesborg  reið 
|)egar  at  móti  |)eim  ok  mælri:  Enn  megu  þér  í  góðum  tíma,  segir 
hann ,  hefna  vina  yðvarra.  Nú  riðu  J)eir"  ofan  lyrir  brekkuna  ok 
gHtraði  gull  ok  stcíl  í  móti  sólskininu,  ok  gerðist  þá''  mikill  rnold- 
reykr  undan  [hesta  fótum'  þeirra.  J)á  mæltu  heiðingjar :  Engi  maðr 
sagði  oss  sannara  en  Balam  sendimaðr,  aldri  verðr  þetta  land  sótt 
af  várri  héndi  oss  til  sœmdar.  En  ef  Jamund  heföi  sent  epíir  feðr 
sínum  í  dagan,  |>á  vœri  n-ú  Valland^  í  hans  valdi,  ok  nú  verðr  ['at 
aldri  siSít.  lííú  samir  hverjum  at  unna^  hesti .  sínum  er  g:óðan  á. 
Sem  hinir  kómu  at  þar  er  bardaginn  var,  þar  máttl  þá  heyra  mik- 
inn  gný  ok  ógurligan  hörkul.  Ok  er  Jamund  sá  at  bardagina  hall- 
aðist  á  hans  inenn,  J)á  hætti  hann  at  Ijósta  [eöa  heitast  við  þá,  ok 
þó  hét  hann  þeim  at  þarflausu  fé^"  ok  ríki.  |iví  næst  leit  hann  á 
hœgri  hönd  sér  þangatferð  herra  Girarðs  ok  við  honum  10  þúsundir 
riddara,'^  ok  dró  hann  þá  á  bak  fjlkingar  sínur  betr  en  þrjú  örskot. 
En  inn  gamli  Girarðr  lagðist'-  með  þungu  hlassi  á  bak  þeim  ok 
[feldi  sem  tíðast'^  af  þeim  mikinn  jQölda.  Ok  er  Jamund  fann  at 
ekki  var  til  viörhjálpar,  þá  dró  hann  at  sér  beisl*"*  sitt  ok  skuudaði 
alt  þat  er  hann  niátti  til  aptrferðar, 

52.  Svá  sem  Jamund  sá,  at  kristnir  menn  höfðu  íekit  um- 
hverfis  hann  betr  cn  10  þúsandir  hinna  vápndjurfustu  riddara,''' 
þetta  var  lylking  Iievi-a^^  Boz  ok  Clares,  ok  leit  hann  [þá  á  bak  sér 
ok^"  sá  [á  hœgri  hönd  sér  Karlamagnús  konung  sœkja  fast  fram,  ok 
snerist  hann^*^  þcgar  or  flokki  þeirm,  ok  ef  hann  getr  forðat  sér 
sem  hann  hyggr,  þá  má  hann  at  sönnu  segja ,  at  aldri  komst  hann 
fyrr  or  slíkum  háska.  Kií  ílýr  Jamund  undan  berandi  spjót  siít  ok 
nierki  í  hcndi  sér,  ok  var  þat  harmr  er  þat  spjót  var  svá  seigt,'' 
at  hvárki-''  kunni  bogna  né  brotna.  J)enna  við  kalla  sumir  menn 
aiol,-^  jþetta  spjót  ok  tvau  önnur  þess  hins  sama  viðar  hafði  hann 
með  sér   [til   bardagans,"-     Hann    sat  á"^   svá   skjótum    hesti,    at  [í 

')  [þpii-ra  þurfa,  eii  til  herklæða  þarf  ckki  meira  at  viniifa)  a.  ')  »13/.  a. 
*)  hinir  tilf.  a.  *)  40  a.-  *)  [lieri-a  Droim  a.  ^)  svá  a.  ')  [fótum  hesta  a. 
*)  alt  lantl  a.  ^)  inna  a.  '")  [þá  né  Lœta  þeim,  þá  hét  hann  þó  at 
þarflausu  gjöfum  a.  ")  hjnna  hörðustii  manna  a.  ''^)  þá  tilf.  a. 
'*)  itilf.  a.  ")  tilf.  a.  '■■')  manna  a.  ")  þeirra  a.  ■')  [tilf.  a.  '*)  [at 
Karlamagnús  konungr  rak  hann,  ok  snerist  á  hœgri  hönd  ok  fór  a. 
"»)  ck  hart  lilf.  a.  '")  aldri  a.  ")  nial  a.  ")  [langat  í  bardagann  a. 
*')  einura  tilf.  a. 

20* 


308 


KARLAMAaNUS  SAGA  IV  b.  Cap.ðS. 


öllum  {)eim  fjölda  var  engi  hans  maki,^  ok  reið  hann  þá  ofan  hjá 
bergi  nökkuru  ok  kœrði  um  vandræði  sín  ok  mælti:'^  Vesall  ok 
syndugr  em  ek  nú,  segir  hann.  Ek  þóttumst  vera  svá  mikill  ok 
máttugr,  at  aldri  mundu^  menn  á  mér  sigrast,  en  nú  í  dag  hefir 
mér  eigi  svá  gefizt.  Ek  gaf  þeim  rangar  sakir  er-*  eigi  hfa,  ok  mis- 
gerða  ek  í  því,  at  ek  vilda^  bera  kórónu  [föður  míns^  at  honum 
Hfanda.  Sá  gerir  sér"^  at  sönnu  harm  ok  skaða,  er  barn  er  ok  barna 
[ráðum  vill  fylgja.^  Jjá  svarar  Balam :  [Heyr,  kvað  hann,®  ertu 
kona  er  kærir  dauða  [einka  barns  síns.^"  Metnaðr  ok  ofrefli  eru 
samlíkir  félagar.  Sá  er  í  flestum  úgæfum  hefir  sinn  trúnað  ,  lendir 
jafnan  í  þann  vanda,  er  of  seint  verðr  at  kæra.  En  nú^*  með  J)ví 
at  f)ér  vildi  illa*'^  fara,  þá  samir  betr  at  aðrir  kæri  [fyrir  þik^^  mis- 
farar  þínar,  en  þú  sjálfr  [kveinir  sem  börn  eða  hugveykar  konur.^'* 
53.  Nú  ferr  Jamund  leiðar  sinnar,  ok  fylgja  honum  þrír  kon- 
ungar.  Hann  hallaðist  í  úvit  á  söðulbogann  aptr,  ok  leit  hann  J)á  á 
bak  sér  ok  sá  at  Karlamagnús  konungr  rak  hann  ok  Nemes  hertugi 
ok  Oddgeir,  ok  fj^du  þeim  fjórir  skjaldsveinar  Estor  delangres^^ 
ok  Rollant  á  grám  hesti,'*'  Otun^'  ok  Bæringr.  J)ví  næst  stóð*^  hestr 
Magons  konungs  svá  mœddr  ok  sprengdr,  at  hvárki  gékk  hann  fyrir 
sporum  né  höggum.  J)á  mælti  Jamund :  Nú  kann  ek  sízt  at  sjá 
hvat  til  [ráðö  sé,*^  ef  Magon  minn  meisíari  ok  fóstrfaðir  skal  hér 
eptir  liggja,  ok  er  mér  mikill  skaði  ok  skömm  at  láta  hann.  Snú- 
umst^"  við  þessum,  er  hér  fara  eptir,  ok  ríðum  þá  af  [hestum  sínum 
ok  tökum  einn  þar  af.^*  J)á  svarar  Balam  :  |)at  mun  lítt  tjá  oss, 
|)ó  at  J)ú  klaudir'-'^  ríki  þeirra;  en  þeir  munu  fylgja  þér  ok  drepa 
þik,  ef  þeir  megu  meÖ  nökkurum  hætti  ná  þér.  En  Jamund  [gaf 
eigi  gaum  af^^  hvat  hann  sagði,  ok  [tók  [)egar  skjöld  sinn  ok  hélt 
at  sér  sem  fastast,  bk  lypti  spjóti  sínu  ok  hristi  með  svá  miklu  afli, 
at  náliga  braut  hann  í  sundr,  ok^*  hleypti  fjegar  fram  hestinum  ok 
lagði  spjótinu  til  herra  Nemes  ok  hjó^^  ofan  í  hjálminn  ok  or  allan 
fjórðunginn,  ok  ef  eigi  hefði  brynjan  verit  svá  örugg,'^^  þá  hefði 
hann  at  vísu  drepit  hann,  ok  síðan'^'  skaut  hann  honum  or  söðlinum. 
Oddgeir  dánski  hjó  til  Gorham-^  raeð   svá   [styrkri   hendi,    at   hann 


')  [varla  mátti  nökkurn  íinna  í  öllum  feirra  fjölda,  at  jafngóðr  væri  sem 
sjá  a.  ^)  vei  mér  tilf.  a.  *)  myndi  a.  *)  tilf.  a.  *)  skj'^lda  «.  *)  [Agu- 
landus  a.  ')  mgl.  a.  *)  [ráði  vilja  trúa  a.  ")  [Sjám,  kvad  hann,  kær- 
andi  slíkt  a.  '")  [barns  þíns  a.  ")  mgl.  a.  '^)  nú  iUa  at  a.  ^'■')  [mgl.  a. 
^')  [látir  of  illa  a.  ■*)  delagres  a.  '^)  vápnliesti  a.  ")  Utun  a. 
"")  stöðvadist  a.  ")  [ráða  er  a.  ^'')  Snúizt  a.  ^')  [hestunum,  ok 
vinnum  einn  af  hestum  Jjeirra  a.  -^)  klandrir  a.  ^^)  [liirti  eigi  a. 
-^)  Imgl.  a.  '^^)  hann  tilf.  a.  -'')  at  hon  bilaði  eigi  tilf.  a.  ^")  {)ví  næst  a. 
^*)  Goram  a. 


Cap.   53.  AF  AQULAMDO  KOÍTUKGI.  309 

klauf  höfuö  ok  herðar  til  beltisstaðar  ok  skaut  honum  dauðum  á 
jörð.  Sem  Jamund  leit  fall  síns  meistara  ok  ræðismanns/  J)á  brá 
hann  þegar  sverði  sínu  ok  œtlaði  [mitt  ofan  í  höfuð  Oddgeiri.'^  En 
sverðit  flaug  ofan  á^  söðulbogann  ok  íók  af  höfuðit  hestinum.  En 
ef  ^ett-á,  högg  hefði  tekit  hinn  danska,  þá  mundi  Jamund  vel  hafa 
hefnt  ræðismaniis  síns.  Ok  |)á  dró  hann  at  sér  beisht  ok  sneri 
undan.  Balam  sneri  þá  aptr  ok  hnefaði  spjót  sitt  sem  hann  mátti 
fastast,  ok  hleypti  fram  á*  hinum  góða  hesti  sínum  ok  stefndi  at 
leggja  til  Kariamagnús  [konungs  hins  kurteisa.^  En  konungrinn  varð 
skjótari  ok  lagði  [til  hans  með  svá  miklu  afli,  at  hann  kastaði 
honum  langt*  af  hestinum  saurgandi  hin  silfrhvítu  herklæði  hans.' 
Balam  hljóp  því  nœst  upp  ok  ætlaði  hann  at  komast  á  hestinn,  ok 
er  herra  Nemes  sá  þat,  brá  hann  sverðinu  sem  skjótast  at  verja 
hestinn  fyrir  honum,  ok  hófst®  þar  svá  hörð  atganga,  at  horfði  til 
mikils  váða;  hvárr  hjó  til  annars  með  þeim  inum  góðum  sverðum 
svá  styrkliga,  at  fjarri  flaug  eldrinn  or  [hlífum  þeirra.^  Sem  Balam 
sá  at  Oddgeir  skundaði  þangat  haldandi  ok  skakandi  þat  it  digra 
spjót,  ok  með  honum  Estor  delangres,  Otun  ok  Bæringr  ok  Rollant 
á  sínum  hesti,  þá  sá  hann,  at  honum  mundi  eigi  duga  at  verjast, 
ok  mælti  þá  til  herra  Nemes :  Herra  riddari,  segir  hann,  nem  staðar 
ok  hætt  at  berjast,  þii  sigrast  lítt  í  því  at  þú  drepir  mik.  Ek  vilda 
láta  skíra  mik  ok  signa^"  guði  ok  heilagri  trú,  ok  ef  ek  mætta  finna 
herra  Nemes  hertuga  or  Bealfer,  þá  mundi  hann  þenna  dag  mér  til 
hjálpar  koma.  ]þá  mælti  hertugi  Nemes :  Hvat  manna  ertu,  segir 
hann?  [Herra,  segir  Balam,  ek  em^^  sendimaðr,  sá  er  var  í  Franz 
at  gera  sendiferð  Agulandi  konungs.  J)á  svarar  herra  Nemes: 
Almátkum  guði*'-*  þakkir.  Ok  þá  mælti  hann  til  Oddgeirs:  [Gerit 
honum  ekki  mein,  engi  maðr  var  honum  raustari ;  ok  þá  er  ek  var 
fyrirdœmdr  til  dráps  ok  dauða  af  hermönnum  Agulandi,  þá  varð 
þessi  maðr  mér  at  hjálpa  í  mínum  þurftum,  ok  hann  frjálsaði  mik 
í  augliti  þeirra,  ok  lét  bera  fyrir  mik  svá  mikit  fé  gulls  ok  silfrs,  at 
engi  maðr  hirti  sér  fleiri  né  betri  gersimar  at  kjósa  né  œskja.  Hann 
gaf   Karlamagnúsi    konungi    hinn    hvíta    hest.       Heyr    góðr    riddari. 


')  [öflugri  hendi  ofan  í  skjöldinn,  at  hann  klauf  at  endilöngu,  ok  bilaði 
br^-njan  fyrir  högginu,  ok  blóðgaði  hann  sverð  sitt  í  miðjum  búk  hans 
ok  skaut  honura  hundheiðnum  fjarri  af  hestinum,  ok  féll  hann  dauðr  á 
jörðina.  Ok  sem  Jamund  leit  þenna  atburð  um  meistara  sinn  ok  ræðis- 
mann  a.  ^)  [hann  ofan  í  hjálminn  í  mitt  höfuðit  a.  ')  í  a.  *)  mgl.  a. 
'•')  [hins  kurteisa  keisara  a.  *)  [fyrr  til  hans  svá  styrkri  hendi,  at  ekki 
ístig  gat  honum  haldit,  ok  feldi  konungr  hann  a.  ')  sin  a.  ')  er  a. 
*)  [annars  hlífura  a.  '")  mik  tilf.  a  ")  [Ek  em  Balam  a.  '^)  geri  ek 
tilf.  a. 


310  KARLAJIAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    54. 

segir  hanii,^  viltu  lialda  nú  þat  sem  |jú  hefir  mælt?  Já  herra,  segir 
hann,  |)at  yil  ek  at  vísu  ok  J)eés  em  ek  biðjandi.  Ek  gef  niik  guði 
ok  undir  yðra  gæzlu,  at  ek  vil  trúa  á  ahiiátkan  guÖ,  er  hin  helgasta 
mey-  María  fœddi  í  Eeílemborg.  J)á  svarar  Nemes  hertugi :  Guð 
veit,  segir  hann,  at  fjrtt  vil  ek  gjarna  veita  |)ér.  J)á  kom  Rollant 
ríðandi  á  einum  íarahesti^  svá  móÖum  ok  nan-  sprungnum  af  erfiði, 
ok  leit  hann  þá  Morel^  síunda  á  [miðjunj  veg  sínum,^  ok  spurði 
ekki  at  nema  Idjóp  |)egar  á  [bak  lionum,*'  ok  fékk  hann  pá  svá 
mikinn  harm,  at  aldri  fékk  hann  meira,  því  at  hann  hugÖi  at  Nernes 
vœri  falHnn. 

54.  Nú  fl3''r  Jamund  reiðr  ok  hryggr,  |jví  at  nií  er  umsnúit 
valdi  hans.  I  gær  árla  er  daga  tók,  þá  haföi  Jamund  undir  sínu 
vakli  7  sinnum  100  þúsunda,  nú  er  eigi  eptir  hans  Uðs  af  ölkim 
þeim  enn  minsti  skjaldsveinn.  Karlamagnús'  rekr  haun  ok  getr  eigi 
farit  hann^  innan  mikilla  fimm  fjórðunga,  ok  kom  Jamund  |)á  at 
nökkurum  skógi  litlum  álms  eða  olifaviÖar,  þar  sem  hit  skírasta 
vatn  spratt  upp  undir  rótum  viðarins.  Sem  hann  sá  þat,  |iá  fýsti 
hann  mjök  til,  fjrir  því  afe  hann  var  móðr  mjök  af  erfiöi  ok  vöku; 
J)ví  pá  váru  liðnir  þrír  dagar  síðan  hann  bergði  [á  nökkuru  hvárki 
at  eta  né  drekka,^  ok  aldri  þess  í  miili  þorði  hann  hjálm  sinn  af 
höfði  at  taka,  ok  J)á  steig  hann  af  hesti  sínum  ok  skaut  því  inu 
mikla  sverÖi  meö  skálpinum  niÖr,  ok  setti  skjöld  sinn  [niðr  við 
viÖinn,  ok  batt'^  hest  sinn,  ok  gékk  til  keldunnar  ok  lagðist  niÖr 
at  drekka,  ok  drakk  svá  mikit  sem  honum  líkaði.  En  íjrr  en  hann 
væri  upprisinn,  Jjá  kom  bar  Karlamsgnús  konungr  at  honum  svá 
skjndiliga,  at  Jamund  mátti  eigi  ná  vápnum  sínum  eÖa^^  hesti,  ok 
þótti  honum  skömm^-  er  hann  hafði  svá  mjök  vangætt  sín.  J)á 
mælti  Karlamagnús  konungr :  Ef  guð  vill,  J)á  skal  engi  maðr  mega 
bregða  mér  því  at  ek  drepa  flóttamanu  slyppan,  tak  vápn  J)ín  ok 
[stíg  á  hest  binn,'^  |)ví  at  ek  em  kominn  at  klanda*'*  kéldu  |)essa 
af  J)ér,  ok  úsjnju  [drakk  þú  af  J)essi  keldu^^  ok  þenna  drjdík  skaltu 

')  [Gör  hoiium  aldri  mein,  engi  varð  öðnim  meir  at  gagiii  en  fessi 
liddari  varó  mér  í  mínum  |)urf(um.  J)á  niælti  hertugi  Nemes :  Ertu 
sá  Balam,  segir  hann,  er  svá  mjök  vart  mér  at  hjtilp  fyrir  Agulando 
konungi,  |)á  er  [)eir  dœmdu  mik  í  lieyrn  minni  sjálfs  undir  dráp  ok 
dauða,  en  þú  frjálsaðir  mik  í  augliti  þeirra  ok  lézt  bera  fyrir  mik  svá 
mildt  fé  gulls  ok  silfrs,  svá  margar  hvítar  brynjur,  svá  marga  gylta 
hjálma  ok  svá  mörg  vel  bítandi  sverð,  ok  svá  marga  góða  hesta,,  at 
engi  maðr  hirti  sér  íleiri  né  betri  gersimar  at  kjósa  iié  œskja.  J)ii  gaft 
ok  Karlamagnúsi  konungi  hinn  livíta  liest.  a.  ^)  mæro.  ^)  fararhesti  o. 
*)  morel  eitto.  '•')  [vcllinnm  miðjnnia.  "^)  [hanna.  '^)  konungr  tilf.  a. 
*)  m(jl.  a.  '•')  [nökkurri  fœzlu  né  drylik  a.  '")  [at  viðiuum  ok  festi  a. 
")  né  a.  '')  i  tiif.  a.  '■')  [.sa«/.  a;  steig  a  liest  sinn  -1.  ")  klandra  a. 
'^)  [drapt(!)  þú  o. 


Cap.  54.  AF  AGULAIIDO  KOIíUKGI.  ,  ðil 

dýrt  kaupa.  jDá  tók  Januind  skjótt  vápn  sín  ok  hljúp  þegar  á  hest 
sinn,  ok  hélt  fram  inum  stinna  skildi  sínum  at  brjósti  sér  sem  fastast 
ok^  inu  digra  spjóti  sínu  til  lags,  ok  mælti:  J)at  veit  Maumet,  herra 
riddari,  segir  hann,  sjndir  þínur  eggja  |)ik  til  slíks,  sem  nú  hefir 
þú  gert.  Eigi  em  ek  sá  maÖr,  er  J)ú  megir  reka  á  flótía.  Sé  ek, 
at  þú  hcfir  fríðan  hest  ok  slvjótan,"  er  svá  íjarri  heíir  borit  þik 
öörum  niunnum;  hvít  er  brjnja  þín  sem  apaldrs  flúr,  svá  at  engi 
vápn  fá^  henni  spilt,  cn  hjálmr  þinn  er  [grœnn  sem  gras,'*  gerr  af 
inu  bezta  stáli  ok  settr  gimsteinum,  ok  sá  er  shkan  vildi  fala,^  mœtti 
kaupa  viö  veröi  [þriggja  hinna  ríkustu  borga*'  ok  kastala.  En  þat 
hefir  þú  mér  berliga  sýut,  at  aldri  vartu  getinn  af  meöahnanni  né 
af'  htlu  kyni,  er  þú  |jyrmdir  aiér,  meðan  ek  var  slvppr  fyrir,^  ok 
gaft  mér  hest  raiun  ok  vápn.  J)ú  hefir  svá  kurteishga  þjónat  mér, 
at  þessi  |)jónusta  skal  [)ér  vel  duga,  eu  hér  verðr  þá  at  játa  mér 
klœöi  {)ín,  ok  gef  ek  |)ér  lejfi  aptr  at  fara  úspiitum.  [En  ef  þú  viil 
af  kristni  ganga  ok  guöi  neita,  þat  veit  Maumet  at  ek  skal  gera  þik 
svá  ríkan,  at  aUir  frændr  [)ínir  skulu  af  þér  ríkuhga  auðgast.^  |)á 
svarar  Karlamagnús:  J)essum  kosti,  segir  hann,  sem  nú  hefir  J)ú 
gert,^'*  játa  ek  þér  eigi  svá  búit,  ok  svá  finnst  mér  í,  sem  ekki^* 
vihr  þú  mikit  fjrir'*-^  hafa  at  sœkja  mik.  J)á  mælti  Jamund:  Hvat 
[er  nafn  þitt,  segir  hann?*^  Guð  veit,  segir  Karlamagnús,  aldri  [vil 
ek  lejna  fjrir  þér'*  nafni  mínu.  Karhimagniis  heiti  ek  keisari  krist- 
inna  höíöingja,  mér  J)jóna  Frankismenn  ok  [Alimanie  Bealveri  ok 
af  Loerenge,^^  Mansel  ok  Rómverjar.  Jiá  þótti  Jamund  undarligt, 
er  hann  var  þar  einn,  ok  mælti :  Nú  er  mér  [eplir  því^*  falht  sem 
ek  vilda  œskja,  [því  at  nú  virði  ek  eigi  miun  skaða  eins  lágs  pen- 
ings,  fjrir  því  at  þinn  líkami  skal  gjalda  þess  harms  ok  trega,  er 
bjr  í  mínu  brjósíi  af  falli  minna  frœnda  olc  höfðingja.*''  Jamund 
spurði  í  annat  sinn :  Ertu  sá  Karlamagnús  er  [felt  hefir  fjrir  mér 
íim  hundruð  þúsuiidif  fráteknum'^  þeim  er  undir  merlynu  féllu. 
Kú  vil  ek  at  þú  gefir  mér  upp  Paris  til  umbóta  skaða  míns,  Róma- 
ríki/^  Púl^ok  Sidli,  TutaUs-^  ok  Loereng,  Bealver  ok  AUmanai, 
Frakkland  ok  Burguniam,  ííordmandi  ok  Britíaniam  olv  aUa  [Gasku- 
niam,  ok"^  til  landamæris  í  Spáni.  |)á  svarar  Karlamagnús  keisari: 
J)at  veit  guð,  at  þú  vUt  A'cra    ríkr  mangari ,    þér    samir  eigi  at  eiga 

')  hélt  tilf.  n.  -)  íljótan  o.  ')  geta  a.  *)  [grasgrœnn  a.  *}  falan  láta  a. 
'•)  fhans  3  hinar  rikustu  borgir  a.  ')  or  a.  *)  v\gl.  a.  ')  \m(jl.  a. 
'*)  mér  tilf.  a.  ")  eigi  o.  ")  við  a.  '*)  [heitir  f)ú,  seg  niér  nafn  þitt  a. 
")  [leyni  ek  a.  '*)  [Alemaner,  Peito  ok  Bretanie  a.  '*)  [svá  a. 
■')  [Nú  virdi  ek  eigi  skaða  minn  eins  penings,  því  at  á  þíuum  líkam 
skal  ek  hefna  minna  skaoa  ok  harma.  o.  '*)  [svá  margan  ríkan  félaga 
hefir  felt  fyrir  mér  5  hundruð  þúsunda  at  ótuldum  a.  ")  Romaniam  a. 
^»)  Putalis  a.     ^')  [Gaskou  út  a. 


312 


KARLAMAGimS  SAGA  IV  b.  Cap.    54, 


mörg  lönd,  er  svá  vilt  latliga  sœkia.  En  mik  væntir,  at  vit  muniim 
s-^á  skipta,  at  í  skilnaði  okkrum  mun  annarr  hvárr^  okkarr  lítt  lofa 
sinn  lut.  Jamund  var  ungr  maðr,  stinnr  ok  sterkr,  harðr  ok  hug- 
djarfr  í  viðrskipti.  En  keisarinn^  var  hygginn  ok  forsjáll,  tryggr  ok 
inn  vaskasti.  Síöan  létu  Jjcir  hlaupa  hesta  sína  at  endilöngum  vell- 
inum,  svá  [seni  þeir  máttu  mest  af  taka,^  ok  lagði  hvárr  [til  annars 
svá  styrkliga,  at  þeir*  félki  báðir  senn  af  hestunum  íil  jarðar,  ok 
var  engi  sá  herbúnaðr  keisarans^  er  eigi  [vörgaðist  af  moldunni  í^ 
falH  f)cirra.  Jamund  ]jóp  |)egar  upp  ok  brá  Dýrumdala,  en  konungr 
brá  Jouise  konungligu  sverði,  ok  gerðist  þá  svá  hörð  atganga  í 
millum  þeirra  tveggja,  at  aJdri  varð  |)vílík  milli  tveggja  dauðligra 
manna,  ok  hjoggust  [)eir  f)á  svá  stórum  höggum,  at  f)eir  klufu  skjöld- 
una,  svá  at  Qarri  flugu  fjórðungarnir  í  brott.  En  konungr  steig  þá 
fram  fœti  ok  hjó'  Jamund  ofan  í  hjálminn,  ok  flaug  sverðit  ofan 
hœgra  megin  ok  sleit  brynjuna^  af  öxlinni  ok  sserði  hann  miklu  sári. 
Sem  Jamund  sá^  blóðit  renna  um  sik,  J)á  sprakk  hann  náliga  af 
harmi  ok  angri,,  ok  f)at  sá  hann,  at  konungr  ætlaði  honum  f)egar 
annat  högg,  ok  at^"  hann  vildi  með  engum  kosíi  stað  sinn  láta  fyrir 
honum,  J)á  sá  hann  guflgjörð  er  ger  var  um  hjálm  konungs  settan^* 
með  hinum  dýistum  gimsteinum,  ok  mátti  hann  |)á  eigi  lengr  le^'na 
J)ví  er  honum  var  í  hug,  ok  mælti:*'^  J)ú  hinn  kristni,  gott  [tóm 
ferr'^  |)ú  þá,  ef  ek  fæ  eigi  af  |)ér  slitit  hjálminn  |)ann  enn  góða,  ok 
[ek  geta'*  hvárki  lypt  honum  né  spilt;  {)ví  eigi  má  ek  drepa  [)ik, 
meðan  |)ú  heíir  hann  á  höfði,  ok  þat  veit  Maumet,  eigi  skaltu  hans 
kunna  gæta  fyrir  mér.  Nú  veit  konungr  at  Jamund  tekr  hann 
höndum,  nema  almáttigr  guð  dugi  honum  ok  heilagr  andi.  |)á  getr 
hann  eigi  staðizt  honum ,  ok  veik  hann  |)á  herðum  sínum  undan 
honum,  er  hann  vildi  grípa  hann  höndum,  ok  misti^^  hans  jafnan. 
líú  sá  Jamund  at  konungr  varðist  honum,  ok  er  hann  leit  opt  á 
hjálminn,'  girníist  hann  æ  þess  meir,  **  er  hann  leif^  hann  optar,  ok 
mælti  |)á:  |)ú  hinn  kristni  konungr,*®  segir  hann,  mjök  virði^^  sá 
þik  ríkuhga,  er  sva  virðuliga  bjó  f)inn  hjálm.  |)etta  er  smíð  Salo- 
mons  konungs  hins  ríka.  Ek  segi  f)ér,  at  í  |)íuum  hjálmi  eru  Jpeir 
steinar,  at  sá  er  |)á  getr  sótt,  hann  mun  eigi  sœkja  mætra,'^"  ok  |)at 
veit  Maumet,  at  [aldri  skal  hann  þinn  vera  lengr.^*     Jpat  veit  guð, 

')  tveggja  a.  ^)  konungr  a.  ')  [mjök  sem  þeir  gátu  skjótast  kej'rt  þá  a. 
*}  [annan  í  skjöldinn  svá  hart,  at  engi  söðulgjörd  né  istig  né  brjóst- 
gjörð  gat  feim  haldit  ok  a.  *)  konungs  o.  «)  [vorgaðizt  í  moldunni 
af  a.  ')  til  tilf.  a.  «)  ofan  tilf.  a.  »)  leit  a.  '")  ef  a.  ")  setta  a. 
'^)  síðí/n  tilf.  a.  ">)  [rom  fær  a.  ")  [ef  ek  get  a.  '*)  hann  tilf.  a. 
'6)  til  hans  tilf  a.  ")  sá  a.  '»)  maðr  o.  '")  virti  a.  *")  mætara  a. 
*')  [J)inn  skal  hann  aldri  verða  a. 


Cap.   55.  AP  AQULAIÍDO  KOmJNGI.  313 

segir  konungr,  aldri  skal  hann  þinn  verða,    ok   mjök    er   sá  svívirðr 
er  fjrir  þér  lætr  hann.  • 

55.  Undir  olifatré*  gerÖust  þessir  atburðir.  jþessir  tveir  höfð- 
ingjar  börðust  með  hiuni  hörðustu  atgöngu."  En  hvert  sinn  er  Ja- 
mund  veitti  árœði  Karlaniagnúsi  konungi,  |)á  tók  hann^  svá  vaskhga 
við  honum,  at  hann  fékk*  ekki  unnit  at  honum.  J)á  greip  Jamund 
í  skjaldarsporðinn  ok  vildi  sh'ta^  af  honum.  Ok  er  hann  gat  þat 
eigi  gert,  |)á  greip  hann  í  böndin  ok  vildi  slíta  af  honum  hjálminn, 
ok  var  |)á  höfuð  konungs  bert.  En  Karlamagnús  hélt^  á  hjáhiiinum, 
ok  tókust  Jjeir  þá  höndum.  Ok  er  Jamund  hafði  náliga  tekit  hjálm- 
inn  af  Karlamagnúsi  konungi,  þá  kom  Rollant  ríðandi  ok  steig  J)egar 
af  hestinum  undir  viðinum,  ok  hafði  í  hendi  spjótsbrot  eitt  digrt. 
Ok  er  Jamund  sá  hann,  J)á  [gaf  haun  ekki  gaum  at  honum,  J)ví  at 
hann  var'  hinn  mesti  ofmetnaðarmaðr  ok®  hugði  engan  dauðhgan 
mann  sinn  jafningja  vera  mundu.  En  konungr  var  þá  mjök  angraðr, 
ok  ef  guð  sendir  honum  eigi  skjóta  viðrhjálp,  þá  er  alt  ríki  hans 
týnt  x)k  tapat.  En  í  því  kom  Rollant  hlaupandi  þangat,  ok  hafði 
í  hendi  sér  mikit  spjótsbrot,^  ok  laust  þegar  á  hjálminn  Jamunds 
svá  mikit  högg  sem  hann  mátti  mest.  ]þá  sór  Jam.und  við  Machun^*^ 
ok  Terrogant  ok  allan  þeirra  mátt  ok  styrk,  ok  mælti :  Alhnjök 
verðr  {)á  guð  ^ðvarr  kröptugr^*  yfir  alla  aðra  guða,  ef  þit  komizt 
báðir  heihr  frá  mér,  sem  þit  eruð  hér  tveir  komnir.  Jamund  var 
sterkr,  grimmr  ok  illgjarn,  en  Karlamagnús  konungr  var  eigi  barn  í 
sínum  athæfum.  J)á  hnefaði  Rollant  spjótsbrotit*^  báðum  höndum 
ok  ætlaði  sér  annat  högg*^  í  þann  hvíta  hjálm ,  ok  skaut  Jamund 
við  hœgri  hendi ,  ok  kom  svá  mikit  högg  á  armlegg  hans ,  at  it 
hvassasta  sverð  flaug  [langt  or  heudi^*  honum.  Sem  Jamund  kendi 
at  hann  hafði  ekki  í  hendi  nema  brynglófann  tóman,  þá  minkaði 
metnað  hans  ok  bliknaöi  hann  þá.  En  Rollant  greip  þegar  sverðit 
ok  hjó  til  Jamunds  í  gegnum  hjálminn,  svá  at  þegar  flaug  blóðit  ok 
heilinn  af^^  munni  hans,  en  sverÖit  nam  staðar  í  hinum  neðrum 
tönnum,  ok  steyptist  hann  með  svá  miklu  falli,  at  aldri  síðan  stóð 
hann  upp  á  sína  fœtr.  Nú  hefir  Jamund  fundit  þat  er  hann  hefir 
lengi  leitat.  Keisarinn*^  settist  þá  niðr  at  hvíla  sik  ok  mundi  lítt 
hrósa  sínum  hlut  nema  [at  þvi  er^'  Jamund  var  dauðr;  fyrir  því  ef 
guð   hefði   eigi   sent   honum    slíka   viðrhjálp,    þá    bæri   hann   aldri^^ 

')  olifaviðia.  *)  hvártveggja  gefandi  ok  viðrtakandi  tilf.  a.  ^)  konungr  n. 
*)  gat  a.  *)  skjöldinn  tilf.  a.  *)  þá  tilf.  a.  ''}  [hirti  hann  ekki  um 
hanu,  því  at  hann  var  þrútinn  af  reidi  ok  a-  *)  svá  at  hann  a. 
^)  spjótskaptsbrot  a.  '")  Makon  a.  ")  kraptigr  a.  '*)  spjótkurf  sinn  a. 
'^)  ofan  tilf.  a.  ''')  [Qarri  höndum  a.  '*)  or  a.  '^)  Konungrinn  a. 
")  [í  því  at  a.     '^  optar  tilf.  a. 


314  KARLAMAGIíUS  SAGA  IV b.  Cap.  S6.67. 

kórónu.  Rollant  tók  {)á  [hest  sinn^  með  ölliim  búnaði,  ok  kómu 
þá  Frankismenn,  Oddgeir  ok  Nemes,  ok  stigu  þegar  af  hestum  sínum 
ok  fundu  Karlamagnús  konung  mcðan  ok  blóðgan  [um  andlit.'^ 

5G.  [Oddgeir  ok  Nemes  stigu  þegar  af  baki.  Sem  Ncmes  sá 
Karlamagnús  konung,  þá  varð  hann  hryggr  ok  mœlti:^  Jlla  ok  úfor- 
sjáhga  gerðir  þú,  er  þú  rakt  hann  einn,'*  f)ar  er  þú  sátt,  at  liann 
feldi  mik  af  hestinum  ok  hjó  í  sundr  hest  Oddgeirs  meö  sveröinu, 
ok  gerði  okkr  báða  með  kynligum  hæíti  sem  peðmenn  eöa  göngu- 
menn.  J)á  fór  hann  eigi  sem  [flóttamaðr,  heldr  sem  hiuu  mesti 
víkingr.^  ]þá  svarar  konungr:  Herrar,  kvað  hann ,  ek  mun  nú 
framleiðis  við  sjá  sh'kum  háska,  en  nú  niá  engi  únýta  þat  sem  gcrt 
er.  Hann  veitti  hina  hörÖustu  mótstööu  fvrir  sakir  hjálms  míns, 
er  hann  girnlist  [mjök  til,''  ok  ef  guð  hefði  eigi  sent  mér  liollant, 
er  mín  hefndi  á  honuni ,  þá  [væra  ek  at  vísu"  til  dauöa  dœmdr. 
J)á  tóku  þeir  lílí  Jamunds  ok  sneru  opnu.  En  Rolhint  hafði  svá 
ákafliga  sótt  hann,  at  hann  hafði  í  sundr  lostit  hinn  hœgra  armlegg 
hans  fjrir  framan  ölbogann.  J)á  [kysti  Nemes  hertugi  Rollant  |)rys- 
var^  ok  mælti :  J)essa  gripi  er  þú  hetir  nú  sótt,  jáíum  vér  þér  gör- 
samhga,  því  at®  þú  ert  verðugr  at  njóta  þess  er  þú  hefir  svá  drcngi- 
hga  til  sótt.  Fj'rr  en  konungr  stigi  á  hest  sinn,  þá  |)ógu  þeir  blóöit 
ok  sveitann  af  andhíi  hans,  ok  báru  Jamund  undir  olifatré  citt  ok 
lögðu  hann  þar  niðr.  En  Roflant  hafði  svá  mikit  högg  h)stit  hann 
í  linakkann,  at  bœði  augu  hans  lágu^'' á  kinnum  úti,  en  heilinn  með 
blóðinu  var  ofan  siginn  í  augasíaði"  haas.  ]þeir  sneru  honum  á 
grúfu  ok  köstuðu  yíir  hann  skildi,  [J)á  mæUi  konungr:^-  íierra 
Nemes,  segir  hann,  ef  þessi  væri  krisíinn,  aldri  fœddist  honum  vask- 
ari  maÖr,  síðan  Krisír  kom  í  heiminn.  Nemes  svarar :  Vei  sé  þeim 
er  hann  grætr,  ok  svá  [þeirri  konu  er  sh'kan  son^"^  fœddi,  þar  sem 
hann  er  nú  geflnn  öllum   djöflum. 

57.  Síðan  riðu  þcir  Karlamagnús  konungr  til  liðs  síns  ok 
fundu  hvern  mann  hugsjúkan  ok  hrA'ggvan,**  því  at  engi  vissi  hvar^^ 
konungr  var  kominn.  Hestarnir  váru  svá  inœddir,^"  at  náhga  váru 
til  enskis  n3''tir.  En  ef  hann^'^  hefði  lengr  dvahzt,  þá  vœri  alt  þeirra 
traust  týnt.  Sem  konungr  var  þar  kominn,  þá  sté  hann  af  hestinum, 
ok   leiddu   þeir   hann   til   [landtjalds   Jamunds^®    ok    tóku    af  honum 

')  [hestinn  a.  ')  [í  andliti  a.  ')  [þeir  slign  þegar  af  liestum  sínum  ok 
fundu  þegar  Kurlamagnús  ok  mæltu  «.  ^)  á  ílólta  tilf.  a.  "')  [hræddr 
flóttamaðr,  er  hann  reið  okkr  báða  afhestnnuma.  *)  [^saal.  a;  hann  ^. 
■^)  [hefða  ek  at  vísu  verit  «.  ®)  [lagði  Nemes  hertogi  báðar  hendr  um 
háls  Rollants  ok  kysti  hann  3  sinnnm  a.  ^)  saal.a:,  þvit  A.  "*)  tilf.  a. 
")  au(g)nastaði  a.  '-)  [Ok  þá  kallaði  Karlamagiuis  ok  mælti  a. 
")  [þeirri  er  hann  a.  '*)  5aaZ.  a ;  ]iugrakan  A.  '*)  Karlamagnús  tilf.  a. 
'*)  meiddir  a.     '")  konungr  a.     ")  [landtjaldsins  a. 


Cap.  SS,  3if.  AF  AGULA3ÍD0  KOKUNGI.  3l0 

hans  herklæöi,  tóku  þá  Frankismenn  [sitt  herbergi.^  En  hinn  gamli 
Girarð  rak  flótta  heiðingja  betr  en  röst,  ok  komst  enginn  þann  veg 
kvikr  í  brott,  en  allir  vellirnir  váru  huldir  aP  h'kum  ok  vápnuui, 
svá  at  eigi  mátti  ríöa  [fyrir  eða  frani  komast.^  En  svá  mikit  fé 
var  þar,  at  hverr  er  vildi  fyldi  [skjöld  sinn  ok  hosur  sínar^*  af  gulU 
ok  silfri.^  En  hinn  gamU  Girarðr  steig  [)á  af  hesti  sínum  fyrir  turn- 
inum,  ok  váru  allir  hinir  vildusíu  mjök  angraðir,  fvrir  því  at  þeir 
liöfðu  vakat  ok  fastat  Qögur  dœgr,  ok  var  þá  ölhim  mikiU  fagnaðr 
á,  er  J)eir  féngu  hvíld,  ok  settist  Karlaniagnús  konungr  þá  til  matar. 
En  ef  Agulandus  konungr^  vissi  þat  sem  uú  var  [)ar  tíðenda,  [)á 
mundi  hann  verða  bæði  styggr  ok  reiör. 

58.  Agulandus  konungr  var  |)ann  tíma  í  borg  þeirri  er  Frisa 
heitir,  ok  váru  þar  þá  landfastir  orÖnir  Bordant  konungr  hinn  mátt- 
ugi,  hann"  var  af  |)ví  landi  er  liggr  fyrir  utan  Jórsalaland,  ok  Modas 
konungr  með  mikinu  her,  ok  gerðu  J)ar  mikinn  fagnað  ok  skemtan, 
ok  settust  til  skáktafls  at  leika  við  Agulaudum  konung,  ok  tóku®  til 
um  morguninn  snemma,^  en  gáfu  eigi  upp  fyrr  en  nón  var  liðit. 
Ok  er  Agulandus  sá  at  dáUgri  var  hans  hluti  í  taflinu,  þá  varð  hann 
mjök  reiðr  ok  mælti :  Til  enskis  dvelr  þú  petta  tafl,  ek  legg  við 
alla^"  Púl  í  móti  þínuni^^  hœgra  glófa,  J)á  hló  hinn  at,  ok  mælti: 
Gef  ekki  Púl.i"  sverð  ok  spjót  eru  fyrir  oss  at  verja  þat.  Síðan 
daga  tók*^  hefir  Jamund  fram  riðit,  ok  með  honum  sjau^^  þúsundir 
riddara,  en  þat  veit  ek  eigi,  hversu  þeim  hefir  tekizí.  ííú  lýkr  hér 
hinni  séttu  bók,  sem  Karlamagnús  konungr  var  til  hvíldar  kominn 
ok  lið  hans  eptir  it  mikla  starf  ok  meinlæti  hins  mikla  bardaga,  ok 
er  nú  sagt  í  hinni  sjaundu  bók  frá  athæfum  Agulandi,  síðan  Magon 
ok  Asperam  kómu  til  hans,  þeir  er  flýð^^  höfðu  undan  höfuðmerki 
Jamunds.^^ 

59.  Magou  ok  Asperam  konungar  koma  nú  ríðandi  sveitugum*' 
hestum  til  Frise  borgar,  þar  sat  Agulandus  konungr  hinn  öflugi.'® 
Hestar  þeirra  váru  blóðugir  af  spora  höggum,  þeir  kvöddu  konung 
með  tiguligum  orðam,  þegar  þeir  kómu  fyrir  hann,  er  hann  satyfir^® 
skáktafli.     Hvat   gerir   þú,  sögðu  þeir,    sonr  þinn    hefir   barzt""   við 


^)  [herbergi  sín  a.  'j  m(jl.  a.  ')  [þar  né  fram  koma  a.  *)  [skaut  sín  ok 
liosur  a.  *)  En  þá  er  þeir  liöfðu  sem  þeim  líkaói,  f)á  var  enn  svá 
mikit  eptir,  at  þá  angraði  at  sjá  tilf.  a.  ')  Her  folger  et  Blad  i  a, 
hvoraf  Halvparten  er  bortskaaren.,  saa  at  de  nederste  26  Linier  mangle-^ 
og  dernœst  er  den  levnede  Halvpart  igjen  skaaren  tvers  over^  saa  at  kun 
det  halve  af  de  tilbageblevne  16^  Linier  er  tilovers.  ')  er  kominn  a. 
*)  taka  a.  ^)  árla  a.  '")  allan  a.  ")  hinum  tilf.  a.  '-)  því  at  tilf.  a. 
")  í  gær  tHf  a.  ")  hundruð  tilf.  a.  '*)  ílyit  a.  '«)  Jamundar  a. 
'■)  sveittum  o.      '*)  [hinn  öjílugasti  konungr  a.      '^)  at  a.     *"}  barizt  a, 


316  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    60. 

Karlamagnús  konung,  vit  höfum  tekií*  við  höfuðmerkinu  ok  hundrað 
þúsunda  með;  {)á  kómu  at  úvöru  á  hœgri  hönd  oss  eitt  fólk,  ok 
foringi  ^ess  liðs  var  einn  h'till  gamall  maðr,  ok  drap  alt  ]ið  várt  ok 
kom  okkr  á  flótta,  ok  af  þeim  tuttugu  J)úsundum  er  eigi  einn  sá  er 
skjöld  megi  bera.  ]þá  svarar  Agulandus:  Asperam,  kvað  hann, 
hvar  er  son  minn?  Herra,  segir  hann,  þat  veit  trú  mín ,  at  vér 
erum  {)ess  enn  eigi  sannfróðir.  Sem  Agulandus  heyröi  J)at,  |)á  hljóp 
hann  náUga  or  viti  sínu  ok  greip  þegar  staf  einn,  er  lá  hjá  honom, 
ok  skaut  upp  ok  kastaði  at  honum.  En  er  hann  sá  stafinn  fljúga 
at  sér,  veik  hann  undan  sem  skjótast.  En  þat  it  mikla  högg  tók  á 
brott  hálfan  stólpann  |)ann  sem  hann  kom  á.  J)á  mælli  Agulandus : 
Hinn  gamh  svikari,  kvað  hann,  aldri  skuhi  vér  því  trúa,  at  nökkurr 
maðr  sá  er  við  kristni  hefir  tekit  muni  koma  sjni  mínum  á  ílótta. 
En  fyrir  ykkarn  útrúnað  skal  ek  láta  hengja  ykkr  báða  sem  hina 
verstu  {)jófa.  ]þá  svarar  Asperam  :  SkiUt  hefi  ek  orð  yður,  herra, 
segir  hann,  en  ek  vænti,  at  þat  mun  yðr  eigi  upp  gefast  vetrlangt, 
er  þér  segit  mik  stolit  hafa.  J)á  stefndi  Agulandus  til  sín  ölhim 
höfðingjum  er  í  váru  liðinu,  ok  kómu  |)eir  allir  samt  fyrir  hann  í 
hina  miklu  höU,  er  Jerimias  konungr  haföi  átt.  J)á  talaði  Agulandus 
ok  mœlti:  Herrar,  kvað  hann ,  heyrit  hvílíkan  údrengskap  |)essir 
tveir  konungar  hafa  lýst  við  mik,  svikit  son  minn  ok  ilhriannliga 
svikit  hann.  Nú  býð  ek  ^'ðr,  at  hverr  yðvarr  dœm.i  |)at  sem  rétt 
er  um  þetta  mál.  J)eir  svöruðu :  Eigi  skulu  pér  þess  missa,  herra. 
jþá  géngu  or  höUinni  20  konungar  ok  sömnuðust  í  eitt  lopt.  J)essir 
váru  mestir  höfðingjar,  Almazor  ok  Amustade.  Nú  talaði  Amustade 
fyrstr:  Herrar,  segir  hann,  J)essir  tveir  konungar  eru  œttingjar  mínir 
ok  sj'stursynir.  Mik  væntir,  at  engi  sé  sá  á  {)essa  stefnu  kominn 
er  J)á  vih  með  sínum  dómi  angra,  því  at  þeir  erii  hinir  vöskustu 
riddarar,  ok  hrœðumst  ek  mjök,  ef  þeim  vevðr  mis|)yrmt,  at  allr 
þessi  herr  stiu'hst  ok  sundrþykkist. 

60.  J)á  stóð  upp  Akvin  konungr  ok  rœddi  sem  reiðr  maðr: 
Herra  Amustade,  segir  hann,  mikit  taki  þér  yðr  á  hendr,  er  þér 
segit,  at  engi  skuh  angra  þessa  menn  í  dómi.  En  með  því  at  þeir 
hafa  flýð  undan  merkinu,  er  herra  Jamund  fékk  þeim  til  gæzlu, 
eigi  á  líkam  sárir  ok  engi  þeirra  vápn  spilt  eða  fölsuð,  f)á  er  þat 
hverjum  manni  sýnt,  at  þeir  hafa  sik  sjálfir  fyrirdœmt.  En  vér 
sendum  þangat  syni  vára  ok  brœðr  ok  náskylda  frœndr,  ok  erum 
hræddir  ok*^  hrj'ggir  um  þeirra  hag,  en  þú  vilt  vera  feginn  ok  hafa 
frændr  þína  frjálsa.     En  nú  beint  hér  í  aughti  þínu  skulu  þeir  vera 

')   Her  mangler  Resten  af  förste  Side  af  det  overskaarne  Blad  i  a.       ^)   Her 
begynder  anden  Side  af  det  overskaarne  Blad  i  a. 


Cap.    61,    62,    63.  AF  AGCLAlfDO  KOlíUIÍGI.  317 

fengnir  í  vald  þessarra  höfðingja,*  at  slíkr  dómr  se  görr  um  þá,  at 
vér  sém  allir  hefndir  af.- 

61.  ]þá  stóð  upp  Ankaris  konungr  or  Amflors  ok  mælti  hárri 
röddu:  Herrar,  segir  hann,  verit  eigi  svá  mjök  angraðir,  [at  vitum 
vér,  at  mikil  ok  víð  er  Affrika,  ok  margir  eru  þar  fémiklir  menn, 
er  aldri  girntust  annarra  konunga  ríki.  Betr  sœmdi  Agulando,  at 
hann  væri  nú  heima  í  AíFrika  eða  í  öðrum  stöðum  síus  ríkis,  hann 
mætti  ríða  á  veiðar  með  hunduni  ok  veiðimönnum  at  allskyns 
dýrum,  eða  með  haukum  at  allskjns  fuglum.  En  Jamund  son  hans 
ok  þessir  nýju  riddarar,  er  fjrir  skönimu  tóku  herklæði,  ok  vér^ 
berserkir  ok  kappar  er*  hér  erum  "samankomnir  mundum  sœkja  ok 
vinna  sœnidir  ok  ríki,  ef  mikiUæti  rósara  slíki-a,  er  nú  töluðu  áðr, 
teldi  sik  eigi  hverjum  manni  vildri  ok  vaskari.  En  Magon  konungr 
ok  Asperam  rauði  er  þér  vilit  nú  fyrix-dœma,  þá  eru  eigi  hraustari 
menn  um  allan  riddaraskap  í  aUri  Affrika  né  öflgari^  at  fyrirkoma 
várum  ú^ánum ,  [þá  væri  þat  oí^  skaði,  ef  þeir  væri  drepnir  eða 
spiltir.  En  ef  konungi  líkar,  þá  göngu  vér"  í  vörzlu  fyrir  þá,  til 
þess  er  [sannendi  koma®  "pp,  hvárir  sigrast  hafa  í  bardaganum. 

62.  Síðan  stóð  upp  Abilant  konungr  hinn  öflgi^  ok  mælti : 
Ankaris.  [segir  hann,  sanuliga  sýnir  þú  þik  eigi  réttan  um  þetta 
mál.^"  Gakk  í  brott  utar  í  loptit  ok  haf  ráð  þín  við  þann  er  þér 
h'kar,  ok  seg  þat  er  þú  heyrir,  en  aldri  skaltu  fyrir  þessa  menn  í 
vörzlu  ganga,  því  at  eigi  samir  at  þetta  mál  standi  lengr."  Ok  nú 
[f^rir  sjálfs  þíns^"  aughti  skulu  þeir  vera  bundnir  ok  barðir,  hvárki 
skulu  þeim  tjá'^  fœtr  né  hendr:  þeim  skulu  fylgja  fimtán  skjald- 
sveinar,  ok  skal  hverr  þeii-ra  hafa  í  hendi  einn  hestavönd  görfan 
með  hörðum  kuútum  af  hinum  seigustum  álum ,  en  hverr  þeirra 
er  eigi  kemr  blóði  út  or  baki  þessarra  svikara  við  hvert  högg,  þá 
skal  sá  hjjóta  it  mesta  högg  af  minni  hœgri  hendi.  Eptir  þat  er 
þessir  svikarar  eru  svá  leiknir,  skulu  vér  láta  hengja  þá  ok  því  næst 
á  báli  brenna.  En  ef  þér  látit  illa  yfir,  þá  skulu  várar  tungur  jafn- 
djarfliga  þann  sama  dóm  yðr  dœma. 

63.  ]þá  talaði  Amustene  yfir  Fameborg,  þessi  var  hinn  hjgg- 
nasti  maðr  ok  inn  auðgastí,  ríki  haus  Hggr  umhverfis  Galliam  ofan 
með  sjónum  endilöngum.  Hann  mæhi  á  þessa  leið  :  Lendir  menn, 
segir  haun,    heyrit   hvílíka   svívirðing   þessir   konungar  hafa  gert,  er 

')  til  þess  tilf.  a.  *)  á  þeim  a.  ^)  saal.  a:  váru  A.  *}  saal.  a;  ok  J. 
*)  listuligri  a.  *)  [þat  væri  ok  a.  ^)  [vilj]um  vér  ganga  a.  *)  [satt 
kemr  a.     -)  öílugi  a.     '")  [kvað  hann:    Opiaberum  orðum  ertu  þat  .  . 

þú    Agul.    konung    r.é    Jamund   a.       ")    .  .  . 

né  leysist  med  vörzhi,  ok  aldri  eigu  þeir  at  bera  kórónu  ne ttlf.  a. 

'^)  [beint  í  þeirra  a.     '^)  Her  mangler  Resten  af  anden  Side  af  det  over- 
tkaame  Blad  i  a. 


318  KARLAMAGNUS  SAGA  IVb.  Cap.  64,    6.5. 

Maumet  ok  allir  guöar  vávir  bölfi  Jjcim,  þeir  ganga  við  mikilli  illsku 
ok  ragskap,  þeir  hafa  hafnat  sínum  herra  af  huglej'si.  þessa  gerði 
Jamund  liöfðingja  ok  fékk  þeim  mikifc  ríki  ok  tignaði  þá  með  viÖ- 
töku  höfuðmerkis  síns,  ok  hafa  {)eir  viÖ  gengit  at  þeir  ílýðu  undan, 
ok  engi  sá  er  viti  hvat  h'ði  um  svá  mikinn  her  ok  mannfjölda.  Nú 
er  sá  minn  dómr  sannhgr,  afc  þeir  hafi  fyrirgert  híi  ok  limum.  En 
ef  nökkurr  mæhr  móti  þessum  dómi,  J)á  standi  hann  upp  fcil  einvígis 
í  móti  mér;  ok  ef  ek  tek  eigi  höfuð  af  honum  fjrir  |)etta  kveld, 
J)á  gef  ek  honum  upp  alt  ríki  mitt.  Ok  var  engi  sá  er  í  móti  hon- 
um  mœlti. 

64.  Samnel  konungr  svarar  þá  af  mikilh  reiöi :  Herra  Amu- 
stade,  segir  hann,  J)ú  raæhr  of  heimshga,  alhr  vér  vitum,  at  þú  vart 
aldri  vinr  várs  afsprings.  En  nú  vil  ek  segja  {)ér,  hversu  J)ín  ætt 
hefir  æ.  vára  ætt  hataða.  J)at  var  fyrir  |)ví  at  peir  kómu  eigi  því 
fram,  er  þeir  vildu,  fN^-rir  því  at  várir  frændr  ráku  |)ína  frændr  af 
sér,  ok  fýsti  f)á  aldri  optar  við  þá  at  eiga.  En  faðir  minn  gerði 
vilja  sinn  ok  gaf  upp  löndin  ríkuhga.  Asperam  er  inn  ágætasti 
hufðingi,  ok  svá  Magon  félagi  hans.  En  ef  þú  hatar  J)á  með  illsku 
J)inni,  þá  samir  J)ér  eigi  at  fyrirdœma  J)á  svá  svívirðhga ,  enn  veiztu 
eigi  hvárir  sigrazt  hafa ;  Jjeir  eigu  ok  svá  marga  frændr  ríka  ok 
vini,  at  engum  kosti  þola  þeir,  at  þú  f^-rirdœmir  pá  fyrr  en  vér 
vitum  hvat  títt  er  um  vára  menn. 

65.  Hinn  hyggni  Sinapis  stóð  |)á  upp,  hann  var  höfÖingi  yfir 
Alfre,  hann  réð  turninum  í  Antiochia,  hann  var  hinn  mesti  vin  Agu- 
landi  ok  Jamunds ,  hann  hafði  verit  fóstrfaðir  Jamunds :  Hcrror, 
kvað  hann,  heyriÖ  hversu  mikifc  |)essir  tveir  ættingjar  Norons  liafa^ 
misgert,  er  sj-stursynir  eru  J)ess  hins  svikala  konungs,  er  ek  sé  þar 
sitja  undir  steinstólpanum  klæddr  rauðu  ciclatun.-  Hann  hefir  lengi 
á  iUu  setið,  en  ek  hefi  jaí'nan  konunginum  fylgt.  Konungr  várr 
skyldi  reka  þessa  í  brott  Akari  ok  Lampalilla,  Salatiel  ok  Safagon 
konung,  Esperigam  ok  Managon  konung,  Estor^  ok  Malgernin  kon- 
ung  ok  alla  ættingja  þeirra  bölvaða.  En  svikara  dœmu  vér  at 
hengja'*  sem  þjófa  ok  brenna  þá  síðan  á  báli  í  augliti  alls  lýðs,  [at 
hverr  maðr  viti  ok  sakir  ok  syndir  þcirra.^  En  ef  Amustene  kallar 
þetta  rangt,  þá  skal  honum*'  rangt  en  oss  rétt.  I  gær  árla  reið 
Jamund  á  hendr  kristnum  mönnum  ok  skipaði  þessum  svikorum 
undir  höfuðmei-ki  sitt,''  en  nú  sjám  vér®  þá  hér  komna  heila  ok 
úsára;  eigi  f)urfum  vér  at  gefa  Jjeim  svikara  sök,  þeir  ganga  sjálfir 
við,  ok  dirfast  svá,    at  J)eir    sjálfir    segja   upp    svikin,    ok   fyrir   J)ví 

')  Med  dette  Ord  befjynder  alter  a.  ^)  siklatun  a.  '•')  liinn  rauóa  tilf.  a. 
*)  J)á  tilf.  a.  *)  [tiJf.  a.  *)  vera  tilf.  a.  ')  ok  foringja  fyrir  lid 
eitt  tilf.  a.     ")  allir  tilf  a. 


Cap.    66.  hF  AGULAKDO  KONOKGI.  319 

saniir  oss  at  skunda  þessum  dúmi,  at  eigi  spyri  Jamund  þat  til  vár, 
at  vér  höldum  svikaia  \\aw.  Eii  þú  Amastene,*  er  ek  sé  þar  sitja, 
bleyðist  þú  nú  ok  bliknar  allr,  jörðu  ertu  h'kr  sem  dauðr  maðr. 
Nú  ef  þú  Yih  þenua  dóm  falsa  ok  þínir  frændr  er  nú  heyrit  orð 
mín,  þá  gangit  til  vápna  yðvarra,  eu  ek  mun  stíga  á  hest  minn  her- 
kJæddr,  ok  ef  ek  get  eigi  sannat  þeuna  dóm  í  aftöku  höfuðs  þíus, 
þá  láti  konungr  hengja-  mik  sem  hinn  versta^  þjóf  er  til  galga  er 
dœmdr.  Af  þessum  orðum  urðu  alHr  svá  dunibi,  at  eugi  þeirra 
kvað  eitt  orð  upp. 

66.  Ulien  ok  Madekvin'*  konungr  stóðu  þá  báðir  upp,  ok  tók 
hvárr  í  hönd  öðrum,  ok  géngu  or  loptinu  inn  í  hölhna  ok  fundu 
Agulaudum  [konung  siíjanda  á  einni  silkidýnu  ok"  andvarpauda  kapp- 
samhga.  Uhen  sór  þá  við  Makun  ok  Apollin  ok  mælti  til  Agu- 
landum :  Hugr  þinu,  herra,  er  alls  of  [blautr  við  þessa  svikara^ 
hins  bölvaða  kyns  Kains,"  er  jafnan  hafa  [svik  gert,®  látit  nú  draga 
þá  kvika  at  hestahölum  í  sundr.  Agulandus  konungr  [gékk  þá  með 
þeim  út  í  loptit  til  dómsmanua  ok^  mælti  hárri  röddu:  Eru  dœmdir 
þessir  svikarer?  segir  hann.  Já,  sögðu  þeir.  Fyrirkomit  þeim  þá 
sem  skjótast.  segir  haun,  hestar  skulu  draga  þá  í  geguum  herinn 
aí^"  augliti  alls  Kðs,  svá  karla  sem  kvenna,  ungra  ok  gamalla. 
Síðau  látit  [saman  saraua  öll  þeirra  stykki  ok  kasta"  í  hinn  fúlasta 
pytt.  Samuit  þá  saman  pútum  [90  eða  hundrað,*-  þeirra  er  seljast 
fyrir  siifr,  ok  muuu  þær  gjarna  koma,  ok  gefií  hverri  þeirra  bisund^'* 
gulls,  ok  mígi  þær  ok  saurgi  ofan**  á  þá,  svá  at  hverr  maör  sjái 
þat.  Tendrit  síöan  mikinn  eld  þá'*  í  at  brenna.  Sá  er  [öðruvís 
refsar'®  svikorum,  þá  sœmir  sá^'  þá  of  mjök  er  á  gálga  hengir.*^ 
Síðan  váru  fram  leiddir  þeasir  tveir  konungar,  er  fyrirdœmdir*^  váru. 
J)á  mælti  Agulaudus:  Hinir  vándu  svikarar,  kvað  hanu,  hvat  hati 
þit  gert  af  syni  mínum?  Kunnit  þit  nökkut  at  segja  mér  hvat  af 
honum  er  orðit?  líei  herra,  segja  þeir,  vit  várum  eigi  þar  svá 
lengi,  at  vit  vissim  hvat  [um  hann-°  varð  síðarst.  [Einn  gamall 
maðr  lítill  á  miklum  vápuhesti  grám  var  foringi  eins  fólks,  svá  vel 
kunnundi  at  berjast,  at  engi  skepna  gat  staðizt  honum,  ok  ráku  oss 
þegar  frá  merkinu  ok  hjuggu  þegar  niðr  í  augliti  okkru  20  þúsundir. 
En  Jamund  var  þá  í  öðru  liði  ok  barðist  í  móti  þeim,  er  þar  váru, 
ok  kunuum  vér  alls  ekki  frá   houum    at   segja.-'     J)at  veit   Makon, 

•)  Samnel  a.  •)  leika  a.  ')  dáligasta  a.  *)  Madikun  a.  *)  [tilf.  a. 
*)  [blaudr,  f)essir  2  svikarar  æítingjar  a.  ')  Tames  a.  *)  [at  svikum 
verit  a.  *)  [mgl.  a.  '")  ok  siðan  nm  alla  borgina  í  a.  ")  [bera  stykki 
|)eirra  öU  sanian  ok  kastit  a.  ")  [áttatignm  eða  100  a.  '^)  saal.  a; 
pisund  .á.  ")  mgl.  a.  '*)  jþeim  a.  "•")  [aára  leid  þjónar  a.  '*)  hann  a. 
«)  hangir  a.     '»)  dœmdir  a.     ^)  [af  {leim  a.     ^')  [tilf.  a. 


o20  KAELAMAGIÍUS  SAGA  IV  b.  Cap.    67. 

segir  Agulandus,  at  vísfc  em  ek  fól,  ef  ek  spyr  ykkr  fleira.  Ok 
krafði  [|)á  íjögurra  hesta  ok  lét  binda^  Asperam  milli  tveggja  en 
Magon  iiiiUum  annarra  tveggja,  ok  hljópu  þá  þjónar  [til  ok  keyrðu 
hestana-  þegar  sem  þeir  horfðu  um  berg  ok  hamra,  svá  at  hvervitna 
var  vegrinn  blóðugr  ok  grjót  af  blóði  þeirra  ok  holdi.  Eptir  þat 
váru  þeir  kastaðir  í  hinn  saurgasta  pytt,  [ok  feldu  J)á  portkonur  á 
þá  hland  ok  annan  saur  h'kama  sinna  at  öllum  herinum  ásjánda.^ 
En  eptir  þetta  fúla*  starf  tók  hver  þeirra  bisund  gulls.  Eigi  lauk 
leiki  þeim  fyrr  en  kvelda  tók,  ok  gerðist  [mikil  umrœða  í  Hði  heið- 
ingja,  ok  mælti  hverr  við  annan:^  Jlla  heíir  Jamund  þeim^  við 
hólpit. 

67.  Ðá  er  Agulandus  konungr  hafði  til  borða'^  sezt,  þá  stigu 
af  hestum  sínum  í  konungs  garði  ein  þúsund  af  flóttamönuum ,  ok 
fannst  engi  í  þeirra  hði  sá  er  eigi  væri^  sárr,  [ok  hesíar  þeirra  mjök 
sárir,^  skildir  þeirra  klofnir  at  únýtu,  ok  gékk  sá  fyrir  er  ríkastr 
var  inn  í  hölhna  fyrir  konungs  borð.  En  hann  var  lagðr  með  kesju 
í  gegnum  brynjuna  ok  pansarann,  ok  [féll  blóðit  um  alt  haUargólfit 
or  sárinu.^"  Hann  mælti  lágt,  •  |)ví  hann  mátti  eigi  hátt:  Herra, 
segir  hann,  þú  mant  alt  of  lengi  hér  dveljast  ok  of  seinn  verða. 
Síðan  Jamund  son  3-ðvarr  fór  at  búa  í  turninum,  þá  riðu  vér  með 
þrjár  þúsundir  riddara  [ok  útalt  bogmanna  lið  várt,^^  okfór  Jamund 
þá  fyrir  liði  váru  at  fá  oss  vistir,  ok  höfðu  vér  guða  vára  með  oss 
at  snúa  kristnum  mönnum  undir  lög  vár.  Vér  sóttum  borgir  ok 
kastala,  alla  hina  ágætustu  menn  er  eigi  vildu  guði  sínum  níta,^*^ 
lét  Jamund  drepa,  ok  brjóstin  skera  af  konum  þeirra.  I  þeirri*^ 
ferð  tóku  vér  it  mesta  fé.  Sem  [Jamund  var  við  oss  skilinn  ok 
vér  sneium^*  aptr,  mœttum  vér  þá  njósnarmönnum  Karlamagnús 
konungs,'^  ok^**  þá  hugðumst  vér  gera  skyldu  atreið  á  hendr  þeim, 
ok  tœði  alls  ekki  hvárki  bogaskofc  né  spjótalög.  J>ar  féll  Eutor 
merkismaðr  várr,  ok  þá  létu  vér  íjóra  guða  vára,  en  í  ánni  drukn- 
uðu  svá  margir  af  várum  mönnum,  at  þurrum  fótum  mátti  [fara 
á  líkum^'  þeirra,  ok  sá  ek  þá  einn  Frankismann  reka  Jamund  til 
þess  er  hann  kom  í  garðshUð^®  turnsins,    ok   drap   hann   þá  hestinn 

')  [hann  þá  4  liesta  liarðreióa  ok  bundu  a.  ^)  [á  hestana  ok  keyrðu  a. 
^)  [en  J)á  kómu  portkonur  öllum  herinum  ásjánda  ok  feldu  á  þat  sem 
eptir  var  af  líkömum  þeirra  hland  ok  annan  saur  líkama  sinna  a. 
■*)  saurgaa.  '-)  [hvíslan  mikil,  okiAffrika  liði  mælti  hverr  til  annars  a. 
«)  þessum  2  a.  '^  borðs  a.  *)  var  a.  ")  [mgl.  a.  '")  [gaus  blóðit  or 
sárinu,  svá  at  alt  gólfit  var  bl<3ðugt,  ok  hjáhiir  hans  var  höggvinn  ofan 
til  banda,  svá  at  hlutirnir  lágu  á  herðunum  a.  ")  [at  útöldu  liði  bog- 
manna  várra  a.  '^)  neita  «.  '^)  þeirra  a.  '*)  [ménuðr  var  liðinn, 
snerum  vér  a.  '*)  í  hirðinni  tilf.  a.  '")  sem  vér  riðum  ofan  af  íjaUinu 
tilf.  a.     '")  [ganga  á  líkömum  a.     '*)  garð  c. 


Cap.    6S,   69.  AF  AGULA3ÍDO  KOmjlíGI.  321 

undir  honum^  ok  tóku  ^eir  þá  af  oss'^  alt  þat  er  vér  höfÖum  saman 
dregit,  ok  höföum  vér  allir  eigi  svá  mikit,  at  vert  væri  eins 
penings. 

68.  J)á  svarar  kouungr:  Er  þat  satt,  Yaldebrun,  eru  íjórir 
guðar  várir  teknir?  Já,  sagði  hann,  vér  höfum  nii  barzt*  j)rjá  daga 
við  Karlamagnús  konung;  fáir  eru  Frankismenn,  eu  eigi  munu  aði'ir 
finnast  vaskari.  [J)eir  tóku  höfuðmerki  várt  ok  ráku  oss  á  flótta, 
ok  ekki  tjáði  oss  allr  Qöldi  várr;*  en  Jamuud  dvaldist  eptir  með 
fjórum  konungum ,  Balam  ok  Gorham,  Mordruin^  ok  Sinagern.  J)á 
er  þeir  tóku  guða  vára,^  þá  börðu  þeir  þá  með  spjótsköptum'  ok 
með  hvössum  hégeitlum  oss  ásjándum,  ok  drógu  þá  þegar  af  fjórum 
[oUfatrjám  ok®  niðr  á  jörð  ok  sneru  iiöfðunum®  niðr^*'  en  fótunum 
upp,  ok  lýstu  þeir  eigi  þar  [mátt  sinn'^  né  krapta,  ok  alla  tel  ek 
þá  svikna  er  [sér  trúa  slíka  guða  hjáipa  mega.^-  Herra,  kvað 
Valdebrun,  skiHt  þat  er  ek  segi  yðr,  vér  sám  gerla  [lið  Frankis- 
manna  ok^^  njósnarmenn  þeirra,  foringjar  eru  tóif  hertugar  ok  tveir 
konungar  kórónaðir,  en  lið  þeirra  er  íjórirtigir^^  þúsunda,  ^^  en 
fj'lking  sjálfs  konungsins  er  hundrað  þúsunda,  en  vér  höfum  drepit** 
fjórðung  liös  þeirra.  Nú  herra,  ef  þér  vilit  þetta  land  sœkja,  þá 
ríðit  seni  skjótast  ok  hryggizt  eigi,  því  at  þeir  hafa  [ekki  liðsíjölda  í 
móti  yðr  at  standa.^'  Ef  þeir  væri  gerðir'*  oss  til  matar,  þá  mundu 
þeir  eigi  vinnast  oss  til  hálfrar  fvlli.  J)á  svarar  konungr:  Valdebrun, 
segir  hann,  þú  fylhr  mik  harms,**  þú  kant  ekki  segja  mér  frá  Ja- 
mund.  Víst  ekki,  segir  hann,  nema  þaí.  eí  nökkurir  eru  kvikir, 
þá  eru  farnir  til  Beiuere-"  borgar  at  taka"*  þar  hvíld. 

69.  Agulandus  konungr  reiddist  þá  ok  mælti :  Hau,-'^  kvað 
hann,  Aífrikamenn,  verií  eigi  nú  harmafuUir'^^  eða  latir,  góðir  ridd- 
arar,  blásit  nú  horuum  ok  lúðrum  ok  ríðit  sem  skjótast  á  hendr 
þeim,  ok  takit  með  yðr  20  þúsundir  riddara.  Fyrir  þessum  skulu 
vera  höfðingjar  Madekvin"-*  ok  Aimazor,  en  fyrir  anuarri  fylking 
skulu  vera-^  Akarð  or  Amflor  ok  UHen,  þeim  skulu  f,ylgja  þrírtigir 
þúsunda.  J)essir  skulu  mér  fylgja  at  gæta  líkama  míns  ok  sœnida 
minna,  Modes  rauði  ok  Galiugres  gamh,  Ambilant  hinn  mikilláti  ok 

')  ok  ef  höggit  hefdi  tekit  harm  hálfan.  þá  þnrfti  hann  eigi  nieira  tilf.  a. 
*)  honum  a.  ')  barizt  a.  *)  [Allir  hafa  þeir  br\'njuhött  undir  brvnjum 
ok  brynjur  fótsíðar.  |>essir  keyrðu  oss  ok  {)röngdu,  at  ekki  téði  oss 
allr  fjöldi  váiT,  ok  tóku  þeir  höfuðmerki  várt,  en  vér  flýðum  a. 
*)  Mordium  a.  *)  frá  oss  tilf.  a.  ')  spjótkurfum  a.  *)  [alifantum  a. 
')  saal.  a;  höfðinu  A.  '")  á  þeim  tilf.a.  *^)  [sínar  jarteignir  a.  '*)  [á 
shka  guða  trúa  ok  slikt  hyggja  sér  raegahjálpa  a.  '')  [mgl.  a.  ")  60  a. 
'")  riddara  tilf  a.  '«)  vel  tilf  a.  '■)  [!ið  til  at  halda  viðstöðu  í  mót 
yðr  a.  '«)  görvir  a.  '»)  því  at  tilf  a.  ^o)  Befueris  a.  ''')  fá  a. 
")  Ho  a.     "*)  hugblauðir  a.     ^*)  Madeknn  a.     ")  foringjar   tilf.  a' 

21 


322  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  ^  Cap.   TO,   71. 

Amuste  ok  með  honum  tveir  drambsamir   synir   hans.     Vér   skulum 
ríða  at  Frankismönnum  ok  lægja  dramb    |)eirra   ok    metnað.     En  ef 
vér  hefðim  Jamund  son  minn  með  oss,  {)á  niundu  vér  skjótt   verða 
vísir,    hverir  vildastir    væi-i.       J)á   svarar    Valdebrun :    Herra,    segir 
hann,    vitið   at   vísu,    at   þér   þurfið    eigi    svá   mjök   girnast  at  leita 
[Frankismanna,  væri  þeir  þúsund,    en   þér  tveir  ok  40  þúsunda,  |)á 
mundu  þeir  eigi   síðr   leita^   yðvar  en    þér   J)eirra.      Agulandus  stóð 
þá  grátandi  fullr   af  harmi   ok   plukkaði    skegg   sitt.      En   herr  hans 
alh*  tók  at  blása  ákafliga  ok   riðu    or   borginni   100   ok  40  þúsunda, 
ok  létu  J)ó  eptir  mikit  Hð  at  gæta  skipanna  ok  [hina  fríöu  dróttningu 
Agulandi,  henni  til  þjónustu  váru  fengnir  tuttugu   þúsundir  riddara.'^ 
70.      Madeqvin    konungr    talaði   f)á   við    sína  menn :    |)at   veit 
Maumet,    ef  ek    má   nökkura    stund   hfa,    at  alhr   eru    kristnir  menn 
dauðir,  er  fyrir  mér  verða.     I  annarri  fylking  eru  30  þúsunda.    J)ar 
mátti    sjá    [mörg   góð    hervápn,^    yíir    þessi    fylking  váru  höfðingjar 
Akart  af  Amflor  ok  Manuel  systrungr  hans,  yíir  annarri  fylking  var 
höfðingi  Floriades,    hans   lið  var  með*   öðrum    hætti    vápnat,    þessir 
höfðu  eigi   brynjur   né   panzara,    heldr   hin   beztu   spjót.      Ef  þessir 
reka  flótta,  þá  ætla  þeir  nær  at  sœkja,  en  ef  |)eir  verða  reknir,  þá 
eru  þeir  hundum    skjótari,    yfir   þessum    var  annarr   foringi  ChaHdes 
hinn   ríki.      Hina   3   fylking    varðveitti   Ehades,^    hans    hð    var    vel^ 
vápnat,  þeir  eru  saman  40  þúsunda  hinu'^   mestu   ofmetnaðarmenn.^ 
En  í  fylking  sjálfs  Agulandi  var   Ulien    ok   Moadas    inn   mikli,    Gal- 
ingres    gamh    ok    Abilant.      En    Amustene   ríör^   andvarpandi,    fyrir 
sakir  systursona  sinna  mikinn  harm  hafandi,    er   með  hestum  váru  í 
sundr   dregnir   fyrir^"    augliti    sjálfs    hans.     [En    ef   Amustene    vildi. 
lýsa^*  sínum  hug  eptir  því  sem  var,   J)á  ætlar  hann  at  vísu  AíFrika- 
mönnum   hefudina.^^     I   þessi   fylking   váru   alhr  vel   herklæddir  ok 
höfðu  marga  tyrkneska  boga    með   hinu    vildasta    skoti.      En    ef  eigi 
hjálpar^^  guð  nú  kristnum  mönnum,  J)á  munu    eigi    margir  eptir  hfa 
af  J)eim^*  þat  mund  er  þessir  mœta  þeim  [í  bardaga.^^ 

71.  Nú  haíi  þér  heyrt,  hversu  Agulandus  leitar  kristinna 
manna,  þar  til  er  hann  finnr  |)á.  En  nú  er  segjanda  frá  athæfi 
Karlamagnús  konungs  ok  hans  manna.^*'  ]þá  nótt  herbergdist  Karla- 
magnús  konungr  í  landtjaldi  Jamunds,  ok   hafa   J)eir   J)ar  svá   nógar 

')  {mgl.  a.  ')  [varðveita  liina  frídu  dróttning.  Aklri  væri  enn  frídari 
kvennmaðr,  ef  hon  tœki  kristni  ok  tryði  á  guð,  20  þúsundir  riddara 
varðveittu  hana  ok  |)jónuðu  henni.  a.  ')  [marga  panzara,  hvítar  bryn- 
jur,  gylta  hjálma,  góða  hesta,  hinu  hvössustu  sverð,  hina  beztu  boga  a. 
^)  tilf.  a.  *)  Eleadas  a.  ^)  klætt  ok  tilf.  a.  '')  hinir  a.  *)  ok  hinir 
grimustu,  þessir  gera  kristnum  mönnum  skaða  nema  Kristr  stöðvi  þá. 
tilf.  a.  ")  upp  tilf.  a.  '")  i  a.  *')  saal.  Fraf/ment  i  norske  Rigsarkiv; 
lymska  hug  sinn  a.    '^)  {tilf.  a.    '^J  helpr  a.    '••)  í  tUf.  a.    '*)  [myl.  a.    "')  liði  a. 


Cap.    ?-,    ^3.  AF  AGULAKDO  KOXUNGI.  323 

vistir  ok  góöan  drykk,  at  í  öllum  heiminum  |)urfa  þeir  eigi  [nógari 
né  vildri^  at  leita.  Hit  mesta  guU  ok  silfr  var  þar  samankomit,  hin 
dýrstu  pell,  hinn  mesti  Ijöldi  gullkera  ok  silfrkera,  ok  allskjns  önnur 
gögn  af  breudu  silfri  ok  gör  með  hverskjns  hagleik  fornra  smiða  ok 
njrra.  Svá  mikit  val  var  þarádigrum  spjótum  ok  hvössum  sverðum 
ok  allskyns  vápnum  dýrum,  at  aldri  sá  dauðlig  augu  svá  úumrœði- 
hgan  Qölda;  ok  þó  höfðu  þeir  keypt  at  harðri  kaupstefnu ,  því  at 
þeir  mönguðu  þau  með  varniugi  holds  ok  blóðs  líkama  sinna.  [Ann- 
arr  hlutr  var  í  sá  er  þá  huggaði,  er  þeir  höfðu  hefnt  sín  á  Aífrikum. 
|)eir  vörðu  sik  þá  sem  bezt  með  allskonar  góðum  niat  ok  drykk  ok 
féngu  hiua  hógværustu  hvíld.'^ 

72.  Keisarinn  vildi^  þá  eigi  lengr  dveljast  ok  sendi  þá  eptir 
einuni  erkibyskupi  ok  lét  vígja  vatn  ok  bað  kasta  yfir  alt  liðit,  ok 
settist  hann  þá  til  dagverðar  borðs  í  landtjaldi  Jamunds,  ok  géngu 
þá  þúsund  riddara  at  þvá  hendr  sínar,  en  allir  máttu  rúmliga  sitja 
í  því  landtjaldi,  ok  þó  rúmliga  skutilsveinar  ok  [byrlar  at  siuni  þjónun 
ganga.'*  En  vaut  er  at  telja  hversu  mörgum^  hagleik  þetta  landtjald 
var  gert,  því  at  engi  lifandi  maðr  hafði  þvílíkt^  sét;  4  karbunculi 
steinar  váru  í  knöppunum'  á  landtjaldinu,  ok  lýstu  [ok  birtu®  allan 
dalinn  umhverfis;  þar  váru  fuglar  jafuan  syngjandi.  En  um  kveldum 
[at  náttverði  ok  fyrir  ok  eptir^  er  þar  leikit  með  allskyns  skemtan.'" 
Engi  þurfti  kerti  at  tendra,  ok  ef  ránsmenn  fara  it  efra  eða  it  ytra 
at  brjóta  borgir  eða  kastala  eða  at  öðrum  ránfóngum,  þá  megu  þeir 
engan  veg  undan  víkja,  at  eigi  megi  sjá,  ef  þeir"  við  snúast  at 
berjast.    Svá  gáfu  steinar  af  sér  Ijós  um  nætr  sem  hinn  Ijósasía  dag. 

73.  Mjök  er  sá  sendimaðr  lofaudi,  er  kom  í  Franz  til  Karla- 
magnús  konungs  at  segja  honum  tíðendi  ok  konungr  feldi  af  hesti 
sínum.^-  Hann  kom  nú  gangandi  [fyrir  Karlamagnús  konung'^  ok 
mælti :  Herra,  segir  hann ,  látit  nú  skíra  mik,  síðan  vil  ek  segja 
yðr  þau  tíöendi,  er  yðr  hœfir  [með  skyldu'^  at  vita.  Yinr,  kvað 
konungr,  viIUi  svá  mjök  skunda  til  þess?  Já,  sagði  hann,  guð  er 
váttr  minn,  at  mik  hefir  lengi  til  þess  fýst.  Guð  sé  lofaðr,  segir 
Karlamagnús.  J)ann'^  sama  dag  aem  konungr  var  mettr,  þá  gerðu 
Frankismenn  skírnarbrunn,  ok  kom  þar  páfinn  at  tala^**  við-Karla- 
magnús.  Herra,  segir  keisarinn,  séð'"  hér  sendimann  Agulandi  kon- 
ungs,  er  hann  sendi  til  mín  í  Franz  at  gera  sendiferð  síua,  Oddgeir 
ok  Nemes  fœrðu  hann  hingaí,^^  en  nú  vill  hann  við  kristni  taka. 
Páfinn  svarar:    Lof  sé  almátkum  guði.     SíÖan   vígðu   Ijórir   fontinn, 

')  [nœgri  né  vildari  a.  ^)  [tiV/"  o.  ^)  þar  tilf.  a.  *)  [þjónostumenn  n. 
*)  margföldum  a.  ^)  fj-rr  slíkt  a.  ')  klöppunum  a.  *)[þeira.  ^)  Itilf.  a. 
'")  töflum  a.  ^')  vilja  tilf.  a.  '')  mgl.  a.  '*)  [ok  stóð  fjrir  konu:igi  a. 
'*)  [at  vísu  a.     '•'')  hinn  tilf  a.      '*)  rœc^a  (i.     '"}  sjáit  a.     '*)   [:angat  a. 

21" 


324  KARLAMAGNUS  SAQA  IV  b.  Cap.    74. 

ok  gékk  |)á  páfinn  til  at  gera  sína  þjónustu.  En  Balam  af  klæddist^ 
öllum  klæðum  nema  línklæðum,'^  ok  di-ektu  þeir  honum  þrysvar.^ 
J)á  kom  Karlamagnús  ok  tók  harin  or  vatninu.  En  sá  er  kaupa 
vildi  krismuker  |)at  er  J)ar  var  fram  borit,*  féngi  eigi  keypt^  fyrir 
þúsund  marka^  silfrs.  J)á  mælti  páfinn  til  Karlamagnús  konungs : 
[Herra,  segir  hann,  sœmit  nú  ok  tignit  {)enna  mann,  er  guði  er 
gefinn,  ok  .gerit  yðr  hann  kæran  vin.'  Konungr  svarar :  <iuð  veit, 
at  þat  skal  ek  gjarna  gera.  I  skírninni  sneri  Karlamagnús  konungr 
nafni  hans  ok  gaf^  honum  ríka  skikkju.  [En  hann  var  mikiU  maðr 
ok  öflugr,  sterkr  ok  harðhgr,  í  ölhim  her  kristinna  manna  var  eigi 
fríðari  riddari,  hann  kunni  vel  í  söðH  at  haldast,  hann  var  hinn 
vildasti  maðr.  En  pávinn  skírði  hann,^  ok  var  hann  kallaðr  Vitac- 
hn^"  eptir  einum  lendum  manni  konungs  ok  vin.  Hann  tók  þá  í 
hönd  Karlamagnúsi  konungi,  ok  þá  gékk  páfinn  með  J)eim  út  af 
landtjaldinu,  ok  J)á  mæhi  Vitachn:  [Eigi  samir  mér  nú  at  leyna, 
at  ek  em  gefinn  guði  ok  ykkr.^í  Guð  veit,  segir  Karlamagnús  kon- 
ungr,  í  því  hefir  \m  vel  gert,  ok  fyrir  þat  muntu  öðlast^^  sœmiliga 
ömbun  af  guði. 

74.  ]pá  mælti  Vitaclin :  [Ykkr  vil  ek  engu  leyna.  En  nú 
lítið^^  upp  in  speculum  landtjalds  yðvars,  er  undir  er  knöppunum, 
er  drekinn  stendr  á.  Séð^*  nú  |)at  hit  mikla  skipaHð^^  er  sighr  í 
höfnina,  svá  at  útalhgr  herr  er.  Nú  megum  vér  sjá  turninn  í  Risa- 
borg  ok  öll  útvígi  borgarinnar.  Nú  megum  vér  sjá  fimm  fylkingar, 
ok  eigi  munu  þeir  aptr  snúa^®  fyrr  en  {)eir  mœta^'  oss.  Nú  takit 
ráð,  hvat  vér  skulum  at  hafast,  hvárt  ver  skulum  bíða  eða  undan 
halda.  ]þat' veit  guð,  segir  Karlamagnús,  at  eigi  em  ek  hér  kominn 
undir  Aspramunt^®  til  þess  at  flýja  eða^^  upp  at  gefa  heiðingjum 
ríki  mitt.  ^á  leit  Karlamagnús  í  skuggpjó  landtjaldsins,  ok*^"  sá 
hann  galeiðr  ok  langskip  ok  drómunda  [ok  hafskipa  íjölda  údœmi- 
hgan  fljóta,'^^  ok  þá  leit  hann  turninn  í  Risaborg  ok  stólpa  ok  víg- 
skörð,  ok  andvarpaði  hann  þá  af  harmsfuUu  hjarta.  [J)á  sá  hann 
at  páfinn  grét  ok  ifla  lét,  svá  at  vötnuðust  bæði  augu  hans'^'^  ok 
runnu  tár  af  kinnum  hans.  J)á  mælti  Karlamagnús  til  páfans  :  Hætt 
sem  skjótast  ok  lát  eigi  svá,  í  sh'ku^^  mattu  hryggja  allan  her  várn, 
skunda  heldr  til  Girarðs  hertuga   ok   seg    honum  ,    at   hann  komi  til 

^)  þá  tilf.  a.  ')  Imbrókum  a.  ^)  3  sinnum  a.  ••)  þá  tilf.  a.  ^)  þat  tilf  a. 
")  brends  a.  '')  [Takit  nii  |)enna  mann  ok  tignit,  guði  gefinn  a. 
«)  fœrði  a.  »)  Itilf.  a.  '")  Vitaklin  a.  ")  [því  at  ek  em  nú  guði 
gefinn,  ok  samir  mér  nú  eigi  at  lej'na  a.  '^)  fá  at  vísu  a.  '^)  [Ef  ek 
leyni  ykkr,  f  á  em  ek  sannr  svikari.  Lítit  nú  u.  ''')  Sjáit  a.  '*)  skip 
ok  lið  a.  '*)  snúast  a.  ")  fiana  a.  '*)  Aspermunt  a.  '^)néa.  ")  sá 
at  páfinn  grét,  ok  þá  tilf.  her  urigtig  A.  ")  [ijölda  ok  hafskipa  údœmi- 
ligan  flota  a.     ^^)  [tHf.  a.     -^)  slíkum  látum  «. 


Cap.    74.  AF  AGULAIÍDO  KOTíUlíGl.  325 

iníu  sem  skjótast  at  rœða  við  mik.  ]þá  svarar  páfían:  f)at  geri  ek 
gjarna.  Með  því  ráði  er  Karlamagnús  sagði  honum.  fór  páfinn  þegar 
brott,  ok  fylgdu  honum  Qórir  erkibyskupar.  Sem  þeir  kómu  heim, 
þá  stigu  þeir  þegar  af  hestum  síuum,  ok  er  þeir  kómu  til  turnsins, 
þá  stóð  herra  Girarðí  ok  þvó  hendr  sínar,  albúinn  til  dagverðar. 
J)á  kom  páfinn  ok  blezaði  þá^  ok  mœlti:  Karlamagnús  keisari  er 
oss  sendi  hingat,  hann  [sendi  ^ðr  þau  orð  er  vérleynum  eigi.  Hann^ 
bað  at  þér  [skyldut  koma^  sem  skjótast  á  hans  fund,  fjrir  því  at 
hann  vill  yðrum  ráðum  fylgja.  J)á  svarar  hertuginn :  "þat  má  vel 
vera,  segir  hann ;  en  ek  verð  nú  íyrst  at  matast  ok  mitt  Hð,  því  at 
vér  bergðum  [á  öngri  fœzlu*  á  þessum  þrimr  dœgrum;^  en  þegar* 
ek  em  mettr,  þá  skal  ek  fara;  sé  sá  svívirðr,  er  í  þessarri  þurft 
bilar.  |)egar  er  hertuginn  er  mettr,  váru  framleiddir  hestar  þeirra 
söðlaðir,  ok  steig  þá  herra  Girarðr  á  hest  sinu  með  tveimr  systur- 
sorium  sínum  ok  2  sonum  sínum  ok  riðu  upp  um  brekkuna.  Ok  er 
þeir  kómu  meðal  herbúðanna,  þá  sá  þeir  þar  mikil  auðœfi  gulls  ok 
silfrs  ok  útalhgan  Qölda  góðra  hesta."  Herra  Girarðr  steig'  þá  af 
hesti  sínum,  ok  héldu  ístigi^  hans  Droim  ok  Amfræi,  ok  tók  þá 
Karlamagnús  konungr  í  hönd  honum  hina  hœgri,  en  í  aðra  tveir^ 
lendir  menn,  ok  heilsaði  hann  þá  Karlamagnúsi  konungi  með  hollum*" 
trúnaði.  J)á  mæUi  Karlamagnús  konungr  til  herra  Girarðs :  Fyrir 
hví  vartu  eigi  konungr?  J)á  svarar  Girarðr:  Eigi  vilda  ek,  herra, 
því  at  ek  em  eigi  verðugr  svá  mikillar  tignar,  ok  hefi  ek  eigi  þann 
er  þat  gerir  mér,  en'ek  held  í  friði  ríki  mitt.  Hinn  ríki  keisari, 
fyrirkunnit  mik  eigi,**  þeim  einum  samir  at  bera  kórónu,  er  guði 
hkar  at  vaxi  ok  bœtist  til  þess  at  þjóna  kristni  heilagri  en  únýta 
röng  lög,  en  alt  gott  styðja  ok  styrkja,  ættgóða  menn  hafa  jafnan 
sem  næst^-  sér  er  góð  tilbrigði  eigu,  ok  hversu  honum  samir  kon- 
ungdómi  at  stjórna,  heita  fá  ok  gefa  stórum.  Sá  er  eigi  viU  svá 
hfa,  honum  samir  eigi  at  bera  kórónu.  J)á  svarar  páfinn :  J)eim 
samir  at  vísu  þínum  orðum  at  hlýða,  er  vit  ok-  vizku  vilja  sér  hirða. 
Karlamagnús  keisari  sendi  mik  eptir  þér,  hann  vill  undarligan  atburð 
segja  yðr,*'  aldri  [heyrða  ek^*  annan  þvílíkan.  |)essir  þrír  höfð- 
ingjar  ok  Vitaclin  var  hinn  Qórði,  [ok  engi  annarra  ^'issu  hvat  þeir 
ætluðu,^^  þeir  géngu  vel  3^^  örskot  frá  öUu  liðinu,  ok  [þá  mælti^' 
páfinn :  Sjáit  herra  Girarðr,  segir  hann,  undir  knappinum  á  land- 
tjaldinu  í  skuggsjó,  þaðan'  máttu*®  sjá  alla  ströndina,    sem    áin   fellr 

')  alla  tilf.  a.  ^)  [tilf.  a.  »)  [komit  a.  *)  [eigi  á  mat  né  drykk  a. 
*)  dögum  a.  ^  er  tilf.  a.  ')  vápnhesta.  Sá  er  aldri  hafði  fyrr  jafn- 
góða,  hann  mátti  nú  fá  þar  œrna  a.  *)  í  ístig  a.  ')  rikir  tilf.  a. 
'")  öllum  a.  ")  því  at  tilf.  a.  •-)  næsta  a.  ")  þér  a.  '^)  [heyrðir 
j)ú  a.     '*)  [tilf.  a.     '")  4  a.     '')  [mælti  |)á  a.     '*)  máiti  a. 


026  *       KARLAMAGÍÍUS  SAGA  IV  b.  fap.    75. 

ofan  í  sjá,  sva  rnargar  galeiðr,  langskip  ok  knerri'  ok  drómunda, 
[at  trautt  verðr  tölu  á  koniit.'^  Sér  ^ú  Affrikamenn^  er  upp  ganga 
af  J)essum  skipum,  J)eir  hafa  íimm^  fjlkingar  ok  fyrir  utan  |)á  er 
uildir  höfuðmerkinu  eru.  Nema  guð  vih  nú  sjá  til  vár,  |)á  munu 
oss  of  síðla  koma  aðrir  til  hjálpa.  Karlamagnús  konungr  sýndi 
honum  með  fingri  sínum  |)at  er  títt  var  [in  speeulo.^  J)á  mœlti 
hann  lágliga^  í  ejra  honum  :  Mœl  ekki  þat  er  her  várum  sé'^  til 
angrs.  J)á  svarar  Girarðr :  Herra,  scgir  hann,  þat  játa  ek  yðr 
gjarna.  Karlamagnús  konungr  mælti  |)á:  Er  eigi  þetta^  Agulandus 
konungr  ok^  hér  höfuðmerki  hans?  Hér  hljótum  vér^"  bardaga. 
Vitaelin  bróðir ,  segir  hann  ,  gör  mik  sannfróðan,  svá  at  ek  mega 
vita  meðferð  þeirra  [ok  hversu  viðvarit  er  um  ])cirra  búnað.'*  Já 
herra,  segir  hann,  guð  veit  at  þat  kann  ek  vel  greina,^'^  J)ví  at  ek 
verð  nú  hér  dveljast  með  yðr,  ok  hefi  ek  enga  [ástundan  til  |)eirra 
aptr  at^3  koma,  ek  hefi  látit^^  son  minn.  En  hvat  þarf  ek  yðr  ^setta 
langt  at  gera,  ek  skal  yðr  alt  f)etta  fyrir  kveld  sýna,  svá  at  J)ér 
skuhið^^  yðrum  augum  sjá  sjálfir. 

75.  Sjái  |)ér  herra,  segir  hann ,  undir  |)eim  fyriskógi,  f)ar 
taka  íjeir  nú  herbergi  hinir  fyrstu  heiðingjar  með  svá  mörgum  land- 
tjöldum  af  hinu  bezta  silki  [ok  hinum  hvítustum  léreptum^^.  Ok  þar 
er  ])ér  séð^'^  hit  mesta  [merki  purpura  gert,***  þat  á  hinn  öflugi 
Madekuin,  í  ölhi  Affrikalandi  fær^^  öngan  hans  maka,  ok  svá  eru 
Affrika  höfðingjar  hér  görsamhga  komnir,  at  eigi  einn  ríkrar  ættar 
er  eptir  sitjandi,  ok  alHr  liinir  beztn  riddarar  er  nú  váru  í  Affrika, 
þá  hefir  hann  með  sér,  ok  ætlar  sér  at  hefna  þeirra  er  í  gær  félhi; 
hann.hefir  ok  sent  eptir  Jamund  frænda  sínum.  J:)á  svarar  páfinn: 
J)at  veit  sú  hin  helga  trú,  er  ek  á  at  gjalda  hinum  helga  Martino,'*" 
afc  sannhga  samir  Karlamagnúsi  keisara  at  sœma  |jik  ok  einkannUga 
at  elska.  |)á  mæiti  Vitachn:  Lítit  nú,  herra,  undir  vínviðarskóg 
öðrum  megin  gegnt  við  ána,  er  rennr  í  gegnum  dalinn,  par  tekr 
önnur  fylking  heiðingja  herbergi,  þetta  er  fylking  Akarz  or  Amflor. 
Ek  var  optliga  í  ráðagerðum  með  honum.  Hann  sendi  hvern  ridd- 
ara  fjann  er  nökkur  var  hreysti  at  til  Jamunds,  en  alhr  Jjeir  sem 
hann  sendi  sínum  herra  Jamund  váru  gersamhga  drepnir  í  gær  [á 
|)essum  velh.'^^  En  hinn  veg  hjá  skóginum'^'^  tekr  nú  h.erbergi  eitt 
undarKgt  folk,  [þat  er  mjök  er  iUgjarnt.'^*      Svá    [er  fjeim   háttat,'^^ 

')  knörru  a.  ^)  [mgl.  a.  ^)  Affrika  a.  *)  4  a.  *)  [innan  spekiilum  a. 
*)  nieð  lágiim  orðum  a.  ')  er  a.  *)  fessi  a.  »)  er  tilf.  a.  '^)  5  tilf.  a. 
")  [lilf  a.  '2)  jrera  a.  ^^)  [ván  né  vilja  optar  til  þeirra  a.  '^)  einka 
tilf  a.  '^)  skulit  a.  '«)  [tilf  a.  ")  sjáit  a.  '*)  [purpura  merki  a. 
'")  á  hann  a.  ")  Marteine  a.  -')  [hér  á  vellinum  a.  ")  þeim  mikla 
skógi  a.     '^^)  [þeir  er  engir  verða  iUgjarnari  a.     ^*)  [eru  þeir  háttaðir  q. 


Cap.    76.  A.F  AGULANDO  KOXUKGI.  327 

at  þeim  ann  engi,  ok  engi  gerir  þeim  gott;  þeir  hafa  lítit  brauð  ok 
matast  sílla,*  þeir    virða  enkis  góö  herklæöi   né    vápnhesta   ok    eigi 
eins  fúins  eplis  alt  bóudastarf.  þeir  allir  lifa  xið  skógar  veiði.    [Engir 
f  heiminum  eru*  svá  góðir  skotmenn,^  engi  kemst  undan  skoti  þeirra, 
en  ef  þeir  taka  flótta*  ok  fellr  þeini  boginn,  þá  treystast  þeir  spjót- 
um  sínum,  ok  engi  hestr  er  þeim  jafnskjótr.^     J)essir   eru   Hðsmenn 
Calades  af  Orfanie.     Séð    enn,    herra,    [undir  hamrinum*'    hjá  keld- 
unni  mörg  rík  laudtjöld  [sett  gullörum ;'  þetta  fólk  er  af®  hinu  sign- 
aða  landi.  þar  vex^  hit  bezta  brauð  ok  vín.  hit  nógasta  gull  ok  silfr, 
hvít  skinn  ok  grá,    ok   hinir    vildustu    vápnhéstar.     J)essir   eru    hinir 
kurteisustu  menn,  ok  konur  unna  þeini  mjök,    ok    þeir   eru  kvenna- 
menn  mikUr,  Ehadas  ok  Pantalas  konungar  eru  höfðingjar  ok  herrar 
þeirra.     Nú  herra,  óttizt^"  ekki,  alhr  þeir  sem  með  þeim  várii  vild- 
astir  riddarar  hggja  hér  með  félögum  sínum  drepnir  á  þessum  velli. 
J)á  mœhi  páfinn :    J)at   veit   heilög   trú,    segir   hann,    at   vér  skulum 
vera  þínir  vinir.     Herra,  kvað  Vitaklin,    skiht   vel  orð  mín.     ]þá  er 
yðrir   menn  höfðu    [kevrt   ok   sveift  vára  menn,^*    þá    sem  Jamund 
hafði***  með  sér,  ok  tóku  Qóra  guða  vára,  þá  þreifst  aldri  síðan  vár 
ætlan.     Kú,    herra,    ef  þér   vilit   hafa   ríki   vðvart  í  friði,^^  þá  ríðit 
sem  skjótast  á  hendr  þeim;  en  ef  þér  viht  flyja  undan  ok  gefa  þeim 
upp  ríki  yðvart,    þá   munu   þeir   gjarna   taka   við.      Eptir  þessi  orð 
lagði  keisarinn  hendr  um  háls  honum,  ok  mælti :    Ef  þú  ert  staðfastr 
í  þessu,  þá  skaltu  vera  mér  kærastr  ok  [jafnan  við  míua  ráðagerð.^'* 
76.     Girarðr   hejjtugi    tók   þá    at    tala :    Herra    konungr ,    segir 
hann,  látit  nú  blása  um  allan  herinn,  at  allir  hinir  yrfgstu  menn  komi 
til  yðvar  sem  skjótast,  þeir  sem  vápn'^  bera  ok  brynjum  ok  hjálm- 
um  kunnu*^  klæðast. '  En  ek  vil  nú  fara  til  miuna  manna  ok  hugga 
þá,  því  at  ek  vil  búa  þá  til  ráðagerða  várra.     J)á  svarar  konungr: 
J)at  er  vel  geranda,     Síðan  kallaði   hann    til   sín   Qóra  [af  beaueis^' 
at  blása  um  allan  herinn  ok  bera  orð  hans  ok  boð.    [Fjórir  beaueis- 
menn^^    riöu    um    allan    herinn    œpandi    ok    lýsandi    konungs    boð : 
Komit  allir  til  konungs'^  ungir  ok  vápnfœrir,    þjónostumenn,  skjald- 
sveinar,  steikarar,  dyrverðir,  rekkjusveinar,  ræðismanna  þjónar  ok'*" 
skutilsveinar,   undirbyrlar  ok  kertasveinar  ^'^*  þér  skulut  alhr  herklæði 
taka,  er  til  nökkurrar  viðrhjálpar  erut  foerir,  ok  þeim  er  vel  duga  í 
þessarri  hans  þurft,  þá  hefir  hann  heitit  at  gera  yðr  ríka.^^     |)egar 
*)  síðla  a.     =)  [Eigi  eru  í  heiminum  a.     ^)  veiðimenn  a.     *)  þá  tjáir  ekki 
tilf.  a.     *)  at  þá  geti  tekit  tilf.  a.     «)  [við  hamarinn  a.     ^  [eða  gullara 
þá  hina  stóra  er  á  standa  knöppunium  a      *)  or  a.     »)  finnst  a.     ")  ótt- 
ast  a.     ")  [rekit  vára  menn  ok  svipt  a.     ")  heiman  tilf.  a.     '')  frelsi  a. 
'*)   [í  viðrsetu   ráðagerða  minna  a.       '*)    megu  tilf.  a.       '^)    at  tilf.  a. 
'')  [bauægismenn  a.      '*)  [þessir  a.      ")  hans  a.      ")  eða  a.     '■")  kerti- 
sveiuar  a.     ")  menn  tilf.  a. 


328  KARLAMAGNUS  SAGA  IV b.  Cap.    77, 

kómu  þessi  tíðendi  um  allan  herinn,  ok  kómuþeir  fjrstir  eríhinum 
fyrra  bardaganum  höfðu  verit,  brynjaðir^  ok  hjálmaðir.  J)á  mælti 
konungr :  Ef  guð  sendir  mik  heilan  í  Franz^  fóstrland  várt,  þá  skal 
ek  gera  yðr  svá  mikla  menn  ok  ríka,  at  [alt  yðvart  fólk  skal  af 
yðr^  tignast.  |Dá  gerðust  f)eir  fegnir  ok  riðu  betr  en  röst  fjangat 
sem  bardaginn  hafði  verit,  ok  fundu  {)ar  mörg  fríð  vápn,  gylda 
hjáhna,  silfrhvítar  brynjur,  harða  skjöldu,  hin  beztu*  sverð,  ok  tóku 
J)egar  til  sín  ok  kusu^  hina  vildustu  hesta^  með  gyldum  söðhim. 
Síðan  riðu  þeir  til  herbúða  sinna  ok  tóku  af  hestunum  söðlana,  ok 
hvíldu  |já  um  nóttina  tóeð  nógu'  korni  ok  fóðri. 

77.  Fjórir  fóstrsynir  keisarans^  Rollant  ok  Estor,  Bœringr  ok 
Otun  frágu  alt  þat  er  títt  var.  J)eir  rœddust  \k  við  aUir  saman  ok 
mœltu  :  Hvat  skulu  vér  nú  at  hafast,  keisarinn  heldr  oss  sem  her- 
tekna  menn.  jMú  er  engi  svá  vándr  knapi,  at  konungr,  gefi  eigi^ 
herkiæði,  ef  hann  vill  hafa.  Förum  nú  ok  vitum,  ef  vér  skulum 
nökkur  herklœði  af  honum  hafa,  en  ef  hann  sj'njar  oss,  förum  í 
brott  ok  skiljumst  við  hann.  J)á  svarar  Rollant:  Guð  signi  [yðra 
ráðagerð,^"  ok  gerit  svá  sem  þér  segit.  Rollant  steig  þá  á  hest  sinn 
ok  hans  félagar  með  honum.  J)eir  fundu  kouung  sitjanda  með  fá- 
menni,  |)ví  at  öngir  menn  váru  [)á  hjá  lionum  nema  hertugar  hans 
Oddgeir  ok  Nemes  ok  Flovent.  Konungr  andvarpaði  þá*^  með 
harmsfullu  hjarta  ok  tárin  runnu  [ofan  á  lunn  lionum.^^  Heríugarnir 
mæltu  [)á  við  hann :  Hættit,  herra,^^  harmi  |)essum,  dauðr  er  Agu- 
landus,  ef  hann  mœtir  oss.  Herrar,  segir  hann,  mæht  eigi  slíkt; 
]f)á  er  vér  börðumst  á  fyrra  velli,  höfðum  vér  konunga  ok  jarla  ok 
hertuga  mikla  ok  máttuga  höfðinGJa^  hina  ríkustu  af  þeini  höfum 
vér  látit  [sjau  hins  fjórða  tigar^'*  ok  300.  En  nú  verð  ek  at  hafa 
þeirra  viðrhjálp,  er  áðr^^  váru  þjónustumenn  annarra,  ok  fyrir  ])ví 
springr  náhga  hjarta  mitt  af  harmi.  Ok  þá  Aáldi  hann  ekki  [fleiri 
um^^  tala,  J)ví  at  páfinn  ok  herra  Girarðr  höfðu  fja-irboðit  honum 
at  segja  [nökkut  af  því  sem  hann  hafði''  sét.  En  í  því  kom  Roll- 
ant  ok  steig  af  hesti  sínum,  ok  er  hann  leit  Nemes  hertuga,  ])á  tók 
hann  í  skikkjuskaut  hans^^  ok  annarri  hendi  í  beltissprota  Oddgeirs, 
ok  leiddi  þá  skamt  í  braut  |)aðan^^  er  keisarinn  var.  |)á  mœUi 
Rollant  í  reiðu  skapi :  Hvat  segir  Karlamagnús?  Hví  heldr  hann  oss 
sem  hertekna  menn?  Vér  fórum  í  her  J)enna  með  honum  sem  göngu- 
menn,    ok    reið    ek    á   einum    svá    harðreiðum    verkfák,    at    náliga 

')  allir  tUf.  a.  ^)  í  tilf.  a.  ^)  [öU  ætt  yður  skal  af  mér  a.  ")  björtu  a. 
*)  kjöru  a.  ^)  vápnhesta  a.  ')  œrnu  a.  *)  Karlaraagnús  konungs  a. 
^)  góð  tilf.  a.  '")  [vára  ætlan  a.  ")  nijök  íí7/".  a.  '^)  [honum  ákinnr  «. 
'3)  ok  látit  af  av/-.  a.  ")[7ok30a.  '-^^fyrra.  '«)  [fleira  a.  ")  [nökk. 
urum  |)at  er  J)eir  höfðu  a.     '^)  lionum  a.     '^)  frá  því  a. 


Cap.    78,  79.  AF  XgULAXDO  KONUlíGL  329 

hristist^  or  niér  allar  tenn,  svá  skók  hann  niik,  at  aldri  kenda  ek 
sh'kt.  Xú  ef  Kariamagnús  ^konungr  vill  eigi  fá  oss  herklæði,  J)á 
muuu  vér  skilja  við  hanu.  J)á  t(5k  Oddgeir  hann  í-  faðm  sér  ok 
kysti  hanu  ástsamhga'*  ok  mæUi:  J>ér  skulut  [fullkomhga  hervápn 
bera.^  * 

78.  ísemes  hertugi  ok  Oddgeir  danski  knésettust*  fjrir  Karla- 
magnús  konung.  J)á  mæhi  herra'*  Kemes:  Herra  konungr,  segir 
hann,  systurson  yðvarr  viU  gerast  riddari.  Guð  veit,  segir  Karla- 
magnús,  þat  má  [enn  vel  gerast  í  góðu''  tómi ,  en  RoUant  frændi 
várr  er  enn  of  ungr  vápn'  at  bera.  J)á  mælti  hinn  ungi  Rollant : 
Guð  má  miskuuna  mér;  en  J)ó  at  ek  sé  ungr,  þá  em  ek  þó  eigi 
huglauss,  ok  sótt  hefl  ek  it  bezta  sverð.  Ek  hefi  ok  þjónat  yðr 
með  borðkeri  at  matborði,  en  Estor  delangres  hefir  skorit  mat  fyrir 
jðr.  En  ef  þér  viht  eigi  gera  oss  fjóra  félaga  riddara,  þá  sýsht  yðr 
aðra  þjónustumenn,  en  vér  munum  leita  fyrir  oss.  Rollant,  segir 
konungr,  eigi  mun  ek  ^^ðr  þetta  synja,  enu  minnir  mik,  þá  er  ek 
var  undir  ohfaviði,  ok  sá  ek  þik  þá  hlaupa  af  hestinum  svá  skjótt 
sem  [leóns  hvelpr,®  ok  hafðir  í  liendi  [af  spjótbroti  lítinn  kurf  ok 
laust  Jamund®  svá  mikit  högg,  at  Qarri  ílaug  [sverðit  or  hendi  hon- 
um,  þá  er  hann  hugðist  mik  skyldu  höndum  grípa.  Nú^"  ef  þú 
biðr  mik  nökkura  bœn,  þá  þarf  hvárki  tiP^  at  hlutast  Oddgeir  né 
Kemes.  Bið  fyrir  20  eða  30,  hundrað  eða  þúsund,  allir  skulu  af 
þínum  bœnum  vápn  taka,  er  [vilja  ok  bera  kunna.'"  EnerRollant 
heyrði  keisarann  svá  mæla,  þá  vildi  hann  á  kné  falla.  En  Karla- 
magnús  konungr  tók  í  hönd  honum  ok  kysti  hann  með  mikihi  ást- 
semd  ok  mæki :  Mér  samir  sannhga  at  elska  þik,  góði  systurson, 
um  hvern  dauðhgan  mann  fram,  því  at  þú^^  gaft  mér  líf^*  guði  til- 
sjánda.  J)á  lét  Karlamagnús  keisari  blása  fyrir  öUum  landtjöldum, 
at  alJir  skyldu  [fjrir  hann*^  koma.  J)ar  mátti  sjá  hina  ungu  menn 
til  ganga  kistna  sinna,  ok  drógu  þá  fram  sjóða  sína  með  nógu^^ 
gulh  ok  silfri  ok  pellum ,  ok  œtluðu  þá  gjafir  sínar ,  fyrir  því  at 
hverr  þeirra  hafði  þar"  fengit  svá  mikit  fé,  at  þeir  vissu  eigi  hversu 
þeir  skyldu  fyrir  sjá. 

79.     ívú   ferr  herra  Girarðr    or   konungs    hirð   ok  með  honum 
herra  Booz^*   ok  Clares,    ok    stigu   af  hestum   sínum    fyrir  landtjaldi 

^)  hrisíi  a.  *)  með  mikilli  ástsemd  a.  ')  [brátt  bera  herklæði  a.  *)  þá 
tilf.  a.  *)  hertugi  a.  *)  [vel  vera  af  a.  ')  herklæði  a.  *)  [mjóhundr  a. 
*)  [spjótkurf  af  apaldri  til  mín,  ok  er  Jamund  hugðist  reiða  sverðit  í 
höfuð  mér,  þá  laustu  hann  a.  '")  [honum  sverðit,  þat  er  hann  hugðist 
halda  á.  ok  armleggr  hans  gékk  í  sundr  fs-rir  fraraan  ölbogann,  svá  at 
síðan  nýtti  hann  aldri  sína  hönd.  En  a.  ")  í  a.  '')  [megu  bera  ok 
hafa  vilja  a.  '^)  fannt  mik  ok  tilf.  a.  '*)  með  tilf  a.  '^)  [til  hans  a. 
'^)  gnógu  a.     '')  mgl.  a.     '*)  tilf.  a. 


330  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    80. 

Girarðs,  ok  géngu  J)á  í  móti  þeim  jarlar  ok  lendir  menn  ok  spurðu 
hversu  keisarinn  niætti.  J)á  svarar  Girarðr:  Lof  sé  guði,  at  hann 
má  vel  ok  ei*  heill,  ok  skulu  nú  allir  þjónustumenn  verða^  riddarar, 
ok  svá'*  skulu  vér  allir  gera  eptir  sama  hœtti.  J)á  svöruðu  allir: 
Guð  signi  ætlan  vára  ok  láti  vel  skipast  eptir  yðru  ráði.  Nú  kall- 
aði  Girarðr  [til  sín^  systursonu  sína  ok  tvá  sonu  sína ,  ok  mælti : 
Herrar,  kvað  hann,  nú  skulu  allir  [vápn  bera,  þeir  er  megu;'*  ok  ef 
guð  sendir  mik  í  mitt  ríki,  þá  skal  ek  [)at  vel  yðr  launa.  Sem 
herra  Girarðr  hafði  búit  þá,  [)á  var  flokkr  [)eirra  |)rjár  þúsundir. 
J)á  mælti  hann  til  [sona  sinna^  Miluns  ok  Girarðs,  þá®  fékk  hann  í 
hendr  Ancelin  hertuga,  ok  mælti:'  J)ú  skalt  fara  á  fund  Karla- 
magnús  konungs  ok  bera^  honum  guðs  qveðju  ok  mína^  vináttu. 
Seg  honum,  at  hann  gefl  sonum  mínum  herklæði,  ok  haf  þá  síðan 
með  ^ér  til  mín  aptr.  ^á  svarar  heríuginn :  J)at  geri  ek  gjarna, 
herra.  SíÖan  Ijópu  J)eir  á  hesta  sína  ok  kómu^"  til  hirÖar  Karla- 
magnús  konungs,  ok  fundu  þeir  {)ar  ríka  [höfðingja  ok  margt  annat 
fólk  [jeirra,  er  gera  létu^^  riddara  brœðr  sína  ok  sonu  ok  aðra[)jón- 
ustumenn  sína ,  ok  mælti  þá  Karlamagnús,  at  hertugar  ok  jarlar 
skyldu  sjálfir  dubba  menn  sína.  J)á  mæltu  höfðingjar  sín  á  millum  : 
Víst  hefir  Karlamagnús  konungr  fengit  oss  f)etta  starf  at  þarflausu. 
Ok  vissu  þeir  eigi  hvat  þeir  mæltu ,  f)ví  at  þeir  vissu  eigi  [hers 
at  ván.^2 

80.  Keisarinn  er  nú  í  landtjaldi  Jamunds  ok  gerði  fjölda'^ 
riddara  af  3'msum^^  kynkvíslum,  ok  ekki  fór  hann  at  því,^^  hvárt 
þeir  váru  ríkra  manna  synir  eða  fátœkra.^^  ÖUum  hefir  hann  nú 
gefit  gott  frelsi  ok  sœmdir  sem  riddorum,  öllum  er  frelsi  gefit  fyrir 
bœjar  tökum  ok  konungs  skyldum.  Sem  [jeir  höfðu  [skilt  þat^' 
frelsi,  ok  at  fyrir  sakir  RoUants  váru  {)eir  frjálsaðir, '^  þá  handgéngu 
þeir  konungi  ok  gáfu  sik  almátkum  guði  ok  hinum  helga  Petro 
postula,  ok  mæltu  viö  Karlamagnús  konung:  Herra  konungr,  sögðu 
þeir,  látit  oss  nú  æ  sem  fyrst  finna  þat  hit  bölvaða  fólk,  vér  skulum 
svá  slátra  [jeim  í  augliti  yðru,  at  aldri  skulu  [leir  fá  bœtr  [sinna 
skaða  ok  svívirðinga.^^  Keisarinn  skundaði  þá  starfi  sínu,  ok  A^aldi 
diP^  flokki  þeirra  300  ok  30  ok  sjau  menn.  Meðan  þessir  lifa,  þá 
niunu  þeir  verja  guðs  lög  ok  [sœmd  keisarans'^^  ok  í  hans  augliti 
munu  [)eir  eptir   mætti    höggva    höfuð    af  heiðingjum.      Sem   Karla- 

')  vera  a.  ^)  ingl.  a.  ")  [á  a.  '')  [riddarar  vera,  þeir  er  vilja  ok  vápn 
megu  bera  a.  *)  [sinna  manna  a.  '^)  J)essa  a.  ')  til  hans  tilf.  a, 
*)  segit  a.  '•')  sína  a.  '")  |)á  tilf.  a.  ")  [jarla  ok  hertiiga  ok  mikinn 
iQölda  þeirra  manna,  er  nú  létu  gera  a.  '^)  [vónir  hers.  a.  '^)  saal.  a ; 
fjöldi  A.  '*)  mörgum  a.  '*)  spyrja  a.  '^)  fátœkir  a.  ")  [skilit  |)etta  a. 
'*)  frjálsir  a.  '*)  [sins  skaða  ok  svívirðingar  a,  *")  or  a.  ■^')  [líkam 
keisarans  ok  gæta  hans  ríkis  a. 


Cap.    8Í.  AF  AGULAXUO  KOKITNGI.  331 

magnús  konungr  sá^  yfir  sveinana,  þá  kom  honum'^  í  hug  um  feðr 
|)eirra,  er  fallnir  váru.  Jiessa  verðr  hann  at  hafa  |)angat  með  sér, 
sem  hann  vœntir  varla  sjálfr^  í  brott  at  komast,  ok  gerðist  honum 
af  þeirri*  íhugan  svá  þungr  harmr,  at  engum  kosti  mátti  hann  á 
fótum  standa,  ok  settist  hann  niðr  á^  pell  ok  hallaðist  á  hœgindit 
ok  andvarpaði  af  [miklum  harmi.*  Droim  konuftgr  ok  Salomon  kon- 
ungr,  Nemes  hertugi  'ok  Oddgeir,  þessir  Teiddu  Rollant  unga  fyrir 
Karlamagnús  keisara,  ok  létu  þeir  þá  fram'  bera  300  sverða.  Eitt 
Mai'  þat  sverð,  ler  eigi  sómdi®  huglausum  knapa  at  bera:  en  ísizBnt 
brezki  bar  þat  sverð  í  hendi  sér.  J)á  brá  Karlamagnús  keisgiri 
sverðinu  ok  mælti  til  Droims  konungs :  Hér  er  ekki  sverð  jafngott 
né  jafnfrítt  þessu.  J)á  mælti  Oddgeir:  Herra,  segir  hann,  freistum 
sverðsins  [í  steininum  er  stendr  fyrir  landtjaldi  yðru.*  J)á  svarar 
konungr:^"  ]þat  skuhim  vér  eigi  gera.  Sem  Karlamagnús  hélt  á 
[hinum  hvassa'*  Dýrumdala,  þá  stakk  hann  honuni  í  slíðrar**^  ok 
|)ví  næst  gyrði  hann  Rollant  frœnda  sinn  með  honum,  ok  mælti  til 
hans  hlæjandi  með  blíðum  orðum  :  Ek  gyrði  þik  J)essu  sverði  með 
|)eim  formála,  at  þat  tigni  J)ik  í  hreysti  ok  riddaraskap,  meðan  þú 
ert  h'fandi.  Sem  Karlamagnús  keisari  [hafði  þetta  mælt,  þá  signaði 
páfinn  hann,  ok  ahir  aðrir  þökkuðu  guði.  Sem  Karlamagnús'^  hafði 
gyrt  Rollaut  með  þessu  sverði,  þá  féll'*  Nemes  hertugi  á  kné  ok 
batt  hinn  hœgra  spora  á  fót  honum,  en  Oddgeir  hinn  vinstra.  Fyrr 
en  Rollant  leysti  af  sér  hjálm  sinn  eða  sverð,  þá  géngu  skyndiliga 
300  ok  sjau  menn  ok  30  manna,  ok  tók  J)á  Karlamagnús  þau  sverð 
sem  eptir  váru,  ok  g}*rði  fyrst  með^^  Estor  delangres,  því  næst 
Otun  ok  Bæring,  Huga  ok  Jofrey  ok  [Angler  af*®  Gaskunia,  ok 
síðan  alla  þá  er  þeim  fylgdu ;  þá  gerði  Karlamagnús  alla  at  riddorum 
ok  mælti  J)á  til  Rollants  frænda*'  síns:  Mjök  ertu  lofandi,  segir 
hann,  þessa  alla  fæ  ek  í  J)itt  vald.  Ok  gerðust  þeir  |)á  alIirRolIant 
handgengnir  með  fullkomnum  trúnaði  ok  úskaddri  konungs  sœmd 
ok  þjónustu.  Ok  þá  mælti  konungr:  Ef  guð  sendir  mik  heilan  í 
Franz,  ok  mér  líkar  at  hvílast  ok  fara  á  veiðar,  þá  skulu  þér  fara 
með  mér  at  temja  úspaka  menn  til  ríkis  míns. 

81.  Keisarinn  samnaði  þegar  þeim**  ellifu  riddorum,  er  hann 
vissi  vaskasta,  ok  lagði  þá  báðar  hendr  um  háls  [RoIIant,  okmælti:*^ 
Góði  systurspn,  segir  konungr,  þér  tólf  skidut  vera  jafningjar ;  þessir 

')  leit  a.  ^)  þegar  tilf.  a.  ')  mgl.  a.  *)  saal.  a;  þeirra  A.  *)  eitt  tilf.  a. 
*)  [öllu  hjarta  a.  ')  tilf.  a.  *)  samdi  a.  ')  [liér  nú  í  steininum  fyrir 
landtjalds  dyrum  a  '")  Guð  veit,  segir  hann,  at  tiJf.  a.  ^'J  [hinu 
hvassasta  sverði  a.  '-)  slíðrir  a.  '')  [rngl.  a.  '■*)  settist  a.  '^)  mgl.  a. 
'®)  [Angiler  or  a.  ")  systursonar  a.  '*)  mgl.  a.  '^)  [þeim  ok  mælti 
til  R.  a. 


332  KABLAMAGííUS  SAGA  IV  b,  Cap.    82. 

skulu  fylgja  þér  þangat  sem  \m  vill,  ok  gera  |)at  er  þú  vill.  Ef 
guð  sendir  mik  heilan  aptr  í  Franz,  Jjá  skulu  þér  fjlgja  mér  at 
hreinsa  ríki  mitt.  En  nú  vil  ek  eigi  at  sinni  segja  þér  fleira,  nenia 
þú  vihr  mínuni  ráðum  fylgja  ok  minn  kœrleik  þekkjast.  Sem  Karla- 
magnús  keisari  var  í  landtjaldi  sínu,  þá  tók  hann  í  hönd  Miluns 
unga  ok  mælti :  Ungmenni ,  segir  hann ,  satt  samir  at  segja  þér  ^ 
þú  ert  son  herra  Girarðá*  af^  Burgunia ;  aldri  verði'^  honum  vildri 
hertugi,  sá  er  með  [vápnum  herklæðist,^  aldri  mun  hans  ættingi 
vera  nema  góör  maðr.  Ek  skal  gefa  þér  ríki  ok  sœmd  í  MiHborg, 
þar  er  nú  engi  aríi  til  nema  ein  dóttir ;  ef  hon  er  sh'k  sem  mik 
væntir,  þá  mun  eigi  finnast  henni  jafnfríð  í  öllum  hálfum*  heimsins, 
þér  skal  ek  gipta  hana  með  miklu  ríki.  En  J)ú  ok  Nemes  ok  Odd- 
geir  ok  Fagon  skulut  fjlgja  mér  ok  vera  ráðgjafar  mínir  í  hirð  minni. 
J)á  kallaði  Karlamagnús  konungr  til  sín  Eisant  hinn  brezka  ok  mælti : 
Hvar  er  sverðit  þat  it  bezta,  er  gullkrossinn  er  ásettr?  Hann  tók 
J)á  sverðit  ok  fékk  honum  á  kné  fallandi  ok  honum  tiguhga  lútandi. 
Sem  konungi  var  fengit  sverðit,  þá  brá  hann  því  ok  hugði  at  vand- 
liga,  ok  kallaði  síðan  til  sín  Nemes  hertuga  ok  Oddgeir:  [|)it  sáð,^ 
segir  hann,  at  ek  var  í  gær  gjrðr  með  þessu  sama  sverði,  þá  er 
ek  lét  lejsa  af  höfði  Jamunds  hjálminn  ok  leggja  hann  undir  ohfatré. 
En  nú,  Milon  bróðir,  segir,  hann,  mjök  samir  þér  at  tignast,  þetta 
sverð  gef  ek  þér  með  jungfrúinni:/  þú  ok  Nemes  ok  Oddgeir  skulut 
vera  höfuðráðgjafar  mínir  ok  mér  [jafnan  þjónandi.' 

82.  Dann  sama  dag  sem  keisarinn  stóð  í  landtjaldi  sínu ,  þá 
tók  hann  í  hönd  Girarðs  unga,  hann  var  hárfagr  ok  inn  fríðasti, 
hann  hafði  digra-  armleggi  ok  sterka,  ok  mælti  þá  Karlamagnús  ást- 
samhga  til  hans :  [J)ú  ert,  segir  hann,  Girarð  sonr  hins  vaskasta 
riddara.  þá  mælti  hann  til  Eisant:^  Eisant  bróðir,  fœr  mér  þat 
sverð®  er  mest  er  af  fjórum  mínum  sverðum.  Hann  koni  þá  ok 
lagði  sverðit  á^**  kné  konungi.  Ok  þá  mælti  konungr :  Herrar,  segir 
hann,  þetta  sverð  átti  einn  riddara  son,  hann  sótti  með  þessu  sverði 
Gandri  ok  Lalei  hinar  ríkustu  borgir  ok  Gullaran,  ok  alt  ríki  er  til 
hggr  borganna,  í  engu  landi  finnst  vildra  sverð.  Ok  gjrði  konungr 
haun  þá  sverÖinu  í  aughti  mikils  fjölda.  Nú  sem  konungr  hafði 
gjrt  hann  með  sverðinu,  þá  mælti  hann :  Með  þessu  sverði  var  sótt 
alt  Gandreborgar  ríki.*^  Kristni  var  náhga  fjrirkomin^^  ok  í  úfriði 
niðrfallin,  en  þetta  sverð  guði  tilsjánda  reisti  upp  ok  friðaði  ok 
stjrkti  alla  kristni  vára.  Nú  gefi  þér  guð  með  þessu  sverði  sigrsælu 
ok  langlífi.    J)ar  var  settr  konungs  söðull  á  einn  hvítan  hest,  ok  gaf 

')  yfir  a.  ^)  er  a.  ^)  [sverði  gyrðist  ok  a.  ")  álfum  a.  ^)  [þeir  sá  a. 
•^)  jungfrúnni  a.  ')  [þjónandi  at  borði  a.  *)  Itilf.  a.  "j  liingat  tilf.  a, 
'")  í  o.     >i)  hlið  a.     '^)  yfirkomin  o. 


Cap.    8S.  AF  AGULANDO  KONUNGI. 


333 


konungr  honnni  meÖ  [gyldum  söðli  ok^  beisli.  Sem  konungr  hafði 
gefit  honum  |)ann  iun  blómhvíta  hest  með  svá  ríkum  búnaði,  at 
hundrað  marka  féngi  eigi  keypt  reiða  hans,  þá  skiindaði  páfinn 
sinni  s}'slu,  ok  með  því  at  þar  var  hvárki  kirkja  né  musteri,  þá 
vígðu  [íjórir  erkibyskupar'^  allan  vöUinn  þar  umhverfis,  ok  settu 
[kapaliu  hans^  landíjöld  pávans,*  ok  bjó^t  [þá  páfinn^  til  messu. 
Aldri  síðan  söng  hann  þá  messu,  er  jafnmargir  nýgervir  riddarar 
væri^  á  heyrandi.  Páfinn  söng  messuna,  en  pistiJinn  las  Bendikt' 
erkibyskup.s  Sjálfr  páfinn  las  guðspjall,  en  Qórir  erkibyskupar  leiddu 
Roliant  systurson  Karlamagnús  konungs  til  oíferendu.^  Hann  off'raði 
þar  svá  [ríka  ofíerendu,*"  at  hinir  sterkustu  múlar  gátu  eigi  borit. 
|)á  talaði  páfinn  :  Lendir  menn,  segir  hann,  lýðit  mér.  J)á  er  várr 
dróttinn  frjálsaði^^  ok  minkaði  vald  úvinarins  ok  rak  hann  brott  or 
himinríki,  guð  mælti  þá  ok  hét  at*''  fylla  þat  skarð ,  er  gerðist  á^^ 
flokki  englanna.  Hann  skapaði  á  sex  dögum  alla  hluti,  en  á  hinum 
sjaunda'degi  hvíldist  hann  af  sínum  verkum.  Eigi  tók  hann  á** 
nieð  starfi  handa  sinna.  Adam  föður  várn  skapaði  guð^^  af  moldu 
ok  gerði  hann  eptir  sinni  líkneskju,  af  rifi  hans^^  skapaði  hann 
Evam,*'^  ok  gaf  þeim  vald  yfir  öllum  skepnum,  nema  eitt  aldin  fyrir- 
bauð  hann  [þeim  at  eta.  En  jafnskjótt  sveik  andskotinn  Evo,^*  ok 
var  Adam  heimskr,  þá  er  hann  lét  at  hennar  áeggjan.  Sem  allr 
heimrinn  var  skapaðr,  þá  kom  guð  í  þenna  heim,  ok  lét  skírast  af 
Johanue  baptista.  Síðan  þoldi  hann  dauða  [fyrir  oss.*^  J)ví  næst 
krafði  hann  þann  hluta  ins  helga  kross,  er  [hann  hafði  með  sérok^" 
dróttinn  var  píndr'*^  á.  Sem  páfinn  hélt  upp  krossinum,  þá  féllu 
alhr  á  kné  ok  kitu"'^  með  mikilh  ástsemd  með  helgum  bœnum  ok 
hreinu  hjarta,  ok  blezaði  páfinn  [allan  lýðinn"^  ok  gaf  þeim  [leyfi  í 
brott  at  fara,'^*  ok  tóku"^  þeir  þá  vápn  sín  ok  herklæði. 

83.  Kú  höfum  vér  heyrt,  hversu  RoIIant  var  gerr  riddari  ok 
hans  félagar.  En  nú  verðr  at  segja  nökkut  frá  Agulando.^*  Hann 
sendir  eptir  sex^'  konungum,  ok  kómu  þeir  til  hans.  Hann  mælti 
þá :  Herrar,  kvað  hann,  mjök  þikki  mér  kynligt  um  Jamund  son 
minn ;  hann  hefir  nú  [þijá  daga  barzt-**  við  Frankismenn  ok  sendir 
mér  engi  orð.  J)á  svarar  Abilant  konungr :  J)at  veit  Maumet,  hann 
gerir   sem'^*    úviti,    þeir   hafa   látit    Qóra    guða   vára.     Blandeqvin^" 

^j  [gyltu  a.  ')  [erkibyskupar  hans  a.  ')  [kappellanar  páfans  o.  ■')hansa. 
^)  [hann  þá  a.  *)  vára  a.  ')  Bendictus  a.  *)  hann  var  bródirDroims 
konungs  tilf.  a.  *)  altaris  a.  '")  [miklu  fé  ok  hans  félagara.-  ")  fi-els- 
aði  a.  ")  hann  skyldi  tilf.  a.  ")  í  a.  ")  mgl.  a.  '*)  hann  a. 
"^)  Adams  a.  '^  Evu  a.  '*)  [Ewu.  En  andskotinn  sveik  hana  a. 
'^)  [oss  til  lausnar  a.  ^'')  [mgl.  a.  ^')  krossfeslra.  ")  saal.a;  bœn  J. 
")  [þá  alt  lió  a.  ")  [þá  brottleyfi  a.  ")  til/:  a.  -«)  konungi  tilf.  a. 
'•)  7  a.     -^)  [3  sinnum  barizt  a.     ")  bam  ok  tilf.  a.      ^'')  iladdikvin  a. 


334  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    84. 

mælti  J)á  til  Agulandum :  Herra,  kvað  hann,  mjök  |)ikki  méi-  undar- 
ligt,*  engi  nótt  er  sú,  er  eigi  dreymir  mik  undr  ok  údœmi.  Kristnir 
menn  eru  [skyndiliga  ok^  kynliga  herklæddir,  oían  af  höfði  [til  hæla^ 
eru  þeir  huldir  stáH  ok  járni,  þeim  nieina  livárki  starf  né  vökur; 
þeir  hafa  bæði  saman  blandit  [af  várum  mönnum*  hvítt  ok  rautt, 
heilann  ok  blóðit.  J)ví  næst  talaði  Maladient^  konungr :  Herra, 
segir  hann,  þér  gerit  mikit  úráð,  með  því  at  Karlamagnús  konungr 
hefir  h'tit  hð,  er^  þér  ríðit  eigi  [sem  skjótast'  á  hendrhouum.  Hann 
hefir  fengit  [ofmikit  ofdramb  ok  hefir  hann  ofmikit  traust  á^  litlum 
hÖsafla,  er  hann  þorir  [í  mót  yör  at  stríða.^  Nú  sendit  til  hans 
fyrst  ok  biðit,^"  at  hann  gefi  oss  upp  fjóra  guða  vára,  neiti  sínum 
guði  ok  taki  við  várum  lögum.  Látit  hann  ok  hfa,  ef  hann  gerir 
yðr*^  skatt  af  þessu  ríki,  sjau  hundruð  múla  ok  úlfalda  klyfjaða  alla 
með  brendu  [guUi  ok  silfri,  ok  400  meyja  hinna  fríðustu'-  í  yðvart 
vald,  ok  gefit  þeim  sem  yðr  h'kar,  ok  gangi  berfœttr  í  uflklæðum 
til  fóta  yðr  ok  gefi  yðr  upp  kórónu  sína.  Ef  hann  vill  eigi  þenna 
kost,  þá  sé  hann  drepinn  sem  skjótast.  J)á  mæUi  Uhen :  Vér 
munum  oflengi  þetta  ráð^^  dvelja.  Látit  nú  þegar  annan  stíga  á 
sinn  hest  at  fylgja  mér,  ok  skulu  vit  fara  tveir  þessa  sendiferð. 
Ok  þá  sendi  Agulandus  þegar  eptir  Gahngri  hinum  gamla.  Ok  er 
hann  var  þar  kominn,  þá  tók  hann  guUspora  á  fœtr  sér,  ok  klæddH^'* 
hann  ríkri  skilikju  oksettu^^  gullkórónu  áhöfuð  honum  gimsteinaða,'® 
ok  steig  hann  þá  á  hinn  bezta  múl,  ok  héldu  þeir  í^'^  ístig  hans, 
meðan  sá  inn  gamh  karl  steig  upp.  Síðan  féngu  þeir  honum  einn 
ohfakvist  merkjandi  sendiferð  hans.  Hann  var  hvítr  á  skegg,  hinn 
fríðasti  sýnum,^^  engan  gamlan  mann  máttu  þeir  finna  honum  jaínan. 
Uhen  steig  þá  á  einn  eplóttan  hest,  í  ölhim  lier  heiðingja  váru  eigi 
[honum  10  hestar'®  vildri.  Hann  var  klæddr  silkipanzara  með  guH- 
saumuðum  .laufum  ok  bar  einn  guUsteindan  buklara  ok  it  hvassasta 
spjót  með  mikhi  merki,  hann  var  mikill  ok  öflugr.  J)essir  váru 
sendimenn  Agulandi  konungs.  Hér  lýkr  inni  sjaundu  bók  ok  hefr 
upp  ina  attu. 

84.  Heyrið  nú  hvat  Karlamagnús  inn  kurteisi  keisari  hefst  at. 
Hann  gerir  fimm  fylkingar  ok  ætlar  þeim  5  bardaga.  Roflant  systur- 
son  hans  gerir  hina  fyrstu  fylking;  en  Oddgeir  hertugi  var  þann  dag 
merkismaðr  keisarans,  ok  eru'í  fylking  Rollants  tvær  þúsundir  ridd- 
ara,    aflir   ungir   menn    ok    öflugir.      I    annarri   fylking   var   Salomon 

»;  kynligt  a.  ^)  [mgl.  a.  ^)  [ok  til  fóta  a.  ')  [mgL  a  ^)  Maladin  «. 
")  at  a.  ')  [tilf.  a.  *)  [ofdirfc^  af  metnaði  síimni  ok  hcfir  ofmikla  dul 
afa.  ")  [at  ríða  í  mót  3'ðr  svá  fámennira.  '")  beiðit  a.  ^')  eimtilf.a. 
'*)  [silfri,  okSOOfríðrameyjaa.  '^)  þjóðiáða.  '•*)  klæddi  a.  '■'*)  setti  a. 
'^)  gimsteiní'a  a.     '")  mgl.  a.     '*)  í  andliti  a.     '")  [10  hestar  honuin  n. 


Cap.     85.  AF  AGULANDO  KONUNGI. 


335 


konungr,  ok  með  honum  riddarar  or  Xorðniandi  ok  Peitu  ok  Gask- 
unie*  höfðingjar.  Erkibauth  ok  Hugon  [inn  harði  Tfirflispania  gerðu 
im  þriðju  fylking-  ok  herra  Nemes  hertugi.  Jerimias  jarl  ok  Rikarðr 
inn  hrauöti.  J)á  skundaði  páiinn  sínu  Uði,  ok  bjó  hann  þá  Qórða 
bardaga  svá  vandHga,  at  hvárki  sat  eptir  steikari  né  skutilsveinn, 
eigi  dyrverðr^  eða  rekkjusveinn  [né  ræðismenn,  klerkr  né  prestr,* 
engi  sá  er  nökkura  [hjálp  mátti  veita.  AUa  gerði  keisarinn  nú  heiman 
með  hjáhnum  ok  brynjum,  sv^rðura  ok  góðum  hestum.  Svá  hefir 
hann  þá  vel  búit,  at  eugi  þarf  honum  (um)  þat  brigzla,^  at  sitt  hð 
hafi  betr  búit  en  hanu.  J  hinni  fimtu  fylking  var  Gundilbol^  ok 
[Segis,^  Enser,'ok  ííorðmandiar  þeir  er  eptir  váru,  ok  or  Saxlandi 
J)eir  er  þar^  hfðu.  Ok  lagði  Karlamagnús  niðr^  skjöld  sinn  ok  tók 
í  hœgri  hönd  sér  einn  langan  vöud,  ok  reið  þá  [ok  skipaði^"  fylk- 
ingum  sínum.^^  Nú  mælti  Karlamagnús  konungr,  at  menn  hans 
skyldu  [búast  við  bardaga,  ok  skildi  hann  þá  fylkingar  síuar  hver- 
jar*^  frá  annarri,  ok  hætti  eigi  fyrr  en  hann  var  komiun  frá  inni 
fyrstu  til  hinnar  síðurstu. 

85.  í'^  því  bili  kómu  sendimenn  Agulandi  konungs,  Galinger 
berandi  ohfakWst.  Hann  hafði  hvítt  skegg;  skikkjan  var  svá  síð, 
at  [hann  dró  hana  mjök  svá  jafnsítt  hælunum;**  hár  hans  var  íléttat 
mjófum  fléttiugum  ok  hékk  á  báðar  herðar.  En  Ulien  sat  á  einum 
eplóttum  hesti,  hann  féngi  eigi  keypt  með  jafnvægi  hans  af  brendu 
gulh.  Hann  var  í  panzara  ok  hafði  hvítan  hjálm  á  höföi,  sverð  vel 
bítanda  með  hvössu  spjóti  [af  apaldrs*^  skapti,  ok  lét  hann  blása^^ 
it  mikla  merki  sitt  fyrir  vindinum.  Hann  var  mikill  maðr  fyrir  sér 
ok  fullvaxinn  með  sterkum  arnileggjum,  ef  hanu  væri  krisíinn,  þá 
væri  eligi  svá  [fríð  frú,  at  honum  mundi  kunna^'  synjast.  J)essir 
váru  komnir  at  fremja  sendiferð  Agulandi^®  konungs,  annarr  at  heit- 
ast,  en  annarr  at  berjast,  ef  nökkurr  vill  vib  hann  eiga.  Konungr 
ríðr  nú^*  fyrir  liði  sínu,  minnir  þá  á  at  verja  löud  sín  ok  guðs  lög, 
ok  skipaði  hverri  fyíiing  svá  sem  samdi  fram  at  ríða.  J)á  kallar 
hann  til  sín  Oddgeir  nökkut  [svá  hlátri  við  lögðum'^®  ok  mælti: 
Herra  Oddgeir,  segir  hann,  halt  þat  er  þú  hézt  mér,  at  gæta  systur- 
sonar  míns,  því  at  hann  er  barn  ok  ungmenni,    en   engi  hlutr  er  sá 

')  Gaskuniu  a.  ^)  [.  Hina  þriðju  fylking  gerðu  hinn  harði  höfðingi  yfir 
Spania  a.  ')  saal.  ogsaa  a  *) .  eigi  ræðismaðr  né  klerkr  ok  eigi  prestlingr 
ok  a.  *)  [viðrhjálp  mætti  veita.  Engi  sá  er  betr  búinn,  ok  engi  þarf 
honum  at  brigsla  um  þat,  a.  ^  Gundulbit  a.  ')  [Ensis  a.  ^)  þá  a. 
*)  þá  a.  '")  [at  skipa  a.  ")  Alla  gerði  nú  keisarinn  með  hjálmum  ok 
brynjum,  sverðum  ok  góðum  hestum  lilf.  a.  '*)  [skipa  fylkingum  sín- 
um,  ok  skildi  hann  hverja  a.  '^)  saal.  a\  A  A.  ")  [hon  huldi  allan 
búnað  hans  a.  '*)  [apaldr  at  a.  '*)  á  tilf.  a.  '")  [fiúðr  at  honum  mundi 
kunna  at  a.    '*)  Agukmdus  a.     '*)  ok  talar  tiif.  a.     -')  [audvai-pandi  a. 


336  KARLAMAGÍíUS   SAGA  IV  b.  Cap.    86. 

lifandi,  er  ek  em  svá^  unnandi.  J)á  svarar  Oddgeir:  Heyr  hvat 
Rollant  mælir,  aldri  meðan  hann  hfir  kvezt  hann  vera  vilja  minn 
vin,  nema  hann  höggvi  it  fyrsta  högg  í  |)essum  bardaga.  Guð  veit, 
segir  Karlamagnús,  þat  vil  ek  gjarna  gera,  ok  gef  ek  hann  í  gæzlu 
guðs  almáttigs.  Ok  signaði^  konungr  þá  ok  reið  í  brott  klökkvandi.^ 
86.  [J)á  kómu  sendimenn  ok*  riðu  um  |)ær  fylkingar  er 
næstar  váru,  ok  kómu  at  meginliðinu,  ok  þá  mælti  Galinger  fyrst : 
[Bróðir  riddari,  þú^  á  enum  grá  hes(i,  er  ríðr  fyrir  fylkingum  þess- 
um,  sýn  mér  Karlamagnús  Frankismanna  konung,  ek  kann  eigi  skil 
á  honum ;  vit  erum  sendimenn  Agulandi  konungs  ins  öfluga.  J)á 
svarar  Karlamagnús  hárri  röddu :  Hér  em  ek,  sagði'hann,  eigi  þuríi 
þit  mín  lengr*'  at  leita.  J)á  svarar  heiðingi :  Enga  kveðju  ber  ek 
þér,  því  at  mér  er  engi  ást  á  þér  né  góðvih.  Send  Agulando  Ma- 
chun'  ok  Terrogant,  Apolhn  ok  [Jupiter  inn  mikla,^  ef  þú  vilt  lííi 
þínu  lialda.  Vinr,  sagði  Karlamagnús,  lierra  þinn  hefir  grimt  hjarta 
ok  illgjarnt,  ef  hann  vill  slíkt  mæla.  Gahnger  svarar:  Vit  erum 
sendimenn  ok  komnir  at  segja  þér  þessa  sendiferð;  látit  nú  fá  oss 
guða  vára,  ok  búit  sem  skyndiligast  þúsundrað  ok  sjau  klyíjahesta, 
ok  ger  þeim  full  hlöss  af  brendu  gulli  ok  silfri,  ok  svá  margar 
me}'jar  úspiltar.  Ok  þú  skalt  fara  berfœttr  ok  í  ullklœðum  ok  bera 
kórónu  þína  í  höndum  þér,  ok  einn  skaltu  vera  af  þeim  er  keyra 
hestana  ok  eykina  með  fénu.  Sem  þú  kemr  til  Agulandum,  þá 
skaltu  falla  á  kné  fy rir  honum,  ok  ef  þú  vill  neita  guöi  þínum  ok 
taka  við  lögum  várum,  þá  muntu  frjálsa  ríki  þitt  ok  sjálfan  þik;  ok 
þá  er  þú  liefir  þctta  gert,  þá  skulum  vér  biðja  [várn  herra^  misk- 
unna  þér,  ok  muu  hann  þegar  gefa  þér  kórónu  þína.  Dróttinn  guð, 
sagði  Karlamagnús,  þessi  lieiðingi  býðr  mér  harða  þjónustu,' því  at 
ek  hefi  eigi  numit  at  ganga  berfœttr.  En  gull  ok  silfr  [er  þú  krefr, 
verðr^"  hvílast,  en  meyjarnar  eru  svá  vtl  hirðar  í  öruggum  kastahim, 
er^'  engi  maðr  kemst  at  þeim.  En  fyrir  tveimr  dögum  féngu  várir 
menn  [fjjóra  guða  yðra  í  vald  pútna  ok  brutíl  þá  í  sundr  handa 
þeim.^^  ]þá  tók  Gahnger  at  heitast  ok  skók  svá  ohfakvistinn,  at 
náhga  flaug^^   ahr  í  hluti^*   sundr.^*     En  Uhen  lét  síga   brýnn  sínar 

^)  meir  a.  ^)  signdi  a.  ')  Codex  a  henförer  den  sidste  Halvdel  af  dette 
Capitel  (8öJ  fra:  Konungr  ríðr  nú  fyrir  liði  sínu,  minnir  þá  á  íi7  det  fore- 
gaaende  Capitel  C^^)-,  og  forbinder  förste  Halvdel  af  dette  med  næste  Capitel 
saaledes:  þessir  váru  komnir  at  fremja  sendiferð  Agulandus  konungs, 
•annarr  at  heitast,  en  annarr  at  berjast,  ef  nökkurr  viU  við  hann  eiga. 
J)eir  riðu  iim  þær  fylkingar  er  næstar  váru  o.  s.  v.  ■*)  [J)eir  a,  se  fore- 
gaaende  Note.  *)  [þú  riddari  a.  ")  lengra  a.  '')  Maumet  a.  ")  [Jubiter  a. 
»)  [konung  várn  o.  '")  [verðr  at  a.  ")  at  a.  '-)  [í  hendr  pútum  guða 
yðra  4  ok  brutu  þær  þá  í  sundr.  a.  '')  íló  a.  ")  mgl.  a.  ")  þá  tók 
Galinger  at  mæla  við  Ulien  tilf.  a. 


Cap.    8T.  AF  AGULANDO  KONUKGI.  337 

ok  reiddist  ok  var  óðum  manni  líkari,  skók  spjótit  svá  at  náliga 
flaug  járnit  af,  reisti  nierki  sitt  upp  ok  hallaðist  á  spjótit  ok  mœlti: 
Karlamagnús,  sagði  hann,  Agulandus  er  mik^  sendi  hingat  á  alla 
Affricam.  J)á  er  hann  sendi  herinn  í  Eropam,^  Jiá  sendi  hann 
njósnir  sínar  fyrir  sér  ok^  Qóra  guða  vára,  ok  Jamund  son  hans  sat 
fullan  mánað  í  Sueriborg.*  Sem  þeir  fóra  heim,  þá.  tóku  [|)ér  Qóra 
guði^  vára  frá  |)eim.  Agulandus  ferr  nú  at  leita  þín  [þar  til^  er 
hann  finnr  þik ;  hann  skal  hafa  þik  með  sér  til  Rómaborgar,  par 
skal  hann'^  kóróna  Jamund  son  sinn,^  ok  alla  drepa  |)á  er  á  Krist 
trúa.  J)at  veit  trú  mín,  sagði  Karlamagnús,  þat  skal  hann  aldri 
gera,  ef  guð  vill.  En  hvárki  skal  hann  hafa  guU  né  silfr  né  mey- 
jarnar:  þá  vittu  þat,  at  þær  eru^  enn  úfœddar  er  honum  munu 
gjaldast.  ][)á  mæhi  Gahnger :  Herra  konungr,  segir  hann,  hefir  þú 
nökkut  meira  lið  en  þetta  sem  nú  sé  ek  hér?  J  hinni  fyrstu  fylk- 
ing  eru  fáir  menn,  ok  þau  vápn  er  þeir  bera  áttu  várir  menn.  Man- 
deqvin  konungr  frændi  Agulandi  konungs  hefir  í  móti  [þessum  er 
ek  sá  hér^''  20  þúsundir  í  sinni  fylking  fráskildr'*  öðrum  fylkingum, 
þat  veit  Maehun,  [þá  eru  alHr^'^  þeir  teknir  sem  aldin  af  viði.  Herra 
konungr,  [segir  Ulien,^^  stöðvit  reiði  yðra.  Hingat  ríða  nii  tvau 
hundruð  ok  10  ok  fimtigir  þúsunda.  En  ef  þér  værit  sem'*  slátr 
ok  brytjaðir  til  steikarahúsa,  þá  eru  vér  svá  raargir, '*  at  eigi  vœri 
hálft  lið  várt  fult  af  yðr,  en  konungr  várr  hefir  þat  boðit  öllum  at 
taka  þik  höndum,  til  þess  at  hann  drepi  þik  sjálfr.  Keisarinn  sendi 
þá*®  Nemes  ok  Oddgeir  ok  Salomon  skyndiUga  til  herra  Girarðs,  at 
hann  ok  synir  hans  kœmi  til  konungs."  Ok'^  þeim  þar  komnum 
gékk  konungr  út  á  völhnn  með  þeim  :  Herrar,  segir  hann,  hlýðit 
mér  litla  stund.  Sé  þér^*  sendimenn  Agulandi  konungs,  þeir  kreQa 
guða  sinna  ok  [sjau  ok  þúsundrað""  klyfjaðra  hesta  af  gulli  ok  silfri, 
ok  svá  margar  meyjar,  ok  at  ek  ganga  berfœttr  sjálfr  ok  í  ullklæðum, 
ok  hita  honum  ok  leggja  kórónu  mína  'þá  sem  á  heilög  kristni  ok 
halda  lög  hans. 

87.  Hinn  gamh  Girarðr  tók  þá  at  svara :  Herra,  segir  hann, 
eigi  samir  yðr  at  angrast.  Nii  ^eru  •hðnir  80  yetra  síðan  er  ek  tók 
hjálm  á  höfuð  mér.  Sendit  nii  upp  undir  olifatré  eptir  h'ki  Jamunds 
ok  fœrit  Agulando,"^  þat  er  honum  maklig  fórn,  því  at  þá  mun  hann 
angrast  ok  reiðast.  En  hverr  várr  styrki  annan  at  hefna  sín,  en 
guð'^-    alla    oss.      Vei    sé    þeim    er   eigi  rekr  með  tíu  þúsundruðum 

')  oss  a.  ')  Eyropam  a.  ^)  mgl.  a.  *)  Sueri  a.  *)  [þeir  guða  a.  ^)  [til 
þess  a.  "0  koma  at  tilf.  a.  ^  með  kórónu  tilf.  a.  ^)  saal.  a;  munii  A. 
'*)  [þeim  a.  ")  fráskildnm  a.  '')  [allir  eru  a.  ")  [kvad  hann  a. 
")  mgl.  a.  '*)  heiðingjar  tilf  a.  '")  páfann  ok  tilf.  a.  ")  hans  n.  '*)  At 
tilf  a.    '9)  hér  a.     ^^)  [1000  ok  7  a.     ^')  Agulandus  a.     ^^)  styrki  tilf  a. 

aa 


338  '        KARLAMAGIÍUS  SAGA  IV  b.  Cap.     87. 

tuttugu  |)úsundir  J)eirra  manna.  J)á  géngu  þeir  eptir  líkinu  Baldvini 
ok  Ríker.  Ok  þá  kómu  sendimenn  at  deila  við  konung,  ok  mæltu : 
Látit  búa  skatt  várn.  Vinr,  kvað  Karlamagnús,  ek  lét  nú  menn  til 
fara  at  búa.^  Konungs  menn  kómu  undir  olifatré  ok  fundu  Jamund 
ok  hjuggu  í  sundr  armlegg  hans,  þar  sem  brotinn  var,  ok  tóku  eigi 
fingrgull  af  hendi  honum  né  af  höfÖi  honum  hjálm,  ok  reiddi  Riker 
líkit,  en  félagi  hans  bar  skjöldinn  ok  hönd  hans  ok  höfuð,  kómu  á 
völHnn  iþar  sem  konungr'-*  var,  ok  lögðu  niðr  h'k  Jamunds.  Sem 
Gahnger  leit  J)at,  þá  varð  hann  felmsfullr,  ok^  sem  hann  var  áðr 
málugr,*  varð  hann  þögull.  [Sem  Ulien  sá  hann,  kendi  hann^  hjálm- 
inn  ok  þat  it  mikla  fingrgull  er  hann  bar.  Undarligt  högg  gaf  Roll- 
ant,  J)á  er  bæði  augu  flugu  or  höfði  honum  ok  lágu  á  kinnunum. 
J)á  mælti  Ulien:  [Makun,  kvað  hann,*'  hvat  gerðir  þii,  er  þú  sýndir' 
eigi  kraþt  þinn.  Vinr,  [kvað  Karlamagnús,^  þú  hefir  at  vísu  týnt 
guði®  þínum.  1  gær  árla  var  hann  uppgefinn  pútum,  með  stórum 
járnsleggjum  ok  hvössum  stálpíkum  hafa  þær  brotit  allan  h'kam 
hans,  en  ek  hefi  skilt  at  þú  hefir  heitazt  við  mik.  Nú  tak  hér  við 
skattinum,  höfði  hans  armlegg  ok  skildi,  er  af  metnaði  sínum^'' 
barðist  við  mik;  aldri  fær  þú  annan  skatt  af  mér.  J)ú  ok  GaHnger 
er  hingat  fórut  at  heitast  við  mik,  segit  inum  öfluga  konungi  yðrum, 
at  skattr  sá  er  hann  krefr,^^  fjóra  guði  sína  gull  ok  silfr  ok  meyjar, 
þat  er  skaði^*^  at  gefa  |)ær  heiðingjum  til  pútna,  ok  [kóróna  mín 
af  inu  skírasta  guUi  ger,^^  J)á  fær  hann  aldri,  meðan  hann  [er  Hf- 
andi^*  ok  ek  em  sverði  mínu  valdandi.  En  fjóra  [guði  þá  er  þú^^ 
krefr,  þá  hefi  ek  engan  þeirra,  J)ví  at  [ek  lét  þá  gefa^*'  pútum,  ok 
brutu  þær  þá^'^  í  sundr  ok  drógu  þá^^  eptir  sér  um  herbúðir  sínar, 
ok  hlaut  hver  þeirra  svá  lítit^^  af  þeim,  at  eigi  stóð  hálfan  annan 
pening.  En  aldri  átta  ek  svá  mikit  fé  sem  hann  krefr,  ok  aldri 
láti  guð  Frakka  konung  [eiga  svá  mikit  fé,*^"  nema  þegar  taki  við 
hinir  hraustustu  riddarar  níínir.^^  Nú  þá  farit  til  Agulandum  ok 
fœrit  honum  höfuð  Jamunds  með  hjálmi  armlegg  ok  fiugrgull,  ok  ef 
guði  líkar,  þá  skulu  vér  slíkan  gera  hann  sjáifan  sem  Jamund. 
UHen  sat  á  hesti  en  GaHnger  á  múlj  ok  Htu  höfuð  Jamunds  ok  blóð 
rennanda  or  munni  hans,'^'^  bæði  augu  hans  lágu  á  kinnum,  heiHnn 
rann  út  um  ej^run.  Annarr  grét  en  annarr  andvarpaði.  Ok  þá  dró 
UHen  hinn  hœgra  glófa  af  hendi  sér   ok  gékk  fyrir  Karlamagnús  ok 

')  sœkja  skattinn  a.  *)  Kaiiamagnús  a.  ^)  svá  tilf.  a.  ^)  þá  ttlf.  a. 
*)  [Ok  sem  Ulien  kendi  líkit  ok  a.  ^)  [Makon,  Makon  a.  "^)  sendir  a. 
*)  [saal.  a;  segir  liann  ^.  ^)  guðum  «.  '")  saal.a\  þínum,4.  ")  lieim- 
tir  a.  ''^)  of  skaði  a.  '^)  [kórónu  mína  af  hinu  skírasta  gulli  a. 
'*)  [lifir  a.  ">)  [guða  er  liann  a.  '")  [er  (ek)  vil  ekki  við  þik  fást,  þá 
lét  ek  gefa  f)á  a.  '■)  alla  iilf  a.  '")  alla  tilf.  a.  '»)  mikit  a.  -")  fgirn- 
ast  svá  mikils  ijár  a.     ^')  hans  n.     *'-)  ok  tilf.  a. 


,  Cap.    ^8.  AP  AGULAIÍDO  KOXUÍÍGl.  339 

mælti:  Tak  hér  við  glófa  mínum  í  einvígis  veð  móti  þeim  er  J)ú 
fær^  vildastan;  ef  ek  yíirkem  félaga  minn  á  vígvelli,  þá  skaltu  ok 
þínir  menn  trúa  á  guða  vára:  en  ef  hann  drepr  mik,  þá  skulu  alHr 
heiðingjar  trúa  á  sannan  guð.  ]þá  mœlti  Karlamagnús :  Stöðva 
hmderni  þitt,  ok  seg  Agulando  at  nú  heíir  son  hans  fengit  J)at  seni 
hann  fór''  leita.  Ek  hefi  horn  hans,  sverð  ok  hest,  ok  gaf  ek  Roll- 
ant  frænda  mínum.  ííú  seg  Agulando,  at  ek  sendi  honum  höfuð 
sonar  hans  ok  armlegg  fram  frá  ölboganum,  ,ok  fyn-  en  þetta  kveld 
sé  komanda,  þá  verðr  annarr  okkarr  vitandi,  hvárr  réttara  er  haf- 
andi,  ek  þetta  ríki  verjandi  [eðr  hann^  tilsœkjandi.  Ulien  leit  þá 
skjöldinn  ok  armlegginn  ok.andvarpaÖi  þrysvar*  ok  skók  höfuð  sitt : 
Hó,  herra  .Jamund,  segir  hann,  þessi  var  hörð  dagleið.  Seg,^  kvað 
hann,  hvaðan  eru  knapar  þessir  er  þér  fylgja;  alt  þetta  Hð  [it  htla^ 
er  til  dauða  dœmt  ok  öll  lög  þín  únýt.  Yinr,  kvað  Karlamagnús, 
örlög  vár  eru  í  guðs  valdi,  en  eigi  undir  orðum  þínum.  Ber  höf- 
uðit  til  Agulandum  af  minni  hálfu ,  seg .  at  aldri  skal  þetta  höfuð 
kórónat  vera  í  Rómaborg. 

88.  Herr  keisarans  var  þá  allr  fyíktr,  ok  blésu  [þeir  þá  hálft 
hundrað  lúðra'  til  framreiðar  ok  ríða  á  brekkuna.  Ok  er  þeir  váru 
ofan  komnir  í  dalinn,  þá  sá  þeir  at  alt  var  landit  hulit^  af  heiðing- 
jum,  svá  mikill  Qöldi  at  engi  kunni®  telja.  ísú  ríða  sendimenn  skjótt 
ok  mœttu  Madeqvin  fyrstra  manna:  Kbmit  heilir  sendimenn,  sagði 
hann,  hversu  líkar  Karlamagnúsi  hinum  harða  keisara,  hefir  hann 
sent  oss  Ijóra  guða  vára  ok  skattinn?  Sem  Ulien  he^rði,  þá  reiddist 
hann,  er  liann  spottaði  þá.  J)á  svarar  Galinger :  J)ú  mælir,  sagði 
hann,  sem  galinn  maðr,  J)eir  gáfu  guði  vára  ptitum  sínum,  er  með 
stórum  járhsleggjum  brutu  þá  í  sundr.  Dauðr  er  Jamund.  J)á 
svarar  Mandeqvin :  Farit  eigi  með  þessum*"  hégóma,  því  at  engi  er 
svá  harðr  maðr,  at  [nökkur  mundi  þora^^  at  misgera  við  minn  herra. 
J)á  [svarar  Galinger:^'*  Hættit  þrætu  þessi,  J>ví  at  lík  hans  liggr 
undir  olifaviði.  jþeir  hjuggu  af  honum  höfuð  ok  armles:g,  [hér 
máttu  sjá  höfuð  hans  í  þessum  hjálmi.'''  J)eir  vildu  eigi  taka  hjálm 
af  höfÖi  honum  né  fingrgull  af  fingri  hans,  því  at  þeir  vildu  at  sá 
kendi  hann,  er  fyrst  kórónaði  hann.  J)á  svarar  Mandeqvin:  Alt 
snýst  oss  nú  til  harms.  Ok  fékk  hann  þá  svá  mikla  hugsótt,  at 
hann  sleit  hárit  af  höfði  sér.  Sem  lið  hans  sá  þetta,  þá  lustu  allir 
höndum  saman  ok  hörmuðu  svá,  at  alliríþeirri  fylking  féngu  hræzlu 
ok  hugleysu.*^     Síðan  riðu  sendimenn  fram  um  lítinn  skóg,  ok  kom 

')  finnr  a.  -)  at  tilf.  a.  ')  [en  hann  er  a.  ^)  3  sinnum  a.  ')  Karla- 
magnús  tilf.  a.  ^  \jngl.  a.  "^)  [í  lúðra  hálft  hundrad  a.  *)  hult  a. 
*)  at  tilf  a.  '")  slíkum  a.  ")  [nökkut  þori  a.  '-)  [mælti  Ulien  a. 
")  [ííV^.  fi.      '*)  hugleysi  a. 

22* 


340  KAELAMAGNUS  SAGA  IVb.  Cap.    88. 

þá  Ackars  or  Amflor  [í  móti  þeim,^  ok  kendi  hann  þegar  silkimerkit 
Uliens  ok  reið  J)egar  í  móti  þeim  ok  mælti :  Vel  komnir  félagar 
várir,  hafa  kristnir  menn  við  tekit  lögum  várum?  Uhen  svarar: 
J)at  væri  [mikil  fjín'-'  heimska.  ^á  er  Jamund  tók  Kalabre  borg,  þá 
sneri  hann  mörgum  kristnum  mönnum  til  várrar  trúar,  ok  hafði  hann 
með  sér  tuttugu  þúsundir  manna.  J)ví  nœst  kómu  Frankismenn 
hinir  hörðustu  riddarar  at  honum  með  tíu  þúsundir;  sem  [)eir  áttu 
við  vára  menn,  J:)á  tóku  várir  menn  undan  ok  iétu  fjóra  guði  sína. 
En  kristnir  menn  tóku  þá  í^  sitt  vald',  ok  seldu  þeir  þá  pútum  sín- 
um,  ok  brutu  þær  þá  í  sundr,  ok  fékk  hver  [)eirra  lítit  af.  Dauðr 
er  Jamund  ok  alt  hð  hans.  Sem  Akarz  heyrði  [)at,^  [)á  sortnaði 
hann  allr  ok  bliknaði,  ok  alHr  hans  liðsmenn-^'  váru  svá  daprir,  at 
engi  vissi  hvat  mæla  skjldi  til  annars.  Enn  ríða^  þessir  sendimenn. 
Sem  Kaladis  konungr  kendi  ferð  þeirra,  þá  reið  hann  þegar  í  móti 
þeim  ok  mælti :  Vinir,  kvað  hann,  Mauniet  signi  yðr.  Eru  kristnir 
menn  til  várra  guða  snúnir?  |)á  mælti  Uhen:  Guðar  várir  hafa 
svikit  oss.  J)á  er  Jamund  sótti  Kalabre  borg,  þá  sneri  hann  mörg- 
um  til  sinnar  trúar.  Hann  hafði  með  sér  20  þúsundir.  Sem  Frankis- 
menn  höfðu  komit  þeim  á  flótta,  þá  tóku  þeir  fjóra  guða  vára  ok 
gáfu  þá  pútum  sínum,  ok  skiptu  þær  sín  í  miUum.  Dauðr  er  Ja- 
mund  en  vér  svívirðir.  Sem  þeir  höfðu  sagt  Kalade  sendiferð  sína, 
þá  gékk  h'ann  náliga  af  viti  sínu  ok  mælti :  Maumet  herra !  bölvaðr 
sér  þú,  samþykkjandi  at  Jamund  skyldi  vera  drepinn.  Ok  slitu  þeir 
þá  fylking  sína.  Nú  riðu  sendimenn  fram.  En  EUades  ok  Pantalas 
systrungr  hans  kómu  þá  leypandi  í  mót  þeim  ok  mæltu :  Sendi 
Karlamagnus  oss  nú  skattinn  ok  meyjarnar?  Ulien  svarar :  Frankis- 
menn  eru  eigi  svá  auðsóttir.  ^á  mælti  Galinger:  Pantalas  bróðir, 
segir  hann,  til  mikillar  úgæfu  var  Jamund  [kosinn  hingat  yfir  oss, 
ok  þá  einkannhgast  er  hann'^  eggjaði  oss  at  vinna  þetta  land.  Krist- 
nir  menn  hafa  trú  sína  ok  traust  á  almátkum  guði,  syni  heilagrar 
Marie.  J)essi  er  sá  er  krossfestr  var  ok  dauða  sinn  fyrirgaf  Longino, 
er  í  gegnum  hjarta  hans  lagði  með  kesju.  Jamund  tapaði  Qórum 
guðum  várum,  gulli  ok  silfri,  sjau  sinnum  hundrað  þúsunda  heið- 
ingja  hafa  Frankismenn  drepit  fyrir  oss  [ok  gert  mikla  skömm  ok 
svívirðing  vinum  várum  ok  frændum.^  Dauðr  er  Jamund  ok  fjórir 
systrungar  hans.  Sendimenn  riðu  í  brott  þaðan  ok  fram  um  fylk- 
ingarnar  ok  kómu  at  [höfuðmerkinu.  J)ar  var  Agulandus  konungr'' 
ok  inn  öflugi  konungr  Abilant,    ok    með   þeim  Rodant   konungr   inn 

')  [mgl.  a.  ^)  [{)eini  mikil  a.  ')  á  a.  ^)  þelta  a.  *)  menn  a.  *)  riðu  a. 
')  [kominn  yfir  oss,  er  Jiingat  a.  *)  [mgl.  a.  ^)  [höfuðmerki  Agu- 
landijs,  þar  var  hann  sjálfr  a.  , 


Cap.    89.  AF  AGULANDO  KONUNGI. 


341 


sterki  ok  Madien,    Modal    kouungr   inn    ungi   ok  Laufer*    inn  harði. 
J)essir  kendu  Qarri  [komandi  sendimenn.'^ 

89.  Sendimenn  riðu  fúsir  heim  ok  vildu  gjarna  telja  tíðendi 
sín.  Ok  er  konungr  leit  J)á,  fagnaði  hann  kvámu  þeirra.  Ok  er 
sendimenn  .stigu  af  hestum  sínum  undir  höfuðmerkinu,  þá  mæltifyrst 
Modas  konungr:  Ulien  ok  Gahnger,  segit  skjótt,  skulum  vér  fá^ 
skattinn?  J)á  svaraði  Gahnger:  pn  ert  of  bráðske^ttr.  Vit  riðum 
betr  en  fim  íjórðunga  eins  vegar,  þar  sem  fleira  liggr  en  100  þús- 
unda  líkama.  Karlamagnús  er  heiU  ok  vel  haldinn,  hann  er  inn 
vápndjarfasti  maðr,  hann  hafði  fjrir  löngu  skipat  .fylkingar  sínar. 
Hann  sendir  þér  at  vísu  skattinn  ^  með  |)essum  gullsteinda  [skildi  ok 
laufsteindum  hjálmi'*  seudir  hann  J)ér  höfuð  sonar  þíns  ok  armlegg 
hans  hinn  hœgra,  ok  at  þeir  sé  eigi  lygimenn  er  þenna  skatt  sendu 
þér,  þá  fjlgir  fingrgull  fingri  hans.  Agulandus  leit  höfuð  sonar  síns. 
En  RoUant  gaf  honum  svá  mikit  högg,  at  augu  hans  lágu  [úti  á 
kinnunum,^  ok  í  sundr  armleggr  hans.  Sem  konuugr  kendi  fingr- 
gulHt,  þá  visnaði  alt  hjarta  hans  ok  alt  megn  hans,  ok  lagðist  ofan 
á  skjöldinn,  ok  tók'u  þeir  hann  í  faðm  sér.  Ok  sem  hann  vitkaðist, 
þá  mælti  hann :  Hvar  eru  komnir  íjórir  guðar  várir,  er  þoldu  at 
son  minn  væri  drepinn?  |)á  svaraði  Galinger:  Herra,  kvað  hann, 
þá  er  kristnir  menn  ræntu  oss  guðum  várum,  þá  gáfu  þeir  þá  pút- 
um,  ok  brutu  þá  í  sundr.  Alla  tel  ek  þá  svívirða  er  á  slíka  guða 
trúa,  ok  aldri  má  ek  því  trúa,  at  þeir  geri  jartegnir.  Sem  konungr 
hejrði  [þessi  tíðendi,*  þá  sprakk  hann  náliga  af  harmi,  ok  leithann 
þá  opt  á  höfuð  sonar  síns  Jamunds,-  ok  sortnaði  hann  allr,  svá  at 
hann  var  sóti  svartari,  en  áðr  [var  hanu'  hverjum  manni  fríðari. 
Sonr,  kvað  hann,  mikill  er  minn  harmr,  fjrir  þínar  sakir  kom  ek 
hingat  í  herför:  fríðr  son,  ek  kórónaða  þik,  en  þú  snerist  í  móti 
mér  mjök  úráðliga,  aldri  síðan  þú  fékkt  kórónu  fjlgdir  þú  mínum 
ráðum,  heldr  hafðir  þú  þeirra  úráð,  er  hvárki  vildu  mína  sœmd  né 
þína.  ísú  ef  þeirra  ráð  drápu  þik,  þá  skulu  þeir  ok  vera  drepnir. 
Galinger  bróÖir,  segir  hann,  seg  þú  mér  athæfi  Karlamagnús.  Gal- 
inger  svarar:  Engi  maðr  [er  sá®  lifandi,  segir  hann,  ef  Karlamagnús 
sér  til  reiðum  augum,  at  eigi  muni  hræðast  andlit®  hans,  ok  mikil 
ógn  stendr  af  honum,  ok  mikil  gæfa  ef  hann  heldr  viti  sínu.  Krist- 
nir  menn  trúa  á  einn  guð,  þann  er  ofan  kom  af  himnum  til  hjálpar 
mannkjninu ;  hann  klæddist  mannligri  mjnd  af  líkam*"  heilagrar 
Marie.  J)essi  hin  helga  mær  gat  hann  svá  guðdómliga  án  allri  fjst 
til   karlmanns,    hon  fœddi   hann  í  Bethleem,**    hann   var   skírðr  [af 

')  Lemferr  a.  ^)  [sendimenn  komandi  a.  ')  hafa  a.  *)  [hjálmi  ok  steinda 
skildi  a.  *)  [nidri  á  kinnnm  hans  a.  *)  [þata.  '')  [tilf.  a.  *)  [^tilf.  a. 
^)  augu  a.     '")  likama  a,     ")  Bedeleni  a. 

I 


342  KABLAMAGNUS  SAGA  IV b.  Cap.  90,    91. 

Johaniie  baptista  í  ánni*  Jordan  ok  bauð  síðan'  helga  kristni,  ok 
hverr  sem  trúir  á  þenna  guð  fullkomliga,  hann  skal  vera*^  hólpinn 
á  dómadegi. 

90.  ^á  er  sendimenn  kómu  til  Karlamagnús,  J)á  hugðustþéir 
mundu  ía  skattinn,  ok  gera  kristna  menn  þræla  skurgoða  sinna  en 
sér  at  knöpum  ok  hestasveinum,  en  ina  ríkustu  drepa  svívirðuliga ; 
en  þeir  féngu  eigi  í  skattinn  fjóra  falspenhinga,  heldr  fóru  þeir  aptr 
með  makhgum  skatt  ok  fœrðu  Agulando  höfuð  Jamunds.  Agulandus 
sjándi  höfuð  sonar  síns  gerðist  þá  óðum  manni  Hkari  í  reiði  sinni, 
ok  mælti :  Sonr,  kvað  hann,  mikill  angr^  er  mér,  er  |)u  komt  mér 
í  pessa  ferð.  Vér  báðum  guði  vára  af  öllu  hjarta,  at^  þeir  skyldu 
oss  við  hjálpa^  ek  valda  til  smíðar  þeim  ip  skírustu  gull  mörg  af'* 
Arabialandi  ok  ina  dýrustu  steina,  er  tinnast  í  heimi;  með  verði 
þessarra  [dýru  steina^  mœtta  ek  keypt  hafa  sjau  inar  ríkustu  Borgir. 
Með  Jíessum  gimsteinum  lét  ek  búa  armleggi  ok  fótleggi,  háls  ok 
herðar,  fœtr  ok  fmgr,  bak  ok  brjóst,  síður  ok  lendar,  ok  alla  hkami 
þeirra  frá  hjassa®  til  ilja.  ]þú  gerðir  Entor  merkismann  J)inn,  er 
mik  vildi  reka  or  ríki  mínu  ok  leggja  undir  sik  AíTrikam,  en  nú  féll 
honum  svá  makhga,  at  hann  féll  í  inum  fyrsta  bardaga ;  vel  sé  þeim 
höndum  er  honum  bönuðu.  Síðan  lét  Agulandus  taka  höfuð  or 
hjálminum ;  ok  er  honum  var  fengit  bleikt  ok  blóðugt  ok  htlaust, 
er  hfandi  var  fagrt  ok  frítt,  J)á  kysti  Agulandus  munninn  blóðgan, 
þar  sem  heihnn  rann  or;  hann  faðmaði  höfuðit  ok  lagði  á  brjóst 
sér.  ^á  mátti  sjá  Affrikamenn  af  harmi  ok  hugs(3tt  hnípa  ok  gráta, 
[alHr  inir  vaskustu  skulfu'  af  hræzlu. 

91.  Nú  teljum  vér  frá  Karlamagniisi  konungi  ok  hans  athæfum, 
Hann  hefir  nú  albúnar  fylkingar  sínar,  ok  hann  sjálír  vel  búinn,  ok 
var  þá  in  fyrsta  íylking  upp  komin  á  brekkuna.  Ok  er  Affrika- 
menn®  sá  þá,  |)á  var^  engi  svá  harðr  í  öllu  hði  þeirra,  at  eigi  mink- 
aðist  máttr  hans  ok  megn'"  af  hræzlu.  J)á  sá  heiðingjar,  at  þrír 
riddarar  riðu  ofan  af  fjalhnu  fyrir  fjdkingum  með  silfrhvítum  brynjum 
ok  inum  beztum  herklæðum,  ok  leyptu  at  inni  fyrstu  fylking  heið- 
ingja.  Oddgeir  er  merkismaðr  ok  [Rollant,  þessir-váru  foringjar 
íyúv  |)essi  fylking,  er  or  fjaUinu  reið  ofan.^*  Karlamagnús  kallaöi 
{)á  páfann  til  sín  ok  mælti:*'^  Komit  hingat  Mauri.,  segir  hann,  guðs 
vinir  ok  mínir.  Lof  sé  almátkum  guði,  [segir  páfinn,/^  ek  hefi  mik- 
inn  hhit^'*  af  krossi  [dróttins,  [)eim  er  Kkamr  hans^^  var  píndr  á. 
Nú  skaltu,    herra  Mauri,  skrýðast   ok   bera  [)enna   inn   helga    kross. 

')  [í  a.  ^)  tilf.  a.  3)  harmr  a.  *)  or  a.  ^)  [m'gl.  a.  ^)  hjarsa  a.  ')  [alla 
hinavöskustuskjálfaa.  »)  aaai.  a ;  Frankismenn  Jl.  «)  varð  a.  '")  meg- 
in  o.  ")  [RoUant  er  foringi  fyrir  fylking  þeirri  a.  '^)  {)á  pavinn  «//•.  a. 
'^)  [mgl.  a.     '*)  liluta  a.     "')  [J)eim  er  líkamr  dróttine  várs  a. 

y 


Cap.    91.  AP  AGULANDO  KOXUKGI.  343 

J)á  svarar  Mauri :  J)ú  mælir  kynliga :  þú  fékkt  mér  herklæði-,  brynju, 
hjálm  ok  skjöld,  ok  sit  ek  herklæddr  á  hesti  þessum  ok  heill.  |)at 
segi  ek  þér,  at  ek  skal  eigi  [skyldast  messufötum  at  skrýðast'  fyrr 
en  þessi  bila  mér,  ek  skal  svá  vaskliga  þjóna  guði  ok  þér,  at 
heiðingjar  skulu  vápn  mín  dýrt  kaupa.  J)á  mælti  páfinn :  Hví  ertu 
8vá  horfinn  mér?  Eigi  em  ek  horfinn  yðr,  herra,  segir  hann,  nema 
nú  verðr  svá  at  vera  íyrst"  at  sinni.  J)á  kallar  páfinn  til  sín 
Ysopum  :^  J)ú  ert,  kvað  hann,  inn  besti  klerkr,  þú  skalt  taka  með* 
þessum  helgum  dómi.  ]þá  svarar  hann :  Herra,  segir  hann,  þú  ert 
of  bráðskeyttr.  Til  hvers  tók  ek  þessi  vápn  ok  herklæði?  fá  mér 
^au  vápn  er  ek  var  vígðr  í,  í  guðs  nafui  J)á  skal  ek  gera  [allan 
yðvam  vilja.*  Herra  erkibyskup  hlýddi  til  orða  J)eirra,  ok  sat  hann 
á  einum  rauðum  vápnhesti  inum  vildasta.®  J)essi  erkibyskup  var 
öflugliga  vaxinn,  hinn  fríðasti  maðr  sýnum.'  Hann  reið  þá  fram  í 
miðjan  flokkinn  ok  mæltitil  páfans:  Herra,  segir  hann,  lengi  hefi 
ek  hlýtt  til  orða  yðvarra.  Yér  erum  allir  búnir  at  biðja  fyrir  oss, 
en  J)ér  getit  eigi  þess,  at  vér  skulum  berjast.  Mjök  sé  ek  yðr 
áhyggjufuUa^  um  einn  lítinn  hlut :  ef  |)ér  fáit  mér  þaun  inn  dýra 
helgan  dóm,  er  þessi  nítaði^  við  at  taka,  [þá  vil  ek  gjarna  við  taka, 
J)ví  at  ek  væntir  at  mér  man  engi  tálman  af  því  standa.*"  ^á 
svarar  páfinn :  Yinr.  kvað  hann,  hvar  vartu  fœddr?  Herra,  segir 
hann,  fyrir  norðan  QöIIin  í  Frakkakonungs  ríki.  Ek  var  munkr 
lengi*^  í  Norðmandio  í  borg  þeirri  er  Kum*-  heitir,  í  munklífi  J)ví 
er  Uniages  heitir.  J)ar  var  ek  betr  en  IQ  vetr,  ok  vildu  J)eir  gjarna 
kjósa  mik  til  ábóta  yfir  sik.  J)ar  var  ek  kosinn  ok  fyrir  því  brott 
tekinn^*  ok  gerr  erkibyskup  í  Reims  borg.  Ok  {jat  skaltu  [vita  ok 
fullkomliga^'*  reyna,  at  þér  skal  líka  mín  þjónusta  fyrir  þetta  kveld. 
J)á  mælti  páfinn :  Guð  veit,  kvað  hann,  þú  mæhr  forkunnar  vel, 
leyn  mik  eigi,  hvat  þú  heitir.  Herra,  segir  hann,  Turpin  kalla  menn 
mik,  J)á  mælti  páfinn :  Guð  blezi  þik  ok  [gefi  þér  góða  hamingju.^^ 
Ertu  svá  hraustr  maðr,  at  þú  viU  bera  merki  fyrir  Uði  váru?  Já, 
[segir  hann,*^  þess  bið  ek  at  þér  gerit  svá;  ok  ef  þér  vilit  mínum 
ráðum  fylgja,  þá  hefi  ek  þúsund  riddara,  er  fyrir  mér  þjóna  at 
borði,  ef  þér  vilit  at  þeir  fylgi  mér,  þá  vil  ek  vera  í  fylking  Odd- 
geirs  ok  RoUants,  ok  æ  meðan  nökkurr  gerir  mínum  herra  úfrið,  ok 
má  ek  sjálfr  með  mínum  vápnum'"  hjálpa,  þá  vil  ek  í  orlofi  þat 
vinna.     Sem  ek  kem  til  kirkju  minnar,    þá  vil  ek  vera  i  aUri  þjón- 

')  [skrýdast  ödmm  messufötum  a.  •)  mgl.  a.  ^  Ysope  a.  *)  við  a. 
*)  [mg/.  a.  *)  sterkasta  a.  ')  í  andliti  ok  allr  vaskligr  a.  ')  áhyggja- 
fuUan  a.  ^)  neitaði  a.  *°)  [mgl.  a.  ")  marga  daga  a.  '*)  Kuia  a. 
")  rekinn  a.  '*)  [mgl.  a.  '*)  [láti  þér  gæfii  ívlgja  a.  '*)  [guð  veit, 
herra  a.     ")  ráðum  a. 


344  KAELAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.  92,   9S. 

ustu  svá.^  sem  ek  em  til  vígðr.  J)á  svarar  páfmn :  Vant  er  um 
þetta"  at  tala,  [nú  vill  þú  bæði  erkibyskup  ok  riddari  vera.^  Erki- 
bjskup  svarar  J)á :  Eigi  þori  ek,  herra,  at  deila  við  yÖr,  ef  þér 
vilit  eigi  þessu  játa,  þá  aflit*  yðr  annan  merkismann.  J)á  mœlti 
páfinn:    pú  skalt  þetta  leyfi  |)iggja,  en  dýrt  muntu  kaupa. 

92.  þá  sá  |)eir  Aff'rikamenn  nálgast,  ok  géngu  þá  horn  ok 
lúðrar,  trumbur  ok  tabor,  [ok  gerðist  inn  mesti  gnýr^  í  hvárutveggju* 
liðinu.  Sem  erkibyskup  fékk  þetta  leyfi,  [já  kysti  hann'  hœgra  fót 
páfans,  ok  fékk  páfinn  honum  krossinn.  Erkibyskup  laut  þá  páfanum 
ok  tók  þá  krossinn  með  miklum  fagnaði,  ok  fylgdu  honum  sjau  þús- 
undir  riddara.  Sem  [erkibyskup  kom  til  Oddgeirs  með  krossinn,^ 
þá  sté  hann  af  hestinum,  ok  alt  lið  hans,  [ok  lutu  krossinum  með 
miklum  góðvilja  ok  grétu  af  fagnaði.  J)á,  mœlti  Oddgeir:  Rollant, 
segir  hann,  ek  festi  þér  trú  mína  tryggliga,  at  Agulandus  er  at  vísu 
dauðr,  ef  hann  bíðr  vár.  Oddgeir  inn  hrausti  riddari  sté  þegar  á 
hest  sinn,  ok  alt  Kð  hans,^  ok  riðu  þeir  þá  ofan  af  brekkunni.  En 
þrír  riddarar  kómu  þá  skundandi  íram  fyrir  fylkingar  til  liðsins,  ok 
mœltu  ekki,  fyrir  því  at  engi  orti  orða^"  á  f)á.  Ok  er  þeir  kómu 
í  framanvert  brjóstit,  þá  mœlti  Oddgeir  til  þeirra  hárri  röddu :  J)ú 
maðr  á  hinum  hvíta  hestinum,  hví  skundar  þú  svá  mjök,  eða  hvat 
heitir  þú  ?  "þá  svarar  hann :  Still  þik,  segir  hann,  ok  mæl  hœversk- 
liga;  Georgium  kalla  menn  mik,  þar  sem  ek  var.  Ek  em  hvert- 
vitna"  vanr  at  gera  ina  fyrstu  atreið  í  bardaga,  en  nú  hefi  ek  gefit 
ina  fyrstu  atreið  þessum*^  unga  sveini  með  .þeim  formála,  at  aldri 
skal  honum  bleyðiorð  or  munni  koma.  Sem  Oddgeir  fann,  at  þessi 
var  at  sijnnu  Georgius  inn  helgi,  er  talaði  við  hann,  þá  mælti  hann : 
Herra,  kvað  hann,  ek  gef  hann  í  guðs  gæzlu  ok  þína.  Ok  lýkr^^ 
hér  inni  áttandu^'*  bók  ok  hefr  upp  ina  níundu. 

93.  Nú  ríða  öðrum  megin  í  móti  þeim  Afí'rikamenn  ok  láta 
ganga  horn  ok  lúðra.  Kristnir  menn  höfðu  ok  j^frin^^  góð  horn  ok 
hvella  lúðra.  Madeqvin^*'  sat  á  inum  skjótasta  hesti,  svá  at  engi 
var  vildri*'^  vápnhestr  í  [öllum  her  Aff"rikamanna.**  Hann  var  í 
góðum  panzara  ok  á  höfði  silfrhjálmr,^^  gyrðr  löngu  sverði.  Jt  ríka 
merki  hans  blakaði  fyrir  vindinum.  Jnn  helgi  Georgius  reið  fram 
með  Rollant  ok  hélt  í^"  beisl  hans  ok  mælti:  Hræzt  eigi'*^  |)ó  at 
hann  sé  har  ok  mikill.    J)á  svarar  Rollant :    HeiIP*^  herra,  segirhann, 

'J  minni  a.  '^)  mál  tilf.  a.  ')  [J)ví  at  þú  vilt  bæði  vera  erkibyskup  ok 
riddari  a.  ■*)  fáit  a.  ')  [mgl.  a.  ")  livárutveggja  a.  "')  þegar  tilf.  a. 
*)  [Oddgeir  leit  erkibyskup  með  krossinum  a.  ")  [mgl.  a.  '")  orð  a. 
")  hvervetna  a.  '^)  liinum  tilf.  a.  '^)  lyktar  a.  '*)  áttu  a.  '*)  yfrit  o. 
'«)  Mandikvin  a,  her  og  senere.  ")  vildari  a.  ")  [ölhi  Að'rikalandi  a. 
"••)  silfrhjálm  ok  a.     ^"J  mgl.  a.     =')  hann  tilf.  a.     ")  Hellagr  a, 


Cap.    94.  AF  AGULAXDO  KOIOTSGI.  345 

þat  skal  ek  gjarna  gera.  Sem  Rollant  hafði  þenna  mann*  sét  ok 
hejrt  orð  hans,  er  guð  virðist'  tíl  hugstyrks  ok  hjálpar  honum  at 
senda  ok  kenna  honum  riddaraskap,  ok  játtaði  houum  ina  fyrstu  at- 
reið,  at  engi  skyldi  honum  mega  standast,  þá  leit  hann  Madeqvin, 
er  reiÖ  or  fylking  sinni  at  leita  þess  er  [hann  vildi  fyrst  við^  ^ic*'- 
Rollant  hélt  spjótinu  til  lags  ok  skildinum  sem  fastast  at  brjóstinu, 
ok  keyrðu  báðir"*  sem  skjótast^  hestana  ok  lagði  iladeq^in  fyrr*  til 
RoUants  í  hinn  efra  Qórðung  skjaldarins  ok  í  gegnum  skjöldinn : 
en  brynjan  bilaði  eigi,  ok  brast'  þá  spjótit  í  3  hluti.  En  RoIIant 
lagði  til  hans  af  öllu  afli,  ok  dugðu  [honum  lítt  vápn  hans:  því  at 
Rollant  blóðgaði  alt  sverð  sitt  í  líkama  hans.  Sú  var  lykt  á  viðr- 
skiptum  þeirra,  sem  nú  má  heyra,  at  í  fyrstunni  sem  RoUant  lagði 
til  hans  spjótinu.  þá  var  spjótskaptit  svá  hart  at  eigi  brotnaði,  en 
hann  ungr  ok  úvanr  við  riddar^skipti,  ok  varð  svá  búit  at  vera,  ok 
eigi  gat  hann  riðit  hann  af  hestinum.  Ok  því  nœst  greip  hann  til 
DjTumdala  ok  brá  ok  skundaði  at  höggva  hann.  En  Rollant  (var) 
litill,  en  hinn  mikiU  sem  risi,  at  varla  náði  hann  sverðinu  upp  á 
háls  honum  ok  hjálm,  en  þó  tók  sverðit  brott  allan  hlut  hjálmsins 
er  fyrir  varð.  ok  svörðiun  af  hausnum  ok  af  honum  hit  hœgra  eyra, 
svá  at  heilinn  fylgdi.  Hann  hafði  armleggi  digra  ok  langa.  Sverðit 
sleit  brynjuna  tvefalda  ofan  á  lendar  honum,  ok  nam  eigi  staðar 
fyrr  en  í  hestinum.  AUr  sá  hlutr  b'kama  hans  sem  sverðit  tók  var 
í  suudr  klofinn  ok  slitinn.®  Sem^  inn  helgi  Georgius  ok  inn  helgi 
Denietrius  ok*®  Merkurius  ok  Oddgeir  merkismaðr  þeirra  sá  Rollant 
svá  vaskhga  gefast,  at  hann  reið  at  einni  fylking  heiðingja  ok  hjó 
niðr  alla*^  er  hans  biðu,*"  sem  þeir  kómu  til  hans.  þá  hjuggu  þeir 
svá  stórt,  at  alhr  féllu  er  fyrir  þeim  vurðu.  En  þat  veit  engi,  hvárí 
þeir  váru  með  fullu  dauðir,  er  þessir  inir  helgu  menn  feldu,  nema 
svá  lágu  þeir  kyrrir,  at  eigi  hrœrðust  [á  þeim  nökkurskonar  þeirra 
limir,  *^ 

94.  Nú  eru  þeir  þrír  riddarar  í  komnir  bardagann.  er  á  hvítum 
hestum  riðu  ofan  or  íjallaklofanum.**  J)ar  var  hinn  helgi  Georgius 
ok  Demetrius  ok  Merkurius.  Rollant  hafði  þá  högg^-it  it  fvrsta  högg, 
sem  inn  helgi  Georgius  hafði  lofat  honum.  Eigi  vissu  menn  dœmi 
til,  at  slíkr  maðr  hjoggi^*  svá  stór  högg.  J)ar  mátti  þá  sjá  Qórtán 
höfðingja  búklausa  liggja'®  hjá  Madeqvin.  En  Oddgeir  feldi  sex 
menn,  ok  kristnir  menn  skunduðu  svá  mjök,  at  AfFrikamenn  kómust 

')  sendimann  a.  *)  virðir  a.  ')  [vildi  vid  hann  a.  *)  tilf.  a.  *)  fastast  a. 
•)  fVrri  a.  0  flaiig  a.  *)  [saal.  a:  A  ganske  kort:  litt  vápn  hans  hon- 
nm,  ok  hratt  RoUaní  honum  dauðum  á  jörð.  *)  Ok  sem  a.  '•)  hinn 
helgi  tUf.  a.  «')  þá  tilf.  a.  «)  ok  tilf.  a.  ")  [þeir  né  upp  risu.  a. 
'*)  Ijallinu  a.     '*)  hyggi  a.     '*)  mgí.  a. 


346  KARLAMAGXUS  SAGA  IV  b.  Cap.    95,  96. 

eigi  í  brynjur  sínar.  En  Frankismenn  eru  vel  herklœddir,  kóniu  at 
þeim  er  berir  váru,  ok  feldu  þykt  heiðingja.  Kristnir  menn  váru 
eigi  fleiri  en  tvær  þúsundir  ok  sjau  hundruö  riddara,  en  inir  heiðnu 
váru  saman  20  J)iisundir.  |)ar  sýndi  guð  kristnum  mönnum  síua 
miskunn.  Heiðingjar  slitu  fylking  sína,  svá  at  aldri  síðan  kbma  þeir 
í  mót  Frankismönnum.  Sem  AíFrikamenn  sá,  at  þeir  höfðu  látit 
höfðingja  sinn,  J)á  féngu  þeir  mikki  hugsótt  ok  mæltu:  Madeqvin 
herra,  segja  þeir,  í  öngu  landi  var  þér  jafngóðr  höfðingi;  þessi  er 
h'till  sveinn  er  þér  banaÖi,  mikit  afl  var  gefit  svá  Htlum  dverg,  at 
haun  klauf  inn  mesta  mann  herklœddau,  ok  ef  aðrir  eru  jafnsterkir,' 
þá  mun  Agulandus  hart  niðr  koma,  ok  öU  AíFrika  mun  snúast  í 
harm  ok  [hugar  ekka.^ 

95.  Turpin  erkibj^skup  bar  þann  dag  inn  helga  kross,  í  öllum 
herinum  var  engi*^  ágœtari  heilagr  dómr.  En  svá  sýndist  Aff'rika- 
mönnum  hann  mikill  ok  ógurligr  ok  bjartari  sólar  Ijósi,  at^  af  því 
féll  hræzla^  á  þá.  En  nú  eru  várir  riddarar  komnir  at  fylkingu 
Akarz^  or  Amflor.  [I  fyrstu  fylking  Afírikamanna"  váru  tuttugu 
þúsundir.  ]þessir  gerðu  Madekvin  merkismann  sinn,  er  Rollant  drap' 
í  aughti  þeirra.  ^essir  fjórir  er  honum  fylgdu,  feldu  svá  marga,  at 
engi  kunni^  telja.  ^essi  liinn  lielgi  kross  var  svá  bjartr,  at  allan 
dahnn  lýsti  af  hans  Ijóma  ok  Ijósi.  En  Akarz  or  Amflor  þótti^ 
undarhgt  ok  kynhgt,  með  hverjum  hætti  þeir  kómu  svá  skjótt  á 
hendr  honum  ok  réðu  til  hans  manna.  En  Rollant  með  brugðnum 
Dýrumdala  hjó  svá  stór  högg  á  báðar  hendr  sér,  at  hann  hræddist 
enga  ógn  síðan  er  hinn  helgi  Georgius  styrkti  hann,  ok  þat  er  frá 
honum  [at  segja  sannast, '"  at  aldri  síðan  gerði  hann  svá  mikit  mann- 
spell  [í  þessum  bardaga.^* 

96.  Girarðr  hertugi  or  Satreborg^*^  inn  hraustasti'^  höfðingi 
hanu  gerði  af  sínum  mönnum  þrjár  fylkingar  til  3  bardaga  af  ungum 
mönnum  vöskum  ok  vel  vápnuðum.  ]þér  inir  ungu  menn,  segir 
hann,  verit  harðir  ok  vápndjarfir,  ok  þá  er  spjótin  brotna,  fakit 
skjótt  til  sverðanna.  Hræðizt  alis  ekki  Aífrikafólk,  þeir  eru  vándir** 
villumenn,  ok  ef  ek  rek  þá  eigi  á  flótta  tuttugu  þúsundir  heiðingja 
með^^  tíu  þúsundum,  þá  látit  eigi  optar  at  mínum  orðum.  Girarðr 
hefir  nú  skipat  liði  sínu,  hann  talaði  fjTÍr  þeim,  eggjaði  þá  ok  hug- 
dirfði  ok  mælti:^^  D}Thgir  drengir,  segir  hann,  AíFrikamenn  eru 
vándra  manna  sveit,  únýtir  ok  huglausir,  ek  skal  vinna  af  þeim  þat 
er  þeir  sifja  á  ok  auðga  af  fé   þeirra  land    várt  ok   ríki.     Nú  skulu 

')  [sút  o.  *)  eigi  o.  3)  ok  a.  ■•)  saal.  o;  hræzlo  A.  ')  Akadz  a,  her  og 
senere.  ")  [Affrikamenn  hiniiar  fyrstu  fylkingar  a.  ')  hjó  o.  *)  at  tilf.  a. 
^)  undi  o.  '")  [sewjanda  a.  ")  [mrjl.  a.  '*)  Sakrisborg  a.  '^)  ágæti  a. 
'^)  ok  tilf.  a.     '*)  ^eim  tilf  a.     "^)  svá  tilf.  a. 


Cap.    9T.  AF  AGULAXDO  KOSCXGL  347 

vér  vaskliga  þjóna  guði,  er  alt  hefir  í  sínu  valdi,  at  vér  aflim  osa 
eilífan  fagnað.  J)eir  svöruðu  honum  ástsamliga  ok  játtuðu  allir  hans 
vilja  [at  geraíöllu.*  Boz  ok  Clares  váru  foringjar  þeirra  ok  merkis- 
menn,  ok  váru  þeir  þá  þusund  ok  fim  hundruð  inna  [ríkustu  ridd- 
ara;*  hverr  þeirra  skundaði  fjrir  annan  at  sýna  sína  hrejsti.  |)á 
stalst  einn  njósnarmaðr  heiðingja  ok  reið  skvndiliga  í  gegnum  einn 
h'tinn  skóg,  ok  stefndi  sem  hann  mátti^  skjótast  at  höfuðmerki  Agu- 
landi.  Ok  sem  hann  sá  konung,  J)á  œpti  hann  hárri  röddu :  Herra 
Agulande,  segir  hann,  Makun  signi  yðr;  hér  ferr  nú,  segir  haun, 
[á  hœgri  hönd  jðr^  einn  riddaraflokkr,  í  öUum  herinum  finnast*  eigi 
fríðari  menn  né  betr  herklæddir;  þessir  trúa  á  son  innar  helgu  Maríu. 
Sem  Affrikamenn  hejrðu  þessi  tíðendi,  þá  hræddust  þeir  aUir  við, 
ok  er  þeir  htu  merki  hertugans  ok  alt  hðit  herklætt,  þá  fékk  þeim 
mikla  ógn.  En  er  Agulandus  leit  þá  ríðandi,  þá  íjsti  hann  [hvárki 
at  lœja^  né  leika.  Girarðr  hertugi  reið  nú  at  þeim  með  öflugum 
sterkleika,'  ok  er  atreið  hans  eigi  sem®  huglausra  manna.  Hann 
œtlar  nú  heiðingjum  svá  harðan  leik,  at  aldrj  fjrr  höfðu  þeir  slíkan. 
Séð*  hversu  vápndjarfr  hann  var,  at  hann  þorði  at  eiga  viðskipti^" 
við  þann  konung,  er  fimtigi  konungdóma  hafði  í**  sínu  valdi:  í  hans 
fylking  váru  hundrað  þúsunda  heiðingja'^  ins  Wldasía  hðs,  erhonum 
fjlgdu.^t  En  sá  var*"*  vitr  at  yísu  ok  vaskr  höfðingi,  er  slíkr  rar 
sem  Karlamagnús  konungr,  er  með  sextán  þúsundum*^  þorði  á  hann 
at  ríða^  ok  fjrr  en  Agulandus  fái*^  sótt  Franz,  þá  verðr  hann  at 
YÍsu  hrjggr  ok  reiðr. 

97.  Hertuginn  Girarðr.  *'  hœferskr,  harðr  ok  grimmr  úvinum, 
reið  ramhga  at  þeim  ok  gerði  þrjár  fjlkingar,  herra  Boz  ok  <^lares 
váru  foringjar  þeirra.  I  hinni  fjrstu  fjlking  var'®  þúsund  ok  fim 
hundruð  riddara,  [ok  riðu  þeir  þá  svá  þröngt,  at  eigi  máttí  einn  spör- 
haukr  fljúga  í  miUum  spjóta  þeirra.*^  Affirikamenn  sá  kristna  menn 
nálgast  ok  vápn  þeirra  glóa  [af  skínandí  sólu,  ok-"  riðu  þegar  at 
segja  Agulando.  Sem  hann  hejrði  þetta,  þóttí  honum  kjnhgt,  ok 
mæltí  Oen  þá  tíl  konungs:  Herra.  kv-að  hann,  óttízt  ekki,  þeir 
hafa  öngan  hðskost  til  þess  at  gera  þér-*  skaða,  hálft  lið  várt  etr 
meira  slátr  í  eitt  mál  en  þeir  eru  aUir,  alt  afl  þeirra.  er  eigi  vtrt 
eins  glófa;-^  ef  þér  fáit  mér  20  þúsundir  riddara,  þá  skal  ek  svá 
verja"^  þeim  ernúfarahér,  atallir  skulu  dauðir  hggja  áðr-^  þér  farit** 

'j  {mgl.  a.  -)  [hraustastu  manna  a.  ')  gat  a.  *)  [at  ydr  á  hœgri  hönd  a. 
')  eru  a.  *)  [eigi  hlæja  a.  ^  sWrk  a.  *)  lík  a.  *)  Sjáit  a.  '")  vápna- 
skipti  a.  ")  ondir  a.  ")  heidinna  liddara  a.  ")  fylgdi  a.  '*)  er  a. 
'*)  þúsnndir  a.  ")  geti  a.  '•)  var  ttíf.  a.  ")  vám  a.  '»)  \t\lf.  a. 
'*)  [í'^f-  a-  *')  lierr{!)  a.  **)  penings  a.  ")  veita  a.  ")  fvrr  en  a. 
")  aí  tHf  a. 


348  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    98. 

sofa.  Ef  ek  geri  eigi  svá,  þá  sé  allir  sporar  mínir  af  hendi^  skornir 
ok  topprinn  klýptr  or  enni  hesti  mínum;  svá  samir  at  {)jóna  hug- 
lausum  riddara.  |)á  svarar  Agulandus :  /pú  ert  hraustr  maðr  ok 
mjök  lofandi,  f)ú  ert  minn  systurson.  Nú  vil  ek,  at  þú  hjálpir  mér 
við  í  r-áðum  þínum  ok  riddaraskap ;  ef  vér  megum  J)etta  ríki  vinna, 
þá  gef  ek  J)ér  þat  skattalaust  ok  skylda.  ]þá  svarar  Ulien :  Ekki 
beiði  ek  meira,  segir  hann.  Ok  [gékk  þegar  ok  kysti^*  hönd  hans. 
En  inn  gamli  Gahnger  vildi^  öngum  kosti  því  játa,  ok  mœlti :  Herra, 
segir  hann,  mjök  angrar  mik  nú;  þér  sendut^  mik  til  Karlamagnús 
konungs,  ok  fór  ek  sem  sendimaðr  yðvarr  at  kreQa  réttar  yðvars 
ok  at  heitast  við  þá  ok  víss  verða  hðsfjölda  |)eirra.  En  Karla- 
magnús  konungr  er  [inn  mesti  kappi,  ok  alhr  þeir  er  honum  fylgja,^ 
ok  fyrr  láta  þeir  alla  sik  höggva  í  sundr  kvika^  en  þeir  neiti  guði 
sínum;'  þeir  eru  eigi  bleyðimenn,  fyrr  en  |)ú  kemr  þeim  [af  þessu 
landi,^  þá  veita  þeir  harða  viðstöðu.  Trú  [með  engum  hætti  hvat 
Uhen  rósari  segir.  |)á  mælti  Uhen  ekki,^  hann  skalf  allr,  ok  brann 
hann  sem  eldr  [væri  lagðr  á  hann,^°  augu  hans  glóuðu  sem  glœðr, 
er  hann  he^^rði  hvat  Gahnger  talaði,  ok  lét  þegar  saman  blása  hðinu, 
ok  mundu  þeir  þá  iUa  deilt  hafa,  ef  eigi  hefði  Agulandus  konungr 
í  þat  sinn  stöðvat  þá. 

98.  Sem  Uhen  gékk  ífrá  konungi,  þá  mælti  hann  hárrí  röddu: 
Fylgit  mér,^*  segir  hann,  þat  veit  Makun,  at  ek  skal  svá  fagna  þeim 
sem  ek  kann.  Hann  [hafði  J)á  við^'^  sér  svá  mikit  hð,  sem  honum 
líkaði,  ok  [var  þat  hð*^  betr  en  tuttugu  þúsundir  riddara.  Agu- 
landus  dvaldist  eptir  undir'*  höfuðmerkinu,  ok  með  honum  Abilant 
ok  Mehades  konungr  ok  Moadas  mikh  ok  Amuste  með  tveim  sonum 
sínum.  Sem  Ulien  hafði  fylkt  hði  sínu,  þá  gerði  hann  Jafert  for- 
ingja  fyrir  inn  fyrsta  fylkingararm.  Jiessi  fylgdi  konungi  utan  um 
hafit,  en  þeir  váru  eigi  svá  viðbúnir  sem  inir  íj-rri,  því  at  þessir 
höfðu  hvárki  brynjur  né  hjáhna,  nema^^  boga  ok  örvameP*  á  baki 
ok  brynjuhetti  læsta  á  höfði  ok  öxar  bundnar  við  söðulboga.  I  alh'i 
þeirra^'  fj^king  váru  eigi  önnur  hervápn.^^  Ein  fylking  kom  þá  í 
móti  þeim  ríðandi  [af  Frankismanna  her,^^  aldri  sá  maðr  jafnmarga 
mehn  betr  búna  sem  f)á  fylking,  er  herra  Girarðr  hafði  fóstrat  með 
sœmdum  þeim  er  guð  [gaf  honum.^"  Sá  er  foringi  þeirra  var  leiddi 
þá  í  svá  [þykkva  þröngd  fylkingar,"^  at  J)ó  at  eitt  eph  væri   kastat 

')  saal.  ogsaa  a.  ^)  [k^'sti  hœgri  a.  ^)  með  tilf.  a.  *•)  saal.  a\  sendit  A. 
*)  [hinn  hardasti  maÓr  ok  hinir  vöskustu  menn  þeir  er  honum  fylgdu  a. 
")  mgl.  a.  ')  ok  trú  sinni  a.  *)  [or  þessu  ríki  a.  ")  [eigi,  kvað  hann, 
Ulien  hrósara.  þá  mátti  sjá  Ulien  reiÓast  a.  '")  [lægi  á  honum  a. 
")  allir  tilf.  a.  »^)  [tók  þá  með  a.  ")  [hafði  hann  a.  '*)  tHf  a. 
")  heldr  a.  '^)  örvamæli  a  ")  þeirri  a.  '*)  herklæði  a.  '")  [Frankis- 
manna  a.     '"')  [hafði  gefit  o.     '^'}  [þykkri  fylking  a. 


Cap.    9$.  AF  AGULANDO  KOXCIíGI.  349 

í  niillum  þeirra,  þá  mundi  löng  morginstund  líða  áðr  þat  félli  á  jörð. 
Ok  þá  reið*  Clares  einn  or  fylkingunni  vel  lásboga  skot  fram  frá 
öðrum  ok  reisti  upp  merki  sitt.  J)á  mælti  Ulien  við  Jafert  félaga 
sinn:  J)essi  [er  fjlking  öll  oss^*  gefin,  öll  Affrika  skal  sœmd  af 
[þeirra  vápnum.  J)á  bað  Jafert  at  gera  ina  fyrstu  atreið,  ok  þat 
játaði  houum  Ulien.^  ok  riðust  þegar  at  ok  lejptu  hestunum*  sem 
mest  máttu  þeir  hlaupa,  ok  lagði  Jafert  í  skjöld  Clares,  svá  at 
skjöldrinn  bilaði,  en  brynjan  spiltist  eigi,  ok  brast  þá  spjótit  í  tvá 
hluti.  En  Clares  lagði  til  hans  í  járnbundinn  skjöld,  ok  dugðu 
honum  engar  hh'fðir,^  því  betr  en  [faðm  af  spjótinu  setti  hann*'  í 
gegnum  hann.  Affrikamenn  réðu'  þá  til  kristinna  manna,  en  þeir^ 
vel  búnir  inum  vildustum  herklæðum  ok  vápnhestum^  ráku  þá  vask- 
liga  af  sér."  En  Affrikamenn  höfðu  engar  brynjur  nema  leðrpanzara, 
ok  gerðu  kristnir  menn  þá  úbœtihgan  skaða  á  Affrikamönnum,  klufu 
höfuð  ok  herðar,  hmi'"  ok  líkami,  svá  at  allir  vildu  þá  flýja.  Uhen 
œpti  þá  á  [síua  menn  þrim^^  sinnum  ok  mælti:  Inir  vándu  pútu- 
synir,  sagði  hann,  illa  svívirði^*^  þér  oss,  [er  þér  biht  nú^'  í  svá 
mikilK  þurft.  J)ar  lágu  svá  margir  drepnir  ok  af  héstum  fallnir,  at 
allir  váru  vellirnir  huldir^^  af  þeim.  Fraukismenn  eru  vel  herklæddir, 
en  Affrikamenn  eru  vápnvana*^  ok  berir.  Ok  þegar  sem  herra  Gir- 
arðr  kom  með  sínum  fylkingum,  þá  sleit  hann  þegar  flokk  heiðingja. 
Affrikamenn  máttu  [eigi  lengr  við  standast, '^  er  þeir  sá  sína  menn 
svá  í  sundr  klofna,  at  vellir^'  váru  huldir  af  líkum  þeirra.  |)á  niælti 
Uhen  :  Vesall  em  ek,  segir  hann,  hvat  skal  af  mér  verða.  Ekhugða^^ 
alla  Eyropam  undir  mik  ok  mitt  vald  leggja  niega  ok  skipta  því 
ríki  í  millum  minna  manna,'®  ok  alla  kristni  únýta  ok  svívirða,  en 
vár  lög  tigna  ok  styrkja;  nú  [verða  várir  úvinir  yíirsterkari,  en 
vér  úgœfumenn  ok  huglausir  verðum""  undan  at  flýja.  I  því  snerist 
hann  aptr  á  þeim  inum  góða  hesti,  er  varla  fannst  nökkurr  jafngóðr. 
Hverr  sá  er  honum  mœtti  fékk  hart  viðrskipti.  Sem  hann  leit  Valter 
mikinn  skaða  gera'^^  heiðingjum,  þá  stefndi  hann  at  honum,  ok  lagði 
hann  í  skjöldinn  ok  brynjuna  ok  herbergði  spjótit  í  hjarta  hans  ok 
skaut  honum  dauðum  af  hestinum.  Sem  Clares  sá  þetta,  þá  and- 
varpaði  hann  af  öflu  hjarta,  en  Affrikamenn  feldu  þá  kristna  menn. 
J)ar  niátti  þá  sjá  marga  góða  hesta,  er  fyrirlátit  höfðu  sína  herra, 
ok  géngu  þar  um  völluna  slítandi  beislin.    Ulien  sat  á  rauðum  hesti 

')  réð  a.  ')  [f\iking  er  oss  öU  a.  *)  [vápnum  várum,  ok  bað  þá  Jafert 
gera  hina  fyrstu  atreið,  ok  þat  játaði  hann  honum  vela.  *)  hestarnira. 
*)  hlífar  a.  ®)  [en  faðmr  á  spjóti  hans  gékk  a.  '')  riðu  a.  ')  váru 
tilf.a.  ^)  oítilf.a.  '•)  limua,  '")[{)á4a.  '*)  svivirðit  a.  '=')[«//'.  a. 
'^)  klæddir  a.  '*)  vápnvani  a.  '")  [þá  eigi  standa  við  lengra.  '")  allir 
vellirnir  a.  ")  hugðumst  a.  ")  riddara  a.  ^'')  [verð  ek  sem  úgæfu- 
maðr  ok  huglauss  a.     *')  á  tHf.  a. 


350  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    99. 

svá  góðum,  at  engi^  inátti  finna  annan  betra,  ok  reið  hann  þá  or 
|)rönginni'^  harmandi  skaða  sinna  manna  ok  spjót  sitt  öllu  aíli  hef- 
jandi.^  Spjótskapt  hans  var  or  Affrikalandi ,  þess  viðar  er  Affrika- 
menn*  kalla  dand,^  þessi  viðr  kann  varla  bogna  né  brotna.  Spjót 
hans  var  ok  it  hvassasta.  Hann  reið  þá  ok  fann  engan  svá  dramb- 
látan,  ef  Ulien  mœtir,  at  lofar  né  hrósar  sínum  hlut;  ef  hann  höggr 
eða  leggr,  þá  [stenzt  honum  hvárki  ístig''  né  söðulgerð.  I  þeirri 
framreið  feldi  hann  Qórtán  menn  af  hestum,  ef  hann  væri  kristinn, 
þá  væri  [hvárki  Rollant  né  Ohver  honum  vildri  riddari.' 

99.  Ðá  kom  Basin^  hertugi  hleypandi,  er  allan  dag  leitaði 
hans,  ok  œpti  hárri  röddu  á  bak  honum:  Ef  J)ú  snýst  við  undan 
ílýjandi,  þá  mantu  falla.  Sem  Uhen  leit  hertugann  komanda,  er 
allan  dag  hafði  leitat  hans,  ok  hélt  spjótinu  til  lags,  ok  eptirhonum 
fara  |)úsund  ok  fimm  hundruð  riddara,  ok  mátti  ekki  at  gera,  þá 
stefndi  hann  sem  skjótast  or  þrönginni®  ok  létti  eigi  fyrr  en  hann 
kom  á  [brekku  nökkura,***  ok  tók  þá  skjöídinn  ok  hélt  sem  fastast 
at^^  sér  til  hlífðar  ok  festi  fœtr  sína  með  ístigum  af^'^  öUu  afli,  ok 
œpti  þá  hárri  röddu  á  herra  Basin  ok  mælti :  J)at  veit  [trú  mín,^' 
segir  hann,  fyrir  dauðan  halt  mik,  ef  ek  fær^^  þér  eigi  félaga.  J)á 
kom  hertuginn  á^^  einum  föxóttum  Gaskunie^^  hesti,  er  Droim  kon- 
ungr  gaf  honum,  Sem  þeir  mœttust  á  flugskjótum*'^  hestum,  J)á 
lagði  hvárr  til  annars  með  hörðum  lögum,^**  svá  at  hvárgi  gat  sér 
í  haldit  söðhnum,  ok  féllu  báðir  svá  at  beggja  þeirra  axhr  lágu  í 
sandinum.  Sá  er  þar  væri  undir  hamrinum  hjá  ohfatré  ok  sæi, 
hversu  þessir  tveir  riðust  af  hestunum,  þá  mætti  hann  ok^®  sjá,  at 
þeir  Ijópu  skjótt  upp  ok  tóku  skjölduna  ok  hnefuðu  spjótin.  Nú  sá 
Uhen  at  kristnir  menn  nálguðust  hann  ok  at  hann  mundi  dauða  síns 
þar  bíða.  ]þá  skundaði  hann  til  hestsins  ok  kom  sér  á  hann,  svá 
at  hann  [studdist  á  spjótit  aUr'^*'  meðan  hann  steig  upp.  Vei  sé  því 
ístigi  er  við  honum  tók.  J)á  kómu  Affriiiamenn  fjórar  þúsundir  ok 
snerust  umhverfis  Ulien  at  verja  harin.  En  Clares  gat  eigi  nálgazt 
hann  at  því  sinni.  J)á  kómu  sendimenn  leypandi  fram  at  höfuð- 
merki  Agulandi  ok  œptu  hárri  röddu :  Herra  Agulande,  sögðu  þeir, 
alt  snýst  oss^^  til  Vandræða  [á  •  þessum  degi;'^'^  kristnir  menn  cru 
svá  járni  klæddir  ok  stáh,  at  engi  maðr  kemr  sári^^  á  þá,  þér 
munut  eigi^*  sjá  fjóra  yðra  menn  aptr  komna.  Sem  konungr  skildi 
')   eigi  a.       ^)   þröngunni  a.       *)   hnefandi  a.       *)   Affrikar  o.       ^)  dant  a. 

«)  Pieldr  honum  hvárki  stigreip  a.       ')    [RoUant    ok   Oliver  eigi  vildri 

riddari    en   hann.    a.        *)    Bosin    a,    her   og   senere.       ^)    þröngnnni    a. 

«•)  [brekkuna  a.       ")  mgl.  a.       ")  mgl.  a.       ")    fMakon  a.       »)   fæ  a. 

'*)  saal.  a-  a,tA.     "^)  Gaskuniar  a.     ''')  ílaugskjótum  a.     '^)  ok  höggum 

tilf.  a.       "»)    nú  a.       '")    [allr  á  spjótinu  «.       ^')    nú  a.       ^^)    [í  dag  a. 

**)  sárum  a.     '')  fyrir(!)  a. 


Cap.    100.  AF  AGULANDO  KOIOJNGI. 


351 


[orð    þeirra,*-    þá    reiddist  hann   ok  lét  búast   80  þúsunda  er  í  hans 
valdi  váru. 

100.  ísú  verðum  vér  at  [rœða  um'^  athæfi  Karlamagnús  ok 
hins  helga  Georgii,  er  með  3^  mann  kom  hversdagliga  til  bardagans 
undarHga  digr  [ok  drambsamr,*  öflugr  ok  vápndjarír  ok  vel  hugaðr. 
Hann  mælti  til  sinna  manna:  Herrar,  segir  hann,  hvat  gerit  þér  eða 
hvat  hræðizt  ér,^  fjrir  hví  sœki  þér  eigi  at^  þessum  mönnum  erfðir 
þeirra  ok  sœmdir,  er  þeir  ok  forelh'ismenn  þeirra  hafa  á  setit?  af 
þeim  [skulum  vér"  verða  ríkir  við  takandi  sælum  þeirra  ok  sœmdum, 
vér  skulum  skipta  í  miUum  vár  eignum  þeirra  ok  ríki.  Vér  erum 
vel  100  í  móti  [þeirra  tveimr.®  Vitið  at  vísu,  ef  þér  látið  undau 
komast  einn  þeirra,  þá  verð  ek  aldri  feginn,  meðan  ek  hfi.  J)ví 
næst  gerðist  bardagi  svá  harðr,  at  hvárki  gat  hh'ft  hjáhnr  né  brvnja. 
Ki'istnir  menn  váru  þá  mjök  angraðir,  hestar  þeirra  mœddust  ok 
máttu  ekki  laupa,  margir  féngu  eigi  hlaupit  um^  röst.  Efeigisendir 
guð  þeim  nú  skjóta  viðrhjálp,  þá  mun  Karlamagnús  bæði  verða 
hryggr  ok  reiðr  ok  þúsund  harna  í  hans  ríki  foðurlaus  ok  fábnek. 
J)ví  næst  kom  Salomon  konungr  ok  með  honum  [Angiomenn  ok 
OranseP*'  ok  Bretar.  |)eir  riðu  spakhga  ok  gerðu  öngan  gný,  til 
þess  er  þeir  kómu  svá  nær  bardaganum,  at  eigi  var  lengra  til  en 
örskot.  |)á  mæhi  Hugi  jarl:  Herra  Salomon,  segir  hann,  þú  skalt 
hér  dveljast  með  drekamerki  váru,^^  en  ek  vil  fara  at  sjá  athæfi 
kristinna  manna  várra.  Rollant  er  baru  en  Oddgeir  er  dugaudi  niaðr, 
ok  hræðumst  ek  mjök  at  vér  týnum  Rollant.  ísú  ef  vér  verðum^'^ 
þurfi,  þá  hjálpit^^  oss  við.  ]þá  mæUi  konungr:  Farit  4  guðs  signan 
ok  fagnaði.  Jiá  reið  jarhnn  í  brott  með  þúsund  riddara  hraustra. 
]þessir  váru  eigi  herklæddir  sem  knapar,  þeir  höfðu  svá  öruggar 
brynjur,  at  aldri  fólsuðust  þær  fyrir  vápnum,  ok  sátu  þeir  á  [góðum 
hestum,  svá^'*  at  eigi  A'áru  A'ildri  í  heiminum,  ok  œpti  þá  jarhnn 
sigróp  Karlamagnús  keisara,  er  hafði  leóns  hjarta.  J)essi  jarl  var 
inn  fríðasti  ok  inn  vaskasti,  hann  mœhi  þá  við  sína  menn :  Góðir 
riddarar,  segir  hann,  ryðjum  veg  várn  ok  stefnum  at  höfuðmerki 
heiðingja;  ek  bið^^  yðr,  at  þér  höggvit  [stórt,  svá^®  at  engar  hhfðir 
standist  höggum  várum,  ok^'  Frarikismenn  sém  einkendir  at  sœmd. 
Jarhnn  gat  eigi^®  svá  mikit  at  sýst,  at  hann  yrði  jafningi  Oddgeirs 
danska,  ^^  þó  gáfu  þeir  stór  högg  Samson  ok  Riker.  Ok  [þá  mæUi'^" 
Oddgeir:     Herra  Hugi  jarl,    sér   þú   riddara   þann   er   sitr  á  hvítum 

•)  [þat  a.  ^)  [telja  a.  ^  þridja  a.  *)  [tilf.  a.  *)  þér  a.  «)  af  a. 
'')  [skulu  þér  a.  *)  [tveimr  mönnum  þeirra  a.  ^)  hálfa  a.  '")  [Angikar- 
menn  ok  Matisel  o.  ^^)  várt  a.  '-)  lids  tilf.  a.  '*)  saal.  a;  hjálpi  A. 
'^)  [svá  góðum  hestum  a.  '*)  beiói  a.  '*)  [svá  stór  högg  a.  '')  at 
vér  ok  a.      '*)  þar  tilf  a.      '»)  ok  tilf.  a.     ^'')  [mælti  við  a. 


352  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cnp.    ÍOI^    lÚÍ. 

hesti  ok^  drepr  tíðum  heiðna  nienn?  J)at  er  inn  helgi  Oeorgius,  ok 
með  honum  tveir  riddarar  Demetrius  ok  Merkurius,  er  guð  hefir 
hingat  sent  af  himnum  til  þess  at  styrkja  kristni  vára. 

101.  Akarz  or  Amflor  fann  J)á  at  hans  menn  hugbleyddust, 
en  Frankismenn  feldu  þá  s.em  tíðast,  ok  leit  hann  ^k  fylking  Salo- 
mons  konungs  atríðandi  ok  kristna  menn  drepa  hélðingja  ok  inn 
helga  kross  skína  ok  glóa.  |)á  mœlti  hann  við  sína  menn:  Fjórir 
guðar  várir  eru  eigi  verðir  eins  falspenings ,  þeir  gáfust  í  vald 
[úvina  várra;"  nú  eru  þeir  alHr  muldir  í  sundr.  Mjök  samir  krist- 
num  mönnum  at  tigna^  sik  ok  lofa*  sinn  guð ;  séð^  hér  kross  er 
hann  var  píndr  á,  vér  getum  eigi  sét  í  móti  honum,  ok^  engum 
kosti  megum  vér'  nær  koma  hans  krapti,  um  snýr  hann^  öllu  viti 
váru,  vér  förum  œrir  ok®  hamstohiir;  því  optar  sem  vér  sjám  þenna 
kross,  þeim  mun  meir  A^axa  vandrœði  vár,  ok  þat  veit  Maumet,  at 
eigi  [verjumst  ek  lengr,  Ok  hélt  hann^"  þá  undan  sem  skjótast. 
Akarz  or  Amílor  flýr  nú  sem  skjótast  ok  hans  hð  með  brugðnu 
sverði  bleikr  ok  huglauss,^^  en  Frankismenn  eptir  þeim^'^  œpandi  ok 
leggjandi  með  spjótum  en  höggvandi  með  sverðum,  ok  svá  niikit 
unnu  þeir  á'^  þeim,  at  betr  en  10  þúsundir  heiðingja  lágu  þar  þá 
dauðir.  Frankismenn  fylgdu  þeim  um  einn  h'tinn  skóg  drepandi  þá 
sem  tíðast,  ok  kómu  þeir  því  næst  at  fylking  Calides  or  Oi-fanie.^* 
Hugi  jarl  œpti  þá  hárri  röddu  ok  mælti :  Nú  samir  oss  hreysti  vára 
at  sýna;  höggvit  stórt  þetta  it  bölvaða  fólk,^''  þessir  virða  enskis 
hjáhna  né  brynjur,  ok  eigi  meta  þeir  enn-  vildasta  vápnhest  eins 
súrs  ephs.  J>essir  taka^^  við  várum  mönnum  \askhga,  ok  ef  eigi 
sér  nú  guð  til  þeirra  ok  sendir  Salomon  ok  hans  hð,  þá  töpum  vér 
nú  Oddgeir  ok  jarhnum  [it  sama.^' 

102.  Nii  kómu  2  fjdkingar  kristinna  manna  at  enni  þriðju 
fjdking  heiðingja,  ok  hjuggu  þá  Frankismenn  af  öUu  afli,  ok  kom 
þá  Salomon  konungr  svá  vaskliga  þeim  viðr  hjálpandi,^**  at  honum 
fyigdu  fim  þúsundir  ins  vildasta  liðs  með  öruggum  brynjum  ok 
góðum  hjáhiium.  f)essir  sóttu  svá  ákafliga  heiðingja,  at  þeirhjuggu 
höfuð  ok  herðar,  hmi'^  ok  líkami,  ok  fundu  þeir  svá'^"  hart  viðrskipti 
Frankismauna.  J)eir  váru  berir,  en'hinir  herklæddir.  Hinir  hraustustu 
urðu  hræddir,  en  inir  hugnostu  hamstola,'^'  ok  drógu  sik  þá  á  bak  ok 
ýldu  svá  sem  vargar,  ok  skutu  af  hornbogum  sínum,  svá  at  þeir  drápu 
af  vápnhestum  Frankismanna  300,  ok  váru  þá  margir  fyrir  því  á  fœti. 

')  er  a.  "^)  jkristinna  manna  a.  ^)  lofa  n.  "*)  tigna  a.  *)  sjáita.  ^)  með 
tilf.  a.  '^)  tilf.  a.  ")  tilf.  a.  »)  sem  a.  '")  [vil  ek  hér  bíða  lengr.  Ok 
héldu  þeir  a.  ")  litlauss  a.  '^)  mgl.  a.  '*)  afa.  '*)*Arfaniéa.  '•'*)  því 
at  tilf.  a.  "0  tóku  nú  a.  ")  [mgl.  a.  '*)  viðrhjúlpa  a.  '")  liniu  a. 
^'')  þá  a.     ^')  hamstolnir  o. 


Cap.    103.  AF  AGULÁNDO  KOXUXGl.  3o3 

103.  Ðá  varð^  bardagi  svá  harðr,  at  hvárirtveggju  gáfust  sem 
máttu.  Margir  váru  svívirðuliga  af  hestum  riðnir,  fyrir  því  at  þessi 
bardagi  at  brotnum  spjótum  gékk  allr  meb  sverðahöggum.  ]þar 
mátti  sjá  RoUant  [ríða  or  einum  flokki  ok  jathan  in  stœrstu  högg 
gefandi."  Jjar  vann  ok  mikit  at  Hugi  jarl  ok  Riker,  ok  þá  mælti 
Oddgeir:  Rollant,  kvað  hann,  guð  veit  at  þú  ert  mjök  lofandi;  ek 
munda  eigi  trúa  þessu  í  gær,  ef  mér  væri  slíkt  sagt  frá  þér.  Ver 
aldri  ijarri  mér,  því  at^  þú  ert  ungr  í  þessi  s<-slu,  Já,*  segir  Rollant,^ 
ef  guð  eflir  mik,  þá  skal  ek  ömbuna  þér  þessa  sýslu  ríkuliga  ok 
þína  [þjónustu  trúliga.^  [Hugi  ok  Ri  er  unnu  þar  mikinn  sigr. 
Oddgeir  hertugi  ok  Samson  inn  öflugi  riddari  kallaði'  til  sín  fjóra 
sína  félaga  Estor,  Bæring  ok  Qtun,  ok  eilt  ungmenni  er  hét  Grelent. 
Hann  var  fœddr  í  Bretlandi  ok  [vár  skyldr  Samsoni^  konungi,  þessi 
skemti®  kouungi  í  höll  hans ,  þessi'"  var  fóstrson  keisarans  or 
bernsku  ok  svaf  jafnan  í  svefnhúsi  konungs.^*  Engi  var  honum 
vildri  söng£fri'^  né  sá  er  betr  k^nni  skáldskapar  heiti,  þessi  gerði 
hit  fyrsta  kvæði  í  brezku  máli.  En  í  þessarri  þörf  er  þá  höfðu  þeir 
gaf  Rollant  honum  hcrklæði.  Af  [honum  bar  engi  ungra  riddara 
hans  jafningja  nema  Rollant  ok  Otun.'^  |)á  mælti  Rollant  til  sinna 
nianna :  Hvat  er  nú  ráð  vildast?  SéÖ*^  merki  þat  er  þar  stendr, 
er  inn  vándi  Galinger  á,  ef  vér  mættim  sundr  dreifa  þeirra**  fylking 
ok  þröng,  þá  munu  [vér  at  vísu  sigrast.  en  þeir'*  allir  týnast.  J5á 
svarar  Grelent :  Ráðum  sem  ^kjótast  til'þeirra,  fyrir  því  at  þeir 
hafa  engi  dugandi  vápn,  ti*ú  aldri  at  þeir  standist  oss.  Já,  segir 
Rollant,  þú  vart  at  vísu  duganda  drengs  son.  Ok  eigi  var  honum 
vildri  riddari.  Ná  sem  inn  uugi  Grelent  hafði  jáð^'  því  sem  Roll- 
ant  [hafði  mælt,  *^  þá  lögðu  þeir  herklæddir  at  þeim'®  er  berir  várii. 
|)á  [^ildu  öngir  f^rir  þeim"*'  verða,  ok  sleizt  þá  þegar  fylking  Cal- 
idis,  ok  váru  þeir^*  svá  hræddir,  *at  þeir  vissu  eigi  hvat  þeir  skyldu 
at  hafast.  Grelent  kom  þá  hleypandi  at  Caladis  ok  lagði  hann  í 
gegnum  skjöldinn  ok  haun  sjálfan,  ok  er  haun  skaut  honum  or  söðl- 
inum,  þá  brast  spjótit,  ok  brá  hann  þegar  sverðinu  ok  veitti  honum 
[svá  mikit--  sár,  at  [aldri  fannst  þá"^  sá  er  grœða  kynui.  J)á  kom 
Rollant  hleypandi  sem  skjótast  gat  [hans  hestr  borit  hann,^*  ok  lét 
hann  síga  þat  it  harða  spjót  með  merkinu  ok  lagði  til  Akarz  or 
Amflor  með  svá  miklu  afli,  at  öU  hans  herklæði  tœðu  honum  alls--' 
')  var  a.  ')  [gefa  hinu  stœrstu  högg  a.  ^)  tilf.  n.  *)  Já.  já  a.  *)  ok 
tilf.  a.  «)  [trúliga  þjónustu  a.  ')  [RoUant  kallaði  þá  a.  *)  [náskyhlr 
Salamona.  *)  Karlamagnúsi  fiV^.  a.  '"^okhanna.  ")hansa.  '*)  söng- 
vari  a.  '*)  [öllum  nýjum  riddurum  var  engi  honum  vildri  riddari  nenia 
RoUant.  a.  '*)  Sjáit  þér  a.  '*)  þessa  a.  '^)  [þeir  at  vísu  deyja  eða 
vér  a.  '")  játt  a.  '*)  [mælti  «.  '^)  hinum  a.  "")  [vildi  engi  fyrir  a. 
2')  saal.  a:  ^á  A.     =*)  [þat  a.     ")  [engi  fannst  a.     ^*)  [hann  a.     ")  'mgl.  a. 

23 


354 


KÁELAMAGNUS  SAGAlVb.  Cap.    104. 


ekki,  ok  skaut  honum  jafnskjótt  dauðum  af  hestinum.  J)ví  næst 
brá  RoUant  sverðinu  ok  íim  félagar  hans,  ok  feldu^  þar  niðr  betr 
en  sextugu'^  heiðingja,  ok  á  ofan  drápu  þeir  tvá  konunga  [í  augliti^ 
J)eirra,  ok  lét  þá  engi  þeirra  lausan  einn  blóðdropa  [af  sér,*  ok 
gerðu  þeir^  svá  mikit  af  sér,  at  jafnan  síðan  váru  þeir  sœmdir 
meðan  J)eir  lifðu.  En  Floriades  ok  Manuel  héldu  undan  sem  skjótast, 
hvártveggi  harm  ok  hugsótt  í  brjósti  berandi. 

104.  Sem  Oddgeir  misti  ,Rollant  ok  vissi  eigi  hvar  hann  var 
kominn,  þá  hræddist  hann,  at  hann  mundi  eigi  optar  sjá  hann.  Ok 
var  þat  eigi  kynhgt,  at  hann  væri  hræddr  um  hans  hag,  því  at  hann 
var  fenginn  í  hans  gæzlu,  ok  mælti  þá  til  Hugons  jarls :  Herra, 
sagði  hann,  iUa  heíir®  nú  at  borizt,  ek  veit  eigi  hvar  systurson  kon- 
ungs  er  kominn.  En  í  þessu  liði  er  hér  er  fyrir  oss  heyri  ek  mik- 
inn  hörkul,  ok  at  vísu  sé  ek  þar  Rollant  undir  hvítum  hjálmi ;  nú 
bið  ek  yðr,  at  vér  hjálpim  [)eim  við  sem  skjótast.  J)á  svarar  jarl: 
^at  skulum  vér  gjarna  gera.  |)á  kom  Oddgeir'  J)ar  sem  Rollant 
var,  ok  mælti:  Eigi  hefir  þú  nú  haldit  þat  sem  vit  rœddum,®  ok 
ef  guð  hefði  eigi  gefit  mér  þessa  huggan,  at  ek  fynda  þik  heilan, 
þá  segi  ek  þat  guði,  at  aldri  skylda®  ek  lengr  bera  skjöld  né  her- 
idæði.  AíFrikamenn  fyrirlétu  þá  þrjá  höfðingja  sína,  en  hinn  helgi 
kross  kom  þeim  stökk  ok  hræzlu  á  þá,  at  þeir  hníptu  allir  af  hug- 
leysi.  Almáttigr  guð  unni  Karlamagnúsi  kontingi  ok  hans  verkum^" 
ok  því  hinu  góða  fólki,  er  hann  var-  stjórnandi,  fyrir  því  vildi  hann 
[eigi,  at  þeir'^  týndist,  heldr  var  hann  verjandi  þá  ok  sendi  þeim 
þrjá  riddara  sína  at  hjálpa  þeim  ok  vinum  sínum,  er  honum  var  ást 
á,  svá  opinberliga,  at  alHr  sá  þá  ok  kendu  ok  heyrðu  rödd  þeirra, 
ok  einkannliga  hinn  helga  Georgium,  er  foringi  [(var)  hinna  tveggja.*'^ 
Af  þessum  féngu  kristnir  menn  mikla  hugdirfð,  en  Affrikamenn 
hrukku^^  allir  saman  ok  taka  á  flótta,  en  Frankismenn  eptir  drep- 
andi  þá  sem  vargar  [er  sauði  elta.*^  Nii  eru  þeir  er  eptir  lifa  af 
þeim  fim  konungum  allir  undan  haldandi,  en  3^^  höfðingjar  þeirra 
liggja  höfuðlausir  eptir,  en  kristnir  menn  drepa  þá  100  ok  þúsund 
fylgjandi  þeim  um  hamra  ok  dali.  En  Ehadas'®  ok  Pantalas  systurson 
hans^'  váru  aldri  vanir  undan  at  flýja,  þessir  váru  inir  mestu  bar- 
dagamenn,  þeir  heyrðu  hörkul  ok  stór  högg  Frankismanna,  ok  kómu 
þá  Frankismenn  at  fylkingum  þeirra.  J)á  mælti  Eliadas^^  til  rá.ð- 
gjafa  sinna:    Kristnir   menn   eru  [mikils  metnaðar  ok  grimleiks,^^  ef 

')  feldi  a.  *)  sextigu  a.  ')  [mgl.  a.  *)  [mgl.  a.  ^)  þar  tilf.  a.  ")  snal. 
a;  er  ^,  '')  at  tilf.  a.  *)  játudum  a.  ")  skal  o.  '")  saal.  a;  verk  A. 
")  [at  eigi  a.  '*)  [þeirra  var  a.  '^)  saal.  o;  rauskvazt  A.  '^)  [reka 
sauói  a.  '*)  4  a.  '")  Kliadas  a.  '")  ok  tilf.  a.  ")  [miklir  metnaðar- 
menn  ok  grimmir  a. 


Cap.    105.  AF  AGULANDO  KONUNGI.  355 

þeir  finna  oss  nú  raga  ok  huglausa,  [ok  ef  Agulandus  verðr  þess 
víss  ok  sannfróðr,  þá  verðum  vér  aldri  hans  einka  vinir  né  honum 
kærir,^  En  ek  virði  eigi  eins  falspenings  allan  metnað  kristinna* 
manna.  Frankismenn^  kómu  þá  ok  fylktu'*  ok  váru  eigi  fleiri  en 
2  þúsundir  ok  700,  ok  riÖu  þá  fyrst  fram  or  Frankismanna  hði  þeir 
er  vildastir  váru.  I  þessum  flokki  var  Rollant  ok  Oddgeir,  Grelent 
ok  Riker  ok  Hugon  jarl  ok  tólf  jafningjar.  J)essir  riðu  með^  svá 
þykkri  fylking,  9%  eigi  komst  vindrinn  í  milU^  þeirra.  En  þeir  várii 
fyrstir  í  fylking  þessi'  þrír  helgir  menn,  ok  ef  KHades  bíðr  þeirra, 
þá  er  undr  ef  hann  iðrast  eigi.  Hann  var  inn  vápndjarfasti  maðr 
ok  vildi  at  engum  kosti  flýj'*?  ^^^  Frankismenn  œptu  þá  sigi'óp  keis- 
árans,®  ok  gerðist  þá  inn  mesti  gnýr,  ok  hófu  þeir  harðan  bardaga, 
svá  at  margir  góðir  menn  féllu  þeir®  er  guð  kallaði  af  þessu  h'fi, 
I  þessum  bardaga  gáfust  einkar  vel  Suðrmenn  ok  Saxar,  [Bealvei 
ok  Ardenei  riddarar.^**  jþessir  Affrikar  eru  kurteisir  ok  vel  búnir, 
þeir  sitja  á  góðum  hestum  ok  úmœddum,  þeir  drápu  vára  menn  100 
ok  3  af  þeim  er  kosnir  váru  til  tólf  jafningja,  ok  váru  tveir  her- 
togar  en  eitf  konungr. 

105.  J)essi  bardagi  hófst  með  mikltim  gný  ok  hörðu  vápna- 
skipti.  HeiÖingjar  váru  50  þúsunda,  en  kristnir  menn  sjau  hundrað 
ok  tvær  þúsundir,  ok  Grelent  sparði  eigi  at  veita  heiðingjum  þunga 
þjónustu  ok  hjálpa  várum  mönnum,  ok  sóttu  þeir  svá  fast,  at  engi 
gat  við  [staðizt  höggum*^  þeirra  ok  atreið,  ok  mælti  þá  hverr  við 
annan :  Gæfiisamliga,  segja  þeir,  er  oss  nú  falht^  vér  várum  knapar 
ok  þjónustusveinar,  steikarar  ok  skósveinar,  at  sönnu  samir  oss  at 
elska  tiguHga  Karlamagnús  keisara^^  ok  þjóna  ástsamhgaherra  várum, 
er  oss  tók  or  þræla  þjónustu  ok  frjáls.aði  ok  gerði  oss  alla  riddara. 
[Fyrr  skuhim  vér  alhr  láta  Iff  várt  en  þat  þola,  at  honum  sé  nökkur 
svívirðing  ger  eða  hann  sé  rekinn  or  sínu  ríki,^^  Sem  Oddgeir 
heyrði  rœðu  þeirra,  þá  mælti  hann  hárri  röddu :  Sælum  munni 
mæltuð  þér  þetta,  ok  ef  guð  lór  mér  at  hfa  til  þess  er  ek  kem  í 
Franz,  þá  skal  ek  þiggja  til  handa  yðr^^  þær  inar  ríku  sœmdir,  er 
hann  hefir  heitið  yðr,  því  at  engi  sá  maðr  er  þurfi  verðr  keisarans 
ok  ber  ek  mál  hans  fram,  at  eigi  heyrir^^  hann  gjarna  ok  stéttir^' 
bœn  minni  ok  þurft  hins,  En  ek  vil  vera  merkismaðr  yðarr,  ok 
fylkið  ér^^  nú  umhverfis  merkit,  J)eir  svöruðu  alhr  ok  mæltu  :  J)at 
viljum  vér  gjarnsamhga,  Sem  þessum  riddorum  kom  4  hug  hversu 
fátœkir  þeir  kómu  til  Karlamagnús,  ok  nú  váru  þeir  gervir  riddarar, 

^)  [tilf  a.  *)  Frankis  a.  ^)  kristnir  menn^a.  ")  liði  sínu  tilf.  a.  *)  í  a. 
•^)  vápna  tiif.  a.  ")  þessir  tilf.  a.  «)  myl.  a.  ")  þar  a.  '")  [Bauæis 
ok  Arden-æis  o.  ")  einn  a.  '*)  [staðit  höggyi  a.  ")  konung  a. 
'■')  [tilf.  a.     '^)  af  keisaranum  tilf.  a.     '«)  lieyri  a.     ")  stéttar  a.     '«)  mgl.  a. 

23=^ 


356  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    106,    107. 

þá  þökkuðu  J)eir  honum  með  ástsamligum  orðum  ok  fögrum  kveð- 
jum  ok  kváðust  heldr  vilja  h'f  sitt  láta  en  konungryrði  sigraðr  fyrir 
Affrikamönnum.  |)ví  næst  réðu*  |)eir  til  heiðingja  ok  tóku  við  þeim 
ok  hjuggu  þá  mörg  stór  högg  limi  ok  líkami.  Fimtigi  þiisunda  váru 
þeirra  guðs  úvina,  en  kristnir  menn  tvær  þúsundir  ok  7  hundruð. 
Nú  ef  guð  sýnir  eigi  sinn  krapt  kristnum  mönnum,  Jjá  tapar  Karla- 
magnús  konungr  sínum  fóstrsonum. 

106.  Dá  gerðist  ógurhgr  gnýr,  ok*^  var  þá  getit  mart  þungt  háls- 
slag,  ok  mundi  eigi  várr  skaði  bœttr  verða,  ef  eigi  kœmi  Salomon 
með  fim  þúsundum  riddara  við^  reistum  spjótum  ok  blaköndum* 
merkjum  ok  ina  beztu  skjöldu  fyrir  brjósti.  |)essi  höföingi  er  niikill 
fyrir  sér,  ok  œptu  þá  Bretar  ok  hófu  upp  sigrarmerki^  ins  heilaga 
Miluns,  er  |)ar  hvíKr  í  þeirra  landi,  ok  hófu  þeir  orrostu  með  hörðu 
tilræði.  |)á  máttu  eigi  leynast  huglausir  rósarar,  er  þar  létu  drepa 
sik  fyrir^  hugleysi,  því  at  þeir  inir'  ungu  menn,  er  nýdubbaðir  váru 
til  riddara  váru  svá  öflugir  ok  sterkir  ok  skjótir  í  stórum  höggum, 
ok  féllu  þá  heiðingjar  fjölmennihga.  I  fylking  Rollants  systursonar 
Karlamagnús  konungs  2  þúsundir  ok  7  hundruð,  en  í  fylking  Salo- 
monis  konungs  váru  fim  þúsundir,  ok  félhi  nökkurir  af  þeim  í  þessum 
bardaga.  En  í  því  kom  Droim  inn  ríki  hertugi  ok  með  honum 
Peitumenn  ok  Gaskuniar  með  öruggum  herklæðum  ok  sátu  á  inum 
beztum  hestum,  svá  at  í  öllu  hðinu  váru  eigi  jafngóðir  þeim.  Affrika- 
menn  sá  J)á  at  hð  þeirra  féll,  ok  sá  þá  inn  þriðja  bardagann  at  sér 
ríða,  ok  váru  þeir  þá  betr  en  sjau  þúsundir,  ok  hafði  hverr  þeirra 
góðar  brynjur  ok  góðan  hest. 

107.  I  því  kómu  þeir  þrír  höfðingjar  fram,  er  guð  sendi 
Karlamaguúsi  konungi  til  hjálpar.  Hverr  þeirra  varíhkneskju  ridd- 
ara,  ok  með  þeim  Turpin  inn  dýrligi  erchib^'skup,  er  bar  í  hendi 
sér  inn  helga  kross.  J)á  tóku  AíTrikar  at  hvísla  sín  í  milhmi :  Vei 
verði  þeim  merkismanni,  merki  hans  er  svá  hátt,  at  skýin  styðjast 
af,  þat  er  svá  bjart,  at  sólar  geislar  eru  eigi  Ijósari;  þetta  snýr 
hug  várum,  vér  vinnum  hér  eigi  af  þeiin  nema  dauða  várn.  Ehadas 
kunni  þá  ekki  ráð,  er  hann  sá  at  fylking  hans  shtnaði,  ef  hann  sæi 
sér  nökkura  viðstöðu,  þá  héldi  hann  eigi  undan,  ok  flýði  hann 
nauðigr  ok  þó  síðarst,  ok  deildi  þá  við  guða  sína  ok  kvað  þá  öngu 
nýtan  allan  krapt  þeirra,  reið  þá  hnefandi  it  digra  spjót  sitt.  En 
Rollant  ok  Oddgeir  ok  Salomon  fylktu  hði  sínu,  ef  þeir  rcka  vel 
flótta  heiðingja,  þá  munu  þeir  hefna  sín.  Hestarnir  mœddust  þá 
mjök,  ok  reið  þá  sendimaðr  at  segja  keisaranum  ok  mælti:  Ríðit 
herra  ok  viðr  hjálpit  yðrum  mönnum,  engi  er  viidri  riddari  en  frændi 

')   riðu  a.       =)    tilf.    a        ^)    með   a.       ♦)    blakandi   a.       ^)    höfuðmerki  a. 
")  af  a.     ')  Her  matjhr  1  Blad  i  a. 


Cap.   lOS.    109.  AF  AGCLAXDO  KOXTTXGI.  357 

yðvarr  Rollant.     J)á   svarar   konungr:     Almáttigr   guð,    segir   hann, 
þér  geri  ek  J)akkir.    Konungr  fagnaði  mjök  ok  skipaði  fylking  sína. 

108.  ííú  skulum  vér  heyra  hvat  hertogi  Girarðr  systi  þarfyrir 
hamrinum,  sem  herra  Boz  féll  af  hestinum  fy rir  inuni  drambláta 
Ulien.  er  með  20  þúsundum  reið  þann  dag  or  her  Agulandi.  Hann 
hugði  þat,  at  hann  skyldi  alla  ættingja  sína  gera  höfðingja  fyrr  en 
hann  tœki  eldast.  En  kristnir  nienn  únýttu  nökkut  ætlan  hans  ok 
hugsoðu,  at  hann  skyldi  aldri  optar  hafa  á  hest  stigit.  Vei  sé  þeim 
er  honum  veittu  lið.  af  þeim  20  þúsundum  er  haun  hafði  með  sér 
lágu  þar  eptir  sjau  þúsundir,  en  þeir  er  undan  flýðu  nieö  honum 
munu  aldri  optar  í  slíkan  leik  fýsast.  Ok  kom  þá  Ulien  sem  skjót- 
ast  til  hers  Agulandi  ok  steig  þegar  af  hesti  sínum  fyrir  höfuð- 
merkinu,  ok  kom  f)ví  nœst  fyrir  konung  ok  bað  hann  miskunnar  ok 
mælti:  Heri-a,  segir  hann,  þér  gáfut  mér  alla  Eyropam,  en  nú  skal 
ek  aidri  þessu  landi  ráða. 

109.  Sem  Agulandus  íikiJdi  orð  hans,  þá  mælti  hann  :  Ulien 
frændi,  segir  hann ,  hlýtt  hefi  ek  orðum  þínum.  Jnn  Ijósi  hjálmr 
þinn  er  allr  moldugr,  skjöldr  þinn  klofinn,  at  sönnu  var  ek  heimskr, 
er  ek  trúða  þér,  fyrir  sakir  þínar  lét  ek  lönd  mín  ok  ríki.  því  at 
þú  ok  Mandeqvin  rœntut  mik  syni  mínum.  Heima  í  Alfrika  kváðuzt 
þit  vera  inir  beztu  riddarar,  en  nú  eru  þit  únýtir  ok  huglausir,  vei 
sé  mér,  ef  ek  legg  lengr  mitt  traust  á  ykkr.  Ulien  frændi.  kvað 
Agulandus,  ek  vil  þik  sannfróðan  ^^r-á.  at  sá  er  trúir  kvenna  ráðum 
eða  huglausum  mönnum,  honum  samir  aldri  miklu  ríki  at  stjórna. 
En  þú  hefir  lengi  þjónat  með  kvenna  lunderni,  þú  heíir  lengi  drukkit 
vín  mitt  ok  tœmt  fésjóða  mína.  J)á  svarar  Ulien :  Herra,  segir 
hann.  hættit  nú  at  deila  ok  látit  fylking  gera  umhverfis  yðr  at  varð- 
veita  líf  yðvart  ok  verja,  ok  munu  þér  þá  finna,  hversu  mikit  þér 
vinnit.  Vér  mœttum  Frankismönnum  í  brekku  nökkurri,  ok  hlaut  ek 
þar  falla.  svá  at  hjálmr  minn  stóð  í  moldunni  til  nasbjarga.  ok  fékk- 
ek  önga  hjáip  af  ueinum,  nema  ek  þóttumst  of  síðla  ná  hestimínum. 
En  síðan  er  ek  fékk  hann  ok  ek  keyrða  hann  með  sporum.  þá  þótti 
mér  mín  hjálp  œrin  vera.  Eigi  munu  vér  Frankismönnum  standast. 
því  at  af  tuttugu  þúsundum  eru  eigi  fleiri  undan  komnir  en  Qórar 
þúsundir,  því  at  þeir  viija  aldri  uudan  flvja.  Ek  sá  þá  í  gær  svá 
þykt  ríða,  at  engi  spörhaukr  mátti  fljúga  í  milium  vápna  þeirra :  ef 
þeir  koma  hingat  yfir  hamarinn  ok  taka  at  eiga  við  vám  menn,  þá 
segi  ek  þeim  þat,  er  heyra  orð  mín,  at  þér  munuð  dýrt  kaupa  til- 
kvámu  þeirra.  J)ví  næst  kom  hleypandi  einn  riddari,  ok  stóð  spjót- 
skapt  í  gegnum  hans  söðulboga  en  járninu  var  hann  í  gegnum  lagðr, 
ok  var  söðull  hans  fullr  af  blóði,  ok  fylgdu  honum  þrjár  þúsundir, 
ok  var  engi  svá  hraustr,  at  eigi  heíði  hann  sár  í  höfði  eða  á  líkam 


358  KAELAMAGIÍUS  SAGA  IV  b.  Cap.   109. 

eÖa  hesti,  ok  mælti  foringi  þeirra  lágum  orðum,  því  at  hann  var 
meginlauss :  Herra,  kvað  hann,  undarliga  J)ikki  mér,  í  gær  féngu 
þér  mér  50  þúsunda,  ok  var  niðr  höggvinn  hehningrinn.  J)á  svarar 
Agulandus  :  Vinr,  kvað  hann,  hvat  heitir  þú?  Hann  svarar :  Ek 
em  EKadas  son  Sobrors  konungs.  J)á  svarar  Agulandus :  J)ú  ert 
náskjldr  frændi  minn,  vit  faðir  þinn  érum  systrungar,  kantu  nökkut 
at  segja  frá  Madeqvin.  J)á  svarar  EKadas :  Já  herra,  segir  hann, 
hann  er  at  vísu  dauðr.  ,  Agulandus  varð  þegar  reiðr .  fyrir  sakir 
EHadas,  er  hann  var  svá  illa  leikinn,^  ok  um  Mandekuin.  J)á  svarar 
EHadas  :  Herra,  segir  hann,  hræzt  eigi,  slíka  úgæfu  vinna  f)ér  rósarar 
ok  drambsmenn;  J)á  er  J)eir  drukku  vín  þitt  ok  kystu  fríðar  meyjar 
þínar,  þá  váru  J)eir  hraustir  riddarar.  En  Frankismenn  halda  ríki 
sitt  af  réttum  föðurleifðum  sínum,  hvárgi  okkarr  getr  af  þeim  sótt 
við  7  sinnum  100  |)úsunda;  þó  at  f)ér  hefðit  100  riddara  at  móti 
tveim  mönnum  |)eirra,  |)á  efizt  ekki  í  |)ví,  at  |)ó  koma  þeir  at  ber- 
jast  við  yðr ,  Frankismenn  eru  eigi  dáhgir  né  liuglausir,  eigi  ragir 
né  hrœddir,  ok  Karlamagnús  konungr  er  inn  vápndjarfasti  ok  inn 
hugprúðasti  höfðingi.  Nú  eru  fallnir  þrír  höfðingjar  í  þessum  3 
bardögum  inum  fyrstum,  ok  eru  |)eir  eigi  at  heldr  frjálsir  er  eptir 
lifa.  J)á  gerðu  margir  af  heiðingjum  mikinn  gný  ok  létu  iUa,  |)á 
kom  ok  keisarinn  með  fim  fylkingum  ok  blésu  60  lúðra  öllum  einni 
röddu.  Gullit  ok  stáht  glóaði  ok  gUtraði  svá  Ijóst  ok  bjart,  at  tími 
dagsins  lýstist  af,  ok  var  eigi  lengra  í  milH  fylkinga  Frankismanna 
en  eitt  lásbogaskot,  ok  fannst  engi  svá  digr  ok  drambsamr  í  hvargu 
liði,  at  eigi  skipti  hug  sínum  ok  hræddist.  Agulandus  var  J)á  undir 
höfuðmerki  sínu  ok  með  honum  fim  konungar,  er  alHr  váru  honum 
með  eiðum  handgengnir,  ok  engi  sá  er  eigi  hafði  kórónu  borit,  ok 
lið  þeirra  fj-lkti  umhverfis  alt  með  svá  miklum  fjölda,  at  engi  kunni 
telja.  En  keisarinn  reið  J)á  at  þeim  með  fim  fylkingum.  Agolandus 
sýndi  sínum  mönnum  her  kristinna  manna  ok  mæUi :  ]þetta  lið, 
segir  hann,  er  eigi  svá  mikit  slátr  at  oss  nœgist  til  dagverðar:  ef 
J)eir  væri  búnir  oss  til  matar,  ^á  mundi  oss  herfiliga  getit  vera. 
Eigi  sýnist  mér  Karlamagnús  konungr  vitr  höfðingi,  er  hann  berst 
við  mik  með  eigi  meira  lið,  hér  fyrir  man  hann  fá  mikil  vandræði, 
hann  skal  bera  járnrekendr  um  háls  ok  hendr;  ef  hami  neitir  eigi 
guði  sínum  ok  kristni,  J)á  skal  höggva  höfuð  af  honum.  Hinn  gamh 
GaHngers  sá  mjök  lengi  á  konung  ok  mælti  hlæjandi  at  honum : 
Lítt  |)at  ertu  of  skjótr;  sendit  nú  eptir  UHen,  Frankismenn  niœttu 
honum  í  dag,  aldri  var  hann  svá  mjök  keyrðr  né  illa  leikinn  fyrr. 
]þá  svarar  Agulandus :  J)ú  mælir  of  mart,  fj-rir  J)ví  þó  at  þeir  væri 
af  inu  harðasta  stáli,  |)á  mundu  þeir  aldiú  mér  stand^st. 
')  lejkein  A. 


Cap.    110.    111.  AF  AQULAmK)  KOKITKÖl. 


359 


110.  Sem  Amustene  leit  Agulandum,  þá  kallar  hann  sonu 
sína  ok  mælti:  Vándir  kuapar,  kvað  hann,  dáligir  flóttamenn! 
Magon  ok  Asperant  konuugar  váru  svstursynir  mínir,  er  drepnir  váru 
af  her  várum,  lítt  kemr  ykkr  í  hug  þetta,  þit  eruð  ragir  ok  öngu 
nýtir,  ok  þit  létuð  svívirða  frændr  mína  í  augliti  niínu.  Takit  nú 
beint  kiðr  minn  ok  merki  sem  skjótast  ok  blásit  Qórum  sinnum, 
myklu  er  minn  lúðr  hvellari  en  Ohvant,  vér  skulum  til  skipa  stefna 
ok  skjótt  sigla  til  Affrika,  ok  ef  Karlamagnús  berst  við  Agulandum, 
þá  sigrast  hann  at  vísu  ok  hefnir  harma  sinna.  Ek  em  enn  ungr 
ok  þit  ungir,  vér  skulum  eiga  alla  Aílrikam.  ok  várir  arfar  æfinliga. 
J)á  svöruðu  þeir:  J)essi  er  inn  bezti  formáU  ok  hagligr  at  hafa. 
Nú  lýkr  inni  9  bok  ok  hefr  upp  ina  10. 

111.  AfFrikamenn  réÖu  þá  til  kristinna  manna.  En  kristnir 
menn  váru  þá  Qórar  4>úsundir  ok  30  þúsunda,  en  aldri  máttu  menn* 
vera  betr  herklæddir  en  þeir  váru.  En  Affrikamenn  váru  með  öðrum 
hætti  vápnaðir,  þeir  höfðu  leðrpanzara'^  ok  gyrðir  stórum  sverðum, 
báru  boga  ok  öxar  ok  örvamæla.^  Sem  kristnir  mennl  mœttu*  þeim, 
þá  gáfu  þeir  mörg  stór  högg,  klufu  höfuð  ok  herðar,^  limi  ok  h'kami, 
ok  feldu  svá  marga,  at  alhr  vehirnir  váru  huldir*  af  líkum,'  svá  at 
eigi  var  annat  til  en  ganga  eðr  ríða  á  líkum  þeirra  er  dauðir  váru. 
Affrikar  er  hrósoðu,  at  þeir  skyldu  reka  Frankismenn  af®  ríki  sínu, 
þá  er  þeir  höfðu  átt  við  Frankismenn,  alhr  þeir  er  hyggnastir  váru, 
fundu  sik  vorðna®  fífl  af  sínum  ráðum.  J)á  er  Amustene  vissi  at 
liðit  var  saman  komit,  þá  mœlti  hauu  til  Agulandum  :  Herra,  kvað 
hann.  lýð^"  orðum  mínum.  Lið  yðvart  þrjár  fylkingar  er  [sigrat  ok 
yfirkomit"  ok  undan  flýit  kristnum  mönnum.  en  ek  á  2  sonu  nýgerva 
riddara,  en  nú  vil  ek  koma  þeim  í  bardaga,  ok  ek  sjálfr  með  þeim 
ok  mitt  hð.  f)á  svarar  Agulandus :  J)at  vil  ek  gjarna.  At  vísu 
herra,  sagði  Amustene,  ok  er*-  þó  betr  en  yðr  væntir.  J)á  fylgdu 
honum  10  menn  ofan  frá  höfuðmerkinu,  ok  váru  þrír  konungar 
kórónaðir.  En  [þá  er  þeir  skildu'^  við  Agulandum,  þá  hefði  honum 
betra  verit  at  láta  drepa  þá  [en  lofa'*  þeim  í  brott  at  fara.  J)eir 
stefndu  þegar  í  brott  frá  liðinu  ok  með  þeim  20  þúsundir,  ok 
skildust  svá  við  Agulandum.  Ok  mundi  Amustene  eigi  svá  hafa 
skihzt  vih  hann,  ef  hann  væri  tryggr  maðr.  Fyrir  þessum^^  mundu 
Frankismenn  mikit  hafa  látit,  því  at  þeir  höfðu  betr  en  20  þúsundir 
ins  vildasta  Hðs.     J)eir  kómu  til  skipa  ok  géngu  á  þau  með  öllum" 

')  Her  begynder  atter  a.  ^  ok  línpanzara  tilf.  a.  ^)  örvamæli  a.  *)  kómu 
mœtandi  a.  *)  hjug^  tilf.  a.  *)  tilf.  a.  '')  þeirra  tilf.  ,a.  •)  or  a. 
')  vera  a.  '")  hlýdit  a.  ")  Isaal.  a;  sigraðar  ok  yfirkomnar  Á. 
")  saal.  a ;  eigi  A.  ")  [þeir  skilduzt  a.  '*)  [heldr  en  lofat  a.  '*)  þeim  a. 
'*)  hestum,  vápnum  ok  a. 


3C0 


KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    112. 


fjárhlutum,  en  öll  önnur  skipin  brendu  þeir  ok  í  sundr  hjuggu. 
Nú  ef  Agulandus  gætir  sín  eigi,  |)á  nnm  hann  aldri  síöan  augum* 
sjá  Affrikam. 

112.  En  nieðan  Agulandus  beið  fjeirra  er  frá  honum  fóru,  |)á 
skundaði  Girarðr  ok  kom  í  einn  dal  ]eyniHga  ríðandi.  En  hð  hans 
var  þúsund  ok  [7  hundrað,-  ok  fjlkti  hann  þeim  svá  þykt,  at  vind- 
rinn  komst  varla^  í  minum^  þeirra,  ok  er  kynhgt  ef  hann  iðrast  eigi. 
Sem  Uhen  leit  þá,  þá  sprakk  hann  náhga  af  harmi  ok  mœUi  til 
Agulandum :  Herra,  segir  hann,  hér  ferr  nú  at  oss  eitt  fólk,  er  ek 
mœtta  í  dag,  þeir  drápu  fyrir  mér  sjau  þúsundir  manna.  Agulandus 
svarar:  Er  eigi  þetta  hð  Amustene  er  héðau  fór?^  Víst  eigi,  herra, 
segir  hann.  Nú  vitið  at  vísu,  segir  Ulien,  at  hverr  er  dauðr,  er 
eigi''  verst  sem  bezt.  Epíir  þenna  formála  kom  hræzla  ok  hugleysa 
/á  Agulandum,  ok  mælti'  at  Uhen  skyldi  búinn*^  at  gera  hans  vilja. 
Hann  gékk  þegar  reiðr  ok  óðr  ok  steig  á  hest  sinn  ok  hafði  með 
sér  20  þúsundir  undan  höfuðmerkinu,  ok  mœtti  þá  herra  Girarð. 
En  Amustene  ^av  þá  ofan  kominn  á  skip,  ok  týndi  þeim  öUum  er 
hann  vildi  eigi  með  sér  hafa.  Nú  ef  eigi  gætir  Agulandus  sín,  þá 
hefir  hann  t^nt  sínum  hhit  í  AfTrika.  En  þau  sjau  100  er  Girarðr 
fékk  Booz  ok  Clares  eru  vel  herklæddir.  Ok  er  Uhen  inn  iUgjarni 
"sá  þá,  þá  hleypti  hann  þegar  at  þeim  með  svá  harðri  atreið,  at 
engi  var  sá  í  þeirra  hði,  er  eigi  hræddist  dauða.  Eu  herra  Booz 
ok  Ckires  tóku  svá  fagrhga  við  þeim,  atífyrstunni  drápu  þeir  mik- 
inn  fjölda.  En  hvárt  sem  þeir  vildu  eða  eigi,  þá  hlutu  þeir  fyrir^ 
at  halda  ok  kómu  þá  í  fylking  Girarðs.  Sem  honn*"  leit  systursonu 
sína,  þá  reiddist  hann,  ok  laust  hann  þá  í  reiði  sinni  ok  kallaði  þá 
pútusonu.  Aldri,  kvað  hann,  váru  þit-  synir  Miluns  hertuga,  er  þit 
hræöizt  svá  mjök  heiðingja.  Oddgeir  ok  Rollant,  Grelent  ok  Estor 
ok  Riker  ok  Marant  sigruðust  í  dag  í  íjórum  bardögum,  svá  at  engi 
þeirra  er  eptir  váru  þorði^^  í  móti  at  standa.  Yárir  menn  váru 
sárir,  en  heiðingjar  svá  margir  drepnir  ok  sárir,  at  engi  lifandi  niaðr 
kunni^^  telja.  Oddgeir  ok  RoJlant  ok  þeirra  félagar  ráku  saman  í 
einn  hvirvil  heiðingja,  ok  sem  þeir  vildu  efla  bardaga  sinn,  þá  váru 
þeir  svá  móðir,  at  þeir  féngu  nær  ekki  at  hafzt,  ok  urðu  þeir  þá 
aptr  at  snúa*^  í  fylking  Karlamagnús.  J)á  mælti  Karlamagnús: 
[Herra  guð,'*  lát  eigi  lægjast  þína  helgu  kristni,  ok  gef  mér  styrk, 
at  ek  mega  hefna  þinna  vina'^  á  þessum  heiðnum  hundum.  Sem 
hann  hafði  þetta  mælt,  þa  reið  konungr^*'  fram  ok  nieð  honum  fjórar 

'}  mgl.  cif  ')  fhundraó  ok  7  a.  ^)  eigi  a.  *]  vápna  tilf.  a.  *)  reið  a. 
«)  tilf.  a.  ')  þá  tilf  a.  *)  vera  tilf.  a.  ")  undan  a.  '")  hertugi  Gir- 
arð  a.  ")  þorðu  a.  '^)  at  fí7/".  a.  '^)snúazta.  ^^)  Itilf  a.  '*)ovinaa, 
'")  hann  a. 


Cap.    113.  AF  AGULANDO  KOÍÍUÍÍGI.  361 

þúsundir  riddara,  ok  riðu  í  ílokk  heiðingja  í  móti  Gundrun  kerru- 
manni,  [ok  klauf  Karlaniagnús  konungr  hann  í  herðar  niðr  sem  fúinn 
fausk.'  En  fyrr  en  hann  kœmist  ^aðan,  þá  særðu  þeir  undir  honum 
hestinn  15  kesjum,  ok  fyrr  eu  Karlamagnús  féngi  Jjann  hest  erhann 
drap  úvin  sinn  af,  þá  drápu  þeir  [10  þúsundir  af  Atírikanis,"  ok 
hrukku  allir^  á  bak  aptr  af  hræzhi.  Seni  várir  menn  snerust  aptr 
í  fylking  sína,  þá  dirfðust  Aíírikar,  ok  gerðist  [)á  hart  viðskipti  ok 
hjuggu  mörg  högg*  þau  er  harmandi  váru,  svá  at  mikill  Qöldi  féll, 
ok  harmaði  [hann  \rá.^  fall  sinna  manna,  ok  œpti  hann  J)á  hárri 
röddu  ok  bað  þá  sína  riddara  hefna  sín  í  guðs  nafni.  J)á  börðust 
vel  Bealvæi^  ok  Saxar  ok  brezkir  menn,  [Rollant  ok  Oddgeir  ok 
þeirra  félagar'  gáfust  einkar  vel.  Keisarinn  var  fremstr  í  brjóstinu 
ok  hafði  Jouise^  í  hendi  sér,  engi  hetir  líf  er  eitt  högg  fær  af  hon- 
um.  J)á  féngu  Frankismenn^  svá  mikinn  skaða,  at  engi  [kunni  þat 
segja,  ok  hjuggu^"  bæöi  höfuð  ok  herðar,  hmi  ok  líkami,  ok  kom 
þa  til  Karlamagnús  Oddgeir  ok  Nemes  ok  mœltu :  Herra,  kváðu 
þeir,  Hö  várt  er  mjök  falHt,  vér  höfum  nú  eigi  [fleira  liðs^'  en 
fimtán  þúsundir  manna,  ok  9  af  tólf  jafningjum.  Herrar.  kvað  Karla- 
magnús,  skilt  heíi  ek  orð  yður,  en  svá  hjálpi  mér  guð,  at  myklu 
heldr  vil  ek  dej'ja  en  undan  (iýýd.. 

113.  Karlamagnús  konungr  ok  Nemes  hertugi  ok  Oddgeir  sá 
þá  nieun  síua  hugbleyðast,  ok  þá  mælti  páiinn  :  Herrar.  kvað  hann, 
hræðizt  ekki,  nú  freistar  guð  yðvar;  hann  sá  sik  sjálfan  [til  dauða*^ 
dœmdan  ok  bar  hann  þat  [þó  einmóðliga,'^  gerit  nú  fyrir  hans 
sakir  þat^*  sem  hann  gerði  fyrir  yðrar  sakir.*^  Allir  er  heyrðu  orð 
haus,  þá  mæltu:'^  Aldri  beiðumst  vér  fvrir  [þessa  tölu'"  at  lifa, 
uema  guð  geíi  oss  sigr  á  heiðingjuni.  Herra,  segir  Karlamagnús, 
nú  haH  þér  sagt  minn  vilja,  ok  engi  maðr  skal  önnur  ráð  nýta.^* 
Turpin  erkibyskup  gaf  þá  upp  páfanum  inn  helga  kross  ok  mælti : 
Nú*^  skulu  þér  sjá,  ef  ek  má  nökkura  hjálp  veita.  En  páfinn  játaði 
því  þegar.  J)á  blés  erkibyskup  einum  hvellum  lúðri  at  eggja  menn 
sína,  ok  heyrði  Agulandus  þá  lúðrinn  ok  mælti  til  sinna  manna : 
Nú  hefi  ek  alt  þat  er  mér  líkar,  Frankismeun*"  eru  Éft  fullu  yfir- 
komnir,    ok    vilja  þeir  oss  nú    upp  gefa   vígvöUinn  ;    sœkit    nú   fram 

')  fþessi  var  rádgjafi  heiðingja.  Karlamagnús  klauf  hann  ofan  í  mitt 
höfuðit  allan  herklæddan  a.  ^)  [betr  en  10  þúsundir  heiðingja,  svá  at 
allir  Affrikar  æðniðust  a.  ^)  2  a.  *)  tilf.  a.  *)  [þá  Karlamagnús  a. 
^)  Bealfij  a.  ')  [Oddgeir  ok  Grelent,  Rollant  ok  Estor,  Riker  ok  JJar- 
ant  a.  *)  Jouís  sverð  sitt  a.  ')  kristnir  menn  a.  ")  [lifandi  maðrfær 
þat  sagt,  ok  hjuggu  þeirþáa.  ")  [meira  lið  a.  '-)  [myl.  a.  '^)  [vel  a. 
'*j  8vá  o.  '*)  hann  sá  sig  sjálfan  dœmdan  ok  þoldi  fyrir  oss  dauða 
tilf.  a.  '«)  |)eir  tilf.  a.  ")  [þenna  dag  a.  '*)  hafa  a.  '»)  hefi  ek  alt 
J)at  er  mér  líkar  tilf.  a.      •")  kristnir  menn  a. 


362  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    113. 

at  höfuðmerkinu.  J)eir  gerðu  svá,  ok  hugðu  at  kristnir  menn  mundu* 
bila.  J)á  [dirfðist  lið  Affrikanorum,'^  ok  hófst  f)á  [inn  harðasti  bar- 
dagi.3  Flugu  þá  spjót  [sem  í  örvadrif  sæi.*  Frankismenn  tóku^ 
við  f)eim  höggvandi  með  hvössum  sverðum  höfuð  ok  herðar.  ^á 
[mælti  UHen  ok  œpti  hárri  röddu  á  sína  menn:^  Affrikamenn,  segir 
hann,  óttizt  ekki,  hefnit  frænda  yðvarra,  feðra  ok  brœðra,  er  Frankis- 
menn  hafa  drepit,  ok'  Jamund  er  yðr  fóstraði;  sœkit  nú  af  þeim 
lönd  ok  ríki,  at  þér  verðit  ríkir  ok  fullsœhr.  J)á  er  hinir  skildu  orð 
hans,  f)á  réðu  þeir  at  harðara  til  kristinna  manna.  Girarðr  ok  hans 
synir  ok  systursynir®  ruddu  af  sér  með  stórum  höggum  sem  þeir 
máttu.  En  ef  eigi  miskunnar  nii  guð  kristnum  mönnum,  þá  munu 
dýrt  kaupa  huglausir  menn  hreysti  f)eirra,  er  vápndjarfir  eru.  Sem 
keisarinn  reið  í  fylking  heiðingja,  þá  blésu  þeir  hornum  sínum  ok 
lúðrum,  ok  gerðist  þá  ógurligr  gnýr^  ok  mikill  maiinskaði  í  hváru- 
tveggja  hði.  Oddgeir  ok  Nemes,  Riker  ok  Hugi,  ok  Salomon  er 
bar  gullara  keisarans,  ok  Bretar  er_  honum  fyigdu,  Rollant  ungi  er 
bar  Dýrumdala  blóðgan  [ok  alhr  hans  félagar  vörðust  harðla  vel.^" 
En  alHr  váru  þá  uppgefnir,  ef  eigi  hefði  Karla.magniis  keisari  kallat 
á  þá  ok  [mæhr  til  Jjeirra:^^  Verit  sköruHga,  sagði  hann,  líkam  minn 
ok  sœmdir  yðrar.  Barðist  Karlamagnús  konungr  þá  svá  hraustHga, 
at  aHir  er  sá  högg  hans  [stóð  mikil  ógn^^  af,  oií  var  honum  ekki 
hóglífi  geíit  þann  dag.  J)á  var  drepinn  undir  lionum  hestr  hans  inn 
bezti,  ok  liann  inn  öflgasti  maðr  hljóp  þegar  upp  ok  brá  Jovisse,  er 
hann  var  liórónaðr  með ;  sá  er  þat  má  ná  til  er  at  vísu^^  dauðr. 
Nú  er  konungr  var  á  fœti  staddr,  þá  varðist  hann  svá  vaskliga,  at 
engi  þorði  at  honum  at  ganga,  ok  snerist  þá  umhverfis  hann  meiri 
maðr  ok  minni.  Bæringr  or  Markun  varð  fyrstr  víss,^*  at  keisarinn 
var  á  fœti,  ok  stefndi  þegar  þangat  ok  hjó  einn  ríkan  [höfðingja  ok 
klauf  hann  ofan  í  tenn,^^  ok  greip  jafnskjótt  hestinn  með  guUlögðu 
beisH,  ok  þegar  kom  hann  til  keisarans  ok  steig  af  sínum  hesti  ok 
fékk  konungi,^^  ok  hélt  í  ístig  hans  meðan  hann  sté  upp.  Síðan 
Ijóp  hann  á  þann  hest,  er  hann  drap  heiðingja  af,  ok  kómu  þá 
báðir  í  bard'aga  ok  feldu  mykinn  fjölda  af  heiðingjum.    Sem  Frankis- 

')  skyldu  a.  *)  [dirfdust  Affrikamenn  a.  ')  [hin  harðasta  atganga  a. 
*)  [í  smá  hluti  sem  örfadrif  væri  a.  *)  vel  til/'.  a.  •*)  [œpti  Ulien  á 
sína  menn  4  sinnum  ok  mælti  a.  '')  mgl.  a.  *)  ok  fóstrsynir  tilf.  a. 
'"*)  hörkull  a.  '")  [af  blóði  heiðingja,  ok  þeir  er  honum  fylgdu  vörðu 
líf  sitt  ok  líkami  sem  bezt  féngu  þeir.  a.  ^^)  [mælti  hárri  röddu  ást- 
samlignm  orðum:  Nemit  staðar  allir,  meiri  maðr  okminnia.  ")  [féngu 
ógn  ok  hræzlu  a.  '^)  sönnu  a.  ")  varr  við  a.  '*)  [heiðingja  ofau  í 
hjálminn  ok  klauf  hann  í  tenn,  ok  {)ví  næst  í  öðru  höggi  skaut  hann 
honum  af  hestinum  a.     '")  keisaranum  a. 


Cap.   114.  AF  AGDLAIíDO  KOinrííGL  363 

menn   sá   konung    kominn   aptr,    þá    urðu   |)eir  [harðla  fegnir  hans 
kvámu.^ 

114.  fíeyrit  guös  \ánir  þessa  ina  dýrligu  sögu  um  Karlamaenús 
inn  góða  keisara.  Heyrit  ok  hreysti  ok  kurteisi  kristinna  manna, 
elsku  ok  ástsemd  dugandi  manna,  hugdirfð  hirðmanna,  ok  um  inn 
harða  hertuga  Girarð.  Hann  var  son  Bovins  konungs  ins  ríka,  aldri 
túk  við  tignaruafui  vildri  hertugi.  |)á  er  herra  Girarðr  sá  merki 
UUens,  j)á  kallar  hann  til  sín  Booz  ok  Clares,  Ernarð  ok  Riker  ok 
Milun :  Dýrhgir  riddarar,  segir  hann,  þyrmum  oss  eigi.  Séð  J)ann 
er  þar  sitr  undir  inum  gula  skildi,  er  í  dag  hljóp  at  oss  ákafliga, 
en  guð  sé  lofaðr,  er  vér  gerðum  honun>  góð  skil  um  J)á  skuld  er 
vér  várum  honum  skyldugir.  Nú  býð  ek  yðr,  at  þér  gerið  þeim 
önga  atreið  með  spjótum,  nema  vér  skulum  f)lkja  sem  vér  megum 
þjkkvast,*^  ok  héldu  þá  alhr  skjöidum  sínum  sem  fastast  fyrir  brjóstum, 
svá  búnir  skulum  vér  ríða  at  þeim,  ef  þeir  þora  við  taka.  Girarðr 
ríðr  nú  með  fylktu  hði,  hann  hefir  við  sér  þúsund  ok  fim  100  ridd- 
ara,  Booz  ok  Clares  váru  merkismenu  þeirra.  Ok  kom  þá  Uhen  ok 
við  honum  Qórar  þúsundir,  þeir  höfðu  stinna  boga  ok  góð  herklæði, 
skutu  því  næst  skotum  ok  broddum  ok  köstuðu  á  þá.  En  þeir 
fundu  eigi  hvikara  fyrir  sér  heldr  hugdjarfa  riddara,  svá  at  aldri 
hafði  einn  hertugi  vildri,  ok  þorðu  þó  öngir  atreiðir  at  gera  fyrir 
hertuga.  Sem  UHen  fann  at  Frankismenn  vildu  ekki  at  þeim  fyrir 
ópi  né  heitan  né  fyrir  skotum  þeirra,  þá  stefndu  þeir  at  höfuðmerki 
Agulandi.  En  áðr  en  hann  hafði  fest  merki  sitt,  þá  leit  hann  á 
húcgri  hönd  sér  heiðingja  undan  flýjandi.  Aldri  kunni  Uhen  svá 
mikit  at  at  gera,  at  þeir  riðu  or  sinni  fylkiug  né  vildu  rjúfa  sakir  hans, 
ok  var  Girarðr  ok  hð  hans  svá  nær  komnir  höfuðmerkinu,  at  tvau 
örskot  máttu  vel  til  ná,  ok  mælti  þá  Girarðr,  at  hans  hð  skyldi 
nema  staðar.  J)á  kallar  hann  til  sín  sonu  sína  ok  systursonu  ok 
alla  höfuðvini :  Herrar,  segir  hann,  víst  hefir  guð  nú  til  vár  sét,  at. 
vér  höfum  engan  mann  látit :  kristnir  menn  hafa  nú  ráðit  til  Affrika- 
manna,  ek  heyri  nú  frameggjan  þeirra;  nú  bið  ek  at  vér  hjálpim 
þeim  við  vaskliga.  |)eir  svöruðu  :  ]þat  viljum  vér  gera  gjarna ;  vér 
erum  vel  herklæddir,  en  hundar  þessir  eru  búnir  margir  alhUa  ok 
verr  en  vápnlausir^  nú  mun  þat  guð  vilja  ok  inn  helgi  kross,  at 
vér  komim  í  viðrskipti  heiðingja  ok  at  vér  gerim  þá  höfuðlausa. 
J)ví  næst  stigu  þau  400  af  hestum,  alhr  þeir  er  hertugi  kaus  ok 
vildastir  váru  ok  vaskastir,  en  hinir  aðrir  tóku  við  hestum  þeirra, 
ok  géngu  þeir  með  þykkri  fylking  huldir  skjöldum  sínum,  berandi 
hvassar  hosur,   gyrðir   góðum    sverðum.     Sem    Affrikar    htu  þá,    þá 

')  [aldri    fegnari    síðan   J)eir  kómu    í   heim  a;    her  mangle   2  Blade    i  a. 
^)  þykkiaz  A. 


36*4  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    113,    116. 

mælti  Agulandus :  J)essir  eru  eigi  várir  menn;  ef  vér  sigrumst  eigi 
á  þessum,  er  framan  ganga  at  oss,  f)á  drepa  J)eir  oss,  er  nú  ganga 
á  bak  oss.  Agulandus  vár  þá  undir  höfuðmerkinu,  ok  með  honum 
tólf  heiðnir  konungar,  en  umhverfis  hann  var  svá  mikit  lið,  at  engi 
kunni  telja,  ok  váru  þeir  |)á  harðla  hræddir  um  Amustenem  ok 
ætlaðu  hann  of  lengi  dveljast.  I  {)ví  bili-kom  Girarðr  með  íjórar 
þúsundir,  þeir  váru  í  fótsíðum  brvnjum  ok  skunduðu  at  heiðingjum 
höggvandi  |)á,  ok  ruddu  svá  veginn  fyrir  sér,  at  |)eir  áttu  eigi  örskot 
til  höfuðmerkisins.  En  Karlamagnús  konungr  mátti  þar  h'tt  síaum 
hlut  hrósa,  né  Nemes  eða  Oddgeir  ok  Rollant,  ef  eigi  væri  guð 
ahiiáttigr,  er  í  sínu  valdi  hefir  alla  hlut(i),  honum  sendandi  þrjá  sína 
riddara.  En  heri-a  Girarð  ok  sjnir  hans  ok  systursynir  kómu  |)á  at 
heiðingjum  herklæddir  af  stáh  ok  járni,  svá  at  ekki  má  á  þeim 
vinna,  hjuggu  J)eir  höfuð  ok  herðar,  brjóst  ok  búk,  ok  steyptu  hver- 
jum  dauðum  á  annan  ofan.  Sem  þeir  fundu  skaða  sinn,  J)á  flýðu 
|)eir  undan  ok  hinir  eptir  þeim,  alt  til  J)ess  er  þeir  kómu  imdir  höf- 
uðmerkit.  J)á  tóku  AfFrikar  at  rœða  við  Agulandum :  Ef  þessir 
menn  komast  at  oss  upp,  \A  mun  oss  lítit  stoða  til  hjálpar  stöðu- 
merkit,  Sem  Agulandus  sá  |)á,  mundi  hann  or-  viti  sínu  hlaupa, 
|)ví  at  menn  hans  fiýðu  at  honum  sjánda  hverr  at  öðrum. 

115.  AtTrikamenn  fyrirlétu  ,stað  sinn  görsamliga  undan  merk- 
inu,  síðan  námu  peir  staðar  ok  vörðust,  ok  váru  þá  höggvin  mörg 
stór  högg.  En  Karlamagnús  var  inn  kurteisasti  keisari,  ok  Rollant 
sA^sturson  hans  ok  Nemes  inn  hœverski  riddari  ok  öll  konunghg  hirð. 
Frankismenn  ijópu  á  heiðingja  svá  sem  þeii*  kómu  ofan  í  dalinn, 
ok  gerðist  J)ar  þá  harðr  bardagi.  J)eir  hinir  vasku  menn  or  Orfanie 
skutu  spjótum  ok  broddum  ok  gerðu  mikinn  mannskaða.  Nema 
ahnáttigr  guð  sér  nú  til  kristinna  manna,  |)á  mœttu  þeir  aldri  svá 
hörmuhgu  slagi  sem  J)á.  EHadas  ok  Pantalas  félagi  hans  or  Orphanie 
námu  J)á  staðar  ok  vörðust  undir  berginu,  ok  hófst  þá  gnýr  ok  óp 
ok  frameggjan  með  svá  mikhi  mannspelli,  at  aldri  sá  manna  augu 
meira.  Senx  þeir  or  Affrika  sá  J)ann  inn  mlkla  fjölda  falla,  feðr  ok 
frændr,  syni  ok  brœðr,  þá  mæltu  þeir:  Nú  vaxa  vandrœði  var,  ok 
ef  vér  hefnum  eigi  þeirra,  J)á  erum  vér  svívirðir;  sví  sé  J)eini  er  nú 
höggr  eigi  í  skjöldu  f)eirra.  Ok  gerðu  j)eir  svá,  kliifu  skjöldu  |)eirra. 
Sem  Frankismenn  ráku  þá  af  sér  með  slórum  höggum,  J)á  íéll  J)ogar 
hræzla  á  þá  or  Orfanie,  svá  at  bæði  hvarf  J)eim  afl  ok  hreysti,  ok 
héldu  undan  ræddir  ok  huglausir,  sem  mest  máttu  J)eir. 

116.  Sem  Karlamagnús  keisari  sá  Affrikamenn  hvika  ok  Or- 
phaniemenn  laupa  ok  illa  láta,  J)á  œpti  hann  J)egar  á  sína  menn : 
Fylgjum  J)eim  nú,  kvað  hann,  ok  höggum  stórt,  J)ví  nú  flýja  Frankis- 
menn.    Lögðu  J)eir  þá  ok  hjuggu  ok  brutu  spjótin  í  J)eim,  ok  mátti 


Cap.    //r,    U8.  AF  AGULAXDO  KONUKGI. 


365 


þá  görla  heyra  uadir  höfuðmerkinu  óp  þeirra,  ok  hversii  hverr  þeirra 
féll  á  bak  öðrum,  ok  létu  þeir  þá  kenria  þeirra  300  stálspjóta  ok 
járnspjóta  ok  sverða,  er  aldri  síðan  féngu  þeir  lækna  sik  at  groeða, 
ok  fl^'ðu  undan  svá  vðndHga,  at  engi  var  eptir  á  vígveUinum. 

117.  Ðegar  því  næst  er  þessir  váru  sigraðir,  þá  mœttu  þeir 
30  þúsunda  ins  harðasta  fólks.  Höfðingi  fyrir  þeim  var  Moadas, 
son  Aufira  konungs,  ok  Abilant,  son  Monspira  konungs,  ok  óku  þeir 
^  aptr  undir  merkit,  hvárt  sem  þeir  vildu  eðr  eigi.  En  Fagum  hét 
á  þá  ok  vildi  eigi  flýja,  ok  mælti  til  sinna  manna:  Nú  munum  vér 
fá  góð  föng  at  hefna  vina  vðvarra  ok  þjóna  guði.  Sem  Affrikar 
sá  sína  menn  sigraða,  þá  fóru  þeir  ofan  af  berginu  allir  með  bendum 
bogum  30  þúsunda,  berandi  hvöss  spjót  með  nýbrýndúm  sverðum 
ok  öxum  ok  stálpíkum.  Höfðingjar  þeirra  Moadan  ok  Abilant  (váru) 
svá  digrir  ok  dramblátir,  at  þeir  virðu  engan  mann  eins  hahnstrás. 
Sem  þeir  fundu  Frankismenn,  þá  Ijópu  þeir  þegar  á  þá,  en  þeir 
tóku  við  þeim  vaskHga,  svá  at  þeir  or  Persialandi  urðu  mjök  reiðir, 
ok  váru  þar  mörg  stór  högg  höggvin,  ok  féUu  þar  heiðingjar  aðrir 
á  aðra  ofan,  ok  féflu  svá  þykt,  at  eigi  kendi  faðir  son  sinn.  Odd- 
geir  ok  Nemes  váru  þar  báöir  feldir  af  hestum  sínum,  ok  Salomon 
ok  Rikir  ok  Bæringr.  Sem  Karlamagnús  sá  þat,  þá  líkaði  honum 
iUa,  ok  œpti  hárri  röddu:  Herra  guð,  segir  hann,  hvat  gerir  þú? 
Ef  þú  tekr  þessa  frá  mér,  þá  fæ  ek  aldri  styrk  né  krapt,  ok  aldri 
skal  ek  optar  skjöld  í  bardaga  bera.  Hann  hélt  í  hendi  Jouise  kon- 
unghgu  sverði  ok  hjó  á  báðar  hendr,  ok  nam  eigi  staðar  fyrr  en  í 
miðri  fylking  heiðingja,  ok  hjó  Abilant  ofan  í  hjálminn,  svá  at  stóð 
í  tönnum  hans ,  ok  œpti  hann  þá  sigraróp,  svá  at  Fi-ankismenn 
heyrðu,  ok  kómu  þegar  til  hans  betr  en  sjau  þúsundir.  J)á  kom 
Rollant  systurson  hans  ok  Hugi  ok  Grelent  á  góðum  hestum,  ok 
slitu  þeir  þegar  þröngina  ok  börðust  með  konungi.  Sem  Karla- 
magnús  varð  víss  um  kvámu  þeirra,  þá  mæUi  hann:  Gætit  at  víg- 
völlrinn  sé  vel  haldinn  af  várri  hendi.  En  þeir  œptu  þegar  svá 
hvclt  heróp,  at  þeir  heyrðu  er  váru  undir  guUara  keisarans.  Jafn- 
skjótt  sem  Fagun  heyrði,  þá  mæhi  hann  til  sinna  manna :  Guð 
styrki  oss,  kvað  hann,  nú  er  Karlamagnús  liðs  þurfi,  ok  svá  skal 
gera  guð  til  sjánda. 

118.  Sem  Fagun  fann  at  konungr  var  hðs  þurfi,  þá  mæhi 
hann  :  D^rligir  drengir,  segir  hann,  ríðum  skyndiliga  ok  við  hjálpum 
keisaranum.  Jieir  sögðust  þat  gjarna  gera  eptir  hans  vilja.  Sem 
konuugr  kendi  tilkvámu  herra  Faguns,  þá  mæhi  hann  til  sinna  manna : 
Herrar,  kvað  hann,  hvat  erum  vér  gerandi?  Ef  þeir  taka  nú  vára 
menn  ok  setja  í  járn,  þá  vil  ek  aldri  optar  koma  í  land  mitt.  Ok 
œpti  hann  þá  sigrarmerki  sitt  ok  mælti :    Ríðum  hrausíhga  at  drepa 


366  KAaLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    119. 

niðr  merki  |)essu,  þat  er  allra  mest,  J)eir  gerðu  svá  ok  riðu  í  fylk- 
ing  þeirra  betr  en  mikit  kólfskot,  ok  vægðu  J)á  Persar  hvárt  sem 
þeir  vildu  eðr  eigi.  Herra  Fagon  bar  gullara  konungs  merki,  hann 
hafði  verit  merkismaðr  keisarans  3  vetr  ok  30.  Hann  fylkti  liði 
sínu  þúsund  riddara  svá  |)ykt,  at  langa  leið  mátti  áðr  ríða  en  á 
jörð  félli  eitt  epli,  þó  at  kastat  væri  í  millum  þeirra.  Hann  mælti 
þá  ástsamliga  til  sinna  manna :  Dýrligir  drengir,  kvað  hann,  ek  hefi 
alla  yðr  fóstrat  ok  tignat  ok  foringi  verit  hingat  til  úkunnigs  staðan 
Séð  hér  fyrir  oss  eitt  hatat  fólk  5  ömbunit  mér  nú  vel  minn  góðvilja, 
mœtit  heiðingjum  með  svá  stórum  höggum,  at  öll  hugdirfð  J)eirra 
hverfi  {)eim,  heyrit  hversu  mikinn  gný  ok  óp  þessir  gera.  J)eir 
svöruðu  honum  drengiliga :  Ríðum  herra,  kváðu  þeir,  AíFrikar  skulu 
nú  fá  örlög  sín  svá  skyndiHga,  at  þrjár  þúsundir  þeirra  manna  skulu 
opnir  hggja  gapandi  munnum,  en  vér  skulum  yðra  sœmd  svá  vel 
varðveita,  at  gott  skal  æ  ok  æ  til  at  fregna. 

119.  Nú  ríðr  herra  Fagun  til  bardagans,  hann  var  ræðismaðr 
Karlamagnús  konungs  ok  hafði  lengi  borit  guUara  hans  ok  flýði  aldri 
or  bardaga.  Nú  fylgir  honum  þúsund  riddara,  ok  ætlar  hann  heið- 
ingjum  ógurlikt  áræði,  fámennr  at  mœta  svá  miklu  fjölmenni,  30 
þúsunda  var  hð  Almacii.  J)á  kallaði  Fagun  til  sín  Remund,  er 
höfðingi  var  yfir  Ozakarent,  raustr  riddari  ok  vápndjarfr,  hann  var 
systurson  Faguns,  ok  hafði  hann  mikit  traust  á  honum,  ok  fékk 
honum  þá  höfuðmerkit  ok  mælti  til  sinna  manna :  Höggvit  heiðingja 
ok  ræðizt  ekki.  J)eir  gerðu  svá,  riðu  fram  höggvandi  þá  ok  sting- 
andi  með  öllu  afli.  Engi  Persiemanna  var  svá  vel  herklæddr,  ^.t 
eigi  skalf  af  hræzlu.  Ok  kómu  þeir  þá  fyrst  at  Kði  Moadas,  ok 
flýði  undan  höfuðmerki  Agulandi  konungs  yngri  maðr  ok  elh-i.  J)á 
reið  Fagun  ræðismaðr  ok  konungs  frændi  fyrir  hðinu  inn  hraustasti 
riddari;  hann  var  vel  ördrag  fram  fyrir  öllum  öðrum,  vel  herklæddr 
á  góðum  hesti,  höfðingliga  klæddr  góðum  stálhjálm,  í  þykkri  brynju 
ok  stinnan  skjöld  ok  steindan  við  leóns  líkneskju,  berandi  it  bezta 
spjót,  ok  reið  þangat  aem  þykkvast  var  fylkt  fy rir  honum  ok  lagði 
til  Moadas  sonar  Aufira  konungs.  J)essi  var  systurson  Agulandi, 
son  innar  fríðu  Angelien,-  hon  var  dróttning  borgarinnar  Balatim. 
Fagun  lagði  í  gegnum  hann  ok  skar  lifr  hans  ok  öll  innyfli  haus, 
svá  spjótit  stóð  í  gegnum  inn  eptra  söðulbogann,  ok  skaut  honum 
dauðum  á  jörð.  Ok  er  hann  snerist,  þá  brá  hann  sverðinu  ok  hjó 
í  hjálm  Matusalems  konungs  ok  kastaði  honum  dauðum  af  hestinum, 
ok  œpti  hann  þá  hárri  röddu  sigrarmerki  konungs.  Ok  er  menn 
hans  heyrðu,  þá  kómu  þeir  leypandi  með  svá  miklum  gný,  at  í 
fyrstu  lögðu  þeir  til  jarðar  þrjár  þúsundir  heiðingja,  er  allir  báðu 
sér  Makun  hjálpar. 


Cap.   120,   121.  AF  AGtn.AlTDO  KOKtJKGI.  367 

120.  Sem  AíFrikamenn  sá  Frankismenn  komandi  ok  Moadas 
ok  Abilant  fallna,  þá  fundu  þeir,  at  þeir  máttu  eigi  lengr  við  stand- 
ast,  sneru  þá  undan  sem  skjötast  á  fjöll  ok  skóga.  Ok  er  Karla- 
magnús  konungr  sá  þat,  þakkaði  hann  guði  fagrliga  þenna  sigr. 
|)ví  næst  mælti  hann  til  sinna  manna:  Raustir  riddarar,  segirhann, 
skundum  ok  höggum  heiðna  hunda.  Ok  hjuggu  þeir  þá  svá  kapp- 
samliga,  at  2Q  þúsundir  fljðu  þegar  undan,  allir  á  vígvellinum.  J)ar 
mátti  heyra  spjót  bresta,  brjnjur  bila,  ok  þrjár  þúsundir  Persiemanna 
féllu  þar  jafnskjótt  sem  flóttinn  hófst,  ok  snerust  þá  flestir  upp  undir 
höfuðmerkit  sér  til  nökkurrar  viðrhjálpar. 

121.  Sem  Ulien  leit  sína  menn  höggna,  þá  sprakk  hann  náhga 
af  harmi,  því  hann  mátti  eigi  til  komast  at  duga  þeim  við  né  stöðva 
flótta  þeirra,  því  at  inir  fremstu  menn  tóku  nökkut  við,  þá  hjó  hann 
Eðvarð  ok  kfauf  hann  ofan  í  tenn  ok  stejpti  dauðum  á  jörð.  Ulien 
var  inn  vaskasti  riddari,  sem  hann  sá  sik  eigi  hept  geta  Affrika- 
menn,  þá  mælti  hann:  Hinir  vándu  pútusjnir  ok  illmenni,  hvar  er 
nú  hœlni  jður,  er  þér  keptuzt  í  höll  Agulandi  konungs,  þá  er  þér 
drukkut  vín  hans,  ok  virðu  þér  Frankismenn  ok  allan  þeirra  stjrk 
eigi  eins  falspennings.  En  þeir  eru  dugandi  menn,  sem  þér  megut 
sjá,  aldri  fái  þér  af  þessu  ríki  þat  sem  vert  sé  eins  pennings,  nemit 
síaðar  undir  höfuðmerkinu.  En  þeir  stefndu  leiðar  sinnar,  ok  létust 
eigi  sjá  merkit,  með  svá  ákafri  reið  at  eigi  beið  faðir  sonar  síns 
né  sonr  föður  síns.  Seni  Ulien  sá  Frankismenn  drepa  Affrikamenn 
meir  en  100,  þá  tók  hann  spjót  sitt  með  digru  apalirs  skapti  ok 
lejpti  sem  skjótast  at  leggja  f  skjöld  Rikirs,  hann  var  son  Antoiene 
ok  sjsturson  ísemes  hertuga  ok  dótturson  Bærings.  En  er  UUen 
mœtti  honum,  þá  klauf  hann  skjöld  hans  þegar.  En  Rikir  var  inn 
bezti  riddari,  brjnja  hans  var  önigg  ok  bilaði  eigi,  ok  braut  þá 
Ulien  spjótskapt  sitt  fjrir  ofan  falinn.  En  Rikir  hjó  hann  með  svá 
miklu  höggvi,  at  hann  klauí  hann  ofan  í  gegnum,  en  sverðit  nam 
eigi  fjrr  stað  en  í  söðulboganum,  ok  stejpti  honum  dauðumájörð. 
Ok  er  Affrikar  sá  þetta,  þá  íljðu  þeir  undan  um  Qöll  ok  dala,  ok 
yar  þá  ekki  at  vitja  höfuðmerkis.  Sem  Agulandus  sá  þetta,  þá 
mundi  hann  náhga  or  viti  laupa,  ok  mælti  til  sinna  manna:  Hvar 
eru  nú,  segir  hann,  ráðgjafar  mínir,  er  mér  réðu  þat  ráð  at  klanda 
þetta  ríki?  nú  skjldu  þeir  hjálpa  í  þessarri  þurft  mér.  Ok  var  engi 
svá  hugdjarfr,  at  eigi  réð  honum  undan  at  fljja,  ok  gerðist  þá  mikiU 
gnjr  hjá  höfuðmerkinu.  J)á  lóðu  kristnir  menn  Affrikanis  hverjum 
ofan  á  annan,  ok  skundaði  hverr  er  mátti  at  bjarga  lífi  sínu,  ok 
fljðu  sem  ákafast  gátu  þeir.  Undir  höfuðmerkinu  stóð  bardagi  lengst, 
ok  miukaði  þá  mjök  lið  herra  Girarðs,  því  at  þar  féll  þúsund  ridd- 
ara  hans  manna.     En  Agulandus  var  þá   svá   mjök    svívirðr,    at  10 


368  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    Í22.,    12S. 

konungar  hans  váru  fallnir  ok  niðr  brotit  drekamerki  hans.  Sem 
várir  menn  sá  at  höfuðmerki  Agulandi  var  felt,  |m  vóx  þeim  hug- 
dirfð  ok  áræði.  En  Karlamagnús  barðist  svá  mjök,  at  nauðsyn  rak 
hann  af  hestinum,  ok  hjó  hann  \)á  mörg  mikil  högg.  J)á  er  Agu- 
landus  var  sannfróÖr  at  menn  hans  váru  yfirkomnir,  |)á  varð  hann 
óttafulh'  ok  beið  hann  eigi  lengi,  hann  stefndi  þá  undan  ræddr  ok 
hamstoU  ofan  til  Risoborgar.  J)á  œptu  þeir  sigraróp  á  bak  honum, 
ok  ef  hann  vill  nú  kreQa  skattsins,  þá  man  hann  fá  makhgan. 

122.  Karlamagnús  nam  þá  staðar  á  velhnum,  því  hann  hafði 
eigi  megn  til  at  reka  flóttann,  ok  hð  hans  svá  mart  fallit,  at  eigi 
var  fjórðungrinn  eptir.  Agulandus  stefndi  undan  höfuðmerkinu,  en 
kristnir  menn  ráku  hann  ok  höfðu  felt  fyrir  honum  10  hundrað  þús- 
unda.  Boz  ok  Clares  feldu  margan  dramblátan  til  jarðar.  En  herra 
Girarðr  reið  til  Risoborgar,  en  fyrr  en  hann  kœmi  þangat,  þá  var 
honum  því  mœtt,  at  flótti  leiddi  hann  í  eitt  díki,  er  grafit  var  or 
fjalh  skógsins,  ok  varð  þá  nauðigr  aptr  at  hverfa.  J)á  kómu  til 
hans  Boz  ok  Clares,  ok  gerðust  þá  harðar  atreiðir.  Sem  heiðingjar 
kómu  illa  vápnaðir  at  kristnum  mönnum  vel  herklæddum,  þá  féllu 
svá  margir  af  því  inu  hataða  fólki,  at  engi  hfandi  maðr  kunni 
frá  segja. 

123.  Agulandus  nam  þá  staðar  á  vígvelhnum,  ok  snerust  þá 
um  hann  menn  hans  ok  vörðust.  En  Frankismenn  drápu  þá  niðr 
svá  mart,  at  varla  varð  talt.  En  inn  gamh  Antoiene  dýrhgr  maðr 
drap  hestinn  undir  Agulando,  svá  at  hann  skyldi  öngan  veg  í  brott 
mega  komast.  En  Karlamagnús  tók  þá  hvíld  í  landtjaldi  síuu  ok 
kallaði  til  sín  Oddgeir  ok  Nemes,  Fagun  ok  Rikir,  Hugon  ok  Droim 
ok  Salomon,  ok  mælti:  Setið  nú  landtjald  umhverfis  merkit.  Ok 
gerðu  þeir  svá.  |)á  kallaÖi  Karlamagnús  til  sín  Rollant  ok  Estor  ok 
Grelent,  ok  með  þeim  þúsund  manna  inna  vildustu  riddara,  ok 
mælti:  Ríðit,  segir  hann,  ok  viðr  hjálpit  Girarð  inum  vaskasta 
riddara.  Gjarna,  sögÖu  þeir,  aldri  skulum  vér  honum  bila.  Karla- 
magnús  konungr  kallaði  þá  á  Nemes  ok  Oddgeir,  Droim  ok  Salomon, 
Fagon  ok  Rikir,  ok  mælti :  Herrar,  kvað  hann,  búit  yðr  sem  skjót- 
ast  yfir  brekkuna,  ok  hjálpit  herra  Girarð.  Fagon  var  merkismaðr 
þeirra.  J)eir  riðu  þá  skyndiliga  um  brekkuna,  Sem  Affrikar  sá  þá, 
þá  ætluðu  þeir  undan  at  ílýja,  því  þeim  tjáði  ekki  við  at  taka. 
Frankismenn  váru  þá  Qórar  þúsundir,  þeir  er  við  kómu  allir  vel 
herklæddir,  ok  riðu  þeir  þá  svá  þykt,  at  þótt  glófa  væri  kastat  á 
millum  þeirra,  þá  mundi  maör  ganga  lásbogaskot  fyrr  en  á  jörÖ  félli 
glófinn.  Sem  AíFrikar  litu  þá  at  sér  ríðandi,  þá  fundu  þeir,  at  hverr 
er  beið  fékk  skjótan  dauða,  ok  flýðu  þá  allir  svá  görsamliga,  at 
eigi  beið  faöir  sonar  né  sonr  föður. 


I 


Cap.   124,  125.  AF  AGULASDO  KOKTTXGI.  369 

124.  Sem  Agulandus  sá  sína  menn  niðr  höggna  ok  Frankis- 
menn  at  sér  ríðandi,  þá  mælti  hann :  Vesall  em  ek  ok  syndugr ; 
ek  hugðumst  eignast  mundu  alla  Franz  ok  skipa  |)essi  ríki  lendum 
mönnum  mínum,  en  nú  eru  J)eir  niðr  höggnir,  ok  eigi  vænti  ek  mér 
nú  lífs  né  brottkvámu;  bjargi  þeir  nú  lífi  sínu  er  þat  megu,  en  mér 
er  ekki  annat  til  en  verjast  sem  bezt.  því  betr  samir  mér  at  deyja 
í  hjá  vinum  mínum  en  flýja  yfirkominn  af  þessum  vígvelli.  Hann 
hafði  sér  í  hendi  gott  sverð,  ok  hjó  hvern  banahögg  er  hann  mátti 
til  ná.  Isú  var  Agulandus  bæði  reiðr  ok  hryggr,  er  hestr  hans  var 
drepinn  undir  honum,  ok  sá  menn  sína  drepna  niðr,  svá  at  engi 
varð  eptir  nema  tólf  konungar,  er  honum  fylgdu*  af  Affrika.  En 
honum  maðr  fannst  engi  harðari  eðr  sá  er  síðr  kynni  hræðast,  en 
hans  menn  gátu  eigi  svá  mikit  hólpit  honum,  aí  þeir  kœmi  honum 
á  hest,  ok  aldri  féngu  þeir  honum  svá  mörg  höggvápn.  at  eigi  braut 
hann  öll.  J>á  bjoggu  þeir  honum  öxi  er  skapíit  var  af  ohfanthomi 
ok  alt  bundit  með  járnspöngum.  Öxin  var  in  bezta,  því  at  engi 
stálhjálmr  né  tvefold  brynja  gut  staðizt  henni.*  Ok  er  hann  náði 
öxinni,  þá  var  engi  svá  hugdjarfr,  at  síðan  þyrði  at  honam  at  ganga, 
ok  stóð  hann  þá  lengi  einn  saman.  Ok  mælti  þá  Karlamagnus  keis- 
ari,  at  engi  skyldi  sœkja  hann  með  vápnum,  ok  sendi  hann  þá 
munk  einn  með  þessum  orðum :  Ef  hann  vill  Makun  neita  ok  við 
kristni  taka  ok  sönnum  guði  játast.  þá  mun  hann  sína  daga  marga 
góða  fíuna.  En  hann  kvezt  við  engum  nýjum  íögum  vilja  taka  né 
guði  sínum  neita  fyrir  hræzlu  sakar,  ok  tjáði  ekki  þess  við  hann  at 
leita.  Ok  slógust  þá  Frankisraenn  umhverfis  hann  ok  drápu  inniliga 
alt  hð  hans,  er  þar  var  at  verja  hann.  En  hann  varðist  harðla 
hraustliga  ok  drap  margan  mann  fyrir  þeim.  Ok  þá  kom  ríðandi 
Klares  at  honum  ok  hjó  þegar  í  sundr  fyrir  honum  skjöldinn,  en 
áðr  en  hann  mætti  nökkuru  höggvi  við  koma,  þá  fal  hann  merki 
sitt  í  hjarta  Agulandi.  En  Agulandus  braut  spjótit  af  sér.  Ok  þá 
hjó  Clares  hann  ofan  í  hjáliiinn  ok  klauf  hann  þá  ofan  í  brjóstit, 
ok  féll  hann  þá  á  kné.  En  því  næst  kom  Rollant  ok  hjó  höfuð  af 
honum.  Eu  allir  aðrir  þeir  sem  því  kómu  við,  flj'ðu  undan,  ok 
vissi  engi  hvat  af  sér  skyldi  gera  fyrir  sakir  harms  ok  hræzlu.  En 
satt  at  segja,  þá  kómust  eigi  undan  af  þeim  10  riddarar.  þeir  er 
þar  váru,  svá  drápu  þeir  görsamhga  niðr.  En  öUum  konum  ok 
meyjum  var  friðr  gefinn,  ok  féngu  þeirra  síðan  at  fyrirlátinni  viUu 
sinni  kristnir  riddarar.  * 

125.  Eptir  þenna  sigr  sem  Karlamagnús  konungr  hafði  þá 
unnit,  fór  hann  um  alt  Hispaniam  ok  Galieiam  ok  öll  þau  ríki  er 
þar  fylgja  ok  kristnaði  alt  fólk,  en  drap  þat  sem    eigi  vildi  sönnum 

')  fylkda  A.     ')  honum  A. 

24 


370  KARLAMAGNUS  SAGA  IV  b.  Cap.    125. 

guði  játa,  ok  lét  vígja  kirkjur  ok  alt  eudrbœta  þat  sem  þetta  it 
vesla  fólk  hafði  saurgat  ok  brotit,  skipaði  síðan  þetta  land  sínum 
mönnum  til  stjórnar  ok  þeim  sem  á  hans  vald  höfðu  gengit.  En 
eptir  þenna  bardagann  inn  mikla  var  svá  ale,ytt  öllum  viUumönnum 
í  því  landi,  at  engi  mótstaða  var  honum  veitt  frá  því  sinni  í  Hispania- 
landi.  Fór  Karlamagnús  konungr  þá  með  spekt  ok  friði  ok  hvíldi 
lið  sitt,  en  lét  alla  þá  sem  fallit  höfðu  flytja  til  heilagra  staða  undir 
bœnahald  kennimanna.  En  þá  er  var  lokit,  er  svá  sagt,  at  Karla- 
magnús  konungr  fœri  heim  til  Frakklands  ok  sat  þá  í  náðum  nökk- 
ura  vetr  eptir,  þurfti  þá  ok  mjök  hans  tilkvámu,  því  at  þar  hafði 
mart  mikit  til  úspektar  gert  verit. 


FniTI  PARTR  KARmiAGM'S  SÖGU  AF  GniAirN  SAXA. 


vá*  er  sagt,  at  þessu  næst  eflir  Karlamagnús  konungr 
(ferð  sína  til  Spanialands,  ok  var  í  fbr  með  honum 
Rollant  frændi  hans  ok  iqir  beztu  menn  af^  Frakklandi, 
ok  dvaldist  í  þessi  ferð  3  vetr.  En  síðan  fór  hann^  til 
borgar  þeirrar  er  Kobilis  hét,  ok  mátti  hvárki  jfir  geta  komit* 
p^:  hufðingjann,  þann  er  fyrir  réð  borginni,  né  borgina,  ok  sat 
^,  hann  þó  lengi  um  hana.  En  [dróttinsdag  einn  er  konungr 
var  undan  borðum  genginn.^  þá  kómu  3  sendimenn  af  Frakk- 
landi  ok  sögðu  mikil  tíðendi:  Guitalin  konungr  iun  drambláti®  ok 
guðs  úvin  mikill,  segja  þeir,  hann  hefinherjat  á  lönd  þín,  ok  hann 
hefir  bre.nda  Kolni  ena  helgu  boi^,  ok  hann  lét  drepa  Pétr  bvskup' 
fyrir  háðungar  sakir  við  þik,  [ok  lét  höfða®  hann  þér  til  úsœnidar.* 
En  við  þessi  tíðendi  úgladdist  mjök  Karlamagnús  konungr  ok  mœlii 
til   Rollants   frænda   síns:  *"     Aldri   verðum   vér  glaðir  áðr"    þessar 


')  Denne  Episode  af  Sagaen  begynder  i  B  saaledes:  Svá  er  sagt  ok  á  fomum 
bókum  ritat.  at  Karlamagnús  keisari  hefir  ráðit  fyrir  Frakklandi.  hann 
var  8on  konaDgs  þess  er  Pippin  er  nefndr.  Hann  var  mikiU  orrostu- 
madr  ok  sótti  í  mörg  lönd  með  herskildi.  Svá  er  sagt.  at  hann  var 
staddr  nökknrt  'sinn  þrjá  vetr  i  herför  einni  á  Hispanialandi,  ok  var  þar 
með  honum  Rollant  svsturson  hans  ok  Xemens  hertogi  ok  allir  enir 
beztu  menn  er  í  váru  Franz.  Síðan  fór  hann  aptr  til  borgar  þeirrar  er 
Xobilis  hét  o.  í.  t*.  /  6  begynder  den  saaledes:  Eptir  þat  er  hinn  frægasti 
herra  Karlamagnús  keisari  hafði  frelsat  Hispaniam  af  valdi  heidinna 
þjóða,  svá  sem  nú  hefir  um  tíma  sag^  verit.  fór  hann  aptr  til  þeirrar 
borgar  er  Xobiiis  hét  o.  *.  v.  *)  iled  dette  Ord  begynder  Nederdelen  af  et 
Blad  i  Ta",  hvis  överste  og  störste  Part  er  bortskaaren.  *)  aptr  tHf.  a.  B.  b. 
*)  unnit  B,  b.  *)  [svá  bar  at  dróttinsdag  einn,  þá  er  konungr  var  mettr 
at  náttverðar  máli.  a.  B.  b.  *)  heiðinn  konungr  tilf.  a.  B.  b.  ')  ok  lét  taka 
hann  frá  stóli  sinimi  tilf.  a,  B.  *)  drepa  a.  *)  ok  þinum  mönnum 
tilf.  a:  Imgt.  B,  b.  '»)  hvat  er  nú  til  ráða.  því  at  tilf.  B,  b.  ")  áðr 
c  .  B.  b:  fvrr  en  a. 

24* 


372 


KARLAMAGIOJS  SAGA  V.  Cap.    2. 


skemdar  ok  skaða  er*  hefnt.  J)á  syarar  Rollant :  Kynlig  er  œtlan  yður, 
vér  höfum  enn  trautt  hér  verit  mánuð;'^  ok  þess  ^œtti  mér  mest  ván 
vera,  at  ek  muna  eigi  héðan  fara  fyrir  alt  veraldar  gull,  þótt  mér 
væri  til  boðit,  áðr  ek'  hefir^  unna^  þessa  borg.  J)á  svarar  konungr: 
Bleyðimaðr  ertu  frændi,  segir  konungr,  ok  af  h'tilli  vizku  ok  áliti 
talar^  þú  mart.  Ok  laust  glófa  sínum  a  nasar  honum,  svá  at  or 
stukku  [þrjár  blóðrásir.^  En  Rollant  mundi  þess  sárliga'  hefnthafa, 
ef  konungr  nyti  eigi  frændsemi  þeirra  eða  tignar  sinnar,  ok  sá  mundi 
fyrir  þat  lífi  sínu  týna,  ef  annarr  maðr  hefði  þat  gert.  Síðan^  lét 
konungr  blása  í  30  {)úsunda  híðra  ok  horna  ok  lét  upp  taka  land- 
tjöld  sín  ok  [herbúðir  ok  hélt^  heim  til  Frakklands.  ÍJn  Rollant  ok 
[margir  menn  aðrir*"  sátu  um  borgina  eptir.  En  Karlamagnús  kon- 
ungr  létti  eigi  fyrr  [en  hann  kemr  í  Kolni  hina^'  helgu,  en  þat  var 
at  jólum,  ok  dvaldist  hann  þar  um  jólin  í  [mikhmi  fagnaði*'^  ok 
skemtan. 

2.  J)rettánda  dag  at  aptni  er  konungr  var  mettr,^^  |)á  hét 
hann  á  höfðingja  sína  ok  sagði  þeim  fyrirætlan^*  sína:  A  morgin 
er  dagr  kemr,  þá  vil  ek  fara  yfir  Rín  ok  skemta  mér  með  haukum 
míntim,  segir  hann,  ok  vil  ek  fara  í  ríki  Saxa  konungs  ok  taka  mér 
þar  gisla.  J)á  svarar  Nemes  hertugi  máh  konungs:  Eigi  er  þat 
várt  ráð,  því  at  Guitalin^^  [konungi  mun  þat  illa  h'ka,*^  at  |)ú  farir 
í  land  hans.  J)á  svarar  konungr :  J)at  hirði  ek  [aldri,  hvárt  honum 
fyrir  þikkir  í  því  eðr  eigi^^'-vér  skulum  fara  á  morgin  meðr  hundum 
várum  ok  haukum,  ok  skulum  taka  trönur  ok  elftr,  gæss  ok  allskonar 
fugla.  En  njósnarmaðr  einn  var  í  her^®  konungs  heiðinn,^  ok  fór 
um  nótt  er  tungl  kom  upp  or  [her  Karlamagnús  konungs^*  ok  ySr 
Rín,  ok  létti  eigi  fyrr  en  hann  kom  til  landtjalda  Guitalins  konungs, 
ok  œpti  þá  hárri  röddu :  Enn  ríki  konungr  Saxa,  segir  hann,  Ma- 
umet  hjálpi  J)ér!'^*'  Ek  kaun*^*  segja  J)ér  þau  tíðendi,  at  þú  mátt 
taka  Karlamagnús  konung,  ef  þú  viH  [,  ok  hefir  hann  hœlzt  um,^^ 
at  hann  skyldi  fara  í  ríki  j^ðvari  at  úvilja  yðrum  ok  íaka  veiði  yðra, 

')  sé  P,  b.  ^)  3  mánaði,  a,  ^,  h  ')  hafa  B.  *)  unnit,  a.  b.  *)  mælir 
a,  fi,  b.  '^j  [f)rír  dropar  blóðs  B^  h.  ')  greypiliga  b.  ^)  J)á  nótt 
dvaldist  konungr  f)ar,  en  er  morginn  kom  J?,  b.  ")  [búðir.  Síðan 
þej'sti  konungr  her  sinn  B,  h.  '")  [margr  l^'ðr  annari'a  manna  a;  mart 
annarra  góðra  manna,  B.  ^*)  [för  sinni  en  hann  kom  til  Kolni  ennar 
a,  B,  b.  '2)  [mikilli  gleði  a,  B,  b.  '^)  ok  menn  hans  tilf.  a,  B,  b. 
'^)  aptlan  a,  jB,  b.  '^)  Gutelin  B\  Gvitelin  b.  her  og  senere.  '^)  [kon- 
ungi  heiðinna  manna  mun  {)á  illa  þikkja  B,  b.  ''')  Her  ender  förste  Side 
cf  Bladfragmentetia;  [eigi,  |)ó  at  honum  fyrirþikki  (mislíki  6.)  í  því  ^.  ft. 
'')  herinum  Karlamagnús  B,  b.  '•')  [herinum  B,  b.  *")  ok  ölhi  liði 
J)itiu  tilf.  B,  b.  ")  man  B;  má  6.  '^)  [á  morgin,  J)ví  at  hann  heíir 
hœlt  (lieitit  *)  {)ví,  B,  b. 


Cap.    S.  AF  GmTALUT  SAXA  373 

ok  svá  enn  fleira  [ef  hann  niá.^  Ok  er  Guitalin  konungr  heyrði 
þessi  tíðendi,  |)á  glotti  hann  at,  ok  svarar  svá  síðan :  Eigi  mun 
Karlamagnús  konungr  gera  þat  þessa  tolf  mánuðu'^  at  fara  í  veiði- 
stöð  mína  at  úleyíi  mínu.  J)á  svarar  njósnarmaðr:  At  vísu  segi 
ek  ^ér  konungr,  at  eigi  mun  [Karlamagnús  rjúfa^  stefnu  sem  hann 
hefir  sajrt.  En  er  konungr*  vissi  þat,*  ^á  kallaði  hann  á  bróður 
sinn,  J)anjj  er  hét  Gioza,  ok  annan  Maceram,®  hann  var  af  landi  því 
er  Maeedoniam'  er  kallat;  hann  kallar  á*  son  sinn.  [sá  er  hét 
Defred  :^  Herklæðit  yðr  allir,  segir  hann,  sem  hvatligast,  ok  hafit 
meÖ  yðr  30  þúsunda  saxneskra  manna  allvel^"  vápnaða,  ok  skulu 
þér  fara  í  skóg^þann  er  Trabia^*  heitir  ok -leynast  þar;  en  er'" 
Karlamagnús  konungr  kemr  þar,  þá  skulu  þér  hann*^  taka  ok  fœra 
mér  bundinn. 

3.  líú  er  at  segja  frá  Karlamagnúsi  konungi,  at  hann  stóð** 
upp  í  dagaa  ok  fór  til  kirkju  Pétrs  postola  ok  hlýddi  þar**  messu. 
En  er  hon  var  sungin,  þá  bjóst  hann,  en  í  ferð  með  honum  fór^* 
þúsund  riddara  vel  vápnaðra,^'  ok  fór  síðan  yfir  Rín.  Eq  er  þeir 
kómu  yfir  ána,  þá  stigu  þeir  af  hestum  sínum,  ok  tók  hverr  þeirra 
hauk  á  hönd  sér,  ok  géngu  síðan  ok  [fleygðu  haukum  sínum,^®  ok 
tóku  allskonar  fugla  er  áðan  váru  nefndir.  En  heiðnir  menn  urðu 
þegar  varir  við  þá  ok  kómust  á  milli  þeirra  ok  Rínar  áðr^*  þeir 
vissi.  En  þá  er  leið  at  miðjum  degi,  þá  varð  Karlamagnúsi  kon- 
ungi  litit  til  hœgri  handar  sér,  ok  sá'^"  Qölda  heiðinna  manna  fara 
or  [skóginum,  þeir  er  áðr  váru  nefndir.'*^  J)á  mælti  Karlamagnús 
konungr  til  Nemes  hertuga :  Sér  þú  þetta  it  mikla  lið,  [þar  ferr 
Guitalin  konungr  Saxa  enn  heiðni,*'^  ok  vill  hann  á  hendr  oss.  J)á 
svarar  Kemes  :  [Eigi  var  sem  ek  segða*^^  eigi'^*  þetta  áðr  fyrir,  ok 
gerðir  þú  þá"^  mikla  fíflsku,  er  þú  fórt  svá  fámennr  í  þetta  ríki. 
En  nú  erum  vér.  allir  yfirkomnir  uema  guð  [Maríu  son'^^  bjálpi  oss; 
[mikit  er  at  mismunum  um  lið  várt,"  þeir  eru  30  þúsunda,  en  vér 
erum    [með    eina   þúsund    fyrir.'®      J)á"'    kom    Guitalin  konungr  ok 

')  [af  landi  þínu,  ef  hann  má  ná  B.  b.  *)  mánaði  B.  b.  *)  [Karlamagnús 
konungr  Ijúga  (buga  6),  koma  mun  hann  í  B,  b.  *)  Gutelin  B;  Gvite- 
lin  6.  *)  skýrt  tilf.  B,  b.  '")  mann  CeranP;  Maderan  6.  ')  Madonie  B,  6. 
*)  ok  B,  b.  ')  [{)ann  er  Desred  var  nefndr  B,  b.  '")  alla  yðr  (vel  b) 
B,  b.  ")  Trobat  B,b.  '0  ef  B,  b.  '^)  höndum  tiIf.B,b.  '^)  ríssB.b. 
'.*)  tíðura  ok  tilf.  B,  b.  '«)  váru  B ;  mgl.  b.  '")  vápnaðir  B,  b.  '*)  [ílugu 
haukar  þeirra  B.  '«)  en  tilf  B,  h.  ")  hann  þá  tilf.B.b.  "')  [skógum 
þeim  er  áðr  nefndum  vér  (var  nefndr  6)  B,  b.  ")  [er  liér  ferr  með 
Gutelin  konungi  B;  er  fylgir  Gviteiin  konungi,  b.  -^  sagði  þér  B. 
*')  [Sagða  ek  þér  6.  »)  þar  B;  mgl.  b'.  ^«)  [mgl.  B,  b.  ")  [mikill 
munr  er  liðs  várs  b.  -*)  [Jjúsund  B.  a ;  med  dette  Ord  begynder  Bag- 
Miden  af  Bladfragmentet  i  a.     -^)  er  sagt  at  |)ar  tilf.  B. 


374  KARLAMAGNUS  SAGA  V.  Cap.   4. 

mœlti  til  Karlamagnús  konungs :  Úsynju  komtu  hér  í  mína  veiði- 
stöðu,^  ok  le^^sa  skaltu  fugla  þá  alla,  er  þú  lieíir  tekit,*^  ok  sjálfr 
skaltii  á  hönd  mér  ganga.  [Karlamagnús  konungr  reiddist  þá  ok 
reið  at  Guitalin  konungi^  ok  lagði  spjóti  til  hans,  ok  hvárr^til  ann- 
ars.  En  í  þeirri  atlögu  varð  Guitalin  konungr  at  ganga  af  hesti 
sínum,  ok  dugðu  honum  þá  djöflar  í  því  sinni,  er  hann  fékk^  eigi 
bana.  Nemes  hertugi  reið  fram  at  móti  þeim  manni,  er  nefndr  er 
Amalun,  hann  var  œttaðr^  af  borg  |)eirri  er  Turine  hét,  hann  var 
ráðgjafi  Guitalins  konungs  ok  virkta  vin  hans.  [J)ar  vai'ð  hörð  at- 
reið  af  hvárumtveggja,'  en  um  síðir  fór  sem  skjldi,  at  Amalun 
hneig^  til  jarðar  ok  var  feldr  dauör  af  hesti  sínum.  En  hvat  {)arí^ 
[þat  lengja^''  at  í  þeirri^'  var^**  konungr  Saxa^^  j-firkominn,  ef  eigi 
kœmi  [lið  úsárt  til  méð  þúsund^*  riddara  ok  skutu  undir  hanu 
skjótum  hesti.  Síðan  kallaði  Guitahn  konungr  á  menn  sína  ok 
mælti :  Sœkit  fram  frœknliga,  segir  hann,  því  at  J)á  syn  sé  ek  á 
Karlamagnúsi  konungi  ok  Hði  hans,  at  þeir  munu  brátt  undan  ganga, 
J)ví  at  f)eir  hafa  engan  liðsafla  við  oss  í  þessu  sinni;^^  en  ef  hann 
kemst  nú  undan,  J)á  mun  hann  [ei  ok  ei  skelkja  at  oss.^^  En  þeir 
svöruðu  allir  sem  eins  manns  munni :  Aldri  skulu  vér  hann  undan 
láta  ganga,  |jví  at  oss  sýnist  sem  vér  hafim  alt  [hð  hans  oss  í 
höndum.^' 

4.  Nú  er  at  segja  frá  Nemes  hertoga,  at  hann  heitr  nú  á 
Karlamagnús  konung :  [Herra,  segir  hann,^^  nú  erum  vér  nauðug- 
liga^^  staddir,  ok  þat  er  eigi  sýnt,  hve'**'  vár  viðrskipti  fara  ok  heið- 
ingja,  \)\\  at  mikill  er  [liðsmunr  várr*^*  ok  þeirra,  ok  hafa  yðurráð, 
konungr,  mikhi  uni  valdit.-'^  En  ef  |jú  hefðir  vár  ráð  tekit,  \yk 
mundi  sýnna  um  hag  várn  en  svá  sem  nú  er;  en  þó  skal  enn  eigi 
illa  um  mœlast,  J)ví  at  brátt  mun  guð  bœta  [véru  hag,'^^  ef  hann 
vill.  En  níi  sé  ek  eitt  ráö  konungr,  segir  Nemes,  ok  man  J)at  vel 
duga,  ef  guð  vill.  Kastala  nökkurn  sé  ek^*  upp  frá  oss,  þannhafði^^ 
risi  nökkurr  forðum,    en  nú  er  {)at  mitt  ráð,  at  vér   [sœkim  fjangat 

')  veiðistöð  J?,  b.  *)  handtekit  a\  liér  tekit  B,  b.  ■')  [En  síðan  sneri 
Karlamagnús  konungr  liesti  sínum  ok  reið  at  G.  livatliga,  a,  B,  b. 
*)  |)eirra  tUf.  a.  *)  liafði  a,  /?,  b.  ^)  æzkaðr  B.  ')  [Ok  kom  þar 
hvártveggi  í  mót  öðrum  ok  átti  hart  vápnaskipti  o;  \)ar  reið  hvárr 
þeirra  at  öðrum  ok  áttu  þrátt  vápriaskipti  B,  b.  *)  féll  a.  ■')  skal  a,  B. 
'")  [um  þat  lengra  J9;  hér  um  lengja  b.  ")  saal.  ogsaa  a^  B.  b. 
'■')  muncli  vera  J9,  b.  '^)  hinn  heiðni  a,  B.  'O  [konungi  lið  margt300 
B.  b.  '^)  saal.  a,B,b;  landi  .4.  '«)  [æ  ok  æ  skelkja  ok  at  oss  hlæjaa; 
æ  ok  æ  hlæja  ok  skelkja  B,  b.  ")  [ráð  þeirra  í  hendi  B,  b.  '")  [tilf. 
a,  B  '")  nauðliga  a.  -^o)  hversu  a,  B,  b.  ^')  [mismunr  (munr  b)  Uðs 
várs  B,  b.  '-)  ollat  a.  ^^)  [várt  mál  B,  b.  '*)  í  heiðinni  <í7/".  a ;  standa 
í  hlíðinni  tilf.  B,  b.     ""')  hefir  gert  /?,  b. 


Cap.  4.  AP  GUITAUN  SAXA.  375 

til  ok  farim  á  hæli  undan,*  ok  neniuni  þar  staðar  ok  verjumst 
[)aðan  sem  drengir,  ok  göngum  aldri  á  hönd  heiðnum  mönnum, 
meðan  nökkurr  várr  stendr  upp,  ok  til  vista  oss  skulum  vér  hala'^ 
hesta  vára  ok  hauka,  meðan^  þeir  vinnast.  En  áðr  vér  deyim  af 
hungri,*  þá  skulum  vér  gera  Söxum  svá  harða  hríð,  at  æ  ok  æ 
skulu  þeir  minni  til  reka  er  undan  koniast.  En  Karlamagnúsi^  sjndist 
þetta  þjóðráð,  ok  fóru  síðan  [á  hæli  undan^  til  kastalans.  Nú  kvaddi 
Karlamagnús  konungr  sér  hljóðs  ok  mælti  [til  höfðingja  sinna,  þeirra' 
er  houum  fylgdu  :  Góðir  höfðingjar,  segir  hann,  hversu  höfum  vér 
haldit  liði  váru?  En  þeir  [sögðu  konungi,  at  þeir  höfðu^  hvárki 
týnt  mönnum  né  hestum,  hundum  né  haukum.  |)á  svarar  Karla- 
magnús  konungr :  [Mikinn  bug  hafa  Saxar  á  oss  unnit,^  ok  uggi  ek, 
at  þessa  verði  seint  hefnt.  J)á  svarar  ííemes  hertugi:  Fjölda  sjám 
vér  þeirra  eptir  oss  fara,*°  er  meir  hi-æðast  oss  en  vér  þá;  enda 
mun^*  þat  eigi  til  [vamms  vera''^  lagt,  því  at  mikill  [er  munr  liðs 
þeirra  ok  várs,  ok  er  þat  meiri  ván,  at  vér  vinnim  oss  lítit  til  afla 
á  þessu  landi,  ok  er  þat  meiri  fíflska  at  sjá  eigi  efnitré  sitt;  því 
gœti^^  hverr  vel  til  sín,-  meðan  hagr  hans  [er  í  efnum,^*  því  at 
minna  er  at  gæta^^  ríkis  en  fá  fyrir  öndverðu,  ok  þat  er  sýnt,*^  at 
guð  var  í  fulltingi  [með  Karlamagnúsi  konungi  þann  dag,  er  engi 
týndist  af  hans  mönnum,  en  hann  drap  fyrir  Guitalin  fjórar  þús- 
undir.  ^'  Nú  kemr  GuitaHn  konungr^®  ok  setti  utan  um  kastalann 
landtjöld  sín  ok  hGi-búðir,  ok  settist  um  kastalann.  Síðan  lét  Guit- 
alin  konuugr  skera  upp  herör  ok  lét  fara  [um  alt  Saxland  Qögurra 
vegna  ífrá  sér**  ok  stefndi  [til'sín'^''  hverjum  manni  er  vígr  var  ok 
vápnum  mátti  valda.  Nú  [sœkja  inir  heiðnu  menn  þegar  at  kastal- 
anum  með  allskonar  brögðum,  er  til  máttu  fást.^*  En  þeir  verja 
vel  ok  drengihga  er  fyrir  eru  staddir,    þeir   kasta   grjóti  ok  skjóta"' 

')  [farim  fangat  B.  b.  ^)  taka  0,  B.  b.  ^)  Hermed  ender  Bladfragm.  %  a,  og 
nu  fölger  m  Lacune  af  1  Blad.  *)  sulti  B,  b.  *)  konungi  íf,  b.  ^)  [svá 
at  suniir  hlífðu  en  sumir  vágu,  til  þess  er  þeir  koma  í,  h.  ^  [síðan 
við  höfðingja  ^kB.b.  ")  [svöruðu,  at  þeir  hefði  5.  ")  [mikil  (mikla  b) 
bl)'gð  hafa  Saxar  gert  oss,  er  þeir  hafa  elta  oss  B^  b.  "')  í  dag  tilf.  b. 
")  oss  ttlf.  B,  '^)  [úmælis  B;  ámælis  b.  '*)  [var  munr  liðs  várs,  ok 
er  þat,  konungr,  engi  fíílska  (engum  manni  minkan  6),  at  maðr  (hartn  6) 
kunni  sjá  efnitré  sitt  ok  viti  sjálfr  hvat  er  hann  má,  þvi  at  ilt  er  at 
setjast  aptar  niðr  en  hann  rís  upp.  Gæti  ok  B,  b.  '*)  [gengr  vel  6. 
'*)  fengins  tilf.  b.  "*)  auðsýnt  b.  '")  [þann  dag,  er  Karlamagnús  kon- 
ungr  týndi  öngum  riddara  sínum,  en  hann  feldi  fyrir  Gutelin  konimgi 
meir  en  fjórar  þúsundir  riddara.  B,  b.  '*)  með  her  sinn  tilf.  B. 
'")  [Qóra  vega  frá  sér  á  (um  b)  Saxland  B,  b.  ")  [þagat  B.  ^'J  [er 
þar  hörð  atganga,  er  þeir  gera  enir  heiðnu  at  kastalanum  með  alls- 
konar  brögðum,  er  þeir  megu  til  finna,  bæði  með  valslöngnm  okmargs- 
konar  véhim  (öðrum  vígvélum  6)  B,  b.     --)  allskonar  lilf.  B,  b. 


KARLAMAGNUS  SAGA  V.  Cap.   5,    6. 

skotvápnum  ok  fella  heiðna  menn  þá  er  næst  ganga  kastalanum,  svá 
at  [umhverfis  kastalann^  ok  svá  langt  út  ífrá  sem  lengst  mátti  ör 
draga,  þá  var  öll  jörð  [|)akið  af-  h'kum  heiðinna  manna.  Nú  leið 
at  aptni,  ok  sá  OuitaUn  konungr  at  mikit  [mannfall  var  gert  í  liði 
{)eirra,^  ok  bað  þá  fara  í  landtjöld  sín  ok  hvílast. 

5.  Nú  er  dauflikt  þeim  er  í  kastalanum  eru,  [ok  þeir  eru  með 
öUu  matlausir.*  Nú  sjá  [Saxar  at  skot''  þeirra  ok  vápn  váru  eigi 
verð  eins  pennings.  Guitalin  konungr  var  ráðamaÖr  mikill.  Nú  er 
þar®  úvígr  herr  heiðinna  manna  alt  frá  borgarhliði  því  er  Turme' 
hét,  ok  allr  Saxa  herr  er  þar  kominn  úvígr,®  ok  ætla  þeir  at  sitja 
Karlamagnúsi  konungi  mat  [ok  drykk.  J)etta  hafa  þeir  gert  sex 
dœgr,  at  þeir  hafa  barizt  nætr  ok  daga,  dk  svá  var  sókn  sú  hörð, 
er  heiðnir  menn  gerðu  ok  áttu  við  þá,  svá  at  hvárki  höfðu  þeir  sex 
dœgr  svefn  né  mat,  því  at  engi  var  fœzja  til.^  Nú  váru  Frankis- 
menn  hugsjúkir  [mjök  of  ætlan  sína,  ok  vissu  eigi  hvat  ráðum  þeir 
skyldu  til  taka  eðr^"  saman  bera.  Hestar  þeirra  gneggiuðu^^  ok 
gnöguðu  beislin,  svá  at  niðr  féllu  á  jörð  melin,  haukar  þeirra  [gnullu 
leiðiliga, ^*^  ok  gékk  þeim  þat  nær  en^^  matleysi  sjálfra  sinna.  En 
konungr  varð  um  þetta  allra  úglaðastr,  því  at  hann  sá  aumleik  ok 
hryggleik  á  sínum  mönnum,  ok  þóttist  hann  því  [of  mjök  oUathafa,^^ 
6.  Nú  bar  svá  at  einn  dag,  at  Karlamagnús  konungr  var  genginn 
upp  í  vígskörð  at  sjá  til  liðs  heiðinna  manna,  ok  kallaði  á  Guitalin 
konung  Saxa,  en  allr  herrinn  gaf  þegar  hljóð.  [Karlamagnús  kon- 
ungr  tók  á  þá  leið  til  orða:*^  Enn  ríki  konungr  Saxa,  hver  er 
ætlan  þín  við  oss,  gef  oss  gang  or  k'astala  þessum,  því  at  vér  erum 
hér  fámennir  ok  lítt*^  við  búnir  orrostu ;  tak  af  oss  gull  ok  silfr  eða 
gisla  í^'  þessu  sinni,  ok  eig  at  oss  ömbunar  ván,'®  ef  svá  berr  at^^ 
þú  þurfir  slíks  við,  þótt  þér  þiki  þat  nú  úlíkligt.  En  Guitalin  kon- 
ungr  tók  meinliga'^''  orðum  hans  ok  vann  eið  við  Maumet  [guð  sinn,*^* 
at  hann  skyldi  þess  [engan  kost  eiga,  er  hann  beiddist,*'^  heldr  skalt 
þú  [vera  dreginn  með  þínu  inu  hvíta  skeggi  or  kastalanum*^  ok  með 

')  [liðit  firrist  kastalann  alt  it  næsta  B\  þeir  hrökkva  frá  sem  lifa  h. 
')  [þökt  meá  blóði  ok  J9,  b.  ^)  [mannspell  var  gert  á  liói  hans  B. 
*)  [er  þeir  hafa  eigi  svá  mikinn  mat,  at  eins  riddara  fœzla  sé  jP,  b. 
*)  [heiðnir  menn  at  valslöngur  5,  b.  *)  ok  þangat  kominn  JP,  b. 
')  Tnrnit  B;  Turme  b.  «)  rrxjl.  B,  b.  »)  Imfjl.  B,  b.  '")  [ok  vissu 
ógerla  hvat  ráðum  þeir  skyldu  B,  b.  ")  fyrir  hnngrs  sakir  tilf.  B.,  b. 
'*)  [gnollroðu  (guUu  b)  ok  hundar  gó  B,  b.  ")  ok  P;  með  b.  '*)  [of 
miklu  af  (því  tilf.  b)  valda  J5,  b.  '*)  [Hann  tók  til  máls  á  þessa  lund 
J?,  b.  "*)  eigi  vel  B,  b.  ")  at  B,  b.  "*)  annat  sinni  tilf  B\  annan 
tíma  tilf.  b.  '8)  at  at^;  til  at  6.  ")  hermiliga  B,  b.  ■  *')  [goð  sitt  B,  b. 
^'^)  [enga  ván  eiga  B,  b.  *')  [út  vera  dreginn  or  kaetalanum  með  því 
enu  hvíta  skeggi  er  þú  dregr  eptir  B,  b. 


I 


Cap.    6.  AF  GDITALEÍ  SAXA. 


377 


mér  fara  til  Villifríslands  ok  þar  vera  kastaðr  í  ina  mestu  myrkva- 
stoíu  ok  ena  versíu,  er  þar  er  til,  ok  í  þeim  stað  [líf  þitt  láta*  ok 
koma  aldri  til  [ríkis  þíns,  ok  skal  ek  þat  undir  mik  skattgilda;  4 
penninga  þá  er  í  landi  yðru  ganga  þá  skal  hverr  maðr  gjalda  at 
jólum,  en  öðru  sinni  at  páskum  4  penninga,  ok  skaltu  ekki  fvrir 
hafa  nema  ilt  eina.*^  [J)á  svarar  Karlamagnús  konungr:  þessi  sætt 
er  újafulig  ok  ill.  En  svá  hjálpi  mér  Pétr  postuli,  at  íyrr  skal  ek 
hengdr  vera  við  hátt  tré  en  Frankismenn  skuli  vera  þér  skattgildir.^ 
En  er  Karlamagnús  konungr  varð  þess  varr,*  at  Guitalin  konungr 
vildi  ekki  [öðruvísi  vera  láta,^  þá  fór  hann  ofan  j^í  kastalann  ok 
mælti  til  sinna  manna  brosandi:®  Herklæðizt  þér  sem  skjótast,'  því 
at  ek  sé  upp  í  Qaldshh'ð  þessa  muni  fæst  hð  vera,  ok  fara  þaðan* 
hvaðanæfa  menn  með  vistum  til  konungs  ;^  en  oss  væri  nauðsyn, 
[ef  vér  mættim,  af  þeim  at  taka  oss  nökkut**'  til  fœzlu,  ok  er  þat 
betra  at  falla  Wð  drengskap  en  lifa  með  skemd  ok  vera  vfirstignir.^* 
Síðan  dvaldu  þeir  ekki'"  ok  riou  or  kastalanum  sjau  100  riddara 
[brynjaðra  ok  skjaldaðra,"  ok  stöðvoðu  eigi  fyrr  [hesta  sína,*^  en 
þeir  kómu  til  landtjalda  GuitaUns  konungs  ok  riðu  upp  á  þau^^  ok 
drápu  mikinn  Qölda  heiðingja  ok  tráðu  undir  fótum  hesta  þeirra 
fleira  en  400,  ok  sóttu  betr  en  400  hesta  klvijaðra  með  mat  ok 
vistum.  En  eptir  þeim  sótti  Qöldi  heiðinna  manna,  ok  var  þá  engi 
annarr  fil  en  flýja  til  kastalans.  ok  [féngu  þar  harða  sókn  af  heið- 
ingjum.  J)á  \erða  (þeir)  yfirstignir,  ef  eigi  kœnii  Karlamagnús  kon- 
ungr  til  þeirra  með  þau  300  er  eptir  váru  í  kastalanum.  Síðan 
kómu  þeir  til  kastalans  með  fengi  sínum  ok  höfðu  vel  annazt  ok 
váru  kátir  ok  elaðir.*^  I  þvi  biH  kom  Guitalin  konungr  af  veiðum 
ok  með  honum  20  þúsundir  riddara,  *'  en  hann  úgladdist  mjök  við 
[úsigr  sinna  manna.^^  Nú  it  fyrsta  vaxa  vandræði  Karlamagnús 
konungs,  fyrir  því  at  nú  kemst  hann  eigi  þaðan,  nema  hann  njóti 
Rollants  við  ok  liðs  síns.'^ 

')  [bíða  dauáa  B;  dauða  þola  8.  ')  [konungs  ríkja  þinna  landa.  Ek 
skal  leggja  þitt  ríki  undir  niik  ok  gera  (í  tilf.  b)  skattgjald  fjóra  pen- 
inga,  þá  er  á  landi  þínu  ganga.  þat  skal  maðr  (mér  b)  gjalda  of  sinn 
(hvert  sinn  b)  at  jólum.  en  í  annat  sinn  at  páskum.  ok  skaltn  eigi  hafa 
(ok  kunna  þér  enga  b)  aufusu  fyrir  þat  neraa  iUa  eina  B.  b.  ')  [mgl. 
B,  b.  *)  víss  B.  *)  [annars  kostar  vera  láta  en  svá  sem  hann  sagdi  B. 
')  [or  vígskörðum  ok  niðr  í  kastalann  til  sinna  manna  ok  mælti^við  þá 
læjandi  B.  b.  ^  ok  ríðit  (ríðum  6)  út  or  kastalanum  tilf.  B,  b.  *)  þar 
B,  b.  *)  kastalans  B.  ")  [at  þcr  getið  (ef  vér  gætim  6)  nökkut  af 
þeim  unnit  oss  B.  b.  ")  yfirkominn  B;  yfirkomnir  6.  ")  við  tilf.  B,  b. 
")  [mgl.  B,  b.  '♦)  [lið  sitt  B,  6.,  '^)  saah  B,  b;  þá  A.  '«)  [mgl.  B,  b. 
'')  heiðingja  B.  ••)  [þessi  tiðendi,  at  mönnum  hans  hafði  svá  iUa  til 
tekizt  fi,  6.     '-)  hans  B. 


378 


KARLAMAGNUS  SAGA  V.  tap.    T,    8. 


7.  [Nú  mœlir  Karlamagnús  konungr  til  sinna  manna :  Vel 
hefir  guð  oss  hólpit  í  þessu  sinni,  ok  eigum  vér  honum  þat  vel  at 
þakka  ok  vera  ávalt  staðfastir  í  hans  ást  bæði  dag  ok  nótt,  ok  nú 
hefir  guð  oss  gefit  fœzlu,  ok  skulu  vér  leita  annarrar  fœzlu  áðr  sjá 
sé  farin.  Nii  vil  ek  þess  guð  biðja,  at  Rollant  kœmi  með  her  sinn, 
ok  mundum  vér  þá  komast  héðan  í  brott,^  því  at  hann  erljölniennr 
ok  hefir  lið  [várt  it  frœknasta  með  sér.  En  hann  hggr"  nú  um 
Nobilis  borg  ok  vill  vinna  hana,  [en  hon  er  ein  af  inum  stœrstum 
borgum  er  vér  vitum,^  ok  ef  hann  vissi  þessi  tíðendi^  er  oss  eru  á 
hendi,  þá  mun^  hann  lítinu  gaum  gefa  at  henni,  ok  mun*  hann  heldr 
vár  vitja.  |)á  svarar  [sá  maðr  er  Ermen  hét:'  Ek  bjóðumst  til  at 
fara  í  þá  sendiför,  ef  þér  viht  konungr,  því  ek  kann  allar  tungur  at 
[skilja,  ok  engan  mann  mun  ek  hrœðast,  meðan  ek  sit  heill  á  hesti 
mínum.  En  Karlamagnús  konungr  þakkaði  honum  vel  ok  mœlti  svá: 
J)at  veit  ek,  ef  þú  getr  framkomit  ferð  þessi,  svá  at  oss  mœtti  verða 
til  gagns,®  þá  skal  ek  gera  þik  höfðingja  [yfir  kastala,  ok  skaltu  ráða 
einn  fyrir  öllum  tekjum,  þeim  er  til  liggja,  ok  heroðum.-'  J)ví  næst  bjóst 
Hermoen^"  tilfararinnar  ok  herklæddist  vel.  En  þeir  létu  hann  síga  út 
[í  glugg  nökkurn  ok  hest  hans,  er  á  var  kastalanum.  Ok  er  hann  kom 
niðr  á  jörð,  bjóst  hann'  um  vel  ok  fimhga,  ok  reið  síðan^'  leiðar 
sinnar,  ok  urðu  heiðingjar  eigi  fyrr  varir  við,    en  hann  kom  at  herinum. 

8.  Einn  maðr  er  nefndr  Deklandore,^'^  hann  var  ríkr  maðr 
ok  höfðingi  miklll,^^  hann  œpti  hárri  röddu  [ok  orti  orj^a  á  Ermoen : '* 
Hverr  ertu,  segir  hann,  [ertu  þjófr  eða  hví  ríðr  þú  svá  óðhga  ok 
um  nætr?  Hermoen  svarar:  Ek  em  einn  af  mönnum  ins  danska 
Gafers  á  veröhaldi  í  nótt,  segir  hann,  ok  hefir  þú  iUa  mœlt,  er  þú 
hefir  þýft  mik,  ok  nýtr  þú  þess,  er  vit  erum  eins  Hðs  báðir,  efia 
munda  ek  gjalda  þér;  en  nii  gæt  betr  orða  þinna  í  annat  sinn,  ok 
muu    ek    fyrirgefa   þér   þessa    sök.^^      Ok    fór   hann    síðan^^    leiðar 

')  Imgl.  B.  ^)  [it  hvatasta,  ok  Rollant  sitr  B :,  fra  Begyndelsen  af  dete 
Capitel  hertil  har  b:  J)á  mælti  keisarinn :  Of  fjarri  er  Rollant  frændi 
minn  nú,  þar  sem  liann  sitr  ^)  [mgl  B,  b.  ")  vandræði  B.  ^)  mundi 
B,  b.  *)  mnndi  B.  ')  [máli  konungs  maðr  sá  er  nefndr  er  Ermoen 
(Hermoin  b)  B,  b.  ')  [tala.  J)at  veit  ek,  segir  konungr,  ef  þii  getr 
framkomizt  (kemr  þessi  ferd  fram  b)  svá  at  oss  gagni  i/,  b.  ")  Img/. 
B^  b.  '")  Ermoen  B:  Hcrmoin  6.  ^^)  [í  gegnum  glugg  einn,  er  á  var 
kastalanum,  ok  svá  hest  hans  með  honum.  tííðan  ferr  hann  Æ,  b. 
'^)  Elskandrat^;  Esklandrat  b.  '^)  í  heiðinna  manna  landi  (her  b) 
tilf.  B^  b.  ")  [á  Ermoen  .B;  at  Hermoin  6.  '*)  [er  þú  ríðr  svá  œsiliga 
á  nóttum  sem  þjófar  eða  iUmenni.  Hann  svarar  honum:  Ek  er  maðr 
ins  danska  Margamars,  ok  ek  er  einn  af  hans  varðmönnum  (njósnar- 
mönnum  fc),  ok  liefir  þú  illa  mælt,  er  þn  hefir  þjófat  mik  (þú  kallaðir 
mik  þjóf  6).  Ok  veit  ek  þat  víst,  ef  eigi  værim  vit  báðir  með  einiun 
höfðingja,  þá  skylíia  ek  þat  iUa  gjalda  láta.  B,  b.     "^)  fram  tilf.  B. 


Cap.    8.  '  AF  OUITALrS  SAXA  3<9 

sinnar.  Ok  er  hann  var  [mjök  svá  kominn  í  gegnum  lið*  heiðingja, 
J)á  mœtti  hann  þar  riddara.  En  sá  hafði  riðit  hesti  [lávarðar  síns 
til  vatns,  þess  er  nefndr  er  Alfráðr  enn  danski,  sá  var  þá  beztr-  í 
herinum  Guitahns  konungs.  En  er  Hermoen  sá  þann  hest,  þá  [gimti 
hann  mjök  hann  at  eiga,  ok  sagði  at  annattveggja  skyldi  vera.  at 
hann  skyldi  falla  eða  ná  \ém  hesti,^  ok  reið  fram  harðhga  at  ridd- 
ara  J)eim  er  á  baki  sat,  ok  hjó  af  honum  [hönd  aðra.*  Ijóp  síðan  á 
bak  ok  reið  ákafliga*  ok  lét  renna  hest  sinn  lausan,®  ok  kom  far- 
andi  [til  árinnar  Rín"^  ok  leypti  |)egar  út  á*  ok  [komst  |)ví  næst  á 
land.3  Hann  reið  \k  nótt  alla  ok  [létti  eigi^"  fyrr  en  hann  kom  til 
borgarinnar  Kolne.  En  at  móti  honum  kom  mikit  Qölmenni,  bæði 
Frankismenn  ok  brezkir.**  Ok  er  |)eir  kendu  ferð*"  haiis,  spurðu 
þeir*^  eptir  Karlamagnúsi  konungi.  En  hann  [kvað  honum  illa 
tekizt^*  hafa  ok  úheppiliga,  ok  sitr  hann  nú  í  kastala  einum  ok 
hefir  fátt  Uð,  en  umhverfis  [jann  kastala*^  sitr  Giiitalin  konungr  raeð 
[her  sínum.**  En  landslýðr  varð  við  þessa  sögu  hryggr.  en  erki- 
byskup  einna*'  úglaðastr.  J)á  mælti  Ermoen  við  erkibyskup:  Herra, 
segir  hann,  ger  mér  rit  til  RoUants  af  hendi  Karlamagnús  konungs, 
ok  [seg  at  hann  vill,*®  at  hann  komi  til  hans  með  öllu  liði  því  er 
hann  má  fá.  ok  [seg  svá  á  ritinu,*®  at  eigi  hafi  konungi  verit** 
meiri  [)örf-*  liðs  en  nú,  [ok  ger  kunniga  alJa  þá  luti,  er  ek  hefi  yðr 
til  sagt.^-  Erkibyskup  fgerði  sem  hann  beiddi.-^  Síðan  fór  hann 
sem  skjótast  í  geguum  bore:  |)á  er  Stampes  heitir,  ok  létti  eigi  fyrr 
en  hann  kom  til"*  ísobihs  borgar,  ok  hafði  hann  sprengt  7  hesta  en 
héh-*  heilum  sínum  hesti.  [Rollant  var  í  landtjaldi  sínu  ok  lék 
skáktafl.     Hermoen  gékk  fyrir  Rollant  ok  féll  á  kné"®   ok   bar  hon; 

*)  [or  kominn  herinum  B.  *)  [lávarðs  síns  til  brunns.  sá'  var  beztr  hestr 
P,  b.  ')  [hngsar  hann  þat.  at  annathvat  skal  hann  ná  hestinnm  eða 
hafa  bana  ellafi,  6;  her  begynder  atter  -a-  med  Ordíf  baða  (d.  e.  bana?) 
ok  reið  fram  harðliga.  *)  [höfudit  B.  b.  *)  leiðar  siunar  B.  b. 
«)  hjá  sér  tilf.  B.  b.  ^)  Rínar  a:  [til  Rín  B:  at  Rín  6.  *)  ána  tilf. 
a.  B.  b.  ')  [létti  eigi  fyrr  en  hann  kom  yfir  Rín  a;  \_mgL  B,  b. 
'*)  [dvaldist  ekki  (hvargi  B)  a,  B,  b.  ")  Grikir  B.  ")  fór  a,  B. 
")  allir  þegar  B.  '*)  at  farizt  a.  '*)  [sagdi.  at  hann  sat  í  kastala  einum 
inni  byrgðr,  en  ntan  nm  É.  b.  '")  [öllnm  her  Saxa  o,  B,  b.  '')  var 
mikln  a :  {)eirra  vard  miklu  B.  b.  '*)  [set  þat  á  B,  b.  ")  riti  þínu 
a.  B:  [lát  þat  fvlgja  b.  **)  ordit  a,  B.  b.  »')  góðra  drengja  tilf.  a. 
^)  [mgl.  B.  b.  '')  [játti  því  ok  gerði  þegar  rit  sem  skjótast  ok  inn- 
siglaci  sídan  ok  seldi  Ermoen  a;  [gerdi  þat  (bréfit  b)  skjótt  ok  fékk  í 
hendr  Hermoin  B,  b.  **)  borgar  þeirrar  er  Orliens  heitir  ok  þadan  til 
tilf.  a.  ")  þó  tilf.  a,  B,  b.  **)  [Hann  fann  Rollant  sitja  í  landtjaldi 
ok  lék  at  skáktafli,  en  at  móti  honam  lék  sá  maÖr  er  hét  Giugarðr 
(Giugart  B:  Gvibert  6)  af  Valbrun.  Hermoen  steig  af  hesti  sÍQum  ok 
féll  á  kné  fyrir  Rollant,  a,  B,  b. 


380  KARLAMAGITUS  SAGA  V.  Cap.    9. 

um  kveðju  Karlamagnús  konungs  ok  erkibyskups  af  Kolne  [ok  öllum 
höfðingjum  er  þar  váru,*  ok  fékk  Rollant  ritit.  En  hann  fékk* 
þegar  ritit  kapalín^  sínum  ok  bað  hann'*  ráða,  [ok  vil  ek  vita, 
hverju  vér  skulum  um^  svara.  Svá  segir  rit  þetta,^  at  Karlamagnús 
konungr  hefir  mikla  nauðsyn  tilkvámu  yðvarrar  ok  hðs  þíns,  f}'rir 
því  at  hann  er  nii  nauðughga  staddr  í  kastala  einum,  ok  sitr  Guit- 
alin  konungr  utan  um  hann  með  öllum'  her  Saxa,  ok  er  honum  eigi 
brautkvámu  auðit  nema  hann  njóti  [yðvar  við,^  því  hann  er  |)ar 
fámennr  ok  vistalauss.  En  er  Rollant  heyrði  J)essi  tíðendi,  þá 
[skiptust  litir  hans,  ok  var  hann  stundum  bleikr  sep  bast,  en  stund- 
um  rauðr  sem  blóð.  Síðan  mælti  hann  til  sinna  manna:  JUa  líkar 
mér  nú,  ef  Karlamagnús  konungr  frœndi  minn  verðr  yfirstiginn  af 
heiðnum  mönnum,  ok  er  þat  eigi  vel  er  vér  erum  honum  nú  svá 
fjarri  staddir;  herklæðumst®  skjóthga  ok  sœkjum  til  borgarinnar,  ok 
[gerir  nú  eigi  at  dvína  við,^"  skal  nú  annattvegeja  vera,  at  vér 
skulum  vinna  borg  þessa  eða  ella  [héðan  aldri  h'fs^*  komast. 

9.  Síðan  gerðu  liðsmenn  sem  hann  bauð,  herklœddust  fimliga 
ok  settu  gylta  hjálma  á  höfuð  sér,  tóku  í  hönd  sér  skjöldu  ok  högg- 
vápn,  ok  gerðu  síðan  atgöngu  til  borgarinnar,  ina  liörðustu  er  vera 
mátti.  En  áðr  en  aptann  kœmi,  þá  sá  þeir  [eigi  sinn  kost  annan^^ 
er  borgina  bygðu,  [en  ganga  glaðir  ok  þó  nauðgir  á  hönd  Rollant.*^ 
En  um  morguninn  eptir,  þá  A^ar  blásit  til  húsþings,**  ok  [^ej^sti 
Rollant  her  sínum*^  á  fund  Karlamagnús  konungs,  en  setti  sína  menn 
til  gæzlu  [við  borgina  eptir,  ^^  ok  lagði  undir  sik  alt  ríki  þat  er  [til 
lá,  ok  lét  alt  þat  bœta  at  borginni,  er  þeir  höfðu  brotit.^'  Síðan 
skar  hann  upp  herörvar  ok  [sendi  fjögurra  vegna^®  ífrá  sér,  ok 
stefndi  til  síri  hverjum  manni  er  vápnum    mátti  valda,    ok   vann  eið 

')  [ok  öllum  höfðingjum  þeim  er  meÖ  þér  eru  q.  guðs  ok  sína  a;  [wgí- 
B^  b.  *)  seldi  a;  fékk  í  hönd  J9,  b.  ^)  kapellan  ö;  kapalini^;  klerk  í>. 
*)  skjótt  tilf.  a,  i?,  b.  *)  tngl.  a.  ^)  [ok  uppborit  brcf  hefir  |)vílíkan 
framburð  sem  hér  má  hej'ra:  Erkibj'skup  af  Kolni  sendir  kveðju  Roll- 
ant  jarli  sj'stursyni  Karlamagnús  konungs  ok  öllum  höfðingjum  jþeim  er 
með  þér  eru,  q.  guðs  ok  sína.  Svá  hefi  ek  sannspurt  B,  b.  ')  allan 
a.  J?,  b.  *)  [|)ín  við  ok  liðs  þíns  o;  yðvars  gengis  B.  ^)  [gerðist 
hann  svá  stundum  ásýnis  sem  dauðr  maðr,  en  stundum  sem  blóð.  Ok 
síðan  kallar  hann  hárri  röddu  ok  mælti  svá:  JUa  likar  mér  nú,  efKarla- 
magnús  frændi  minn  er  svá  nauðugliga  staddr  í  kastala  einum,  ok  er 
þafc  illa,  er  vér  erum  honum  nú  svá  fjarri;  herklæðizt  nii  a;  [mælti 
Rollant:  Herklæðizt  nú  B.  '")  [skulum  vér  nú  (skal  nú  B)  eigi  sofa 
við  |)etta  mál,  því  at  i  þessarri  sókn  a,  B.  ")  [eigi  í  broft  a;  héðan 
skal  engi  várr  jS,  b.  '*)  vænna  tilf.  a ;  [þat  líkast  J5,  6.  '^)  [en  ganga 
glaðir  á  hendr  Rollant  ok  Frankisraönnum,  a ;  at  gefast  upp,  ok  géngu 
Jjeir  glaðir  á  hönd  Rollant  JS,  6.  '^)  saal.  a,  í,  6;  þinghúss  A.  '*)  sinn  a, 
B,  b,     'S)  [borginni  B.     ")  [Tilla  heitir  B,  b.     '»)  [lét  fara  fjóra  vega  *,  b. 


Cup.    9.  AF  GCITAUK  SAXA. 


381 


[at  ef  nökkurr  væri  sá  eptir,  er  hann  kreföi  til  þessarrar  ferðar,  þá 
skyJdi  dauða  þola  með  Dyrumdala  sjálfs  síns  sverði.*  Síðan  fóru 
þeir  til  Kolne^  ok  fundu  [þar  Romam  ok  Kemerem  ok  inn  frœkna 
Oliver  ok  mörg  hundrað  riddara  af  liði  Karlamagnús  konungs.^  En 
er  Rollant  fann  þá  þar,  þá  [varð  hann  við  þat  glaðr,*  ok  fór  í 
páskaviku  með  [her  sinn,*  ok  mœítu  [þeir  þá^  höfðiugja  miklum, 
þeim  er  kominn  var  utan  or  Iðudum,  heiðinn  sem  hundr,  ok  vildi 
þá  fara  á  fund  Guitalins  konungs."  Haun  hafði  mikinn  her,  en  haon 
er  nefndr  Perun,®  hann  var  kallaðr  þeirra  manna  hvatastr  heiðinua 
er  þá  váru  uppi.  J)eir  áttu  xib  hann  orrostu  snarpa  ok  mikla,  ok 
féll^  hana  ok  alt  hð  haus,  þat  er  honura  fylgdi.  Ilsú  kemr  til  þeirra 
sjálfr  páfinn  er  Ílilun  heitir,  ok  Turpin  erkibyskup  af  R«imsborg. 
Ok  nú  lætr  RoUant  þegar  kveðja^"  húsþings.  Ok  þá  er  [menu  hafa 
sezt  í  sæti  sÍD,*^  þá  stendr  upp  Turpin  erkibyskup  ok  þakkar  þeim 
liðveizlu,  þá  er  þeir  veita  Karlamagnúsi  konungi,  ok  mælti  [við  þá:'^ 
J)ess  er  engi  ván,  at  vér  komimst  yfir  Rín,  því  at  hér  er  hvárki 
vöð  né  brúar  [þær  er  vér  megim  yfir  komast:  en  þó  at  þat  væri, 
þá  mundi  Guitalin  konungr  mikinn  her  lyrir  oss  hafa,  svá  at  oss 
muudi  ekki  þat  stoða,*^  ok  mundi  hann  svá  mikit  mannspell  gera  á 
hði  váru,  at  oss  mundi  þat  verða  mikilgæft.**  En  nú  er  þat  mitt 
ráð,  at  vér  farim  til  borgar  þeirrar  er  Garmasie*^  heitir:  súermest** 
í  öUu  ríki  Guitalins  konungs,  fok  væri  þat  mikií  snildarverk  ok  gott 
bragð,  ef  vér  gæíim  hana  unnit.  En  ef  oss  sœkir*"  gæfa,  þá  mundu'* 
vér  mega  koma  Karlamagnúsi  konungi  at  Uði.^®  J)á  svarar  Rollaní 
ok  sagði,  at  honum  sýndist  þat  þjóðráð^"  vera.  Ok  gerðu  svá 
síðan  ok  sendu  mann  til  Guitalins  konungs.-^  En  er  hann  kom  fyrir 
konung,  þá  heilsaði  hann  honum  ok  sagði  síðan  þau  tíðendi,  at 
RoUant  væri*^  á  för  til  Garmasié  borgar  með  [Qölda  hers,'^*  ok  vill 
upp  taka  borgina,  ok  biðr  þik  til  fara  at  verja,  ef  þú  vUl,  ok  hann 
viU,  at  þetta  komi  eigi  á  þik  úvaran,  ok  þikkir  honum  ámælis  vert 
at''^  slíkum  hlutum.      En   við   þessi   tíðendi  úgladdist   mjök   Guitalin 

*)  [sinn  at  því,  ef  nökkurr  vill  eptir  sitja,  þá  skal  sá  daaða  þola  fyrir 
Dýramdala  sverði  hans  a ;  sinn,  at  aliir  þeir  er  kunnir  verða  at  þvi  at 
eptir  sæti,  þá  skyldu  þeir  þola  dauða  af  Dýrumdala  B^  b.  •)  Kolno  B. 
')  [þar  Freri,  Erker  ok  Romam  ok  Oliver  ok  marga  aðra  riddara  K?.rla- 
magnús  konungs  a\  þann  hertoga  er  þar  var.  -ff,  6.  *)  saal.  rettet., 
úglaðr  A\  feginn  a:  [gerði  hann  sik  glaðan  við  þat  B,  b.  *)  [úvígan 
her  a;  mikinn  her  B,  b.  *)  [tilf.  a,  B.  b.  ')  ok  (því  þar  B)  var  vin- 
átta  mikil  með  þeim  tilf.  a,  B.  b.  *)  Perus  6.  ')  feldu  a.  B,  b. 
'•)  blása  til  B.  b.  •')  [allir  era  komnir  1  sæti  B,  b.  *-)  [á  þessa  lund 
til  lýðsins  B.  '*)  í  móli  at  rísa  tilf.  a.  '*)  ógæft  a;  [mgl.  B.  b. 
'*)  Garmaise  B,  6,  her  og  siden,  '*)  hin  bezta  borg  B.  b.  '•)  sœiti  sú  B.  b. 
•«)  mundim  B.  «)  vel  at  haldi  B.  «»)  vel  ráðit  6.  -')  {tngl.  a. 
»*)  var  a,  ^,  b.     ")  [úflýjanda  her  B,  b.     ")  stelast  at  ti!f  B.  b. 


382  I^ílELAMAGNUS  SAGA  V.  Cap.  10. 

koniingr,  [svá  at  hann  tjáði^  eigi  tanna,*^  ok  heimti  til  sín  SibiHo 
dróttning  ina  kurteisustu  konu,  ok  frétti  hvat  þá  vœri  til  ráða  at 
taka.  En  lion  svarar:  Ver  kátr  ok  glaðr  ok  kvíð  engu,  \m  hefir 
sent  eptir  syni  þínum  ok  Elmidan^  bróður  þínum,  ok  munj)ik  eigi 
Hð  skorta,  þegar'*  þeir  koma,  ok  mun  engi  svá  djarfr''  hvárki  kon- 
ungr  né  keisari,  at  í  móti  {)ér  [mani  þora^  at  standa.  En  konungr 
þakkaði  henni  vel  ok  gerðist  [við  þetta'  einkar  kátr  ok  glaðr. 

10.  I  því  bili  kom  at  farandi.maðr  er  nefndr  er  Margamar, 
ok  mæhi  við  konung:  Herra,  segir  hann,  ek  vil  at  þú  vitir  ætlan 
mína^  ek  ætla  at  fara  til  borgarinnar^  með  lið  mitt,  ef  fjat  er  yð- 
varr  vih,  ok  skal  ek  halda  borginni^  fyrir  Rollant  ok  svá  [gæta  vaöa 
á  ánni,^"  at  engi  Frankismanna  megi  yfir  komast  at^^  veita  hð 
Karlamagnúsi  konungi.  ^á  svarar  konungr :  J)etta  ráð  skal  taka. 
Ok  þakkaði  honum  vel.  Síðan  bjóst  Margamar*'^  ok  [herklæddist 
ok  alt  hð  hans,  ok  fóru  eptir  þat  til  borgarinnar.  En  í  öðrum  stað 
páfinn  ok  RoUant  ok  |)eirra  hð,  ok  taka^^  sér  náttstað  skamt  frá 
borginni,  ok  mæhi  RoUant  við  menn  sína  [í  dagan,  at  þeir  skyldu 
búast  ok  sœkja  til  borgarinnar.  ^^  Falteri^^  er  maðr  nefndr,  hann 
var  fœddr  á  landamæri  því^*  er  skilr  [Saxland  ok  Frakkland;^' 
hann  var  [í  njósn^^  ok  100  riddara  með  honum  af  hendi  konungs 
sonar  þess  erDefred^^  hét  [ok  Maeeram""  frænda  Guitalins  konungs.^^ 
En  er  hann^'^  varð  varr  við  ætlan  þeirra,  þá  skundaði  hann'  [ferð 
sinni  til  móts  við  konung  sinn'^^  ok  sagði  honum  þessi  tíðendi. 
Síðan  fimuðust-'*  inir  heiðnu  við'^^  skjótt  ok  vurðu  fyrri  at  bragði, 
ok  fóru  með  fjölda  hers  á  hendr  [mönnum  Rohants,  þeim  sem'^*' 
um  aptaninn  höfðu  yfir  ána  farit,^'  en  þat  var  Reinir^^  hertugi  ok 
með  honum  20  hundruð'^^  hans  manna.  Ok  kómu  heiðingjar  á  þá 
úvara  ok  tóku  þá  undir  tjöldum^''  ok  feldu  af  þeim  15  hundruð. 
]þeir  gerðu  ok  300  hrossklylja  af  liöfðum  kristinna  manna.  Síðan 
fœrðu  þeir   þau^'    Guitahn  konungi,    ok   sendu.  með    þann   mann  er , 

')  téði  a.  ^)  imgl.  B,  b.  =*)  Helmidan  B.  ^)  er  tilf.  a,  B.  *)  ríkr  a,  B. 
«)  [þori  a;  niuiii  þora  B.  ')  [þaðan  af  a.  *)  Garmaiseborgar  b. 
■  ®)  borginajB;  hana  6.  '")  Isaal.  B,b-,  geta  varóa  hanaa;  varða  hana^. 
")  né  c.  '^)  til  farar  tilf.  a,  B.  b.  '*)  [fór  til  borgarinnar,  en  Rollant 
tók  B.,  b.  '*)  [at  þeir  skyldu  búast  þá  nótt  alla,  ok  skyldu  í  dögun 
sœkja  at  borginni  a;  at  þeir  skuli  búast  alla  J)á  nótt,  ok  skuhi  vér  í 
dagan  sœkja  til  borgar  B,  b.  '^)  Valteri  a;  Kalki  B:  Falki  b.  "*)  þar 
a,  ^,  b.  ")  [lönd  Saxa  ok  Frankismanna  J5,  b.  '*)  [sendr  á  njósn  B.  b. 
'!')  Defre  a;  Desred  B,  b.  "">)  Mazeran  a.  ^i)  [„jj^/  n^  ^,  22)  Var 
kominn  í  liói  (lið  B,  b)  þeirra  Rollants  ok  tilf.  a,  if,  b.  '•'•')  [aptr  til 
konungs  sins  (konungs  sonar^,  fc)  a.,  B,  b.  ^^*)  bjuggust  B,  b.  "^^)  menn 
a,  B.  *^)  [kristinna  manna,  J)eir  er  a.  ")  [Frankismönnuni,  þeim  er 
til  hurfu  árinnar  (er  fóru  til  árinnar  b)  um  aptaninn  B,  b.  ^*)  Remund  a. 
^*')  þi'isundir  a,  B,  b.     '")  skjöldum  iP,  b.     ")  þessa  veiði  B^  b. 


Cap.    10.  AF  GUITALIN  SAXA.  383 

nefiidr  er  Dorgant.*  Ok  hann  kom  fyrir  koniing  ok  mælti :  Heill 
herra,  segir  hann,  Maumfet  gæti  yðvar,  ver  kátr  ok  glaðr,  tíðendi 
heti  ek  at  segja  vðr  bæöi  góð  ok  mikil.  Rollant  er  yfirstiginn,  ok 
drepit  höfum  vér  flest  alt  lið  hans,  ok  hleypt  honum  út  á  Rín  ok 
því  liði  er  undan  komst  með  honum.  [J)á  svarar  Guitalin  konungr: 
Segir  þú  satt,  Dorgaut,  eða  lýgr  þú?  Já,  já,  segir  hann,  úvanr  var 
ek  at  Ijúga  fjrr.  Ok  bað  svá  Maumet  hjálpa  sér  sem  hann  sagði'* 
satt.  Ok  vér  höfum  annan^  vitnisburð,  J)ví  at  vér  höfum  hér  300 
hesta  klvfjaðra  af  höfðum  kristinna  manna.  Ok  er  konungr  nam 
trúnað  á  því,'*  þá  varð  hann^  svá  giaðr,  at  [mjök  svá^  gékk  hann 
af  viti  sínu,  ok  spurði  ef  þeir  hefði  nökkut  [brotit  af^  borgiuni.^ 
En  hann  [svaraði:  Engan  kost  léðum^  vér  þeim  á  því.*"  Nú  kallar 
konungr  á  Sibilio  dróttningu  [ok  mælti:  Nú  máttu  segja,  at  flestir 
allir  Frankismenn  eru  nú  fallnir  ok  yfirstignir  ok  Frakkland  unnit  til 
handa  okkr  ok  sonum  okkrum.**  jþá  svaraði  dróttning:  Trú  eigi 
þú  orðum  riddara  þíns,  enn  ríki  konungr  Saxa  !  Still  gleði  þinni, 
ok  úgerla^^  veiztu  hvat  síðast^^  k'Unn  verða  í  [viðrskiptum  jðrum 
Karlamagnús  konungs,'*  því  at  liðsmenn  segja  opt  [vilhalt  ok  segja^^ 
þat  er  þeir  vildu  at  væri,  [en  vitu  eigi  þat  (er)  verða  mun,^®  en 
hvatki^"  er  þeir  segja,  þá  er  Rollant  heill^^  ok  páfinn  ok  erkibyskup 
ok  margir  aðrir  góðir  drengir  ok  frœknir  höfðingjar.*®  En  Guitalin 
konungr  reiddist  henni  mjök  ok  laust  til  hennar  [svá  hart,  at  hou 
tók  blóð  í  serk  sér,*^"  [ok  skaut  henui  út  or  landíjaldinu.-*  Síðan 
lét  hann  söðla-'*  hest  þann  er  beztr  var  í  herinum,  ok  reið  til  ka- 
stala  þess,  cr  Karlamagnús  konungr  var  í,  ok  kallaði  hátt,  bað  kon- 
ung  Frankismanna  lýða  sér,  [ok  fékkst  þegar  hljóð  ^'^^  J)au  tíðendi 
[hefi  ek  (at)  segja,  at  dauðir  eru  allir  þínir  inir  beztu  riddarar  ;'^"* 
Rollant  hlejpti  út  á  Rín  ok  flest  lið'^^  er  honum  fjlgdi.  [Xú  ertu 
sjálfr  jfirkominn,  gef  upp  kastalann  ok  gakk  nú  oss  til  hauda  ok  á 
vára  miskunn,  ok  þat.  til  jartegna  um  þetta  mál,  at  vér  höfum  at 
sjna  þér  300  líesta  kljQaðra  af  höfðum  liðsmanna  þinna.^^  En  við 
þessi  tíðendi  urðu  Frankismenn  mjök  daprir,  eu  Karlamagnús  kon- 
ungr  miklu  úglaðastr,   ok  géngu   upp    allir  í  kastalann*^  ok  leiddu"^ 

')  Drogiint  B,  b.  -)  segði  a.  ')  sannan  a.  ^)  [mgl.  B,  b.  *)  Guiteliii 
konungr^,  6.  «)  náliga  a;  nærB.b.  ^)  afa.  ^)  [at  borginni  spilt  *.  *. 
^)  létum  a.  '»)  [kvad  þeim  engan  kost  á  því  B,  b.  ")  [Sibilia,  kvað 
hann,  nú  máttu  vita  at  Frankismenn  eru  yfirkomnir  B.  b.  '^)  varla  B ; 
eigi  6.  '»)  síóar  B,  b.  '*)  [várum  viðrskiptum  B.  '^)  [mgl.  B,  b. 
'*)  fra  StiU  gleði  o.  s.  v.  tilf.  a,  B,  b;  mgl.  A.  ")  hvat  a.  '*)  undan- 
kominn  a.  ")  [mgl.  B,  b.  ^o)  irngl.  B,  b.  ")  Itilf.  a,  B,  b.  ")  sér 
tilf  B,  b.  2»)  [mgl.  B,  b.  ^O  [eru  (þér  tilf.  B)  at  segja,  at  dauðareru 
allar  hjálpir  þínar  a,  B,  b.  ")  alt  lið  hans  a,  B,  b.  ''^)  [mgl.  B.  b. 
^•)  vígskörð  B,  b.     2")  eltu  a,  B,  b. 


384  KARLAMAGNUS  SAGA  V.  Cap.    //,    12. 

í  brott  Guitalin  konung  [frá  kastalanum*  með  örum.  ]^á  mælti 
Nemes  við  konung:  Ver  eigi  úglaðr,  segir  hann,  því  ekki  tjár  at 
syrgja  eptir  dauðan,''  maðr  skal  epíir  mann  lifa  ok  rœkja  sjálfan 
sik  mest  en  minnast  í  [bœnum  sálna  framliðinna  nianna.^  En  vér 
skulum  veita  heiðingjum  hefnd  í  móti,  höggva  stórt  ok  skilja  höfuð 
þeirra  frá  bolum,*  sem  þeir  gerðu  við  várt  lið.  Ok  vel^  segir  mér 
hugr  um  skipti  vár  áðr  skamt  líði  héðan,  spyrja  munum  vér  nökkur 
góð  tíðendi  frá  Rollant.^ 

11.  Nú  er  at  segja  frá  Reinir.'  Hann  [er  nú  aptr  kominn 
or*  flótta  ok  heíir  á  sér  mikil  merki,  ok  er  hann  lagðr  í  gegnum 
með  sverði.  En  at  móti  honum  fór*  Milun  páfi  ok  heilsaði  honum, 
ok  sá  þá^''  görla  á  honum,  at  hann  hafði  í  bardaga  verit,  [ok  öU 
hans  herklæði  váru  höggvin  af  honum.^*  Síðan  spurði  páfinn  at 
tíðendum.  En  Reinir  svarar,  at  þeir  menn  er  honum  fylgdu  váru 
20  hundrað  manna,  vér  várum  farnir  yfir  Rín,  en  áðr  vér  vissim, 
iþá  kómu*'^  at  oss  meir  en  15  [)úsundir  heiðinna  manna,  ok  áttum 
vér  saman  orrostu  ok  [vörðumst  vér  nökkura  stund,  en  svá  lauk  at 
þeir  íeldu  af  oss  fimtán  100  riddara,  en  vér  hleyptum  út  á  Rín, 
er  eptir  várum,  ok  kómumst  við  trauð  ok  nauð^^  undan.  Ohver 
svarar:  Rytta  afgömul,  segir  hann,  hvat  skyldir  þú  hlaupa  fyrir 
skjöldu  fram  sem  |)ú  værir  ungr,  eða  hvat  gékk  J)ér  til  f)ess,  er  þú 
Ijópt  á  vápn  fyrir  aðra  menn?  En  nú  höfum  vér  fyrir  þínar  sakir 
skömnl  ok  skaða,  ok  [munum  vér  þikkjast  trautt  hæfir  menn  fyrr 
en  vér  getum  hefnt  þessa.** 

12.  Nú  er  at  segja  frá  Rollant,  at  hann  talar*^  við  lið  sitt: 
Upp  sem  harðast  ok  herklæðit  yðr,  segir  hann,  ok  sœkit  til  borgar- 
innar,  [ok  dugi  nú  liverr  sem  drengr  er  til,^^  ok  legg  ek  á  gæfu 
ins  helga  Pétrs  postula  [ok  giptu  Karlamagnús  konungs  á  borg  þessa.^' 
En  áðr  |)eir  géngi^®  til  borgarinnar,  ^á  stóð  upp  páfinn  ok  talaði 
fyrir  herinum  ok  sagði  mörg  góð  dœmi :  Fyrst  frá  Moysi,  hversu 
hann  komst^^  yfir  Pharaonem  konung  með  guðs  krapti;  [hér  með 
sagði  hann  frá'Simone  inuni  helga,  er  Jiann  kom  til  lands  þess  er 
Kartago^"  heitir,    ok  hann   taldi   þat   fyrir  þeim   hversu   sú  borg  var 

')  íi^9^-  ^i  *•  ^)  andaðan  a.  ')  [bœnahaldi  um  fraraliðna  menn  kristna  a. 
^)  bolnum,  svá  a.  *)  gott  a.  •*)  fra  J)á  mælti  Nemes  við  konung  W(/Z. 
B,  b.  '')  Remund  a,  saal.  ogsaa  senere.  *)  [komst  undan  Söxum  með  b. 
9)  reid  B,  b.  '»)  {)at  a;  liann  B.  ")  [mgl.B.b.  '^)  kom  a.  '»)  [vard 
eígi  för  vár  -betri  en  [)eir  feldu  af  oss  15  hundruð  manna,  en  þeir  er 
undan  kóraust  eru  allir  sárir.  En  síðan  hleyptum  vér  á  brott  ok  út  á 
Rín  ok  kómurast  við  |jat  a.  '^)  f þikja  vera  eigi  hæfir  oss  fyrr  at  hressaet 
fyrr  en  vér  hefnum  hans  a ;  fra  En  Reinir  svarar  at  |)eir  o.  s.  v.  har  B.,  b 
blot:  En  hann  segir  þau  sem  váru.  '*)  mælir  a,  B.  "*)  [tngl.  B,  b, 
")  Imgl.  B,  b.     '»)  géngu  B,  b.     '»)  kom  B;  sté  b.     '")  Kartagine  a. 


Cap.     19.  AF  GUITALIK  SAXA.  385 

unnin  er  AUe  hét;  ok  hann  taldi  um  þat,  hversu  drómundr  einn  var 
unninn,  er  heiðnir  menn  áttu,  í  Grikklands  hati.  En  nú  góðir 
drengir,  látit  yðr  þat  hugkvæmt  vera,  hversu  maigar  jartegnir  guð 
hefir  gerfar  yfir  vinum  síuum/  ok  [gangit  nú  úhræddir  til  orrostu.^ 
Allir  þeir  er  hér  falla  [lejsu  vér  af  öllum  skriptbornum  syndum,^ 
en  þér  skulut  ván  eiga  eih'frar  sælu  áðr  blóð  [sé  kalt  á  jörðu.* 
Síðan  géngu  þeir  at  borginni  blezaðir  í  nafni  föður  ok  sonar  ok 
anda  heilags,  ok  veittu  Frankismenn  snarpliga  atsókn  þann  dag  [ok 
höfum  (vér  eigi)  heyrt  harðari  sókn  eins  dags  en  þá,^  en  þó  váru 
þeir  Rollant  ok  Oliver  auðkendir  í  öUum  herinum,  því  at  svá  var 
þar  sem  þeir  hjuggu  til,  sem  ekki  væri  fyrir  hvárt  sem®  var  skjöldr 
eða  brynja,  ok  á  lítilU  stundu  brutu  þeir  borgarveggiun  RoUant  ok 
Olifer,  svá  at  þar  mátti  aka  vel  inn  sjau  vögnum  senn.  En  í  því 
biU  tóku  borgarmenn  at  ílýja  ok  gáfu  upp  borgina.  En  Fraukis- 
menn  sóttu"  borgina,  en  sumir  reka  flóíta.  Ok  Margamar  konungr 
flýði  uudan  ok  lagðr  áðr  í  gegnum  með  sverði.  Ok  eru  nú  alUr 
Saxar  yfirkomnir  er  í  borgiuni  váru,  ok  sá  lýðr  er  Roos*  heitir,  ok 
sá  er  nefndr  er  Komant,  ok  sá  er  Isormam^  heitir,  þeir  váru  út- 
lendir  menn,  ok  sá  lýðr  er  nefndr  er  |Hungro  ok  l^arbungro,*"  ok 
þar  váru  Frísir.  Eu  þessi  lýðr  flýði  aUr  undan.  En  engi  maðr 
kunni  hundruðum  at  telja  þá  er  dauðir  lágu  þar  eptir  af  heiðiugjum.'* 
13.  Xú  er  at  segja  frá  Margamar,  at  hann  kom*''  á  -fund 
GuitaUns  konungs,  ok  finnr  hann  í  landtjaldi.  Eu  þegar  er  hann 
leit  þá,^^  þá  spurði  hann  tíðejida.  Eu  Margamar  segir  [mörg  ok 
mikil,^*  Frankismenn  hafa  unnit  Garmasieborg  ok  drepit  fyrir  oss 
útal  þúsunda,'^  ok  er  RoUant  í  borginni,  [ok  varð  oss  at  öðru  en 
hann  væri  drepinn  eðr  druknaðc  í  Rín,  sem  oss  var  sagt.'*  Ok  nú 
er  hann'*  [var  fuUnumi^^  at  tíðendum,*'  þá  varð  haun  svá  úglaðr, 
at  uær  [varð  hann  vitlauss,'^®  [ok  var  þat  iUa  er  uukkut  skorti  at.''* 

')  [mgl.  B,  b.  ')  [at  sídastn  í  sinni  töln  eggjaói  hann  Frankismenn 
ok  bad  þá  undir  guðs  transti  úLrædda  fram  ganga.  6.  *)  [af  váni  liði, 
þá  munu  þeir  leysa  þá  af  öUum  syndum.  þeim  er  þeir  hafa  til  skripta 
borit  a.  *)  [yðvart  sé  kalt  a.  *)  [tilf.  a.  *}  fyrir  tilf.  a.  ')  í  tilf.  a. 
*)  Ros  a.  ')  Jloram  a.  '")  [Hungr  ok  |jarbuiigr  a.  ")  fra  Al'ir  þeir 
er  hér  falla  o.  s.  v.  have  B  og  b  saal. :  Síðan  géngu  þeir  at  borginni  ok 
veittu  Frankismenn  harða  atsúkn  þann  dag,  ok  á  lítiili  stundu  höfðu 
þeir  brotit  borgarvegginn,  svá  at  aka  mátti  í  senn  4  (7  b)  vögnum. 
En  í  því  bili  tóku  heiðnir  menn  at  Hýja  ok  gáfu  upp  borgina.  Marga- 
mar  konungr  fl}ði  undan,  ok  var  áðr  lagðr  með  sverði.  Ok  nú  ern 
þeir  allir  yfirkomnir  er  váru  í  borginni,  kunni  ok'  engi  maðr  þá  huii- 
druðum  telja  er  þar  lágu  dauðir  eptir.  '-)  fór  a,  B.  ")  mgl.  a ;  haiin 
í,  6.  '*)  [mikil  ok  hörð  a;  mgl.  B,  b.  '*)  hundraða  B;  manna  6. 
'^  í'ngl.  B.  '•)  konungr  o.  '*)  fullnuminn  a.  ")  [hafði  heyrt  tiðendi  b. 
")  [gékk  hann  af  vitiiiu  a.  B.  b.     *')  á  a:  [m///.  B.  b. 

25 


386  •      KARLAMAGNUS   SAGA  V.  Cap.    14. 

Nú  kallar  [Guitalin  konungr  á  Sibilio  dróttningu,  ok  hon  svarar 
honum^  fögrum  orðum,  ok  gerði  hon  {)at  betr  en  vert  var:  ]þú  inn 
ríki  konungr  Saxa,  ver  kátr,'^  segir  hon,  J)ótt  til  annars  sé^  gert. 
Rollant  er  nd  vaknaðr  serfi  mik  grunaði,  en  menn  þínir  drepnir  ok 
mikit  unnit  af  landi  þínu,  ok  er  þó  þat^  ráð  at  láta  eigi  fyrir* 
drífast,  því'at  eptir  er  enn  it  flesta  HÖ  f)it"t  ok  it  bezta.  ]þá  mœlti 
við  hann®  höfðingi  sá  er  Klandare'  hét :  Of  málug  gerist*'  dróttning 
um  þetta  mál  ok  œrit  hlutsöm.  Ek  hefi  sent  til  landa  minna  eptir 
hði,  ok  eigum  vér  ván  þaðan  sextigi  þúsunda,^  ok  er  J)at  it  harðasta 
fólk^"  er  í  er  veröldinni,  ok  þarf  eigi  Guitahn  konungr  at  óttast 
Frankismenn,"  ok  munum  vér  aptr  vinna^^  öll  þau  lönd,  er  nú  eru 
af  oss  unnin  ok  mörg  önnur  af  ríki  Frakkakonungs.  Ok  em  ek 
búinn  at  sœkja  borgina  til  handa  þér,  ef  J)ú  vill,  þegar  hð  mitt 
kemr.  Ok  eigi  [mun  Rollant^^  þora  at  bíða  vár,'*  ok  munu  þeir^^ 
dragast  í  brott,  þegar  þeir  spjrja  [at  vér  erum  hingat  at  leið.*®  J)á 
svarar  Guitalin  konungr:  Halt  vel  heit  þi^it,  ok  haf  fyrir  þat  vára 
vináttu^'  ok  sh'kt  af  löndum  sem  þú  vilt.^® 

14.  I  því  bili  kom  farandi  at  bróðir  Guitahns  konungs,*®  ok 
með  honum  lital  [þúsunda  heiðinna  manna,'^*'  ok  er  hann  [góðr  kon- 
ungr  ok  réð  fyrir  mörgum  stórlöndum.'^^  J)essi  enn  ríki  maðr  hefir 
horn  J)at  er  Ohvant  heitir,  ok  aldri  verðr  betra  [horn,  þaf^*  var  tekit 
af  villidyri  því  er  aldri  sefr.  [Svá  segir  ifalaus  bók  at  dýr  þat  hefir 
eitt  horn,  en  þat  er  í  miðju  enni.*^^  En  þat  fœðist  í  djúpum  döhuTi 
á  sumrum,  en  á  vetrum  á^*  inuni  hæstum  fjölkim.  En  þat  verðr 
30  at  aldri,  ok'^^  þá  verpr  þat  horni  sínu.  En  þat  dyr  heitir  á 
latínu  tungu  unicornium  en  á  norœnu  einhyrningr.  En  þat  hefir 
undir  horninu  þann  stein  er  ágætastr  er  í  heiminum,  ok  af  þeim  tólf 
er  gör  Celestis  Jerusalem,  [þat  þýðist  í  norœnu  himnesk  Jerusalem.'^^ 
Sá  steinn  heitir  carbuneulus,  ok  á  þeim  steini  er  mörg  náttiíra. 
En  þess  konar  horn  finnst  á  Jndialandi  inu  mikla,  ok  hitta  [jar 
veiðimenn  ok  þó  sjaldan.^''     Nú   ríðr   Elmidan    [at   kastalanum"^   er 

')  [Sibilia  dróttning  á  konung-,  ok  svarar  hann  henni  blíðum  ok  a.  ^)  ok 
glaðr  tilf.  a.  »)  um  tilf.  B,  b.  ")  nú  hitt  a.  *)  yfir  a,  li,  b. 
*)  mgl.  a.  '')  Klandore  a.  *)  gerdist  þú  a.  ")  ok  allir  brynjaðir 
tílf.  a.  '•')  lið  a.  ")  þegar  er  þat  kemr  a  '^)  sœkja  a.  ")  [ætlum 
vérRollant  svá  djarfan  á.t  hann  muni  a.  '■•)  ok  þat  mun  honum  fyrir(!) 
betra  tilf  a.  '*)  tilf.  a.  '^)  [för  vára  a.  ")  þökk  a.  '*)  Slutningm  af 
Capitelet  fra  f)á  mælti  við  hann  mgl.  B,  b.  '")  af  landi  því  er  Leutice 
lieitir  tilf  o,  J9,  b.  ^°)  [hermanna  B,  b.  '"}  \sanl.  a;  ríkr  konungr  ok 
ágætr.  Si  porte  vn  olifant  unkes  mehir  ne  clinie  bestie  sahiage  qui  nat 
soni  de  morte.  J)etta  mál  viljum  vér  eigi  viUa,  ok  segir  syá:  A. 
")  [,  horn  þat  a.  ^''j  ynf^  a.  ^')  í  a.  ")  tilf  a.  ^«)  \_tilf  a.  «')  fra 
ok  er  hann  góðr  konungr  ok  réð  o.  í.  v.  mgl.  B^  b.  "^*)  [til  kastala 
þess  a,  B,  b. 


Cap.    15.    16.  AF  GinTALIN  SAXA.  387 

Karlamagnús  konungr  var^  í,  ok  hyggr  at  hvern  veg  [skjótast  mætti 
unninn  verða,  ok  ríðr  um^  ok  þikkir  lítils  um  vert.  Síðan  blés  hann 
í  horn  sitt^  Olifant  svá  fast,  at  öli  jörð  [þótti  skjáifa  af  þyt  horns- 
ins.'*  Karlamaguús  konungr  heyrði  [blástr  hornsins^  ok  þótti  ógur- 
ligt  sem  var.  Nú  mœhr  Karlamagnús  konungr:  [Deus  optime  ad- 
iuva  nos  semper.  Guð^  almáttigr  hjálp  oss  ávalt.  Ek  undrumst 
[hljóð  horns  þessa,'  er  mikill  dvergmáli  fjigir  ok  öll  jörð  skelfr  við, 
ok  þat  er  horn  Elmidans  konungs  bróður  GuitaUns  konungs.  Isemes 
hertugi  svarar:  Líkligt  þikki*  mér,  at  hann  man  kominn  vera  ^öl- 
mennr,  ok  munum  vér  skamt  eiga  til  orrostu.  ok  man  [hon  verða 
lítil  af  várri  heudi.^ 

15.  [Nú  er  at  segja  frá  Guitalin  konungi,  at  hans  maðr  kemr 
til  hans'**  er  Dorgant  heitir.  Hann  hefir  íarit  á  njósn,  sem  [áðr  er 
hans  vandi  til,*^  ok  segir  honum  þau  tíðendi,  at  Rollant  [sé  yfir 
kominn  Rín  ok  allr  herr  Frankismanna.'-  En  er  ko^iungr  [varð 
fullnumi  at  tíðendum  þessum,*^  þá  kallar  haun  bróður  sinn  til  sín, 
ok  spurði  hann  hvat  til  ráða  væri  at  íaka.  Hann  svarar:  J)at 
þikki**  mér  ráð  at  fœra^^  yfir  Rín  alla  gripi^^  ok  gersimar.  konur 
ok  born.  Síðan  var  þat  ráðs^'  tekit,  ok  því  næst  blésu  þeir  í  þús- 
und  horna  ok  lúðra,  ok  tóku  upp  landtjöld  sín  ok  búðir,  ok  váru 
þá  klyíjaðir  hestar  ok  múlar  ok  [öll  tamin  dýr,  ok  fóru  síðan.^^ 
En  þeir  er  vörð  héldu  yfir  kastala  þeim,  er  Karlamagnús  konungr 
var  í,  urðu  brátt'^  varir  við  [þau  tíðendi  ok  sögðu  Karkimagnúsi 
konungi,  at  heiðingjar  váru  í  brottu.  En  þeir  vurðu  því  fegnir,  sem 
ván  var,  ok  vildu  þá  þegar  inir  yngstu  riddarar  fara  eptir  þeim  ok 
drepa  af  sh'kt  er  þeir  mætti  við  komast.^" 

16.  En  [við  þessa  ráðagerð*^^  kom"-  sá  sendimaðr,  er  Karla- 
magniis  konungr  hafði  sendan  til  Rollants  þá  er  hann  sat  um  ííobi- 
hsborg.  [Konungr  heilsaði  honum  fyrr  er  hann  sá  hann,'^^  ok  spurði 
hversu  honum  hefði  farizt.    pá  svarar  Ermoen  :     Vel  hefir  mér  farizt, 

')  sitr^:  sat  6.  ^)  [hann  skal  vinna  kastalann  (ok  ríðrumbergis /tV/".  ^,  6.) 
a,  B,  b.  ')  er  þeir  kalla  tilf.  a,  B,  b.  *)  [skalf  20  mílur  hvern  veg 
frá  (bæði  íjöll  ok  dalir  tilf.  a)  a,  B.  b.  *)  [hljóð  af  horni  þessu  a,  £,  6. 
")  [Himneskr  faðir  a.  ^)  [hornhljóð  þetta  a.  *)  þikir  a.  ')  [sú  vera 
lítil  a;  fra  Nú  mælir  Karlamagnús  konungr  o.  s.  v.  mgl.  B.  '*)  [Sá 
maðr  kom  nú  til  Guitalin  konungs  a;  Nú  er  sá  maðr  með  Gvitelin 
konungi  B,  b.  '*)  [hann  hefir  fyrr  verit  vanr  a,  jB,  b.  ")  [ok  allr 
herr  Frankismanna  varw  ^á  kominn  yfir  Rín,  ok  eru  nú  búnir  til  orrostu 
í  móti  5'ðr  o,  B,  b.  ")  [varð  þess  víss  o  ;  heyrði  þetta  B.  b.  ")  þikir  a. 
'*)  vér  fœrim  B.  b.  '«)  vára  tilf.  B,  b.  "  '■)  ráð  a.  B.  '*)  [fóru  þeir 
leiðar  sinnar  B.  b.  ")  tilf.  a.  B.  b.  *")  [brottför  heiðingja  ok  sögðn 
þau  tíðendi  Karlamagnúsi  konungi  Æ.  6.  ^')  [í  því  bili  o.  *,  6.  '■'*)  Her- 
mion  tilf.  b.  *')  [þegar  er  Qafriskjótt  sem  B,  b)  Karlamagnús  konungr 
sá  hann,  þá  heilsaði  hann  honum  (fyrri  tilf.  a)  a,  B,  b. 

25" 


388  KABLAMAGNUS  SAGA  V.  Cap.    16. 

segir  hann,  ok^  þat  einkar'bezt  er  ek  sé  [yðr  heila.'^  Milon  páíi 
ok  Rollant  frændi  yðvarr^  okallir  höfðingjar  [báðu  yðr  heila  vera,* 
ok  |)at  með  at  engi  maðr  sá  er  vápnum-  má  valda^  er^  heima  [alt 
frá  Mundíuijalli  ok  til  ins  skozka  sæs,'  ok  [|)at  er  yðr  komit^  til 
liðs.  1  gær  snimma  dags  vann  RoUant  Garmasieborg  yðr  til  handa, 
ok  þar  var  ek  |)á  staddr^  með  honum.  |)á  svarar  Karlamagnús 
konungr:  [Góðr  drengr  ertu,  Hermoen,  segir  konungr,  ok'**  með 
góðum  tíðendum  ferr  J)ú.  En  seg  mér  J)at,  sem  mér  er  forvitni  [í 
at  vita,  hvat  hefir  Rollant  unnit  síðan?i*  Hermoen  svarar:  ]þat  er 
frá  [)ví  at  segja,  at  Rollant  hefir  [unnit  Nobilisborg,  ok  feldi  hann^*^ 
höfðingja  [jann  er  fyrir  réð  borginni,  ok  hér  hefi  ek  höfuð  hans 
[yðr  at  sýna,  er  Rollant  sendi  yðr.  Var  ok  náliga  drepit  hvert 
mannsbarn  er  í  var  borginni.^^  En  er  Karlamagnús  konungr  heyrði 
þessi  tíðendi,  þá  þakkaði  hann  guöi  ok  Petro  postola  ok  hélt  hönd- 
um  [til  himins^*  ok  mælti:  D^'rhgr^^  drengr  er  Rollant,  segir  hann, 
|)á  mœlir  Hermoen:  Á  m.orgin  snimma  [máttu  vænta  Rollants  at 
heikim**'  tíðendum,  ok  hefi  ek  rekit  yður^'^  eyrendi,  sem  ek  kuhna 
bezt.  [Giið  launi  þér,  segir  konungr,  ok  svá  ek  ið  sama  með  góðu. 
Nú  heitr  hann  á  hð  sitt  ok  mœlir :  Upp  sem  harðast  góðir  riddarar, 
segir  hann,  ok  herklæðizt  hvatliga  ok  lúkit  upp  kastala,  ok  sœkjum 
eptir  heiðingjum,  ok  vinnum  á  þeim  alt  þat  ilt^®  er  vér  megum. 
Síðan  [gerðu  þeir  svá  ok  riðu  út  alUr  albrynjaðir  ok  leyptu  eptir 
þeim^^  ok  drápu  af  þeim  mikinn  fjölda.  J)á  tók  Hermoen  til  orða: 
^dit^^  legg  ek  til,  konungr,  at  reka  eigi  langt^^  flótta  heiðingja,  því 
at  þat  hendir  opt,  at  þeir  [snúast  hart  við,'^'^  en  vér  höfum  of  lítit 
lið  í  mót  her  heiðingja.  Er  ok  þat  satt  er  mœlt  er,  at  heilum  vagni 
er  bezt  heim  at  aka.  Nú  er  þat  mitt  ráð,  at  [þér  gerit  lítit  at  ok 
hverfit  aptr  at  sinni,  ok  ríðif^^  í  móti  páfanum  ok  Roílant,  ok  er 
þat  bezt  fallit,  at  þú  finnir  þá  úti  heldr  en  þeir*^*  þik  inni  byrgðan. 

')  gud  ^akki  yðr  {)at  er  þér  spyrit  af  ok  tilf.  a.  ^)  [þik  (yðr  h)  heilan 
c,  B,  b.  ^)  f)inn  a.  B.  *)  [ok  allr  herr  sá  er  þeim  fylgir,  sendir  yðr 
kveðju  guðs  ok  sína  ok  allra  heilagra  manna  a;  sendu  kveðju  guðs  ok 
sína  B,  b.  *)  halda  a.  ^)  sitr  B,  b.  ')  saal.  ogsaa  a;  [mgl.  B,  6. 
*)  [er  í^at  (alt  hér  tilf.  B)  komit  yðr  a,  B,  b.  »)  Her  mgl.  6  Blade  ia. 
'")  [mgl.  B,  b.  ")  [á,  hvat  hefir  Rollant  sýst  við  Nobilis?  B,  b. 
")  [unna  borgina  þér  til  handa,  ok  at  várum  vér  þá  er  þat  var  sýst, 
ok  feldum  vér  If,  6.  '^)  [þér  at  fœra,  er  Rollant  sendi  þér  til  sýnis 
B,b.  '^)  [sínum  tilhimnaj?.  '^)  furðuíiguJ?;  furðugóðrft.  '")  [skaltu 
konungr  frétta  Rollant  at  B,  b.  ")  þín  B;  þitt  b.  '")  [herklæðit  yðr 
sem  hvatligast,  ok  lúkif  upp  kastala  dyr,  ok  laupum  (hleypum  b)  eptir 
heiðingjum,  ok  vinnum  af  þeim  þat  B,  b.  '^)  [var  þat  ráð  (ráðs  b) 
tekit  ok  hlupu  (hleyptu  b)  eptir  heiðingjum  B,  b.  ^^)  ráð  tilf.  B. 
")  allangt  B.  ")  [hrökkva  hart*við  er  eUir  eru  J?,  b.  ")  [þú  gerist 
lítilátr  ok  hverfir  aptr  at  sinni,  ok  ríð  B.     ^')  finni  tilf.  B,  b. 


Cap.  16.  AF  GUrrALEÍ  SAXA. 


389 


|)á  svarar  Karlamagnús  konungr:  Hermoen,  segir  hano,  haf  heíU 
ráðit,*  ok  |)etta  sama  skal  hafa.'*  Síðan  reið  konungr  í  móti  RoU- 
ant  frænda  sinum  ok  mœtti  honum  á  velli  nökkurum  fógrum  í  ^alls- 
hlíð  einni,  ok  varð  þar  mikiU  fagnafundr  með  |)eim,^  ok  [þótti 
sem  hverr  hefði*  annan  or  helju  heimtan.  [En  allir  höfðingjar  ok 
ríkismenn  ávítuðu  Karlamagnús  konung  um  þat,  er  hann  hafði  svá 
fámennr  farit  í  Saxa  veldi.  Góöir  riddarar,  segir  hann,  guð  sé 
lofaðr,  eigi  höfum  vér  týnt  af  váru  fé  þat  er  vert  sé  eins  pennings, 
heldr  hafa  várir  menn  unnit  af  heiðnum  mönnum  ][)at  er  vert  er  100 
punda  silfi-3.*  Síöan  þakkar  Karlamagnús  konungr  RoUant  hðveizlu 
J)á  er  hann  hafði  veitt  honum  [ok  hans  hð,*  ok  kvezt  nauðughga 
koniizt  mundu  hafa  or  kastalanum,  ef  hann  [hefði  eigi  þeirra  við 
notit.^  Ok  þat  er  yðr  at  segja.  at  svá  er  Rín  ill  yfirferðar,  at 
hvárki  má  á  henni  finna  vöð''  né  skip,  [þótt  farit  sé  hundrað  mílna 
með  henni.  En  nú  vil  ek,  segir  konungr.  at  vér  fáim  ina  högustu 
smiði  bæði  á  tré  ok  stein,  ok  látum*  gera  brú  yfir  Rín,  þá  er  vér 
niæítim^  jfir  komast  ok  hð  várt,  ok  mættim  vér  muna*"  Guitahn 
konungi  þat  er  hann  kúgaði*^  oss  svá  lengi  í  kastalanum.  f)á  svarar 
RoUant:  YeJ  hefir  þú  mælt.  ok  þetta  er  mér  at  skapi,  [því  at  dgi 
kómum  vér  til  þess  hingat  at  fara  við  svá  búit  í  brott,  heldr  skulum 
vér  sitja  tólf  mánuðr  eðr  lengr  ok  freista  hvárt  heiðingjar  fjsast 
fyrr  at  leysast  eðr  vér.*  Síðan  váru  smiðirnir  til  fengnir  ok  lögðu 
[ráð  á  alhr  inir  vitrustu^-  menn,  hversu  þessa  brú  skyldi  gera,  ok 
ætluðu  at  [þeir  skyldi^  gera  með  steini*^  ok  h'mi,  ok  ofan  gera  á 
henni  átján  kastala  ok  í  hverjum  100  lásboga,  ok  ætluðu  at  [þeir 
skyldi"  fella  með  því'^  heiðingja,  ef  þeir  [sœtti  at.'^  pá  svarar 
RoUant :  [Látum  sem  fyrst  görfa  verða  brÚDa,  eðr*'  hversu  íjöl- 
niennr  er  Guitalin  konungr.  Karlamagnús  konungr  svarar:  Hann 
hefir  íjórar  þúsundir  ok  20,  [at  útöldu  þvX  liði^*  er  hefir  Elmidan 
bróðir  hans  ok  aðrir  konjpgar  þeir  er  með  honum  eru,  ok  eru  þeir 
inir  verstu  viðreignar  ok  hafa  átt  við  mik  [Ijórar  orrostur,  ok  hefir 
engi  verit  lítil.^^  Elmidan  hefir  ok  hom  þat  er  ekki  sáttu  né  heyrðir 
slíkt  fyrr  jafiQgott:  en  þegar  hann  kemr  til  bardagans,  þá  blæss 
hann  horni  sínu  [,  ok  ^-ið  þat-"  skjálfa  fjöll  ok  brekkur,  dalir  ok 
skógar.     En  \ib  þann  blástr  herðist   mjök    hð  hans,  [en  hitt  dignar 

')  rád  tilf.  B.  *)  nyta  B.  b.  ^)  ok  hljóp  hrerr  á  héls  öðnim  tilf^.  J?,  b. 
*)  [þóttist  hverr  hafa  6.  *)  Imgl.  B.  b.  *)  [nyti  eigi  þeirra  at  (hans 
við  b)  B.  6.  ')  vað  B,  b.  *)'[ok  þvi  víi  ek,  at  vér  leitim  at  smiðnm 
ok  látimJ?,  6.  *)  aaðvelliga  tilf.  b.  '^)  laana  b.  '■}  hélt  B,  b.  ")  [til 
enir  ríkustn  B.  •*)  grjóti  6..  '*)  [mgl.  b.  ")  ^eim  B,  ^.  '«)  [sóttu  til 
brúarinnar  B.  b.  '\)  [mgl.  B.  '*)  [fyrir  utan  þann  her  B,  b.  '*)  [stórar 
orrostur  ok  allar  harðarÆ:  margar  orrostor,  b.  ")  [svá  hált  ok  hvelt, 
at  |>ar  af  6. 


390  KARLAMAGKUS  SAGA  V  Cap.    17. 

Tnjök  er  í  móti  er,  ok  verða  margir  felmsfullir,*  en  þat  horn  kalla 
þeir  Olifant.  J)ví  trúi  ek,  segir  Rollant,  at  J)eir  eru  illir  viðfangs.'* 
En  {)á  sögu  hefir  þú  sagt  mér  frá  horni  þessu,  at  [sá  mikli  riddari 
er  þenna  grip  á,  verðr  at  mœla  við  mik  nökkut,  er  vér  finnumst  í 
bardaga.^  Ok  [segir  at  honum  þikkir  betra  at  deyja  en  sjá  eigi* 
hornit.  Síðan  þeysa  þeir  herinn  allan  upp  með  Rín,  ok  fóru  svá 
20  daga  [at  J)eir  géngu,  ok  eigi  váru  þeir  herklæddir,  svá  höfðu 
þeir  illar  fœrðir.^ 

17.  [Svá  barst  at  einn  dag,^  at  Turpin  erkibyskup  ok  Olifer 
jarl  váru  fyrstir  í  för  ok  riðu  með  ánni  Rín  [ok  höfðu  Hð  sitt  með 
sér,  ok  riðu  7  míhiin  framar  en  konungr'  ok  fundu  í  dal  einum 
einsetumann,  ok  hafði  hann  vel  búit  um  sik  ok  átti  þar®  kapellu 
eina.  En  heiðnir  menn  höfðu  brotit^  bygð  hans  alla,  [{)á  er  fyrr 
haíði  verit,  ok  var  honum  þat  skaði  mikill.^"  Nú  fór  erkibyskup 
af  [baki,  ok  þat  hð  er  honum  fylgdi,  ok  fóru  til  kapellunnar  ok 
báðust  [)ar  fyrir.  En  síðan  kvaddi  erkibyskup  heremitann^*  ok 
mœlti  svá :  Almáttigr  guð  varðveiti  þik.  Einsetumaðrinn  svarar  á 
mót:  Guð  fagni  yðr, '^  ok  sé  [)ér  allir  vel  komnir,  ok  sýnist  mér 
svá  sem  [hér  se^^  Frankismenn.  En  OHfer  svarar  honum :  Vér  erum 
hirðmenn  Karlamagnús  konungs.  Heremita'*  svarar:  Satt  segir  |)ú, 
ok  |)at  veit  ek,  at  Karlamagnús  konungr  vill  fara  yfir  Rín,  [en  100 
mílna  er  enn  at  fara  áðr  brú  megi  finna,  er  yfir  megi  komast,  en 
ek  skal  gerast  við  yðr  sannsögull.^^  Ek  var  risinn  upp  í  óttu  í 
morgin,  ok  sá  ek  lítinn  flokk  rauðdýra  fara  yfir  Rín,  ok  [eigi  vættu 
{)au  lær  sín  né  síður.^^  En  Frankismenn  urðu  glaðir  við  þat  ok 
leituðu  síðan  vaðanna.  Tnrpin  erkibyskup  hóf  upp  höndina  hœgri 
ok  [signdi  sik^'  ok  réð^®  fyrstr^^  út  á  ána.  [Blezuð  verði  sú  stund, 
er  sh'kr  klerkr  ok  skörungr  var  fœddr.  En  síðan  reið  Oliver  ok 
alt  hð  þeirra,  ok  komast  allir  yfir  Rín  ok  lofuðu  guð.  Nú  mælir 
erkibyskup  :  Vel  hefir  oss  til  tekizt,  er  r\ú  höfum  fundit  vað  þetta, 
er  á  ánni    er,    ok    eigi    vitu  Saxar.^"      |)á    sjá  þeir  Rollant   fara  til 

')  Itilf.  5,  b.  ^)  viðreignar  B,  b.  ^)  [engi  er  annarr  kostr  en  ek  verð  at 
finna  J)ann  i  bardaganum,  er  horn  þat  á.  B,  b.  ")  [segir  at  honum 
{)ikki  betri  dauði  sinn  en  |)at  hann  geti  eigi  sótt^;  heldr  skal  ek  dauda 
jjola  af  hans  sverði,  en  ek  geta  eigi  sótt  b.  *)  [mgl.  B\  at  [)eir  fundu 
engi  vöð  b.  *)  [Nú  vau  þat  J)váttdag  einn  B.,  b.  '')  [mgl.  B,  b.  *)  sér 
B,  b.  ^)  brent  upp  ^,  b.  '")  [mgl.  B,  b.  ")  [hesti  sínum  ok  gengr 
til  kapelhinnar,  ok  biðst  þar  f^^rir,  en  siðan  heilsaði  Turpin  einsetu- 
manni  B,  b.  '^)  {)ér  vel  B.  b.  ^^)  [þér  séð  B;  {)ér  munut  vera  b. 
'*)  Einsetumaðr  B,  b.  '■"')  [ok  má.  eigi  komast  fyrir  því  at  hon  er  ill 
yfirfarar.  En  ek  skal  segja  þér  satt.  B,  b.  '«)  [saal.  B,  b;  veiztu  eigi 
|)au  vað  í  sinni  síðan  A.  ")  [signaði  B;  signaði  vatnit  b.  '*)  reið  B. 
'*)  manoa  tilf.  *,  b.     '")  [ok  komst  vel  yfir  ok  alt  lið  þeirra  B,  b. 


Cap.    18.  AF  GUlTALrX  SAXA.  39  J 

áriunar  með  lið  sitt,  ok  [fóru  þegar  jfir  Rín  ok  þangat  er  Turpin 
erkibyskup  ok  Oliver  váru,  ok  fögnuðu  þeir  honum  vel.*  Nú  mælir 
erkibyskup  við  Rollant:  ísú  viljum  vér  [senda  mann  til Karlamagnús 
kouungs  ok  segja  honum  þá  vöxtu  á  sem  nii  eru,  ok  hann  skundi 
til  vár  sem  fyrst.  J)á  svarar  RoUant:  |)ví  ráði  muuu  vér  huekkja, 
ok  eigi  höfum  vér  yðr  heyrt  mæla  jafumikla  fííisku;"  vér  skulum 
heldr,  segir  Rollant,  bregða  við  sera  skjotast  ok  vápnast  ok  ríða  á 
-hendr  heiðingjum  ok  vinna  á  þeim  [alt  þat  ilt^  er  v-ér  megum,  ok 
skal  þat  [spyrja,  at  vér  skulum  gera  þeim  harða  atsókn.  Síðan  var 
þat  ráð  tekit,  ok  snerist  alt  lið  þeirra  til  hœgri  handar.^ 

18.  Nú  er  at  segja  frá  heiðingjum,  at  syuir  Guitalins  kon- 
ungs  risu  upp  um  nótt  ok  herklœddust,  ok  lið  þeirra,  ok  fara  upp 
með  Rín  ok  útal  [þúsunda  með  þeim  í  skóga  þá  er  skamt  eru*  frá 
Rín,  ok  leyuast  þar.  Síðau  sendu  þeir  frá  sér  njósuarmeuu.  [En 
þeir  fóru  á  há  Ijöll  ok  í  þröngva  skóga,®  ok  varð  þeim  htit  tii  hœgri 
handar,'  ok  sá  þar  mikinn  Qölda  manna  ok  vurðu  þegar  felmsfuUir 
við  bjartleik  þann  e^r  var^  af  vápnum  þeirra,  ok  [fóru  þegar  eptr  ok 
sögðu  þeim:^  Vér  várum  á  varðhaldi  ok  sám  hð  mikit  við'"  Rín 
ok  vel  vápnat,  ok  þikkir  oss  vænt^*  at  þat  sé  Frankismenn.  ^á 
svarar  konungr  sá  er  nefndr  er  Alfráðr:*-  |jar  segi  þér  frá  Rollant 
ok  haus  hði.  ísú  skulum  vér  dveljast  [í  skúgum  þessum,'^  segir 
haun,  ok  láta"  ekki  vart  verða  við  oss,  því  at  ek  veit  æílan  þeirra, 
at  þeir  muuu  stefna  it  gegnsta*^  til  Guitahns  konungs,  ok  [munu 
þeir  eiga*^  orrostu,  en  vér  skulum  [þá  koma  í  opna  skjöldu  ok  gera 
at  þeim  þat  ilt  er  vér  getum.^"  Nú  ríða  Frankismenn  hvathga  [til 
þess  er^^  þeir  koma  til  landtjalda  Guitahns  konungs,  ok  koma  á  þá 
úvara  ok  ríða  [upp  á  tjöld  þeirra  ok  troða"^®  undir  rossa  fótum. 
En  er  heiðnir  menn  vöknuðu,  þá  herklæddust  þeir  hvathga  ok  [áttust 
við'°  orrostu.  En  [mikit  skildi  hð  þeirra,  ok'^^  varð  Rollant  undan 
at  flýja,  en  heiðnir  menn"^  eptir  ok  drápu  af  Frankismönnum  mik- 
inn  ijölda.     En  ávalt  höfðu  Frankismeun  10  fyrir  eiun.     En  er  þeir 

')  [fór  þegar  yfir  jafnskjótt.  B,  b.  ^)  [gera  sendimenn  til  Karlamagnús 
konungs,  segir  erkibyskup.  Xei  .B,  6.  ')  [[)at  B,  b.  *)  [spyrjast  á 
hvert  land  sókn  sví  er  vér  skulum  gera  heiðingjum.  Síðan  var  þat  ráð 
tekit,  ok  fóru  ofan  med  Rín  á  hendr  heiðnum  mönnum  .B,  b.  *)  [100 
(manna  6)  ok  settust  í  skóg  er  skamt  var  .B,  6.  *)  \mgl.  B..  b.  0  sér 
tilf.  B,  b.  *)  skein  6.  ')  [sneru  aptr  þegar  sem  skyndiligast  ok  sögðu 
tíðendi  sín  B,  b.  '")  fara  ofan  með  B,  b.  ")  likligt  B,  b.  ")  Arfarz 
B,  b.  '')  [skóginuni  B.  '*)  látum  Æ,  b.  '*)  beinasta  b.  '*)  [eiga  þar 
(við  hann  b)  B,  b.  '0  [koma  á  opna  skjöldu  þeim  B;  koma  {)eim  í 
opna  skjöldu,  t.  '*)  [ok  vita  (létta  b)  eigi  fyrr  en  B.  ")  [á  landtjöld 
þeirra  ok  drepa  mörg  100  B.,  b.  '")  [áttu  við  þá  B.  b.  ")  [með  því 
at  liðsmunr  var  mikill,  J)á  b.     ")  sóttu  tilf.  b. 


392  KARLAMAGmjS  SAGA  V.  Cap.    19. 

vildu  vaðanna  leita  [á  ánni/  þá  höfðu  synir  Guitalins  konungs 
komizt  í  inillum  þeirra  ok  Rínar.'^  J)á  mœlir  erkibyskup:  Betri 
væri  sjá  úfarin,  segir  hann,  því  at  eigi  ætia  ek  oss  nú  munu  sigrast 
í  þessi.^  [|)á  svarar  Rollant  ok  OUver:  Svá  mun  sýnast  þeim  er 
bleyðimenn  eru,  ok  sýnist  oss  enn  einkar  vænt  um  várt  ráð,  ok 
gerum  af  várri  hendi  sem  góðir  drengir,  því  at  annattveggja  er,  at 
vér  munum  hér  eptir  Hggja  eÖr  hfa  ok  í  brott  komast.  En*  ek  skal, 
segir  Rollant,  ríða  at  merkismanni  þeirra  ok  fella  niðr  merkit,  ef 
[ek  kem  því  við.^  Ok  laust  síðan  hest  sinn  með  sporum,  ok  reið 
þegar  at  þeim  er  merkit  bar  ok  hjó  [hann  sundr  í  miðju*  ok  feldi 
hann  dauðan  [af  hestinum.'  Ok  [)á  sneri  Rollant  aplr  hesti  sínum, 
fyrir  því  at  hann  sá  Turpin  erkibyskup  iUa  staddan  [.  Ok  í  þeirri 
svipan  féll  af  Frankismönnum  hertugi  sá  erMora  hét,  hann  var  œtk- 
aðr  af  Loerenge.  Nú  ríðr  Rollant^  at  einum  höfðingja  ok  [veitti 
honum  bana*  með  spjóti  sínu.  En  í  því  biH  kómu  synir  Guitalins 
konungs  ok  riðu  at  Rollant  báðir,  ok  váru  í  för  með  þeim  þúsund 
riddara.  [Nú  er  Rollant  staddr  nauðugUga,  en  hann  varðist  svá, 
at  engir  kómu  sári  á  hann  ok  eigi  af  hesti  sínum.  Ok  þetta  sjá 
höfðingjar  Frankismanna,  Turpin  erkibyskup,  OHver  jarl,  Hermoen 
sendimaðr  af  Turonsborg,  ok  Morie  af  Blalenskuborg,  ok  inn  frœkni 
Fremikin  höfðingi,  ok  Guiart  af  Puer  ok  Odda  hertuga,  ok  Albra 
frœndi  hans,  Balduini  enn  flæmski,  Joceram  af  Dormiens.  Nú  koma 
þeir  aHir  saman  álján  höfðingjar  kristinna  manna,  en  at  móti  þeim 
átta  hundruð  heiðinna  manna,  ok  hopa  þeir  undan  á  hæl,  en  lið 
þeirra  ferr  fyrir  þeim  ok  verja  sik  svá  ok  lið  sitt,  ok  komast  nauð- 
uliga  yfir  Rín  at  |jví  sinni,  ok  liggja  þó  nökkurir  af  liði  þeirra  ok 
svá  af  heiðingjum  it  sama.^" 

19.  Nú  er  at  segja  frá  Karlamagnúsi  konungi,  at  hann  Hggr 
lengi  [á  dögum'*  ok  sefr.  En  [skutilsveinn  hans  kemr  at  honum 
ok  vildi  veKja  hann  ok  mælti:''-'     Mál    er  matar  herra,    ok   rís   upp 

')  [er  á  várii  Rín  B.  ^)  árinnar  B,  b.  ^)  dag  B,  b.  ")  [mgr/.  B,  b. 
")  nná  ^;  ek  má  b.  ^)  [sundr  skjöld  hans  ok  brj^nju  B,  b.  ')  [til 
jarðar,  ok  náÓu  í  [)vi  (ok  í  [jeirri  svipan  nádu  fieir  6)  vaðinu  B,  b. 
*)  [í  herinum.  Nú  ríðr  enn  R.  P;  í  her  heiðingja.  Hann  ríðr  b. 
^)  U^SS^  í  gegnum  hann  B,  b.  '")  [en  hann  varóist  svá,  at  engi  kom 
sári  á  hann  né  honnm  (ok  eigi  heldr  6)  af  hesti.  Nú  er  Rollant  nauð- 
ugliga  staddr,  ok  heitr  á  lagsmenn  sína,  fjTst  á  Turpin  erkibyskup. 
Nú  koma  þar  18  höfðingjar  Frankismanna,  ok  aka  (fara  6)  þeir  nú 
undan  á  hæli  (ok  eigi  váru  þeir  ámælis  verðir  tilf.  6),  eru  at  móti  700 
heiðinna  manna.  En  lið  þeirra  ferr  fyrir  feim,  ok  verja  þeir  sik  svá 
ok  lið  sitt,  at  engi  |)eirra  kom  sári  á  þá,  ok  kóniust  svá  yfir  Rín.  B,  b. 
")  [um  daginn  B;  áfram  b.  ''^)  [skutilsveinar  (skjaldsveinar  6)  ganga 
til  hans  ok  vekja  hann  ok  segja  honum,  at  B,  6. 


Cap.    20.  AF  GUITALIÍÍ  SAXA.  393 

[(ok)  klæðst.  En  konungr  segir  sér  vera  þungfc,  ok*  mart  hefir  mik 
dreymt  um  RoUant  frænda  minn.  Mér  þótti  sem  hann  væri  í  skógi 
J)eim  er  Ardene  heitir,  ok  með  honum  Qórir*  veiðimenn,  ok  þótti 
mér  sem  [honum  hefði  veizt  viUigöhr  einn,  ok  hefða  ek  úsét  slíkan 
áðr,  ok  svá  var  honum  ok  torvelt^  mjök  áðr  hann  gætihann  veiddan. 
[í  því  bih  þótti  mér  koma  Guitahn  konungr  ok  hafa  Rollant  brott 
með  sér.*  Síðan  þótti  mér  sem  þar  kœmi  Turpin  erkibyskup,  ok 
meðr  honum  400  riddara,  ok  gæti^  sóttan  Rollant  ok  hest  hans. 
Ok  nú  kahi  þér  Rollant  til  mín  þegar,  því  at  ek  sá  hann  eigi  síðan 
í  gær.^  Ok  var  þá  leitat  RoUants  ok  fannst  hann  eigi,  ok  var  hann 
þá  í  brottu  ok  mart  hð  meðr  honum.  En  í  því  bili  kom  farandi 
einn  ungr  riddari.  hann  var  sárr  mjök'  ok  af  honum  váru  högnar 
allar  hlífðir,®  ok  kom^  fyrir  Karlaraagnús  konung  ok  [sagði  þá  at- 
burði  er  gerzt*"  höfðu:  [Vér  várum  farnir  yfir  Rín  í  gær  aptan, 
segir  hann,  ok  áttu  vér  orrostu  við  Guitahn  konung.  ok  fóru  svá 
viðskipti  vár,  at  vér  vurðum  at  flýja,  ok  féllu  af  oss  Bouin  hertugi 
ok  Qöldi  annarra  góðra  drengja,  ok  svá  er  Rollant  sárr  mjök.** 
En  Karlamagnús  konungr  varð  við  þetta  úglaðr  ok  lét  söðla  sér 
hest  ok  reið  þegar  í  móti  RoUant,  ok  mart^*^  manna  með  honum. 
En  er  þeir  höfðu  riðit  um  stund,  þá  mœttu  þeir  hði  Rollants  ok 
stöðvuðu  eigi  fyrr  hesta'^  sína,  en  þeir  fundu  sjálfan  RoUant,  ok 
heilsuðu  honum  vel.  J)á  mæUi  Karlamagnús  konungr  við  RoUant: 
Dramblæti  þitt  ok  hvatskeyti  manna'*  þinna  hafa*^  nú  komit  yðr  í 
úfœru,  ok  opt  verðr  þat,  at  sá  fellr  er  fang  býðr,  eða  hvat  ætluðu 
þér.  hvárt  Saxar  mundu  eigi  þora  at  berjast  við  yðr  eða  gæta  lands 
síns?  Ok  þat  hefi  ek  spurt.  at  Guitahn  konungr  á  sonu,  ok  eru 
þeir  bæði  hraustir  ok  ráðgir**  ok  vel  at  sér  búnir,  ok  er  nú  þat  á 
vápnum  yðrum  sýnt,  herklæði  yður  eru  höggvin  af  yðr,  en  [eruð 
sjálfir^"  sárir.  J)á  svarar  Rollant :  Herra,  segir  hann,  eigi  skaku 
gabba  oss,  þó  at  nú  hafi  eigi  vel  til  tekizt  at  þessu  sinni.  [Úgörla 
veiztu  nema  vér  hefnimst,*®  því  at  opt  ríss  sá  upp  er  fellr.  Nú  fara 
þeir  til  landtjalda  ok  binda  sár  Rollants  ok  fá  til  lækni,  ok  eru  þeir^* 
mjök  hugpjúkir  nm  sár  hans,  hversu  þau^"  skipast. 

20.     ííú  er  at  segja  frá  sonum  Guitahns  konungs,  at  þeir  koma 
fyrir  föður  sinn  ok  segja  honum,^*    at  þeir  hafa  drepit  alla  Frankis- 

')  [En  hann  svarar  B,  b.  ^)  7  6.  ')  [hann  hefði  ósét  slíkan  áðr,  ok 
svá  var  honum  starfsamt  B:  hann  sótti  einn  hjört,  ok  varð  honnm 
starfsamt  6.  *)  [tilf.  B,  b.  *J  gátu  B,  b.  «)  i  gjár  b.  ')  i  gegnnm  B. 
*)  hlifar  B,  b.  »j  hann  kemr  nú  B.  "•)  [segir  honum  alla  atbnrði  þá 
sem  vorðit  B.  b.  ")  [mgl.  B,  b.  '-)  íjöldi  B,  b.  '»)  fór  B.  b. 
'*)  iiðsmanna  B.  b.  '*)  hefir  nú  B,  l.  '«)  ráðugir  B.  b.  ")  [þér  allir 
-ö,  b.  '*)  [því  at  vera  má  at  vér  hefnim  nökkurt  sinn  (þess  í  annan 
tíma  i)  í,  b.      ")  nú  B.     ")  muni  tilf.  B.       '')  þau  tióendi  tilf.  B,  b. 


394  KARLAMAGNUS  SAGA  V.  Cap.   31. 

menn,  þá  eríhcr  váru  með  Rollant,  hann  höfum  vér  særðan  sjálfan 
til  úlífis,  ok  nauðughga  komst^  hann  undan  ok  hljóp  út  á  Rín,  ok 
eigi  þurfum  vér  hann  at  hræðast  [.  J)á  svarar  Guitalin  konungr: 
Hafit  fyrir  mikla  J)ökk  ykkara  hreysti.^  Nú  er  Karlamagnús  konungr 
mjök  úglaðr. 

21.  Um  morguninn  reis  [Karlamagnús  konungr  upp'  ok  gékk 
til  RoJlants  ok  sagði  honum  ætlan  sína:  Ek  vil  nú  upp  taka  laud- 
tjöld  vár  ok  fara  heim  til  Frakklands  til  Reimsborgar  eða  Paris- 
borgar,  ok  hafast  |)ar  við  [nökkura  stund,"*  því  at  mér  er  leitt  at 
týna  hði  mínu.  J)á  svarar  Rollant:  Jha  lýkr''  þú  þá  við  mik,  frœndi. 
'  En  |)ess  bið  ek  þik  í  guðs  nafni  ok  ins  helga  Petrs  postula,  at  þú 
dvehst  lier  nökkura  stund,^  ok  vit  hversu  sár  mín  gróa,'  ok  förum 
til  á  morgun  ok  mælum®  til  brúargerðar,  ok  þat  viljum  vér,  at  þú 
látir  niðr  brjóta  kastala  þann  inn  forna  er  þú  [vart  haldinn^  í  um 
hríðar  sakir,  ok  [bjóðum  öllum  höfðingjum  kost  á  ok  mönnum 
þínum  ok'''  riddorum,  athverr  leggi  nökkut  til  [í  starfa  sínum  til  brúar- 
gerðar,^^  ok  vil  ek  heita  Jjeim,^'^  at  brátt  mun  [sniiast  áleiðis  brúar- 
gerðin,  ef  alhr  eru  vel  á  viljugir,^^  ok  mun  hon  gör  vera  áðr 
mánaðr  hði  héðan,  ok  gott  segir  mér  hugr  um.  J)á  kallar  Karla- 
magnús  [á  Rómverja^*  ok  mælti:  J)ér  skulut  á  morgun  upp  hefja 
brúargerð  ok  [ætla  at  öllu^^  djúphik  ok  breiðleik  vatnsins.  En  ef 
þér  gerit  eigi  þetta,  þá  skulu  þér  týna  ríki  yðru,  því  er  þér  hafit 
haft.^®  En  þeir  fóru  til  ok  brutu^'^  kastala  ok  fœrðu  hann  ofan  til 
árinnar  á^^  vögnum  ok  tóku  til  at  gera  brúna.  En  heiðnir  menn 
vörðu  [ok  máttu  Frankismenn  ekki  at  vinna  fyrir  þeim,  en  sumir 
váru  særðir,  en  sumir  váru  drepnir,  ok  síðan  Ijópu^^  þeir  frá.  J)á 
lét  Karlamagnús  konungr  annat  hð  til  fara,  ok  var  {)at'^"  kallat  Ah- 
mans,  ok  margskonar  annat^'  fólk  með  J)eim.  En  eigi  tókst  þeim 
betr'^^  en  hinum,  ok  váru  þeir  bæði  særðir  ok  sumir  drepnir,  ok 
fóru  síðan  á  fund  Karlamagnús  konungs  ok  sögðu  honurn  þau  tíðendi, 
at  J)eir    [gátu    ekki  gert,'-^^   ok  báðu  sér  miskunnar  af  Karlamagnúsi 

')  dróst  jB,  b.  ^)  [[)essa  tólf  mánaði  £,  6.  ')  [hann  upp  snimma  Æ,  b. 
*)  [mgl.  B,  b.  «)  skilr  B,  b.  «)  hríð  B,  b.  ')  skipast  B,  b.  «)  merk- 
jum  J?,  b.  ^)  [sazt  B,  b.  '")  [bjóð  ölhim  höfðingjum  þínum  B.,  b.  ■ 
")  [ok  starfi  til  brúarinnar  B.  ^'^)  þér  því  B.  '•'•)  [á  leið  komast,  ok 
eru  allir  velviljaðir  þínum  viljaí;  /ra  [i  starfa  sínum  o.  s  v.  brúarinnar. 
sumir  starf,  en  sumir  kostnað,  ok  er  þat  líkara,  ef  allirvyðrir  menn  eru 
vel  á  viljaðir  b.  '*)  [til  sín  liðit  (lið  sitt  6)  B,  b.  ^-^)  [mæla  Zf,  b. 
'fi)  af  mér  J?,  6-.  '^)  niðr  tilf.  B,  b.  ")  með  B,  b.  '^)  [öðrum  megiu 
árinnar,  ok  skutu  mjök  brúannennina,  »ok  máttu  þeir  ekki  at  viuna, 
fyrir  því  at  margir  váru  sárir  ok  margir  drepnir,  ok  síðan  hurfu  B,  b. 
»«)  mk^tilf.  B,  b.  2')  mgl.  B,  b  ^^  til  tilf  B,  b.  ^^)  [máttu  ekki  at 
eiuni  B ;  sögöust  ekki  fá  at  gert  at  sinni  b, 


Cap.    21.  AP  GCITALIK  SAXA.  395 

konuDgi  ok  brautferðarleyfis.  Ok  þá  nótt  dvöldust  þeir  þar,  en  um 
morguninn  eptir  suemma  fara  þeir  leiðar  sinnar.  Einn  riddari  hét 
Ge^frey,^  hann  fijr  til  landtjalda  Karlamagnús  konungs  ok  sagði 
honum  [at  lýðr  sá  var  í  brott  farinn  at  úleyfi  konungs.^  En  kon- 
ungi  líkaði  illa  ok  bað  síðan  Geyfrey  [ríða  eptir  þeim  ok  láta  þá 
fara  til  vár  nauöga,  ok  haf^  guEsprota  minn  tiLjartegna  um  þetta, 
at*  ef  þeir  vilja  eigi  aptr  fara,  þá  [skal  hvárki  börn  né  konur  þeirra 
(taka)  arf^  á  Frakklandi,  ef  ek  kem  aptr.  ííú  ferr®  hann  eptir  þeim 
ok  getr  náð  þeim  í  skógi  einum  fogrum,  ok  mælti  við  þá  iUa  ok 
sýnir  þeim  jarteiuir'  ok  biðr  þá  [aptr  hverfa^  sem  skjólast.  En 
þeir  vurðu  mjök  hræddir  við  ógnarorð^  konungs  ok  fóru  aptr  þegar. . 
En  er  þeir  kómu  fyrir  konung,  þá  báðu  þeir  sér  miskunnar,  *"  en 
konungr  veitti  þeim  þegar,  því  at  hann  var  inn  bezti  bœna.^^  Nú 
kallar  konungr  á  Balduina  inn  [flæmska  mikinn  höfðingja.  ok  Odda 
höfðingja  ok  3Iikm  af  Valres:^*  Góðir  drengir,  segir  haun,  þér 
skulut  veita  oss  lið  at  brúargerð'^  með  yðru**  hði.  Ok  þeir  játtuðu 
því  þegar,  er  Karlamagnús  konungr  bað,*^  ok  létu  [þegar  jafnskjótt*® 
til  fara  menn  sína.  Ok  jafnskjótt  [börðu  heiðingjar  á  þá  ok  drápu 
af  honum^'  5  huudruð.  En  þeir^^  flýðu  undan  til  Karlamagnús  kon- 
ungs  ok  sögðu  honum  [deili  á  for  sinni,*^  ok  honum  líkaði  illa  ok 
mæhi  svá:  Mikit  [er  eins  manns-"  gengi,  ok  þat  veit  ek  víst,  [at 
eigi  mundu  várir  menn  svá  margir  sárir  ok  drepnir,  ef  Rollant  væri 
betr  fœrr.-^  En  nú  er  þat  ráð  mitt  at  létta  brúargerðinni,-^  því  at 
vér  vinnum  verra  en  ekki,  ok  eru  [hvern  dag  várir  menn'^^  drepnir 
fyrir  angum  oss,  ok  komum  vér  engri  hefnd  á  leið  fyrir  þat.  En 
við  þetta  eyrendi  glöddust  [allar  þjóðir  þær-^  er  váru  með  Karla- 
magnúsi  konungi,-"  ok  ætluðu  at  þeir  mundu  fá^®  heimför,  því  at 
þeir  höfðu  þar  haft  mörg  vandræði  ok  stór. 


')  Geffreyr  B:  Geofreyr  b.  *)  [þau  tiðendi,  at  lydr  sá  er  þú  nefndir  til 
brúargerðar  er  brott  farinn  at  úleyfi  þínu.  B.  b.  ')  [fara  eptir  þeim  ok 
hafa  (fœra  b)  þá  aptr  nauðga,  ok  haf  hér  B.  b.  *)  en  j&,  6.  *)  [seg 
þeim  þat,  at  hvárki  þeir  né  þeirra  böm  skulu  taka  arf  (né  óðal  tilf.  B) 
B,  b.  *)  ríðr  B.  b.  ^)  jartegnir  konung^  B,  b.  *)  [dragast  aptr  B.,  b. 
^)  ógTÚT  B.  '")  enn  miskunnar  sem  fyrr  B.  b.  ")  herra  B.  '-)  [frœkna 
mikinn  höfðingja  ok  hertogann  af  Burgis  ok  Milon  B,  b.  ")  þessi  tilf. 
B.  b.  ")  saal.  B,  6;  öðru  J.  '*)  bauð  B,  b.  '^)  [mgl.  B,  b.  '')  [létu 
heiðingjar  á  þeim  brand  (skutu  heiðingjar  á  þá  b)  ok  drápu  af  þeim 
B,  b.  '*)  er  eptir  váru  tilf.  B.  b.  '")  [hvat  fram  fór  b.  -")  [má  eins 
góðs  drengs  B.  b.  *')  [ef  Rollant  hefði  betr  fœrr  verit,  þá  mundi  brú 
sjá  fyrr  ger  hafa  verit  en  nú,  ok  eigi  mundu  menn  várir  svá  margir 
sárir  sem  nú  if,  6.  *^)  þessu  verki  B.  b.  **)  [biimenn  várir  á  hver- 
jum  degi  B.  ^^)  [allir  þeir  B.  ")  [allir  hans  menn  6.  ^*)  ná 
þá  B,  b. 


396  KARLAMA6NUS  SAGA  V.  Cap.    22. 

22.  I  \>ví  bili  kómu  þar  farandi  tveir  ungir  menn  vœnir,  ok 
var  annarr  nefndr  Elspalrað^  en  annarr  Emalraað,'^  ok  váru  [ætk- 
aðir  af  Spáni^  ok  báðir  vel  kristnir  ok*  félagar.  J)eir  géngu  fyrir 
Karlamagnús  konung  ok  heilsuðu  honum  ok  mæltu  við  hann  :  Vit 
vitum  at  iþú  ert  mjök  hugsjúkr  um  brúargerð  J)essa;  en  nú  viljum 
vit  at  þú  hlýðir  [okkarri  rœðu,^  konungr,  því  at  vit  kunnum  [meira 
hagleik  en  aðrir  menn,  því  at  vit  megum  fara  í  vatni  sem  íiskar.^ 
En  ef  vit  fám  fulla  vináttu  yðra,  {)á  [munu  vit  við  leita  brúargerð 
{)essa,'  ok  munum  vit  koma  á  leið,  hvárt  sem  Söxum  þikkir  vel 
eða  illa.  J)á  svarar  Karlamagnús  konungr :  Ef  svá  má  vera  sem 
þit  segið,  þá  mun  ek  gera  ykkr  svá  ríka  menn  sem  þit  vilið,  ok 
eigi  skal  ykkr  skorta  gull  né  silfr.  J)á  svarar  Alsparáð  :^  Herra 
konungr,  segir  hann,  lát  leita  at  trésmiðum  þeim  er  hagas'tir  eru  ok 
látþá  [fella  mörk,  marga  viðu  ok  stóra,^  ok  látfœra  ofan  til  árinnar. 
Konungr  lét  [búast  við  eptir  því  sem  þeir  lögðu  ráð  til.  Ok  er 
viðirnir  váru  komnir,^''  [)á  fóru  þeir  til  ok  gerðu  skip  mikit,  svá  at 
þess  skips  [varð  aldri  maki  gerr  síðan  Nóa  örk  var."  |)etta  skip 
var  fim  hundruð  feta  langt,  en  300  álna'-  breitt,  ok^^  gerðu^^fjölda 
kastala,  ok  í  hverjum  kastala  settu  [)eir  100  riddara'  með  öUum  her- 
vápnum.^^  Ok  nú  er  þess  mest  ván^  at  ger  verði  brúin,  [hvárt  er 
heiðingjum  þikkir  vel  eðr  illa.^^  En  skip  þat  var  gert  á  [hálfum 
mánaði  einum^'  ok  allr  íilbúnaðr,  ok  var  þar  100  lásboga  í  hverjum 
kastala  er  var  á  skipinu,  ok  þar  menn  með  er  skjóta  skulu  [áþá.^'' 
En  á  hálfum  [)riðja  degi^*  höfðu  þeir  gert  tvá  steinboga  mikla  ok 
sterka.  Síðan  gerðu  þeir  líkneskju-'*  or  marmarasteini  [eptir  Karla- 
magniísi  konungi,  ok  með  inu  bezta  hans  skrúði'^'  skrýddu  [jeirhana, 
ok  hon  var  hol  innan  ger,  svá  at  síanda  mátti  maðr  í  henni  ok 
mæla  J)aðan  slíkt  sem  hann  vildi,  ok  sú  líkneskja  var  svá  lík  Karla- 
magnúsi  konungi,  at  [hvárki  mátti'^^  kenna  frá  öðru,  [ef  eigi  vissi 
áðr  skil  á.'^^  Svá  var  ok  með  vélum  gert,  at  sá  maðr  er  í  var 
[líkneskinu  mátti'-**  taka  í  skegg  sér-^  ok  hrista,    ok   gullsprota  hefir 

')  Espaldar  B;  Espalrat  b.  ^)  Einaldar  B ;  Emalrat  b.  ^)  [æzkaðir  (ættaðir  b) 
af  Spanialandi  B,  b  ^)  váru  feir  lagsmenn  ok  tilf.  B,  b.  *)  [okkr  B. 
^)  [mikinn  hagleik,  megum  vit  fara  undir  (í  b)  vatni  B.  h.  ')  [megnm  vit 
taka  til  brúargero(ar)  fessar  B-.,  munum  við  til  taka  at  gera  brú  J)essa  í>. 
*)  Espah-að  B-,  Espalrat  b.  ")  [ganga  til  skógar  ok  lát  fella  mörg  tré 
ok  stór  P,  b.  '")  [svá  gera  sem  þeir  báðu  (beiddu  6).  En  er  tréin 
váru  komin,  B.b.  ")  [maki  (jafningi  6)  varð  aldri  fj'rr  gerr  í  lieiminum 
nema  Nóa  örk.  B,  b.  '*)  feta  »,  b.  '••')  {)eir  íi//".  B,  b.  '*)  í^ar  á  tilf.  b. 
'*)  herbúnaði  ok  skotvápnum  B,  b.  '")  [mgl  B.,  b.  ")  [einum  hálfum 
mánaði  J?,  b.  '*)  [af  peim  B,  b.  "•')  mánaði  B,  b.  *")  líkneski  B. 
^')  [ok  með  inum  bezta  konungs  skrúða  .ff,  6.  ")  [varla  mátti  hvárt  6. 
'^)  Imgl.  B,  b.     ")  [líkneskjunni  eá  mátti  ok  B,  b.     "*)  heuni  B,  6. 


Cap.   23.  AF  GUITALIÍI  SAXA. 


397 


hon  í  hendi  sér  ok  dýr  at  Söxum  ok  hœtir*  þeim.  En  sá  er  í 
líkneskjunni-  er  mæhr  illa  við  heiðinaa  sem  vert  er,  ok  kallar  þá 
bikkjur  ok  pútusonu^  ok  biðr  þá  upp  gefa  landit  ok  á  hönd  gauga.-* 
En  líkneskjan  var  sett  ofan  á  steinboga  þann  er  vissi'  at  Söxum, 
ok  skutu  heiðingjar  til*  örum  ok  allskonar  skotvápnum,  ok  beit  ekki 
á  sem  ván  var  at.  J)á  mæltu  heiðingjar :  Jjetta  er  eigi  maðr  heldr'' 
djöfull,  er  eigi  bíta  vápn.^  Ok  mælir  hverr  við  annan  [ok  eru  felms- 
fullir  ok  hræzlu  :^  Á  ieið  mun  Karlamagnús  konungr  koma  brúar- 
gerð  þessi,  hvárt  sem  vér  viljum  eðr  eigi,  ok*°  gerir  Guitalin  kon- 
ungr  [fíflsku  mikla,**  er  hann  flýr  eigi  undan,*-  ok  væri  sá  hans 
kostr  beztr,  at  hann  [gerði  svá,  ok  allra  vár.^^  Ok  gerðu  síðan 
sendimann  til  Guitahns  konungs  [með  þessum  eyrendum,  báðu  svá 
segja  Guitalin  konungi,**  at  eigi  máttu  þeir  þar^^  banna  Karlamagnúsi 
konungi  brúargerðina.  En  [þessa  för*®  fór  Dorgant  ok  bar  konungi 
þau  ííðendi,^'  en  við  þetta  varð  Guitalin  konungr  mjök  dapr. 

23.  Hann  kallar  þá  til  sín  konung  þann  er  Alkain  hét,  hann 
réð  fyrir  því  landi  er  Alniarie  hét.  Ok  Guitalin  konungr  spurði 
hann  at,**  hvat  tiltœkiligast  væri.  Alkain  svarar:  Lítit  erenn  [fyrir 
góðum  brögðum,**  segir  hann:  þú  skalt  taka  tvá  konunga  kórónaða, 
ok  skal  hvárr  þeirra  hafa  400  riddara,-*'  en  ek  skal  vera  inn  þriði,"* 
ok  skal  ek  einn  hafa  [svá  mikit""  lið  sem  þit"^  báðir,  ok  skulu  vér 
fara  til  Rínar  ok  banna  Karlamágnúsi  kouungi  brúargerð,  ok  ef  [þeir 
fai-a"^  yfir  Rín,  þá  skulum  vér  fella  þá  hundruðum.  J)á  svarar^* 
Margamar  konungr :  Mart  hefir  þú  nú  rausat,'®  Alkain,  ok  eigi  mun 
þat  alt  vel  efnast,""  er  þú  heitr  nú  Guitalin  konungi,  ok  góðr  drengr 
þikkist  þú,  er-^  þú  drepr  með  [einu  sverði  60-'  riddara  Karlamagnús 
konungs.  En  ek  get  at  þú  munir  ganga  verða  [nær  en  nú  ertu,  áðr 
þú  getr  sóttan^°einn  af  riddorum  hans,  ok^*  með  orðum  þínum  einum 
saman  [þá  er  sem  þú  takir^^  þá  RoUaut  ok  Olifer  ok  sœkir  borgina^^ 

')  hótar  b.  *)  mgl.  B:,  henni  b.  ')  portkonusyni  B,  b.  *)  Karlamagnúsi 
konungi  tilf.  B.  b.  *)  horfði  B,  b.  *)  at  henni  med  B\  til  hennar 
með  b.  ')  er  þeíta  tilf.  B,  b.  *)  jám  Jí,  b.  *)  [síðan  ok  váru  þá 
mjök  felmsfallir  B.  '')  [man  (manu  b)  hvárki  hiífa  oss  borgir  né 
kastalar  ok  tilf  B,  b.  ")  [fíflskliga  B;  fíflsliga  6.  '*)  ok  leitar  fyrir 
sér  tilf  B.h.  '^)  [tœki  þat  ráð  B.  b.  ")  [mgl.  B:  at  segja  honum  6. 
'*)  þá  B:  mgl.  b.  '«)  [þá  sendiför  B.  '•)  evrendi  B.  '*)  ráða  B.  b. 
'^)  [fyrir  góðu  ráði  B,  b.  -*)  með  sér  tilf.  B,  b.  =')  saal.  B,  6;  fimti  J. 
^)  [jafhmargt  *,  b.  ")  hinir  B,  b.  »*)  [nökkurir  af  Frankismönnum 
eru  svá  djarfir  at  fari  B,  b.  ")  honum  tilf.  B;  hans  máli  6.  '*)  mælt 
B.  b.  -•)  endast  B,  b.  ")  ef  B.  b.  ")  [þínum  vápnum  40  B.  b. 
")  [áðr  nær  en  nú  ertu,  ef  þú  skalt  drepit  fá  B,  b.  *')  eigi  tilf.  B. 
**)  [lekr  þú  B.  ")  borgir  B:  fra  ok  með  orðum  har  b:  ok  eigi  munu 
þeir  bugast  fyrir  orðum  þínnm  einum  saman,  eigi  muntu  taka  Rollant 
né  Oliver  ok  ekki  sœkja  borgir  o.  «.  r. 


í>98  KAELAMAGKUS  SAGA  V.    "  Cap.    24. 

Orliens  ok  Kolni  ok  aÖrar  stórborgir  Karlamagnús  konungs,  ok  þit 
Sibilia  bæði  saman  þá  er  þit  kyssizt*  [fastast  í*^  apaldrsgörðum,  ok 
[skaltu  þá  einn  öllu^  ráða,  ok  meira  virðir  þú  einn  koss  Sibiliu 
dróttningar  en  allan  þinn  riddaraskap.  J)á  svarar  Alkain :  Marga- 
mar,  segir  hann,  þat  veit  trúa  mín,  at  mart  hefir  f)ú  nú  [mælt  úsatt 
ok  sagt*  á  hendr  mér.  En  Guitahn  konungr  setti  þik  til  at  gæta 
Garmasieborgar^  ok  margar  þúsundir  riddara  með  þér,  ok  hélztu® 
henni  iUa  ok  úgóðmannliga,'^  ok  hugði  Guitahn  konungr  at  þú  værir® 
konungr  ok  harðr  höfðingi,  en  þú  [reyndist  ragr  sem  geit,®  ok  iUa 
eru  þau  lönd  komin,'"  er  þú  ert  höfðingi  yfir  skipaðr.^^  En  þat 
var  fyrir  [fim  nóttum  er^*^  Frankismenn  [drápu  hehning  liðs  þíns  en 
eltu  þik  sem  geit,  ok  alt'^  þat  er  {)ér  fylgdi.  En  [borg  {^á^*  er  þú 
rant  frá  byggja*^  nú  kristnir  menn,^^  ok  aldri  síðan  [verðr  hon^' 
undir  forráði  Guitahns  konungs.  En  nú  fyrir  sakir  illmælis  þíns,  þá 
[skorumst  ek  á  hólm  við  þik  ok  í  móti  þér,^^  því  at  þú  hefir  logit 
á  mik  ok^^  Sibihu  dróttningu,  ok  aldri  [úsœmda  ek  hana.'^"  Ok  ef 
J)ú  kant  nökkut  í  riddaraskap,  f)á  [dragst  Jjú'^'  eigi  undan  boði  þessu. 
Ok  |)á  sök  gef  ek  þér  aðra,  at  þii  lézt  vera  konungr  ok  ertu  [ekki 
til  borinn  ríkissins.'^^ 

24.  Síðan  [skildust  þeir^^  ok  Ijópu  til  landtjalda  sinna  ok 
fóru  í  herklæði  sín,  ok  [bjóst  hvárrtveggi  til  hólmgöngu.'**  J)á  kom'*^ 
Guitalin  konungr  ok  skildi  þá  ok  bannaði  þeim  at  berjast  ok  mælti 
við  þá  :  [Unýtir  ok  œrir  eruf^"  þit,  ok  skemma  viU  [þit  mik  er  þit'^' 
viUt  sjálfir  berjast  mínir  lagsmenn.  En  ek  ætla  at  þit  munit  þurfa 
alls  ykkars  hvatleiks  áðr  hálfr  mánuðr  h'ði  héðan,  ok  fyrir  því  at 
Karlamagnús  inn  ríki  ok  inn  mátki  gerir  nú  brú  sína.'-'^  En  liðs- 
menn  svara:  Eigi  viljum  vér  því  tnia,  [at  Frankismenn  muni  þora 
at  koma  í  þitt  veldi.^^  J^á  mælti  Guitalin  konungr  við  Dorgant 
njósnarmann:     Er  þat  satt,    at   Karlamagnús    konungr  gerir  brii  á^" 


')  faðmizt  b.  ^)  [í  fögrum  B.  ^)  [þikist  þú  þá  einn  öllu  mega  ^,  b. 
*)  [sagt  lisatt  B.  '")  Garmaisaborgar  ^,  b.  *)  hélt  þú  B,  b.  ')  xidj-ggi- 
liga  B,  b.  *)  réttr  tilf.  b.  ^)  [ert  regimaðr  B,  b.  '")  ok  skipud  tilf. 
B,  b.  ")  mgl.  B,  b.  '^)  [fám  dögum  at  B,  b.  '»)  [eltn  þik  ok  drápu 
ílest  lið  -B,  b.  ")  [borgir  þær  B,  b.  '^)  þær  tilf.  B.  '")  ok  lið  Karla- 
magnús  kónungs  tiJf.  B.  ")  [verða  þær  -»,  6.  '*)  [skora  ek  þik  á 
hólm  við  mik,  B,  b.  '")  á  tilf.  B.,  b.  *")  Gutelin  konung  né  konn 
hans  B\  [gerða  ek  Guitelin  konungi  þá  vanvirðing  at  úsœma  konu 
hans.  6.  ^^)  drakstu  ^;  dragstu  b.  ^^)  [hvergi  kominn  til  ríkis.  5,  b. 
^")  [skildu  þeir  reiðir  ^,  b.  "^*)  [bjuggust  til  bardaga  B,  b.  ^■')  þar 
tilf  B,  b.  26)  [únýtt  (illa  b)  gerit  B,  b.  ")  [saal.  B,  b;  þér  er  þér  A. 
2*)  yfir  Rin  ^,  b.  -'')  [ok  ekki  mun  hann  (nt  liann  mnndi  6)  því  á 
leið  koma,  ok  eigi  munu  hans  menn  J)ora  (at  koma  tilf.  b)  í  veldi  {)itt 
B,  b.     »")  yfir  B,  b. 


Cnp.   25.  AF  GUITALIN  SAXA. 


399 


Rín?  En  þá  vann  Dorgant  eið,  [at  hann  ló*  ekki  orð  at  konungi, 
[því  hverr  er  þar  kemr,  segir  hann,  J)á  má'^  sjá  bæði  dag  ok  nótt 
Karlamagnús  konung,  hann  stendr  uppi  á  steinstólpa*  ok  hefir  í 
hendi  sér  staf  einn  [ok  mælir  hart  xib  steiusmiði  sína,  ok  er  þat 
it  mesta  undr,  er  vér  vituin  at  öll  skotvápn  er  vér  skutum  á  hann, 
þá  þótti  honum  enskis  vert  um,  ok  vér  sámhann  taka  í  skegg  sér, 
ok  hristi  at  oss  ok  mælti  við  oss  ilkim  orðum,  ok  hann  heyrðum 
vér  vinna  eið  at  skeggi  sínu,  ok  bað  sik  svá  njóta  skeggs  síns  ins 
hvíta,  at  J)ú  skyldir  eigi  hafa  af  ríki  þínu,  áðr  skamt  væri  hðit,  þat 
er  vert  væri  eins  spora.*  ]þá  svarar  Guitahn  konungr :  Vér  skukmi 
fara  til  máls^  við  Karlamagnús  konung  ok  vita  [hvárt  hann  sé  svá 
djarfr,  at  hann  vill  setja  oss  út  af  erfðalöndum  várum  en  sjálfr  set- 
jast  í  rangliga  vár  ríki.® 

25.  Nú  er  at  segja  frá  Guitalin  konungi,  at  hann  fór  á  fund 
Karlamagnús  konungs,  ok  jafnskjótt  sem  hann  sá'  hann,  þá  mæHr 
hann  við  Karlamagnús  konung:  [Sjálft  guð  þitt®  steypi  þér  ok  felli 
niðr  ofrdramb  [manna  þinna  ok  sjálfs  þíns.^  En  þess  vil  ek  spyrja 
þik,  Karlamagnús  konungr,  hví  leitar  þú  [til  vár*"  eða  hverjar  sakir 
gefr  þú  oss,  [því  at  ekki  ertu*^  borinn  til  ríkis  þessa?^'^  J)á  svarar 
Karlamagnús  konungr:  J)at  er  satt'^  at  segja,  Guitakn  konungr,  at 
Saxland  er  mín  föðurleifð,  ok  [á  ek  þat  jafnheimik'*  sem  Kolno,  því 
at  Pippin  faðir  minn  átti  Saxland.  |)á  svarar  Guitahn  konungr: 
FyiT  en  þú  fáir*^  þat  af  mér,  þá  skaku  týna  meira^®  en  10  þús- 
undum  [af  Hði  þínu,^'  ok  [annattveggja  skaku  týna  sk'ku  svá  kði^^ 
áðr  [brúin  yrði*^  ger  eðr  fleira.  En  um  annat  skaku  svá  vera 
skemdr,  at  aldri  kendi  slíkt  fyrr  [Frankismanna  konung""  sem  þik 
skal  henda,  áðr  lúki  okkru  viðrskipti.  [Sentu  mér  hingaf^'  Rokant 
frænda  þinn  til  s}-nis  yfir  Rín.  En  svá  greiði  Maumet  fyrir  mér, 
er  mér  þikkir  mestu  varða,  ef  ek  má  ná  honum,  þa  skal  ek  setja 
hann  í  myrkvastofu  ina  verstu,  þá  er  á  Saxlandi'^'^  er,  ok  skal  hann 
aldri  koma^^  þaðan,  meðan  [ek  kfi.'^'*  Ok  ek  [hygg  þat,'^^  at  menn 
míuir  kefði  [kann  mest  knokat,"^  ef  kann  væri  akhlutvandr  um  sik. 

')  [við  Maumet  ok  bad  Iiann  svá  hjálpa  sér  sem  hann  laug  B,  b.  ^)  [ok 
ef  þér  komit  þar,  segir  hann,  þá  megi  fiér  B,  b.  ')  steinboga  B,  b. 
*)  [mgl.  B,  b.  *)  mióts  B.  «)  [af  honnm,  hví  hann  sé  svá  ranglátr,  at 
hann  vill  sœkja  (setjast  b)  á  erfóaland  várt.  B.  b.  ')  leit  B,  b.  *)  [þitt 
guð  sjálfs  B,  sjálfs  þíns  guó  b.  ')  [þitt  B,  b.  '«)  [á  iand  várt  b. 
")  [veiztu  ok  þat  at  þú  ert  ekki  B.  b.  '^)  ok  ekki  ætla  ek  þér  J^at 
tilf.  B,b.  '3)  þér  skjótt*.  *^)  [jafnheimilt  er  mér  þat  B,b.  '*)  fær^. 
'«)  tilf.  B,  b.  '')  [riddara  þinna  B,  b.  '«)  viroi  B;  [eigi  skaltu  minna 
liði  tapa  b.  'S)  [en  brú  þín  sé  B,  b.  "">)  [Frakka  konung  B,  b. 
")  [Send  oss,  segir  hann  íf,  b.  ")  landi  váru  B,  b.  ")  komast  B. 
")  [hann  lifir  B,  b.       ")  [hugda  B,  b.       »«)  [merkt  hann  nökkut  B,  b. 


400  KARLAMAGmJS  SAGA  V.  Cap.   Z6. 

En  ef  yðr  leiðist  eigi*  vár  viðrskipti,  þar  er  ek  heíi  drepit  Ijölda'* 
manna  [af  brúargerð  J^essi,^  ok  niætti  [þér  þat  vera  mjökhugkvæmt, 
ok*  dýrt  skaltu  kaupa  Saxland  áðr  þú  náir  því  af  mér,  [Ok  þú 
inn  mikilgjarni  konungr,  segir  Guitalin,  þitt  guð  fyrirfari  þér,  ok 
þeir  Maumet  guð  várt  báðir  samt.^  Ok  þú  ert  [barn  Örnolfs,''  ok 
gat  hann  þik  þá  er  hann  [var  kominn'  af  veiðum  ok  [vánum  bráð- 
ara.  En  er  þú  vart  borinn,  þá  vartu  kastaðr  fy rir  kirkjudyrr  ins 
helga  Sendinis,  ok  vartu  þar  fundinn^  sem  ölmösubarn.  En  nú  hafa 
djöflar  svá^  styrkt  þik,  at^"  þú  ert  kallaðr  konungr  Frankismanna. 
En  nú  væri  þó,^^  ef  illa  skyldi,'^  at  þú  yndir  því  er  þú  heíir  nú,  ok 
þakkaðir*^  þat  guði  þínum  100  sinnum  áhverjum  degi,  at  þú  haldir 
því,  ok  [at  þú  girnist  eigi  ájarðir  várar  eða  annarra  konunga,  ok** 
fari  sá  fyrir  níðingi^^  er  fleira  lætr  [laust  fyrir  þér  en^^  nú  heíirþú. 
En  þótt  svá  sé,  at  mér  verði  nökkut,  ^'  þá  á  ek  eptir  mik  tvá  sonu 
með  SibiUu  dróttning,  ok  er  hvárr  öðrum  frœknari,  ok  svá  ilt  sem  • 
[við  mik  er^^  at  eiga,  þá  [skaltu  þat  sanna,  at  þeir  sé  hvárr  meiri 
kappsmenn.^^  Ok  eru  þeir  nú  á  för  til  mín  með  hundrað  þúsunda 
riddara.  Ok  sá  er  enn""  frændi  minn,  er  heitir  Estorgant,  hann  er 
föðurbróðir  minn,  hann  hefir  [þat  lið'^*  með  sér  er  hcitir  [Ungres 
ok  þat  hð  er  heitir  Almbrundens,  en'^'^  ]ið  þat  er  fleira  en  hundrað 
þúsunda,  ok  áðr  en  langt  h'ði,^^  þá  munum  vér  sý-na  yðr'^*  þat. 

26.  En  er  Guitahn  konungr  þagnaði,  þá  stóð  Karlamagnús 
konungr  upp  ok  mæhi:  Jdú-^  inn  ilU  ok  inn  útrúi,  þú  hefir  [illa 
mælt  við  mik^^  í  dag  ok  úþokkat*^'  mik  mjök  á  marga  vega.  En 
þú  veizt  þat,  ef  þú  vilt  satt  segja,  at  ek  em  son  Pippins  konungs  ok 
borinn  frá  púsaðri'^^  konu,^^  þeirri  er  konungborin  var  í  allar  ættir.^° 
En  Pippin  faðir  minn  drap  föður  þinn  [um  sanna  sök^^  ok  lagði 
undir  sik  alt  Saxaveldi.  En  síðan  tók  hann  þik  ok  hafði  með  sér 
til  Frakklands,  ok  tóktu  við  [trú  ok  játaðir  þik^-  guði  ok  hafnaðir 
skurgoðum.^^      Síðan    sendi    hann    þik   til   Saxlands  ok   fékk   þér^'* 

*)  í  seinna  lagi  J?;  [Ok  uuder  þikir  mér  þat,  at  yðr  leiðist  svá  seint  b. 
')  þinna  tilf.  B.  ^)  [um  brúargerð  þessa  5,  b.  ")  [þat  því  vera  uggandi, 
at  £,  6.  *)  \mgl.  B,  b.  «)  [launbarn  Pippins  B,  b.  ')  [kom  B,  b. 
*)  [vartu  borinn  vánu  skjótara,  ok  þá  vartu  tekinn  5,  b  •)  síðan  tilf. 
J?,  6.  '»)  nú  tilf.B.b.  ")  þá  B;  þat  6.  '^)  vera  tilf.  B.  '^)  ^útilfB. 
'*)  [beiðist  eigi  til  eigna  várra,  en  B,  b.  '*)  níðing  JP,  b.  "*)  [af  við 
þik  en  þat  er  B^  b.  '^)  til  meins  tilf.  b.  '*)  [þér  er  við  mik  B,  b. 
'5)  er  þér  enn  verra  við  þá.  i?,  b.  *")  einn  B.  *')  [þann  lýð  *,  b. 
'2)  [Hungres  ok  þann  er  Albrundres  (Albrondes  6)  heita,  ok  J?,  b. 
")  sé  liðit  B.  '*)  þér  B,  b.  ")  Gutelin  konungr  B,  b.  *«)  [talat  við 
mik  illa  B,  b.  ")  lastat  b.  '^)  saal.  b ;  pausaðri  A,  B.  ")  hans  tilf 
B,  b.  3")  sínar  tilf.  B.  »')  [íngl.  J?,  b.  '^)  [skírn  ok  gékkt  á  hendr 
B,  b.     •")  öllum  tilf.  B.     ^*)  þar  tilf.  B\  pat  tilf.  b. 


í 


Cap.    27.  JLF  GUITALDí  SAXA.  401 

konungs  ríki  fyrir  at  ráðaJ  En  er  þú  komt  þangat,*  |)á  hafnaðir 
þú  kristni  ok  gerðist^  Qándans  maðr,  ok  hefir  þú  nú  illa  [fyrir  þér 
sét.*  Ok  nú  skukim  vér  gera  brú  vára.  hvárt  [sem  |)ér  þikkir  vel 
eðr  illa.^  Síðan  kallaðí  hann^  á  riddara  sína  af  Sendinis  1"  Franz, 
ok  bað  þá  t>úast  til  bardaga  sem  skjótast,*  ok  skulum  vér  nú  vinna 
Saxland®  ok  drepa  alla  heiðna  menn,  |)á  cr  vér  megum  ná.  En 
Guitalin  konungr  svarar:  At  [keyptu  skahu  komast  áðr  þat  verði.*" 
En  ef  ek  mœti  þér  í  bardaga,'  þá  skal  ek  drepa  þik  með  [þeini 
inum  hvítum  kömpum.**  er  þú  berr  eptir.  ok  sjalda  þér  svá  föður- 
dráp.*'  J)á  svarar  Karlamagnús  konungr:  [Lítt  hrœðumst  ek'^  hót 
þín  ok  lítit  hefir  þú  enn  til  meins  af  mér  hlotit.  A  þat  ofan  vann 
Karlamagnús  konungr  ,eið  við  Sendinis  í  Franz,  at  annattveggja 
skyldi  hann  vinna  Saxland'"*  eðr  hggja  þar  eptir. 

27.  Nú  snýr  Guitahn  konungr  til  liðs  síns  ok  léfe  blása  til 
húsþings..  Ok  er  [þat  var  sýst.7*  þá  stóð  hann  upp  á  því  þingi  ok 
spurði  menn  sína  ráðs.**  En  þeim  þótti  þat  ráð,  at  [konungr  léti" 
gera  kastala  mikinn  ok  sterkan  við  brúarsporð,  ok  skulum  vér  kalla 
kastala  þann  Ekvarð.^^  en  þat  nafn  er  svá  at  skilja^'  sem  hann  gæti 
alls  ríkis  Saxa  konungs.'^"  En  er-  kastahnn  var  görr,  þá  setti  hann 
þann  mann  at  gæta  kastalans,  er  Esklandart*^*  hét,  ok  með  honum 
20  þúsundir  hermanna.-^  En  [er  kastah  sá  var  gerr,  þá  skutu  þeir 
or  honum  ok  feldu-^  mikinn  Qölda  af  niönnum  Karlamasnús  konungs 
ok  því  liði  er  at  brúargerð  var,  ok  með  vélum  ok  brögðu.m  djöfuls 
þá  léttu  þeir  eigi  fyrr**  en  þeir  höfðu  [brotit  ok  klotit  at  endilöngu 
skip  þat  it  mikla,  ok  drápu  þar  margan  lýð  í  því  sinni,  ok  varð 
Karlamagnús  konungr  at  létta  brúargörð,-^  hvárt  sem  hann  vildi  eðr 
eigi.  ok  var  þá  engi  annarr  á."*  En  Rollant  lá  [enn  þá^"  sjúkr  af® 
sárum  þeim  er  hann  fékk  af  heiðingjum,  ok  heyrði  mikit  brak  ok 
háreysti  til  brúarmanna  ok  vápnagný,  ok  kallaði  skutilsvein  sinn  ok 
spurði  hví  sætti-^  brak  þat  it  mikla   er   heyra  var  ti]  brúarmanna.^*' 

'J  mjök  úfyrirsynju  tilf.  b.  ')  hér  B.  b.  ')  saal.  B.  b  :  gerdir  Á.  *)  [hagat  lyrir 
þér  B,  b.  *)  [er  þú  viU  eða  eigi  B,  b.  *)  Kariamagnús  konungr  B,  b. 
'■)  ok  af  B,  b.  *)  hvatligast  B,  b.  »)  SaxaJ?.  '")  hen(iij&;  [öðru  man 
þér  «rda,  6.  ")  [þá  hinu  hvítu  kampa  6.  ")  foðnrdrápit  fi.  '^)  [Allítt 
mun  ek  hrædast  B,  b.  '*)  Saxa  B.  b.  '*)  [liðit  var  samankomit  b.  '*)  ráða 
B,  b.  '■)  [mgl.  B,  b.  '*)  Fereguarð  B,  b.  ")  þjða  B.  b.  *•)  mgl. 
B.  b.  *')  Esklandrat  Æ.  6.  her  og  tenere.  **)  albrynjaða  tilf.  B\  alvápn- 
aðra  6.  ")  [þat  váru  mikhr  bogmenn.  ok  or  kastala  þeim  þá  feldu 
þeir^;  þeir  váru  miklir  bugmenn,  ok  feldu  kastalamenn  6.  '*)  kastala- 
menn  tilf.  B,  b.  ")  [klofit  sundr  drómund  þann  enn  mikla  eptir 
endilöngum,  ok  bönuðu  mörgam  manni  í  þat  sinni,  ok  varð  Karla- 
magnús  konungr  at  leifa  brúna  B,  b.  ^*)  til  en  sá  B.  *')  [þá  enn 
.B,  6.     ")  í  B,  b.     ")  gegni  B\  gegndi  b.     "")  liðsmanna  þeirra  B,  b. 

26 


402 


KARLAMAGNUS  SAGA  V.  Cap.    28. 


En  hann  sagði  at  f)at  var  af  brúarmönnum,  ok  hon  var  brotin,  ok 
betri  væri  hon  úger,  ok  mörgum  manni  hefir  af  henni  ilt  staðit,  ok 
nú  flýr  Karlamagnús  konungr  [ok  sér  nú  engan  annan^  til.  En  er 
Rollant  heyrði  þetta,  þá  varð  hann  úgiaðr  við  mjök  ok  kallaði  á 
guð  hárri  röddu  ok  mælti  svá  :  J)ú  guð  er  [aldri  laugt  ok  inn  sami 
ert,  ok  þú  lejstir  oss  frá  helvíti,  ok  J)ú  guð  er"  skapaðir  Evo^  or 
rifi  Adams,  ok  þat  var  satt  at  þau  átu>  bannat  eph.  En  eptir  því 
[er  þat  var  satt,  J)á  dreptu  Guitahn  konung  með  öUu  liði  sínu,  því 
at  hann  er  hvern  dag  at  at  mýgja*  lögum  þínum  ok  brjóta  boðorð 
[)ín.  En  [þú  dróttinn  er  styrkr  ok  staðfesta  ölkim  þeirn^  er  þinn 
vilja  gera  ok  halda  lög  þín  bæði  dag  ok  n#tt.  Nú  mæhr  Rollant 
við  menn  sína :  Nú  verð  ek  upp  at  standa  ok  vápnast,  ok  hefi  ek 
nú  alls*  of  lengi  sofit.  En  menn  hans  svöruðu  honum :  Ger  eigi 
[þat  fyrir  guðs  sakir,'  því  at  þú  fékt  fyrir  skömmu^  sár  þau  er  vér 
ætluðum  at  banasár  mundu  A^era,  en  nú  eru  þau  komin  í  allgott 
efni,  ok  er  þat  várt  ráð,  at  þú  látir  gæta  tiP  sem  bezt  kantu ;  því 
ávalt  [munu  vér  nökkurn  sigr  vinna,^"  meðan  vér  höldum  þér  heil- 
um,  en  þá  [er  várt  ráð  alt  fyrir  borði,^*  ef  þér  verðr  nakkvat.*'^ 
J)á  svarar  Rollant:  J)egit'^  sem  skjótast,  [ok  skal  ekki  yður  orð 
hér  um  nýta,  því  at  ek  skal  fara  ok^"*  eigi  dveljast,  þótt  hverr  Hmr 
minn  sé  leystr  frá  öðrum,  ok  [þat  segi  ek  yðr,.  at  ek  skal  fara*^ 
til  brúarinnar  ok  vita  [it  sanna  um  gný  þenna,'*' .  ok  vita  vil  ek, 
hvat  lýð  þat  er  er  [oss  bannar^'  brúargörð  þessa.  En  er  Rollant 
ok  hans  lagsmenn^^  váru  herklæddir  [ok  gengnir'^  frá  landtjöldum 
sínum  til  brúarinnar,  þá  mœttu  þeir"'^  Baldvina  bróður  Rollants  frœkn- 
um  höfðingja  ok  vel  at  sér  görfum. 

28.  [Terri  er  maðr  nefndr,  hann  var  ríkr  hertugi,  hann  réð 
fyrir  ríki  því  er  Ardenais  heitir.  Hann  dubbaði  til  riddara  Baldvina 
unga  í  páskaviku  ok  annan  Gilhmer  skozka,  hann  var  kaupmaðr, 
ok  inn  þriðja  Bova  hertuga  ok  marga  aðra  með  þeim.*^^  En  er 
RoUant  sá  bróður  sinn  kominn,  þá  [rann  hann  á  háls  honum^"  ok 
varð  feginn  mjök  kvámu  hans,  ok  sagði  at  Saxar  höfðu  átt  við  hann 
[orrostu  mikla,  ok  hefi  ek  orðit   sárr   mjök    ok   hafa   heiðingjar  felt 

')  [undan,  ok  er  nú  ekki  annat  B.  ^)  Imgl.  B.  ^)  Evam  b.  *)  [at  þat 
er  satt,  þá  drekk  þú  nú  Gutelin  konungi  ok  öllum  her  lians,  því  athann 
er  hvern  dag  at  at  drekkjaP,  ft.  *)  [styrk  þá^,  6.  ^)(i\tB.  ')  [svá  ^. 
')  [hefir  fengit  B,  b.  '•)'  þeirra  tilf.  B.  h.  '")  [mnntu  vega  nökkurn 
sigr  B.  ")  [ernm  vér  uppgefnir  b.  '^)  til  meins  tUf.  b.  ")  Vápnit 
yðr  B,  b.  '^)  [því  at  vér  sknlum  B,  b.  '■'')  [lægi  þat  við,  ok  fara 
skal  ek  B,  b.  '^)  [hvat  it  sanna  er  um  þat,  hvat  veldr  óliði  (óhljóði  t) 
þessu  ok  vápnagangi  B^  b.  ")  [bannar  várnm  mönnum  jB,  b.  '*)  menn 
B,  b.  '9)  [géngu  þeir  B,  b.  ")  þar  tUf.  B,  b.  "')  Imgl.-  B,  b. 
'*)  [mintist  hann  við  hann  b. 


I 


Cap.   29.  AF  GriTALní  SAXA.  403 

mart  lið  várt.*  ^á  svarar  sá  maðr  tiP  er  nefndr  er  Berarð  ok 
mæhi :  [Um  alla  oss  skal  eitt  líða,^  því  at  til  þess  erum  vér  higat 
komnir  at  veita  yðr  slíkt*  er  vér  [megum  ok  vér  erum*  tilfœrir. 
J)á  mælti  Baldvini :  ^Fvsir  mik  at  sjá  brú  þessa,  er  svá  [er  mikit 
af  sagt,'  ok  ef  svá  [berist  at*  vér  komumst^  yfir  Rín,  þá  þœtti  mér 
þat  betra  en  þótt*"  mér  væri  gefin  [bvrðr  mín"  af  gulli, 

29.  Nú  [herklæðist  ah  hð  þeirra  ok  fara  í  brynjur  ok  setja 
hjálma  á  höfuð  sér  ok  gyrða  sik  sverðum.  J)ví  uæst  hljópu'-  þeir  á 
hesta  sína  ok  kómustyfir  Rín.  En  þeir  váru  saman  [átta  hundrað" 
riddara,  ok  var  þá  [guð  í"  fulltingi  með  þeim.  því  at  þeir  týndu 
eigi  til^*  eins  penings.  Síðan  fóru  þeir  eptir**  fiallslilíð  nökkurri 
ok  kómust^'  í  skóg  einn,  en  heiðingjar  urðu  eigi  varir  við  þá  fyrr 
en  þeir  œptu^^  heróp.  Ok  því  næst  reið  íram  Rollant  at  höfðingja^' 
einum  ok  hjó  af  honum  skjðld  hans  ok  brvnju,  ok  lagði-"  spjóti  í 
gegnum  hann  ok  [steypti  honum  dauðum  til  jarðar.  En  Baldvini 
bróðir  hans  hóf  upp  sverð  sitt  ok  hjó  í  sundr  annan  heiðingja,  svá 
í  hjarta  nam  stað.  Berarð  .drap  inn  þriðja.  Ok,  í  þeirri  framreið 
drápu  þeir  svá  heiðingja.  'at  þeir  urðu  undan  at  flýja,  en  Frankis- 
menn  urðu  at  flvja  undan  blóði  heiðingja  aU  þar  sem  viðskipti  þeirra 
höfðu  verit.-^  En  síðan  sótti  Rollant  íil  kastala  þess  er  [var  við 
brúarsporðinn,  ok  átti--  við  þá  orrostu  ok  [feldi  fyrir  þeim  þúsund 
manna,^'  ok  var  þá  engi.  »nnarr  til  en  Esklandart  varð  at  flýja.  ok 
var  þó  áðr  lagðr  i  gegnum  með  sverði.  En  þeir  eru  í  [eptirfór 
Berað  ok  Bovi,  ok  með  þeim  sá  maðr  er  Rigald  er  nefndr,  hann 
var  af  því  landi  er  Boillus  hét,  ok  sá  er  Alimann  enn  frakneski  hét. 
Svá  er  at  segja,  at  Bald^ini  hefir  sútt  í  eptirfor  Esklandart,  ok  var 
hann  konungr  kallaðr.  ok  sagði  til  hans :  J)at  er  nú  til,  heiðingi, 
at  bíða  mín,  ok  guð'  verði  þér  reiðr,  ef  þú  bíðr  eigi :  ok  ef  nökkurr 

')  fbardaga,  ok  hafði  hann  vorðit  sárr  mjök  í  þeirri  orrostu  ok  (höfðu 
jieir  tilf.  b)  felt  margt  af  liði  hans  B,  b.  *)  mgl.  B.  b.  ')  [Eitl  skal 
yfir  oss  ganga  B.  b.  ^l  svá  lið  tilf.  B,  b.  *)  [erum  framast  B.  *)  þeés 
tilf.  B.  b.  ')  [miklar  sögur  ganga  frú  B,b.  *)  [berr  at,  at  B.  *)  kom- 
imst  B.  ■•)  mgl.  B,  b.  '^)  ,  [byrðingr  B.  ")  [herklæðast  þeir,  ok 
því  næst  hlaupa  B,  b.  '^  7  þúsundir  B,  b.  '*)  [at  vísn  guðs  B. 
'*)  þvi  er  (svá  miklu  at  b)  vert  væri  B.  b.  '*)  fram  með  B.  b.  '•)  kómu 
B,  b.  '*)  á  þá  tilf  B.  b.  ")  heiðingja  B.  ")  siðan  tílf.  B.  b. 
-')  [feldi  hann  dauðan  af  hesti.  En  Baldvini  hjó  af  öðmm  hjálminn, 
höfuð  ok  búk.  svá  at  í  hjarta  nam  staðar.  ok  þurfti  sá  eigi  fleira.  Ok 
í  þeirri  svipan  drap  sínn  mann  hverr  þeirra,  (ok  þá  urðu  heiðingjar 
at  flýja  tilf.  jB).  En  Frankismenn  urðu  þá  at  flýja.  er  þeir  mœttu  al- 
múga  heiðinna  manna.  B.  b.  ")  [heiðnir  menn  höfðu  gert  við  brúar- 
sporð,  ok  áttu  þeir  (átti  b)  B,  b.  ")  [feldu  (feldi  b)  þar  ótal  heið- 
ingja  Bj  b. 

26* 


404  KARLAMAGNUS  SAGA  V.  Cap.    29. 

hugr  er  í  þér,  þá  bíttu  nú  ok  berst*  við  mik,  því  at  mér  er  sagt, 
at  þú  sér  konungr  kallaðr,  ok  er  mér  á  fýst  mikil  at  vit  [freistim 
riddaraskaps  okkars.'*  En  ek  vil  at  [m  vitir,  at  ek  em  bróðir  Roll- 
ants  ok  nafn  mitt  er  Baldvini,  ok  em  ek  sjsturson  Karlamagnús 
konungs,  ok  ef  J)ú  [fellir  mik,  J)á  mantu  taka  mikil  metorð^  af  Guit- 
alin  konungi.  ]þá  svarar  Esklandart  konungr:  Eigi  em  ek  viðbúinn 
við  þik  at  berjast  at  sinni,  en  Jjú  ert  kominn  af  góðu  kyni  ok 
liörðu^  ok  er  æfar  ilt  við  yðr  at  eiga  [,  ok  er'mér  ekki  um  at  balda 
í  móti  J)ér  orrostu,^  ok  vil  ek  segja  þér  hvat  til  þess  [kemr.  Ek 
em  í  gegnum  lagðr  sverði,^  en  ef  ek  væra  sáralauss,  þá  sáttu  engan 
þann  er  á  Maumet  trúir  fiisara  til  einvígis  en  mik.'  En  nú  mun  ek 
vera  úmáttugr,  því  at  ek  hefi  [týnt  blóði  mínu  því®  er  ek  hafða. 
Esklandart  reið  hesti  þeim  er  [kominn  var  af  Rabitalis^  ok  var  inn 
fimasti,  en  Baldvini  fór  [svá  nœr  at  bann  mundi  særðan  geta  Esk- 
landart,'"  en  þó  varð  þat  eigi.  En  þeir  fóru  svá  til  þess  er  þeir 
kómu'fyrir  Guitalin  konung,  þá  féll  Esklandart  [fyrir  fœtr  Guitahn 
konungi.  En  þar  sátu  fyrir  með  konungi'^  20  þúsundir.  Síðan  tók 
Baldvini  hest  [hans  ok  reið  í  braut  með.^*^  En  eptir  honum  [sóttu 
fjöldi^^  heiðinna  manna.  J)á  tók  hann  at  heita  á  guð  föður  allrar 
skepnu  ok  mælti  svá:  jþú  guð  er  skapaðir  Adam  ok  Evo,  ok  þau 
átu  bannat  eph,  en  [bið  ek**  at  þú  gætir  líkama  míns  í  dag,^^  ok 
gef  mér  þá  gæfu,  at  ek  mega^®  sjá  Karlamagnús  konung  ok  Rollant 
bróður^'^  minn.  En  er  hestr  hans  heyrði  vápnagn}'  af  liði  heiðingja, 
þá  Ijóp  hann  svá  snart*^  ok  fimhga  sem  [broddr  'fljúgi,'®  ok  fór 
síðan  [um  fjöll  ok  dali  þá  er  í  Saragarie  heita,  ok  vánum  bráðara 
þá  komst  hann  or  augsýn,  ok  sté  þar  af  hesti  sínum  ok  lét  hann  þar 
verpa  mœði  ok  hvílast  htla  stund,  ok  síðan  lagði  hann  söðul  á 
hestinn  ok  Ijóp  á  bak.  |)á  varð  honum  litit  aptr  ok  sá  fjölda  heið- 
inna  manna  fara  eptir  sér.  En  Baldvini  blótaði  þeim  ok  bað  guð 
steypa  þeim  ok  svá  þeirra  feðginum.     Ok   nú  er  hann  kominn^''   til 

')  feptirsókn  brœðr  Rollant  ok  Baldvini.  Ok  Baldvini  kallar  á  Esklandrat: 
þat  er  nú  ráð,  segir  liann,  at  þú  bió  mín  ok  bersktu,  1?,  b.  '^)  [reynim 
okkarn  riddaraskap  B.  b.  ^)  [feldir  mik,  þá  mundir  þú  taka  mikinn 
metnað  B.  *)  liörðum  mönnum  B.  *)  [annat  en  gott,  ok  þér  satt  at 
segja,  Baldvini,  er  mer  nú  ekki  um  at  berjast  vi($  þik  B.  ")  [berr.  Ek 
em  lagðr  í  gegnum  með  spjóti  vangann  (svangann  6),  ok  er  útkominn 
oddrinn  at  rygginum  ^,  b.  ')  ek  em  B.  ^)  [látit  blóð  þat  B.  b. 
^)  [kynjaðr  (kominn  b)  var  af  Arabialandi  B,  b.  '")  [ávalt  svá  nær,  at 
búit  var  (jafnan  tilf.  b)  við,  at  hann  mundi  koma  sárí  á  liann  B,  b. 
")  [af  hesti  sínum,  ok  sátu  þá  alls  með  honum  ^,  b.  '^)  [þann  ok 
riðr  er  heiðingi  hafði  áðr  ^,  b.  '^)  [ferr  inn  mesti  herr^;  sótti  fjöldi,  b. 
'^)  [nú  bið  ek  þik  guð^;  ek  bið  þik  t.  '*)  svá  sem  þat  var  satt  í///".  J?. 
'«)  mættig  enn  B\  mætti  h.  ")  frænda  B.  '»)  hart  B,  b.  '")  [þá  er 
broddr  hleypr  liarðast  af  lásboga  if,  b.     ")  \_mgl.  B,  b. 


Cap.    30,    31.  AF  GUITALDÍ  SAXA. 


405 


dala  |)eirra  ej  heita  Sorclandes/  ok  fá  þeir  nú  eigi  áhent  hann, 
því  at  hann  hefir  hest  þann  er  skjótari*  cr  en  hjörír.  En  síðáii 
hverfa  heiÖingjar  aptr. 

30.  ísú  skal  segja  frá  Sibiliu  dróttmngu.  Hon  var  gengin  [at 
sjást  uni,^  þá  niœtti  hou  unnasta  sínum  einum,  þeim  er  Alkain  hét, 
hann  var  son  Animirals  jarls"*  af  Babilon,  ok*  ord  orða  á  hann  vei 
ok  sköruliga :  Alkain,  segir  hon,  iUa  gerðu  þér  þat,  er  ^ér  létut 
einn  mann  taka  hest  af  vðr,  en  nú  gef  ek  [f)ér,  ef  þú  vilt  sœkja 
þar  sem  kominn  en®  Alkain  svarar:  Ef  þú  vill  gera  þat  er  ek 
[bið  þik,'  tiróttniug,  þá  mun  ek  fœra  þér  hestinn  ok  svá  þann  er 
tók,  [en  þér  er  lítit  fyrir  því,  þat  e^  ást®  þín  ok  viU  góðr.  En 
dróttning  svarar :  Verða  ek  kona  in  ragasta,  ef  ek  banna  þér  at 
gera  þat  [er  þú  beiðist,  ef'  þú  fœrir  niér  hofuð  þess  er*"  tók.*' 
J)at  mæli  ek  ok,  segir  hann,  at  ek  verða  'allra  riddara  níðingr,  ef 
ek  efui  eigi  þat  er  ek  heíi^-  heitit.  '^Alkain  herklæddist  þá  hvat- 
hga,  [ok  síðan  var  framleiddr  hestr,  sá  er  keyptr  var  af  kaupmanni 
einum  fyrir  hundrað  punda  silfrs  ok  sjau  ok  20  guðveQarpellum  ok 
700  laudspenninga  þeirra  er  budi  eru  nefndir,  ok  enn  margir  hestar 
ok  dýr  þau  er  dromedarii  heita  klyQuð  með  gulh,^'*  en  beisl  var  af 
landi  því  er  Albasam**  heitir:  söðuU  var  fenginn  [af  landi  því  er 
Affrika  heitir:^^  söðulklæöit  [var  or  Alfheimum.''  ok  vissi  þat  engi 
maðr  hvat  klæði  í  var. 

31.  Nú  Ijóp  Alkain  á  hest  sinn  ok  studdist  hvárki  við  stigrek) 
né  söðul,  pk  hengdi  síðan  skjöld  sinn  á  öxl  sér,  [ferbyrðing  þykkan 
ok  þungan.*®  Hann  tók  í  hönd  sér  langskeptu'*  ok  hafði  bundit 
við  spjótskapt   sitt   gullstúku''"    Sibiliu    dróttningar   ok   hafði  sér  þat 

')  Desoredlandes  jB;  Desore^sndes  b.  ')  fimari  B.  *)  [út,  ok  B.  *)  kon- 
nngs  B,  b.  *)  hon  tilf.  B.  *)  [þeim  er  sœkja  \ill  þar  sem  nú  er  kom- 
inn  B:  liann  þeim  er  sœkja  vill,  hvar  sem  hann  er  kominn  6.  ')  [beið- 
umst  .ff.  ^  [þat  er  ást  af  þér//;  fra  [bió  þik  o.  s.  v.  beiðumst  af  þér, 
en  þat  er  ást  þín  ok  b.  *)  [þá  er  B.,  b.  "0  hestinn  tilf.  B,b.  ")  ^á 
segir  Alkain  tilf.  B,  b.  '*)  þór  tilf.  B,  b.  ")  Ok  sídan  œpti  hann  hárri 
röddu  ok  baó  fœra  sér  vápn  sín.  Ok  síðan  fœrðu  honum  vápn  íjÓTÍr 
jarla  synir  ok  tiif.  B,  b.  '^  [ok  fór  í  brynju  ok  setti  hjálm  á  höfuð 
sér,  þann  er  mjök  Ifsti  af,  ok  hann  grrdi  sik  sverdi  því,  er  öll  mn- 
gerðin  var  gyld.  En  þá  var  leiddr  fram  hestr  einn  svartr.  en  sá  var 
keyptr  at  girskum  kíupmanni,  ok  þenna  hafði  Sibilia  dróttning  keypt 
sér  sjálfri  til  handa  fyrir  100  þúsunda  punda  silfrs  ok  áfta  ok  20  guð- 
veljarpellum  ok  700  landspeuniuga  þeirra  er  bozeraz  (bazerar  b)  heita, 
ok  enn  var  til  gefit  50  þeirra  peuninga  er  buklus  (bukli  6)  heita.  ok 
m'ergir  hestar  ok  dýr  þau  tvau  er  dromedarii  heita  ok  klyQaðir  af  gulli 
B.  b.  '*)  Albansani  B.  '«)  [or  Albheimum  í,  6.  ")  [áf  Affrikalandi 
B.  b.  ")  [ferbyrðings  þykkvan  .B;  ferbyrgðan  at  þykt  b.  ")  spjót  b. 
»")  gullstauku  B\  gullstykki  6. 


406 


karlamXgnus  SAGA  V.  Cap.  S1. 


fyrir  merki  pardueri,  *  ok  fór  í  brott  síðan  leiðar  sinnar  litlu  seinna 
en  [broddr  flýgr  af  lásboga.'*  En  áðr  hann  hafði  farit  mílu  lengd, 
þá  [leifði  hann  eptir  sik  sakir  ferðar  meir  en  ^O  þúsundir  hesta,  ok 
síðan  kom  hann  farandi  tjl  dala  þeirra  er  Sorclandes  heita,  ok  fann 
J)ar^'  Baldvina.  En  [)egar  er  Alkain  sá  hann,  œpti  hann  hárri  röddu 
ok  mæhi  við  Baldvina :  Snú  aptr  þú  hesti  [)ínum,  ef  þú  ert  bróðir 
Rollants,  því  at  þat  heyrum  vér  nú,*  at  [engi  sé  jafngóðr  riddari 
sem^  þú.  En  Baldvini  svarar:^  Eigi  em  ek'  viðbúinn,  J)ví  at  spjót- 
skapt  mitt  er'  brotit,®  segir  hann,  ok  heíi  ek  ekki  til  at  verja  mik^ 
nema  sverð  mitt.  En  nú  bið  ek  þik  [,  at  þú  |)oH(r)  mér  fresta'"  til 
þess  [at  ek  mega  betr  við  búast,*^  ok  eig  at  mér  öðru  sirmi,^'*  ef 
svá  gerast  atburðir  til.  J)á  svarar  Alkain:  J)ess  er  engi  ván,  segir 
hann,  því  at  ek  skal  fœra  þik  Sibihu  dróttningu  yíirkominn  annat- 
tveggja  kvikan  eðr  dauðan.  En  svá  er  sem  mælt  er,  at  h'til  er 
líðandi  stund,  ok  meðan  þeir  rœddust  þetta  við,  þá  fór  Baldvini 
undan  á  hœli,  [unz  hann  kom  tiP^  þar  er  lagsmenn  hans  váru  nökk- 
urir.  J)á  mælti  Alkain  við  Baldvina :  [Vihr  þú  eigi  upp  gefa^* 
vápn  J)ín,  þá  fara  hér  nú  eptir  þér^^  Qórar  þúsundir  riddara,  ok 
munu  þeir  skjótt  gera  um  lífdaga  þína  ok  þinna  manna,  ok  aldri 
síðan  skaltu  sjá  Kárlamagnús  '  konung  né  Rollant  bróður  þinn.  J)á 
svarar  Baldvini:  Eigi  er  þat  vel,  segir  hann,  þar  er  ek  bað  [)ik 
[áðan  eirðar,  ^^  en  nú  heitr  þú  mér  bana,  ok  nú  skýt  ek  til  guðs 
mínu  máh.  |)á  svarar  Alkain :  Ef  þú  fellr  eðr^'^  flýr  undan,  þá 
týnir  ])ú  lofi^^  þínu.  J)á  svarar  Baldvini:  Frýr  J)ú  mér  nú  hugar, 
segir  hann,  [ek  segi  þér,  at  ek  ríð  nú  undan  eigi^^  svá  langt,  at 
þat  sé  lengd  mín,  þó  at  ek  sé  verr  at  vápnum  búinn  en  þú.  Ok 
J)ess  vœnti  ek  [sem  mœlt  er,  þrýtrat  veganda  vápn  nema  hugr  bih,'^'' 
ok  þótt  ek  hafa  týnt  spjóti  mínu,  þá  er  sá  ragr  er  sverð  eitt  hræðist, 
eí*^^  annat  kemr  í  móti.  I  J)ví  biH  sneri  Baldvini'^'-*  hesti  sínum,  ok 
riðust  at  tj'svar,  ok  kom  hvárgi  öðrum  af  baki.  En  í  inni  þriðju 
atreið  hjó  Alkain  til  Baldvina  ok  misti  hans,  ok  þá  hjó  Baldvini  til 
Alkains^^  af  honum  hjálm  hans  [ok  mikit  af  skildi'^'*  hans  ok  feldi 
hann  af  baki  til  jarðar.    Ok  áðr  hann  komst  upp  hafði  Baldvini  hest 

^)  mgl.  B,  b.  ^)  [ör  ferr  af  stinnnm  boga  í,  6.  *)  [fann  (mœtir  6)  hann 
^,  6.  ")  sagt  tilf.  B.,  b.  ^)  [eigi  sé  betri  ridrlari  til  en  ^,  b.  ®)  máli 
hans  tilf.  B,  b.  "')  nú  tilf  B,  b.  «)  í  sundr  B,  b.  ")  med  tilf  B,  b. 
'")  [eins  hlutar,  at  {)ú  lér  mér  fresta  á  B\  [at  þú  Ijáir  mér  frest  b. 
1»)  [er  ek  verd  betr  viðbúinn  B,  b.  '^)  slíkt  svá  tiJf  B,  b.  '=•)  [til 
þess  er  hann  kom  J?,  b.  '^)  [Ef  þú  gefr  nú  eigi  þegar  upp  B,  b. 
'*)  mérl?;  mgl.  b.  '«)  [griða  áðr  B,b.  ")  í  því  er  {)ú  B,b.  '")  h'fi /f. 
")  [en  nú  skal  þat  ok  segja  þér,    at  ek  renn  nú   eigi  undan  pér  B,  b. 

*  '")  [at  fáist  veganda  vápn,  ef  hugr  bilar  eigi  B,  b.  *')  er  B.  ")  aptr 
tilfB^b.     ^')  ok  hjó  tilf  B,b.     ")  [allan  ok  vel  helming  skjaldar*,  6. 


Cap.    S2.  AF  GUITALIN  SAXA.  407 

hans  ok  mœlti  [  :  Svá*  góðan  hest  hefi  ek  nú  sóttan,  at*  eigi  vil 
ek  hann  láta  fyrir  alt  veraldar  gull.  Ok  í  því  bih  reis  Alkain  [á 
fœtr^  ok  bað  þarfliga,  at  Baldvini  féngi  honum  [hest  sinn'*  fyrir  vin- 
áttu  sakir,  ok  ef  þú  vill  þat  veita  mér,  þá  gef  ek  þér  konungdóm 
á  Spanialandi,  því  at^  Sibiha  dróttning  á  hest  þenna.  kona  Guitalius 
konungs,  er  allra  kvenna  er  A-ænst  [er  í  heiminum  eru.^  Ok  fyiir 
sakir  ástar  við  hana,  þá  vil  ek  heldr  týna  lífi  mínu  en  [farit  hafa 
svá  úheppiliga  at  láta  þann  grip  er  beztr  er  í'  heiminum.  J)á  svarar 
Baldvini :  Fari  sá  fyrir  níðing  er  þat  [rœkir,  ok  fyrir^  því  at  ek 
bað  þik  [eins  hlutar,  en  þú  neitaðir  mér,  ok  fyrir  því  getr  þú  uú 
eigi*  þína  bœn,  at  þú  vildir  eigi  veita  mér  þat'"  er  ek  bað  þik. 
Ok  ef  þú  nytir  eigi  Sibihu  dróttniugar,  þá  skyldir  þú  nú  týna  lífi 
þínu,  en  ek  vil,  at  þú  segir  [Sibiho  dróttningu  þat,  at  hon  er  sú 
kona  í  heimi,  er  ek  ann  mest  fyrir  sakir  vænleiks  hennar  ok  kurt- 
eisi.'*     Ok  þar  skildust  þeir  nú  at  sinnir 

32.     ííú  »ríðr  Baldvini  leiðar  sinnar,  ok  hefir  með    sér  hestinn 

d<^ra  ok  gyrðr  sverði  því  er  Alkain  hetir   átt,    ok    hann   hafði   gull- 

stúku^-    Sibihu    dróttningar,    þá   er  hou   gaf  Alkain   til    merkis    sér. 

Ok  reið  hann  þó  lengi  áðr  hann  sæi*^  lagsmenn  sína,  ok  þá  kallaði 

hann**  ok  bað  þá  bíða,  fyrir  því,  segir  hann,  at  hér  ferr  herr  Saxa 

eptir  oss  ok  skulum  vér  snúa'^   í   móti   þeim,    ef  þér   vilit   sem  ek, 

ok  væntir  mik,  at  vér  munim  sigrast  á  þeim.     En  ef  þér   vilit   eigi 

aptr  snúa,  þá  segi  ek   yðr   vísan   dauða.^®     |)á    svarar   sá   maðr  er 

Berað*'  hét  ok  mælti  við  Baldvina :    Eigi  skaltu  svá  mjök  frýja  oss 

hugar,  þótt  þú  hafir  unnit   hest  góðan  af  frœknleik    þínum,    ok  guð 

geíi  þér  at  njóta  hans  vel  ok  lengi.    En  ek  sé  þat  at  þú  ætlar  mik^® 

huglausan,  en  ek  [hygg  at  öðru  skulu  verða:^^   þá   er   ek  sný    aptr 

hesti  mínum,  þá  skal  ek  [skjótt  láta""    hann   eðr  fá  mér'^^   annau."'* 

J>á  svarar  ok  sá  maðr   er   nefndr   er   Rigald :     Tökum    oss   hæli    ok 

nemum  [við  um  stundar  sakir,*^*  þótf^*  [liðsmunr  sé  várr  ok  Saxa.*^^ 

En  ef  ek  sé  þat,  at  nökkurr  yövarr  flýr,"^  þá  skal  ek   brjóta  spjót- 

skapt  mitt  um  lendar"'  þeim,  ok  þess  bið  ek  gu5,    ef  ek  hefni  eigi 

')   [sídan :  B,  b.       ''}  ok  B,  b.       ^)  [iipp  B,  b.       ")  hestinn  B.  b.       *)  tilf. 

fi,  b.     ^)  [þeirra  er  fœzt  hafa  í  h#iniinum  B,  b.     ')  [ek  skula  svá  heim 

koma  úheppiliga.  at  ek  hafa  látit  inn  bezta  hest  er  í'sé  B.  b.     *)  [hirðir,  b. 

*")  [griða    ok    þú    neitaðir,    ok    (fjrir    því   b)    skaltu    eigi    þiggja   B,    b. 

"^)  mijl.  B.     ")  [henni  tíðendi  B.b.     '-)  stauku  J?-  stúku  b.     '')  sáif,  6. 

'*)  þegar  á  þá    tilf.  B,  b.       '^)    aptr   tilf.  B,  b        ^)    yðvarn   tilf  B,  6, 

'')  Bemarð  B[  Berarð  b.     '^)  heldr  tilf.  B,  b.      '"j  [hugða  þat  at  öðru 

skyldu  reynast  B.     '"')  [brátt  vinna  B.      *')  skjótt  B.      «)  fra  [hygg  at 

öðru  0.  s.  V.  ek  vil  aðtla  at  þat  reynist  eigi  svá,   því   at   þá  er  ek  snýr 

aptr  mínum   hesti,    skal    ek  eigi   spara   heiðingja,  b.       ")    [stað    B.,  b. 

^')  mikiU  tilf  B.     ■»*)  [vér  sém  færri  en  Saxar  b.      '*)  undan  tilf.  B,  b.^ 

'')  höfuð  jy,  6. 


J08  karlamagnus  saga  V.  Cap.  33,  34. 

þessa/  at  ek  sjá  [eigi  Karlamagnús  konung.'^  J)á  svarar  Baldvini: 
Vel  mælir  þú  ok  drengiliga,  ok  látum  oss  þat  [hugkvæmt  vera,^  at 
eitt  sinn  skal  hverr  deyja;  en  áðr  þat  hendi,*  segir  hann,  þá  seli 
hverr  sik  sem  [dýrst  getr  hann.^ 

33.  I  því  bili  kómu  farandi  fimtán  kappar^  vel  vápnaðir.  En 
Baldvini  ok  hans  menn  váru  staddir  á  hæð  nökkurri'  ok  höfðu  þar 
tekit  sér  hæli,  en  þeir  Baldvini  váru  sjau  saman,  en  Saxar  15.  J)á 
reið  fram  Berað®  af  Frankismanna  liði  ok  hjó  til  manns  þess  er 
Lunarð'  hét,  hann  var  ættaðr^"  af  landi  því  er  Fohe"  hét,  klauf 
hann  í  herðar  niðr  ok  [steypti  honum  dauðum'^  til  jarðar.  J)ar 
næst  reið  fram  Rigald  af  Frankismönnum  ok  [feldi  mikinn  höfðingja, 
en  sá  er  eigi  nefndr.  Nú  reið  fram  Bovi  af  Frankismönnum  ok*^ 
lagði  spjóti  [í  gegnum  þann  mann  er  Goduel  hét  ok  skaut  honum 
dauðum  á  jörð,  ok  þar  á  ofan  hjó  hann  bróður  hans  er  Adoe  hét.** 
En  við  þetta  flýja  heiðingjar,  en  Frankismenn  reka  flóttann  til  þess 
er  þeir  finna  Alkain,  ok  [höfðu  marga  góða  hesta  ok  aðra  gripi  aptr 
með  sér,  er  þeir  höfðu  sótta.  Nú  hrósa  Frankismenn^^  ferð  sinni, 
því  at  þeir  hafa  mikinn  sigr  unnit  á  Söxum.^^ 

34.  Nú  er  at  segja  frá  Margamar  konungi,  at  hann  kemr  at 
farandi,  þar  sem  Alkain  var  á  fœti  staddr,  ok  [Qöldi  hðs^'^  með 
honum.  Hann  [orti  orða'^  á  Alkain  ok  spurði  hvar  hestr  hans  væri, 
sá  er  Sibilia  dróttning  fékk  [þér  pardueri.^^  Alkain  svaraði  ok  sagði 
it  sannasta :  Hest  minn  tók'^''  frændi  Karlamagnús  konungs  ok  feldi 
mik  til  jarðar  áðr,  ok  [tók  síðan  öll  vápn  þau^^  er  ek  hafða.  ]þá 
mælti  Margamar:  Oöru  hézt  þú  SibiKu  dróttning  fyrir  kossa  sína,^^ 
en  því  at  þú  mundir  leifa'^^  gjöf  þá  er  hon  gaf  þér.  J)á  svarar 
Alkain :  Margamar  konungr,  segir  hann,  gabba  mik  ekki,  ek  ræð 
þér  heilt  um  þat.  Hér  er  í  skógi  þessum*^*  fjöldi  Frankismanna,  en 
þeir  eru  í'^^   njósn  ok  munu  þeir  gera  þína  för  enn  Ijótari  en  mína. 


*)  saal.B^b-,  þeirra^.  ^)  [aldri  Karlamagnús  konung  sídan  Æ,  6.  ')  [í  hug 
koma  b.  *)  sé  B.  *)  [dýrast  If,  6.  «)  af  Söxum  tilf.  b.  ')  í  fjallslilíð 
einni  tilf.  B.  »)  Berarð  B,  b.  ")  Pinarð  5,  6.  '»)  æzkaðr  B.  ")  Rof- 
olis  B;  Rafalis  b.  '^)  [feldi  hann  dauðan  B.  ")  |-^^;_  ^  f,  uj  ^^[i 
manns  þess  er  Dogoel  (Godoel  b)  hét  ok  lagði  í  gegnum  skjöld  hans 
ok  sjálfan  hann,  ok  rak  hann  danðan  ofan  af  hesti  sínum,  ok  á  þat 
ofan  brá  hann  sverði  ok  hjó  banahögg  bróðurson  hans  er  Badak  (Baldak  b) 
hét.  Nú  hafa  Frankismenn  vel  við  orðit  ok  drepit  nú  10  berserki,  en 
5  eru  eptir  B,  b.  '*)  [hurfu  þá  aptr  ok  höfðu  með  sér  hesta  þá  er 
þeir  höfðu  sótt  ok  möi-g  hervápn  ok  góða  gripi.  ISÍú  megu  Frankis- 
menn  hrósa  B,  b.  '")  heiðingjum^,  b.  '')  [fjölmenni  mikit  if,  6. 
'*)  [kastar  þcgar  orðum  b.  '")  [honum  J?,  b.  ^"j  Baldvini  tilf.  b. 
^')  [rænti  mik  öllum  hei-vápnum  þeim  B,  b.  ^^)  ^á  er  hon  gaf  þér, 
heldr  B,  b.     ^')  láta  B,  b.     ")  mikill  tUf.  B,  b.     ")  á  b. 


Cap.    33.  \V  GUITALiy  SAXA.  409 

ok  munu  þeir  drepa  [alt  lið  þitt.*  Síðan  tóku  þeir  Alkain  ok  settu 
haou  á  múl  einn  [þeygi  góðan^  ok  fóru  síðan  til  landtjalda^  Guita- 
lins  kouungs.  Ok  Sibilia  dróttning  var  úti  stödd  ok  sá  íor  þeirra 
ok  kallaði  á  Alkain :  Alkain  af  Almarie,  segir  hon,  hvar  er  nú  sá 
maðr  er  þú  hézt  niér  eða  hestr  sá  er  ek  fékk  þér.  J)á  svarar 
Alkain:  Xíí  skaltu  þat  heyra.  Ek  elta  hann"*  lengi  ok  bað  ek  hann 
bíða  mín,  en  hann  vildi  þat  eigi.  En  ek  íór  þá  eptir  honum  í 
skógi,^  ok  [viltist  hann  mér,*  ok  mátti  [eigi  ek*  finna  hann.  En 
hestr  sá  er  þú  fékt  mér,  [fékk  ek  skjaldsveini  mínuni.  at  hann  skyldi 
brj'nna  honum  ok  þvá  ok  kemba,  því  at  hann  var  sveittr  af  blóði.^ 
]^á  svarar  Sibilia  dróttning :  J)ú  skalt  segja  annat  sannara,  hvat  þú 
hefir  gert  af  hesti  mínum,^  ok  get  ek  at  hann^"  komi  eigi  aptr  til 
vár,  ok  munt  þú  hafa  verit  [af  baki  riðiuu,"  því  at  sýnt  er  þat 
á  hjálmi  þínum,  [hann  var  vel  gyltr  er  þú  fórt  heiman,  en  nú  er 
hann  laugaðr  í  leiri  ok  moldu.^"  En  ek  þikkjumst  vita  at  Baldnni 
hefir  sóttan  hestinn  af  þér,  ok  er  nú  betr  niðr  kominn  en  [í  þínu 
valdi  væri,*^  hafi  hann  nú  ok  njóú  vel.  Ol^  mæltist^*  síðan  \ib  ein 
saman :  Ast  mína  alla  [fel  ek'*  á  hendi  þér,«Baldvini.  Síðan  mælti 
hon  við  Alkain :  Ekki  er  mér  um  þik,  Alkain,  ok  únýtan  dreng 
[kalla  ek  þik  héðan  af.^^  En  Alkain  fór  þegar  í  brott,  ok  þótti, 
sem  var,  [sér  verra  líf  en  hel'*  fyrir  sakir  orða  henuar^®  er  hon 
mælti  við  hann.^^ 

35.  [Nú  riðu  Frankismenn*  til  herbúða-"  Karlamagnús  kon- 
ungs,  ok  jafnskjótt  sem^*  Rollant  leit  bróður  sinn,  þá-ávítaði  hann 
Bald^-ina  mjök,  ok  spurði  hvert  ,hann  hefði  farit  [ok  hverr  fékk 
þér--  hest  þann  er  þú  ríðr,  eðr  hefir  þú  stolit  honuni?  En  eigi  mun 
þurfa  eptir  at  leita-^  hvert  þú  vart,  [þú  munt  hafa  sýnt"*  þik  Sibiliu 
dróttningu,  ok  þat  it  sama  skaltu  dýrt  kaupa.  J)á  svarar  Bald\-ini: 
Yer  eigi  reiðr,  bróðir,  því  at  eigi  munum  vér  optar  koma  til  fundar 

')  [(þik  ok  tilf.  b)  hvert  mannsbarn  þat  er  með  þér  er.  B.  b.  =*)  [mgl.  B,  b. 
')  mgl.  B.  *)  mann  þann  .B,  b.  *)  skóg  einn  B.  b.  *)  [þar  hvarf  hann 
mér  b.  ')  [ek  J)á  eigi  B,  b.  ®)  [þá  hafði  skjaldsveinn  minn  hann  til 
brunns,  ok  bað  ek  hann  þvá  honimi  ok  kemba.  því  at  hann  var  al- 
sveitngr  .8,  b.  ')  þeim  er  ek  keypta  at  mamii  þeim  er  Jiebe  heitir  B. 
'•)  sá  hestr  B,  b.  ")  [ofan  feldan  af  honum  B,  b.  '^)  [ok  nú  er  hann 
ekki  nema  leir  ok  mold,  ok  er  uú  laugaðr  í  sauri  er  áðr  var  í  guUi^; 
eða  hví  er  hjálmr  þinn  nú  laugaðr  1  moldu  ok  saur,  er  áðr  var  skín- 
andi  af  guUi  b.  '»)  [áðr  B.  »)  hon  tHf.  b.  '*)  [vilda  ek  fela  B. 
'«)  [tel  ek  þik  vera  nú  B.  b.  '•)  [eigi  betra  líf  en  dauði  B,  b.  '*)  þeirra 
B,  b.  '»)  fyrir  nóga  verðskyldau  tilf  b.  ^oj  j^^S'ú  fóru  Frankismenn 
heim  til  B.  ^*)  [Eptir  þann  sigr  er  Baldvini  ok  hans  kompánar  höfðií 
unnit  á  Söxum  ok  nú  var  fyrir  litlu  frá  sagt,  riðu  þeir  heim  til  Karla- 
magnús  konungs,  ok  þegar  b.  ")  [eða  hverr  á  B^  6.  ")  spyrja  B,  b. 
'*)  [ok  hefir  þú  nú  svndan  B. 


410  KARLAMAGNUS  SAGA  V.  '  Cap.  36,   87. 

við  Sibiliii  dróttning,  ef  yðr  [er  |)at  mótsett.^  En  í  J)ví  bili  kom 
Karlamagnús  konungr  ok  fagnaöi  Baldvina^  frændasínum,  ok  bað 
meÖ  sér  vera  svá  lengi  sem  hann  [kynni  sér  Jjörf,^  ok  spurÖi  hvaðan 
hann  var  kominn  [eða  hverr  hann  hefði  til  riddara  dubbat.  En 
Baldvini  svaraði :  Teri  af  Ardena,  segir  hann,  ok  með  mér  var 
dubbaðr  Berað  son  hans  ok  Gillimer  inn  skozki  ok  mart  annarra 
manna.  Ok  hann  scndi  oss  til  þín  at  veita  f)ér  hð  í  mót  yðrum 
úvinum.* 

36.  Nú  hefst  á  nýja  leik  brúargerÖin,  ok  ferr  nú  alj)ýða  til  at 
fœra  steina  meðr^  vögnum  ok  geta  gert  brúna  a  20  dögum  [í  'mót 
vilja  heiðinna  manna.®  Ok  nú  megu  ^eir  fara  yfir  [Rín  med  hði 
sínu,  ef  {)eir  Vilja.'  Stólpar  alHr  er  undir  váru  gerfir  brú'nni  váru 
af  inum  besta  marmarasteini,  ok  öll  var  hon  með^  lím  hlaðin.  Nú 
býst  Karlamagnús  konungr  yfir  brúna  at  fara  með  öllu  hði  sínu. 
[Ok  fara  alhr  Frankismenn  á  mánadag  með  ölki  Hði  sínu.  Týs- 
daginn  fór  þat  hð  er  kallat  var  Allamagne.  Oðinsdag  fór^  af  [)ví 
landi  er  Gasgon^''  heitir,  ok  af^^  landi  er  heitir  Equitanie,  ok  sá 
lýðr  er  Éflaman^'^  heitir,  ok  sá  Ij^ðr  er  Efridon'^  hét,  ok  •jarhnn^* 
af  Bretlandi  með  sitt  hð.  En  þórsdag  frá  nóni  til  dróttinsdags  fór 
[Karlamagnús  konungr  með  hð  sitt,'^ 

37.  Nú  er  at  segja  frá  Karlamagnúsi  konungi,  at  hann  eryfir- 
kominn  Rín^*'  með  alt  hð  sitt.  En  Guitalin  konungr  hefir  [hönd  at 
verki  ok  stefnir''  til  sín  öllum  konungum  í  ríki  sínu  ok  hertugum 
ok  jarlum  ok  frjálslendingum.^^  ók  [)ar  er  kominn  til  hans  höfuð- 
konungr  sá  er  Quinkuennas  hét,  hann  réð  fyrir  landi  því  erSarabla^^ 
hét.  Yápn  hans  váru  með  sjau'htum,  skjöldr  hans  er  rauðr,  en 
brynja  blá,  hjáhiir  hans  [sem  gull,^"  sverð*^'  svá  skírt  sem  steinn  sá 
er  kristaUus  hejtir,  spjót  hans  var  gert  af  inu  bezta  stáli,  alt  smelt-^ 
með  gulh.  Hcstr  hans  var  œttaðr^^  af  ViUifríslandi,  söðull  ok  beisl 
var-*  or  Álfheimum,-^  ok  söðulklæðit  var  af  inu  bezta  guðveíjarpelii, 
ok  af  slíku  svá^'"'    megu    vér  vita,    at   annarr  ])úningr"'    hans    mundi 

')  [fyrir  J^ikkir  (þokkast  b)  [^at  B,  b.  ')  vel  B.  b.  ^)  [vildi  sjálfr  B,  b. 
*)  {mgl.  B,  b.  '')  á  B;  í  b.  ")  [hvárt  er  lieiðnir  menii  vilja  eðr  eií^i 
^,  b.  ')  [|)egar  er  þeir  vilja  með  öllu  liði  sínu.  J9,  b.  *)  við  B,  b. 
^)  [Nú  fara  |)eir  mánadag  yfir  brúna  frjálslendingar  með  lagsmönnum 
sínum.  Týsdag  ferr  lýðr  sá  er  æzkaðr  (kominn  b)  er  af  Heauer 
(Bealfver  b)  ok  (af  [jví  landi  er  Alaniargie  lieitir.  Oðinsdag  fóru  |)eir 
Wf.  b)  B,  b.  '»)  Gaskunia  6.  »')  l)\í  tílf.  B.  '^)  Efflámant  B,  Aflla- 
mania  b.  '^)  EfTrison  B,  b.  '')  Aelin  B,  b.  '•">)  [lið  Karlamagnús  kon- 
ungs  ok  hanii  sjálfr  B,  b.  '«)  brúna  B.  ")  [stefnt  B,  b.  '»)  riddarum, 
ok  eru  þeir  nú  allir  saman  komnir  tilf.B^b.  ''••)  Serabba  B',  Sorabla  fc. 
2")  [er  gulr  B,  b.  ")  hans  tilf.  B,  b.  ")'  mellt  B.  '")  æzkaðr  B. 
2')  tekit  tilf.  B,  b.     ")  Albheim  B.     -»)  mgl.  B,  b.     ^^)  búnaðr  B. 


Cap.   38.  AF  GUITALIN  SAXA.  411 

vera  göfugligr.  [En  allir  undriiðust  er  hann  "sá.*  En  þessi  ina 
heiðni  konungr  þóttist  vera  yfirmaðr  allra  auuarra,  ok  dró  á  sik 
þat  ofdramb  f\*rir  sakir  ríkis  síns  ok  fjölmennis,  ok  þó  inest^  fyrir^ 
sakir  Sibiliu  dróttningar.*  Ok  jafnskjótt  sem  hann  kora,  þá  jeið 
hanu^  áhendr  kristnum  mönnum  ok  vildi  ekki  [ráÖ  leitast^  viÖ  Guita- 
liu  konung,  [fyrir  því  at  honum'^  þótti  enskis  um  hann  vert.  Eu 
Berað  son  Teri^  hélt  vörð  af^  Frankismönnum.  Ok  jafnskjótt  sem 
Quinkuennas  sá  Berað,^"  œpti  hann  á  hann  hárri  röddu  ok  mœlti : 
Son  Teri"  af  Ardenai,*"  ef  þú  ert  svá  góör  riddari  sem  sagt  er, 
þá  ríð  fram  í  móti  mér  ok  leikum  okkr,*^  ok  freistum  hvárr  okkarr 
beri'^  af  öðrum.  En  Berað  heyrði  Quinkuennam^^  mæla  við  sik  af 
[miklum  ofsa  ok  stœrð,^^  ok  síðan  reið  hvárr  þeirra  [í  móti^'  öðrum 
ok  histu  hesta  sína  sporum,  ok  lagði  Berað  til  Quinkuennas  ok  misti^® 
er  verr  var.  En  Quinkuennas  lagði  sínu  spjóti  í  skjöld  Beraðs  ok 
feldi  hann  af  hesti  sínum  til  jarðar.  [En  Kuinquennas  tók  þegar 
hest  hans,  ok  verr  Berað  sik  nú.  vel  með  sverði  sínu,  ok  er  nú  á 
fœti  staddr.  Síðan  mæUi  hanu:^^  Ríð  nœr  heiðingi,  segir  hann, 
J)ví  at  [Utla  stund  Iröfum  vit  saman  átt  okkat  viðrskipti.""  En 
Kuiuquennas  svarar:  Eigi  vil  ek  eiga  við  þik  fleira  at  sinni,  heldr 
vil  ek  ríða  til  landtjalda  Guitahns  konungs  ok  sýna  Sibiliu  dróttningu 
unnostu  miuni  þenna  hest,  er  ek  tók  af  þér  nauðgum,  því  at  hon  er 
[vænst  kona  í  heimi.''^ 

38.  Xú  ríðr  Quinkuennas  [í  brott,"-  en  sá  maðr  kallar  á  hann 
er  Bovi  heitir  inn  skegglausi,  hann  biðr  Quinkuennas  bíða  s-íu. 
Quinkuennas  [sást  um,'*^  ok  á  hœgri  hönd  sér  sá  haiin  eitt  tré  standa 
hátt,  ok  sneri  þangat  til  ok  festi  þar  við  hest  þann  er  hann  hafði 
sóttan,'^*  ok  laust  hest  [siun  sporum"^  ok  reið  snart  at  Bova  inum 
skeggiausa  ok  feldi  hann  af  baki  til  jarðar.  Síðan  tólv  hann  [þanu 
hest''^  ok  reið  í  braut  með.  En  við  þessi  tíðendi  varð  brátt  varr 
GilUmer  inn  skozki,  ok  reið  þegar"'  eptir  heiðingjanum  ok  kaUaði  ok 
bað   hann   bíða   sín.     En   Quinquennas    [beið    þegar."®     Síðan   reið 

')  [Ok  þeir  undrudust  hann  allir  er  þar  váru  fyrir,  ok  létust  aldri  sét 
hafa  slíkan  mann  at  öllu  sem  sjá  var.  B.  b.  "^)  gerði  hann  þat  tilf.  B. 
^)  ástar  tUf.  b.  *)  tók  hann  at  dramha  tilf.  b.  *)  tilf.  B,  b.  *)  [áðr 
leita  ráðs  B,  b.  ')  [ok  B,  b.  «)  Terius  B.  »)  á  B.  ")  tiIf.B;  hann  6. 
")  Teris  B;  Tari  b.  '^)  Ardenes  í;  Ardene  b.  '')  iim  hríð  með 
vápnum  tilf.  B.  b.  ")  vápn  tilf.  B;  sigr  6.  '*)  hann  B,  b.  '*)  [móði 
mikhmi  ok  ofstopa  B,  b.  ")  [at  B.  '«)  hans  tilf.  B,  b.  '*)  [Síðan  tók 
hann  hest  hans,  en  Berarð  var  þá  á  fœti,  ok  brá  sverði  sínu  ok  varði 
sik  vel  með  því  (ok  fimliga  tilf.  b)  ok  mæhi :  B,  6.  *")  [skamma  lotu 
(hríð  b)  höfum  vér  (vit  6)  enn  saman  átt  J?,  b.  ^'•)  [kvenna  fegrst  undir 
hímni  B,  b.  -^)  [heimleiðis  b.  *')  [lítr  um  sik  B.  b.  '^)  nýsóttan  B,  b. 
")  [þann  er  hann  reið  með  gullsporum  B,  b.  ^*")  [í  beisltauma  á  hesti 
Bova  B*  b.     -')  ákaíliga  tilf.  B,  b.     '«)  [gerir  svá  B,  fr. 


412  KARLAMAGNUS  SAOA  V  ^  Cap.    39. 

hvárr  þeirra  at  öðrum  ok  áttust  hart  við,  ok  mundi  [Kuinquennas 
þá  yfirstiginn,*  ef  eigi  koemi  honum  liðveizla,^  fimtán  heiðnir  menn 
{)eir  er  [veittu  Quinkuennas.  Ok  skildi  svá^  með  þeim  ok  reið 
Kuiuquennas  í  brott.  En  Gillimer  reið  [at  [jeim  er  ágætastr  var  af* 
|)eim  er  or  skóginum  kómu,  ok  lagði  hann  í  gegnum  með  spjóti  sínu 
ok  skaut^  honum  dauðum  [á  jörð,  ok  tók  síðau  þann  sama  hest  ok 
fékk  Bova  hinum  skegglausa.*  En  hann  tók  við  ok  þakkaði  honum 
vel  ok  hleypr  á  bak,'  ok  ríðr  þegar  at  einum  heiðiugja  ok  klauf^ 
hann  í  herðar  niðr,  ok  síðan  [fékk  hann  pann  hest  Berað.  -En 
'hann®  ]jóp  á  J)ann  hest,  ok  riðu  nú  alhr  samt  til  herbúða'"  sinna 
ok  mœttu  [fyrst  manna^'  Baldvina.  En  hann  orti  orða  á  Berað  ok 
mæl!i:  [Heill  svá,'^  seg  mér  hvar  er  hestr  |jinn  eða  hvar  vartu? 
^á  svarar  Gilhmer  inn  skozki:  Vér  [várum  á  varðhaldi  ok  höfum 
vér  nú  eigi  hestinn,  \)ví  at  hann  var'^  drepinn  fyrir  oss.  J)á  svarar 
Berað  :  Fari  sá  fyrir  níðing  er  [jví  vill  leyna  þik  ;  [því  at  svá  ferr 
[)eim  mönnum  er  í  bardögum  eru,  at  stundum  láta  þeir  fengi  sitt, 
en  stundum  fá  Jjeir;'*  ok  |jér  satt  at  segja,  þá  hefi  ek  látit  í  dag  hest 
minn  fyrir  einum  riddara,-  en  sá  heitir  Kuinquennas,  ok  [hann  hefir 
hœlzt'^  mjök  ástarþokka  Sibihu  dróttning:ar.  J)á'®  varð  Baldvini 
mjök  hryggr  ok  mælti  til  Gilhmers:  Seg  mér,  man  ek  koma  máh 
við  þenna  mann?  Víst  segi  ek  þér  þat,  segir  GilHmer,  at  þú  munt 
ná  mah  hans,  þegar  þú  vilt.  Baldvini  svarar :  Roliant  bróðir  minn 
mun  verÖa  at  freista  hans.  En  síðan  [talast  hann  við:''^  Vih  eigi 
guð  þat,  segir  hann,  at  Rollant  verði  fyrr  at  bragði  en  ek.'® 

39.    'I^ú  er  [þó  fyrst^'    at  segja  frá  Quinquennas.     Hann  ríðr 

nú  ákafliga  til  þess  er  hann    kemr   til   landtjalda  Guitalins   konungs. 

Hann    [reið    þegar  í  móti    honum-''    ok    niælti    við   hann :    "þú   góðr 

riddari,  ver  [vel  kominu  með    mér'^'   svá  lengi  sem  þú  vilt,   ok  þér 

skal  ek  gefa  marga  kastala  ok  borgir  ok  öU  þau  ríki  er  þar  tiHiggja. 

Kuinquennas  svarar :    [Mikla  fíflsku  mæhr  þú  við  mik    konungr,    ok 

eigi  vil  ek,'^'^  þótt  þú  bjóðir  mérSO  þúsunda^^  sisteVa  fuHa"^  af  guhi 

')    [þá  heiðingi  fyrir  hafa  gengit  B,  b.     ^)  en  þat  \árn  tilf.  B,  b.     ')  [kómu 

or  skógi,  ok  þá  seig  i  sundr  (þá  skildi  b)  B,  b.       *)  [síðan  at  þeim  er 

honum   þótti    ágætsamligastr   af    (þótti   fyrir   b)  2/,  b.       ^)    hratt   B.,  b. 

^)  [af  hesti,  jjk  hafði  þenna  hest  með  sér  ok  ríðr  til  Bova  ens   skegg- 

lausa  ok  fékk  honum   þann   hest  ^,  b.       ')    þenna  hest  J?,  b.       ^)    brá 

sverði  ok  höggr  til  hans    ok  klýfr  B,  b.       ")    [tók  hann   hest  hans   ok 

fœrði  Berarði  hertoga,  en  Befarð  if,  b.       '")  landtjalda  B,  b.      ")  [þar 

fyrst  *,  b.     '^)  [mgl.   J9,  6.      ''^)  [höfum  hann  nú  eigi,  f)ví  at  vér  várum 

á  varðhaldi,    ok   var  hestr  sá   B,  b.       '*)    [tilf.    B,   b.       '')    [hœldi  JB; 

hœldist  b.      '•*)  En  við  þessi  tíðendi  /?,  b.       '")   [mæltist  hann  við  einn- 

saman  if,  6.     '*)  um  í^etta  mál  tílf   íf,  b.     '")  [nujl.  B.     ^*')  [reis  þegar 

upp  í  móti  honum  ok  hvai-f  til  hans  (mintist  við  hann  6)  jP,  6.     ^')  [með 

oss  B,  b.     ")  [)at  tilf.  B.     ")  myl.  B.     ""*)  \v^\)  tilf  B. 


Cap.    40.  AF  GDITALIX  SAXA 


413 


at  dveljast  með  þér,  nema  fjrir  eins  sakir,  ef  þú  lejfir*  mér  ást 
Sibiliu  dróttningar.  Konungr  svarar:  Skamsamlig  bœn  er  [sú  at 
biÖja*  mik  konu  minriar,  ok  þat  veit  ek  víst,  ef  annarr^  hefði  slíkt 
[undr  mælt,*  at  ek  skylda  skjótt  liann  af-  lífi^  taka,  ok  tak  heldr 
þat  sem  ek  bauð  þér.  Quinquennas  svarar  [ok  kvezt  þat  með  engu 
móti  viJja  þigq'a.^  J)á  svarar  Guitalin  konungr:  Eigi  má  ek  þér 
henni  heita.  pá  stóðu'  upp  400  manna  ok  féllu  á  kné  fyrir  Guita- 
hn  konung,  ok^  báðu  þeir^  alHr,  at  hann  skyldi  veita  Quinkuennas^" 
[þessa  sína  bœn,**  ok  sögðu  at  því  mundi  vel  ráðit.  ok*-  hann  er 
af  inu  bezta  kyni  er  vér  hafim  spurt.  Guitalin  konungr  mælti : 
Mikill  skörungr  ertu*^  ok  góðr  konungr,  ger  nú  svá  vel,  [beið  mik 
eigi'*  konu  niinnar.*"  J)á  svarar  Kuinquennas :  Eigi  fyrir  alt  [ver- 
aldar  gull'*  vil  ek  hér  dveljast,  nema  þú  lofir  mér  ást  SibiHu  dróttu- 
iiigar.  En  þá  Ijópu  upp  400  riddai-a*''  ok  báðu  ins  sama.  En 
Guitalin  konungr  hugði  at  [þessu  um  stund^^  ok  svarar  síðan :  [Ef 
þó  biði  þér  svá*®  þrásamliga,  þá  játi""  ek  nú  því,  er  [þér  biðit  ok''* 
hann  beiðist.  Ok  tók  glófa  sinn-*  ok  fékk"^  honum  með,"*  en 
Kuinquenuas  tók  við"^  okjaut  honum."® 

40.  I  því  biH  kom  SibiHa  dróttning  af  fuglaveiði,  ok  með 
henni  mörg  hundrað"'  riddara.  En  í  móti  henni  géngu  fimtán  kon- 
uugar-^  ok  leiddu  hana  til  landtjalda  GuitaHns  konungs  ok  settu 
hana  í  [sæti  sitt.-^  En  GuitaHn  konungr  lagði  hendr  um  háls  henni 
ok  kysli  hana,  ok  [leit  við  henni^"  einkar  fagrt  ok  mælti :  SibiHa 
drótíning,  sagði  hann,  ek  hefi  fengit  þér  unnasta,^*  skörung  þann 
er  vér  vitum  eigi  annan  slíkan  í  heimi:  en  sá  heitir  Kuinkuennas^* 
af  því  landi  er  Sarabla  heitir.  ok  hann  hefir  gert  í  dag  hreystibragð 
niikit^^  á  hendr  Frankismönnum  ok^*  felda^*  tvá  höfðingja  af  hestum 
sínum,    ok    [hafði  higat  báða.^^     J)á  mæUi  SibiHa  dróttning:    Herra 


^)  játir  Æ;  [3íeðr  engu  móti  vil  ek  hjá  yðr  dveljast,  nema  þú  játir  6. 
=)  [þat  er  þú  bidr  B,  b.  »)  maðr  tilf.  B,  b.  *)  [mælt  vid  mik  B,  b. 
*)  lífdögum  B,  b.  *)  [ :  I)at  vil  ek  með  engu  móti.  ok  eigi  fyrir  alt 
guU  er  á  landi  því  er  sem  Xaxiin  (Xaum  6)  heitir.  B.,  b.  ')  hlnpu  B; 
hljópu  b  •  her  er  en  stor  iMcune  i  B.  *)  Her  beg.  atter  a  ')  þess  a.  '")  Qvin- 
qvenati  b.  ")  [þat  er  hann  bað  a.  '-)  ger  þat  konungr,  því  at  tilf.  a. 
")  Qvinqvennas  tHf.  b.  '*)  [at  þú  beizt  eigi  a.  '*>  ok  þigg  heldr  boð 
mitt  tilf.  h.  '*)  [ríki  þitt  a.  b.  '')  manna  a.  '*)  [imi  stund  at  máU 
sínu  o.  '")  þess  a:  [Meðr  því  at  þér  biðit  þessa  6.  *")  játa  a. 
^')  [mgl.  b.  ^^)  guUsettan  tilf  b.  ")  gaf  a.  ")  1  veð  b.  «)  þafeksam- 
Hga  tilf.  a.  ^^)  konungi  ok  þakkaði  honum  vel  gjöfina  b.  '^  hundrnð 
a:  hundrat  b.  ")  riddarar  a:  kórónaðir  tilf.  b.  ")  [sess  sinn  6. 
"*)  [lét  við  hana  a,  b.  ")  unnnsta  ok  góðan  a.  ^)  hann  er  konungr 
tilf.  a.  b.  ")  hann  reið^  tilf.  b.  '')  hann  hefir  tilf  a.  ")  feldi  b. 
^'j  [hefir  haft  (flutt  6)  hingat  hestana.  a,  b. 


414  KARLAMAGNUS  SAGA  V.  Cap.   41,    42. 

konungr,  segir  hon,  veP  trúi  ek  at  hann  er  konungr  ok  góðr'^ 
dreiigr,  en  {)ó^  gæti  hann  sín  vel  [fyrir  vápnum*  Rollants  ok  Bald- 
vina  bróður  hans  ins  unga  riddara,  er  [þeir  (^kalla)^  inn  kurteisasta 
héðan®  til  ins  rauÖa  hafs.  J)á  svarar  Quinkuennas:  Dróttning,  segir 
hann,  mikla  fíflsku'  mælir  þú.  Ef  ek  fæ^  þér  eigi  þessa  tvá  menn 
yíirkomna  eða  bundna,  |)á  gef  ek  J)ér  höfuð  mitt,  ok  ger  af  sHkt 
sem  [J)ér  h'kar.®  Nú  hefir  Quinkuennas  dvahzt  með  Guitahn  kon- 
ungi  í  miklu  yfirlæti,  ok  eru  |)eir  nii  kátir  mjök.  En  hvárt*"  sem 
þeir  eru,  J)á  er  J)ó  SibiHa  dróttning  úglöð^^  ok  heitr  á  guð  kristinna 
manna  [,  at  hann^'^  styrki  Baldvina  ok  Berað,^^  at  þeir'^  bani  Quin- 
kuennas  áðr  hann  riái  henni,  en  ef  þeir  komast  eigi  yfir  þenna  mann, 
|)á  hefir  Karlamagnús  konungr  glatat  sigri  [sjálfs  síns^^  ok  alt  Frakk- 
land  með  honum. 

41.  Nú  er  at  segja  frá  Rollant  ok  Baldvina  bróður  hans  ok 
Berað,  at  þeir  rísa  upp  [fyrir  dag,  ^®  ok  ríða  með  þeim  þeir"  er 
bezt  A^áru  at  sér  gerfir  ok  fara«[í  skóg  einn'**  ok  hafast  þar  við.*® 
Nú  býst  ok  Quinquennas  í  öðrum  stað  ok  með  honum  400  þúsunda 
riddara  brynjaðra  ok  skjaldaðra.  En  nú  er  Rollant  í  skógum  þeim 
er  Klerovals  heita,  ok  varð  hann  brátt  varr  við  för  lieiðingja,  ok 
vissi  at  fjöldi  varð*^"  hðs  þeirra,  ok  kafiaði  á  Baldvina  ok  Berað  : 
Góðir  riddarar,  segir  hann,  [setit*^'  ofmetnuð"'^  Quinkuennas^^  ok 
Saxa.  En  [nú  vil  ek  at  þór  takit  ráð  mitt:'^^  ek  muu  fara  á  njósn 
með  Höi-[mínu  ok*^^  sýna  heiöingjum  merki  mitt,  [en  þér  leynizt  í 
skógi  þessum.'^*  En  þat  skuhi  þér  vita,  at  ek  gef  SibiUu  dróttning 
Baklvina  bróður  mínum.     En  alhr  hlógu  at  [máh  hans.'^^ 

42.  Nú  ríðr  Rollant  með  hði  sínu  eptir  sinni  ætlan  ok  sýnir 
heiðingjum  merki  sitt.  En  þegar  Quinkuennas  [varð  varr  við  þá, 
þá  mœhi  hann  til  sinna'*'  manna  ok  bað  þá  hvata  ferð  sinni,  [en 
ef  Mauiíiet  viU  duga  oss,  þá  munum  vér  nú  sigrast  í  bardaga  þessum.'^* 
Síðan  laust  hann  hest  sinn  sporum,  ok  berr  brátt  saman  með  þeim. 
Nú  kallar  Quinkuennas^^  á  Rollant  ok  mæUi  við  hann :    Hverr  ertu, 

')  því  fl,  6.  ')  hrausír  a.  ^)  liversu  (svá  b)  góðr  drengr  sem  liann  er, 
J)á  o,  b.  *)  [við  liöggum  o,  b.  *)  [menn  kalla  n.  ")  ok  alt  tilf.  a,  b. 
')  fólsku  a.  *)  fœri  b.  ■')  [þú  vilt,  ok  liaf  leyfi  til  |)ess  at  taka  hvem 
lim  frá  öðrum  a:rb.  '")  svá  kátir  (glaðir  b)  o,  b.  ")  hrygg  b.  '^)  [ok 
Pétr  postola,  at  {)eir  o,  b.  '^)  Berarð  a,  6,  hcr  og  senere.  ")  tilf.  a.  b. 
.  '■'*)  [sínmii  a,  b.  '®)  [um  morgininn  b.  '')  þúsund  riddara  b.  '**)  [til 
skógar  nökkurs  o,  b.  "")  ok  senda  frá  sér  njósnarmenn  tilf.  a.  b.  ^'')  var 
mikiU  o.  ''')  þér  tilf  o,  ")  ofmetnað  a.  ^^)  [sjáit  ^ér  ofmetnað  Qvin- 
qvenatis  b.  ")  {tilf.  o,  b.  ")  [því  er  mér  þikir  ráð,  ok  mun  ek  a. 
^^)  [því  máli  o;  orðura  hans  b.  ^')  [sá  haim  ok  varð  varr  við,  þá 
kallaði*  hajin  á  menn  sína,  ok  mælti  at  hann  kvazt  sjá  mikit  lið  krist- 
inna  o,  b.     '■"*)  hann  a. 


Cap.  43.  AF  GriTAl,ní  SAXA. 


415 


riddari,  er  vörð  heldr.  hvárt  ertu  frjálsborinn  maðr  eðr  eigi,  eða 
þorir  þú  at  berjast  xib  mik.  Rollant  svarar:  Ek  em  alinn  í  stað 
þeim  er  Nafari  heitir,  [faðir  minn  er  Yafa,  ek  em  ok*  h'tillar  ættar 
at  kyni  ok  frá  fátœkum  mönnum  kominn:  ok  inn  fvrra  dag,  segir 
hann,  dubbaði  mik  til  riddara  sá  maðr  er  Bo\-i  inn  skegglausi  heitir, 
en  síðan  sendu  þeir  mik*  á  varðhald^  ok  báðu  mik  verða  varan 
við,  ef  Saxar  fœri  á  hendr  kristnum  mönnnm.  En  nú  [bið  ek*  þik, 
at  þú  látir  mik  fara  í  friði  aptr  til  minua  lagsmanna  at  segja  þeim 
þessi  tíðendi.  J)á  svarar  Quínkuennas :  [^á  lát  af  vápn  þín  ok  hest 
ok  far  síðan  leiðar  þinnar,  en  þau  vápn  skal  ek  gefa^  hestasveini 
raínum^  aí  jólum  eðr  páschum.  J>á  svarar  Rollant:  ]þetta  er  [újafn 
leikr,'  þat  veit  [trú  mín,^  eí  í  dag  tyni  ek  hesti  mínum,  þá  er  [mér 
eigi  auðsynt,  at  ek  fá  annan  á  morgin,*  ok  svá  it  sama  [vápn  mín.*" 
Nú  vil  ek  heldr  freista  [at  þola"  kold  vápn  í  holdi  mínu  en'*  upp 
gefa  at  úreyndu  mín  vápu.  Xú  heyrir  Quinkuennas  at  maðr  sjá 
mælir  digrbarkliga,  [ok  mæhr"  síðan  :  Yita  viljum  vér  þat,  hvárt 
þú  þorir  við  oss  at  beijast  eðr  eigi."  Til  vil  ek  hætta.  segir  Roll- 
ant.  því  ilt  þikki  mér  at  láta  sverð  mitt  it  guUmerkta  [við  svá  gört 
sem  enn  er,**  ok  áðr  skaltu  •Ijóta  eitt  högg  eða  tvau. 

43,  Xú  laust  hvárr  þeirra  hest  sinn  með  sporum,  ok  lagði 
hvárr  spjóti  til  anuars  [svá  fast,  at  af  brustu  gimsteinar  skjöldum 
þeirra  allir^®  er  á  váru.  Ok  er  RoUant  sá  þat,  at  hann  kom  honum 
eigi  af  baki  hesti  sínum.  þá  gerðist  hann  við  þat  [reiðr  mjök,*"  ok 
brá  sverði  sínu  Dýrumdala  ok  hjó  í  hjálm  hans  ok  af  steina  alla, 
þá**  er  á  váru,  ok  þat  af  hjálmi  sem  nam,  ok  jif  út^'  axlarbeinit, 
ok  fauk  þegar^"  til  jarðar.  En  er  Kuinqueunas  fann,-'  at  hann  var 
sárr,  þá  varð  hann  við  þat  illa  ok  mælti:  Ek  sœri  þik  við  þann 
guð  er  þú  trúir  á,  [at  þú  segir  mér  satt,  hvárt  þú  ert  eptir  því  er 
þú  sagðir,  eða  er  öðruvís,*-  ok  vil  ek  vita  við  hvern  ek  heíibarizt. 
Rollant  svarar:  Fari  sá  fyrir  níðing  er  leyna  vill  nafni  sínu:  nienn 
kalla   mik   Rollant,    segir   hann.  á  Frakklandi,-'    en    þér   skulut  hér 

')  [fadir  minn  heiíif  Yafafur,  ok  ek  em  a:  em  ek  b.  *)  hingat  tilf.  a. 
')  þetta  tilf.  a.  *)  [vil  ek  bidja  a,  b.  *)  [Gef  þú  nú  upp  (Legg  f  ú 
hér  eptir  b)  vápn  þín,  ok  mun  ek  gefa  þau  a,  b.  *)  annattveggja  tilf. 
a,  b.  ')  [ih  mál  a:  iUa  talat,  6.  *)  [ek  fyrir  trú  mína  a.  ')  [þat  ein- 
sjTit,  at  ek  fá  eigi  a:  þá-  er  þat  eigi  sýní  at  ek  fá  6.  ")  [vápn- 
um  mínum  a.  '*)  [hversu  mikit  er  (mérþikirfc)  at  hafa  a.  b.  '*)  heldr 
en  ek  vilja  a.  '*)  [ok  hafði  rödd  mikla,  ok  svarar  a,  6.  '*)  þvi  at 
heldr  ertu  köfurftiálarí  en  ílestir  aHir(I)  tilf.a.  '*)  [mgl.b.'  '*)  [ok  svá 
i  skjöldu,  at  af  spruttu  allir  gimsteinar  a.  ")  [úglaðr  o,  b.  ")  ok 
guUbúlur  a,  b.  '»)  mgl.  a.  **)  þat  6  *0  vissi  þat  a.  «)  [þá  seg  þú 
(at  þú  segir  b)  mér  nafu  þitt  a,  b.  ")  i  Parisborg  ok  i  þeirri  borg  er 
Orliens  heitir  tilf.  a. 


41G  KARLAMAGNUS   SAGA  V.  Cap.   44. 

kalla*  sem  J)ér  vilit,  ek  em  frændi  Karlamagnús  konungs  [ins  ríka 
ok*  ins  skegghvíta,  at  því  er  þér  segit.^  J)á  svarar  Quinkuennas: 
Leiðiliga  hefir  þú  mik  gabbat,  er  þú  [sagðir  mér  eigi*  fjrr  at  J)ú 
værir  Rollant,  ok  þú  hefir  þat  sverð,  [er  hverr  sem^  sárr  verðr  af 
|)ví  [sverði  fæst  eigi 'lœknir  sá  er**  grœði.'  Sé  hér  nú  sverð  mitt  [  , 
er  ek  gef  upp,  ok  þat  heit  ek  at  í  mót  J)ér  skal  ek  aldri  berjast,^ 
ok  hirði  ek  eigi^  um  gabb  hirðmanna.^"  En  er  Rollant  heyrði  þat, 
þá  brosti  hann  at  nökkut,^'  ok  reið  síðan  fra'm^'^  ok  tók  í  nefbjörg 
á  hjálmi  hans  ok  stejpti  honum  af  hesti  sínum  alt  til  jarðar,  ok 
leiddi  hann  síðan  jfirkominn  [af  vígvelU  eptir  sér  mjök  nauðgan.^* 
44.  Nú  verða  Saxar  varir  við  at  höfðingi  {)eirra  er  jfirstiginn^^ 
ok  sœkja  fram  harðhga.  En  Frankismenn  sóttu  at  móti  or  skógi, 
ok  varð  þar  mikil  orrosta  meðal  þeirra,  sumir  höggva  en  sumir  hh'fa 
Frankismönnum.'^  En  þar  kemr  [sem  jafnan,^^  at  heiðingjar  fljja 
[ok  reka  Frankismenn"  flótta  |)ann  alt  til  landtjalda  Guitahns  kon- 
ungs.  En  Sibiha  dróttning  var  þenna  sama  dag  [farin  til  baðs  jfir 
Rín,*^  ok  meðr  henni  400  hirðmejja.  En  er  hon  fór  heim  aptr, 
þá  varð  henni  Htit  í  fjallshh'ð  nökkura,  ok  sá  |)ar  falla  [margan 
mann^^  en  suma  fljja,  ok  [sá  Frankismenn  elta  heiðingja  sem  geitr,'*" 
ok  {)ar  kendi  hon  hest  þann  er  hon  hafði  átt,  ok  [sá  Baldvina  at 
hann  reiö  honum,'-^'  ok  elti  hann  þar  riddara  einn  ofan'^'*  at  Rínar 
bakka,  ok  gaf  honum  stór  högg  með  sverði  sínu  [ok  feldi  hann'^^ 
dauðan  á  Hínar  bakkann  af  hesti  sínum.  J)á  mœlti  Sibiha  drótt- 
ning :  Ek' sœri  þik,  góðr  riddari,  við  guð  þann  er  þú  trúir  á,*^*  at 
[)ú  segir  niér  nafn  þitt.  Baldvini  svarar :  Dróttning,  segir  hann,  ek 
skal  bh'ðhga  segja  þér,  [nafn  mitt  er'^^  Baldvini  inn  ungi  riddari  ok 
inn  njdubbaði,  ek  em  bróðir  Rollants  ok  búinn  til  þíns  embættis, 
ef  þú  vill,   ok  gjarna  vilda  ek  [til  jðvar  komast,'^^  en  áin  er  [ferliga 

^)  niik  tilf.  b.  ^)  [mgl.  a.  ^)  fra  ek  em  frændi  o.  s.  v.  mgl.  h.  ^)  [vildir 
eigi  segja  mér  þat  a,  6.  *)  [at  hverr  er  a.  ")  [þá  fæst  engi  læknir  er 
|)at  o.  ')  fra  ok  þú  liefir  o.  s.  v. :  því  at  þú  liefir  þat  sverð,  er  engi 
læknir  má  þat  sár  grœða,  sem  [)at  bítr  b.  *)  [segir  hann,  [)at  gef  ek 
nú  npp,  ok  heit  ek  því,  at  í  móti  J)ér  skal  ek  því  aldri  höggva  a,  b. 
'■')  svá  mjök  íilf.  a.  '")  Gvitelin  konungs  tilf.  b.  ")  svá  tilf  b.  '"')  at 
Quinqnennas  tilf.  a,  b.  '■')  [með  sér  af  vígvelli  a ;  af  vígvelli  b.  '^)  yfir- 
koniinna,  6.  '*)  saal.  ogsaaa\  mgl.b.  '^)  [um  síðir  a,  í>.  ")  [undan  en 
'  Frankismenn  sœkja  eptir  ok  taka  þar  góða  hesta  ok  góða  gripi  (marga 
dýrgripi  b)  ok  reka  siðan  a,  b.  '^)  [gengin  til  baðs  a;  á  skipi  tilf.  b. 
'")  [lið  hundruðum  saman^;  lið  falla  hundraðum,  6.  ''")  [Frankismenn 
cptir  sœkja  a;  [mgl.  b.  ^')  [sat  þar  Baldvini  á  baki  þeim  hesti  a,  b. 
")  fram  b.  ")  [en  síðan  feldi  hann  þann  a.  ^'')  ok  allir  kristnir  menn 
tilf.  a.  ")  [ek  heitl  a,  b.  ^**)  [ná  til  þín,  ef  ek  mætla  a;  fra  til  \.\m 
embættis  o.  s.  v.  at  Boekja  þinn  fund,  þegar  ek  mætta,  b. 


Cap.    44.  AF  GUITALIX  SAXA.  •  417 

djúp  ok  úfœr.'  J)á  svarar  Sibilia:  Vinr  góðr,  segir  hon,  eigi  er 
dælt  higat  at  komast;  en  seg  inér,  ef  þú  sátt  [þokkamann  minn 
Quinkvennas'^  enn  frœkna,  [ok  þér^  satt  at  segja  þá  hefir  Guit- 
alin  konungr  bóndi  minn*  gefit  mik  honum,  en  [mín  ást  verðr  aldri 
fyrr  fulliga  til  þín  en  þú  hefir  honum  banat.^  'J)á  svarar  Baldvini : 
Frú,  segir  hann,  ver  kát  ok  glöð,  [þat  væntir  mik,  at  (hann)^  mun 
eigi  beiðast  at  kyssa  þik,'  ok  þat  hygg  ek,  at  [skih'n  sé  ykkur  ást,® 
fyrir  því  at  [Rollant  bróðir  minn  hefir  hann  geymdan  í  landtjaldi 
sínu,  ok  svá  sterk  járn  á  sínum  fótum,  at*  engi  er  svá  sterkr  á 
öllu  Saxlandi,  at  þau  megi^*'  brjóta.  Sibilia  dróttning  svarar :  [J)at 
eru  góÖ  tíðendi,  segirhon,*^  ok  leita  nú  fyrir  þér,  ^-  því  at  ek  sé  mikit 
Qölmenni  eptir  þér  sœkja  ok  vilja  þér  glata,  ef  þeir  megu.'*  Bald- 
yini  svarár:  Ek  hefi  góðan  hest,  **  dróttning,  ok  óttumst  ek  ekki, 
meðan  ek  em^^  á  baki  honum,  ok  þenna  hest  leifði  mér  Alkain 
unnasti  þinn  inn  fjTra  dag.  Dróttning  svarar:  ]þat  veit  [trú  mín,*® 
at  mér  þikkir  nú  betr  kominn*'  en  áðr,  ok  [njótt  þú'*  hans  bæði 
vel  ok  lengi  ok  aHrar  minnar  ástar  á  þat  ofan.  J)á  svarar  Baldvini: 
J)at  [vil  ek^'  at  svá  sé,  ok  fyrir  [þínar  sakir  em  ek  kátr  ok  glaðr 
ok  margan  riddara  skal  ek  lífi  ræna^"  ok  sœkja  borgir  ok  kastala,^^ 
ok  hvergi  fyrir  einum  flýja;  ok  er  þat  iUa,  ef  annat  spyrr  þú  en'^'^ 
nú  segi  ek  þér.  Sibilia  svarar :  Svá  [miklu  ann  ek  þér*^^  betr, 
segir  hon,  ok  far  þú  nú  vel  ok  heill,  ok  varðveiti  þik  sá  er  skóp 
himin  ok  jörð.  J)ví  næst  kómu  þar  Berað  ok  Bovi  ok  ávítuðu-* 
Baldvina  [um  þat  er  hann  var  af^*  máli  við  Sibihu,  ok  sögðu  þat 
eigi  ráð'^^  at  trúa  heiðinni  konu. 

')  [iU  yfirfarar  ok  djúp  a;  liér  úfarandi  b.  '^)  [nökknt  Qvinqvenatem  b. 
^)  [þvi  at  þat  er  [)ér  a.  *)  [því  at  Gvitelin  konungr  hefir  6.  *)  [(þat 
er  tilf.  a)  þér  satt  at  segja ,  Baldvini.  þá  raun  ek  |)ér  aldri  unna 
fyrr  fullri  ást  fyrr  en  þú  banar  honum  (fyni  unna  fullri  ást  en  þú 
hefir  banat  honum  6)  a,  b.  *)  [svá  mun  ganga  12  mánuðu  ena  næstu, 
at  hann  a.  ')  um  hina  næstu  12  mánaði  tilf.  b.  *)  [þegar  sé  öU 
ást  skilin  med  ykkr  a.  ')  [í  fyrstu  atlögu  tók  RoUant  bróðir  niinn 
hann  ok  hafði  með  sér  til  landtjalda  sinna,  ok  veit  ek  þat  víst  at  segja 
þér,  at  (hann)  hefir  járn  á  fótum  sér,  ok  (ok  þiki  mér  ván,  at  nú  hafi 
hann  jám  á  leggjum  b)  a,  b.  'o)  upp  tilf.  a;  af  honum  tilf  b.  ")  ok 
óttumst  ekki  þá,  ok  ek  vil  ráða  þér  heilt  tilf.  a.  '*)  í  brott  tilf.  a. 
")  [þat  eru  góð  tíðendi,  segir  dróttning,  nú  vil  ek  ráða  þér  heilt, 
forða  þér,  því  at  ek  sér  mikit  fjölmenni  sœkja  eptir  þér,  ok  vilja 
drepa  þik  6.  '^)  ok  skjótan  tilf.  a.  '*)  sit  a,  6.  '«)  [ek  við  (fyrir 
b)  trú  mína  a,  b.  '')  tilkominn  a;  niðrkominn  b.  '*)  [vilda  ek  at  þú 
nytir  a,  b.  ")  þikki  mér  vel  a,  b.  ^°)  [þá  sök  skal  ek  vera  kátr  ok 
glaðr,  ok  fyrir  þínar  sakir  (þínu  lofi  6)  skal  ek  fella  fjölda  (margan  b) 
riddara  a,  6.  *')  ok  mörg  önnur  hreystibrögð  gera  (vinna  b)  txlf.  a,  b. 
")  þat  er  tilf.  a.  ")  [mikit  ann  ek  þér  at  a.  ^*)  mjök  tilf.  a. 
"*)  [fyrir  þat  er  hann  skyldi  verit  hafa  á  a.     ^*)  ráð  vera  a. 

27 


418  ♦  KARLAMAGTÍUS  SAGA  V.  Cap.    45,   4fí. 

45,  Níi  er  at  segja  frá  RoUant/  at  hann  kom  heim  til  land- 
tjalda  sinna,  ok  gékk  síðan  til  fundar  Karlamagnús  konungs  ok  mælir 
við  hann :  Ek  hefi  yðr,  góðr  frændi,  at  fœra  gisla'^  [einn  inn  ágæt- 
asta^  af  þeim  er  eru  í  liði  Guitalins  konungs,  en  þessi  heitir  Quin- 
kvennas  af  Sarabla,  ^ann  er  einn  unnasti  Sibiliu  dróttningar,  hann 
er  inn  hvatasti  maðr.^  J)á  svarar  Karlamagnús  konungr :  Vér  skuhim 
f)á  fyrst  skilja  ást  þeirra  Sibiliu  dróttningar,  [en  er  vér  höfum  yfir- 
stigit^  Guitalin  konung,  þá  [skal  Sibiliu  gipta^  Baldvina,  ok  skal  hann 
þá  ráða  fyrir  Saxlandi.  Nú  er  at  segja  frá  heiðingjum,  at  þeir 
ílýja'  heim  til  landtjalda  Guitalins  konungs  ok  segja  honum  úfarar 
sínar.  En  konungr  lék  at  skáktafli,  [ok  með  honum  son  hans  er 
Estamund^  hét.  En  í  mót  þeim®  lék  sá  maðr  er  Aspenon'"  hét. 
Herra  konungr,  segja  þeir,  létt^^  leik  [jínum  fyrst,  því  at  af  [fjórum 
þúsyndum  hefir  eigi  aptr  komit  ein  þúsund  af  [)eim  er  með  Quin- 
kvennas  fóru  í  morgin.''^  En  Rollant  tók  Quinkvennas  ok  setti  hann 
í  járn.  En  [konungr  varð  mjök  úglaðr  við  fjessi  tíðendi.'^  I  iþví 
bili  kom  dróttning  at  gangandi,  ok  jafnskjótt  sem  hon  leit  Guitalin 
konung,  þá  mælti  hon  svá :  Gjöf  mína  vil  ek  háfa,  segir  hon,  en 
þat  er  Quinkvennas  af  Sarabla  inn  frœknasti  riddari. 

46.  Nú  kemr  Estorgant, '*  hann  er  fjölmennr  ok  illr  viðreignar, 
hann  er  föðurbróðir  Guitalins  konungs.  Hann'^  varð  feginn  kvámu 
hans  ok  ferr  í  mót  honum.  Hann  spyrr,  hve  fjölmennr  Karlamagnús 
konungr  er.'''  GuitaKn  konungr  [sagði  hann  íjölmennan  ok  illan 
viðreignar,  ^'  ok  hann  hefir  öllu  á  leið  komit  því  er  hann  vill.*® 
Nú  er  ger  brú  yfir  Rín,  er  [maðr  hverr  ferr  yfir  er  vill  í  móti  várum 
vilja,  ^^  ok  |)at  mæla  [þeir  Oliver  ok  Rollant,'^"  at  ek  skal  eigi  svá 
mikit  af  mínu  ríki  hafa,  at  vert  sé  [eins  pennings.^^  J)á  svarar-*^ 
Estorgant:    Allir  eru  þeir  [dauðir  er  við  mik^^  berjast,  ok  á  morgin 

')  sem  liann  hefir  fangat  Qvinqvenatem  tilf.  b.  ')  fanga  b.  ')  [ok  er 
þcssi  hinn  ágætasti  a.  "•)  drengr  a.  *)  [ok  þegar  er  vér  höfnm  drepit 
o,  6.  *)  [skulum  vér  gipta  Sibiliu  rt,  fe.  ')  snúast  nú  aptr  or  flótta  ok  a. 
*)  Jstamund  a.  ")  [en  at  móti  honum  b.  '")  Asperon  a;  Asphenon  b. 
")  léttu  heldr  a.  ''^)  [þeim  4  J)úsundum  er  í  morgin  fóru  heiman  með 
Q.  (Qvinqvenate  b),  þá  er  ein  þúsund  aptr  komin,  ok  allir  mjök  sárir 
J)eir  er  lifa.  a,  b.  '^)  [er  Guitalin  konungr  heyrði  þessa  sögu,  þá  vard 
hann  hinn  úglaðasti  a.  '*)  sá  maðr  til  Guitalins  konungs  er  Estorgant 
heitir  a.  '*)  Konungr  b.  '®)  væri  a,  6.  '')  [svarar:  Hann  er  íjölmennr 
"ok  iUr  viðreignar  a.  '*)  ok  aldrigi  varð  fyrr  gert  tilf.  b.  ''■')  [hverr 
maðr  má  yfir  fara,  hvárt  sem  vér  viljum  eðr  eigi,  ok  hann  hefir  mikit 
unnit  af  landi  váru,  ok  feldu  (!)  mörg  1000  af  liði  váru  ok  eru  í  landi  váru 
at  iivilja  várum  a;  má  f)ar  nú  fara  yfir  hverr  maðr,  hvárt  er  vérviljum 
eða  eigi ;  hann  hefir  felt  margar  J^úsundir  af  liði  váru  b.  ^")  [þeir 
Oliver,  a;  menn  hans  6.  *')  [þvers  fótara,  *.  *')  raælir  a.  **)  [dœradir 
til  dauða  er  i  móti  mér  (þér  h)  a,  h. 


Cap.  46.  AF  GUITALIX  SAXA. 


419 


áðr  nón  sé'  skal  ek  sýna  Karlamagnúsi  meir  en  100  þúsunda  ridd 
ara*^  vel  vápnaðra.  Guitalin  konungr  gladdist  mjök  við  fortölur  hans 
ok  kallar  til  sín  Dorgant  ^endimann  sinn  ok  mælti  við  hann :  J)ú 
skalt  fara  [á  fund^  Karlamagnús  ins  ríka  konungs,  segir  hann.  ok 
seg*  þat  af  minni  hendi  ok  leyn  eigi,  at  hann  búist  svá  við.  athann 
skal  halda  orrostu  við  mik  á  morgin,  ef  hann  er  til  fœrr,  ella  drag- 
ist  hann  í  brott  or  mínu  ríki^  sem  skjótast  má  hann.  En  Dorgant 
svarar:  J)at  skal  vera  herra,  segir  hann  [.  Síðan  fór  hann*  leiðar 
sinnar  ok  létti  eigi  fyrr  en  hann  kom  fyrir  Karlaraagnús  konung'  ok 
mælti:  Skjótt  er  eyrendi  mitt  konungr.  segir  hann,  ek  em  [sendr 
af  hendi  Guitalins  konungs  at  segja  þér,  at  hann  stefnir  yðr  til  or- 
rostu  í  mót  sér  á  morgin,  ef  J)ú  telst  fœrr  til  þess,  elh'gar  at  þú 
haldir  í  brott  af  þessu  landi  með  öllu  liði  þínu,  ef  þú  treystist  eigi 
í  mót  honum  orrostu  at  halda.  Seg  mér  skjótt  hver  boÖ^  ek  skal 
bera  Guitalin  konungi  várum.  J)egi  fól,  segir  Karlamagnús,  hvat 
skaltu  mér  ráð  kenna.®  En  ef  guð  vill,*"  sá  er  krossfestr  var,**, 
|)á  skulut  þér  illa  leiknir  vera  áðr  vér  skilim.*'*  J)at  man  sýnt'' 
vera,  segir  sendimaðr,  áðr  aptann  komi,'*  hvárir  betr  berjast'*  várir 
menn  eðr  þínir.'*  En  ef  þú  vissir  [_hvíh'kt  þat  er  Uð"  erEsklandart 
hefir,  þá  [mundu  þér  eigi  orrostu  eiga**  vi&  Guitahn  konung;  [hann 
hefir  60  þúsunda  hermanna  ok  eru  þeir  enir  verstu  viðreignar.  J)egi 
fífl,  segir  Karlamagnús  konungr,  þar  í  móti  skal  ek  láta  Lumbarða- 
menn,  ok  munu  þeir  yfirstíga  lið  hans  alt.''  Enn  mælir  Dorgant : 
Góðr  konungr,  segir  hann,  takit  vel  orðum  várum.  Ef  bér  væri 
[kunnigt  þat  lið'^"  er  með  sér  hefir  haft  Estorgant  foðurbróðir  Guit- 
alins  konungs.  þá  mundi  [þér  þat  œsiligt  þikkja,**'  því  at  þat  er  at 
telja  [40  hundraða'*-  hermanna,  ok  jafnvel  eru  hestar  þeirra  bryn- 
jaðir  sem  þeir  sjálfir,    [ok   munu  þeir^'    fella  lið   þitt  unihverfis  þik 

')  komit  tilf.  a.  *)  vænna  ok  tilf.  a.  b.  ^)  [til  a.  b.  *)  honum  tilf.  a.  b. 
*)  landi  a.  ')  [fara  skal  ek  sem  þú  mælir.  Ok  hljóp  síðan  á  hest  sinn 
ok  fór  a,  6.  ')  ok  alt  lið  hans  tilf.  a.  •)  [sendimaðr  Guitalins  kon- 
ungs,  ok  hefi  ek  þau  tídendi  at  segja  þér.  at  Guitalin  konungr  stefnir 
þér  til  orrostu  (á  morgin  tilf.  b)  í  móti  sér.  En  ef  þú  þikist  eigi  fœrr 
til,  þá  sendi  hann  þau  orð  tfl  þin,  at  þú  dvelist  ekki  lengr  í  ríki  hans, 
ef  þú  ert  úfœrr  til  at  halda  orrosta  í  móti  honum.  Hitt  menn  þína  ok 
tak  ráð  af  þeim,  ok  seg  mér  hver  tíðendi  (andsvör  b)  a.  b  ')  heldr 
gerðist  þú  kávíss  íí//".  a.  ")  lofar  þat  6.  ")  segirhann  tilf.  a.  '")  skil- 
jum  a;  skiljamst  6.  ")  reynt  b.  '*)  þá  mun  synast  tilf.  a.  '*)  muni 
tilf.  a.  '*)  þitt  lið  a.  ")  [konungr,  deild  á  liði  því  enu  mikla  a ;  hversu 
mikit  lið  b.  '*)  [mundir  þú  þat  segja.  ef  þér  væri  þat  fyrir  augum.  at 
halda  eigi  orrostu  a ;  mundi  þéríaUgu  vaxa  at  halda  orrostu  6.  ")  [tilf. 
a,  6.  »•)  [kunnleiki  á  liði  því  a.  **)  [þat  sýnast  mikit  a;  ótti  slá 
hjarta  þitt,  6.  ")  [4  þúsundir  a;  40  þúsunda,  b.  '*)  [því  at  þeir 
munu  a. 

'  27' 


420  KARLAMAGNUS  SAGA  V.  Cap.   47. 

N  þér  til  sorga.  |)egi,  vitlauss  maðr,  segir  konungr,  lítit  |jikki  mér  til 
þess  koma,  þár  í  mót  skal  ek  ]áta  frjálslendinga  mína  ok^  af  Almanie, 
f)eir  kunnu  vel  berjast  með  sverðum.'^  Sendimaör  svarar:  [Fólska 
mikil  er  mælt,  konungr,  ef  annarr  mælti,-*'  ok  Ijð  hvat  ek  segi  |)ér, 
[er  þik  skiptir^  miklu,  þar  er  sá  lýðr  með  Guitalin  konungi,  er 
[leoneskir  menn  lieita,^  þeir  munu  fella  menn  |)ínaliundruðum  saman.*' 
J)egi,  segir  konungr,  vitstolinn  maðr  ertu,  cr  þú  ætlar,  at  vér  munum 
eigi  fá  menn  í  móti  yÖr.'  Riddarar  mínir  af  Norðmandi^  skulu  þar 
í  móti  vera,  en  ef  þeir  finnast  [ok  várir  menn,  J)á  munu  þar  sigr 
fá  várir  menn.''  Hei-ra,  segir  hann,^"  hvat  skulu  þeir  Tyrkir  gera, 
á  Englandi  eru  [jafnan  harðir  menn*^  sem  á  Tyrklandi,^'^  þeir  eru 
saman  sextigir  þúsunda,  pk  öllum  þeim  er  þeir  mœta  af  yðrum 
mönnum  þá  eru  fáir^^  lífdagar  þeirra  eptir.^^  l^egi  afglapi,  segir 
Karlamagniis  konungr,  týnt  hefir  \m  viti  þínu,  í  móti  þeim  skal  ek 
láta  brezka  menn,  þeir  eru  harðir  ok  ákafir  í  sóknum,  [ef  þeir  mœta 
yðru  liði,  [)á  kemst  eigi  einn  fótr  í  brott.'^  Herra  konungr,  segir 
hann,  hvat  skulu  [þér  afSöxum^'^  gera,  því  at  enga  þjóð^'  vitu  vér 
jafnvápnfima  sem  [þá,  ok  er  þat  lið  40  þúsunda  manna  frítt  Hð 
mjök.'^  Konungr  svarar:  J)egi,  mállauss'^  maðr,  þar  í  móti  skulu 
Frankismenn,  ok  [kemr  þat  h'kast  við  at  þeir  mœtist.'^"  Herra,  segir 
Dorgant,  nú  vil  ek  hafa  leyfi  at  segja  Guitalin  konungi  [yður  and- 
svör.'^^   Karlamagnús  konungr  mæhr:    [Lofum  vér  at  vísu.'^^ 

47.  Síðan  fór  hc.nn  ok  létti  eigi  fyrr  en  hann  kom  fyrir  Guit- 
alin  konung.  Jafnskjótt  sem  [hann  sá  hann,^^  þá  spurði  hann  hvárt 
hann  [hefði  fundit  Karlamagnús  konung.  Já,  segir'^*  Dorgant,  þat 
veit  Maumet,  segir  hann,  at  [ek  fann  hann  ok^^  hann  bauð  þér  til 
orrostu  snemma  á  morgin  [þegar  er  dagr  kcmr^   ok  eru   menn   hans 

*)  rngl.  a,  b.  ^)  sverðum  þeim  er  kómu  af  L^oregia  a;  báðum  liöudum 
sem  koma.af  Leoregna,  b.  ^)  [Fólsku  mikla  mælit  þér  konungr  a. 
'')  [því  at  þik  skiptir  þat  máli  a.  ^)  [Leotenes  er  kallaðr,  þeir  eru 
menn  stórlundaðir  ok  harðir  í  sóknum,  þeir  eru  saman  40  þúsunda  b. 
^)  þér  í  augsýn  b.  '')  þeim  b.  ")  Normandi  a.  ")  [þá  munu  þeir  fá 
þeim  illa  liöfn  a;  þá  munu  heiðingjar  fá  illa  gisting  &.  '")  Dorgant  a; 
Drogant  b.  '*)  [menn  harðir  a.  '^)  fra  á  Englandi  o,  «.  v. :  engi  þjóð 
er  þeim  harðari  b.  '^)  farnir  6.  '*)  m(jl.a,b.  '^)  ItHf.a.b.  ")  [Saxar 
o,  b.     ")  menn  a,  b.     '^)  [þeir  eru,  þeir  eru  60hundruð  manna,  ok  eigi 

.  skortir  þar  hervúpn  ok  lið  frítt  a;  þá,.  þeir  eru  saman  40  þúsunda,  ok 
eigi  vantar  þá  hervápn  ok  frítt  lið,  b.  '")  mannvitslauss  6.  ^'')  [er  þat 
rétt  at  þeir  íinnist,  því  at  þeir  eru  nágrannar  várir  (kunningjar  b) 
ok  vanir  stundum  at  eiga  við  Saxa  felta  Saxa  b)  ef  vel  tekst  til  a,  b. 
^')  [þau  ti^endi  sem  eru  a;  þau  tíðendi  sem  ek  er  víss  vorðinn  b. 
")  [Leyfit.  Ivonum  at  fara  a.  ^')  [Guitalin  konungr  sá  Dorgant  a. 
*'')  Piitti  Karlamagnús  konung  son  Pippins  konungs.  J)á  svarar  a,  b. 
")  [tilf.  a,  b. 


Cap.   4T.  AF  GUITALIIT  SAXA.  421 

fúsari  til  bardaga  en  til  víndrykkju,  j)á  er  þeir  eru  mest  |)jrstir,  eða 
til  matar  þá  er  þeir  eru  hungraðir.*  ^á  svarar  Estorgant:  ^eir 
eru  allir  til  dauða  dœmdir  [ok  feigir,  er  fýsast  undir  vár  vápn  at 
koma.'*  En  ek  skal  [Rollant  ok  Oliver  með  mér  hafa  til  Leons.^ 
J)á  svarar  Sibilia  dróttning:  [Spámaðr  ertu,  segir  hon,  en  áðr  apt- 
ann  korai,  þá  munu  vér  vita  hvárir  hrósa  eiga^  sínum  hit,  er  ^ér 
komit  aif  vígvelli.*  En  {)á  nótt  [héldu  Frankismenn  vörð^  í  dökim 
þeim  er  Desordandes'  heita.  En  um  morgun  í  óttu  þá  herklæddust 
þeir  með  blám®  bryujum  ok  gyltum^  hjálmum.^"  Síðan  Ijópu  þeir 
á  hesta  sína  ok  riðu.  En  Dorgant  sendimaðr*^  varð  þegar  varr  við 
för''^  Frankismanna  ok  sagði  Guitahn  konungi.  Konungr  svarar:^^ 
Er  þat  satt  Dorgant?  Já,  sagði  hann,  þat  veit  Maumet,  at  ek  sá 
Mihin  páfa  ok  Kollant.  Seg  mér,  segir  hann,^*  hve  fjölmennr  er 
Karlamagnús  kcfhungr?  Dorgant  svarar:  J)at  veit  Maumet,  at  hann 
er  Qöhnennr,  en  þó  er  [ávalt  100  várra  manna  um  einn  í  þeirra 
hði.'^  .J)á  svarar  Guitahn  konungr:  J)á  þikki  mér  vel,*^  víst  skal 
Karlamagnús  [konungr  varr  verða  við  skeggit  hvíta,  hvat  títt  er  um 
viðrskipti  vár^'  áðr  [vér  lúkim'*  leik  várum.  Síðan  kallar  GuitaHn 
konungr  á  Ehnidan^^  bróður  sinn  :  J)ú  skalt  fara  í  skóg  þann  er 
hér  er  [með  lið  þitt.'*"  En  [ef  Maumet  ok  7'erogant  vilja  duga,''* 
þá  fám  vér  nökkura  hamingju,  þá  skaltu  þegar  er'^^  þi'i  sér  nökkurn 
bardagann  eða"^  bilbug'^'*  á  andskotum  várum,  þá  vertu  fuUfimr  til 
þess,  at  [þú  gef-^  þeim  nökkura  bakslettu.  En  ef  svá  berr  at,  at 
þeir  snúist  á  hendr  þér,*®  þá  skaítu  blása  OKvant  horni  þínu,  ok 
munu  þá  menn  þínir  gleðjast,  ok  munu  vér  þá  ^íta  at  þíi  þarft  vár 
við,  ok  værí  þat  mikit  snildarverk,  eP*'  vér  kœmim  þeim  á  kné. 
Elmidan  ferr  nii  til  dalá  þeirra  er  heita  Dorgasane  ok  hélt  þar  vÖrÖ.'*® 
En  Karlamagnús  konungr  ferr  í  öðrum  stað,  [ok  í  móti  honum 
Guitalin  konungr.-^  Hermoen  hélt  vörð  af  Frankismönnum,  því  at 
honum  er^"    alt    landsleg    kunnikt.     Hann    kemr    [fyrir  Karlamagnús 

')  [^tilf.  a.  b.  ^)  \^mgl.  a.  ')  Leoris  a;  [hafa  í  minn  lut  Rollant  ok  Oliver,  b. 
*)  saal.  a,  6;  hvárt  þá  átt  svá  at  hrósa  .4.  *)  [Reynt  mán  þat  vera 
annat  kveld,  þá  er  af  vígvelli  er  farit,  hvárir  hrósa  eig-a  sínutn  lut  b. 
*)  liði  sínu  a;  [höfÖu  Frankismenn  náttstað  6.  "^)  Desolklandres  a; 
Desborlande§.^.  *)  síðum  6.  ')  blám  6.  "*)  ok  góðum  sverðura  tilf.a; 
ok  gyrðu  stlifmeð  gjitum  sverðum,  setjandi  fyrlr  sik  góða  skjöldu  tilf.  6. 
")  nj(3snarmiaðr  a,  b.  '^)  reið  b.  ")  mælti  a.  '*)  Guitalin  konungr 
a,  b.  '^)  [margr  yðarr  maðr  um  einn  Frankismann  6  "*)  líkligt  b. 
")  [hinn  sk'egghvlfi  lúta  fyrir  oss  b.  '*)  [en  lúki  a,  6.  '")  Helmidan  b. 
»•)  [hjá  ok  lið  þitt  með  þér  a,  b.  *')  oss  tilf.  a.  «)  várt  lið  kemr 
saman  ok  ef  tilf.  a.  *')  nökkurn  tilf  a.  *'■)  [ef  þú  sér  ess  eiga  bar- 
daga,  ok  verði  nökknrr  bilbngr,  6.  ")  [veita  b.  -^)  ok  |)arft  þú  nökk- 
urs  við  tilfa,b.  ")  at  a.  **)  ok  fara(!)  fram  ferð  sinni  tilf  a.  =»)  [en 
Guitalin  konungr  ferr  í  öðrum  stað  í  móti  a,     3")  var  a. 


422  KAELAMAGNU3  SAGA  V.  Cap.   48,  49. 

konung*  ok  segir  honum  ætlan  Saxa.  En  jafnskjótt  kallar  Karla-  ■ 
magnús  konungr'*  Baldvina  ok  Berað  ok  Bova  inn  skegglausa  ok 
mœlti :  Nú  mun  sýnt^  verða,  góðir  riddarar,  segir  hann, '[hverir 
bezt  duga*  í  |)essum  bardaga.  En  ])eir  svara:^  jþat  skaltu  vita, 
segja  J^eir,  at  aldri  skulum  vér  yðr  bregðast,  meðan  [lífit  er 
með  oss.® 

48.  [Nú  herklæðist  sjálfr  Karlamagnús  keisari  ok  Rollant  frændi 
hans,  ok  stíga  uppáina  beztu  hesta  sína.'  J)á  var  framleiddr  hestr 
[Rollants  Veleantis,^  en  þat  var  aldri  gert  nema  í^  nauðsynjum. 
Síðan  mælti  Rollant  við  Karlamagnús  konung :  Herra,  segir  hann, 
fylk  liði  váru,  sem  þér  líkar,  ok  ætla  til  [{)á  sem  fyrstir  skulu^" 
ganga  í  mót  heiðingjum.  ]þá  svarar  Karlamagnús  konungr:  Herhð*^ 
mitt  skal  fyrst  fram  ganga,  en  J)ar  næst  Flæmingjar  ok  Frísir,  en 
því  næst  Norðmenn  af  landamæri.  En  [þú  Rollant  ok  lið  f)itt  þér 
skulut"^  ganga  í  niót  Elmidan  ok  hans  liði,  en  hann  hefir  horn 
þat  er  bezt  er  í  heimi.  Jjat  þikkir  mér  gott,  segir  Rollant,  at  vit 
íinnumst,  en  þó  skilr  mikit  lið  okkart.^^  ííú  fylkir  Karlamagnús 
konungr  hði  shiu  öllu,  fyrst'*  Rollant  ok  Olifer  ok  málamenn,  þeir^^ 
eru  í  sjálfs  hans  fylkingu ;  [en  í  annarri^"  fylking  af  Norðmandi;  sú 
var  in  þriðja  er  í  var  Berin  af  Burgunie;  í  enni  Qórðu  lýðrinn  af 
Peitu ;  í  enni  fimtu  herrinn  af  Gaskun  ok  áf  Angio;^'  sú'^  in  sétta 
er  gerðu  brezkir;  [sjaundi  er  gerðu  af  Normam;^^  átti  lýðrinn  af 
Puer;  sú  var  in  Qda  er  gerðu  Flœmingjar;  ina  lOdu  gerðu  Leons- 
menn  ok  enskir;  ina  elliftu  gerðu  Frankismenn  ok  var  einna'^"  bezt; 
sú  in  tólfta  er  Rollant  gerði  með  hirð  sinni. 

49.  Nú  hefir  Karlamagnús  konungr  [skipat  fylkingum  sínum'^^ 
ok  merki  yfir  hverju  100  liði.^'^  En  RoIIant  ferr  í  skóg  ok  með 
honum  20  þúsundir  ok  váru  skamt  frá  Rín.  ]þar  var  brekka^^  fögr. 
Maðr  hét-*  Marsen,  hann  hefir  gert  þar  brunna'^^  fagra,  ok  þat  er 
sagt,  at  eigi  hafi  verit  fegri'^^  staðr  í  heimi,  því  at  þar  váru  alls- 
konar'^'    grös    er    [góð    váru.'^^     [Aðalkelda   ein   var  þar,  grœnt  var 

')  [til  landtjalda  Karlamagnús  konungs  a.  ^)  átilf.a;  til  sín,  6.  ^)  reynt  6. 
^)  [hverr  bezt  verðr  vid  a.  ')  allir  senn  tilf.  b.  ^)  [vér  megum  upp 
standa  a,  b.  ')  [En  er  Karlamagnús  konungr  varÓ  fullnumi  at  f)ví 
(vissi  fullkomliga  6),  at  Guitalin  konungr  bjóst  til  bardaga,  J)á  lierklæddist 
hann  sjálfr  ok  Rollant,  ok  tóku  fjeir  til  hinna  beztu  hesta  sinna  ok  svá 
til  allra  vápna  sinna.  a,  b.  **)  [hans  Velantif  a ;  hinn  bezti  Rollants  b. 
»)  ata,  6.  '«)  [hverir  fyrstu  skulu  fram  a,  6.  ")  Hirðlið  a,  í>.  '^)  \_saal. 
a,  b;  Rollant  ok  hans  lið  skal  A.  ")  \_tilf  a,b.  '^)  fremst  a.  '*)  sem 
tilf  a.  '")  [önnura.  ")  Anglis  a.  '*)  var  tilf  a.  '")  [hin  sjaundavar 
Norðman  a.  *")  sú  þeirra  a.  ^')  [gert  fylkingar  a.  ")  fra  Nú  fylkir 
Karlamagnús  i  foregaaende  Capitel  og  hertil  mgl.  b.  '')  nökkur  tilf.  a. 
^^)  hefir  heitit  a.  ^*)  búð  a ;  bygð  b.  ^*)  'betri  a.  ^')  hverskonar  a. 
'")  [fögr  eru  ok  góð  a. 


('up.    30.  AJ!'  UUiTALIX  öAXA.  423 

alt  umbverfis  hana,  á  því  þikkir  gulls  litr  vera.'  ^iaiigat  váru  iðuliga 
vanar  at  konia  konur  Saxa  ok  drukku  af  keldu  þeirri  ok  létu  svala 
sér.  J)ar-  var  koniin  Sibilia  dróttning  ok  nieð  henni  niikill  Ijöldi 
kvenna  at  sjá  [hvárir  betr  mætti^  Frankismenn  eða  Saxar.  Nú  ríðr 
Karlaniagnús  konungr  með*  her  síuum  til  [þeirrar  hæðar.^  er  áðr 
nefndum  vér,  [ok  breiddi  í  sundr  merki  sín.  Karlamagnús  konungr 
reiÖ  fyrst  fram  aUra  manna,*  ok  kallar  á  {)ann  mann  er  nefndr  er 
Fremund  ok  annan  höfðingja  er  Hemars  hét,  iun  3'  Jofrey  af  Manses 
ok  jarhnn  af  Bandolum,®  ok  mœhi  vnð  þa :  Vel  hefir  guð  oss  hólpit 
jafnan,^  segir  hann,  en  oss  væri  [nú  mikU  |)örf,*°  at  hann  héldi 
sinni  hendi  ytir  oss.*^  En  nu,  segir  hann,  hvárt  sem  vér  komum 
[eða  eigi  til,'-  þá  skal  [Frakkland  jafnan*^  blezat  um  öll  lönd 
önnur,  ok  kóróna  mín  er  af  gulli  ger  ok  svá  fögr,^*  at  allr  heimr 
verðr  til  hennar  at  hníga.*^  Ok  þat  sönnuðu  allir  Frankismenn  ok 
báðu  þess  guð,  at  hann  [skyldi  geyma  líf  hans.^® 

50.  ííú  er  at  segja  frá  [Guitalin  konungi,  at  hann  kallar  á 
bróður  sinn  Elmidan  ok^"  Alfráð^®  af  Danmörk  okáGunafer  bróður 
hans:  [Sé,  segir  hann,*®  lið  Karlamagnús  konungs.  Sjám  vér, 
segja  þeir.  Ef  Kailamagnús  konungr  fær  mik  tekit  höndum,  þá 
mun  hann  land  várt  eyða,  [ok  þikkjumst  ek  vita  hvern  dóm  hann 
mun  mér  gera:  hann  mun  höggva  höfuðit  af  mér  með  sverði  sínu 
er  Jovis""  heitir,  eu  slíkan  dóm  enn  sama  skal  ek  honuni  dœma,  ef 
ek  ná  honum.-^  |)á  svöruðu  Saxar:  Dýrt  skal  hann  kaupa  áðr  en 
þat  verði,  [ok  fyrr  skulu  Frankismenn  drepnir  áðr  en  þat  verði"*  sýst, 
ok  er  þat  várt  rað  [at  scekja  at  þeim  sem  fastast,--  ok  látum  ekki 
mannsbarn  undan-^  komast,  þat  er  tíðendi  kunni'^*  s^gja-  Konungr 
svarar :  Maumet  ok  Terogant  blezi  jðr  [fyrir  mál."^  segir  hann. 
Segun  hét  maðr,  hann  var  ættaðr  af  Babilon  [drambsmaðr  mikiU, 
hans    ofstopi    gengr    umfram    mannligt    eðli.-®      [Hann    berr    merki 

')  [kelda  ein  var  þar  grœn.  ok  alt  var  ^ar  grœnt  umhverfis.  b.  *)  þangat 
a.  b.  ^)  [til  orrosta  ok  at  hyggja  at  (skynja  b)  hvárir  betr  berðist  a.  h. 
^)  öUum  tilf.  a.  *)  [þess  staðaré.  ")  sinna  tilf.  a.  ^)  þriði  er  kallaðr 
var  a.  *)  Jbansdölum  a.  ')  hér  til  a ;  [hann  ríðr  fyrstr  allra  sinna 
ifianna  ok  stöðvar  þá  herinn,  síðan  talar  hann  fyrir  liði  sínu :  Minnnmst 
á  þat,  góðir  riddarar,  at  gnð  hefir  oss  jafnan  vel  hjálpat  b.  '")  [enn 
jafnmikil  nauðsyn  sem  fyrr  a.  ")  því  at  hann  veit,  at  vér  berjnmst 
fyrir  hans  kristni  ok  hennar  frelsi  tilf.  b.  '-)  [til  eða  eigi  a;  aptr  eða 
eigi  b.  ")  [ávalt  Frakkland  hit  góða  a,-  6.  '*)  ok  skír  tilf.  a.  '*)  fra 
ok  kóróna  o.  s.  v.  mgl.  b.  '*)  [héídi  lífi  hans  a  •  varðveitti  hans  líf  b. 
'')  [Elmidan  ok  Guitalin  konungi,  þeir  kalla  á  a.  '*)  Elfrað  b.  ")  [þá 
mælti  Giútalin  konungr:  Sjái  þér  a.  ^'')  Gaudiola  b.  ^')  \tilf.  a,  6. 
")  [sögðu  Saxar,  at  ráða  til  þeirra  sem  harðast  a.  ")  í  brott  a,  b. 
"^*)  at  tHf.  a,  b.  ^^)  [mgl.  a,  b.  *'')  [atgerfimaðr  mikill  ok  dramb- 
látr  a,  b. 


424  KARLAMAGNUS  SAGA   V.  Cap.    51. 

Guitalins    konungs,*   þar    er    merktr   á  gullhani'^   svá   fagr   ok   skírr, 
at  20  niílur  [lýsti  af  á  hvern  veg,  ef  sólin  skein  á.^ 

51.  Nú  eru  þeir  saman  komnir  allir  á  vígveUi*  Karlamagnús 
konungr  ok  [inn  illi^  Guitalin  konungr.®  J)ar  mátti  |)á  heyra  lúðra- 
gang'  ok  vápnabrak,  er  saman  géngu  Saxar  ok  Frankismenn.  Karla- 
magnús  konungr  ríÖr  fyrst  fram  aHra  manna  ok  Baldvini  frændi  hans, 
en  Berað*^  dvaldi^  ekki  eptir  at  sœkja.  Baldvini  rauð  {)á^*'  fyrst 
hönd  á  [einum  höfðingja  heiðinna  manna,  ok  bar  hann  með  spjóti 
sínu^^  af  hesti  ok  feldi''^  dauðan  til  jarðar.  Berað  reið  at  öðrum, 
ok  [fór  sá  slíka  för  sem  inn  fyrri.^^  J)á  œpti  Karlamagnús.  keisari 
hárri  röddu  ok  mælti  við  þá:  Ríðit  fram  frœknliga,  [vér  munum 
sigr  fá,  en  Saxar  munu''*  hafa  lœgra  hlut,  því  at  [fátt  mun  í  móti 
standa  oss,  ok  dugi  nú  hverr  sem  drengr  er  til.  Guitahn  konungr 
mœlti  þá^^  við  hð  sitt :  |)at  vitu  J)ér,  at  Karlamagnús  konungr  heflr 
rangt  at  mæla,  er  hann  vill  berjast  íil  föðurleifðar  minnar  ok  viU 
taka  af  mér  Saxland.  J)á  svöruðu  Hðsmenn  hans  :  [F^^r  skal  hverr 
várr  falla  um  þveran  annan  en  Karramagnús  konungr  nálgist  ríki 
þitt.^^  |Dá  mœlíi  Esklandart  kOnungr:  [Látum  oss  |)at  í  hug  koma, 
at  vér  efnum  þat  er  nú  höfum  vér  mælt,  ok^'  veri  sá  níðingr  allra 
níðinga,  er  bleyðiorð  vill  bera  fyrir  Frankismönnum.'^  Ríðr  síðan 
fram'*  at  þeim  manni  er  nefndr  er  Godefreyr,  ríkum  höfðingja,  hann 
leggr  til  hans  ok  skaut^"  honum  dauðum  [til  jarÖar.*^^  Margamar 
konungr'^^  heiðingja  ríðr  fram  at  þeim  manni'^^  er  nefndr  er  Eh, 
hann  var  af  stað  þeim  er  Verdun  heitir,  hann  er  þar  dómandi. 
Margamar  konungr  feldi  hann  dauðan  til  jafðar.  [Alfens  hét  einn  ríkr 
höfðingi  af  heiðnu  hði,  hann  feldi  J)ann  höfðingja  af  kristnum  mönn- 
um  er  Garner  hét.*^*  Nú  er  hörð  orrosta  ok  J)ess  mest  at  ván,  at 
Frankismenn  nái  harðri  [atsókn  áðr  unnit  er^^  Saxland.     I  því    biU 

')  \tilf.  «,  b,  ^)  giiUari,  b.  ^)  [skín  (lýsir  b)  afáhvern  vega,  6.  ■•)  einn 
vígvöll  (völl  b)  a,  b.  *)  [mgl.  a.  ")  ok  allr  herr  Jieirra  tilf.  b.  ')  lúðr- 
'TgTiý  a;  lúðrahljóm  b.  *)  Beraró  a,  b,  her  og  ellers.  ')  dvaldist  a. 
'")  {)ar  a.  ")  [heiðnum  manni,  hann  lagði  á  heiðingja  einum  með 
spjóti  sínu  ok  bar  hann  a.  '*)  hann  tilf.  a,  b.  '^)  [feldi  þann  af  hesti 
sínum  dauðan  til  jarðar  a;  veitti  honum  slíka  þjónustu  6.  '*)  [ridd- 
arar,  segir  hann,  í  orrostu  þessi  munu  vér  sigrast,  en  Guitalin  konungr 
mun  a,  b.  '*)  [hann  ferr  með  röngu  (hefir  rangt  at  mæla  b)  ok  vill 
verja  land  mitt  fyrir  mér.  Nú  ríða  Frankismenn  fram  harðliga  ok  eru 
fleiri  saman  en  100  þúsunda  hermanna,  en  annan  veg  Guitalin  konungr 
með  sínu  herliði  (útal  þúsundir  tilf.  a)  ok  mælti  a,  b.  '")  [|)ess  er  engi 
ván  at  þat  hendi  at  Karlamagnús  konungr  nálgist  ríki  f^itt,  ok  heldr 
skal  hverr  várr  falla  um  þveran  annan  en  þat  verði.  a.  '')  [tilf.  a,  b. 
'")  liði  Frankismanna  a.  ")  ok  lýstr  hest  sinn  sporum  ok  tilf.  a,  6. 
="")  hratt  a,  6.  *')  [af  hesti  sinum  a.  ")  í  liði  tilf  a.  ")  Frankis- 
manni  a.     ^')  Itilf,  a,  b,     '*)  [sókn  áðr  en  {leir  fái  unnito, 


Cap.  51.  AP  QCTTALIÍÍ  SAXA.  425 

kom  fram  [Segun  merkisraaðr  Guitalins  konungs,  hann  var  höfðingi 
mikíll,  hann  var  auðkendr  af  vápnabúnaði  þeim  er  hann  hafði  af 
öllum  |)eim  útalligum  fjölda.*  J)essi  maðr  œpti  hárri  röddu  ok  kall- 
aði:  Hvar  ertu  Rollant  [af  Frakklandi,  segir  hann,  bleyðimaðr  ertu,* 
|)itt  guð  stevpi^  þér  ok  [lægi  þrtt  ofdramb,*  ok  iUu  heilU  fórtu  yfir 
Rín.  ok*  hér  skaltu  eptir  hggja.  En  Baldvini  svarar:  Usatt  verði® 
mál  þitt.  heiðingi.  segir  hann.  Ok  laust  hest  sinn  með  sporum  ok 
reið  at  heiðingja  ok  mælti :  Ek  em  bróðir  Rollants  ok  em  ek  [varnar- 
maðr"  allra  þeirra®  er  honum  hallmæla,  ok  yil  ek  við  þik  beijast 
fúsfiga  fyrir  lofi'  ins  helga  Pétrs  postola,  ok  seg  mér  [nafn  þitt.*** 
Segun*'  heití  ek,  segir  hann,  ok  em  ek  ættaðr  af  landi  því  er  Tri- 
monie'"  heirir.  ok  vil  ek  við  engan  mann  berjast  fyrr  en  [ek  hefi 
leyfi  af  Guitalin  konungi,  ok  fyrir  þá  sök  at  ek  em  merkismaðr 
Guitalins  konungs,^^  ok  er  þat  inn  mesti  glœpr, '*  ef  vér  skulum  fyrir 
þá  sök  fella  sœmd^*  konuugs,  ok  verða  Saxar  þá  yfirkomnir  ok 
margr  lýðr  annarr.  En  ef  þér  er  mikil  fýst  á  því. '*  ok  vill  kon- 
ungr  lofa  mér,  þá  [segi  ek  þér  víst  ván  viðmánis,  ok  áttu  þá  héðan 
ván  engrar  vægðar  frá^"  mér.*®  En  þat  þikki  mér  eigi  skamlaust, 
er  þú  [átt  at  ráða  fyrir  svá  góðum  hesti  sem'^  þú  sitr  á.  En  ef 
ek  sœki  eigi  hestinn-**  af  þér-,  þá  em  ek  eigi  verðr  at  bera  kórónu 
á  höfði  mér  eða  merki  konungs  í  hendi  mér.  ^á  mælti  Baldvini"* 
í  millum  tauna  sér  ok  sór  \ib  inn  helga  Pétr  postula:  Ef  ek  mœti 
þér  eigi  áðr  en  þú  tekr  af  mér  hest  minn,  þá  tel  ek  mik  enskis 
virðan.*®  Síðan  laust  hann  hest  sinn  með  sporum  ok  hleypti  fram 
at  Segun'*  ok  lagði  til  hans  spjóti  sínu.  þar  sem  hjá  var  þúsund 
manna,  ok  feldi  hann"*  af  hesti  sínum  til  jarðar.  Ok  við  þat 
úglöddust  mjök  heiðingjar,  en  [Frankismenn  vurðu  glaðir  við.^*    Nú 

')  [riddari  einn  mikill  höfðingi.  hann  er  nefndr  Segiin.  Hann  var  vápnaðr 
vel,  hann  hafði  um  sik  brynju,  þá  er  ger  hafði  verit  í  Alfheimum, 
annarr  hringr  í  benni  var  af  gulli  en  annarr  af  silfri,  ok  var  ekki  vápn 
þat  er  hana  mátti  bíta.  J)essi  maðr  bar  merki  Guitalins  konungs; 
bönd  (fbllin  b)  öll  ok  saumar  várn  gull  eitt  {gQlldregin  6),  ok  er  þat 
svá  breitt  ok  hátt,  at  þat  tekr  jörð.  a,  b.  *)  [bleyðimaðr  af  Frakk- 
landi,  segir  hann  a.  *)  fvrii-fari  6.  *)  [legg  af  dramb  þitt,  6.  *)  því 
at  b.  *)  er  a.  ')  vonarmaðr  o.  ')  [hans  vemdarmaðr  fyrir  öllum 
þeim  b.  ')  lof  a.  ")  [heiðingi  nafn  þitt  ok  leyn  eigi  a.  ")  Seginn  6, 
her  og  forhen.  ")  Termoniea;  Tremonie  6.  ")  [konungr  (Saxa  íiV/".  6) 
lofi  mér,  en  þat  er  fyrir  þá  sök  at  Guitalin  konungr  hefir  fengit  mér 
merki  sitt  at  bera  a,  b.  ")  úhœfa  b.  '*)  merki  Guitahns  a:  sœmd  ok 
merki  6.  "*)  at  berjast  við  mik'6.  •')  af  a.  '*)  [skaitu  ván  eiga  af 
mér  vægðarlausrar  sóknar  b.  ")  [skalt  ráða  fyrir  hesti  þeim  er  a,  b. 
'•)  hest  þinn  a:  hann  6.  ")  sœmiligr  drengr  ertu,  ok  mælti  tilf.  a,  b. 
")  (glófa  tilf.  a)  verðan  a,  6.  ")  honimi  a.  b.  '*)  dauðan  tilf.  a. 
'*)  [alh-  herr  Frankismanna  gladdiat  a. 


426  KABLAMAGNUS  SAÖA  V.  Cap.   ðS. 

sá  Margamar  konungr  á  úfarir  Seguns,  ok  ríðr^  at  einum  Frankis- 
manni  ok  feldi  þann  dauðan  af  hesti  sínum  ok  tók  síðan  þann  hest. 
En  Guitalin  konungr  J)akkaði  honum  fyrir'^  ok  bað^  [at  svá  skyldu* 
fleiri^  fara. 

-52.  Nú  mœhr  Guitalin  konuaigr  við  Karlamagnús  konung: 
Hvar  ertu,  inn  vándi  konungr  ok  inn  ágjarni,  segir  hann,  en  ef  mér 
vill  duga  guð  mitt  Maumet,  þá  skaltu  [illu  heilU  komast^  yfir  Rín. 
En  ef  ek  má  mœta  þér  á  vígvelh,'  þá  skal  ek  draga  J)ik  með  þeim*^ 
hvítum  kömpum  er  Jjú  berr  eptir  þér  ok  fœra  þik  til  Leutice^  borgar. 
Karlamagnús  konungr^"  heyrði  orð  hans,  hann  kendi  Guitahn  kon- 
ung  af  búnaði  hans,  ok  hvárr  þeirra^^  annan.  Nú  kemr  svá  at 
J)eir  ríðast  at,  ok  lagði  hvárr  þeirra^*^  til  annars,  ok  misti  Guitahn 
konungr,^.^  en  Karlamagnús  konungr  [lagði  til  GuitaUns  konungs  ok 
feldi  hann^*  til  jarðar.  [Ok  í  því  biU  kómu  meir*^  en  10  þúsundir^^ 
ok  skutu  undir  hahn^'  hesti,  ok  réð  fyrir  því  liði  föðurbróöir  hans.'® 
Hann  sat  á  hesti  þeim  er  risi  einn  átti,^^  hann  var  fœddr  [í  bergi 
einu,^"  er  úkunnikt  var  mönnum.  En  þat  berg  var^^  i  fjalU  nökk- 
uru,  ok  ormr  einn  hafði  fœtt'^'^  hestinn  á  spenum^^  sínum.  Hann 
vildi  eigi  korn  eta  sem  önnur  hross,  hann  skyldi  nýtt  kjöt  eta^*  ok 
þó  hrátt.  Víkingar  sóttu  [hann  á  upplönd'-^^  ok  drápu  þá  aUa  er 
[hans  geymdu,^^  síðan  seldu  þeir  [þenna  hest  fyrir  20  kastala  ok 
20  borgir"-"  með  öUu  því  ríki  er  tH  lá.  Hann'^^  var  ö.ðrum  megin 
hryggjar  svartr  en  öðrum  megin  apalgrár;  [höfuðfagr  var  hann,  ok 
þótti  sem  blóms  Ut  brygði  yfir  hann  allan ;  toppr  hans  var  svá  síðr, 
at  hann  tók  niðr  undir  hófskegg  honum,  þótti  guUs  Utr  á  vera.^* 
J)ar  sat  á  baki  honum  Estorgant  frœndi  GuitaUns  konungs,  ok  lét 
mikit  Uð  til  koma.  [flann  kom  at  farandi  með  liði  sínu,  þar  sem 
Guitalin  konungr  var  á  fœti  staddr,  hann  skaut  hesti  undir  hann,  ok^" 
síðan  mæUi  hann  við  konung:  Nær  [var  nú  komit  miklum  skaða.^' 
En  nú  sver  ek  við  Maumet,  at  þeir  skulu  dýrt  kaupa  Saxland. 
Síðan  ríðr  hann  fram   [snart  sem  broddr  fljúgi,^'^    ok   feldi  höfðingja 

')  reið  fram  ákafliga  a,  b.  ^)  vel  b.  •'')  sagði  a.  ")  skj^ldi  a.  *)  [svá 
fleiri  b.  ^)  [farit  hafa  iUu  heilli  a,  b.  ')  ok  vili  Maumet  duga  mér 
tilf.  b.  *)  hinnm  tilf.  a.  ")  Liozisa  a;  mimiar  6.  '")  var  í  herinum  ok 
tilf.  a.  ")  þekti  tilf  a.  '^)  spjóti  tilf.  a.  '^)  sem  betr  var  tilf.  a. 
'"•)  [festi  spjót  sitt  á  honum  ok  feldi  hann  af  hesti  sínum  a,  b.  '*)  [En 
þá  kómu  fram  íleiri  a  '")  hans  manna  tilf.  b.  '')  öðrum  tilf.  b. 
'«)  Guitalins  konungs  a,  b.  ''')  hafði  fœtt  a;  hafði  sóttan  b.  '")  í)vi 
tilf  a.  ^')  fjarri  mönnum  tilf.  a;  [nujl.  b.  ")  fœddan  a,  6.  ")  spena  a. 
'■''')  at  fœzlu  tilf  a.  ")  [hestinn  þagat  sem  hann  var  geymdr  b. 
*«)  [varðveittu  hann  a,  6,  ")  [hann  við  20  köstölum  ok20  stórborgum  a. 
'*)  hestrinn  a,  b.  ^'■')  [tilf.  a;  tagl  hans  var  svá  sítt,  at  tók  niðr  }'fir 
hófskegg,  ok  þótti  gulls  litrávera,  b.  '«)  [tilf  a.  s')  [horfði  (hafði  6) 
nú  miklum  váða  a,  b.     ^^)  [ok  laust  hest  einn  með  sporum  a,  b. 


h 


Cap.   52.  AF  OUITALIN  8AXA.  427 

[þann  er  Veliantif'  hét'^  dauðan  til  jarðar,  En  hvat  er  at  lengja 
um  þat,  þrjá  höfðingja^  feldi  hann  í  sinni  framreið  ok  marga  aðra 
er  minna  [kom  til,  ok  váru  þó  œrit  hrauslir.*  En  við  þat  úgladdist 
mjök  Karlamagnús  konungr  ok  [hans  menn.*  En  í  því  bili  kom 
Baldvini  með  [liði  sínu^  ok  eggjar'  framgöngu,  ok  [vann  eið  við 
inn  helga  Sendinem,  at  hann®  lézt  sjá  þá  áheiðingjum  at  þeir  mundu* 
flvja.  Síðan  reið  hann  fram  at  Estorgant,  ok  eigasí;  þeir  við  [snarpa 
hríð,^"  ok  léttir  Baldvini  eigi  fjrr  en  hann  laugar  sverð  sitt  í  hjarta- 
blóði  hans  ok  [steypti  honum  dauðum  á  jörð.**  isú  koma'"  synir 
GuitaUns  konuníís  fram  Alfráð^^  ok  Justamund,*^  ok  í  þeirri  fram- 
göngu  féllu  [20  Lumbarðar  ok  Qórir  tigir  þeirra  manna  er  Noeas 
heita'*  af  kristnum  mönnum.  Isii  [hittast  þeir'^  Karlamagnús  kon- 
ungr  ok  með  honum  Bald^áni  ok  Berað,  en  í  móti  váru^"  synir 
Guitalius  konungs.  [I  þeirri  féllu  kristnir  menn  100  ok  20  heið- 
ingjar.  En  þat  mátti  sjá,'^  at  varla  mundi  verða  harðari  atsókn^^ 
en  þar  var.  ííú  mœltu  heiðingjar  sín  á  meðal :  Dugum  oss  nú  ok 
rekum  harma  várra,  því  at  eigi  munu  vér  komast  í  betra  fœri  [en 
nú,  er  hér  fátt  kristinna  manna,'*"  Síðan  riðu  fram  fimtigir  riddara''* 
at  Baldv-ina  einum,  ok  varð  hann  þá  ofan  at  stíga,*^-  hvárt  sem  hann 
vildi  eðr  eigi,  Nú  er  Baldvini  á  fœti  staddr,  ok  þarf  hann  nú*^ 
guðs  hjálpar,  [ok  hann  heitr  á  guð  sér  til  miskunnar."^  Síðan  verst 
hann-^  drengiliga  sem  ván  var,'-*^  ok  mælti  þá  til  Karlamagnús  kon- 
ungs:  Ek  em  nú  nauðuUga  £taddr  [frœndi,  segir  hann,'''  ok  er  þat 
vfel  fallit  at  gleyma  mér  eigi.  En  [Karlamagnús  konungr  dvaldi  ekki 
fbr  honum  at  hjálpa.^®  En  [Baldvini  leit  þann  mann  er  honum  var 
engi'^^  ást  á,  er^"  var  Margamar  konungr,  hann^^  lagði  til  Baldvina 
með  spjóti  ok  misti,^'*  er  betr  var.  En  Baldvini  tók  í  mót  honum 
ok  hjó  til  hans  á  ofanverðan  hjálminn  olí  af  þat  sem  ték,  ok  í  sundr 
brynjuböndin,    er  af  gulU   váru  ger,  pk  af^"'  öxUna  vinstri,    ok  létti 

■)  Velantif  a.  •)  [hann  b.  ')  mikla  tilf.  a,  6.  *)  [háttar  váru  b.  *)  [lið 
hans  alt,  bæði  Lumbardar  ok  Garopines  ok  svá  Frankismenn  ávítuða 
mjök  Karlamagnús  konung  1  umrœðum  sínum,  er  hann  hélt  þeim  þar 
8vá  lengi  a,  6.  *)  [sitt  lið  a.  ^)  þá  tilf.  a  •  herinn  til  tilf.  b.  *)  Imgl.  b. 
')  brátt  undan  tilf.  a,  b.  '")  [vápnaskipti  a,  b.  ")  [lagði  sverði  sínu 
í  gegnum  hann  a,  6.  ")  ríða  6.  '^)  Alfarð  6.  '*)  Testamunt  okEffraim 
konungr  a ;  Estamund  ok  Abeffra  Enmon  konungr  b.  '*)  [60  b.  "*)  [ríðr 
fram  b.  '")  honum  eru  a;  |)eim  kómu  b.  '*)  [Ok  þat  mundi  sá  segja 
er  þar  væri  6  ")  sókn  a,  b.  *")  [tilf.  a.  b.  *')  manna  ok  allir  a. 
")  af  hesti  sínum  tilf  a,  b.  ")  sem  fyrr  tilf  a.  ^*)  \tHf  a,  6.  **)  vel 
ok  íilf.  a,  b.  **)  at  tilf.  a,  b.  *")  [í  millum  margra  heiðinna  manna 
a,  6,  ")  [þá  er  Karlamagnús  konungr  sá  at  frændi  hans  var  staddr  á 
millum  heiðingja  nauðugliga,  þá  dvaldi  hann  ekki  för  sína  til  hans  a,  b. 
")  lítil  a.  '•)  en  þat  a.  ^')  [Margamar  konungr  b.  ^^)  hans  tilf  a,  6. 
")  í  brott  a,  6. 


4í2o  KARLAMAGXUS  SAGA  V.  Ccip.    ðS. 

eigi  fyrr  en  hann  skildist  við  hann  dauðan.  Síðan  eignaðist^  hann 
hest  hans  ok  Ijóp  á  bak  honum,  ok  kallaði  á  heiðingja  ok  mælti 
við  {)á  hörðum  orðum,'^  ok  var  |)á  svá  ólmr  sem  dýrit  úarga.^  En 
GuitaHn  konungr  varð  hryggr  við  fall  Margamars  konungs.'*  Síðan 
setti  Guitahn  konungr  hornit^  á  munn  sér  ok  blés  með  miklum  ofr- 
huga,  en  þegar  peysti  Elmidan  bróðir  Guitalins  konungs  her  sínum^ 
or  skóginum  ok  blés  [með  sínu  horni.' 

53.  [Við  J)enna  hornblástr  vaknaði  Rollant,®  ok  hét  á  lið  sitt 
ok  mælti :  Ríðum  nú  til  bardaga  sem  harðast,'  ok  veit  ek  þat  víst, 
at  Karlamagnús  konungr  [)arf  Hðveizlu  várrar.  En  |)eir  gerðu  sem 
hann  bað.®  Nú  it  fyrsta  hefsjt  bardagi  |)eirra  af  nýju.  Nú  mælir 
Ehnidan  við  þann  mann  erButen^"  hét,  hann  [réð  fyrir  miklu  ríki:^^ 
Hvárt  þikki  pér^^  ráð,  at  ek  blása  í  horn  mitt  ok  gleðja  svá  hð 
mitt.'3  En  hann  lét  |)at  gott  ráð  vera.  Síðan  tók  hann  til  at  blása. 
En  við  f)at  skulfu  öll  [Qöll  er  í  nánd  váru,^*  En  Rollant  var  í 
miðjum  herinum  ok  heyrði  ógurHga  rödd  hornsins'^  ok  mæHst  við 
einn  saman :  Gæfu  ins  helga  Sendinis^^  legg  ek  á  [hornit,^'  ok  væri 
J)at  snildarbragð  mikit,  ef  ek  næða  horni  því.^®  En  {)at  Hð  er  fagrt 
ok  níikit  [er  með  Elmidan  er,  en^*  ef  ek  freista  mín  eigi  nú,  þá 
hefi  ek  týnt  lofi  mínu.'^''  Síðan  reið  hann  á  fund  Elmidans,  [þar 
sem  hann  blés  horninu,'^^  ok  var  Karlanragnús  konungr  fyrstr'*^  í  því 
Hði  ok  sparði  eigi  at  veita  [stór  högg  ok*^^  þiggja."'*  Nú  kaHar 
Elmidan  á  RoHaut  ok  spurði :  Hvar  ertit,  segirhann,  jafningi'^''' góðra 
manna,  ok  þat  ætla  ek,  segir  hann,^^  a't  þú  hafir  iHu  heiHi  farit  yfir 
Rín,  ok  [bið  ek  eigi  betra  en  vit  mcetimst,^'^  ok  eigi  hirta  ek  at  lifa 
lengr  [en  ek  fénga  þik*^^  yfirstigit."^  RoHant  heyrði  orð  hans  úsœm- 
iHg  við  sik  mælt  ok  ríðr  fram  at  Elmidan  [ok  svarar^"  rœðu   hans: 

')  tók  b.  •)  sem  vert  var  tilf.  a.  ")  er  þat  œðist  at  öðrum  (.h'Tnm,  ok 
mátti  nú  eigi  í  móti  honum  halda  skjöldr  eða  brj'nja  tilf.  a;  J)á  er  f)at 
er  ólmast  móti  öðrum  dýriim,  mátti  þá  livárki  standa  við  honum  skjöldr 
né  brynja  tilf.  b.  *)  ok  svá  iiglaðr,  at  mjök  svá  vissi  hann.ekki  til 
sín,  en  fat  var  illa  er  nökkiit  skorti  á  tilf.  a,  b.  *)  horn  «;  6.  ")  sinn 
'  a,  b.  ')  [  í  horn  sitt  Olivant  b.  ^)  [Við  |)enna  hornblástr  varð  Rollant 
varr  a;  EoUant  kennir  blástrinn  b.  ^)  bauð  b.  '")  Butrent  6.  ")  [var 
ræðismaðr  hans  (konungs  b)  a,  b.  '^)  þat  tilf.  a.  '^)  várt  o,  b. 
''')  [lönd  hinu  (hin  b)  næstu  a,  b.  "")  horns  fessa  o.  '")  lávarðs  míns 
tHf.  o,  6.  ")  horn  þetta  a.  '*)  [at  fá  hornit  þetta,  J)vi  at  þat  er  mikit 
snildarbragð  b.  '')  [ok  vel  búit  er  fylgir  Elmidan  ok  fagrt  er  at  sjá  til 
sverða  {)eirra  brugðna,  ok  o.  '"')  [ok  vel  búit  er  fylgdi  Hehnidan  b. 
^')  [þess  er  horninu  blés  o.  *')  allra  manna  tilf.  a.  ")  svá  at  tilf.  a. 
^'')  [heiðingjum  stór  högg,  ok  svá  varð  hann  at  þiggja  bæði  högg  ok 
lög  af  J)eim  b.  ^^)  saal.  ogsaa  6;  ójafningi  o.  -")  ef  Maumet  viU  duga 
oss  tilf.  a.  ^')  [eigi  beidda  ek  betr,  en  ek  mœtta  {)ér  einura  b.  '^*)  hann  o. 
^**)  [ef  ek  stiga  eigi  yfir  {)ik,  vili  Maumet  du^  mér  b.     ^^)  hhitaðist  í  a. 


Cap.   5S.  AF  GUITAUK  SAXA. 


429 


Heyrðu  inn  karpmálgi^  riddari,  segir  hanu ,  hvert  er  nafn  þitt.'* 
Hann  svarar:  Elmidan  heiti  ek,  ok  [vildi  ek  finna  Rollant  at^  eiga 
við  hann  vápnaskipti,  [ok  hjálpi  mér  svá  Maumet,  at  |)ess  væri  ek 
fúsastr  at  við  fyndimst  í  þessum  bardaga,*  Jjví  at  lítils  þikki  mér 
vert  um  frœknleik^  annarra  Uðsmanna  Karlamagnús  konungs,  ef  ek 
kœma  honum  á  kné.^  |)á  svarar  Rollaqt :  [Sýniligr  értu  drengr' 
ok  frœknhgr,  ok  œrit  fagxt  er  þitt  horn,  en*  nú  skal  ek  gerast 
úfólginn  í  skapi  fjrir  þér.®  Ek  em  Rollant  frændi Karlamagnús  kon- 
ungs,  ok  tel  mik  [engu  nýtau,^"  ef  ek  komumst**  eigi  yfir  þik.  Nú 
ríðast  [þar  at  Rollaut  ok  Ehiiidan  furðu  fast,*-  ok  þat  ma  segja 
lygilaust,  at  eigi  er  smátt  höggvit.  ^Heiðingi  hjó  til  Rollants  framan 
í  skjöld  haus,  en  guð  gerði  þá*^  sem  optar  miklar  jarteinir^'*  fyrir 
sakir  Kai'lamagnús  konungs  ok  Rollants,  höggit  snerist  niðr  með 
vinstri  síðu  Rollants^^  ok'  beit  í  sundr  brynju  hans  ok  tók  af*^  þat 
er  nam,^'  ok  barg  þá  guð  er  [Rollaut  varð  ekki  sárr, ^*  [en  þó  gékk 
RollE^nt  eigi  at  heldr  af  hesti  síuum.**  ííú  höggr  RoUant  [til  heið- 
ingja  ok  af  bóluna  skildi  hans""  ok  allan  búnaðiun  er  á  var.  Síðan 
lagði  hann  spjoti  sínu-^  í  gegnum  hann-^  ok  hratt  honum  ofan  af 
hesti  sínum.  En  heiðingjum'*^  varð  úsvift-*  við.  J)á  sótti  Elmidan 
fast  at  RoUant  ok  hjó  í  hjálm  hans  ok  af-^  allan  búnaðinn  er  á  var'^^ 
ok  í  suudr  hestinn  fyrir  framan  éöðulbogann,  svá  at  Rollant  steyptist 
ofan  at  höfði  til  jarðar,  ok  kom  [þá  enu-'  standandi  uiðr  á  jörð. 
Nú  eru  þeir  báðir  á  fœti  staddir,  ok  er  Rollant  eiukar  reiðr,  sem 
ván  var,  ok  hjó  síðan  [íil  heiðiugja  af  honum  allar  hh'far,'^*  ok  fylgdi 
þar-'  með  öxhn  vinstri.^"  En  Elmidau  hélt  með  hœgri  hendi^* 
sverði  síuu,  [eu  á  sverði  hans  váru  merkt  líkneski  heiðinna  goða 
þeirra  er  svá  hétu,  Makon  ok  Apolhn  ok  Jubiter  ok  Terogant. 
Síðan  mælti  heiðingi  :^"    ]þú  inn  iUi  guð  Makun  [,  segir  hann,  dugi  þú*' 

')  kappmálgi  a.  ^)  [spyrjandi  hann  at  nafni  b.  ')  [fer  ek  at  leita  RoU- 
ants,  j)ví  at  ek  vilda  a.  b.  *)  \mgl.  b.  ')  riddaraskap  a,  b.  *)  bug  a. 
^)  [í>at  er  satt  at  segja  at  sýniligr  drengr  ertu  a.  ')  œrit  ertu  Ijós- 
hugaðr  ok  œrit  heíir  framariiga  til  orða  tekit.  En  tilf.  a.  ')  fra  ef  ek 
kœma  honum.ogf  hertil  mgl.b.  "'^•[einkis  glófa  verðan  a,  6.  ")  stíg  6. 
'^)  [þeii-  at,  ok  eirir  hvárgi  öðrum  a,  b.  '^)  enn  tilf.  a.  '0  jartegnir  b. 
'5)  mgl.  b.  '«)  alt  tilf.  a,  6.  '')  hit  gegnsta  tilf.  a,  b.  ")  [utan  rifja 
gékk  þat  liit  hvasseggjaða  sverð  a ;  er  eigi  tók  likam  hans  b.  '^)  \tUf. 
a,  b.  ^*")  [í  móti  til  heiðingja  í  skjöid  hans  ok  (tók  tilf.  b)  af  bóluna 
o,  6.  *')  til  hans  ok  tilf.  a.  ^*)  skjöld  hans  b.  ")  heiðin^a  a;  heið- 
ingjanum  b.  '')  ósvipt  a,  b.  ")  tók  af  í  því  höggi  a.  -^)  bæði  guU 
ok  silfr  ok  gimsteina  tilf.  a,  6.  ")  [þó  6.  ")  [með  Dýrumdala  sverði 
gínu  ok  af  heiðingja  allar  hlífar  sinar  a,  6.  -»)  í  brott  a.  ^^)  niðr  til 
jarðar  tilf.  b.  »')  á  tilf  a.  ^^)  [tilf.  a,  6.  ^^)  [ok  binn  drambláti 
Apolhn,  dugi  þit  (skömm  fáit  þit  fyrir  þat,  er  þér  vildut  eigi  duga  6) 
a,  b. 


430  KARLAMAGXUS  SAGA  V.  Cap.   54. 

líkam  mínum,  ek  hefi  nú  týnt  [þeim  lim  mínum/  er  ek  mátta  illa 
án  vera.'^  En  J)ó  at  ek  sé^  einhendr,  brigzlalaust  er  mér  |)at,  [þó 
skal  hann  at  hváru'*  þat  högg  af  mér  hljóta,  er  góðum  drengjum^ 
skal  gilt  þikkja.  Síðan  [hjó  hann  af  Rollant  allar  hlífar  ok  veitti 
honum  stórt  sár.  En  Rollant  gerði  í  móti  þegar^  ok  veitti  honum 
þat'  er  bráðast  gerði  um,  ok^  hjó  af  honum  höfuð  ok  tók  síðan 
horn  ok  sverð  hans.''  ^at  veit  ek,  segir  hann,  ef  þú  værir  kristinn, 
[sá  væri  dauði  þinn'"  mjök  harmandi.  Síðan  setti  Rollant  hornit  á 
munn  sér  ok  blés  J)rim^^  sinnum,  en  við  þat  varð  varr  allr  lýðr^*^ 
kristinn  ok  heiðinn,  at  Rollant  hafði  hornit  ok  [sigr  unnit  á  Elmidan.^^ 
En  GuitaHn  konungr  [mæUr  þá  til'sinna  manna:^'*  Góðir  riddarar, 
segir  hann,  ekki  er  hér  at  dveljast,  ok  leiti  nú  hverr  fyrir  sér  at 
mínu  lofi.  Nú  kómu  fram  7'^  skjaldsveinar  Rollants  ok  höfðu  hest 
hans  með  at  fara  Veleantis.^®  En  Guitalin  konungr  flýr  undan,  en 
Rollant  rekr  flóttann. 

54.  Nú  verðr  Baldvini  varr  við,  at  Guitahn  konungr  [flýr 
undan.^'  Hann  kallar  á  hann  þrim  sinnum  ok  [biðr  hann  bíða  sín.*® 
En  er  GuitaHn  konungr  heyrði  orð  hans,  þá  sneri  hann  aptr  hesti 
sínum,  ok  ríðast^^  at  ok  leggjasf^"  með  spjótum,  ok  hratt  hvárr^^ 
öðriim  af  hesti.^^  Nú  eru  þeir  báðir  á  fœti  staddir,  ok  er  nú  in 
harðasta  atlaga.  Nú  koma  at  fleiri  en  lOOFrankismanna.  EnBald- 
vini  [bað  þá  eigi  nærri'^^  koma,  ok  tók  svá  til  orða  sem  gegnir 
orðskvið  fornum :  Einn  skal  við  einn  eiga  nema  sé  deigr.  Síðan 
mælti  Baldvini  við  Guitahn  konung :  ]þat  er  nú  ráð,  konungr,  at 
[gefast  í  várt  vald,***  elhgar  raun  ek  veita  J)ér  bana.'^^  Konungr  sá 
at  nauðigr  var  einn  kostr.  ok  [gafst  í  vald  Baldvina  ok  hans 
manna.'-*® 

^)  [hendi  minni  b.  '^)  6k  hefir  Rollant  J)ví  valdit,  segir  hann  tUf.  a,  b. 
*)  nú  tilf.  a,  b.  ^)  [þá  skal  hann  J)ó  at  vísu  a.  *)  dreng  a,  b.  *)  [sótti 
hann  fram  atRollant  ok  hjó  af  honum  allar  hlífar  hans  ok  þat  ersverð 
hans  tók  at  því  sinni,  ok  gaf  hann  honura  banasár  (sár  b)  mikit,  því  at 
af  tók  J)at  alt  líkama  hans,  þat  er  numit  hafði,  svá  at  í  jörðu  nam 
staðar.  En  RoUant  gerði  it  skjótasta  ráð  a,  b.  '  ^)  embætti  tilf.  b. 
l)  {)ví  at  hann  a,  b.  ^)  þá  mælti  RoUant  tilf.  a,  b.  "")  [at  dauði  þinn 
væri  a;  at  þú  værir  6.  ")  þrysvar  6.  '^)  herrinn  bæði  a,  6.  '^)  [hafði 
sigrazt  i  þeirra  viðskipti  a,  b.  ''')  [hét  á  menn  sína  a.  '*)  4  b. 
'^)  Velantes  a;  Veliantif  b.  ")  [ferr  í  ílóttanum  b.  '*)  [mælti :  |)at  er 
nú  ráð  at  biða  mín,  ok  snú  aptr  hesti  |)ínum.  En  ef  þú  vilt  {)at  eigi, 
|)á  hefir  þú  týnt  lofi  (lífi  b)  þínu,  ok  muntu  |)á  falla  í  liði  flóttamanna 
(hneisuliga  b)  a,  b.  "')  riðust  a,  b.  ^'')  lögðust  a,  b.  ")  þeirra  tilf  a. 
")  baki  a.  *')  [bauð  þeim  eigi  nær  at  a,  b.  ^*)  [gefa  upp  vápn  þín  a. 
")  fra  ok  tók  svá  til  orða  hertil:  J)ví  at  tveir  skulum  vit  reyna  okkar 
í  miUi,  ekal  ek  nú  veita  bana  GviteUn  konungi  b.  **)  [gaf  upp  vápn 
sín,  ok  er  hann  nú  í  valdi  (haldi  6)  Baldvina  ok  Uðs  hans.  a,  b. 


Cap.  .5.?.  AF  GtnTALHí  SAXA.  431 

55.^  ííú  er  at  segja  frá  sonum  Guitalins  konungs.  |)eir  ríða 
nú  undan^  út  á  Rín  ok  koma  til  landtjalda-  |)eirra  er  [faðir  þeirra^ 
hafði  átt,  en  |)at  dugði  |)eim,  at  |)eir  höfðu  skjóta  hesta.*  En  við 
för  þeirra  varð"'  vör  SibiHa  dróttning  ok  spurði  tíðenda.  En  þeir 
sögða  bæði  mörg  ok  mikil,  Guitalin  [konung  hcndum  tekinn,  en 
Elmidan  drepinn  ok  Margamar  konung.^  En  við  þessi  tíðendi  varð 
dróttning  úglöð  ok  hrygg,  svá'^  at  hon  vissi  nær  ekki  til  sín.®  Síðan 
flyði  Sibilia  dróttning  [út  í  lönd  með  sonum  sfnum.'  En  Baldvini 
fékk  Guitalin  konung  í  hönd^"  Rollant.  Ok  jafnskjótt  sem  [konungr 
sá  Rollant,*^  þá  laut  hann  honum  ok  mælti :  Miskunna  mér,  Rollant, 
segir  hann,  fyrir  sakir  guðs  þíns,  at  ek  koma  eigi  fyrir  Karlamagnús 
konung.     Ok  féll    síðan    til   fóta   honum.     En   Rollant   svarar:     Yfir 

*)  Capitel  55  lyder  i  b  saaledes:  Eptir  J)essa  atburði  alla  saman,  sem  nú 
heíir  verit  af  sagt  iira  hríð,  hleypa  svnir  Gvitelin  konungfs  hestum  sínum 
út  á  Rín,  því  at  þeir  örvænta  sér  sigrs,  sídan  þeir  sá  föður  sinn  fang- 
inn.  Dugði  þeim  þat,  at  þeir  höfðu  hesta  svá  góða,  at  þeir  máttu  eigi 
verða  teknir  á  skeiði.  Léttii  þeir  eigi  fyrr,  en  þeir  kómu  til  landtjalda 
þeirra,  er  Gvitelin  konangr  hafði  átt.  Ok  er  Sibilia  dróttning  verðr 
vör  við  kvámu  þeirra,  spurði  hon  þá  tíð'enda.  |)eir  sögðu  Gvitelin 
konung  höndum  tekinn,  en  Helmidan  drepínn  ok  3Iargamar,  ok  svá 
farna  flesta  höfðingja.  Við  þessi  tíðendi  varð  Sibilia  úglöð  ok  .þóttist 
hafa  fengit  mikinn  mannskaða.  Er  þat  af  henni  at  segja,  at  hon  fl\'r 
á  útlönd  með  sonum  sínum  ok  staðfestist  þar.  Nú  er  at  víkja  aptr  til 
Baldvina,  at  hann  ferr  með  Gvitelin  konung  þar  til  sem  hann  finnr 
Rollant,  fékk  hann  honum  þá  konunginn  til  halds  ok  geymslu.  En 
þegar  er  Gvitelin  sá  RoIIant,  þá  mælti  hann,  framfallandi  fyrir  fœtr 
honum :  Miskunna  mér,  RoUant,  ger  fyrir  sakir  gixðs  þíns,  at  ek  koma 
eigi  fyrir  Karlamagnús  konung.  RoIIant  svarar:  Yfir  skaltu  fara  Rín: 
en  þá  er  vér  komum  í  París,  munum  vér  tala  við  ráð  várt,  hvárt  þú 
skalt  lifa  eðr  deyja,  því  at  þá  mun  þar  koma  fjölmenni  mikit.  Nú  ríða 
Frankismenn  til  landtjalda  sinna  ok  váru  þar  um  náttina.  Um  morg- 
ininn  bjöggust  þeir  heim  til  Frakklands  með  miklum  veg  ok  sóma. 
Karlamagnús  konungr  lét  kristna  Saxland  alt  ok  setti  þar  höfðingja  til 
landgæzlu.  Ok  sem  þeir  kómu  heim,  var  dœmt  um  mál  Gvitelin  kon- 
nngs.  Féll  þar  sá  dómr  á,  at  hann  var  settr  í  myrkvastofu  ok  settr 
fjöturr  á  fœtr  honum,  sá  er  varla  máttu  fjórir  menn  valda;  hefði  honum 
betra  verit,  at  falla  í  orrostu  en  lifa  við  þetta.  í  þeirri  myrkvastofu 
lét  hann  líf  sitt,  vurðu  þau  hans  æfilok  en  eigi  betri,  ok  hefndi  Karla- 
magnús  konungr  svá  sinna  meingerða.  ^)  ok  hleypa  hestum  sínum  tilf.  a. 
*)  [Guitalin  konungr  a.  ")  at  eigi  var  þess  ván,  at  þeir  mætti  teknir 
verða  í  eptirreið.  tilf.  a.  *)  brátt  tilf.  a.  «)  [konungr  er  höndum  tek- 
inn,  Elmidan  konungr  drepinn  ok  Margamar  konungr  ok  Estorgant 
frændi  Guitalins  konungs,  ok  flestir  höfðingiar  ok  lið  várt  alt  drepit  a. 
')  ok  bar  svá  iUa  harminn  a.  *)  En  þat  er  víst  at  segja,  at  sá  er  þar 
var  mátti  heyra  margar  konur  gráta,  aumar  bœndr  sína  en  sumar  brœðr, 
sumar  sonu  en  sumar  frændr  tilf  a.  »)  [á  útlönd  með  sonu  sína  a. 
")  hendr  a.     ")  [Guitalin  konungr  leit  hann,  a. 


432  KARLAMAQNUS  SAGA  V.  Cap.    55. 

skaltu  Rín^*  en  |)á  er  vér  komum  til  Parísar,  þá  skulum  vér  taka 
ráð  várt,  hvárt  þú  skalt  lifa  eðr  deyja,'^  Nú  ríða  Frankismenn  til 
landtjalda  sinna,  ok  váru  þar  |)á  nótt,  en  um  morguninn  eptir  [bundu 
J)eir  herfang^  á  hesta  sína.  Síðan  setti  Karlamagnús  konungr  höfð- 
ingja  til  landsgæzlu,  þess  er  hann  hafði  þá  unnit,  ok  lét  þat  alt 
kristna.  Síðan  er  |)at  var  sýst,  þá  {)eystu  þeir  her  sinn*  til  Frakk- 
lands  með  miklum  veg.  Síðan  var  dœmt  um  mál  GuitaUns  konungs, 
ok  féll  sá  dómr  á,  at  hann  var  settr  í  myrkvastofu,  ok  ^öturr  lagðr^ 
á  fœtr  honum  svá  [þungr,  at  eigi  féngu^  fjórir'  menn  hrœrt,  [ok 
hefði  honum  betri  kostr  verit  at  láta  h'f  sitt  í  orrostu  en  hfa  við 
slíka  hneisu'  ok  eiga  dauða  fyrir  höndum.  1  myrkvastofu  þeirri  lét 
hann  h'f  sitt,  ok  vurðu  þau  œfilok  hans  ok  eigi  betri,  ok  var  þat 
vel  er  guð  hefndi  svá  úvinum  sínum,    [þeim  er  svá  váru    grimmir.^ 

^)  segir  hann  tilf.  a.  ^)  fyrir  þvi  at  þar  mun  fjölment  koma  tilf.  a. 
*)  [þá  láta  þeir  við  kveða  meir  en  20  þúsundir  horna  ok  lúðra  ok 
bundu  hei'fang  alt  a.  '')  heim  tilf.  a.  *)  fenginn  a.  *)  [at  eigi  gátu  a. 
')  [en  honum  hefði  sá  kostr  verit  betri,  at  hann  hefði  látit  Hf  sitt  í 
orrostu  en  lifa  við  þetta  a.     *)  [mgf/.  a. 


SETTI  PARTR  RARIAMAGNUS  SÖGl  AF  OTYEL. 


vá*  er  sagt*^  at  Karlamagnús  konungr  var  í  Paris  í 
kastala  |)eim  er  Lemunt^  heitir  ok  hélt  þar  jól  sín  vel 
ok  [konungliga,  ok  var  þar  með  honum  12  jafningjar* 
ok  mikiU  fjöldi  annarra  manna,  ok  var  þar  margskonar 
skemtan  ok  mikil  prýði.^  ííú  bar  svá  at  í  rœðu  þeirra,  at  þeir 
sögðu  at  |)eir  skyldu  fara  í  herför  til  Spanialands  á  h^dr 
Marsilio  konungi  hinum  heiðna  at  sumarmáhim,  þegar  er  hagar 
vaxa  [ok  hestar  þeirra  megu  fœðast  við  gras.^  Sama  dag 
áðr  en  [aptansöngsmál  h'ði,'  |)á  mun  Karlamagnús  konungr  heyra 
þau  tíðendi,  at  hann  mun  tjna  20  þúsundum  riddara  fjrr  en  hann 
komi  þessarri  ferðáleið,  er  nú  var  um  talat,  nema  guð  dugihonum. 
Heiðingi  einn  [af  Syrlandi,  sendimaðr  þess  kónungs  er  nefndr  er 
Garsia  harðla  riddaralegr  maðr,®  kom  ríðandi  œsiHga,  ok  létti  eigi 
fyrr  en  hann  kom  til  hallar  Karlamagnús  konungs ;  |)á  steig  hann 
af  hesti  sínum  ok  gékk  [upp  í  loptit  til  Karlamagnús  konungs  at 
finna  hann,®  ok  síðan  mœtti  hann  Oddgeiri.  danska  [ok  Gauteri^"  ok 
Nemes  hertuga.  |)á  orti  hann  þegar  orða  á  þá  ok  mælti:  Góðir 
höfðingjar,  segir  hann,  sýnit  mér  lávarð  yðvarn;  ek*em  maðr  þess 
konungs,  er  eigi  þikkir  meira  [um  yðr  vert  en**  eins*'^  spora.  J)á 
svarar    [Gauteri   af  Valvin:*^     J)egar  þú    kemr   at   hallardyrum.    þá 

')  Hereftcr  lægges  Codex  a  til  Grund,  og  Varianter  tages  af  A.  ')  þessu 
næst  tilf.  A.  Begyndelsen  af  dette  Capitel  lyder  i  b  saaledes:  At  lyktaðu 
því  stríði  sem  hinn  völdugasti  herra  Karlamagnús  keisari  hélt  í  Sax- 
landi  rið  Gvitelin  konnng  ok  hans  menn,  er  nú  hefir  verit  lesit  um 
hríð,  er  þessu  næst  greinanda  at  Karlamagnús  ')  Lemiunt  A :  Leminnt  b. 
*)  [gerði  miklar  veizlur,  ok  með  honura  váru  20  konungar  ok  tuttugu 
hertugarJ.  *)  gleði  6.  *)  grœngrösé;  [hestum  þeirra  .4.  ')  [aptansöngr 
sé  liðinn  6.  *)  \_mgl.  b.  ')  [til  fundar  við  Karlamagnús  konung  J,  b. 
'")  Imgl.  ^,  b.  -  ")  [til  yðvar  koma  en  verð  ^,  6.  ")  úbúins  tilf  b 
")  [Oddgeir  A]  Nemes  hertogi  b. 

28 


434  KAIÍLAMAGNtrS  SAGA  VI.  Cap.    2. 

ínuntu  sjá  konung  várn  sitja  í  hásæti  í  höll  sinni  meö  hvítt  skegg 
sem  dúfa,  en  á  hœgri  hönd  honum  sitr  Rollant  skrýddr  guövefjar-  , 
pelli,  en  á  vinstri  hönd  honum  sitr  Oliver  jarl,  en  út  frá^  12  jafn- 
ingjar*  J)á  mœlti  heiðingi  ok  [sór  við  Maumet  ok  bað  hann  svá'^ 
hjálpa  sér,  at  hann  [kvazt  mundu^  kenna  Karlamagnús  konufig  eptir 
sögn*  þeirra,  ok  mselti  síðan  :  Jllr  eldr  ok  heitr  logi  brenni  skeg^ 
hans  [ok  höku  ok  allan  h'kam.^ 

1.  Nú  fór  heiðingi^  leiðar  sinnar  ok  létti  eigi  fyrr  en  hann 
[kom  fyrir'  Karlamagnús  konung,  ok  mælti :  Konungr,  segir  hann, 
ek  em  sendimaðr  konungs  þess,  er  ríkastr  hefir  verit  í  heiðni,®  [en 
sá  heitir  Garsia.^  Enga  kveðju  sendi  hann  þér,  því  at  [eigi  þótti 
honum  þess  vert.*"  J)ú  heíir  gramit"  at  þér  Maumet,  En  sá  steypi 
þér  ok  þínu  drambi,  er  ek  trúi  á,  ok  svá  Rollant  frænda  þínum, 
er  ek  sé  þér  næstan  sitja,  ok  þeirrar  gæfu  beiði^^  ek  Maumet,  at 
vit  Rollant  mœtimst^^  í  bardaga,  ok  vænti  ek  þess,  at  [hann  hljóti''* 
hinn  lægra  hlut  í  okkru  viðrskipti.  |)á  leit  Rollant  til  Karlamagnús 
konungs  ok  brosti  at  máU  hans  [:  Bróðir,  segir  hann,*'^  þú  mátt 
mæla  slíkt  er  [þú  vilt,*®  því  at  engi  Frankismanna  skal  misþyrma 
þér  í  dag  [,  þóttu  kunnir  eigi  at  gæta  orða  þinna,  ok  veldr  þat  því, 
er  þú  ert  kominn  á  vald  okágrið  Karlamagnús  konungs.  J)á  svarar 
konungr :  Með  því  at  þii  ábyrgist  orð  hans,  þá  niun  engi  Uðsmanna 
misþyrma  honuin._  ^á  mælti  Rollant  til^^  heiðingja:  I  dag  á -7^^ 
nátta  fresti  býð  ek  þér  holmgöngu.*'  Heiðingi  svarar :  Mikla  fíflsku 
mælir  þú,  RoUant,  því  at  ek  hræðumst  engan  riddara  [í  heimi  öllum'^'' 
meðan  ek  held  [á  sverði  mínu  Kurere,'^^  er  ek  var  dubbaðr  til  ridd- 
ara  með.^*^  Ok  nú  er  yðr  þat  sannast  at  segja,  at  eigi  eru  enn  "^ 
mánaðir  síðan  liðnir,  er  ek  drap  með  þessu  sverði  [þúsund  af  yðru 
Hði.'^^  J)á  svarar  RoUant  máU  hans :  Hvar  [var  þat?  segir  hanu. 
Hann'^*  svarar:  Nú  er  kominn  hinn  9  mánaðr  síðau  er  Rómaborg 
[var  eydd  þín  hin  góða  borg,  Karlamagnús  konungr,  er  þú  vart 
konungr  kallaðr  yfir,'^^  ok  drápu  vér  þar  úta]  þúsunda  þinna  manna, 
svá  at  eigi  komst  einn  undan  [til  þess   at   bera  þér  þessi*^^    tíðendi. 

')  sitja  tilf.  A^  b.  ■)  [bað  svá  guó  sitt  Maumet  ^,  h.  ')  [kvezt  munu^; 
mundi  h.  *)  sögusögn  A\  frásögn  b.  *)  [myl.  b.  ")  sendimaðr  h. 
')  [fann  A.  ^)  heimi  b.  ^)  [rníjl.  A^  b.  '")  [þú  ert  þess  úverðr  A. 
")  grirat  A.  ■')  bid  A,  b.  ")  hittimst  A.  ")  [þú  hljótir  A,  b. 
'*)  [.  Konungsmenn  litu  liverr  til  annars.  Bróðir,  segir  konungr,  A. 
'^)  [þér  líkar  A,  6.  '')  [.  J)á  svarar  Rollant  ok  mælir  við  .4.  "játtayá. 
")  einvígi  A.  '")  [saal.  .4;  undir  heimi  ok  a;  undir  himni  b.  ''')  Ku- 
red  A.  ")  [sverði  mínu  heiiu  b.  ")  [þúsund  yðvarra  manna  A. 
'*)  [gerðir  þú  oss  þann  skaða?  Heiðingi  ^.  ")  5oa/.  reííeí,  verit « ;  [þín 
góða,  konungr,  var  eydd  J;  var  e^'dd  b.     '^^)  [at  bera  A,  h.     ")  mgl.  A. 


Cap.  2.  AP  OTa-EL.  435 

Ek  hjó  svá  ákafliga  með  sverði  mínu  Kurere,^  at*  [svá  miklum' 
þrota  laust  í  [hönd  mér,*  at  9  daga  síðan  var  ek  [tiJ  enskis  fœrr 
eða  nytr  mjök  svá.^  J)á  svöruðu  Frankismenn  ok  sögðu  [svá,  at 
hann  skyldi  fyrir  þat  týna  h'ti  sínu.*  Estor  Delangres  var  upp 
staðinn'  ok  hafði  í  hendi  sér  staf  mikinn  ferstrendan,  [hann  hrap- 
aði*  fram  at  heiðingja  ok  \ildi  Ijósta  hann.  En  Rollant  var  við 
staddr  ok  banuaði  honum®  þat  ok  mælti:  Eigi  skaltu  misþyrma 
honum  fyrir  mínar  sakir,  því  at  hann  er  veðbróðir  minn,  ok  vil  ek 
eigi  þola.  at  honum  sé  misþyrmt'"  íyrr  en  vit  höfum  reynt  okkarn 
riddaraskap.  [Látum  hann  mæla  slíkt  sem  hann  vill  ok"  honum 
kemr  [á  munn.*'*  Einn  riddari  var  í  liði  Karlamagnús  konungs  eigi 
[allungr  sem  margir  váru,  en  þó  var  hann'*  fœðingi  í  borg  hins 
helga  Gileps,  hann  átti  þar  [arftökur,  hann**  reiddist  við  orð  heið* 
ingja  ok  gékk  til  hans'*  ok  tók  báðum  höndum  í  hár  honum  ok 
feldi  hann  til  jarðar,  því  at  hann  [kom  honum  á  (ú)vart.'®  Heið* 
ingi  [brást  við  fimliga  ok  tók  sverð  sitt''  alt  gylt,  hann  lét  sér  hug- 
kvœmt  vera  skömm  þá*®  er  hann  hafði  gert ,  til  hans,  ok  lyó  til 
hans  svá  hvasshga^*®  at  höfuðit  féll  á  fœtr  konungi.  En  Frankis- 
menn  sögðu  at  drepa  skyldi  heiðingja.  En  hann  bjóst  ura  fimHga'*° 
at  verja  sik  ok  [tók  sér  hæli*^^  ok  lypti--  brúnum  ok  reisti"^  augun.""* 
ok  var  svá  til  at  sjá  sem  dýrit  úarga,  þá  er  þat  lætr  allra  grimligast 
ok  ólmligast,  ok  síðan  œpti  hann  hárri  röddu  ok  bað  svá  Maumet 
hjálpa  sér,  [at  hann  hafði  maðr  gerzt,'**  ef  nökkurr  væri  svá  djarfr 
at  á  hendr  honum  vildi,-®  at  hann  skyldi  fella  ,af  liði  [þeirra  fleira 
en  5  hundruð  fyrr  en  hann  væri  feldr.'*'  Síðan  stóð  upp  Karla- 
magnús  konungr  ok  mælti  til  heiðingja  fögrum  orðum  ok  bað  hann 
gefa  upp  vápn  sín  með  sœmd.  Hann  svarar:  Eigi  þikki  mér  [sú 
ætlan  yður  vera  við  mik  líkhg,-®  at  ek  muna  sverð  mitt  upp  gefa.*' 
|)á  gékk  RoIIant  til'  hans  ok   [mælti  við  hann  :^^    Fá  mér  sverð  þitt, 

')  mgl.  A.  *)  taal.  A\  med  a.  *)  [þeim  A.  'j^hendr  mínar  A. 
*)  [únýtr  A.  *)  [hann  sína  lífi  skyldu  íyrir  týna  A.  '')  fra  Ek  hjó  svá 
ákafliga  hertil:  Siðan  stód  upp  einn  madr  af  hirð  Karlamagnús.  b. 
*)  hljóp  b.  *)  [ok  vildi  Ijósta  til  heiðin^a.  Rollant  var  fyrir  honum 
ok  bannaði  A.  '")  sanl.  A;  þyrmt  a:  misboðit  b.  ")  [ok  látit  hann 
ná  at  rausa  slíkt  alt  er  A.  '-)  [í  hug  b.  '*)  [allroskinn,  hann  var  A. 
'')  fra  riddari  var  i  liði  hertil:  aldraðr  riddari  af  konungsins  hirð  6. 
'*)  [arftöku  mikla,  hann  gengr  at  heiðingja  A.  '*)  [hann  varði  enskis 
um  A.  ")  [brá  við  harðliga  ok  tók  sverð  sitt  þat  er  fyrr  nefndum  vér  A. 
'«)  ina  miklu  íilf.  A.  '»)  gnarliga  b.  '»)  kœnliga  b.  ^')  stöðu  b. 
")  hleypti  b.  ")  hvesti  b.  ")  [mgl.  A.  ")  [mgl.  b  «)  [m</í.  A. 
-')  [hans  meir  en  fim  hundrat  áðr  en  ek  verða  handtekinn  A.  ''*)  góð- 
gjarnlig  6.  -»)  [þér  til  þess  œtla  at  ek  skula  upp  gefa  vápn  min.  A. 
*")  veðbróðir  íilf.  b. 


4oG  KARLAMAGNÚS   SAGA  VI.  fap.    S. 

ok  ef  þú  þarft  til  at  taka,  þá  skal  þér  |)at  vera  innan  handar.^  J)á 
fékk  hann  Rollant  sverðit,  [ok  lézt  því*^  eigi  týna  vilja  fyrir  7  stór- 
borgir  af  ríki  Karlamagnús  konungs.  Ok  enn  mælti  hann  :  [|)etta 
sverð  skal  ganga  í  millum  bols^  ok  höfuðs  J)ér.  J)á  svarar  Rollant:* 
Mismæli  er^  þat,  ef  önnur  verðr  raun  at,®  ok  er  nú  þat  mitt  ráð, 
at  þú  [segir  eyrendi  þitt  ok'  leggir  niðr  fíflsku  J)ína.  ]þá  svarar 
heiðingi :    Nú  [skaltu  hej'ra  ok  hljóð  gefa  ok  hlýða.^ 

3.  Síðan  stóð  hann  upp  ok  gékk  fyrir  Karlamagnús  konung^ 
ok  mœlti:  [Herra,  segir  hann,  ek  skal  gerast  sannsöguU  við  J)ik.^^ 
Ek  em  sendimaðr  hins  ríka  [konungs,  er  Garsia  heitir  5  hann'^  ræðr 
fyrir  öllu  Spanialandi,  Alexandrie,  ok  Buzie,  Hine*'*  ok  Sidonie,'^ 
hann  rœðr  ok  fyrir  [Persie  ok  Barbare,''*  ok  ríki  hans  vinnst  alt  til 
[SemiHe^^  ennar  miklu.^^  En  þau  boð  sendi  [hann  með  mér  til 
þín,  at  þú  láí''^  af  kristnum  dómi,  því  at  kristni  yður  er  eigi  verð 
eins  [lágs  penings.^^  [En  sá  er  eigi  trúir  J)ví,  þá  gerir  sá  fíflsku 
mikla  ok  úvizku.^^  En  ef  Maumet,  er  fvrir  öllum  heimi  ræðr,  vill 
duga  oss,  þá  muntu  á  morgin  gerast""  [hans  maðr'^^  ok  alt  þitt 
föruneyti,  en  síðan  muntu  fara  til  [Garsie  konungs  hins  ríka,-'^  ok 
mun  hann  gefa  þér  œrna  fjárhkiti  ok  nökkura  staðfestu.  Hann 
hefir  ætlat  þér  Normandi*^^  ok  allar  hafnir  á  Englandi,  ok  tekjur 
þær  [ok  fjárhluti  þá'-*^  er  til  liggja,'^^  en  Rollant  jarli  systursyni 
þínum  gefr  hann  Rusiam,'*^  en  Oliyer  jarl  skal  hafa  alt"^  Eidauenie,'^® 
en  at  engum  kosti  máttu  [nálgast  eða  fyrir  ráða'^®  Franz,  fyrir  því 
at  hann  hefir  [gefit  Franz^"  þeim  manni,  er  Floriz  heitir.  Hann  er 
son  Ahe  [hins  rauða  konungs,^^  hann  er  af  því  landi  er  Pohe^'^ 
heitir,  ok  ræðr  fyrir  því  landi  er  Barbariz^^  heitir;  ok  engi  er  hon- 
um  kurteisari  [eða  jafngóðr  riddari^*  í  öUum  heiðnum  dómi,  né  svá 
vel  lofaðr  at  ölhmi  riddaraskap,  eða  svá  vel  kunni''^  at  [berjast  með 
sverði  né  allskonar  hervápnum.^"  Hann  skal  hafa  Franz  skattalaust 
ok  skylda  um  alla  h'fsdaga  sína,  ok  hans  erfingjar^'  eptir  hann.  J)á 
-svarar  Karlamagniis  konungr  máh  hans:    Eigi  munum  vér  játa  því^** 

')  [bað  hann  fá  sér  averð  sitt  ok  kvezt  mundu  fá  honum,  þegar  hann 
þyrfti.  A.  ^)  [því  at  hann  lé/Á  A.  ^)  háls  6.  ")  [mgf/.  A.  *)  þér  tilf.  A. 
")  á  -4,  b.  ■')  [tilf.  4,  b.  *)  [skulu  þér  hlj-óa  vel  minni  rœðu.  A. 
")  keisara  A.  '")  [Nú  vil  ek  gerast  sannsöguU.  A.  ")  [Garsie  konungs 
er  A.  '')  Tyri  6.  '^)  Sodome  A.  '*)  [Perse  ok  Barbaríe  .4,  b.  '*)  Se- 
melie  A.  '")  [Familieborgar  b.  ")  [með  mér  Garmasia  konungr,  at  þú 
skyldir  láta  .4.  '^)  [glófa  ,4;  laufblaðs  b.  ''')  [mgl.  A.  ^*')  verða  .4. 
'-')  [undirmaðr  Garsie  konungs  hins  ríka  b.  -'^)  (hans  b.  '")  Norð- 
mandi  ^;  Norðmandiam  b.  ^^)  [allar  .4.  ^*)  fra  ok  alhir  hafnir  liertil: 
mgl.  b.  ^*')  Rusciam  .4 ;  Ruziam  b.  '^')  alla  .4.  '^^)  Esklavenie  b. 
•■')  [eignast  A.  "")  [þat  gefit  A,  b.  ^')  [koncings  ins  rauða  A,  b. 
«)  Folie^;  Fulieft.  ")  Barbarie,4;  Barbaríaft.  ^*)  [maðr  .4.  ^')  saal. 
ogsaa  .4,  b.     '*')  [sverði  at  beita  b.     ")  erfingi  A.     ^**)  þessu  A. 


Cap.    S.  *  AF  OTVTtL.  437 

skipti,  segir  hanu,  eða  hvat  þikkir  yðr  ráð,  góðir  höfðingjar?  segir 
hann.  J)á  [svarai-  alt  herlið  hans  sefh  eins  manns*  munni :  Herra, 
sögðu  þeir.  þat  skulum  vér  aldri  þola,  at  heiðingjar  [eigi  bólstað 
neinn*  á  Frakklandi:  heldr  skaltu  at  váru  ráði  stefna  saman  ölluui 
landslýð^  þínum,  ok  skulum  vér  fara,  ef  |)ú  viit,  til  [þess  er  vér 
finnum*  mann  þann  hinn  útrúa,  ok  ef  vér  finnum  Garsiain'  konung 
[í  bardaga.®  þá  skal  hann  eigi  höíuð  sitt  í  brott  bera  ok  engi  hans 
manna.  pá  svarar  heiðingi :  Nú  [heyri  ek'  mikla  dœlsku.*  Margir 
[hœta  nú  Garsia  konungi.®  þeir  er  eigi  munu  þora  at  sjá  hann,  [ef 
þar  kœmi.**'  En  ef  þér  sjáit  hð  hans,  þá  mundi^*  sá  yðvarr  er 
bezt  er  hugaðr'^  heldr  vilja  vera  hinum  megin  ísorðmandi  en  þar 
[hjá  þeim.^^  J)á  svarar  Nemes  hertugi:**  Heiðingi.  segir  hann,  ef 
Karlamagnús  konungr  samnar  hði  sínu,  hvar  munum  vér  tínuast*^ 
ok  konunsi*  vðvarr  Garsias.  eða  mun  hann  þora  at  lialda  orrostu  í 
móti  Karlamagnúsi  konungi?  J)á  svarar  heiðingi :  [Nú  heyrða  ek 
mikla  fíflsku  mælta.**  at  hann*'  mundi  eigi  þora  at  [halda  orrostu 
í  móti  Kariamagnúsi  kouungi^*  eða  við  yðr,  þar  sem  A'ér  erum  saman*' 
100  þúsunda-"  ok  alhr  vel  vápnaðir  [með  brynjum  ok  allskonar 
herklæðum,  ok  fyrir  hverju  hundraði  merki,"'  ok  eru  svá  hugaðir 
at  eigi  flýja  þeir  orrostu  fyrir  sakir  dauða.  En  vér  höfum  gert  kon- 
ungi  várum--  borg  í  Lumbarde"^  af  viðum  ok  stórum  steinum  ok 
gefit  nafn  ok  heitir  hon  AthiHa:^*  hon  er  ger  á  miUum  [tveggja 
vatna,'-'*  svá  at  engi  maðr  má  oss  ilt"®  gera  at  úvilja  várum,  [ok  eigi 
dýr  taka  né  fiska.  ok  ekki  kvikindi  má  þangat  komast  nema  fugl 
fljúgandi.-'  [En  ef  Karlamagnús  konungr  kemr  þar  með  skegg  sitt 
it  hvíta.  þá  mundi-^  hann  freista-'  hversu  marga  vini  hann  ætti^" 
þar  at  berjast  fyrir  sik.^'  En  ek  ræð  þér,  rytta  afgömul.  at  þú 
farir  eigi  þangat,  ok  ver  heldr  heima  [at  gæta^*  Parisborgar  ok 
annarra  borga  þinna  ok  svá  kastala,  svá  at  hvárki  fljúgi  þar  í 
kráka  né  pía,  ok  eigi  aðrir  úhreinir  fuglar,  fyrir  því  at  þat  sé 
ek  á  þér.  at  aldri  muntu  orrostu  halda  [síðan  né  snildarbrögð 
gera.^^ 

')  [svöruóu  allir  sem  eins  ^.  *)  [eignist  ne  -einn  bólstað  fe.  ^)  landsher.4. 
*)  [móts  við  b'.  *)  Garsie  b.  *)  [inn  heióna  i  orrostu  A.  ')  orðaða 
tilf.  A.  *)  [heyrða  ek  undarliga  hluti  mæka.  b.  ')  [heita  dú  Garsie 
konungi  bana  6.  '")  [mgl.  A\  [í  orrostu  b.  '*)  mun  .á  '^)  at  sér  gerr 
A,  b.  ")  Imgt  A,  b.  '*)  ok  sór  við  skegg  sitt  tilf.  A.  '*)  þá  hittast  A. 
'*)  [J)ú  spyrf  sem  einn  úvitr  maðr  b.  ")  konungr  várr  A.  '*)  [berjast 
•  við  Karlamagnús  konuug  A.  b.  '*)  at  tölu  A.  *»)  ok  700  tilf.  b.  *')  er 
merki  boril  6.  **)  [ok  höfum  vér  gert  honum  A.  "*)  Lurabardie  A : 
Luugbardi  b.  ^*)  Attelia  A:  Atelie  b.  ^*)  [ánna  A:  tvegeja  vága  b. 
")meinft.  ")  [fí/f.  J.  6.  *«)  man  6.  ??)  reyna  6.  ^'')áb.  ^')  [mgl.  A. 
*')  [ok  gœt  A,  b,     ">  [héðan  af  b. 


438  KABLAMAGNDS  SAGA  VI.  Cap.   4. 

4.  Nú  er  at  segja  frá  Rollant,  at  hann  gerðist  svá  úglaðr* 
fyrir  sakir  heiptarmála  þeirra  er  Otvel  mælti,  at  trautf^  vissi  hann, 
hvat  hann  skyldi  at  hafast.  Ok  síðan  stóð  hann  upp  ok  gékk  [fram 
3  fet  ok  mælti  við  Otvel :  Góðr  niaðr^  ertu  ok  hefir  þú  hrósat  mjök 
ok  hœlt  hði  yðru  fyrir  Frankismönnum.  En  ek  sver  þess  við  þann* 
sama  guð,  er  dauða  þoldi  á  krossinum,  ef  þú  værir  eigi  veðbróðir 
minn,  at  þú  skyldir  nú'^  dauða  þola,  ok  ef  ek  mœti  þér  í  bardaga, 
þá  skal  ek  gefa  þér  þat  slag  með  sverði  mínu,  at  aldri  síðan  skaltu 
skemnia  dugandi*  menn  í'  orðum  þínum.  ]þá  svarar  Otvel:®  Ek 
em  hér  nú,  ef  þú  vilt  berjast,  þá  fari  sá  fyrir  níðing,^  er  fyrir  þér 
flýr  þvers  fótar,  ok  á  morgin  býð  ek  þér  [til  hólmgöngu,'*'  ok  skal 
einn  í  móti  einum,  ef  þú  vilt  þat.  Ok  |)á  svarar  Rollant:  Handsala 
þú  mér^^  trú  þína  ok  drengskap,  at  þat  skal  haldast.  Otvel  játar 
því  ok  sór  við  trú  sína,  at  hann  skyldi  þat  alt  halda,  ok  [lögðu''' 
við  níðingsorð  á  hendr  þeim  er  af  brygði  þeirri  œtlan,  ok^^  nefndu 
Karlamagnús  konung  til  vitnis^*  ok  alt  lið  hans,  ok  skildust*^  at  því 
síðan.  J)á  mælti  Karlamagnús  konungr  við  Otvel :  Heiðingi,  segir 
hann,  ek  sœri  þik  við  trú  þína,  at  þú  seg*^  mér  hverrar  kindar  þú 
ert  á  þínu  landi  [.  þá  svarar  Otvel :  Ek  em"  son  konungs  þess 
er  Galien  hinn  frœkni  heitir,  en  hann  heíir  drepit  svá  mikinn  fjölda 
manna  með  [höndum  sínum,'^  sem  eru  í  öllu  ríki  þínu.  En  Garsias'® 
konungr  er  frændi  minn,  en  [Fernaguli  barbaris  hann  var  föðurbróðir 
minn,  sá  hinn  sami  er  réð  fyrir  Nazaret,  en  RoIIant  drap  hann.'^" 
En  á  morgin  ætla  ek  at  hefna  hans,  ef  Maumet  vill  duga  mér.  J)á 
svarar  Karlamagnús  konungr  heiðingja :  Helzti  göfugligr  ertu ,  ok 
mikill  skaði  er  af^^  um  svá  fagran  líkam,  er  eigi  hefir  tekit  skírn. 
Síðan  lét  konungr  kaila  á  Sandgrimar^'^  skutilsvein  sinn  ok  mælti : 
[Far  hingat  til  mín  ok'-'^  tak  mann  þenna  ok  leið  til  húsa  Garnes,^'* 
ok  lát  hann  þar  vera  í  nótt,  ok  gef  bónda  fyrir  mat  hans  100  skiU- 
inga,  en  annat  slíkt  fyrir  hest  hans.  Síðan  [skaltu  kalla'^^  hingat 
Riker''*  ok  [Valter  af  Leon'^'^  ok  Oddgeir  danska.  [Ok  er  þeir  kómu 
fyrir  konung,  þá  mælti  hann:*^®  |)enna  mann  fæ  ek  yðr  til  gæzlu, 
ok  varðveitit  hann  sem  góðir  riddarar  skulu,'^®  látit  hann  ekki  skorta, 

')  reiðr  b.  ^)  varla  b.  ^)  drengr  A;  [til  heiðingja  ok  mælti:  Flý  brott 
heiðingi,  óguðsmaðr  b.  *}  inn  tilf.  A.  *)  saal.  A,  b;  eigi  a.  *)  dug- 
andis  b.  ')  með  .4,  b.  *)  saal.  A:  Rollant  a;  heiðingi  6.  ^)  níðingi  .-1. 
"•)  [einvígi  A\  til  hólms  6.  ")  upp  á  tilf.  b.  '*)  þeir  nú  tilf  b. 
'3)  [mgl.  A.  '*)  hér  um  tilf  b.  '•'')  skildu  A.  '«)  segir  A,  b.  ")  feða 
hvert  nafn  þitt  er?  Hann  svarar:  Othuel  heiti  ek,  ok  em  ek  vl,  b. 
'•)  [sverði  í  orrostum  A.  '")  Garsie  b.  =")  [Feraguli  er  réð  fyrir  Nad- 
ared  var  föðurbróðir  minn,  er  Rollant  drap.  .4.  ^')  mijl.  A.  '^')  Singram 
A;  Langrimar  b.  ")  \mgl.  A,  b.  *'')  Garies  A.  ")  [kalla  mér  A. 
»«)  Rikers  A.     ")  [Valteris  A.     ")  ítilf  A,  b.     *")  mgl.  A,  b. 


Cap.   ö.  AF  OTVEL. 


439 


þat  er  hauii  {)arf.     Síðau    koni    Otvel  til   herbergis ,    [ok    skorti   þax- 
enga  sœmd  né  bh'ðu'  þá  nótt. 

5.  J)at^  er  at  segja  frá  Karlaniaguiisi  konungi,  at  jafnskjótt 
sem  hann  reis  upp  um  morguniun,  lét  hauu  senda  orð*  Rollant  jarli, 
ok  géngli  J)eir  síðan  til  kirkju  at  biðja  fyrir  sér,  ok  hlýddu  öllum 
tíðum.  En  ábóti  sá  er  réð  fyrir  kirkju  Ordines*  hann  söng  messu 
þann  dag.  En  Karlamagnús  konungr  lét  fylla  gullker  |)at  er  hann 
átti  bezt^  af  þeim  peningum,  er  Parensis*  heita,  ok  [oíraði  því  fé,'^ 
ok  [20  höfðingjar^  með  honum.  En  Rollant  ofraði®  Dýrumdala 
sverði  sínu,^"  ok  leysti  út  síðan  með  7  mörkum  vegnum.  En  síðan 
er  messu  var  lokit,  þá  géngu  þeir  til  málstefnu.  En  jafnskjótt  kom 
þar  Otvel  ok  [órti  orða  þegar  á'*  ^Karlamagnús  konung  ok  spurði : 
Hvar  er  RoJlant  frœndi  þinu.  er  þú  elskar  umfram  alla  aðra  menn? 
Ok  hefi  ek  spurt.  at  [þínir  meuu  hafa  svá  mikit  traust  á  honum,  at 
þeir  óttast  ekki  meðan  þeir  halda  honum  heilum.'^  En  ek  em  nú 
kominn'^  at  fremja  [haudsal  okkat  er  var  fyrir  allri**  alþýðu.*^  En 
nú  þikki  mér  þat  kyiiligt.  [er  hann  er  svá  lausorðr,  at  ek  sé  hann 
eigi  nú.^^  En  í  því  bili  gékk  fram  RoUant  í  rei^um  hug  ok  sór  við 
helgan  Pétr  postula.  at  hann  vill  eigi  heita  lygimaðr  fyrir  alt  ver- 
aldar  gull,  [ok  sagði  at  eigi  muudi  haun  fyrr  létta  en  annarrhvárr 
þeirra  lægi  eptir  á  vígvelh.''  J)á  svarar  Otvel :  J)at  er  ráð,_  segir 
hann,  at  vit  herklæðimst  sem  skjótast,  því  at  annat  er  at  syslasíðan. 
En  ef  þú  missir  mín  á  vígvelh.  þá  gef  ek  þér  leyfi  til  at  hengja 
mik  við  hæsta  tré  á  Frakklandi.  J)á  svarar  Oliver :  [Helzti  er  heið- 
ingi  sjá  ijölmálugr.  Nú^*  sér  hann  þat  at  orð  hans  spilla  ekki" 
fyrir  honum,  en  [kyuligt  þikki  mér,""  ef  honum  ferr  vel  at.  E^  því 
næst  géngu  fram  20"*  hertugar.  ok  [þeir  herklæddu  RoUant  ok  fœrðu 
hann  fyrst  í  brynju  víða  ok  síða,  Briktor""  er  sá  nefndr  er  þat 
gerði,  hann  var  lærisveinn  Goliants  risa:  Estut  hét  sá  er  festibrynju- 
bönd  urtí'  hann :  en-*  á  höfuð  honum  settu  þeir  skínanda  hjálm.  þann 
er  átt  hafði  Goliant.  <  |)ann  sótti  Rollant  í  einvígi  [,  er  hann  feldi 
Gruant  enn  mikla  bardagamann.^^  Síðan  var  fram  borinn  Dýrum- 
dali.     En  ekki    þurfum    vér  at   gera    rœður   um    [þat    hvernin    hann 

')  [ok  var  þar  med  niikiUi  sœmd  (raed  friði  ok  góðum  náðum  b)  A.  b. 
'-)  Xú  A.  ^)  eptir  4,  6.  "*)  Ordinis  A:  lúns  beilaga  Dionisii  b.  *)  mest 
A.  b.  *)  Pareses  A.  b.  ')  [offraði  þat  fé  .4.  *)  [tólf  jafningjar  b. 
^)  offraði  A.  '")  saal.  ogsaa  A,  b.  ")  [talar  við  é.  ")  [fér  hafit  mikit 
traust  á  honiim  A.  ")  búinn  b.  ")  [hanidsöl  okkur  er  vit  höfðum 
fyrir.  U.  '*)  [okkur  handsöl  Tyrir  allri  hirð  þinni.  b.  '*)  [at  ek  sé  hann 
hvergi.*  ok  vissi  ek  eigi  at  hann  væri  svá  lausorðr.  A.  ")  \mgl.  A. 
'*)  [Mikit  raus  er  á  heiðingja  þessuni,  ok  A  *')  um  tilf.  b.  '")  [móti 
þiki  mér  þat  líkindum  b.  ''")  11  6.  ")  Brittor  b.  ")  [herklæddu  Roll- 
ant  hervápnum  sínum  A.       **)    [af  Gruant  inum  mikla  orrostumanni  A. 


440  '  KARLAMAGNUS  SAGA  VI.  Cap.    6. 

var,^  því  at  allir  vitu,  at  ekki  var  sverð  jafngott  í  þann  tíð  [er  þá 
var,  en  nú  hálfu  síðr.-  J)á'  gyrði  hann  sik  með  því  sverði.  [En 
nieðan  hann  býst  bíðr  heiÖinginn  á  hesti.^  J)á  var  fram  borinn 
skjöldr  hans  niikiU  ok  stinnr,  [ok  ferbyrðings  þykkr  var  hann,*  ok 
var  hengdr  á  öxl  honum  steindr  með  allskonar  steinum.  Á  [rönd- 
unni  utan^  váru  merktar  4  heimsættir  ok  allskonar  veðrátta,  ok  12 
mánaðir,*'  hvat  hverr  þeirra  táknar;  þar  var  merktr  á  himinn  ok 
jörð,  sól  ok  tungl,  með  miklum  hagleik  skrifat;  þar  var  merkt  á 
helvíti  ok  ógn  písla,  fugiar  himins  ok  allskonar  jarðar  dýr.  Mund- 
riðar  ok  öll  bönd  skjaldarins  váru  af  silki  ok  með  gulli  biiin  ok 
silfri.  Síðan  var  honum  spjót  í  hönd'  fengit,  ok  var  við^  merki 
með  allskonar  litum,  ok  svá  sítt  at  tók  jörð.®  En  þá  er  hann  var 
herklæddr,  þá  váru  bundnir  á  fœtr  honum  sporar,  *"  en  þat  embœtti 
veitti  honum  Gerin,  Ok  því  næst  var  fram  leiddr  hestr  hans  [,  sá 
er  mjök  svá"  var  hverjum  hesti  fimari.  Söðull  hans  var  af  steini 
þeim  er  cristallus  heitir  ok  búinn  allr  með  guU  ok  silfr.  [En  undir- 
gjörð  söðuls  var  af  hinu.  bezta  guðveQarpelli.  Brjóstgjörð  ok  stig- 
reip  ok  söðulgjarðir  þær  váru  af  hinu  bezta  gulU  ok  silfri  með  mikl- 
um  hagieik  gervar.^'-*  |)á  sté  RoUant  á  bak,  svá  at  hann  studdist 
hvárki  við  stigreip  né  við  söðulboga,  ok  hleypti  á  skeið  ok  freistaði 
frœknleiks  hestsins^^  at  ölhim  her  ásjánda.  En  því  næst  [sneri  hann 
honum'*  aptr  til  Karlamagnús  konungs  ok  mœlti  við  hann :  Gef  mér 
leyfi  til  einvígis  við*^  Otvel,  ok  [veit  ek  víst,  at  ek  mun  yfir  hann 
stíga*^  á  hólmi.  Karlamagnús  konungr  svarar  máli  hans  ok  gaf 
honum  leyfi  ok  mælti :  Sá  gœti  þín  er  skóp  himin  ok  jörð.  Síðan 
hóf  konungr  upp  hönd  sína  ok  signdi^'  Rollant.  Ok  þar  næst  fór 
hann  leiðar  sinnar,  ok  allr  lýðr  með  honum,  [meyjar  ok  börn  eptir 
rosknum  mönnum,'®  ok  báðu  honum  eins  allir,  at  guð  skyldi  gæta 
hans  ok  heilög^^  Maria.  Allir  hertugar  þeir  20  leiddu  hann  til  víg- 
vallar  á  millum  tveggja  vatna,  annat  heitir  Seme,  en  annat  Marvar*^" 
hit  mikla.^' 

6.  Ok  því  næst  gékk  fram  Ötvel  fyrir  Karlamagnús  konung 
ok  bað  hann  Ijá  sér  hervápn,'^'^  hjálm  ok  brynju,  [spjót  ok  merki: 
sverð'*^  hefi  ek  gott  ok  hest  góðan,    eigi  veit  ek  betri  gripi   í  öllum 

')  [hannyl.  ^)  \_saal.A:  en  nú  var  þat  síðana;  í  lieiminum  6.  ^)  [tilf.  A. 
*)  Imgl.  A.  *)  [röndinni  utanverðri  A.  ^)  mánuðr  A.  '^)  hendr  A. 
")  á  A  ■')  fra  [ok  ferbyrðings  þykkr  hertil  mgl.  b.  '")  guUsporar  A.  b. 
")  [brynjaðr,  hann  ^.  '0  [mgf/.  A:  fra  [,  sá  er  mjök  svá  hertil:  Brúant, 
hann  var  allr  brynjaðr.  6.  '-'')  síns  alls  A.  ''')  [veik  hann  i4  ")  heið- 
ingjann  tilf.  A,  0.  "*)  [kvezt  vita,  at  hann  stígi  yfir  hann  A.  ")  sik 
ok  tilf  A.  '«)  Imgl.  A.  '»)  mær  tilf.  A.  ")  Marne  A.  '')  fra  Ok 
þar  næst  fór  hann  hertil:  mgl.  b,  ^'^)  hervápna  A.  ")  \saal,  A,  6; 
sverð  ok  merki  þat  o. 


fap.    6.  AF  OTVKL.  441 

heinii,  ok  heit  ek  því,  at  ek  skal  ylir  Rollant  hafa  stigit  áðr  en 
[dögurðarmál  komi.*  Ok  þá  svarar  konungr:  Heiðingi,  segirhann, 
eigi  mun  þat  eptir"  ganga,  þú  mæhr  vilja  þinn,  en  eigi  veiztu  hvat 
síðast  [kann'verða^  í  viðrskiptu'm  ykkrum.'*  1  því  bih  gékk  Belesent 
konungsdóttir  or  lopti  sínu  ok  [margar  meyjar*  með  henni.  En 
Karlamagnús  konungr  [bendi  henni  ok^  bað  hana  ganga  til  máls' 
við  sik.  En  hon  var  glæsihga  búin,  svá  at  lýsti  stræti  alt  af  bjart- 
leik  hennar  ok  fegrð,  ok  síðan  mælti  konungr  við  hana:  Tak  þú 
riddara  þenna  ok  meyjar  þínar  með  þér,  ok  herklæðit  hann,  hann 
hefir  [skorazt  á  hólm®  [í  móti  Rollant  frænda  mínum.®  En  nú  bið^" 
ek  þess,  at  honum  verði  eigi  [sein  at  þeim  vápnum,"  er  hann  þarf 
at  hafa,  ok  [látit  vera  góð,^'-*  því  at  þat  er  [drengskapr  hverjum 
manni.*^  Vér  skulum  gera,  segir  hon,  eptir  [}'ðvu  boði.^*  En  því 
næst  leiddu  þær  hann  í  lopt  eitt  eptir  sér,  ok  klæddu*^  hann  þar 
fyrst  með  góðri  brynju  ok  síðri,  þeirri  er  átt  hafði  Samuel  konungr. 
En  Blandine'®  hét  sú^'  er  setti  hjálm  á  höfuð  honum,  þann  er  átt 
hafði  Galak*^  konungr,  hann  var  allr  gyltr  ok  settr  gimsteinum. 
A  [nefbjörg  hans^^  var  merktr  gullfugl.  En  konungsdóttir  gyrði 
hann  með  sverði  því  at-"  átt  hafði  Akel  konungr,  [þat  var  hvast 
sem  hárknífr,  þat  hét  Koreþusum,**^  ok  er  þess  mest^"  ván,  at  Roll- 
ant  hljóti"  af  þessu  sverði  sár,  nema  guð  dugi  honum.  Síðan  hengdu 
þær  skjöld  á  öxl  honum  vel  [gyltan,  hvítan  sem  snjó,'^'  ok  með 
hinum  dýrustum  gimsteinum  settan.^*  J)á  féngu  þær  honum  spjót 
þat  er  bezt  var  í  her  Karlamagnús  konungs,  ok  þar  með  merki  hvítt 
sem  fönn'^^  nýfallin.  En  þar  var  á  merktr  [gullfugl  einn  ok  hélt 
gullormi  í  miUum  klóa  sér.'^®  |)á  [batt  Roset  af  Vinel  spora  á  fœtr 
honum.'^'  Ok  síðan  var  bestr  hans  söðlaðr,  ok  hét  sá  Nigratus'^® 
hinn  skjóti.  En  jaínskjótt  sem  hestrinn  leit  Otvel,  þá  gneggjaði 
hann,  sem  hann  þœttist  vita  at  Otvel  mundi  vilja  ríða  honum.  Ok 
því  næst  hljóp  hann  á  bak  hesti  sínum  ok  vildi  freista  fimleiks  hans 
at  öllum  her  ásjánda.     Síðan    [sneri   hann  aptr    hesti  sínum  ok  létti 

')  [dagveráarmál  sé  liðit  b.  ^)  óskum  þínum  tilf.  b.  ')  [verðr  A. 
*)  Rollants  tilf.  A.  *)  [meyjar  hennar  A.  b.  *)  [mgl.  b.  ~)  móts  A. 
«)  ttrúlofat  sik  6.  ')  [við  Rollant  frænda  þinn.  .4.  ">)  beiði  il.  '')  [saal. 
A.  b;  seint  til  þeirra  vápna  a.  '*)  [vandií  sem  mest  b.  '')  [drengs 
bót  at  gera  svá  6.  '*)  [j^ðrum  boðskap  A.  '*)  herklæddu  b.  '^)  Flandina 
jd;  Flandine  b.  ''^)  er  festi  br\'njubönd  hans,  en  Roser  sú  tilf.b. 
'«)  Galaat  b.  ''O  [nefbjörginni  A.  '^°)  er  A.  b.  *')  Kure  A:  [nigl.  b. 
")  meiri  A.  ")  [hvítan  ok  gA'ltan  A:,  gullroðinn  6  '*)  saal.  A,  6; 
setti'a.  -^)  snjór  6.  ''■)  feinn  haukr  með  guU  b.  ^")  [váru  sporar 
bundnir  á  fœtr  honum,  þat  gerði  Rosete  af  Junel  A:  váru  sporar  bund- 
nir  á  fœtr  honum,  þeir  er  verðir  váru  10  marka  guUs  b.  *')  Nagradog 
A\  Nigradas  b. 


442 


KARLAJiAGNUS  SAGA  VI.  Cap.    7. 


eigi  fyrr  en  hann  kom^  til  konungsdóttiir  ok  |mkkaði  heuni  þat  ei* 
hon  hafði  svá  vel  búit  hann,  ok  bað  hana  leyíis  at  ríða  til  vígvallar: 
ok  ef  ek  finn  Rollant,  þá  á  hann  vísan  dauða  sinn  af  vápnum  niín- 
um.'-^  |)á  svarar  konungsdóttir  |  kappsamhga  ok  eigí  h^ggiliga: 
Vel  mæhr  J)ú,  ok^  ef  \m  verr  þik  eigi  fyrir  Rollant,  íþá  er  iiieiri 
ván,  at  þú  haldir  aldri  orrostu  síðan  í  móti  úvinum  þínum.*  Ok 
því  næst  leiddu  þeir  Oddgeir  danski  ok  Nemes  hertugi  Otvel  til  víg- 
vallar  í  þann  stað  sem  Rollant  var  fyrir  á  milium  tveggja  vatna, 
[svá  at  hvárgi  þeirra**  mátti  undan  flýja. 

7.  Karlamagnús  konungr  gékk  upp  í  hin**  hœstu  vígskörÖ, 
ok  10  höfðingjar  með  honum  ok  [mikill  Qöldi'  annarra  manna,  ok 
varaði  konungr  alla  alþýðu,*  at  engi  skyldi  vera  nær  staddr  [við 
viðrskipti^  þeirra  Rollants  ok'**  Otvels.  En  því  næst  kallaði  Karla- 
magnús  konungr  á  þá  ok  bað  þá  taka  til  at  berjast.  En  Otvel  lézt 
vera  búinn.  þá  mælti  Rollant:*'  Ek  bið  þik  ok  sœri  þik,  at  þú 
berist'^eigi  í  móti  réttu.  Ek  bið  þik,  segir  Otvel,  at  því  sama 
hófi,  því  at  ek  veit  at  h'til  er  ást  í  milhim  okkar.'^  Ok  því  nœst 
[laust  RoUant  hest  sinn  sporum  Bruant,'*  en  Otvél  sinn  hest  Nigra- 
tus.'^  En  þeim  þótti,  er  nær  váru  staddir,  sem  [lönd  öll^*  skylfi 
[þau  er  í  nánd  váru  atreið^'  þeirra.  Ok  síðan  er  þeir  mœttust, 
lagði  hvárr  til  annars  með  spjóti  sínu,  en  merki  þeirra  [breiddust  á 
livern  veg  ífrá^^  ok  brotnaði  spjótskapt^^  hvárstveggja,  ok  tóku 
síðan  til  [sverða  sinna,'^"  ok  gaf  hvárr  öðrum  stór  högg  [4  gylta'^^ 
skjöldu,  ok  brast  þá  hvárstveggja  skjöldr.  En  því  nœst  veittu  við- 
nám  lijálmar  þeirra  ok  brynjur,  ok  lýsti^"  allan  vígvöll  af  gulh  ok 
dj'rhgum  steinum,  er  hvárrtveggi-^  hjó  af  annars  hlífum.'^'*  ^á  mœUi 
Karlamagnús  konungr  ok  tók  svá  til  orða:  Nú  sé  ek  mikla  furðu, 
er  heiðingi  stendr  svá  lengi  við  Rollant.  f)á  svarar  Belesent  kon- 
ungsdóttir:  J)at  veldr  því  at  báðir  eru  vel  herklœddir,  ok  þat 
annat  at  drengir  góðir'^'^  hafa  á'^*'  hizt.  Ok  því  næst  lijó  RoHant  til 
Otvels  með  Dýrumdala  sverði  sínu  ofan  í  hjálm  hans  ok  tók  af  nef- 
björgina,  en  í  öðru  höggi  hestinn'^'  fyrir  framan  söðulbogann,  ok 
varð  þá   heiðingi    ofan  at  stíga   hvárt   sem''®    vildi    eða    eigi.     Síðan 

')  [lét  hann  hestinn  kenrm  spora  ok  leypti  aptr -1.  -)  þimini  miniun  (!)  .4.. 
'*)  \ :  Kappsamliga  mælir  þú  ok  eig-i  hyggiliga,  A.  ')  fru  ok  bað  liaiia 
leyfis  hertil  myl.  b.  *)  [Jiar  sem  hvárgi  A.  ")  in  A.  ')  [mart  A- 
.  *)  við  tilf.  A.  •')  [viðrskiptum  A.  '")  ing  mátka  lUf.  A.  ")  við  Otvel 
tilf.  A.  '*)  berst  A.  ")  Fra  Ifenyndehm  af  detíe  Capitel  hertil  ingl.  b. 
'*)  7/i(f//.  A.  '*)  Nigrados  A\  [Instii  þeir  hesta  sina  sporum  b.  '")  [illl 
fjöll  A-.,  jöróin  6.  ")  [af  atreió  A.  b.  '*)  [shuL  A\  á  hvern  veg// ; 
fra  en  merki  þeirra  o  ».  v  mgl.  b.  '")  mgl.  A.  '^'')  [vápna  ok  brugðn 
everðum  sínum  4.  ")  gylda^.  »^)  þá  tilf.  A.  ")  hvárr^.  ")  [mgl.b, 
")  mgl.  A,  b.     *»)  at  A.     ")  í  sundr  tilf.  b.     '«)  hanii  tilf.  A. 


Cap.    T.  AF  OTVBL. 


443 


niælti  Otvel  til  Rollants  ok  sór  við  Mauniet  ok  kvað  hann  hafa  gert 
[mikit  údrengskapar  verk,*  er  hann  drap  hest  hans^  ok  kvað  hann 
ekki  eiga  at  honum  at  sœkja.  [sagði  svá  at  honum  skyldi  goldit  áðr 
en  dögurðarmál  liði."  En  síðan  hjó  Otvel  til  Rollants  með  sverði 
sínu  ok  nam  nefbjörgina  ok  í  sundr  hestinn  í  miðju,  svá  at  sér  féll 
hvárr  hiutr  [til  járðar,  ok  nam  sverðit  í  jörðu  staðar.^  ok  var  \>á 
jafnskipt*  með  þeim.  ok  váru  þá  báðir  á  fœti  staddir.*  En  síðan 
œpti  Otvel  hárri  röddu  ok  kvað  þat  ekki  bams  högg,  er  hann  hafði 
veitt  honum.*  En  Karlamagnús  konungr^f  gerla  gaum  at  viðskiptum 
þeirra,  ok  raælir  á  þessa  lund  :  Guð  allsvaldandi,  faðir  allrar  skepnu. 
ok  heilög  mær  Maria  varðveiti"  RoUant  í  dag.  svá  at  eigi  gangi® 
Otvel  yfir  hann.  Ok  því  næst  hjó  RoUant  ofan  í  hjálm  Otvels  ok 
af  fjórðunginn  [hjálmínum  ok  með'  hit  vinstra  eyra,  ok  fékk  þá 
Otvel  mikit  sár  af  sverði  Rollants.  En  þat  nam  eigi  staðar  fyrr  en 
í  mnndriða  Otvels.*"  ok  mundi  RoUant  þá  yfir  hann  hafa  stigit^  ef 
hann  væri  eigi  svá  góðr  riddari  sem  hann  var.  Xú  er  [þat  satt  at 
segja.  at  þar  er  harðr**  atgangr.'-  Jsú  mæhi  Belesent  konungs 
dóttir:  J)essi  er  nauðugiigr*^  »bardagi.  ok  munu  þeir  nú  eigi  lengi 
við  standa.  en  þat  [er  auðsýnt.**  at  hvártveggi  þeirra  er  hinn  frœkn- 
asti,  ok  [hvárgi  þeirra  er  ámælisverðr.*'  J)á  mælti  konungr:  Mjök 
em  ek  hugsjúkr  um  ráð  Rollants,  ok  féll  til  jarðfer^ok  bað  [bœn 
sína  til  guðs:'*  Dróttinn  þú  ert^"  yfir  allri  skepnu  þinni  [ok  allri 
kristni,*®  vertu  hlífskjöldr*'  RoIIants  í  dag  ok  lát  upp  [hefja  kristinn 
dóm  en  niðr  heQa  heiðinn  dóm.-"  ok  snú  þu  þenna  mann  frá  [heiðni 
ok  frá  eilífri  kvöl  heldr  til  kristni  ok  eilífrar-*  dýrðar.^'  En  er  kon- 
nngr  hafði  lokit  bœn  sinni.  þá  gékk  hann  upp  í  vígskörð  ok  sá 
þaðan  til  þeirra.'**  J)á  mælti  Rollant  við  Otvel :  Heiðingi.  segir 
hann,  gakk  af  hendi  Maumets"*  ok  trú  á  guð-*  Maríu  son,  þann  er 
þoldi  písl  ok  dauða  á  krossinum,-*  ok  gerst  maðr  Karlamagnús  kon- 
ungs,  ok  mun  hann  gefa  þér  góðar  sjafir.  ok  [hann  mun  gefa  þér*' 

•;  [mikinn  ndrengskap  ^4,  6.  ')  [ok  þetta  skal  ek  þér  gjalda  áár  döguráar- 
mál  komi  Á:  fra  ok  sór  vid  Manmet  hertil:  Mikinn  údrengskap  gerðir 
þú  nú.  er  þú  drapt  hest  minn.  þvi  at  hann  var  saklauss  fyrir  þér.  6. 
')  stað  A.  *)  saal.  A:  jafnskiótt  a.  *)  [mgl.  b.  •)  Rollant  A,  b. 
'•)  varðveiitn  A.  *)  stígi  A:  komist  6.  ')  [svá  at  þar  með  fylgái  6. 
'•)  skjaldarins  6.  ")  [þar  allharðr  A.  '*)  þeirra  í  millnm  tilf.  b. 
")  nauðuligr  6.  '*)  [sé  ek  ^l.  6.  •*)  [eigi  ámælisverðir  A.  '•)  [guð 
með  tárum  á  þessa  Innd:  A.  ")  konungr  tilf.  b.  '*)  [m^/.  A.  b. 
")  hlífiskjöldr  A.  '•)  [heQast  kristinn  dóm  ok  þitt  heilagt  nafn,  en  niðr 
læ^ast  útrú  heiðinna  manna  .^.  *')  [villu  tilheilagrar  trúarok  þinnar  il. 
")  fra  ok  snú  \>ú  þenna  hertil  mgl.  b.  ")  einvígis.  Svá  hafði  hvárr 
þeirra  höggvit  af  öðmm  hlífar.  at  eigi  eitt  hit  minsta  höfðn  þeir  eptir 
á  sínnm  likam  tilf.  b.  '*)  Maumet  A :  Machons  b.  **)  Krist  6.  ")  íyrir  - 
várar  sakir  tilf.  A.     ^  [þar  með  A. 


444  KARLAMAGNUS  SAGA  VI.  Cap.    8. 

dóttur  sína,  ok  munu  vér  Oliver^  gerast*^  hefndarbrœðr,  ok  munum 
vér  gera  mörg  snildarbrögð  ok  vinna  borgir  ok  kastala,  [lieruð  ok 
tún,  hesta  ok  múla  ok  allskonar  gripu.^  |)á  svarar  Otvel :  Verði 
sá  níöingr  er  lærist  at^  þér,  heldr  ætla  ek,  at  [ek  sé^  þinn  meistari. 
Ætla  ek  áðr  en  vit  skiUm  í  dag-,  at  ek  skal"  gefa  þér'  eitt  högg 
með  sverði  mínu,  [svá  at  hvárki  skaltu  kalla^  já  né  nei.  Nú  reiðist 
Rollant  mjök  við  hót  Otvels  ok  hjó  til  hans  ofan  í  hjálm  hans  með 
sverði  sínu,  svá  at  eldr  stökk  or,  er  stálin  mœttust,  ok  af  hjáhni 
hans  þat  er  tók,  ok  snerist  höggit  til  vinstri  handar,  ok  sleit  Rollant 
af  honum  brynjuna  ofan'-'  frá  herðarbhiði  ok  til  brókhnda  staðar. 
Ok  varð  hann  ekki  sárr^"  at  heldr,^'  þótt  höggit  va»ri  mikit,  ok 
varð  honum  úsvipt  við  sem  ván  var,  svá  at  mjök  svá  féll  hann  á 
kné,  ok  varð  þá  þjss^^  mikill  í  Frankismanna  liði,  ok  sögðu  [at 
þat  var^^  riddara  högg.  En  margir  lejfðu''*  Otvel  ok  sögðu  hann 
eigi  ámœhs  verðan,  en  sumir  kváðu  hann  [verðan  ámæhs  ok'^  yfir- 
kominn  á  vígvelh,  [en  þeir  vissu  eigi  frœknleik  hans  ok  snildar- 
brögð,  því  at  hann  var  son  Gahens  konungs  hins  frœkna.*®  Síðan 
bjóst  Otvel  at  hefna  sín,  ok  er  þess  meiri  ván,  at  Rohant  vinni 
aldri  stórborgir  síðan,  nema  [guð  dugi  honum,  ok  því  at  eins  at  þá 
beristi'  betr  at^s  g^  til  var  stefnt.  Ok  hjó  Otvel  þá  til  RoUants,*" 
ok  barg  þá  guð,  [at  sverð  •hans'^"  brást  flatt  við,  [ella  muiidi  hann 
hafa  unnit  Rohant  skaða  í  því  sinni.'^^  En  þegar  hjó  hann  annat 
högg  til  Rollants  ok  af  honum  allar  hh'far,  [hjálm  ok  skjöld,  ok_ 
sundr  slitin  brynja'^'^  hans,  svá  at  niðr  féll  á  jörð,*^^  ok  varð  Rollant 
sárr  mjök.  Síðan  œpti  hann*^*  á  Rohant  ok  sór  við  Maumet  at  hann 
hefði'^^  hefnt  [þeirrar  skamraar.^^ 

8.  Nú  er  hvárrtveggi  [í  úfœru,  því'^'  at  ahar  hh'far  váru  af 
hvárumtveggja,*^^  [ok  eigi  hafa  þeir  svá  mikit  eptir,  at  þeir  megi 
hylja  handarbök'*^  sín.  En  nú  falla  Frankismenn  í  annat  sinn  til 
bœnar  6k  báðu  Rollant  hjálpar  ok  miskunnar  af  guði,  fyrir  því  at 
þeir  váru  hugsjúkir  mjök  um  hann.  jþess  báðu  þeir  guð,  at  hann 
skyldi  sætta  þá.^"     En  í  því  bih  kom  fljúgandi  dúfa  hvít  sem  snjór 

')  jarl  tilf.  A.  ^)  allir  tilf.  b.  ^)  [ok  þar  með  margskonar  gripi  A ;  fra 
ok  vinna  borgir  o.  s.  v.  mgl.  b.  ")  af  A,  h.  *)  [vera  A.  *)  [mgl.  b. 
')  þat  A.,  b.  *)  [er  þú  skalt  hvárki  segja  A-  at  þú  segir  þaðan  af 
hvárki  b.  ')  alt  tilf  A.  '")  Her  begynder  after  B.  ";  því  sinni  A. 
'^)  rómr  B,  b.  '»)  [|)at  vera  A  '*)  lofiiðu  A,  B,  b.  ")  [mgl.  A,  B,  b. 
'*)  [mgl.  B,  b.  ")  h&r\B.  '»)  [betr  verði  b.  '»)  með  sverái  sínu  Kurt 
tilfA.  ««)  [er  Rollant  fékk  eigi  bana,  sverð  ^.  '')  [mgl.B.b.  ")  [ok 
sundr  sleit  hann  brynju  A.  '")  fra  ok  af  honum  o.  s.  v.  mgl.  B,  b. 
^")  Otvel  yl,  B,  b.  ")  tilf  A,  B,  b.  =•*)  [skammar  sinnar  ^ ;  sin 
B,  b.  '')  [úfœrr  fyrir  þann  skyld  A,  ^*)  þeim  b.  ^")  handarhögg  A, 
»<-)  Imgl-  B,  b, 


Cap.   8.  AF  OtVEL.  440 

at  augsjánda'  RoUant  ok  öllum  herinum,  ok  var  þar'^  hinn  helgi  andi 
í  dúfu  líki.  Síðan  mælti  hon  nökkur  orð  við  Otvel:  Gakk  til  Roll- 
anís^  ok  fylg  því  er  hann  ræðr*  þér.  |)á  svarar  Otvel :  Eigi  veit 
ek  hvat  [fvrir  augum  mínum^  er,  en*  brugðit  er  ællan  minni  ok 
athöfn,  ok  sýnist  mér  þat  nú  satt  vera,  er  hingat  til  heíi  ek  hatat. 
En  nú  gef  ek  upp  sverð  mitt  at  *vilja  mínum  en  eigi  fyrir  hræzlu 
sakir,  ok  aldri  skal  ek  [héðan  í  frá"  berjast  í  móti  þér,  ok  fyrir 
þínar  sakir  mun  ek  ráðast.  til  Karlamagnús  konungs  ok  hans  félaga, 
ok  hugða  ek  at  þat  mundi  [mik  aldri  henda,  ok  sýnast  mér  þeir  nú 
guðir®  únýtir  er  ek  hefi  áðr  á  trúat,'  ok  svá  alUr  þeir  er  þeim 
þjóna,  ok  heit  ek  nú  [alls  hugar^^áþá  enu  helgu  mey  Maríu  móður 
Krists  mér  til  hjálpar  framleiðis.^'  Eu  Rollant  heyrði  orð  hans  ok 
mœlti  vib  hann  hlæjandi:  Er  þér  þat  brjfjstfast,  segir  hann.  J)á 
svarar  Oível :  [Víst  er  þat  satt,  ^'^  segir  hann.  En  síðan  lagöi  hvárr 
þeirra  hönd'*  um  háls  öðrum  ok  hurfust  til.  J)á  mælti  Karlamagnús 
konungr:  Guð  sé  lofaðr,  [ok  nú  munum*"*  vér  sjá  niiklar  [jarteignir 
guðs  ok*^  heilagra  manna.  Svá  sýnist  mér  sem  þeir  hafi  gert  sætt 
sín  á  milium.  Farit  nú  sem  skjótast  at  vita  tíðendi,  hversu^^  þeim 
hefir  til  tekizt.  En  þeir  gerðu  svá,  ok  fór  hverr  sem  mátti  [ok 
þóttist  þá  bezt  hafa  er  fyrst  mátti  víss  verða.*^  En  Karlamagnús 
konungr  var  fyrstr'®  í  þeirri  ferð  [ok  11  höfðingjar'®  með  honum.*" 
En  jafnskjótt  sem  konungr  leit  Rollant  frænda  sinn,  þá  [mælti  hann 
við  hann  ok  spurði,'^^  hversu  [honum--  hefði  til  tekizt.-^  Rollant 
svarar,  [at  þat  vaf  gert  ok  þat  bezt  er  ek  sé  þik  heilan:**^  Ek  hefi 
átt  [bardaga,  segir  hann,  við  Otvel  enn  bezta  riddara,  er  ek  hefi 
átt  vápnaskipti  við,  ok  aldri  fann  ek  hans  jafningja  af  heiðingja 
Uði.-^  Ok  nú  sé  guð  lofaðr,  at  vit  erum  báðir  á  eitt  sáttir,  ok  skal 
hann  kristinn  [gerast  ok  láta  skírast.  Ok  vil  ek  heilt  ráða  þér, 
herra,  tak  vel  við  honum  ok""  sœm  hann  í  ölhim  hlutum,  [ok  gott 
máttu  af  honum  hljóta.-'  Gef  honum  þat  sem  hann  beiðist.  [|)at 
er   upphaf  at   bœn    minni,-*    gef   honum    dóttur   þína   Behsent   með 

')  ásjánda  b.  ')  þat  raunar  b.  ')  handa  RoUant  A.  *)  bjðr  b.  *)  mér 
.4,  B.  •)  okA;  því  atfi;  [því  veldr,  at  6.  ')  [héðan  af  A,B;  síðan  6, 
*)  saal.  rettet:  báðir  a.  ')  [mér  aldri  sýnast,  ok  sé  ek  nú  at  gud  þau 
er  ek  hefi  á  trúat  erii  vettugi  nýt  nema  brenna  í  eldi  .4.  '")  [med  öUu 
hjarta  A.  ")  fra  ok  fyrir  þínar  sakir  mun  o.  j.  f.  mgl.  B.  b.  '^)  [At 
vísu  A,  b.  '^)  hendr  A,  b.  '^)  [nú  megum  A,  B.  '*)  fjarteinir  guðs 
föður  aUsvaldanda  ok  hans  A.  '^  hve  A,  B.  ")  [mgl.  B,  b.  '*)  fremstí 
B.  ")  jafningjar  A.  ")  [mgl.  B,  b.  ")  [frétti  hann  A.  «)  þeim  B. 
*')  [þeir  höfðu  skiUt  b.  ">*)  [it  bezta  hefir  méí  til  tekizt  A;  mgl.  B,  b. 
")  [vápnaskipti  við  Othuel  inn  frœknasta  riddara  er  í  heimi  er,  ok  engi 
fæst  hans  jafningi  hvárki  í  kristni  né  í  heiðni  um  aUa  atgerfi  til  ridd- 
araskapar.  A.  '«)  [verða  ok  skím  taka;  ok  haf  ráð  mitt  konungr.  A. 
")  [mgl.  A.     ^*)  [þat  er  bœn  hans  í  upphafi,  at  þú  A.,  mgl.  B,  b. 


446  KARLAMAGNUS  SAGA  VÍ.  Cap.    9. 

mörgum  stórborgum.  |)á  svarar  konungr:  Nú  er  Jmt  sýst  er  ek 
[vilda,  ok  sú  bœn  fram  komin  er  ek  bað.*  Ok  því  næst  [váru  af 
þeim  tekin  hervápn  þau  er  eptir  váru,  ok**  var  framleiddr  hestr  Roll- 
ants,  ok  hljóp  hann  á  bak  honum  liniliga  sem  hann  væri  úsárr.  En 
Otvel  sté^  á  bak  múl  þeim  er  beztr  var  í  öllum  her  Karlamagnús 
konungs  ok  fór  til  Parisborgar  ok  til  kirkju  heilagrar  Marie  at.  láta 
skírast.  En  Turpin  erkibj'skup  skrýddist  ok  primsigndi  Otvel  ok 
leiddi  hann  til  kirkju,  [ok  þá  var  hann  skírör.*  En  svá  mikill 
mannfjöldi  var  þar  kominn  at  undrast  Otvel,  at  þat  var  útal  hund- 
raÖa.  Yii\  konungr  sjúlfr  hélt  honuni  [undir  skírn^  ok  [Otes  ok 
Girarð®  af  Norðmandi.'  Nú  er  skírÖr  Otvel  ok  fjrirlátit**  lög  heið- 
inna  manna.^ 

9.  En  í  því  bili  kom  Eelisent  konungsdóttir  gangandi  or  sal 
sínum.  Ok  er  hon  svá  fögr  í  milli  kvenna  sem  [blóm  af  rósi'"  ok 
lilju  er  í  milli  annarra  grasa.  Hon  heilsar  konungi,  en  hann  tók  í 
ermarstúku'^  henuar  ok  mælti  við  hana :  Dóttir,  segir  hann,  vel 
ertu  látuð,'^  ok  sá  maðr  er  þik  hefir  eina  nátt  í  síuu  valdi,  þá  ætti 
eigi  síðau  bleyði'^  honum  í  hug  at  koma,  ok  engi  annarr  údreng- 
skapr,  góðr  skyldi  hanu  síðan  vera  ok  fullhugi,  ok  svá  mun  vera, 
ef  þér  vinnst  líf  svá  langt,  at  þú  verðir  gipt.^*  |)á  mælti  konungr 
við  Otvel :  Nú  [hefir  þú  tekit  við  trú  ok  gengit  af  heiðni  ok  af 
hendi  Makon  ok  Maumets,  Nú^^  gef  ek  þér  Belisent  dóttur  mína 
[til  unnustu,  en  til  heimanfjlgju  henni  gef  ek  þau  lönd  er  svá  heita: 
Vernilest  ok  Morie,  Kaste  ok  Plazente,  Melaut  ok  Pame.  J)ú  skalt 
vera  höfuðsmaðr  yfir  öllu  Lumbarðalandi.'^  En  Otvel  þakkaði  kon- 
ungi  gjöf  þá  ok  féll  til  fóta  honum  ok  gerðist  hinn  mjúkasti  ok 
mœlti  svá :  Herra  konungr,  segir  hann,  guð  þakki  [þér  boð  þitt, 
ok  því  neita^'  ek  eigi,^^  ef  mœrin  játar  mér  með  góðum  vilja.  Kon- 
ungsdóttir  svarar  Otvel :  Leyst  þikkjumst  ek  frá  háska,  ef  ek  ení 
gipt  þér,  ok  vil  ek  eigi  góðum  unnusta  neita,'^  ok  aldri  skal  ást 
mín  bregðast  við  þik  né  góðr  viH.  J)á  svarar  Otvei  máli  hennar: 
þegar  er  ek  flnn  góðan  vilja  þinn  við  mik,  þá  skal  ek  vinna  mörg 
snildarbrögð  fyrir  þínar  sakir,  [bæði  borgir  ok  kastala,  heruð  ok  tún, 
frá  borgarhliði  því  er  Attilie  heitir,  ok  skal  ek  fella  með  sverði  mínu 
hundruðum  heiðingja,    ok    eru  þeir  allir  dœmdir,    ef  eigivilja  skírn 

')  [heíi  lengi  til  beÓit^.  ^)  [mgl.B.b.  ^)  steigB.b.  ').  [veitandi  honum 
þar  embætti  heilagrar  skírnar  6.  ^)  [til  skírnaríf.  *)  Giraldyl.  ')  Imgl. 
B,  b.  «)  látit  heíir  hann  B;  hefir  hann  fyrirlitit  b.  '')  ok  þeirra  villu 
tilf.  A.  '")  [saal.^rettet:,  rósa  (rós  A)  af  blómi  a,  A.  ")  ermastúku  A. 
'*)  saal.  A ;  látin  a.  '*)  bleyóiord  A.  '^)  fra  Ok  er  hon  svá  fögr  o.  5.  v.  mtjl. 
B^b.  '*)  [verðr  þú  fulhga  gerast  minn  maðrok^;  hefir  þú  skírntekitok 
því  B,  b.  '«)  [mgl.  B,  b.  ")  níti  A.  '«)  [yðr  f  tgra  gjöf,  ok  hana  vil 
ek  gjarna  þiggja  b.     '■')  nita  A. 


Cap.    10,    1Í.  AF  OTVÉL.  447 

taka.*  Ok  enn  mælti  Otvel:  Herra  kohnngr,  segir  hann ,  [láttu 
varðveita  unuustu  mína'*  til  þess  er  vér.  fám  unnit  [Lumbardi  ok 
Attilie,^  þá  er  ek  hefi  drepit  Garsia  koniíng  ok  alt  lið  hans  þat  er 
eigi  vill  skírn  laka  né  kristindóm.  Ok  lauk  svá  þeirri*  rœðu.  Ok 
því  næst  fór  Karlamaguús  konungr  í  höU  sína  at  matast,  ok  þá  fór 
hverr  til  síns  innis,  ok  skorti  þar  eigi  mat  né  dryldi  enn  rildasta, 
ok  af  enui  léttustu^  seudingu  mátti  maðr  vel  saddr  vera.  Síðan 
drukku  þeir  at  siðvenju  ok  fóru  síðan  at  sofa  þá  nótt.^ 

10.  Ok  jafnskjótt  sem  dagaði  fór  Karlamagnús  konuugr  til 
kirkju  ok  hlýddi  óttusöng  ok  ölium  tíðum.  En  því  næst  átti  hann 
stefnö  við  hina  göfgustu  menn,  hann  settist  í  iiásæti  ok  hafði  í  hendi 
guUstaf,  en  eptir  [réttleika  stafsins  ganga  lög  hans,  ok'  síðan  mælti 
hann  við  alla  alþýðu  er  þar  var:  Geílt  hljóð  ok  hljðit  mér;  ráðit 
mér  heilt,  vinir  mínir,  fyrir  því  at  svá  éiguð  þér  at  gera  með  réttu. 
Hversu  skulum  vér  hátta  við  Garsiam^  konung  eun  heiðna  huud.^  er 
sezt  heíir  í  ríki  mitt  at  úvilja  mínum,  sem  þér  haíit  heyrt,  brotit 
kastala  vára  ok  brent  borgir  ok  tún  ok  lagt  mikit  undir  sik  af  ríki 
váru  ok  Lumbardi.^"  ok  er  þess  meiri  ván  at  niðr  falli  kristinndómr, 
ef  [þessu  heldr^*  fram,  eða  vili  þér  nú  fara  [á  hendr  þeim  eða  á*** 
sumarmálum?'^  J>á  svöruðu  Frankismenn  ok  kváðust  vera  búnir 
[uær  er  hann  vildi.**  Etí  þar  lauk  rœðu  þeirra,  at  aUir  [urðu  á 
þat  sáttir,  at  þeir  skyldu  búnir  vera  at  innkvámu  mánaðar  þess  er 
Aprilis  heitir,  ok  játuðu  því  allir  konungi.^^  En  meðan  þettaskeið'® 
leið,  þa  hafði  Karlamagnús  konungr  mikla  sýslu  á  [ferð  sinni,*'  hann 
lét  gera  rit  sín  ok  lét  senda  með  sendimöunum  sínum  um  alt  ríki 
sitt  ok  bauð  út  almenningi. '*  svá  at  engi  [riddari  sæti  eptir'^  né 
fótgangandi  maðr.-"  En  þeir  er  eigi  mátíu  komast  fyrir  sakir  sótta, 
þá  sk^Idi  hverr  þeirra  gefa  4  peninga  til  kirkju  hins  helga  Dionisi 
byskups. 

11.  Xú  er  kominn  Aprilis  mánaðr,  ok  tekr  þá  veðrátta'^^  at 
batna,  ok  er  Karlamagnús  konungr  þá  í  Paris  ok  [RoUant  með  honum 
ok"-  þeir  12  jafningjar  ok   mikill  fjöldi  annarra  nianna.    svá    at  engi 

')  [mgl.  A.  B,b.  ^)  [þat  vil  ek  at  lion  bíði  i  yðvam  varðveizlu^4.  ')  [At- 
telie  ok  Romelleyí.  *)  þeirra^:  jieirri  sinni  .4.  *)  beztu  ^.  *)  næstyl. 
')  [réttleik  hans  skj'ldu  lögin  ganga  A ;  fra  Ok  því  næst  fór  Karla- 
magnús  konung  í  höU  o.  t.  v.  i  foregaaende  Capitel  og  hertil  mgl.  B.  b. 
^)  Garsie  ouera/í  6.  »)  mgl  A.,  B,  b.  '»)  Lungbardi  A.  ")  [hann  heldr 
þessu  B.  b.  ")  saal.  ogsaa  B:  &t  A.  '^)  [með  hernaði  á  hendr  honum 
eða  bíða  til  þess  batnar  veðrátta?  b.  '*)  [nærgi  sem  konungr  vildi  fara 
A;  þegar  konungr  vildi  6;  mgl.  B.  '*)  Ijátuðu  konungi  at  vei-a  búnir 
at  mánaði  þeim  er  Aprilis  heitir.í4.  '*)  mgl.  B.  ")  [um  ferð  sína  .P,  6. 
'*)  til  þessa  striðs  tilf  A.  '»)  [væri  eptir  hvárki  riddari  A.  b.  *")  sá 
er  vápuum  mætti  valda  tilf.  b.     ")  veðráttu  B.     '")  [ingl.  Æ,  6. 


44ö  KARLAMAGmJS  SAGA  VI.  Cap.    1É. 

mátti^  hundruðum  telja.  Nú  bar  svá  at  einn  dag,  at  þeir  váru 
gengnir  upp  í  vígskörð  ok  sá  [almenning  fara  til  borgarinnar*  af 
Almania  ok  Beuers^  af  [Leoregna,  harðúðga  menn,^  ok  þar  kómu 
þá  af  öllum  löndum  [þeir  menn^  er  Karlamagnús  konungr  hafði  ríki^ 
yíir;  j)ar  var  svá  mart,  at  engi  mátti  þúsundum  telja  [með  sínum 
skjöldum  íjórðungum  steindum  ok  hestum  góðum  ok'  allskonar  her- 
vápnuni.®  Enn  fyrsta  dag  [ApriHs  mánaðar^  [er  grös  váru  vaxin,^'' 
þá  fór  konungr  or  Paris  til  Sendinis,  ok  tók  konungr  leyfi  at  fara  á 
hendr  Garsia  konungi.  ^á  grétu  konur  ok  bölvuðu  Garsia  konungi 
ok  báðu  þess  [guð,  at  Karlamagnús '  konungr  skyldi  fella  Garsia 
konung  í  orrostu  ok  alt  Hð  hansj^ 

12.  Nú  er  Karlamagnús  konungr  búinn  at  fara  til  Lumbardi.^'* 
En  Rollant  er  fj^rstr  í  för^^  ok  hans  lið,  Nemes  hertugi  var  eptir 
lands  at  gæta.  En  Otvel  lét  eigi  unnustu  sína  eptir  dveljast,*'*  henni 
var  fenginn  múU  einn  til  reiðar,  sá  er  beztr  var  ok^*  kominn  af 
Ungara,'^  sá  er  htlu  fór  seinna  en  galeið  á  sjá.  En^  300  riddara 
váru  í  [för  með  henni,^'  ok  váru  allir  vel  at  sér  gervir.'^  Nú  fóru 
þeir  til  Burguniam  or  Franz  ok  yfir  Mundíufjall,  ok  héldu  öllu  Hði 
sínu,  ok  kómu  til  borgar  þeirrar  [er  Moria  heitir.  En  hjá  Vermerz^® 
fóru  þeir  yfir  vatn  þat^"  á  skipum,  ok  fóru  þaðan  yfir  Mons*^'  ok 
kómu  þá  í  nánd  borginni  Attilia,'^'^  þar  sem  hinn  heiðni  konungr 
Garsias  var'^^  undir  fjalli  því  er  Munton^*  heitir.  |)ar  tóku  þeir  sér 
náttstað  ok  váru  þar  4^^  nætr  [ok  hvíldu  sik,  fyrir  því  at  þeir  váru 
mœddir  af  ákafri  rás,*^^  ok  létu  .hesta  sína  fitna  ok  læknuðu  sjúka 
menn.'^'  Karlamagnús  konungr  hafði"^  hönd  at  sýshi  meðan,  hann 
lét  gera  brú  yfir  vatn  þat  er  þar  var  nieð'^®  stórtrjám,  ok  lét  niðr 
reka  með  stórum  járnsleggjum,  ok  gerði  þar  á  brú.  [Nú  er  brúin 
ger  ok  má  nú  fara  þar  sem  vilL^''  Enn  sama  dag  er  brú  var  ger 
[at  aptni,^^  þá  fór  hverr  heim  til  síns  landtjalds  at  matast.  En  í 
því  bili  fór  RoUant  at  herklæðast,  svá  at  engi  vissi  nema  Oliver  ok 
Oddgeir  danski.     jþessir  3  herklæddust  undir  ohfutré^^   einu,    ok   þá 

')  kunni  A.  ^)  [at  fjölmenni  fór  at  borginni  almenning  B.  *)  Beauers  A^ 
B\  Bealver  h.  *)  [Leeregna  ok  Harðunga  menn  A\  af  landi  Regna  5; 
ok  Leoregna  b,  '")  [þeim  .1,  Æ,  6.  ^)  stjórn  A\  vald  b.  ')  [með  A. 
*)  [mgl.  B,  b.  »)  [Aprilis  B,  b.  ">)  [mgl.  A,  B,  b.  ")  [at  guð  skyldi 
steypa  honum  ok  öllum  hans  her  A\  fra  ^á  grétu  konur  mgl.  B.,  b. 
")  Lungbardie^;  Lungbardilands  B;  Lungbardalands  b.  '^)  þeirri  ferð 
^,  fi,  b.  ''•)  vera  A;  sitja  B^  b.  '*)  í  öllum  her  Karlamagnús  kon- 
ungs  A.  '^)  landi  tilf.  A.,  B.  ")  [föruneyti  hennar  A.  '*)  fra  sá  er 
litlu  fór  seinna  mgl.  B,  b.  '")  Vermies  A.  '"')  mgl.  A.  ^')  Monz  A. 
52)  [mgl.  B,  b.  ")  réð  fyrir  .4;  sat  í  b.  ")  Muntuon  A;  Mont  B,  b. 
")  7  B,  b.  '«)  reið  A.  ")  [mgl.  B.  »»)  i^t  hafa  A.  ^^)  or  B;,  b. 
")  [mgl.  A,  B,  b.     ")  \mgl.  A,  B,  b.     ^^  olifatré  A. 


Cap.   13,   14.  Af  OTNTÍL.  449 

hlupu  |)eir  á  hesta  sína  ok  riðu  yfir  brúna  til  borgarinnar,  ok  áðr 
en  þeir  kœnii  aptr,  þá  mun  sá  er  bezt  er  at  sér  gerr  vilja  heldr 
hafa  heima  setit  ok  þiggja  tunnu  fuUa  af  silfri,  [þá  er  20  askar 
hggja  í.' 

13."  Svá  er  sagt  at  fjrir  utan  borg  Attihe  váru  á  varðhaldi 
[mílu  leið  frá  borginni^  4  mikhr  riddarar  at  hrevsti  ok  vel  at  sér 
gervir.  J)eir  eru  vel  vápnaðir  [hverr  eptir  skiura  vilja,^  en  vita  skal 
nöfn  þeirra:  einn  hét  Balsamar  konungr  af  borg  þeirri  er  Minan 
heitir;  annarr  hét  Ivossables^  konungr  af  Oneska  kyni,  hann  heldr 
aldri  orð  sín  né  haudsöl  við  eugan®  maun  ;  enn  þriði  hét  Askaner, 
hann  er  sterkr  ok  mikiU  atgervimaðr,''  hann  hefir  drepit  þúsund 
manna  með  sverði  sínu;  enn  jQórði  er  nefndr  Klares  hinn  glaðverski, 
engi  er  [jafnvænu  í  heiðinna  mauna  liði,^  ok  engi  á  sá  vápnaskipti 
við  hann,  at  eigi  hafi  hinn  verra  'hlut.  J)essir  4  kappar  riðu  á 
hestum  sínura  frá  borg  ok  [hœta  mjök^  Rollaut  ok  Oliver  ok  sóru^® 
við  Maumet,  en"  þeir  ríða  svá  leugi  at  þeir  koraa*-  til  Frankis- 
mauna  [liði  sínu,*^  at  Karlamaguús  konungr  skaP*  hvárki  koma  fyrir 
sik  gulli  né  silfri,  en  þeir  skulu  skipa  raáU  12  jafuiugja  Karlamagnús 
konungs  .eptir  sínum  vilja.  Góðir  höfðingjar,  segir'^  Klares,  með 
slíkum  hlutum  [viunum  vér**  lídt.  Ek  heyri  mjök  lofaðan  Rollant 
jarl,  at  engi  maðr  í  heimi  sé  [þvílíkr  at  allri  atgervi  ok  drengskap, 
ok  eugi  maðr  má  bót  fá  sá  er  sárr  verðr  af  sverði  hans.^'  Nú  bið 
ek  þess  Maumet  ok  Terogant,  at  ek  mœta  honum  í  bardaga  ok 
mætta  ek  höggva  eitt  högg  með  sverði  mínu  ofan  í  hjálm  hans. 
Eu  abburðar  harðr  er  hjálmr  hans,  ef  eigi  klýf  ek  höfuð  haus  í  teuu 
uiör,  því  at  ek  hefi  rétt  mál,**  ok  ek  hata'®  haun  fyrir  þat  at  hann 
drap  Samson  bróður  minu  at'^"  Fansalon  í  bardaga,  ok  þar  fyrir  em 
ek  hugsjúkr,  ok  deyja  munekafsorg,  uema  ek  hefna  [bróöur  míns.** 
En  RoUant  muu  þó  [mér  þat  hafa-"   hugat. 

14.  ísú  er  at  segja  frá  Frankismönnum  Rollant  ok  félögum 
hans,  þeir  riðu  fimliga-^  hjá  skógi  þeim  er  Forestaut  heitir.  J)á 
[varð  RoIIant  htit'^^  til  hœgri-'  handar  sér.  ok  sá  hanu  þá  heiðingja,-* 
ok  síðan  mælti  hann  við  félaga  sína :  jþat  er  nú  ráð  at  verða  vel 
við  ok  drengiliga;  ek  sé  [heiðingja  á  bergi  þessu,  er  hér  er  hjá  oss, 

')  [en  farit  þessa  ferð  Á ;  fra  ok  þiggja  mgl.  B.  b.  •)  Dette  Capitel,  13,  mgl. 
i  B.  b.  ^)  [mgl.  A.  *)  \mg!.  A.  *)  Korsabels  A.  «)  neinn  A.  ')  at- 
gertismaðr^.  *)  [jafngóðr  riddari  í  öUum  heiðingja  ljölda.á.  ")  [heit- 
ast  mjök  við  A.  '")  svörðu  A.  ")  ef  A.  ")  komi  A.  '»)  [liðs  A. 
^*)  skvldi  A.  '*)  hann  tilf.  A.  '«)  [vinni  þér  A.  •')  [hans  jafningi  at 
riddaraskap  ok  allri  atgerfi  A.  '«)  at  mæla  A.  ")  saal.  A:  hitta  a. 
*•)  saal.A:  af  a.  *')  [lians  A.  ^•')  [hafa  mér  þat  A.  ")  leyniliga  B.  b. 
")  [saal.  B,  b\  var  Rollant  liðit  a.  ")  vinstri  B^  b.  ")  [sá  RoUant 
hvar  heiðingjar  riðu  A. 

29 


450 


KARLAMAGlíUS  SAGA  VI.  Cap.    14. 


|)eir  eru  samaii  4,  at  því  er  mér  sýnist,  ok  sé  J)ess  guð  lofaðr.^ 
Síðan  réttu'*  |)eir  fram  spjót  sín  ok  riðu  á  hendr  heiðingjum.  Klares 
konungr^*  leit  [við  þeim*  ok  sá  Frankismenn  ok  mælti :  Góðir  ridd- 
arar,^  segir  hann,  ek  sé  fara  3  menn''  í  móti  oss,'  ok  er  þat  rétt 
at  3  fari  í  nióti  þeim®  at  vita  hvers  þeir  leita.  Nú  ríða  [þeir  fram 
í-  móti  Frankismönnum®  ok  bar  brátt  samau  fund"^  þeirra.  En  eigi 
heíi  ek  heyrt  getit  viðrœðu  þeirra.  Askaner  konungr  lagði  spjóti 
at  RoUant  ok  í  gegnum  skjöld  hans  [sundr  í  mundriða,  en  brynja 
hans  var  traust  ok  slitnaði  eigi,  heldr  brast^'  í  sundr  spjótskapt 
Askaner.  En  Rollant  lagði  spjóti  í  gegnum  hann  sjálfan  ok  bar 
hann  dauðan  af  hesti  sínum  [,  svá  langt  sem  spjótskapt  hans  vannst 
til.^^  Ok  síðan  mælti  Rollant  við  heiðingja:  |)ú  fórt  í^^  allan  dag 
hœtandi  RoUant,  en  nú  helir  þú  fundit  hann,  ok  h'tt  lofar  þú  hann.^* 
Kossablin^''  konungr  lagði  spjóti  til  Oddgeirs  danska  á  gullbúinn 
skjöld  hans,  ok  [snerist  til  vinstri  handar  ok'^  koni  eigi  sári  við*'' 
hann.  En  Oddgeir  lagði  í  móti  í  [gegnum  skjöld  hans  hinn  spán- 
Verska,  svá  at  út  yddi  um  bak  honum,  ok  feldi  hann  dauðan  af 
hesti  sínum  til  jarÖar,  en  sálin  til  helvítis.*®  Síðan  mælti  hann: 
Fundit  hefir  þú  Oddgeir  danska,  ok  get  ek  þik  lítt  lofa  handaverk 
hans.^®  Oliver  átti  vápnaskipti  við  Balsamar,*^"  hann  réð  fyrir  hinni 
rniklu  borg  Niniue,  hann  var  ^[afburðar  riddari  hvatr,'^^  hann  lagði 
harðliga  í  skjöld  Olivers,  [er  á  var  markaðr  gulUeón,'^^  hann  bar 
af  OUver  skjöldinn  ok  kom  þó  eigi  sári  á  hann.  Oliver  lagði  [til 
hans  með  spjóti  í  gegnum  skjöldinn,  ok  dugði  eigi  brynjan,  ok  flaug 
í  gegnum  hann,  ok  ícll  hann  dauðr  til  jarðar,  en  illar  vættir  tóku 
sál  hans.^^  Nú  sér  Klares  fall  félaga  sinna  ok  verðr  illa  við  þat. 
[Ilann  kom  ríöandi  at,  ok  er  þess  meiri  ván  at  hann  hefni  þeirra 
konunga  3  er  fallnir  váru  á  Oliver,  ef  þeir  mœtast.-*  ísii  ríðr  RoII- 
ant  í  móti  honum,  en  Klares  lagði  til  hans  með  spjúti  sínu  ok  feldi 
til  jarðar  bæði'^^  Rollant  ok  hestinn.     Síöan    œpti   hann  hárri  röddu 

')  [fjóra  lieiðingja  fara  í  mót  oss  B.,  b.  ^)  settu  b.  ^)  liét  konungr  lieid- 
inn  er  farit  liafði  á  njósn,  hann  b.  ^)  [um  sik  B.  b.  •')  vinir  B.,  b. 
")  Frankismenn  J ;  riddara  ii,  b.  ')  liorfum  við  þeim  röskliga  tilf.  b. 
^)  þrimr  b.  ")  [[)eir  fram  ok  Frankismena  at  m<3ti  jþeim.í;  hvárirmóti 
,  ,  öðrum  B,  b.  '")  fundi  A,  B.  ")  [ok  (svá  at  b)  stökk  B,  b.  '^)  [ok 
íle}'gói  til  jarðar  A.  '')  wu/í.  A.  '^)  \_mgl.  if,  6.  ")  Korsablin  Á\ 
Korsoblin  *,  b.  '")  [mgl.  B,  b.  ")  á  .S,  6.  '*)  [skjöld  lians  ok  gegnum 
skjöldinn,  svá  i  brjósti  nam  staðar,  ok  steypti  honum  dauðum  ájörð  .-1. 
'")  [gegnum  hann,  ok  bar  hann  dauðan  af  liesti  (ok  hratt  honum  dauðum 
á  jörð  b)  B.^b.  ^'')  Balsamon  konungi.  ^')  [abburðar  hvatr  riddari-4; 
fra  hann  réð  fyiir  hinni  o.  s.  v.  mgl.  B,  b.  ")  Imgl.  .4,  jB,  b.  ^^)  (í 
mót  sínu  spjóti  í  gegnum  Balsamar  konung,  ok  féll  haun  dauðr  til 
jarðar  A;  í  móti  til  hans  með  spjóti  sínu  ok  í  gegnuni  sjálfan  hann 
steypandi  honum  dauðum  til  jarðar  7i,  b.     ^*)  [mgl.  1/,  b.     ^^)  senn  íilf.  A. 


Cap.    15.  AF  OTVEL. 


451 


ok  hélt  upp  merki  sínu  ok  kvazt  skyldu  hefna  félaga  sinna.  Síðan 
sneii  hann  undan  tilborgar,  en  Oddgeir  4anski  var  á  leið*  hans  ok 
reið  í  móti  honum,  ok  veitti  stór  högg  ok  mörg  ok  kom  eigi  sári 
við  hann,  ok  áttu  þeir  á  meðal  sín  hart  vápnaskipti.  En  svá  skildu^ 
þeir,  at  Klares  varð  ofan  at  stíga  af  hesti  sínum.  En  þá  tók  Odd^ 
geir  hest  hans  ok  hafði  til  Rollants  ok  mæUi :  Hér  er  hestr,  stíg  jv 
bak,  ek  gef  þér  haun.  [OUver  sagði:  Betri  er  sjá^  en  sá  er  þú 
lézt.  Ok  RoUant  tók  við  ok  hljóp  á  bak  iionum  ok  þakkaði  hon- 
um*  vel.*  Xú  er  at  segja  frá  Klares.  Hanu  hljóp  upp  fimhga  okí 
skaut  fyrir  .sik  skildi  sínuín  ok  varði  sik  vel  ok  drengihga.  Eaí 
Rollant  sótti  at  ok  veitti  honura  stór  högg,  ok  með  honum  Oddgeip 
ok  Oliver.  Kú  sóttu*  þeir  hann  ákafliga,  ok  hafði  hann  œrít  ut 
vinna  þótt  hann  sæi  við  einum  þeirra.  J)á  [sá  haun  |)at  bragöhgaat 
ok  skjótast  til  hjálpar  at  biðjti  sér  griða,  ok  síðaa"  mælti  hann  viðr-' 
þá:  Ek  gef  upp  vápn  mín  ok  geng  ek  á  hönd  jðr  til  griða  [,  ok 
þá  megut  þér  sjá,  at  þér  hafit  unnit  í  dag  mikit  hreystibragð  ok 
drýgt  mikla  dirfð.^  Síðan  tók  RoUant  við  sverði  hans,  en  því 
næst  íéngu  þeir  honum  hest,  ok  þann  hest  hafði  átt  konungr  af  Ni- 
neue.  Xii  fóru  þeir  af  vígvelli  ok  þóttust  vcl  hafa  annazt.'  sem  \;ar, 
ok  hafa  þeir  [í  sínu  valdi'"  Klares  konung,  ok  æthi  at  [fœra  hann 
Karlamagnúsi  konungi."  En  ek  ætla  þat  áðr  en  þeir  sé  [eigi  all- 
langt*"  þaðan  komnir,  at  þeir  munu  fara  aðra  kaupfur.*^ 

15.  Xú  var  eigi  laugt  at  bíða  áðr  en  þeir  [mœta  þúsund 
riddara  ok  100  ok  sjau  niönnum.**,  Isú  heyra  þeir  hornblástr  þeirra 
ok  lúðra, '^  ok  sjá  merki  þeirra  [hjálma  ok  brynjur  meö  skínunduui 
gimsteinum  skína. '^  En  RoJlant  sá  fvrst*"  ok  mælti  við  Oddgeir 
danska  ok  Oliver  á  þessa  lund  :  |)at  veit  [sá  drótíinn  er  sannr  guð 
er, '^  at  nú  í  dag  skal  ek  hendr  mínar  verja  ok  vinna  svá  mikit  ilt 
á  heiðingjum,  at  þat  skal  á  hvert  land  spyrjast,  oksvá  marga  skai 
ek  drepa  með  sverði  mínu,  at  engi^'  skal  telja  mega.  J)á  svarar 
Ohver:  [Rollant,  góðr  félagi,  segir  hann.^*'  þat  hefi  ek  heyrtí  sagt 
af  vitrum  mönnum,  at  engi  má  varðveita  sik  frá  öllum  meinum.  ok 
engi  er  svá  vitr,  at  eigi  gefist  [^'fir  nökkut  sinn,  ok  þá  er  maðr 
allra  glaðastr  er  vandræði  eru  næst.*'  J)á  svarar  Oddgeir  máli 
hans :    Satt  er  þat,  segir  hann,  at  nú  er  oss  stofnat  til  vanda,  ok  er 

')  veg  P,  6.  ')  skildust  A.  ,')  þessi  hestr  i4.  *)  OddgeiriJ.  *)  \mijl.B\ 
hann  gerði  svá  b.  *)  skjúta  B.  '')  [sá  hann  þat  bezt  ráð  ok  sér  vænst 
at  biðja  gi-iða,  ok  þáJ;  mgl.B.b.  *)  [mgLB,b.  ")  unnit  i4.  '•)  [með 
sér  A.  ")  [fara  með  hann  fyrir  Karlamagnús  konang  A.  '*)  [langt  A. 
")  fra  en  því  næst  féngu  mgl.  B,  b.  '*)  [máttn  sjá'  þúsund  i'iddara  ok 
1(X>  ok  sjau  menn  i4;  mœttu  þúsund  heióingja  B.  b.  '*>  lúðraþyt  .4. 
'«)  [mgl.  A.  '•)  fyrstr  A.  '»)  [sannr  gað  A.  '*)  eigi  A.  '»)  [Góði 
féhgi  minn  A.     •')  [uökkut  yfir  A. 

29* 


452  KARLAJIAGNUS  SAGA  VÍ.  Cop.    16. 

nú  engi*  annarr  til  en  berjast  við  heiðingja,  [því  at  þeir  liafa  nú 
tekit  um  oss,  ok  verðum  nú'^  at  fara  í  miUum  spjóta^  þeirra,  ok 
Verðr  nú  liverr  várr  at  drýgja  drengskap  við  annan  ok  sýna  gœzku 
sína  ok  láta  eigi  yíir  drífast,  nieðan  vér  megum  upp  standa.*  En 
nú  höfum  vér  í  váru  valdi  einn  ríkan  [konung  ok  hraustan,^  þótt 
hann  sé  heiðinn,  ok  er  þat  mitt  ráð  at  láta  Klares  konung  [f'ara 
sjálfráðan*'  frá  oss  í  friÖi,'  [þat  er  h'tiU  drengskapr  þeim  mönnum  er 
drengir  þikkjast  at  taka  einn  mann  af,  þar  sem  vér  höfum  alt  ráð 
hans  í  hendi,  en  hann  má  oss  þetta  vel  launa,  ef  vér  þurfum  hans.^ 
Klares  svarar  máh  Oddgeirs :  ]þat  veit  ek,^  segir  hann,  at  þetta  mál 
var  af  miklum  drengskap  mælt  ok  gœzku;  tak  laun  fyrir  [þat,  þar 
sem^"  þér  þikkir  mestu  skipta.^^  Nú  játuðu^'^  þeir  því  er  Oddgeir 
vildi,  ok  fór  þá  Klares  leiðar  sinnar.  |)á  mælti  Oddgeir  við  Roll- 
ant:  J)at  veit  ek,  at  reyndr  drengr^^  ertu  at  öllum  drengskap,  bœði 
í  orrostum**  ok  [svá  at^^  öUum  öðrum  atgerðum,  ok^^  svá  Oliver 
hit  sama,  [en  ek  heíi  or  mörgum  bardögum  komizt;  en  nú  sjám  vér 
margan  heiðingja,  ok  megum  vér  eigi  við  þat  dyljast,  at  vér  munum 
engrar  hjálpar  beiða"  nema  af  sjálfum  guði,^®  ok  verði  sá  níðingr, 
er  sjá  lætr  á  sér  bleyði.  [Ok  blésu  þá  í  hiðra,  ok  hvatti  þá  hverr 
annan  tiP^  framgöngu.-" 

16.  J)ar  hefst  nú  ákafr  bardagi,  ok  [mundi  þá'^*  margr  lífi 
týna.  Rollant  reið  fram  at  heiðingja  einum,  þeim  er  mikhi  er 
svartari  en  baunalögr,  ok  feldi  hann  dauðan  af  hesti  sínum  til 
jarÖar.  Oliver  drap  Basan  af  M^ntfellens.  En  Oddgeir  danski  átti 
vápnaskipti  við  þann  mann  er  Mauter  hét,  ok  veiti  honum  bana  á 
millum  margra  þúsunda  heiðingja,  [en  aðra  3  drápu  þeir'^^  með 
spjótum  sínum,  en  því  næst  brugðu  þeir  sverðum  sínum'^^  ok  drápu 
hvern  heiðingja  at  öðrum.  Eu  heiðingjar  fundu  Oliver  vel  at  sér 
gervan,  því  at  hann  gerði'^''  á  htilH  stundu  [svá  víða'^^  götu  með 
Hatakler*^®  sverði  sínu,  at  vel  máttu  mœtast'*'  4  vagnar  1  senn.'-*^ 
En  Oddgeir  var  eigi  ámœlis  verðr,  því  at  hann  drap  í  hinni  fyrstu 
framgöngu'^^  30  riddara^"   með   Kurteini   sverði    sínu.     En  í  því  biU 

')  fra  Nú  lieyra  þeir  hornblástr  o.  5.  v.  o(j  hertil  har  B^  b:  J)á  mælti 
Oddgeir:  Engi  er  nú  ^)  vér  B,  b.  *)  vápna  2?,  b.  *)  [mgl.  A. 
')  [liöfðingja  A.  ^)  sjalfráða  5,  b.  '')  [lausan  fara  í  friði  fyrir  oss  A. 
»)  [nigl.  B,  b.  »)  menn  b.  '")  [þá  er  A;  sem  b.  ")  varða  6.  ''^)  játtu 
Á,  b.  '^)  mgl.  A,  B.  '^)  orrostu  .4,  B.  '^)  í  A.  '«)  [mgl.  B,  b. 
")  bíða  A.  •«)  [mgl.  B,  b.  '»)  mgl.  A.  2°)  [mgl.B.b.  ^')  [munþar.4. 
")  [ok  nú  hafa  feir  drepit  aðra  3  A.  ^^)  fra  [mundi  þá  margr  0.  s.  v. 
mgl.  B,  b.  =**)  ruddi  A\  ryðr  B,  b.  ")  breiða  B,  b.  '^)  mgl.  B,  b. 
")  ganga  1?,  b.  ^^)  [götu  i  gegmun  lið  þeirra  með  Hautocler  sverði 
BÍnu.  A.     ")  framreið  A.     '")  heiðingja  i?,  b. 


(^ap.    17.  AF    OTVEL.  "^  453 

kom  ríðandi  KarmeP  af  Sarabie,*  hann  var  heiðinn  sem  hundr  [ok 
réð  fyrir  öllum  heiðingjum  þeim  er  {)ar  váru,  vel  vápnaðr,  ok  sat 
á  hesti  J)eim  er  ísement  hét,^  hann  œpti  hárri  röddu  [ok  mælti  yvS 
menn  sína  á  þessa  lund :  Hvat  gerit  þér,*  Maumet  verði  yðr  reiðr; 
hA'at  [skal  ek  segja  Garsia  konungi,  hvat  þér  hafit  unnit,  en  3  menn 
hafa  yfir  komit  yðr  á  vígvelli,  ok  eigi  megu  þér  reisa  rönd  við  þeim. 
En  (ek)  skal  veita  einum  þeirra  bana.^  Ok  því  næst  reið  [hann 
fram  í  móti  Oddgeiri  ok  lagði*  í  gegnum  skjöld  hans  ok  brynju  ok 
veitti  honum  mikit  sár  ok  feldi  hann  af  hesti  sínum  til  jarðar,  hvárt 
sem  hann  vildi  eða  eigi.  |)at  sá  Rollant  ok  varð  úglaðr  mjök  ok 
reið  at  eimim  heiðingja  ok  varð  honum  at  bana,  [svá  at  engi  mátti 
björg  við  koma.'  Nú  mælti  Kollant :  Jllr  maðr,  segir  hann,  guð 
himneskr  verði  þér  reiðr.  þú  hefir  nú  skilit  þess  manns  löguneyti 
við  mik,  at  heldr  vilda  ek  deyja  en  hefna  hans  eigi.*  Nú  ríðrfram 
sá  maðr  er  Alfage  heitir,®  [hann  er  frændi  konungsdóttur  þeirrar  er 
Esklauenie'"  hét.  ]þann  dag  hafði  hon  gefit  honum  í  ástarþokka 
merki  gullsaumat,  ok  hét  hann  henni  at  gera**  mörg  snildarbrögð. 
En  ef  guð  Maríu  son  vill  þola  honum,  sem  hann  muni^'^  eigi,  þá 
mun  RoIIant  fella'^  hann  hugsjúkan.  Heiðingi^'*  lagði  til  Olivers  í 
gegnum  skjöld  hans,  [en  brynja  hans  var  traust,  ok  hélt  hann  lífi 
sínu  með  guðs  miskunn,  feldi  hann  Oliver  af  hesti  sínum,  en  þó 
særði  hann  hann  eigi  at  heldr.  *^  Oliver  hljóp  upp  fimliga  á  bak 
Penne  hesti  sínum  enum  góða,  [er  átt  hafði  Kneri  af  Tabarie,*^  en 
síðan  kallar  hann  á  Rollant  félaga  sinn  ok  mœlti :  [Ottast  ekki  heið- 
ingja,  vit  erum  veðbrœðr. "  aldri  skal  ek  þik  láta,  meðan  ek  Hfi.** 
[líú  taka  illir  heiðingjar  á  nýja  leik  at  berjast,  ok  vaxa  nú  vandræði 
Frankismanna.'® 

17.  ííú  er  at  segja  frá  Oddgeiri,'^''  at  hann  er  staddr  á  fœti 
ok  verst  vel  ok  fimliga,  [ok  er  mikill  Qöldi  um  hann  heiðinna  manna.'** 
En  hann    [hyggr   þá  at'^'*    sverði   sínu    Kurteine    ok    mælti:'^^    Mikla 

')  Karvel  B.  b.  ^)  Barbarie  A:  Zarabie  B,  b.  *)  \mgl.  A.  *)  Imgl.  A. 
*)  [hafi  þér  unnit,  er  þrír  menn  hafa  ydr  yfirkomil  A ;  fra  [ok  réð  fyrir 
öllum  hertil  mgl.  B,  b.  *)  [Iram  þessi  inn  drambláti  heiðingi  ok 
dúði  spjót  sitt  ok  lagði  til  Oddgeirs  danska  A  ')  Imgl.  A.  *)  [mgl. 
B.  b.  9)  af  Nubid  tilf.  A.  "')  Eslauenie  A.  ")  vinna  A.  ")  mun  A. 
'')  gera  A.  ''*)  [hann  *,  b.  '*)  [ok  barg  þá  guð(s^  miskunn,  er  hann 
varð  eigi  sárr,  því  í  gegnum  fiol(!)  brynjuna,  ok  feldi  hann  til  jarðar  af 
hesti  sínum  A.  '^)  \mgl.  .4;  fra  upp  fimliga  hertil  har  B.  b:  á  bak  vel 
ok  fimliga  '')  [Ver  eigi  óttafullr  við  heiðingja.  fyrir  því  at  A ;  Ottumst 
eigi  heiðingja,  meðan  vit  erum  báðir  heilir  b.  ")  því  at  \dt  erum 
eiðbrœðr  b.  '^)  Imgl.  B.  b.  2")  danska  tilf  A.  -')  [ok  sér  nú  allan 
fjölda  heiðingja  umíiverfis  sik  A\  mgl.  B,  b.  *')  [saal,  A.  B:  höggr  þá 
með  a.     '^^)  [mælti  við  sverð  sitt  Kiirtein  b. 


454 


KARLAMAGNUS  SAGA  VI.  Cap.    17. 


elsku  hefi  ek  Iiaft^  á  þér,  ok  mjök  vartu'^  lofaðr  í  hirð  Karlamagnús 
konungs,  en  nú  er  [vænligt  til  þess^  at  vit  munum*  skiljast,  en  áðr 
en  |)at  verði,  |)á  skal  ek  freista  þín.  Síðan  lijó  hann  [í  höfuð 
heiðingja  einum  ok  í  sundr  hjáhn  hans,  svá  at  í  tönnum  nam  staðar.^ 
Ok  síðan  kallaöi  hann  á  Rollant,^  en  Iianu  heyrði  eigi,  |)ví  at  hann 
hafði  svá  mikit  [á  hendi,'  at  hann  vissi  eigi  hvert  hann  skyldi  fyrst 
snúast.*  Oddgeir  er  nii  á  fœti  ók  verst  vel  ok  drengiliga,  en  at 
honum  sœkir  margskonar^  lýðr.  Klares  konungr  sá^"  er  þei"r  Odd- 
geir  ok  Rollant  gáfu  líf,  hann  sá  Oddgeir  nauðugliga  staddan  ok  vel 
verjast  méð  sverði  sínu  ok  stór  högg  veita  heiðingjum,  hann'*  œpti 
á  heiðintíja  ok  hað  þá  [láta  kyrran^*  Oddgeir  danska.  En  síðan 
mselti  hann  við  Oddgeir:  Gef  upp  vápn  |)ín^^  ok  mattu  treystast 
mér;^'*ef  [)ú  fylgir  ráðum  mínum,  þá  munu  heiðnir  menn  eigi  vera  svá 
djarfir  at  þeir  muni  |)ora  at  misþyrma.  þér,  þegar  ek  tek  |)ik  í  mitt 
vald.  |)á  svarar  höfðingi  sá  er  Moables  hét:  |)ú  munt  eigi  duga 
honum  né  björg  veita,  Klares,  [þú  skalt  nú'^  sjá  hann  dauðan  ok 
hvern  lim  frá  öðrum  leystan.  Klares  varð  illa  við  hót  hans,  ok  drap 
hest  sinn  sporam  ok  dró  sverð  sitt  or  slíðrum,  ok  hjó  til  hins  heiðna 
ok  skildi  höfuð  hans  við  búk,  svá  at  sér^^  féll  hvárr  hlutr  til  jarðar. 
[|)at  ætla  ek,  segir  Klares,  at  hann  muni  hafa  frið  fyrir  þér  í  dag.^^ 
J)'á  gaf  Oddgeir  upp  vápn  sín  í  hönd  Klares,  því  at  [engi  var  annarr 
til.^®  En  síðan  lét  Klares  konungr  leiða  fram  hest  þann  er  beztr 
var  í  öllum  herinum  ok  fékk  þann  Oddgeiri  [at  ríða  á,  ok  kallaði 
á  tuttugu  heiðna  menn  er  hann  trúði  bezt  ok  fékk  Oddgeir  þeim'® 
í  hendr,  ok  mœlti:  Góðir  vinir,  segir  hann,  íarit  meö  Oddgeir  til 
unnustu  niinnar  ok  segit  henni,  at  hon  varðveiti  hann  ok  fái  honum 
hvat  er  hann  beiðist  nema  sjálfa  sik.  J)eir  fœrðu  hann  til  borgar, 
en  sár  hans  mœddu  hann,  svá  at  hann  féll  í  úvit.  En  konungs- 
dóttir  Alfanis  hinn  vænsta-"  mœr  var  farin-'  í  eplagarð  at  láta  svala 
sér,  ok  meyjar  hennar  með  henni,  þœr  er  svá  hétu  Gaute  ok  Bela- 
mer.'^'^  J)œr  sá  hciðingja  fara  [at  borg,*^^  ok  mælti  hver  við  aðra, 
ok  orti  konungsdóttir  orða  á  þá :  Góðir  riddarar,  segir  hon,  segit 
oss  tíðendi,  hverr  er  riddari  þessi,  hvárt  er  hann  hertekinn  í  flótta 
eða  bardaga.      J)á   svarar    máli   hennar    enn   gamli    Amalunz:     Fyrir 

')  m(jl.  A,  h.  h.  ^)  crtu.f,*,  6.  ^)  [eigi  úlíkt,4;  þat  líkast  6.  ")  munim 
.4;  mættim  B.  *)  [heióingja  einn  í  simdr  í  miðju,  ok  féll  sá,  dauðr  á 
jörð  A.  *)  sér  til  dngnaðar  tUf.  b.  ')  [at  vinna  b.  *)  fi-a  því  at  hann 
hafði  hertil  har  A:  fyrir  þyt  ok  vápnabraki.  *)  margskyns  A.  B,  b.  '")  inn 
sami  tilf.  A.  ")  Clares  A.  B.  '^)  [eigi  sœkja  at  b.  '^)  við  sœmd 
tilf.  7?,  b.  ")  tilf.  A,  B\  for  ok  máttu  treystast  mér  har  b:  þvi  at 
ek  skal  |)ér  trúr  ok  traustr,  '^)  [segir  hann,  því  nú  skaltu  í  stað  A. 
'«)  sinn  veg  b.  ")  [mgl.  B,  b.  '^)  [þá  var  'eá  hinn  líkasti  b.  '»)  [tilf. 
A,  B.,  b.     2»)  væna  ^.     *.')  gengin  ^.     ")  Bealamer.4.     ")  [íil  borgar^. 


Cap.   /«,    19.  AF  OT^-EL.  455 

sakir  Makous,*  hví  gabbar  þú  oss,  vér  erum  svá  hugsjúkir  at  eigi 
fýsir  oss  at  hlæja.  J)á  svarar  hon :  Hverr  hefir  þat  gert?  J)eir 
svöruðu :  jþetta  fól  ok  [tvau  önnur-  hans  makar  hafa  drepit  fvrir 
oss  [100  mauna,^  En  Klares  unnasti  þinn  sendi  þér  orð  til  þess, 
at  þú  [létir  varðveita*  þenna  mann  fvrir  hans  sakir.  J)á  [mælti 
mærin:  Farit  eptir  hinum  tveimr  ok  hafit  til  mín.  J)á  svarar  heið- 
ingi :  Áðr  mun  sumar  h'ða,  en  þeir  verði^  sóttir.  J)á  mælti  mærin 
við  Oddgeir:  Vel  ertu  til  vár  kominn,  ek  heit  þér  góðu  inni.  eða 
hvert  er  nafn  þitt,  segir  hon,  eða  hverrar  kindar  ertu?  Hann  svarar: 
Oddgeir  danski  heiti  ek,  en  Karlamaguúsi  konungi  er  kunnigt  kyn 
mitt.  J)á  svarar  konungsdóttir :  Xú  veit  ek  [skyn  á  þér,*  þó  hefi 
ek  eigi  þik  fyrri'  sét.  Síðau  leiddu  meyjarnar  hann  á  fagran  völl 
undir  ohfutré.^  J)á  tóku  [þær  hest  hans  ok  hervápn,  ein  þeirra  tók 
hjáim.  önnur  sverð,  þriðja  brynju.^  Síðan  þvógu  þær  sár  hans  ok 
[gerðu  honum  rekkju,  ok'"  gáfu  honum  sœt  grös  at  eta,  þaú  er  guð 
setti  í  grasgarð  þann  er  heitir  Heilivágr.  Hann  sofnaði,  er  hann  var 
móðr,  en  þá  er  hann  vakuaði.  þá  var  hann  heill.  'Sú.  skulum  vér 
létta  um  Oddgeir  at  rœöa.^' 

t  18.     Xú  er  at   sesrja   frá    Rollant    ok    Ohver.      |>eir   eru   nú  í 

bardaga  mikhmi,  ok  var  þúsund  mauna  í  móti  þeim,  eigi  eru^-  þeir 
ámæhs  verðir,  þótt  þeir  flýi'^  undan.  Nú  fara  þeir  á  hæU  uudan 
ok  verja  sik  vel  ok  drengihga.  En  heiðingjar  sœkja  eptir  [þeim, 
en  þó  drepa  þeir  14  mikla  kappa.** 

19.  [í  annan  stað**  er  at  segja  frá  Otvel,  at  hann  stendr^* 
upp  snemma  ok  spyrr  atRollant  ok  Oliver  [ok  at  Oddgeir  danska.*"^ 
En  er  þeir  fínnast  eigi,  þá  veit  hann  at  þeir  eru  farnir  á  hendr 
heiðingjum.  Hann  herklæddist  ok  alt  Uð  Jians,  7  hundruð  ungra 
manna,  hverr  þeirra  mátti^vera*®  konungs  jafningi  at  ásjónu**  ok 
atgervi.  Ok  því  næst  ríðr  Otvel  til-"  Karlamagnús  konungs  ok 
mælti :  Sjá"*  fyrir  hðiuu  ok  sœkjum  at  heiðingjum ;  Rollant  frændi 
þinn-'*  heldr  mik  fyrir  huglausan  mann,   hann  liefir  farit  at  heiðing- 

';  [iiifjl.  A.  -)  [adrir  tveÍT  A.  ')  [Baeir  en  100  þúsunda  maniia^  ok  þar 
með  þrjá  konnnga  ok  marga  höfóingja  adra.  A.  *)  [láfir  vel  geyma  A. 
')  [svarar  mærin:  Fœrit.  mér  bina  báða.  J>eir  svöruðu,  kváðu  áðr 
.  mundn  líða  sam(ar)it  en  þeir  yrði  A.  *)  [hven-ar  kiudar  þú  ert  A. 
^)  fyrr  A.  *)  olifatréil.  ')  [þær  sverð  hans  ok  önnor  hervápn  ok  þar 
með  hest  haps  ok  varðveittn.  A.  '*)  [mgl.  A.  ")  fra  En  konungs- 
dottir  Alfanis,  foreg.  Side.  mgl.  B;  b  har  derfor  fölgende:  Tók  sú  friða 
mær  vel  við  Oddgeiri  ok  veitti  lækning  sárum  hans.  ok  hvat  annat  er 
hann  þurftí.  eptir  orðsending  Klares.  '-)  væri  A.  ")  ílýði  A :  hliði  6. 
'*)  [mgl.  A.  B\  harðfengiliga  6.  '*)  [Nú  .^1,  .B-  '*)  [þenna  sama  morgin 
stendr  Otvel  6.  '•)  imgL  A.,  B^h.  '«)  heita  A.  •»)  vænleik  A.  »")  á 
fund  A.     ")  Ætla  A.     «)  yðvarr  A. 


456  KARLAMAGXUS  SAGA  VI.  Cap.    19. 

jiim  at  mér  úvitanda;  en  ef  bonum  ferst  [illa  at-  hverjum  vill  hann  ♦ 
|)at  kenna?  of  mikit  gerir  hann  til  sjálfr,  hann  þikkist  um  alla  berserki 
fram.^  En  ek  sver^  við  þann  guð  er  sannr  er,  at  ef  ek  raœti  beiÖ- 
ingjum  í  dag,  |)á  skal  ek  svá  stór  högg  veita  þeim  með  sverði  mínu,  . 
at  eigi  skulu  þeir  geta  Rollants  né  hans  harðleikni.^  jDá  lét  Karla- 
magnús  konungr  blása  í  lúðr  sinn,*  ok  |)ví  næst  herklæddust  Frankis- 
menn  ok  fóru  yfir  brúna.  Samson  bar  merki  Karlamagnús  konungs. 
|)ar  mátti  sjá  merki  mörg,  fyrir  hverju  bundraðsliði  var  merki.^ 
[J)eir  böfðu  mikit  traust  hverr^  af  öðrum,  ok  eggjaði  hverr  annan 
til  framgöngu  at'  heiðingjum.  En  riddarar  Belesent  konungsdóttur 
váru  7^  hundruð.®  Otvel  laust  hest  sinn  með  sporum  ok  reið  örvar- 
drag  fram  frá^''  öllum  mönnum  sínum  vel  vápnaðr  sem  berserk^^ 
sómdi.  Hann  hafði  yfir  herklœðum  sínum  klæði  f)at  er  gert  var 
af  guðvefjarpelH,  en  sá  er  eigi  alinn  er  kaupa  mætti  við  verði,  f)ví 
at  jjat''^  befir  þesskonar  náttúru,  at  hvárki  mátti  brenna  þat  eldr 
né  logi  •  en  sá  er  hefir  eins  penings  verð  af  því,  f)ótt  hann  væri 
sárr  til  úlífis,  ok  kœmi  þat  við  b'kama  hans,  ])A  mundi  sá  þegar 
heill  vera.  En  dóttir  Karlamagnús  konungs  hafði  gefit  honum  merki, 
þat  er  átt  hafði  Gauter.*^  Nú  fóru  þeir  leiðar  sinnar  ok  mœttu^l 
Rollant  bjá  fiskilœk  nökkurum  er  |)ar  var,  ok  ávítar  Otvel  bann*^ 
mjök,  er  hann  hafði  farit  svá  fámennr  á  hendr  heiðingjum.  J)á 
mælti  Otvel  við  Rollant:  Komtu  nú  af  fiskaveiði,^^  segir  bann,  hvárt 
ætlar  |)ú  nú  einn  at  eta^'  alla  heiðingja?  en  ek  hugða,  at  œrit 
mundi**^  vit  hafa  at  [gnaga  um  þá^*  báðir.  Snúum  nú  aptr  ok 
befnum  |)ín  á  heiðingjum,  [dœmdir-"  eru  |)eir  allir^'  er  |)ik  eltu. 
Nú  b'tr  Otvel  til  hœgri  handar'^'^  ok  sér  mann  |)ann  er  Enkubes^^ 
hét,  mikinn  höfðingja,  en  sá  elti  Oliver  ok  bafði  særðan  hest  hans'*^ 
7  sárum  ;  |)essum  manni  fylgdi  f)iisund  heiðingja.  Hann'^^  var  J)á 
mjök  nauðugliga  staddr  ok  þurfti  |)á  bjálpar  góðra  manna.  Otvel 
laust  hest  sinn  með  sporum  ok  [bristi  spjót  sitt  ok  lagði  at  Enkupes 
í  gegnum  skjöld  hans  í  mundriða,  ok  dugði  brynja  hans  eigi 
þat  er  vert  væri  eins  penings,  ok  laugaði  merki  spjótsins  í  brjósti 
hans,  ok   feldi    hann    dauðan    til    jarðar   at    gatnamóti,    en    sáhn   til 

^)  [eigi  vel,  hverjuœ  er  þat  kenna?  ofmiklu  veldr  hann  sjálfr  nm,  hann 
þikkist  meiri  en  neinn  annarr.  A.  *)  þess  tilf.  A.  ^)  harðleiks  A. 
*)  fra  ok  mælti :  Sjá  fyrir,  fore(/.  Siáe,  mgl.  B,  b.  *)  borit  tilf.  B,  b. 
*)  [Hverr  {)eirra  hafði  mikit  traustyl.  ')  af  A.  ')  íin-:  A.  ")  [mgl.B^b. 
'")  fyrir  B.  ")  góðum  riddara  b.  '^)  klæði  tilf.  A.  '»)  fra  Hann  hafði 
yfir  herkl.  mgl.  B,  b.  '<)  finna  b.  '*)  Rollant  b.  '«)  fiski  B,  b. 
")  drepaft.  '*)  mundim.4;  mimdiim  j&,  6.  '^)  \saal.  A;  ganga  at  þeim, 
a,  B.  ^*')  dauðir  A,  B.  ^')  [svá  eru  þeir  nú  sem  dauðir  b.  ")  sér  tilf. 
A,  B.  b.  ")  Encubes  A ;  Enkuber  B,  b  ^^)  til  úlífis  tilf  b.  ")'  Oliver 
A,  B,  b. 


Cap.    19.  AF  OT^TEL. 


457 


helvítis.'  Estor  delangres  feldi  höfðingja  þann  er  hét  Klater,  ok  síðan 
blésu  J)eir  í  lúðra  sína  [ok  niæltu:  Höggvit,  höggvit,  segir  hann. 
|)eir  gerðu  svá,-  ok  dugði  hverr  sem  mátti.  J)ar  mátti  heyra  kny^ 
ok  brak  af  vápnum  þeirra,  ok  svá  sjá  mikla  orrostu  hefjast,  ok* 
mörg  spjótsköpt  bresta,  skildir  klofna,  brynjur  rifna,  ok  svá  [marga 
heiðingja^  hníga,  svá  at  engi  fékk  íalt.  En  Engiler  jarl  gékk  aðra 
fjlking  inn  en  aðra  út  [í  hði  heiðingja,  hann  hafði  spjótskapt  brotit  ok 
hafði  sverð  sitt  í  hendi  sér  alt  blóðugt.  Hann  sá  Damadors  hinn  heiðna, 
er  réð  fyrir  Xumielandi,  hanu  átti  vápnaskipti  við  hann  ok  feldi  hann 
af  hesti  sínum  ok  tók  hest  hans  höndum  ok  hafði  í  sínu  valdi.  Síðan 
hjó  hann  til  hins  heiðna  í  hans  hinn  skíra  hjálm,  svá  at  hann  klauf 
höfuð  hans  í  tenn  niðr.  En  búkr  hins  heiðna  féll  til  jarðar,  en 
íjándr  tóku  sál  hans.®  J)ví  næst  reið  fram  Galderas  er  réð  fyrir 
Tire  enni  miklu.  hann  var  unnasti  Gagato"  dóttur  Gohas  konungs, 
ok  bar  hann  glófa  hennar  á  spjóti  sínu  fyrir  merki  fyrir  sakir  ástar- 
þokka  hennar,  ok  þóttist  vera  yfirmaðr  allra  heiðingja.  Hann  [hristi 
spjót  sitt  ok  lagði  sjálfan  sik  á  burt,  hann®  laust  hest  sinn  sporum 
ok  hjó  til  Engilers  [í  skjöld  hans  ok  skar  brvniu  hans®  spannar  á 
hvern  veg,  ok  barg  |)á  guð,  er  [eigi  nam  djúpara.  en  hvárki  mátti 
halda  honum  stigreip  né  brjóstgjörð,  J)ó  at  gylt  vœri,*"  at  úvilja 
sínum  féll  hann^*  til  jarðar.  [Síðan  kallaði  Galderas  á  Gagate 
unnustu  sína  ok  kvazt  þat  hafa  gert  fyrir  ástarþokka  hennar.  *- 
Engiler  er  nú  á  fœti  staddr  ok  verst  vel  ok  drengihga,  en  skjöldr 
[hans  af  honum  klofinn,  ok  mundi  hann*^  náð  hafa  hesti  sínum,  ef 
eigi  hefði  komit  Ijöldi  manns  á  hendr  honum.  J)á  kom  sá  maðr  at 
jarhnum  er  Talat'*  hét,  ok  með  honum  70riddara:  hann  hefir  drepit 
[marga  menn^^  síðan  er  hann  var  riddari.  hann  var  tyrkneskr  ok 
miki]l  drambsraaðr.  J)eir  skutu  at  Engiler  spjótum  ok  örvum.*® 
líú  er  hann  nauðugliga  staddr.  brynja  hans  shtin  í  30  staða,  ok  er 
nii  vánum  betr,  er  hann  er  eigi  særðr  til  úh'fis.  [en  J)at  er  sannast 
at  segja.  at  hann  verst  svá  vel,*"  at  þeir  kómu'eigi  sári  við*®  hann. 
En  mikill  ijöldi  heiðingja  er  um'®  hann,  [en  þó  lét  hann  marga  týna 
hfi  sínu  með  sverði  sínu.    En  í  því  bili-"  kom  honum  hjálp  Jzoris"^ 

')  [reið  at  Enkubes  ok  lagði  til  hans  meó  spjóti  sínu  í  gegnum  skjöldinn 
ok  brynjuna,  svá  í  hiarta  nam  staðar,  ok  steypti  honum  dauðum  til 
jarðar  at  gatnamóti  A.  ')  [mgh  A.  *)  gny  A.  *)  mgl.  A.  *)  [saal. 
ogsar  A.  *)  [.  hann  átti  vápnaskipti  við  þann  mann  er  Adan  hét.  hann 
réð  fyrir  Munielandi.  ok  feldi  Engeler  af  hesti  dauðan  til  jarðar.  A. 
")  Gagate  A.  *)  [mgl.  Á.  ^)  [i  sundr  skjöld  hans  ok  brynjj!  A.  '"')  [hann 
varð  eigi  sárr,  en  A.  ")  af  hesti  tilf  A.  '*)  [mgl.  A.  ")  [var  honum 
engi  til  hlífðar,  en  mundi  A.  ")  Talad  A.  '*)  [margan  mann  A. 
'*)  örum  A.  *')  [enda  verst  hann  svá  A.  '*)  á  A.  ")  umhverfis  A. 
'")  [ok  lét  þó  margr  sitt  líf  fyrir  honnm.     En  í  |)eirri  A.     ^')  Jsoriz  A- 


458  KAULAMAGKUS  SAGA  VI.  Cap.   20. 

ok  Valter,  Daiiid  hinu  longverski,  Girarð  af  Orliens  ok  Liberes  her- 
tugi,  ok  er  hverr  þeirra  búinn  at  hefna  annars.  peiv  blésu  í  lúðra 
sína  ok  sóttu  at  þar  sem  Engiler  var  á  fœti  staddr.  J)eir  sóttu 
hest  hans  fyrst  ok  léttu  eigi  f^'rr  en  [hann  kom  á  bak  honum,  ok 
reið  þá  Engiler  með  peim,  ok  síðan  f(jru  þeir  leiðar  sinnar  allir.^ 
En  því  næst  áttu  þeir  vápnaskipti  sín  á  milli  Jsoriz  'ok  Talot,^  þeir 
[hjuggust  svá  hart  til,  at  í  sundr  gékk  hvár(s)tvcggja  skjöldr  at 
endilöngu,  ok  eldr  fló  or  hjálmum  þeirra  ok  brj'njum,  er  sláUn 
mœtast.  En  hvat  er  at  lengja  iim  þat,-  at  hvárki  mátti  J)eim  halda 
söðull  \ié  stigreip,  eigi  brjóstgjörð  né  gagntök,  alt  brast  í  sundr, 
svá  at  hvártveggi  varð  ofan  at  stíga  Jzoris  ok  Talot,  hvárt  sem  þeir 
vildu  eða  eigi.^  Talot  hljóp  upp  finihga,  en  Jzoris  á  móti  honum, 
ok  hjó  hvárr  til  annars  af  mikilH  reiði  ofan  í  gvlta  hjálma,  ok  mundi 
|já  annarrtveggi'*  fyrir  kUa,  ef  eigi  vœri  þeir  skildir.  Valteri  átti 
vápnaskipti  við  þann  mann  er  nefndr  er  Amargunz^  ok  feldi  hann 
dauðan  til  jarðar,  en  [öll  tröll''  tóku  sál  hans.-  Frankismenn  verða 
nú  vel  viö,  kijúfa  skjöldu,  [höggva  hjálma,  sh'ta  brynjur,  ok  falla 
heiðingjar  hundruðum  hverr  ofan  á  annan,  en  f)ó  falla  nú  hvárir- 
tveggju,'  ok  er  nú  hinn  frœknasti^  bardagi.  Nú  er  vígvöUr  [jaktr^ 
blóði  ok  Hkum  heiðinna  nianna  ok*"  kristinna. 

20.  Heiðingi  einn  tyrkneskr  ættaðr  af'landi  fjví  er  heitir 
Florient,*^  sá  hét  Drafanz,  hann  er  or*'*  borg  þeirri  er  liggr  fyrir 
utan  Jndialand  et  mikla.  Hann  reið  fram  hjá  Klares  konungi  ok 
tók  í  beisltauma  hans :  Herpa  konungr,  segir  hann,  hvat  hefst  þú 
at,  sér  [)ú  at  Frankismenn  ganga  mjök  á  hendr  oss?  Nii  veit  [)at 
Maumet,  herra  konungr  Persie,  heill  svá,  dugum  þeim.  J)á  svarar 
Klares  konungr:  [Nú  skaltu^^  |)at  sjá,  hvat  ek  [skal  at  hafast.^*  Nii 
kallar  hann  merki  sitt,  })at  hét  Nanant.  En  Arapa  blés  í  lúðr  sinn, 
sá  hét  Flovent,  ok  kómu  þar  til  hans  Persir  ok  sá  l}'ðr  er  [kallaðr  var 
Mors^^  ok  100  Rabita,  ok  var  engi  sá  er  eigi  hefði  spjót  ok  merki 
ok  boga  tyrkneskan,^*"'  en  Frankismenn  géngu  í  mót  örvadrífu  [)eirra. 
Klares  konungr  átti  vápnaskipti  við  Foladralemane'"  ok  [lagði  í 
gegnum  skjöld  hans  ok  brynju  ok  gegnum  sjálfan  hann  ok^®  veitti 
honum  bana  á  milli  margra  Frankismanna.  Arapa*^  hjó  til  Girarðs 
af  Orliens  ok  veitti  honum    bana  [,    en    síöan   hœldist  hann^"    drápi 

')  [þeir  kómu  honum  á  bak  A.  "')  Talod  A.  ^)  [hjuggu  svá  með  miklu 
alli,  at  hvárstveggja  skjöldr  klofnaði  at  endilöngu  ok  1  siuidr  brynjur 
{)eirra,  ok  sjálfir  [)eir  féUu  af  hestum  sínum  til  jardar.  A.  *)  hvár- 
tveggi  A.  ")  Margunz  A.  *)  [fjándr  A.  ')  [nujl.  A.  *)  'mesti  A. 
9)  þakiðr  A.  '»)  svá  lilf.  A.  ")  Florent  A.  ")  í  .1.  ")  [tilf.  A. 
'^)  [Íiöfumst  at  A.  '-^)  [Ros  hét  A.  '«)  tyrkneska  .1.  '')  Drokrfale- 
manne  yl.  '^)  [mgl.  A.  '")  Arrapans4.  '■''')  [í  miUura  margra  FrankiS' 
manna,  ok  hrósaði  mjök  ,1. 


Cap.    21.  AF  OTVEL. 


459 


hans.*  Otwl  reið  [á  móti  honum  ok  hafði  sverð  sitt  í  hendi'*  en  í 
annairi  skjöld.^  Arapa*  hjó  tir  hans  með  miklum  styrkleik  ök  í 
sundr  skjöld  hans,  en  sverð  hans  brast^  í  hjálmi  Otvels,  ella  mundi 
hann  hafa  drýgt  vilja  sinn.  Otvel  hjó  til  hans*  í  mót  ok  klauf  hann 
í  herÖar  niðr,  [búkrinn  féll  til  jarðar  or  söðli,  en  tröU  tóku  sál 
hans.'  Ok  síðan  mœlti  Otvel  við  hann :  Vit  várum  frœndr,^  [en  fyrir 
þenna^  djarfleik  tóktu*"  laun."  Nú  er  Klares  konungr  mjök  hug- 
sjúkr,  hann  sér  menn  sína  hvervetna^-  falla  hundruðum  saman. 
Hann  reið  fram  í  Uð  Frankismanna  ok  drap  í  |)eirri  framreið  Gir- 
arð^^  af  Gians**  ok  aðra  2  höföingja  [Gunangsæis  af  Darfent  ok 
Hugon,  ok  reið  í  gegnum  lið  Frankisnianna, '^  svá  at  ekki  nam*® 
við,^'  ok  kom  aptr  til  sinna  manna  lisárr.  J)á  blés  hann  í  horn  sitt 
at  gleðja  lið  sitt,  ok  kom  |)á  til  hans  þúsund  manua.  Síðan  reið 
hann  undan  með  því  hði  til  borgarinnar,  en  Frankismenn  eptir  ok 
drápu  þá  er  ,J)eir  máttu.*®  Ok  því  næst  [mœtti  Klares  konungr  liði 
Garsia  höfuðkonungs,^^  en  þat  váru  20  þúsuudir.  ok  mun  nú  heQast 
orrosta  á  nvja  leik,  [ef  dagr  vinnst.  En  nú  er  Uðit  aptansöngs  mál.''" 
Klares  konungr  lét  nú  upp  se^'a  merki  sitt.  ok  tók  |)á  at  berjast  [í 
annat  sinn.^* 

21.  I  því  biU  mœtti  hann  Otvel  ok  mæUi  \i^  hann:  Hvat 
manna  ertu,  segir  hann,  [Maumet  verði  þér  reiðr,  svá  mikit  spell 
sem  þú  heíir  gert  í  dag  á  várum  mönnum  ;*'*  seg  mér  nafn  þitt, 
ok  skal  ek  þat  kunnigt  gera  Garsia  konungi.  J)á  svarar  Otvel : 
Ef^^  þik  forvitnar  þat,-^  þá  skal  ek  þér'^^  kunnigt  gera.  Otvel  heiti 
ek  son  Galiens  hins  frœkna,  [en  móðir  mín  hét  Dia,*^  ek  hefi 
skírn  tekit  ok  [látit  af  fíflsku,^^  ok  trúi  ek  á  Krist  Maríu  son.  en 
Karlamagnús  konungr  hefir  gefit  mér  Lumbardi-*  alt  ok  Beleserit 
dóttur  sína,  ok  aldri  skal  ek  síðap  elska  heiðna  menn  um  alla  lífs- 
daga  mína.  J)á  svarar  Klares:  Undarligt  heyri  ek  nú,  er  þú  hefir 
nú  týnt  trú  þinni  við  Maumet  ok  látit  lönd  þín  erfingjalaus,  eöa 
hvárt  skal  ek  trúa  þessum  orðum,^'  er  þú  segir?    Lát  af  þú  fíflsku 

')  Frti  í  gegnum  skjöld  hans  í  mundriða  foregaaende  Capitel,  S  436,  og  hertil 
tnyt.  B,  b.  ^)  sér  tilf  A.  *)  hendi  skjöld  sinn.  A.  *)  Arapans  A ;  [fram 
í  móti  honam  (at  þeim  manni  6)  er  Arapias  hét.  hann  hafði  sverð  sitt 
i  hendi  ok  B^  b.  *)  í  sundr  tilf  A.  *)  Arapans  A.  ')  [mgl.  A:  fra 
en  sverd  hans  brast  o.  s.  v.  hertil  har  B.  b:  ok  sjálfan  hann.  *)  saat.  A,  B.b; 
brœðra.  »)  ^mn  A.  '»)  hefi  ek  þér  goldit.4.  ")  [mgt.  B.  b.  '-)  mgl. 
A,  B,  b.  'í)  Gerað  A.  '^)  Geans  A.  '*)  {mgl.  B.  '«)  stóð  b.  '")  fok 
stóð  engikempa  við  honum  sakirharðleiks  .4.  '*)  náðu  B,  ft.  '*)  [mœttu 
Klares  konungi  lið  Garsia  konungs  ^4.  "^^)  [mgl.  B,  b.  ")  [í  öðru  sinni 
A;  öðru  sinni  5,  b.  ^-)  [mgt.  B,  b.  -^)  3Ieð  því  móti  at  A.  ^*)  um 
{)at  B;  at  vita  nafn  mitt  A.  '^)  þat  tilf.  A,  B,  b.  ")  [mgl.  B,  b. 
'")  [kastat  niðr  villu  b.     »*)  Lungbardi  Al  B.  b.     *')  eðr  eigi  titf  A. 


460  KARLAirAGXUS  SAGA  VI.  Cap.    21, 

þinni  ok  bœt  við  Maumet  afgerð  fiessa  ok  úvizku,  er  þú  hefir  honum 
neitat  ok  hans  vinum,  en  ek  mun  [nú  koma  sœtt  á  milhira  ykkar 
Garsia  konungs,^  ok  skal  ek  gefa  þér  hálft  Ahnarie  ok  hálft  ríki 
mitt.  J)á  svarar  Otvel :  [J)ví  mun  ek  eigi  játa,  heldr  bið  ek  hins, 
at  bölvaðr  verði*^  |)inn  félagskapr  í  sinn  síðan,  ok  þess  sver  ek  við 
trú  mína,  er  ek  á  at  gjalda  Maríu  syni,  ef  ek  má  taka  þik^  höndum 
eða  Garsiam  konung,  þá  skal  ek  hengja  ykkr  [við  inn  hœsta  gálga* 
í  dalnum  Gatanie.  |)á  svarar  Klares  konungr:  Nú  mælir  J)ú  heimsku 
um  hag  þeirra  manna  er  beztir  eru  í  öllum  heiðnum  dómi,  en  útrúr 
ertu  ok  undirhyggjumaðr.  En  ek  em  býinn  at  eiga  við  ])ík  hólm- 
göngu,  ok  sé  [)á  einn  í  móti  einum,  ok  mun  ek  fram  ganga  með 
sverði  mínu  hvasseggjuðu,  ok  [)at  læt  ek  fylgja,  at  eigi  er  skírn 
J)ín  né  kristinu  dómr  [betri,  eða  messur  |)ær  er  prestar  syngja,  en 
vettugi,^  ok  ekki  megu  þér  í  móti  lögum  mínum  J)at  er  vert  sé 
fugls  [)ess  er  skjór  heitir,  at^  meira  má  Makon  en  son  Maríu.  Otvel 
svarar:  Meinvættir  búa  í  J)ér,  Klares,  er  [)ú  jafnar  saman  Kristi 
Maríu  syni  ok  Makon.  [En  ef  f)ú  vilt  halda  máh  Makons,  *en  ek 
skal  gerast  maðr  Krists,  ok  eigu  vit  at  |)ví  handsöl,  at  hvárgi  bregði 
þeirri  ætlan,  ek  skal  verja  guðs  lög  en  [)ii  Makons,  |)á  gerstu  kappi 
hans.  Síðan  rétti  heiðingi  fram  hönd  sína,  en  Otvel  á  móti,  ok  hand- 
söluðust  at  því.'''  Klares  konungr  fór  til  borgar  ok  Hð  hans.  Otvel 
fór  með  sínum  mönnum,  ok  tóku  Frankismenn  sér  náttstað  ok  létu 
upp  landtjöld  sín  ok  búðir  ok  kyndu  sér  elda,  ok  báru  |)angat  sjúka 
menn  ok  höfðu  hendr  at  sárum  [)eirra,  en  grófu  hina  er  dauðir  váru. 
Otvel  létti  eigi  fyrr  en  hann  kom  fyrir  Karlamagnús  konung.  En 
konungr  gékk  í  móti  honum  ok  Belesent  konungsdóttir,  ok  hélt  hon 
í  stigreip  hans,  meðan  hann  hljóp^  af  hesti.  [Hann  settist  niðr  í 
milkim  þeirra,  en  hon  strauk  um  bak  honum  ok  síður,  ok  vildi  vita 
ef  hann  væri  nökkut  sárr,  ok®  því  næst  lagði  hon  hendr  um  háls 
honum  ok  kysti  hann  3  sinnum.  J)á  mœlti  konungr  :  Góðr^®  sonr, 
segir  hann,  væna  unnustu  áttu,  guð  sé  lofaðr.*^  Otvel  svarar:  Svá 
er    hennar  vænleikr,    [at    heiðin^jar    skulu    alldýrt    kaupa    áðr    en^'^ 

')  [koma  þér  í  sætt  vió  Garsiam  konnníi  A.  ')  [J)essn  neita  ek  ferliga. 
Bölvaðr  sé  A.  ^)  ykkr  A.  ")  [tilf.  A.  *)  [ok  messur  þær  er  prestar 
syngja  einnar  baunar  verðar  A.  ")  mgl.  A.  ')  [Ok  ef  þú  vilt  halda 
máli  því,  gerstu  þá  kappi  Makuns  en  ek  Krists,  ok  skal  ek  verja  guðs 
lög  en  þú  Maknns.  Jjeir  liandsöluðnst  með  |)essu  móti  sem  nú  var 
sagt.  A  ;  fra  Undarligt  heyri  ek  nú,  S.  459,  ofj  hertil  har  n,b:  tJtrúr  ertu 
ok  undirhyggjufulh-,  en  ek  em  búinn  at  eiga  við  þik  lióhTigöngu.  Othnel 
mælti :  Vit  skuhmi  eiga  at  því  handsöl,  at  hvárgi  brigði  J^essi  ([)essa  6) 
ætlan,  ek  skal  verja  guðs  lög  en  þú  Makuns.  Heiðingi  rétti  fram  hönd 
sína,  en  Othvel  at  móti.  »)  sté  A.  ")  [mgl  A.  '")  Góði  J.  ")  ok  þú 
tilf.  A.     '^)  [skuhií-hann  ok  dýrt  kaupa  heiðingjar  áðr  A. 


Cap.   22.  AF  OTVEL.  461 

smnar  líði.  En  þá  aótt  héldu  vörð  af  Karlamagnúsi  konungi  Hugon 
ok  þeir  af  Almanie.  Karlamagnús  konungr  lá  úliræddr  |)á  nótt. 
Heiðingjar  héldu  vörð  [á  sér  ok  blésu  alla  nótt  í  horn  sín*  til  sólar 
upprásar.'^ 

22.  Klares  konungr  stóð  upp  [í  dagan^  ok  herklæddi  sik  sem 
skjótast,  [en  Gauor  af  Melonis  ok  hinn  mikU  Arifinz,  hann  var  4 
fótum  hæri  en  risi,  þeir  herklæddu  Klares.  J)eir  fœrðu  honum'* 
brjDJu  víða  ok  síða,  er  honum  var  ger  í  Kvadare^'  borg,  er  stendr 
á  sævarbakka^  í  dal  nökkurum,  [at  sá  er  heíir  þá  brynju,  þá  þai-f 
hann  eigi  at  hræðast,  svá  er  hon  hörð,  at  ekki  má  vápn  skeðja 
henni.'  En  þat  ætla  ek,  [ef  Otvel  má  nær  koma  honum,  svá  at 
hann  nái  með  sverði  sínu  Kurit  enu  hvassa  til  hans,  at  ekki  mun 
brynjan  mega  halda.  J)eir  settu  hjáhn  á  höfuð  honum,^  þann  er 
átt  hafði  Priant  konungr;  hvárki  var  hann  af  járni  gerr  né  stáU, 
af  gulU  né  silfri,  heldr  var  hann  gerr  af  hörðum  ormstönnum;  þar 
váru  á  merktir  [Jovis  ok  Terogant,  Makon  ok  Maumet  ok  Jubiter  í 
barns  líki,  þeir  eru  drottnar  heiðingja  ok  mest  traust  þeirra,  ok  ætla 
þeir  þá  munu  hjálpa  sér  í  nauðsvnjum.''  Síðan  fá  þeir  honum  skjöld, 
[hann  var  gerr  af  húðum  einum  trélaust.  þar  eru  á  18  bólur  af 
gulh.**'  J)á  var  honum  fengit  spjót,  [ok  merki  við  af  rauðu  gulli" 
ok  guðveQarpelH,  með  miklum  hagleik  skrifat,  ^-  [en  spjótskapt^^  af 
því  tré  er  Segun'*  hét,  af  því  tré  [var  Nóa  örk^^  ger.  Síðan  var 
haun  gyrðr  með  sverði  sínu,  því  er  Melde  héí  [hinn  hvassi,^^  en^* 
eigi  vildi  hann  láta  sverðit^®  fyrir  þúsund  marka'^  guUs.  Síðan  var 
hestr  hans  fram  leiddr,  sá  er  Turnifent  hét,  hann  [fór  htlu  seinna 
eu  svala  flygr,""  þá  er  hann  kendi  spora.  Hann  hljóp  á  bak  hesti 
sínum  fimliga.  Ok  því  næst  blés  hann  [horni  sínu,^'  ok  herklæddust 
þá  alhr  heiðingjar,  þeir  er  váru  í  borginni,  ok  því  næst  reið  haun 
leiðar  sinnar.  ]þá  mæUi  Alfania  konungsdóttir  við  hann :  Maumet 
hjálpi  þér.  Heyr  þú  lávarðr  Apolhn,  segir  hon,  vertu"**  hlífskjöldr 
þessa  vinar  þíns  [í  dag,"^  at  aUr  lýðr  lofi  þik,  sem  vert  er,  enda 
skal  ek  gefa--*  þér  100  marka  guUs.  Nú  fór  Klares  konungr  [út  af 
borginni,  ok  fylgdi  honum  Qölmenni  mikit,  Tarazis  ok  Persanis,  Rabitar 
ok  Tyrkir  ok  Affrikar.''"    J)eir  létu  búa  vagn  ok  settu  [þar  á  Maumet 

')  [ok  blésuílúdra  sína  ok  homA.  ^)  Fra  ok  létu  upp  landtjöld,  S.  460. 
mgl.  B,  h.  ^)  [snimma  A.  *)  [fór  í  A  *)  Kuaderare,  þeirri  A  «)  saal.  A  : 
siuarbakka  a.  ')  Imgl.  A  »)  [at  Otvel  sníði  Íiana  með  sverði  síuu 
Kurere,  ef  hann  kemst  með.  Síðan  setti  hann  bjálm  á  höfuð  sér  A. 
»)  [Maumet  ok  Terogant  A  '")  [á  honum  váru  18  bólur  með  gull.  A. 
")  [með  rauðu  merki  A  '^)  gert  A.  '*)  [spjótskaptit  var  A.  '*)  Se- 
chim  A.  '*)  [sem  Nóa  Örk  var  A.  '*)  [jugl.  A.  ")  er  A.  '^)  mgl.  A. 
'»)  punda  A.  ^*)  [var  litlu  seinni  en  svala  á  flug.4.  *')  [í  horn  sitt.4. 
^')  ver  A.     ")  [mgl.  A      =")  offra  A.     ")  [leiðar  sinaar  A. 


462  ,  KARLAMAGNUS  SAGA  VI.  Cap.    23. 

ok  fœrðu  hann  yfir  áua.  Vagninn  v^ar  af  marmarasteini,  ok  bxindu 
Jjeir  Maumet  með  festum,  J)ær  váru  gervar  af  gulli  ok  silki,  at  hann 
skyldi  eigi  falla  or  þeim  vagni,^  þótt  hann  yrði  reiðr.  [Síðan  lágu 
heiðingjar  á  bœn  ok  báðu  mjúkliga,  at  hann  skyldi  gera  jarteignir'^ 
þann  dag  ok  sýna  mátt  sinn.  J)ar  oífraði  [hverr  maðr  hinu  fátœk- 
asti'  bisund  gulls.  Klares  konungr  [var  nú  kominn  til  þess  staðar' 
er  liann  sá  hð  Karlamagnús  konungs  unihveríis  sik,  ok  sýndist  hon- 
uni*  ógurhgt  sem  var,  ok  mæltist  við  einn  saman  :  Maumet  lávarðr, 
segir  hann,  ógurligt  lið  er  þetta,  þessir  menn  munu  gera  hryggvan 
Garsiam  konung.^ 

23.  Nú  er  KarlamagiTÚs  konungr  risinn  upp  snemma  um  morg- 
uninn  ok  hlýddi  tíðum,  eu -síðan''  fór  hann  til  vígvallar,  ok  Rohant 
ok  OUver  ok  Otvei  ok  niikiU  fjöldi  annarra  manna  með  houum.  Eu 
jafnskjótt  sem  [Klares  konungr  leit  þá,'^  þá  œpti  hann  hárri  röddu 
ok  mælti  á  þessa  kiud  :  Ertu  hér  kominn,  Karlamagnús  kouungr  hinn 
skegghvíti.  jDá  svarar  hann :  Hér  em  ek  kominn  at  vísu,  eða  hvat 
viltu  mér,  [eða  hví  spyvr  [)ú  at  mér?^  J)á  svarar  Klares  :  Ek  kann^ 
at  segja  þér  [)au  tíðendi,  at  betra  væri  þér  heima  setit,  [því  at^" 
úsynju  komtu  hingat  í  þessu  siuni.  [Lengi  hefir  [)ú  um  þat  setit  at 
niðra  oss  ok  várum  löndum,  ok  sitr  þú  í  rílfi  váru  at  úvilja  várum, 
ok  niðr  hefir  þú  felt  lög  vár  ok  réttindi,  en  þat  veit  Maumet,  þar 
sem  hann  er  í  vagni"  bundinn,  at  nú  er  kominu  endadagr  þinn,  ok 
aldri  síðan  muntu  sjá.Frakkland.  Konungr  várr  hefir  gefit  kórónu 
þína^'-*  ok  kouungdóm  hiuum  bezta  riddara  er  fœzt  hefir*^  á  jarð- 
ríki,  hann  heitir  Florient  af  Subalis,**  haun  skal  bera  kórónu  ok 
konungsnafu,  [þat  er^^  nú  berr  þú.  Heiðingi,  segir  Kai-lamagnús  kon- 
ungr,  mart  berr  á  munn  þér  ok  vel  kantu-at  Ijúga.  [|)at  mælir  þú, 
er  |)ú  vilt,  en  eigi  veiztu  hvat  síðan  kann  verða  í  viðrskiptum  várum 
áðr  en  lýkr.^^  Ek  sit  á  hesti  mínum  heiU  ok  herfœrr,  en  þú  hœtir 
mér  saklausum,  en  ek  mun  með  guðs  miskuun  yfirkoma  þik  ok  svá 
konuug  yðvarn,  ok  ek  sver  þess  við  [trú  mína,"  at  eigi  skal  ek 
fyrr  létta  en  þit  erut  [yfirstignir  ok  lönd  yður  unniu  til  handa  mér.  *® 

')  [hann  yfir  ána,  ok  var  þar  Maumet  í  vagninum,  festar  váru  á  honum 
af  guUi  gerðar,  at  hann  mætti  eigi  falla  A.  *)  [Heiðingjar  bádu  mjúk- 
liga,  at  gud  þeirra  Maumet  skyldi  gera  jarteinir  A.  *)  [inii  fátœkasti 
maðr  A.  ■*)  [sá  lið  Karlamagnús  koiiungs  ok  þ(3tti  A.  *)  Dctte  Capilel,  22., 
lyder  i  B.,b  kort  saaledes:  Klares  konungr  stóð  ui)p  sncmma  í  daoan  ok 
herklæddist  sem  skjótast  ok  fór  or  borginni,  ok  fylgdi  honum  fjöhnent 
Saracenis  (mikill  fjöldi  Saracinorum  b).  ")  eptir  þat  A.  ')  [hann  leit 
Karlamagnús  konung  A.  *)  [mgl.  A.  ^)  hefi  A.  ">)  [ok  A.  ")  [Ok 
|)at  veit  Maumet  guð  xninn,  er  í  vagni  er  A.  ")  saal.  A:,  sína  a. 
'»)  hafi  A.  '*)  Subali  A.  '*)  [ía«/.  A,  at  o.  '«)  Inujl.  A.  '')  [guð 
minn  A.     '*).  [báðir  yíirslignir  A. 


Cap.  24,  25.  AF  OTVEL.  463 

|)á  svarar  Otvel :    Heiðingi,  segir  hanu,   [létt  köpiiryrði    þinni,^    vér 
skulum  verja  konungs  mál  meðr  vápnum." 

24.  Nú  klæða  Frankismenn  Otvel  eni>  kurteisasta^  riddara 
undir  oliíatré.'*  Rollant  jarl  lœrði  honum  brynju  tvefalda,  en  Oliver 
setti  hjálm  á  höfuð  honum,  þann  er  beztr  var  í  [öllum  her^  Karla- 
magnús  konungs.  Síðan  var  framleiddr  hestr  hans  Flore,  ok  hljóp 
hann  á  bak  honum.  Engiler  jarl  gyi'ði  hann  með  sverði  [því  er 
Korenz  hét,^  Bovi  hertugi  batt  gullspora  á  fœtr  honum.  Síðan  tók 
hann  leyfi  af  konungi  ok  konungsdóttur  at  fara  til  vígvallar  á  múti 
Klares  konungi,  at  [reyna  hvárr  þeirra  meira  má,  guð  allsvaldandi 
Maríu  son'  eða  Maumet.  Síðan  var  honum  fengit  í  hönd  spjótskapt^ 
þat  er  bezt  var  í  konungs  liði,  ok  var  með  merki  hvítt  sem  sujór, 
ok  alt  gullsaumat^  ok  með^"  miklum  hagleik  skrifat  ok^*  með  margs- 
konar  dýrum  ok  fuglum,  ok  lýsti  af  á  hvern  veg.  Síðau  leiddu 
hann  til  vígvallar^-  12  jafningjar.  RoIIant  ok  Ohver,  Gerin  ok  Geris, 
Otuu  ok  Bæringr  jarl,^^  Samson'*  ok  Augsijs,'^  Jvi  ok  Jvori,  Engi- 
ler  jarl  ok   Girarð.**' 

25.  J)á  er  Otvel  kom  til  vígvallar,  í  þann  sama  stað  er  Klares 
var  fyrir  staddr,  þá  mælti  hann  til  Klares :  Nú  em  ek  Iiér  kominn 
at  fylla  þat  handsal,  er  vit  áttum  okkar  í  milhim,  þú  segir  þat, 
at  meira  megi  Makon  eu  Kristr  Maríu  son,  en  ek  [em  nú  búinu  at 
úsanna  þat^'  nieð  guðs  miskunn.  Nú  ræð  ek  þér  heilt,  játa  þú 
guði  Maríu  syni,  en  neita  Makon  ok  [öllum  hans  samfélögum.'®  J)á 
svarar  Klares :  Neita  ek  þessu  ráði.'*  Síðan  laust  ^^^^^"11^^^  sinn 
með  sporum  ok  reié  at  Otvel,  en  Otvel  á  móti  honum,  ok  lagði 
hvárr  til  annai-s  [með  spjóti,  ok  brast  hvárstveggja  spjótskapt  í  sundr, 
ok  var  þá  engi  annarr  til  en  at  taka  til  sverða."^  Ok  veitti  þá 
hvárr  öðrum  stór  högg  á  gylta'*"  skjöldu,  [ok  má  eigi  telja  hvert 
högg  er  hvárr  þeirra  veitti  öðrum.-*  ísú  Ksir  vígvöll  allan  af  [bún- 
aði  ok-*  d^Tum  steinum,  er  hvárr  hjó  af  annars  hlífum.  J)á  hjó 
Klares  til  Otvels  ok  veitti  honum  [högg  mikit  á  skjöld  hans  ok 
særði  hann  miklu  sári."*     En  Otvel    [bjóst    til    at  hefna  sín,  hann"^ 

')  [létt  af  kögurorðura  þínum  A.  ^)  tilf.  Á.  ^)  kurteisa  A.  *)  einu  tilf.  Á. 
*)  [liði  A.  «)  [sínu  Kurere  A.  ')  [vita.  hvárt  megi  (meira)  guðs  alls- 
vaklanda  máttr  A.  *)  spjót  A.  ')  saamat  með  gulli  A.  '")  mgl.  A. 
")  mgl.A.  '^)  þeiríí//.^.  '■')  mgl.  A.  '*)  hertngi  tilf.  A.  '*)  Anxies  J. 
'")  Fra  þá  svarar  hann :  Hér  em  ek  kominn,  S.  462,  har  B  og  b  blot: 
Nú  herklæddu  Frankismenn  Otvel.  ")  \y\\  þat  úsanna  A.  '*)  [máttu 
eigi  betra  ráð  taka.  A.  '*)  Fra  okkar  í  millum,  þú  segir  o.  s.  v.  mgl. 
B,  b.  '"')  Clares  A,  B.  *')  [svá  fast,  at  spjótsköpt  hvárstveggja  brustu 
í  sundr,  því  næst  tóku  þeir  til  sverða  sinna.  A.  ^)  gjlda  hjálma  ok 
stinna  A.  ^^)  [mgl.  A.  ^^)  imgl.  A.  ")  [mikit  sárJ;  /-ra  ágyltaskjöldu 
vigl.  B,  b.     -«)  [mgl.  B^  b. 


464  KAliLAMAtíNUS  SAGA  VI.  Cap.    Zó. 

hjó  til  Klares  á*  hjálm  hans  ok  af  þat  sem  tók,  ok  hit  hœgra 
kinnarbeinit'^  ok  með  hökuna,^  ok  nam  sverð  hans  í  jörðu  staðar. 
Síðan  hrósaði'*  Otvel  höggi^  sínu,  ok  f)á  mœlti  Klares  :  Eigi  skaltu 
svá  brátt  hrósa  [viðrskipti  þeirra  eða  okkru,*  nú  skaltu  sjá  minn 
vilja.  Ok  hjó  þá  til  Otvels  ok  í  gegnum  skjöld  hans  ok  brynju  ok 
veitti  honuni  mikit  sár,  [ok  nam  eigi  sverð  hans  f^a-r  staðar  en  í 
söðuiboga.'^  Nú  er  harðr  bardagi  þeirra  á  miUi.^  J)á  hjó  Otvel  til 
Klares,  [ok  veitti  honuni  jþat  embætti  er  hann  mátti  vel  án  vera, 
hann  skildi  höfuð  hans  við  búkinn,^  en  sáhn  fór  til  helvítis.*"  En 
hinn  enn  heiðni  konungr  Garsia  hafði  sent  3  riddara  [til  vígvallar*^ 
at  taka  Otvel  höndum,  [einn  hét  Aganor,  annarr  Melones,  þriði 
Alapini*^  hinn  mikh.^^  J)eir  sóttu  at  Otvel.  En  er  Karlamagnús 
konungr  sá  þat,  þá  mælti  hann  :  Góðir  riddarar,  segir  liann,  sœkit 
til  Otvels  ok  veitit  honum  hð,  ok  skal  nú  cngi  heiðingi  undan  komast. 
J)á  fór  Rollant  ok  Ohver  at  veita  Otvel  lið.  [Rollant  átti  vápna- 
skipti  við  Alapin  hinn  mikla  ok  veitti  honum  þegar  bana.  Ohver 
drap  Aganor,  en  Erinoen  feldi  Melonem,  ok  skildust  þeir  við  þá 
dauða.  J)á  mælti  Karhimagnús  konungr:  Gangit^'*  at  borginni. 
Frankismenn  veittu  atsókn  heiðingjum,  en  heiðingjar  sneru  undan, 
[en  Jjeir  höfðu  verst  er  höggs  biðu.^^  Síðan  hittust  þeir  Garsia 
konungr  ok  Otvel.  J)á  mælti  Garsia  konungr:  Hverr  ertu,  er  svá 
[œsihga  ferr?^''  Hann  svarar:  Otvel  heiti  ek.  Tak  við  kristni  ok 
trú  á  guð  Maríu  son,  [ok  ræð  ek  jjér  heilt,  ok  gerst  maðr  Karla- 
magnús  konungs,  ok  mun  ek  sætta  þik  við  hann  ok  koma  vel  máh 
þínu,  ok  mun''  guð  taka  við  þér,  þótt  þú  haík-  lengi  útrú  fylgt.^^ 
Garsia  konungr  svarar:  Eigi  mun  ek  [þitt  ráð  taka  at  neita  Maumet 
hjálpara  várum  ok  skapara, '^  en  þat  þikkir  mér  kynhgt,  at  J)ú  heíir'*'' 
brugðizt.^'  Otvel  svarar:  J)lí  skalt  rejiia  [,  hvárt  Maumet  má 
björg  veita  þér.^'^  Síðan  áttu  þeir  vápnaskipti  í  milluin  sín,*^^  ok 
lauk  svá  at  Garsia  konungr  [hné  til  jarðar,^'*  en  fátt  komst  undan 
heiðinna  inanna. 

')  ofan  í  A.  2)  kinnarbein  A,  B,  b.  =>)  höku  A,  B,  b.  ")  saal.  A,  B,  b. 
ofTraði  a.  *)  sverði  A.  ")  [viðrskiptum  okkrum.4;  fra  Eigi  skaltu  svá 
mgl.  B,  b.  ')  [mgl.  A.  *)  [mgl.  B,  b.  ")  bol  B.  '")  [á  luilsinn,  svá 
at  af  ílaug  höfuðit  (höfuðit  fauk  af  boinum  b)  A.,  b.  ")  itilf.  A,  B,  b. 
'■')  Alapis  A.  ")  \mgl.  B.b.  '^)  [ok  drápu  [)á  f^'rst  er  at  Otvel  sóttu, 
þvi  næst  bauð  Karlamagnús  konungr  ganga  A\  því  næst  lét  Karla- 
magnús  konnngr  ganga  2f,  b.  '*)  Imgl.  B,  b.  "^)  [sœkir  œsiliga  A. 
")  tilf.  A.  '*)  imgl.  B,  b.  '»)  [ráð  af  þér  þiggja,  B,  b.  ")  mér  tilf.  b. 
2')  [þik  elska  eðr  þín  ráð  hafa  A.  ")  [nú,  hverja  björg  at  (er  B) 
Mauniet  veitir  þér  ^,  B,  b.  ^^)  alt  liarðara  en  ílestirhaíi  sét  tilf.  A, 
^')  [féll  A. 


Cap.  26.  AF  orvEL.  465 

26.  Nú  er  at  rœÖa  um  Oddgeir  danska.  Hann  gaf  griö  AL 
fanie  konun^sdóttur  ok  nieyjum  þeim  er  með  henni  váru,  ok  svá 
þeim  er  hann  fluttu  til  borgarinnar,  þá  er  heiðingjar  tóku  hann. 
SíÖan  fór  hann  til  Karlamagnús  konungs,  ok  fagnaði  hann  honum 
vel  ok  öll  hirð  hans.  [En  þá  er  því  lauk,  þá  lét  hann*  efla  til 
brullauj)S-  ok  stefndi  til  sín  vistum  af  öllu  Lumbardalandi,^  ok  gipti 
Otvel  dóttur  sína  Belesent,  ok  þóíti  öllum  þat  vel  ráðit.  En  [brul- 
laup  þat  stóð  með  mikluin  kurt  ok  var"*  hálfan  mánuð.  J)ar  var 
allskonar  drvkkr  [ok  skemtan  dýrlig,  ok  er  sjaldsén  slík^  á  Norðr- 
löndum.  En  er  þat  leið,  þá  f(3r  Karlamagnús'  konungr  heim  til 
Frakklands,  en  Otvel  dvaldist  eptir,  ok  með  honum  [mikill  Qöldi^ 
góðra  riddara.' 

')  [Xú  lét  konungi'  A.  ^)  bruðlaups  A.  ^)  Lungbarde  A.  *)  [veizlan 
stóð  A.  *)  [er  sjaldsén  er  A.  *)  [konungsdóttir  ok  mart  A.  ~)  Dette 
Cnpitel  lyder  i  B  og  b  saaledes:  Síðan  fór  Oddgeir  danski  til  Karla- 
magnús  konungs.  Jjá  lét  konungr  efla  til  bruðkanps  (er  Otuel  gékk  at 
eiga  Belisent  dóttur  Iians  tilf.  b),  ok  stóð  þat  með  miklum  prís.  Ok  at 
því  liðnu  fór  konnngr  hcim  til  Frakkkinds  (með  lier  sinn  tHf.  6),  en 
Otvel  dvaldist  þar  eptir,  ok  mikiil  fjöldi  með  lionuni  góðra  riddara. 


30 


SIAUNDI  PARTR  KARLAMAr,i\lIS  SÍÍQl!  AF  JORSALAFED. 


— -íS-ifS — 


ér  hefr  upp  ok  segir  frá  |)eim  atburðum,  hversu 
Karlamagnús  konungr  sótti  Jórsalaborg  ok  hina  helgu 
g^röf  dróttins  várs.  Svá  er  sagt  at  hann  var  í  París* 
at  þessu  sinni,  ok  atti  jþar  stefnu  við  [alla  konunga  ok 
hertuga  ok  jarla,^  er  ríki  héklu  með^  honum,  [ok  þar 
/  tlllr^  ^^^  alt  göfugmenni  hans.^  En  konungrinn  settist  á  því  móti 
undir  oHfatré^  eitt,  ok  dróttningin  nær*^  honum  ok  [alhr 
höfðingjar"  umhveríis  hann.  J)á  spurði  hann  dróttningu  at 
gamni  sér:^  Veiztu  nökkurn  annan  konung  í  veröldunni,  þann  er 
jafnvel  sami  kórona  sem.mér,  eða  jafnvel  [sami  sér  í  herklæðum^ 
sem  ek.  En  [hon  var  bráðskeytt^*'  ok  svarar  honum  úvitrhga:*^ 
Konungr,  segir  hon,  eigi  skal  niaðr  nijök  lofa  sik  sjálfr;  veit  ek 
[)anh  eiiin  er  [merkiligri  Jjikkir^*^  í  millum  sinna  manna'^  ok  hœrra 
berr  sína  kórónu.  En  þegar  konungr  heyrði  [lat,  þá  varð  hann 
henni^'*  reiör,  ok  mælti  svá:  Ek  skal  [leita  við  alla  hirð  mina,"^ 
hvárt  þat  er  satt  [eða  eigi;*^  en  ef  [)eir  sanna,  [)á  mun  ek  trúa,  en 
ef  [)ú  hefir  logit,  þá  [skal  Jjér  dýrkeypt  vera*'  ok  skaltu  þar  fyrir 
týna  lífi  Jjínu.  [Konungr,  segir  dróttning,  eigi  .skaltu  reiðr  A^era 
fyrir  [jessa  sök ;  ríkari  konungr  er  hann  at  fé  ok  gulli  en  J)ú,  en 
eigi  er  hann  svá  góðr  riddari  eða  svá  frœkn  í  bardijgum.'^  En 
er  hon  sá  konung  svá  reiðan,  [já  féll  hon  til  fóta  honum  ok  mœlti: 

')  enni  ríkii  borg  á  Frakklandi  tilf.  B.  ')  [alt  stórmenni  ok  göfiiomeniii, 
A;  alla  riddara  sína,  B.  •')  af  B,  b.  ")  limjl.  A,  B.  *)  olifotre,  B; 
olivotré  b.  ")  með  B\  lijá  b.  ')  [alt  stórmerini  A.  *)  ok  mælti  svá 
tilf.  B.  '•*)  [sami  sér  með  hervápnum,  A ;  sé  nndir  hervápnnm,  B,  b. 
'")  [dróttningu  vará  skjólt  til  máls,  /if,  b.  ")  úvarliga  A\  [dróttning 
svarar  skjótt  ok  eigi  vitrliga  6;  her  manglc  2  Blade  i  a.  ")  [göfgari 
er  2?,  .b.  '')  riddara,  B,  b.  '^)  mjök  B,  b.  '^)  [láta  vita  þat  (verða 
þess  víss  b)  af  hirðmönnum  mínum,  jB,  b.  '")  [er  þú  segir,  B.  '')  [í///" 
B,  b.     '")  [íi//"   B,  b. 


Cap.    2.  AF  JORSALAFERD.  467 

MiskuiiDa  J)ú  mér  f^rir  guðs  sakir;  þat  veiztu,  at  ek  em  kona* 
J>ín,  ok  vil  ek  gera  skírslur  fyrir  þat,  [at  ek  "mælta  þetta  eigí  þér 
til  úsœmdar  né  húÖungar;'*  [ek  fer  upp  í  einn  hávan  turn  ok  hleyp 
ek  þar  niðr  fyrir,  ok  skíri  ek  mik  svá.^  Nei,  segir  konungr,'*  eigi 
skal  svá  vera;  nefn  fj^rir  mér  konung  þann,  [dróttning,  er  þú  segir 
frá.^  Dróttning  svarar :  Eigi  má  ek  þann  tinna,  [herra,  segir  hon.^ 
J)á  mælti  konungr :  J)at  veit  trúa  mín,  nú  verðr  þú  segja,  [ella  er 
annarr  verri.*  Nú  [sá  hon,  at  eigi  mundí  undan  mega  komast  at 
segja,''  ok  mœlti:  [He^rt  heíi  ek  getið  konungs  þess  er  Hugon 
heilir,^  hann  er  keisari  í  Miklagarði,  ok  [alt  til  þess  lands'er  heitir' 
Capadocia;^  engi  er  [jafnríkr  eða  jafnvænn^"  honum  héðan  til  An- 
tiochiabörgar^^  né  svá  Qölmennr  nema  þú  einn.^^  ]þá  sór  Karla- 
magnús  konungr,  at  hann  skyldi  þat  reyna,  ok  mælti  til  dróttningar : 
Mjök  hefir  þú  mik  reiðan  gert,  ok  týnt  hefir  þú  minnr  ástsemi.'^ 
En  þann  sama  dag,  er  konungr  hafði  [borit  kórónu  sína  ok'*  hlýtt 
tíðum,  þá  fór  hann  heim  til  hallar  sinnar,  ok  RoIIant  systurson  hans 
með  honum,  ok  Oliver,  [Xemes  hertugi,  Oddgeir  danski,  ViIIifer  af 
Orenge,  Bertram  s}*sturson  Nemes  hertuga,  Turpin  erkibyskup,  Gerin 
ok  Bæringr,  Eimer  jarl,"Bernard  afBruskam  ok  mart  annarra  Frankis- 
manna.^^  Ok  leiddi  konungr  þá  alla  síðan  á  einmæli^''  ok  sagði 
þeim  ætlan  sína:  Ek  hefi  ætlat^'  ferð  mína  [til  úkunnra  staða  at 
soekja  borgina  Hierusalem  ok'®  krossinn  helga  ok  gröf  dróttins  várs, 
ok  [er  mér  þat  boðat  í  svefni  þrysvar;^^  ok  hér  með  vil  ek  sœkja 
á  fund  konungs  þess,  er  [dróttning  hefir  mér  frá'-*"  sagt.  Skulum 
vér  með  oss  hafa  700  úlfalda  hlaðna  [með  gull  ok  silfr,-'  ok  [vera 
þar-'^  7  vetr,  ef  þörf  gerist. 

2.  Karlamagnjís  konungr  lét  búa  liÖ  sitt  þat  er  með  honum 
skyldi  fara,  ok  gaf  þeim  flerit  guU  ok  silfr,  ok  leifðu"^  þeir  vápn 
sín  en  tóku  píkstaíi  [í  hendr  sér-*  ok  pílagríma  búnað.  Síðan  bjuggu 
þeir  hesta  sína  ok  múla  með  allskonar  gripum  er  góðir  váru.    [At'** 

*j  eigiukona  b.  ')  [er  ek  mælto,  B;  at  ek  mælta  þetta  eigi  til  minkanar 
við  yðr  b.  ^)  Itilf.  B.  *)  keisarinn,  B.  ^)  [tilf.  B,  b.  ")  ,'eða  týna 
lífi  finu  ella,  Æ;  elligar  skaltu  fá  refsing  í  stað  b.  ')  [svarar  lion  hon- 
um,  er  hon  sér  hvat  vid  lá,  B^  b.  *)  [Konungr  sá  heitir  Hugon  inn 
sterki,  fi,  6.  ^)  [yfir  öllnm  ríkjura  þeira  er  þar  liggja  til,  P,  6.  '")  \ia.ín- 
vænn  riddari,  *,  b.  ")  saal.  ^,  b\  Mundiufialls,  A.  '*)  ok  niantu  vita 
at  þat  er  satt  er  ek  segi  tilf.  B\  ok  munu  þetta  prófast  sannindi  sem 
ek  segi  tilf  b.  ")  vináttu,  B,  b.  '*)  [mgl.  B,  b.  '*)  [Villifer,  Oddgeir, 
Turpin  erkibyskup,  B,  b.  '«)  eintal,  B,  b.  '')  hugat  6.  '«)  [út  til 
Jórsala  at  sfekju  helga  dóma,  B,  b.  ")  [hefir  mér  þat  tys^íar  verit  boóit 
í  draumi,  B,  b.  ''»)  [mér  er  mikit  a€  B,  b.  2')  [af  gulli  ok  silfri  B. 
")  [(skuhim  vér  mega  tilf.  b)  dveljast  med  honnm,  B,  b.  '')  létu,  B,  b. 
^')  [ok  skreppur,  Fragment  i  Rigsarkivet;  mgl.  B,  b.     ")  saal.  B.,  6;  Af,  Á. 

30* 


m 


KARLAMAGNUS  SAGA  VII.  Cap.    2. 


Sendinis  borg^  tók  Karlamagnús  konungi-  ki-oss  ok  allir  hans  ridd- 
arar^  Tiirpin  erkibyskup  veitti  þeim  þat  embætti.  En  síðan  fóru  |)eir 
or  borginni,  en  drótfning  dvaldist  eptir  úglöö  ok  í  illum  hug.  En 
[er  Frankismenn  kómu  á  völl  einn  íarandi^  mikinii  ok  sléttan,^  þá 
kallaði  konungr  á  Bertram  jarl  inn  frœkna  ok  mælti  svá :  Sé  hversu 
[fagrt  Uð  þetta  er,  er  vér  höfum  af  pílagrímum,  80  (þúsunda)  manna 
ifalaust;*  máttugr  skal^  sá  vera  ok  vitr,  er  sh'ku  höi  [á  at  stjórna. 
Nú  skunda  |)eir  ferö  sinni  ok  kómu  til  Burgun,  ok  leifðu  Leoregna 
ok^  Beiferi,  Lungbardi,  Pul,  Perse  ok  Tulke,  en  síðan  kómu  Jjeir  til 
hafsins,  ok  héldu  yfir  hafit  öllu  hði  sínu,^  ok  kómu  til  Hierusalem 
ok  tóku  sér  herbergi.  En  jafnskjótt  gékk  Karlamagnús  konungr  ok 
með  honum  tólf  jafningjar  til  kirkju  [þeirrar  er  Paternoster  heitir.' 
I  þeirri  kirkju  söng  dróttinn  várr  sjálfr  messu  ok  [tólf  postular  hans 
með  honum.  J)ar  standa  tólf  stólar,  er  postular  dróttins  sátu  á,  ok 
inn  þrettándi  sá  er  sjálfr  hann  sat  á.®  En  er  Karlainagnús  konungr 
hafði  lokit  bœn  sinni,  |já  settist  hann  í"  [rann  stól,  er  dróttinn  várr 
sat  í,  eii  [^ar  umhverfis"'  hann  tólf  jafningjar.  Ok  margskonar  sá 
konungr  J)ar  skrifat  á  ræfri'^  kirkjunnar,  píslir  heilagra  manna,  sól 
ok  tungl,  himin  ok  jörð.  [Jiar  kom  Jjví  næst  Gyðingr  einn,  ok 
þegar  (er)  hann  sá  konung,  varð  hann  svá  hræddr,  at  na^r  gékk 
hann  af  vitinu,  ok  snerist  í  brott  ok  fór  til  patriarcha,  ok  bað  hann 
skyndiliga  ganga  til  kirkju  ok'^  skíra  sik,  kvezt  hafa  sét  tólf  höfð- 
ing  a  ok  enn  þrettánda  Jjann  er  þó'^  var  ógurligastr,  ok  [veit  ek 
víst, ^*  segir  hann,  at  Jjar  er  guð  sjálfr  ok  hans  tólf  postular.  En 
er  patriarcha  heyröi  fjessi  tíðendi,  fjú  stefndi  hann  [til  sín  öllum^'' 
lærðum  mönnum  í  Jórsalaborg  ok  lét  alla  skrýöast,  ok  [gékk  pro- 
cessionem  til  Karlamí.ignús  konungs.  En  konungr  reis'^  upp  ok  laut 
honum  ok  [hvarf  til''^  patriarcha.  Patriarchi  spurði,  [hverr  hann 
væri,  ok  mælti  svá:     J)ú    ert   inn  fyrsti,    er   farit   helir  til  [jessarrar 

')  kirkiu,  B\  [At  kirkju  hins  Iieilaga  Dionisii  b.  .  ^)  [síðan  kómu  f)eir  á 
vöU  einn,  B.,  b.  ^)  fagran,  B.  b.  ")  [mikit  Wd  vér  höfum  ok  fagrt,  80 
|)úsunda  af  pílagrímum,  i?,  b.  *)  skyldi,  .B,  b.  '^)  [stjúrnar.  öíðan 
fóru  {)eir  á  veginn  um  öU  lönd,  sem  fyrir  lá,  ok  alt  til  hafs  út,  ok 
síflan  yfir  hafit  ok  héldu  (htihi  tilf.  b)  liði  sínu  um  ])afit,  B.,  6.  ')  \_mgl. 
/y,  6.  *)  f  J)agat  fylgdu  honum  12  jafningjar.  f)ar  standa  13  stólar,  ok 
sat  dróttinn  várr  sjálfr  á  einum,  en  postolar  haiis  12áöðruin,  [)eir  sem 
at  stódu  þeirri  messu,  er  guð  sjálfr  söng.  b.  '-")  á  B,  b.  '")  umbergis  b. 
")  ráfri^ff;  ráfvi  6.  '^)  [J)á  kom  far  farandi  Gyð.  einn,  ok  sá  hanu 
kouung,  ok  varð  svá  hræddr  at  nær  mundi  hanii  viti  sínu  Ij^na  (náliga 
hélt  hann  við  vitfiri-ing  6),  ok  Ijóp  síðan  til  patriarka  skyndiliga  ok  bað 
hann,  B,  b.  ")  þoirra,  B.  ")  [f)at  hygg  ek  B,  b.  ''*)  [saman  B,  b. 
"*)  [géngu  síðan  allir  sarat  processionem  til  kirkjn.  Nú  er  |)eir  kóinu 
J)ar,  |)á  reis  Karlamagnús,  j&,  b.     '')  [mintist  við  b. 


Cap.   2.  AF  ÍOESAL.VFEHD.  46^ 

kirkju*  [at  úlofi  mínu.'*  En  konungr  svarar:  Ek  em  konungr  œttaðr 
aí"  Frakklandi,  en  nafn  mitt  er  Karlamagnús,  tólf  konunga  hefi  ek 
undir  niik  lagða,  en  nú  leifa  ek  ins  þrettánda:  [en  for  mín  var 
sú^  hingat  at  sœkja  helga  dóma.  PatAircha  svarar:  Yel  ertu  hér 
kominn  í  friði  góðum*  ok  fagnaði  [heilasra  manna;^  sýniligr*  drengr 
ertu,  ok"^  þú  hefir  nú  sezt  í  þat  sæti,  er  aróttinn  várr  sat  í.  ok  fyrir 
því  skaltu*  heita  yfirkonungr  allra  annarra  ^konunga  jarðligra.  Karla- 
magnús  konungr  þakkaði  honum  vel,®  ok  bað  hann  gefa  sér  helga 
dóma  nökkura  [at  prýða  land  sitt  nieð.'"  En  patriareha  játtaði  því** 
ok  gaf  honum  armlegg  ins  helga  Simeonis,  ok  höfuð  Lazari,  ok  af 
blóði  ins  helga  Stephani,*-  af  klœði  því  er  drótlinu  hafði  um  höfuð 
sér,  þá  er  hann  var  í  gröf  lagðr,  ok  einn  af  nöglum  þeim  er  Kristr 
var  krossfeslr  með,  [ok  hlut  af  kórónu  hans,'^  ok  kalek  þann  er 
dróttinn  blezaði,'^  þá  er  hann  söng  messu  í  þeirri  kirkju,  [kníf  ok 
disk  þann  er  hann  hafði  skíriþórsaptan,  þá  er  haun  mataðist  með 
postulum  sínum,'^  af  skeggi  ok  hári  sancti  Petri  apostoli,  af  mjólk 
heilagrar  Marie  [móður  dróttins  várs,^^  ok  af  serk  hennar  er  hon 
hafði  næst  sér,  ok  skó  þann  er  Gyðingar  tóku,''  þá  er  englar  hófu*^ 
hana  til  himiös;  eigi  féngu  þeir  fleira.  Konungr  varð  harðla  feginn 
[sem  ván  var,  ok  tók  við  glaðr  ok  gerði  þakkir  heilagri  guðs  móður 
Marie.'^  En  þá  gerðu  þeir  helgir  dómar  [stórar  jarteinir"*'  með 
guðs  mis'kunn."*  J)ar  var  maðr  sá  boriun  íram,  er  kr^ppill-'*  hafði 
verit  sjau  vetr,.  ok  varð  þegar  heill.  En  þá  lét  Karlamagnús  kon- 
ungr  gera  skrín"^  af  þúsund  marka  guUs,  ok  lét  binda  með  mörgum 
silfrböndum,  en  síðan  fékk  hann  skrínit  Turpini  erkibyskup  með  at 
fam.  Síðan  lét  Karlamagnús  konungr  gera  kirkju,  þá  er  landsfólkit 
kallar  [sancte  Marie  Lelanie.^*  En  er  kirkjan  var  gör  ok  konungr 
hafði  dvalizt  í  borginni  fjóra  mánuðr,  þá  bað  haun  patriarcha  leyfis 
at  fara  aptr  til  síns  lands,  ok  bauð  at  gefa  honum  100  [marka  gulls 
ok  silfrs.-^     En  [patriareha  svaraði    ok    bað    hann    taka    af  sínu   fé 

*)  [hvaóan  honn  kom  at,  ok  ertu  inn  fyrsti  madr  er  þorat  het3r  at  setiast  í 
þetta  sæti,  B^  b.  ^)  [án  váru  leyíj  b.  ^)  [fór  ek  ok  fess  erendis,  B,  b. 
*)  guðs  b;  mgl.  B.  ^)  [mgl.  i?,  6.  *)  sœmiligr  B.  b.  ')  er  B:  mgl.  b. 
*)  Karlamagnús  konungr  tilf.  B,  b.  ')  orð  sín  tilf.  B,  b.  '*)  [mgl.  B,  b. 
")  ok  lét  at  bœn  hans  tilf.  B.  '»)  protomartiris  litf.  B,  b.  '^)  [lauf-^ 
k<)rónu  þeirri  er  Gy&ngar  settu  á  liöfuð  honum,  fá  er  þeir  píndu  hann, 
B:  mgl.  b.  ")  sinni  liendi  tilf.' B.^  b.  '*)  [þann*  sama  disk  er  hann 
mataðist  af  skíriþórsapían  (skírcTags  aptan  b)  með  lærisveinum  sínum, 
ok  þann  kníf  er  hann  sjálfr  hélt  í  sinni  hendi  at  malborði,  B.,  b. 
'*)  [guðs  móður  er  dróttinn  xlrakk  af,  ^,  b.  '')  af  fœti  sancte  Marie 
tilf.  B,  b.  '»).báru«,  6.  '*)  [tilfB,b.  ^o)  [mörg  tákn  *.  *i)  Fra  En 
þá  gerðu  þeir  har  b:  En  fyrir  þá  helga  dóma,  er  Karlamagnús  hafði  f  egit, 
gerði  guð  margar  jartegnir.  ")  kiyplingr,  B,  b.  '^^}  dyrligt  tilf.  B,  b. 
*')  saal.B:  Leta!iam6;  Scelantine  X     ")  [úlfalda  klyfiaða  af  guUi.  .B,  6. 


470  •  KAELAMAGNUS  SAGA  YH.  Cai).    5,   4. 

slíkt  sem  hann  vildi:^  En  |)at  vilda  ek,  segir  patriarcha,  at  \)ú 
[værir  styrkr  stólpi  guðs  kristni  móti  ágangi  heiðinna  manná.  Kon- 
ungr  kvezt  svá  gera  skyldu,  sagðist  ok  fara  skyldu  á  Hispanialand, 
J)egar  hann  kœmi  heim.  Ok  svá  gei-ði  hann,  ok  þar  tj^ndi  hann 
Rollant  ok  OHver  ok  ölkim  jafningjum.'^ 

3.  Nú  kemr  Karlamagnúsi  konuugi  í  hug,  hvíit  kona  hans 
heíir  mœlt.  [Nú  leitar  hann  J)essa  konungs,  er  svá  var  mjök  lofaðr, 
ok- vill  at  vísu  finna  hann.^  En  um  morguninn '  þá  fór  konungr  or 
borginni  [ok  alt  hð  hans  til"*  Jherico  ok  tóku  þar  pálma;  patriarcha 
fór  með  þeim,  ok  [var  þá  nótt  með  konungi,  ok  skorti  ekki  þat  er 
þeir  [jurftu.  En  um  morguninu  í  dagan  stigu  þeir  á  hesta  sína  ok 
fóru  til  Miklagarðs  réttleiöis.  Patriarcha  tók  leyfi  heim  at  fara,  ok 
hvarf  hverr  þeirra  til  annars  ok  skildust  síðan.  En  hvervetna  {)ar 
sem  konungr  fór,  [)á  gerðust  jartegnir  fj^rir  sakir  heilagra  dóma : 
blindir  féngu  sýn,  ganglausir  gang,  dumbir  mál,  öll  vötn  Mgu  þurr 
fyrir  J)eim  hvar  sem  þeir  fóru.^ 

4.  Nú  ferr  Karlamagnús  konungr  ok  léttir  eigi  fyrj'*'  en  hann 
kom  til  Miklagarðs.  Hálfa  mílu'  frá  borgiuni  var  grasgarðr  konungs 
með  allskonar  grösum.  J)ar  fann  konungr  20  þúsúndir  riddara, 
[allir  meÖ  guðvef  skrýddir  ok  með  ermins  ok  martes,®  sumir  [léku 
at®  skáktafli,  [sumir  at  kvátrutafli,^*'  sumir  báru  gáshauka,  sumir 
vaháhöndum.  Fjórar  þúsundir  meyja  gerðu  þar hringleik,^^  klæddar 
^[með  guðveQarpcllum,^'^    hver  annarri   fegri,^^   ok   hélt    hver  f  hönd 

[annarri  ok  svá^*  sínum  unnasta.  J)á  mælti  Karlamagnús  konungr 
við  Kollant:  Hér  er  mikit  lið,  hverr  man  kynna^^  oss  til  konungs? 
J)á  kom  riddari  í  mót  konungi,  ok  s^^urði  hann^^  hvar  konungr 
þeirra  væri.  Konungr  várr,  segir  hann ,  sitr  undir  guðveíjarpelU 
j)ví  er  þar  er  3  fir.    Síðan  ferr  Karlamagnús  konungr  þangat  ok  fann 

■)  [patriarcliinn  bauð  lionum  sitt  fé  at  móti  ok  mælti  i?,  b.  ^)  [létir  þér 
hugkœmt  vera  at  fara  á  liendr  heidnum  mönnum,  J)eira  er  niðr  fella 
helga  kristni.  Konungr  svarar  honum :  J)at  skal  (ek)  gera,  segir  hann, 
ok  strengðr  heit  sitt  síðan  at  fara  þegar  á  Spanialand,  er  hann  kemr 
lieim  or  fessarri  ferd.  B,  b.  ^)  [mgl.  B.,  b.  ■*)  [með  alla  sína  menn; 
})eir  fóru  til  borgar  þeirrar,  er  heitir,  B^  b  *)  [váru  allir  saman  f)á 
nótt.  En  um  morgininn  eptir  er  þeir  fóru  í  brott,  þá  gerðu  helgir 
dómar  J)ar  jarteinir,  hvar  seni  fieir  fóru,  er  |)eir  höfðu  með  at  fara : 
blindir  féngu  sjón,  ganglausir  gang  (haltir  göngu  6),  dumbir  mál,  en 
hvat  sem  hverigum  var  til  angrs  áðr  en  þeir  sóttu  þessa  helga  dóma, 
(f)á  vurðu  fegar  heilir  tilf.  b),  ok  hvervetna  þar  sem  konungr  fór  ok 
lið  hans,  f)á  lágu  öU  vötn  þurr  fyrir  honum.  B,  b.  ®)  sinni  ferð  tilf. 
B,  b.  ')  at  lengd  tilf.  B.,  b.  *)  [alla  guðvef  akrýdda  eða  purpura, 
B,  b.  »)  [saal.  B,  b ;  með,  A.  '«)  [mgl  B,  b.  ")  til  skemtanar  tilf 
B,  b.  '^)  [af  enu  bezta  silJd  ok  enum  dýrsta  guðvef,  ^B,  b.  '^)  vænni 
ir,  b.     '^)  [mgl.  2?,  b.     '*)  vísa,  B.,  b.     '")  Karlamagnús,  B. 


Cap.   4.  AF  JORSALAFEBÐ.  471 

bar  konung  at  arðri  [sínum  er  hann  arði.  Arðr  lians  var  allr  af 
rauðu  gulli  görr,  ok  öll  tœki'  at  þeim  arðri;'^  eigi  gékk  hann  [at 
þeim  arðri  sem  aðrir  menn,^  heldr  sat  hann  á  gullstóli  ok^  [hafði 
gullvönd  í  hendi  sér  ok  elti  með  öxn  sín:  en  svá  beint  gékk  sá 
arðr  fram  sem  lína  væri  aí  borin.'*  Síðan  heilsaði  Karlamagnús 
konungr  konungi  vel  ok  kurteisliga,  [eu  konungrinn  Hugon  leit  við 
honum,  ok  sá  at  hann  var  tiguligr  maðr,  ok  spurði  hvat  manna 
hann  vœri  eða  hvaðan  hann  væri  at  kominn,^  En  Karlamagnús 
konungr  svarar:  Ek  heiti  Karlamagnús,  konungr  af  Frakklandi  en 
keisari  af  Rómaborg;  ek  sótta®  Jórsalaborg,  en  nú  em  ek  kominn 
þín  at  vitja.  J)á  svarar  Hugon  konungr:  Sjau  vetr  eru  síðan  liðnir, 
er  ek  he^rða,'  at  engi  konungr  væri  jafnágætr  [seni  þú.*  Síðan 
bauð  hann  honum'  at  vera  þar  tólf  mánuðr,  ok  taka  svá  mikit  fé 
sem  J^eir^"  vildi,  en  nú  mun  ek  leysa  öxn  mína  fyrir  þína  kvámu, 
segir  Hugon.  J)á  svarar  Karlamagnús  konungr:  Sjá  arðr  er  mikils 
fjár  verðr,  ok  er  ráð'*  at  hann  sé  vel  varðveittr.  Hugon  konungr 
svarar:  J)ó  at  hann  lægi  þar  [sjau  vetr,*'^  {)á  mundi  eugi  maðr 
misþyrma  honum.  [J)á  mælti  Villifer  af  Orenge:  Vildi  guð,  segir 
hann,  at  ek  hefða  arðrinu,  ok  vit  Bertram ,  á  Frakklandi,  þá 
skyldim  vit  brjóta  hann  sundr  allan  með  hömrunv.  En  er  þeir 
höfðu  þetta  við  talazt,  þá^^  fór  Hugon  konungr  heim  til  hallar  sinnar, 
ok  Karlamagnús  konungr  með  honum  ok  alt  lið  hans.  [En  Hugon 
konungi  fylgdu  sjau  þúsundir  riddara,  allir  búnir  með  silki  ok  guð- 
veQarpelIi ;  þeir*"*  tóku  hesta  þeirra  ok  leiddu  til  [herbergis  síns,^^ 
Sú  höll  var  [harðla  væn  er  Hugon  konungr  átti,^^  rœfrit''  var  alt 
skrifat  með  ymsum^*  sögum  ;  sú  höll  var  kringlótt,  ok  einn  stólpi  í'^ 
miðju,  er  hon  stóð  öll  á,  en  urii  þann  stólpa  [váru  100  annarra 
stólpa,'^"  allir  gyltir,  en  á"'  hverjum  þeirra  var  barns  líki  gert  af 
eiri,  ok  hver  líkneskjan  hafði  Olivant-'*  horn  í  munni  sér,  [ok  var 
hver  líkneskja  gylt,*^^  J)eir  stólpar  váru  allir  holir  innan,  ok  blés 
vindr"*  undir  höllina  [neðan,  svá  at  upp  kom*^  í  stólpana,  ok  [var 
með    svá    miklum    brögðum    um    búit ,    at   börnin    öll    blésu'^^    með 

')  tól  b.  ^)  Itilf.  B,  b.  ^)  [eptir  honum,  fi,  b.  *)  [var  vel  um  (liann 
tUf.  b)  búit,  B.,  b.  ^)  [snal.  B,  6;  ok  spurði  konungr,  hvaóan  hann 
væri,  A.  ^  í  þessarri  ferd  tilf.  B^  b.  ')  þat  ífrá  sagt  tilf.  B,  b. 
«)  [þéré.  9)  með  ölværð,  íiIf.B;  blióliga  ííV/:  6.  '»)  hann  Æ,  6.  ")  pat 
ráð  mitt  B.  ")  [12  mánuðr,  B,  b.  ")  Itilf  B,  b.  '*)  [ok  þar  fundu 
{)eir  6  þúsundir  riddara,  (ok  váru  þeir  allir  biínir  með  silki  ok  guðvei 
tilf.  b) ;  allir  géngu  móti  Karlamagnúsi  konnngi  ok  hans  riddöruni  ok, 
^,  6.  '*)  [inna  (húsa  b)  sinna,  B,  b.  '*)  Isaal.  *,  b  ;  einkanlig,  A. 
'")  ráfvit  b.  '8)  allskonar,  B.  b.  ")  undir  B,  b.  ")  [stóðu  (stóð  6) 
100  smástólpa,  B,  b.  ^')  saal.  B,  b;  aí  A.  ")  Olivans  B,  b.  ")  [tilf. 
B.b.     "^*)  tilf.  B.     ")  [saa/.  Æ,  6 ;  upp  4.     ''«)  [saa/.  5,  6 ;  blésu  börnin  J. 


472  KARLAMAONUS  SAQA  VII.  Cap.   5. 

|)eim'  vindi  á  hverskoiiar  lund  er  fagrt  var,  en  hvert  fieirra  rétti 
fingr  at  ööru  [hlæjandi  beint'^  sem  kvik  væri.  En  [Karlamagnús 
konungr  undraðist,^  ok  sannaði  f)á  |)at  er  kona  hans  hafði  sagt. 
J)á^  kom  [á  vindr  hvass^  ok  sneri  höllinni  sem  [mylna  ylti,*  |)á 
blésu  börnin,  ok  hló  hvert  at  öðru,  en  |)cim  Jjótti  fágrt  til  at  heyra 
[sem  enghi  söngr  væri.'  [011  glj'ggin®  váru  af  eristallo,  [en  þó  at 
hit  versta  veðr  væri  úti,  var  þó  í  henni  sígott.^  Karlamagnús  kon- 
ungr  undraðist  þat  er  höllin  snerist,  ok  hann  mátti  eigi  á  fœtr  standa 
né  engi  hans  manna,  ok  hugði^"  |)eim  gervar  görningar.  [Hallar 
dyrr  eru  opnar,  segja  þeir,  ok  er  þetta  it  mesta  undr,  er  vér  megum 
eigi  í  brott  komast.*^  J)á  kom  til  |)eirra  Hugon  konungr,  bað  þá 
eigi  hræðast,  ok  mun  veÖrit  minka  [í  mót'^  kveldinu,  ok  svá  var, 
ok  stöðvaðist  J)á  höllin  vánu  bráðara. 

5.  En  |)á  [var  náttverðr  búinn  ok  borð  framkomin.^^  J)á 
settist  keisari  í  hásæti  sitt,  en  Karlamagnús  konungr  næst  honum, 
en  á  aðra  hönd  honum  dróttning  [ok  dóttir  keisara.**  En  Rollant, 
ok  tólf  jafningjar  sátu  næst^^  Karlaniagnúsi  konungi.  En  [mærin 
var  svá  fögr  sem  blóm  af  rósi  eða  hlju.^*'  |)angat  leit  Oliver  opt, 
sem  mærin  sat,  ok  [tók  at  unna  henni  mikit''  ok  mælti:  Vildi  guð 
at  ek  hefða  [jik^®  á  Frakklandi,  f)á  mundi  ek  [mega  hafa  minn  vilja 
af  þér.^®  Allskonar  [krásir  váru  |)ar  á  borði  af  djrum  ok  af  fuglum, 
þar  váru  hirtir  ok  villigeltir,  trönur  ok  gæss,  hœns  ok  páfuglar 
pipraðir,  endr  ok  elptr  ok  allskyns  A'illifvgli.  J)ar  var  at  drekka 
mjöðr  ok  vín  ok  piment,  klare,  buzar  ok  allskyns  góðr  drykkr. 
AUskonar  skemtan  var  þar :  Sinfonie  ok  hörpur,  fiðlur  ok  gígjur  ok 
allskonar  strengleikr."'^'*     En  er  þeir'^^    váru    mettir,   J)á   fór   hverr  til 

*)  sama  tilf.  B;  b.  ')  [tUf.  i?,  b.  ^)  [er  Karlamagnús  konungr  sá  þessa 
list  ok  kurteisi,  fá  undraðist  hann  mjök,  j5,  b.  ■•)  I  því  bili,  B.,  b. 
*)  [vindr  hvass  af  hafi  B.^  b.  ^)  [mylnuhveli,  B.^  b.  ')  [sacU.  B,  b ; 
er  inni  vára,  i4.  *)  [Allir  gluggar  -B,  b.  ")  [tilf.  B\  ikke  b.  '")  hugðu 
B,  b.  ")  [ok  mæltu  J)eir  svá  sín  í  milli:  Hallar  dyrr  eru  opnar,  en 
vér  megum  eigi  á  fœtr  standa.  jB,  b.  '^)  [mjök  at  B;  at  b.  ■')  [saal. 
B\  váru  borð  fram  sett,  A;  váru  borá  sett,  ok  á  borinn  allra  handa 
kostr,  er  dj'rastr  var  til  b.  ")  [mgl.  B,  b.  '•"')  út  ífrá  b.  '*)  [á  adra 
hönd  dróttningar  sat  keisaradóttir,  hon  var  svá  fögr  sem  blóm  á  róse 
eða  liljo  ^;  á  aðra  hön{i  dróttningu  sat  dóttir  keisara,  hennar  hörund 
var  svá  fagrt  ásýndar  sem  samtemprat  væri  hinn  blóðrauði  blómi  rósa 
ok  hit  snjóhvíta  gras  lilium  b.  '^)  [feldi  mikinn  ástarhug  til  hennar  6. 
'*)  með  mér  tilf.  Jí,  b.  '^)  [vilja  hafa  vilja  minn  við  [)ik  B;  fá  J)ína 
elsku  b.  ''")  [saal.B;  fœzla  var  þar  á  borðum,  sú  er  sjaldsén  ervíðast 
annars  staðar,  ok  þar  með  dr}'kkr.  Allskonar  skemtan  var  þar  framin 
konungum  til  gleði  A ;  allra  handa  góðr  drykkr  kom  þar  fram  með 
hinura  dýrmætasta  kosti ,  allskyns  leikar  með  söngfœrum  máttu  þar 
heyrast,  simphonie,  hörpur,  fiðhir,  gígjnr  ok  hverskyns  strengleikr  6. 
")  menn  B,  b. 


Cap.    6.  AF  JORSALAFERÐ.  473 

síns  innis,'  en  keisari  túk  í  hönd  Karlamagnúsi  konungi  ok  leiddi 
hann  [til  sveí'nbúrs  síns,  ok  tólf  jafningja  meö  honum.'^  En  |)at 
hús  var  hvelft^  ok  sett  meÖ  dyrligum  steinum  ok  skrifal,'*  en  einn 
earbunculus  lýsti  þar,  [ok  er  þat  hans  náttúra,  at  hann  Ksir  jafnt 
um  nóttsem  um  dag:^  þar  váru  [tólf  sœngr^  af  eiri  ok  in  13da  í  miðju, 
ok  allar  gyltar,  í  {)eim  hvíkim  váru  allsk^-ns  klæði  er  góð  váru. 
En  er  |jeir  höfðu  lengi  skemtat  sér  um  kveldit,  |)á  fór  hverr  í  sína 
sæng.'  En  keisari  bað  þá  hafa  góða  nótt  ok  fór  eptir  J)at  til  [rekkju 
sinnar.  ® 

6.  En  í  því  búri®  var  steinstólpi  holr  innan,  en  [keisarinn  lét 
einn  mann  í  ^ann  stólpa  at  sjá  ok  heyra  hjal  ok  athæfi  Frankis- 
manna;  en  sá  maðr  sá  öU  þeirra  tíðendi  um  nóttina.*"  En  fer  þeir 
váru  í  hvílu  komnir,  þá  mæltu  {)eir  sér  gaman  ok  kerski,"  sem 
siðr  er  til  Frankismanna,  ok  undruðust  mjök  [þá  bygð,  báðu  guð, 
at  Karlamagnús  konungr  hefði  unnit  j)at  ríki  með  frœknleik  sínum. 
Síðan  bað  Karlamagnús  konungr,  at  hverr  þeirra  skyldi  segja  sína 
í[)rntt.  J)eir''^  báðu  hann  fyrstan  sesja  sína  íþrótt.  []þá  mælti 
Karlamagnús  konungr :  ^^  Taki  keisarinn  á  morgun  enn  hvassasta'* 
riddara  í  hirð  sinni,  segir  hann,  ok  fœri  hann  í  tvær  brynjur  ok*^ 
tvá  hjálma  á  höfuð  honum ;  fái  honum  hest  þann  er  beztr  er  í 
hirðinni  allan  brynjaðan;  fái  mér  síðan  sverð  sitt.  [En  ek  skal'® 
höggva  í  höfuð^'  þeim  manni.  ok  kljiifa  hann*^  ok  hestinn  brynjaðan 
í  sundr,  ok  spjótskapts  lengð  höggva  sverðinu'^  í  jörð  niðr,  nem'a 
ek  vilja  aptr  halda  áðr.-''  J)á  svarar*^'  njósnarmaðr,  er  í  var  stein- 
stólpanum :""  Mikill  ertu  ok  sterkligr,  ok  úvitriiga-^  gerði  keisari, 
er  hann  veitti  yðr  þetta-*  herbergi,  ok  skal  hann  |)etta  vita  áðr 
dagr  kemr'**  á  morgun.  J)á  tók  Rollant  at  segja  sína  íþrótt:  Taki 
kelsari  á  morgin  Ohfant'^^    horn    sitt   ok  fái  mér ;    en  síðan    skal  ek 

')  .at  sofa  tilf.  B\  þar  sem  sofa  skyldu  6.  ^)  [í  {)at  svefnbúr  er  hann 
var  \anr  at  sofa  sjálfr  .B,  6.  *)  gert  ágæta  vel  B^  b.  *)  alt  innan  tilf. 
B,  b.  '-)  Itilf  B,  b.  «)  [búnar  12  hvílur  B,  b.  ')  hvílu  B,  b.  «)  [síns 
herbergis,  þar  sem  hann  skyldi  sofa  b.  ^)  herbergi  er  {)eir  Karlamagnús 
hvíldu  B.  b.  '")  [Hugon  konungr  bjó  brögðum  við  þá  ok  setti  í  þann 
stólpa  einn  mann  til  njósnar,  at  hej'ra  hvat  er  þeir  talaði  um  nóttina 
sin  í  milli.  B,  b.  ")  skeratan,  B.  b.  ''^)  [þann  umbúnað,  sem  þar  var, 
ok  báðu  guð,  at  svá  vel  yrði,  at  Karlamagnús  konungr  gæti  sótta  þessa 
ina  ríku  borg  í  bardaga  ok  alla  þá  list  ok  kurteisi  er  þar  var.  En  siðan 
bað  konungr.  at  hverr  þeirra  skyldi  taka  einhvern  hlut  til  íþrúttar  sér 
ok  skemta  sér  at  slíku.  Jieir  svara  á  þá  leið :  Vér  viljum  þat  blíðliga 
gera  til  skemtanar  þér,  herra,  ok  öUum  oss,  ok  .B,  6.  '^)  Itilf  B,  b. 
")  frœknasta  B,  b.  '*)  seti  tilf  B,  b.  '«)  [ok  skal  ^k  B,  b.  ")  hjálm 
B,  b.  'S)  þann  mann  B.  '»)  mgl.  B^b.  ^o)  fyrr  fc.  y^yi^  jf  5.)  heyrði 
B,  b.  *-)  ok  mælti  tilf  B,  b.  ■"■*)  úhyggiliga  R,  b.  ")  mgl.  B,  b. 
")  komi  B,  b.     ")  Olifans  B;  OUvans  b.      ■ 


474  KARLAMAGmjS  SAGA  \II.  Cap.    7,    8. 

ganga  utan  borgar  ok  blása  svá  hart,  at  öll  borgqirhlið  skuhi  upp 
kikast  [ok  aptr  bæÖi,^  ok  allar  huröir  með  |)œr  sem  í  borginni  eru. 
En  ef  keisari  [er  svá  djarfr  at  hann'^  kemr  út,  [skal  ek  \m  blasa  af 
honum^  hár  ok  skegg  ok  klæÖi  öll.  J)á  svarar  njósnarmaör:  þessi 
er  útrúhg'*  íþrótt,^  ok  úvitrliga^  gerði  keisari,  J)á  er  hann  veitti  yðr 
[þetta'  herbergi.® 

7.  Dví  næst  segir  Oliver  sína  íþrútt:  Taki  keisari  á  morgin 
dóttur  sína  ina  vænu  ok  leiði  hana  í  [landtjald  niitt,®  ok  [leyfi  mér 
at  ek^"  rekkja  hjá  henni*  en  ef  ek  drýgi  eigi  vilja  minn  100  sinnum 
með  henni  á  einni  nótt  til  vitnis  hennar,  [)á  á  keisari  vald  á  höfði 
mínu.  J)at  veit  trúa  mín,  segir  njósnarmaðr,  at  [þú  ert  fyrri  móðr, 
ok^*  mikla  fíflsku  [mæhr  þii,  ok  týnt  muntu  hafa  vináttu  keisarans.^'* 
J)á  [segir  Bernarðr  sína  íþrótt:^^  Taki  keisari  á  morgin  þrjá  hesta 
ina  beztu  í  hirð  sinni  ok  Uiti  [renna  þeim  sem  harðast, '"*  en  ek  skal 
í  mót  renna  ok  hlaupa  yfir  tvá  ok  á  inn  þriðja,  ok  henda  fjögur 
eph,  meðan  fjeir  renna  skeið  sitt ;  en  ef  [nökkut  þeirra  fehr  niðr, 
|)á  skal  keisari  eiga  höfuð  mitt.^'^  J)at  veit  [trii  mín,^^  segir  njósnar- 
maðr,  þetta  er  fáheyrt^'''  gabb,  [segir  hann,  en  í  þessu  er  keisari 
ekki  skemdr  né  niðraðr.^® 

8.  Eptir  þat  hefr  Vilhfer  af  Örenge  sína  íþrótt :  Sé  hér  gull- 
böU  þenna'^  er  hér  hggr,  hann  er  gerr^*'  af  gulh  ok  silfri,  en  opt 
ganga  til  30  manna  ok  fá  eigi  upp  hpt,  svá  er  hann  þungr;  en  á 
morgin  mun  ek  upp  lypta  einni^*  hendi,  síðan  mun  ek  kasta  honum 
á'^'^  borgarvegg  [ok  fella  niðr  fjóra'^^  faðma  á  hvern  veg.  Njósnar- 
maðr  svarar:  ]þat  veit  trúa  mín,  segir  hann,  [þii  tahir  mikla  bern- 
sku.'-**  J)ví  næst  scgir  Oddgeir-^  sína  íþrótt:  A  morgin  er  dagr 
kemr,  mun  ek  ganga"*'  ok  feðma*^'  stólpa  þann  er  upp  heklr  hölhnni, 
ok  snúa  hann  í  sundr  ok  fella  niðr  höllina.  J)at  veit  trúa  mjn, 
segir  njósnarmaðr,  þú  ert  örviti,'^^  Uíti  guð  þik  því  aldri'^''  á  leið 
koma;   [úhyggihga  gerði  keisari  er  hann  veitti  yðr  herbergi.^" 

')  [mfjl.  B,  b.  ')  liilf.  B,  b.  »)  [þá  man  af  honum  blásast  B,  b.  ")  úvitr- 
lig  B,  b.  *)  ok  muntu  vera  gassi  einn  tilf.  b.  ^)  úliyggiliga  B.  ')  mgl.  B. 
^)  [nökkut  gott  b.  ")  [tjald,  B\  eitt  tjald  6;  Vcild,  Frarjmcnt  i  Rigsariiiv. 
'")  [gofi  mér  leyfi  (orlof  b)  til  at  B,  b  •'')  [tilf  B\  fyrri  ertu  móðr  ok 
mærin  yfirkomin  ok  6.  '')  [mun  keisara  þú  þikja  mælt  hafa  Zf,  b. 
'')  [saal.  iB,  i;  svarar  Bernardr  A.  '^)  [hann  renna  hart,  B:  renna 
þeim  hart  b.  '^)  [einnhverr  þeirra  fellir  niðr  eplit,  fá  á  keisari  at  ráða 
fyrir  höfði  mínuí;  eitthvert  fellr  niðr,  J)á  á  keisari  valdáhöfði  mínu  6. 
'«)  [menn  b.  ")  fagrt  B,  b.  '»)  Imql.  B,  b.  '«)  inn  mikla  tilf.  B,  b. 
^*)  saman  blásinn  í,  b.  ^')  einn  með  annarri.B;  með  annarri  b.  ^')  at 
B,  b.  **)  [pk  mun  niðr  falía  fjóra  B\  svá  at  hann  skal  niðr  falla  um 
40  b.  *')  [at  f)ví  man  ek  eigi  trúa,  at  þat  megi  verða  B,  b.  ^*)  danski 
tilf.  B,  b.  2«)  til  tilf.  B,  b.  -")  faðma  B.  ""*)  or  viti  fínu  B;  með 
öllu  óðr  ok  œrr  b.     ^»)  tilf.  B,  b.     ^^)  [mgl  B,  b, 


Cap.    9,    10.  AF  JORS.U.AFERD.    '  475 

9.  Síðan  sagði  Neraes  hertugi  enn  gamli  sína  íþrótt:  Taki 
keisaii  á  morgin  tvær  brjnjur  ok  fái  mér  í  at  fara,  [en  síðan  mun 
ek  kiupa  Qóruni  fððmum  liærra  en  kastaliun  er  hár  til,^  en  síðan 
skal  ek  setjast  niðr  [hjá  keisaranum^  fyii'  en  haun  verði  vaiT  viö, 
[ok  þá  skal  ek  skaka  mik^  svá  at  hverr  hringr  skal  falla  frá  öðrum 
sem  brent^  háhnstrá.  ]þá  svarar  nj(3snarmaðr :  Gamall  ertu  ok  hvítr 
fyrir  hærum,  [ok  haröla  ertu  harðholdr  ok  seigr  í  sinum,'*  J)á  tók 
Bæringr  at  segja  sí.na  íþrótt:  Taki  keisari  á  morgin  öll  J)au  sverð 
er  í.eru  borginni  ok  grafi  niðr  [hjöltin  en^  upp  oddana,  ok  seti  sem 
þykkast^  má  bann  hjá  kastalavegg;  en  síðan  skal  ek  fara  í'  enn 
hœsta  turn  ok  [falla  ofan  á'þau,®  svá 'at  þau  skulu  í  sundr  bresta,? 
en  ek  skal  úskaddr  bi-ott  ganga.  J)at  veit  trúa  mín,  segir  njósnar- 
niaðr,  ef  þú  drýgir  þessa  íþrótt,  þá  ertu^"  af  járni  gerr  eða  stáli. 
iþá  aagði  Turpin  erkibyskup^*  sína  íþrótt:  I  [morgin  skal  ek  ganga 
til  ár  þeirrar  er  fellr  hjá  borginni,*'*  ok  skal  ek  vísa  henni  or  stað 
sínum  ok  láta  hana  renna  yfir  [allan  Miklagarð*^  ok  fylla  hvert 
hús :  en  keisari  sjálfr  skal  vera  svá  hræddr,  ^"'  at  hann  skal  flýja  upp 
í  enn  hæsta  turn,  ok-  skal  hann  aldri  ofan  kqma,'^  nema  því  at  eins 
at  minn  viH  sé  til.  J)at  veit  trú  mín,  segir  njósnarmaðr,  [þú  ert'^ 
óðr  maðr,  ok  guð  láti  þik  því  aldri  á  leið  koma;  úhyggihga^"  gei'ði 
keisari,  er  hann  veitti  yðr  herbergi,  [en  á  morgin  skal  keisari^®  alla 
yðr  í  brott  reka. 

10.  f>á  segir  Ernaldr^^  sína  íþrótt :  Taki  keisari  á  morgin  4 
klyQar  blýs  ok  stejpi  því""  vellanda  [or  kötlum  ok  í-'  ker;  en  síðan 
skal  ek  í  fara  ok  sitja  þar  í  til  þess  er  [kólnat  er  blýit;"-  ok  síðan 
skal  ek  upp  rísa  ok  skaka  mik,  svá  at  af  mér  skal  falla  alt  bl^'it, 
ok  eigi  skal  svá  mikit  við^^  loða,  at  þat  sé  [vág-^  eins  penings,''^ 
[en  þó-^  skal  ek  í  sitja  frá  morni  ok  til  nóns.-"  Jietta  er  undarlig 
íþrótt,  segir  njósnarmaðr,  aldri  [heyrða  ek  getit  jafnharðholds'^^ 
manns'^^  sem  þessi  er,  ok  af  járni  er  hann  görr,  ef  hann  drýgir 
þessa  íþrótt.     |)á  segir  Eimer  sína  íþrótt :    Ek  hefi  hött  einn  gervan 

»)    itilf.  B,  b.     ■")  [á  kastalann  B,  b.     »)  brunnit  b.     ")  [tilf.  B,  b.     *)  [bjalt- 
irnar    (hjöltin   6)   en   hverfl   B,    b.       *)    saal.  B\   skjótast  A;    þéttast  b. 
')  upp  á  B,  b.     *)  [ok  mun  ek  láta  fallast  ofan  á  sverðin,  þar  sem  þeim 
er  skipat  undir,  B,  b.     ')  brotna,  B,  b.     '")  at  vísu  tilf.  B,  b.     ")  Jíerf 
detle  Ord  begynder  atter  a.       '')    [saal.  B,  6;  borgina  skal  ek  ganga  til 
ár  þeirrar  er    Jber   heitir,  a,  A.       '*)    [borgfna    ok    alla  kastala   B,  b 
'^)  óttafullr,  A.     '«)  kvikr,  tilf  B,  b.     '«)  [at  maðr  sjá  er  B,  b.     ")  úvitr 
liga,  A.       '^  [enda  skal  hann  á  morgin  A.       ")  saal.  B,  6;   Berarð  a 
Gerin  A.      ^*)  þeim  A;  mgl.  B,  b.      =")  Isaal.  B;    í  katla  eða  a,  A;  í  b 
'=)  [kalt  er  A.     ")  "mik  tilf  B,  b.     ''')  vert  A.     ")  [veð  (!)  eins  skakings  B 
vert  eins  skalungs(!)  6.     *")  síðan  Æ.     ^")  [tngl.b.     ^*)  svá  harðbölvaðs  i? 
")  [vissa  ek  nökkurn  mann  svá  harðboldaðan  A. 


476  KARLAMAGmiS  SAGA  VII.  Cap.    11^    12. 

af  sœfiski;  en  þá  er  ek  liefi  hann  4  liöfÖi  mér  á  morgin  at  matmáli, 
þá  skal  ek  ganga  f}'rir  keisarann  ok  eta  mat*  frá  honum  ok  drekka 
vín  hans.  Síðan  skal  ek  ganga  [at  baki  honum'^  ok  Ijósta  hann 
hnefahögg,  svá^  at  hann  skal^  steypast  fram'^  á  borðit,  en  síöan  skal 
ek  láta  [hvern  [^eirra"  berjast'  við  annan  ok  togast  með  skeggjum 
ok  kömpum.  J)at  veit  trú  inín,  segir  njósnarmaðr,  [jessi  maör  er® 
vitlauss,   [ferliga  gerði  keisari,  cr  hann  veitti  yör  herbergi.^ 

11.  J)á  segir  Bertram  sína  íþrótt:  Taki  keisari  á  morgin 
Ijóra  skjöldu  ok  fái  mér,  en  ek  skal  fara  um  alla  dah  ok  skóga,  ok 
[fljiiga  svá  hátt  ok  œpa, '"  at  heyri  hvern  veg"  fjórar  mílur,  ok 
skulu  þar  or  fljúga  or  öllum  þeim  skógum  hirtir  alHr  ok  kollur  ok 
allskonar  djh',  'ok  svá  fiskar  or  öllum  vötnum.  J)at  veit  trú  mín, 
segir  njósnarmaðr,  hér  er'*^  mikit  gabb,  ok  mjök  num  [keisarinu 
við  þessu  reiðast,  ef  hann  spyrr.^^  J)á  tók  Gerin^*  at  segja  sína 
íþrótt:  Fái  keisari  mér  [á  morgin'^  spjót,'^  þat  er  manns  byrðr  sé 
œrin,  en  járn  sé  áhiar  langt,*'  en  síðan  leggi  hann  upp  á  [turn 
kastalans^®  tvá  peninga  silfrs;^^  en  síÖán  skal  ek  ganga  hálfa  mílu 
frá  borginni,  [ok  þá  skal  ek  skjóta  því  sama  'spjóti  til  þar  er  pen- 
ingarnir  hgpja,  ok  svá  beint  at  annarr  peningrinn  skal  niðr  falla, 
en""  sá  skal  hvergi  hrœrast,  er  eptir  liggr ;  síðan  skal  ek  svá  fim- 
liga  reijna,  svá  at  ek  skal  taka  spjótit  á  lopti  áÖr  en  niðr'^'  komi. 
J)at  veit  trú  mín,  segir  njósnarmaðr,  at  þetta  gabb  er  vert  annarra 
þriggja,  ok  í  þessu  er  keisaranum  engi  svívirða^-  né  skemd.  En 
[þá  er  þeir  höfðu  lokit  viðrœöu  sinni,"^  sofnuðu  þeir. 

12.  [Síðan  fór  njósnarmaðr  á  fund  keisarans.  En  jafnskjótt 
sem  keisarinn  leit  hann,  mæUi  hann :  Seg  mér,  segir  keisarinn, 
tíðendi  þín,  heyrðir  þú  nökkut  Karlamagnús  konung  geta  þess,  at 
hann.  vildi-*  nieð  oss  dveljast?  J)at  veit  guð,  segir  njósnarmaðr,  at 
þess  heyrða  ek  hann    aldri    geta,    at   hann    vildi   með    þér   dveljast, 

')  hans  <///■.  B,  b.  .^)  [tilf.  .4,  B,  b.  ^)  mikit  tilf.  A.  *)  þegar  tilf.  B,  b. 
*)  tilf.  B.,  b.  ")  hans  manna  tilf.  B.  ')  [menn  hans  berjast  hvern  6. 
«)  óðr  ok  með  öllu  tilf.  b.  ")  [mgl.  B.,  b.  '")  [fleygja  skjöldunum  svá 
í  lopt  upp,  ok  þar  með  skal  ek  œpa  svá  hátt,  B.,  b.  ")  frá  mcr  brott 
íilf.  B,  b.  '^)  œsi  tilf  Zf,  b.  ")  .[keisara  várum  illa  lika  Æ,  6. 
'^)  Geres  A.  '^)  [tilf.  A,  B,  b.  '»)  spjótskapt,  B,  b.  '')  í  tilf.  B,  b. 
'*)  [kastalann  ^,  b.  '■')  hvárt  er  hann  vill  af  guUi  eða  silfri  /?,  b. 
■■'•')  Isaal.-B.,  b;  síðan  skal  eli  skjóta  ok  fella  niðr  annan  peningiun,  svá 
at  A,  o.  ^')  á  jörð  A,  B,  b.  '')  svívirðing  A,  B,  b.  ")  [eptir  þetta 
tal  er  hverr  þeirra  hafði  rœtt  íyrir  sína  hönd,  ok  þetta  geip  allt  jafn- 
saman,  ^áB;  sem  Frankismenn  höfðu  enda  gert  á  þessu  geipi,  sem  nú 
hefir  sagt  verit,  þá  b.  ^^)  [En  þá  er  njósnarmaðr  fann  þat,  þá  fór  hann 
á  brott  ok  til  þess  er  hann  íinnr  keisarann.  En  [legar  er  konungr  lítr 
hann,  þá  heilsaði  hann  lionnm  ok  mœlti  síðan :  Seg  mér  tíðendi,  segir 
hann,  mælti  Karlamagnús  konungr,  at  hann  mundi  B,  b. 


Cap.    13.  AF  JORSALAFEEÐ.  4u 

heldr  hafa  þeir  í  alla  nótt  hætt  at  þér  ok  gabbat  þik.  J)á  segir 
hann  konungi  [alla  þeirra*  rœðu  ok  athöfn,'*  ok  gerðist  keisari 
[nijök  reiðr.  J)at  veit  trú  mín,  segir  Hugon  keisari,  at  Karlamagnús 
konungr  hefir  lyst  við  mik  mikla  úvizku,^  þar  er  hann  liefir  hætt  at 
mér,  en  ek  tók  við  honum  fyrir  guðs  sakir,  ok  gerða  ek  honum 
beinleika,'  en  hann  hefir  hætldan  mik.  En  ef  eigi  fremja  þeir  gabb 
sitt  sem  þeir  sCtgðu,'*  þá  skal  ek  láta  afhöfða^  þá  með  hvasseggjuðu 
sverði  mínu.  |)á  sendi  Hugon  konungr  eptir  þúsund®  riddara"  at^ 
koma  (il  sín  í  öllum  herklæðum  :  en  þeir  kómu  jafnskjótt  [til  hans.^ 
13.  [Karlamagnús  konungr  kom  þá  frá  kirkju  ok  hafði  hlýtt 
messu  ok  öllum  tíðum,  ok  með  honum  tólf  jafningjar.  En  Karla- 
magnús  konungr  gékk'"  fyrir  þeim  ok  hafði  í  hendi  [lauf  af  olifatré.'^ 
En  Hugon  keisari  kom  gangandi  í  mót  honum  ok  [mælti  við  hann 
hörðum  orðum :  Mjök  hafit  þér  mik  gabbat  í  nótt,  ok  þú  hæddir 
at  mér  ok  launaöir  mér  svá  minn  beinleika.'"  Eu  ef  nú  drýgit  þér 
eigi  íþróttir  yðrar,  þá  skulut  þér  aUir  dauða  þola.  [En  Karlamagnúsi 
konungi  rann  nökkut  þessi  rœða  í  skap  ok  leit  til  Fraukismanna  ok 
mœlti  við  þá :  Vér  várum  mjök  drukknir  í  nótt  af  víni  ok  klare, 
ok  ætla  ek  at  njósn  hafi  verit  haidin  á  oss.  Ok  því  næst  mælti 
Karlamagnús  konungr  við  Hugon  keisara :  Vér  gistum  jðr  í  nótt  ok 
drukkum  vín  yðvart.  En  þat  er  siðr  Frankismanna  or  París  ok 
Karteis,  at  þá  mæla  þeir  mart,  er  meun  fara  at  sofa,  bæði  vísdóm 
ok  fólsku.  En  nú  verð  ek  at  vita  af  mínum  mönnuni,  hvat  þeir 
hafa    rœtt,    eða   hverju    vér    verðum  at   svara  yðr.^**     Hugou    kon- 

')  saal.  vl;  þá  a.  ")  [alt  tal  þeirra  B,  b.  ')  úvináttu  A.  *)  fœsiliga 
reiðr.  ok  mælti  af  móói  miklum :  Harðla  mikla  fíQsku  gerði  Karla- 
magnús  konungr,  er  hann  hæddi  at  oss  ok  spottaði  ok  gerði  svá  mikla 
svívirðing  til  vár  fyrir  Tárn  góðvilja,  er  vér  tókum  við  honum  ok  hans 
félögum  fyrir  guðs  sakir,  ok  veittnm  honum  mikla  sœmd.  En  þess 
sver  ek,  ef  eigi  fremja  þeir  þetta  gabb,  er  þeir  kalla  sínar  íþróttir,  fi,  b. 
*)  höfða  A.  «)  100  þús.  J?,  b.  ')  sinna  íilf.  A.  «)  ok  bað  þá  B,  b. 
*)  [fyrir  hann  A-  fra  kómu  jafnskjótt  B^  b:  gerðu  sem  hann  bauð. 
")  [En  eptir  þá  nótt  vaknaði  Karlamagnús  konungr  ok  stóð  upp  ok 
gekk  til  kirkju  ok  12  jafninpjar  með  honum.  En  þá  er  hann  hafði 
hh'tt  messu  ok  öUum  tíðum,  fóru  þeir  brott  frá  kirkju  ok  gékk  hann 
B.  b.  ")  [sér  kvist  af  oHve.  A.  '')  [ásakaði  hann  um  gabb  þat  er 
þeir  höfðu  veitt  honum  þá  nótt,  A',  mælti  við  Karlamagnús  konung, 
þegar  er  hann  sá  hann,  mörgum  orðum  hörðimi :  ■  Karlamagnús  konungr, 
segir  hann,  hví  gabbaðir  þú  mik  í  Tiótt  ok  hæddir  at  mér,  ok  launaðir 
mér  svá  beinleika?  B.  b.  ")  [pá.  mæki  Karlamagnús  við  keisara:  Vér 
várum  i  gærkveld  œrit  druknir,  en  ek  vjl  segja  þér,  at  þat  er  siðr 
Frankismanna,  at  vér  mælum  mart  (á  síðkveldum  tilf.  6),  þá  er  vér 
förum  at  drekka,  bæði  vísdóm  ok  heimsku  optsinnum  (ok  stondum  kalls 
ok  gaman  tilf.  b).  En  nú  ef  þér  crnt  oss  reiðir,  konungr,  sem  mér  virðiit 
at  sé,  þá  verð  ek  vita  af  mínum  mönnum  hvat  þeir  hafa  rœit  tU  yðvar.  j9,  b. 


478  KARLAMAGIÍUS  SAGA  VII.  Cap.    14,    15. 

ungv  svarar:  [Mjök  hafit  |)ér  mik  skemdan  í  orÖum  yÖrum,  ok 
launat  mér  svá  góðan  beinleika  er  vér  geröum  til  yðvar.^  En 
[þá  er  J)ér  erut  skildir  frá  mér,*^  þá  skulut  þér  aldri  síðan  svá 
annan  mann  liæða,  svá  skal  yðr  þetta^  dýrkeypt  verða  áör  en 
nótt  komi. 

14,  Karlamagnús  konungr  gékk  þá  undir  olifatré,  ok  12jafn- 
ingjar  með  honum,  [til  einmælis  við  þá,  ok  mælti :  Góðir  höfðingjar,* 
segir  hann,  skeifliga^  hefir  oss  til  tekizt,  er  vér  skyldum  svá  druknir 
[verða''  í  nótt,  er  vér  mæltum  þat  mart,  er  vel  mátti  kyrt'^  Hggja.^ 
Síðan  lét  hann  fram  bera  helga  dóma  sína  ok  féll  tii  bœnar,  ok 
alhr  Frankismenn,  ok  báðu  þess^  guð,  at  hann  skyldi  rétta'"  mál 
[)eirra,  svá  at  eigi  skyldi  Hugon  keisari  yfir  þá  stíga,  jafnreiðr  sem 
hann  varð^*  [jeim.  En  [J)á  kom  engill  guðs  sendr  til  Karlamagnús 
kouungs  ok  mælti:''^  Gerst'^  eigi  úglaðr;  gabb  þat  er  J)ér  héldut  í 
nótt,  þat  var  fólska  mikil;  en  þau  orð  sendi  guð,  af  [)ii  gabbir  aldri 
menn'*  síðan,  fyrir  því  at  J)at  var  fólska  mikil  er  þér  mæltut.  í'arit 
til  ok  hefit  upp  íþróttir  yðrar,  ok  eigi  skal  ein  eptir  hggja,  ef  J)ér 
vilit  [fram  flytja.*^  En  Karlamagnús  konungr  var  því  feginn,  sem 
ván  var,  ok  [mælti  við  Frankismenn  :  Ottizt  ekki,  segir  hann,  guð 
mun  greiða  várt  mál.^' 

15.  Eptir  þat  géngu  þeir  fyrir  Hugon,  keisara,  ok  mælti  Karla- 
magnús  konungr  við  hann :  [Ek  vil  segja  þér  minn  vilja,  at  eigi  var 
J)at  tiguHga  gört,  at  þá  er  þii  fórt-í  nótt  frá  oss,  J)á  settir  J)u  njósn- 
armann  á  hendr  oss  at  heyra  til  várrar  rœðu,  ok  var  J)ér  sjálfum 
mest  úsœmd  í  því.  En  vér  munum*eigi  eta  orð  vár  fyrir  þér,  at'^ 
halda  J^ví  upp^^  er  vér  mæltum;  gangi  sá  til  f^'rst,  er  þú  kýss,  at 
drj'gja  sína  íþrótt.  Hugon  keisari  svarar:  [f)at  er  Oliver,  hann 
hœldist-"    því ,     at    hann     mundi    livíla    löO    sinnum    á    einni    n(3tt 

')  [saal.  Zí,  6;  alls  ekki  liafit  þér  mik  skemdan  (mjök  tilf.  a)  í  orðnra 
yðnim  a,  .i.  ^)  [áðr  vér  skilimst,  A.  ^)  gabb  tilf.  h.  ")  [Nú  tekr  hann 
til  niáls,  er  þeir  koma  þar:  Góðir  drengir,  B,  b.  ^)  illa  A.  *)  vera.-l. 
')  niðri  A.  ^)  [vci'it  íiafti  fyrra  kveld  (í  gærkveld  b)  at  hafa  þat  mælt 
er  vel  mætti  kyrt  vera.  B.,  b.  ")  allsvaldanda  tilf.  B.,  b.  '")  réttleiða 
^,  b.  ")  var  orðinn  B.  '^)  [i  þvá  bili  kom  engiU  af  himni  sendr  af 
allmáttigum  guði  til  fundar  við  Karlamagnús  konung,  ok  tók  í  hönd 
honiim  ok  reisti  hann  upp  ok  mælti  á  þessa  lund:  B,b.  '^)  Gjörsk  B; 
Ver  6.  '^)  né  einn  mann  B;  engan  mann  b.  '=)  í  guðs  nafni  tilf.  B,  b. 
"•)  [fremja  b.  ")  [segir  Fraiikismönnum  Jienna  atburð.  Jjeir  lofuðu 
.almáttkan  guð  fyrir  sína  miskunn.  ^,  b.  "^)  ok  frelsta  at  A.  '^)  [Ekki 
var  þat  listuligt,  sagði  hann,  er  þér  héldut  njósn  á  oss  í  gærkveld,  ok 
er  þér  þat  sjálfum  meet  skömm  at  setja  menn  til  þess  afr  lýða  til 
(lieyra  b)  hvat  er  drukknir  menn  mæla.  En  vér  munum  eigi  eta  svá  ein- 
örð  vára  í  því  fyrir  yðr,  at  lialda  því  eigi  npp.  (En  vér  munnm  öllu 
því  fram  halda  b)  B,  b.     ")  [Ek  veit  at  Oiiver  hefir  hœlt  (hœlzt  fc)  B^  b. 


Cap.    16.  AF   JOBSALAFERD.  ^^^ 

með'  dóttur  minni,  ok  [var  þat  mikit  fólskumál."  En  ek  fara  fyrir 
níðing,  ef  hann  freistar  eigi.^  En  ef  [eitt  sinn'*  skortir  á,  þá  týnir  * 
hann  höfði^  sínu,  ok  12  jafningjar  með  honum.  En  Karlamagnús 
koflungr  glotti®  at  máli  hans  ok  svarar  svá,  at  honum  mundi  mis- 
líka,  ef,  [hann  tœki  þat  til.'  J)ann  dag  skemtu  þeir  sér  alt  til  apt- 
ans,  ok  skorti  þá  ekki  þat  er  þeir  beiddust.  En  er  nátta  tók,  þá 
lét  Hugon  konungr  búa  [tjald  sitt^  ok  þaugat  leiða  dóttur  sína;  ok 
þat  tjald'  var  alt  búit^"  með  hinum  beztum  guðveQarpellum.  Mærin 
var  væn  ok  blauthold**  ok  eigi  úfegri  at  sjá  en  blóm  af  rósi  eða 
UIju.  ■  Eu  [Oliver  sté  í  hvílu  til  hennar  ok  hló.*'*  En  þá  er  mærin 
leit  hann,  þá  mælti  hon  kurteisUga  til  hans:  Herra,  segir  hon,  komtu 
til  þess  af  Frakklandi  at  skemma  konur  í  Miklagarði?  Oliver  svarar: 
Hræztu*^  eigi,  unuusta:  ef  þú  vilt  mínum  ráðum  fvlgja,  þá  skaltu 
úskemd  héðan  fara.  OHver  lá  í  hvílu  hjá  keisaradóttur  ok  snerist 
til  hennar  ok  kysti  hana  100  sinnum.  ]þá  mælti  mærin  við  hann : 
Ek  bið  þik  fvrir  guðs  sakir,  láí  mik  njóta  gœzku  þinnar,  en  gjalda 
eigi  úvizku'*  fbður  míns.  En  Oliver  svarar  henni :  Ef  þú  kemr 
mér  undan  ok  sannar  mál  mitt,  þá  skaltu  vera  unnusta  mín,  ok  skal 
ek  þér  unna  um  allar  konur  fram.  Mærin  játtaði  því,  ok  handsalaði 
honum  trú  sína  [ok  kristinndóm  at  halda  ok  sanna  hans  mál  með 
honum,'^  ok  lauk  svá  þeirri'®  rœðu. 

16.  En  um  morgininn  eptir  í  sólar  upprás,  þá  kom  þar  Hugon 
keisari,  ok  kallaði  á  dóttur  sína  ok  [spurði  hana,*'  ef  Oliver  hefði 
drýgt'®  þat  er  hann  sagði.  En  hon  svaraði  ok  kvað  hann  drygt 
hafa.  En  þá  [þurfti  eigi  at  spyrja,'®  at  keisara  [líkaði  iUa.""  Hann  * 
gékk.þá  til  Karlamagnús  konungs,  þangat  sem  hann  sat,  ok  mælti 
svá:  Drýgt  hefir  Oliver  sína  íþrótt,  en  nú  vil  ek"*  vita,  hversu 
öörum  tekst  til.'*'*  Karlamagnús  konungr  svarar:  Enn  skaltu  kjósa 
[þanu  er  þú  vilt  til  taka.  J)at  er  Yillifer  son  Eimers  jarls,  taki 
hann  guIIböU  þann  er  hér  liggr  í  búri  váru.  En  ef  hann  kastar 
honum  eigi,  svá  sem  hann  sagði  í  nótt,  þá  skal  haun  týna  lífi  sínu, 
ok  þá  kemr  hinn  efsli  dagr  yfir  þá  12  jafningja.    Ok  því  næst  gékk 

')  vió  B;  bjá  6.  •)  fíílskamál  B.  *)  [kann  hann  ekki  nær  at  ætla  sér  6. 
♦)  [nökknt  A.  *)  lífi  J,  J?,  fc.  «)  brosti  B,  b.  ')  [þeir  tœki  slíkt  til  B; 
þeir  fremdi  sínar  íþróttirft.  *)  [til-búr  sitt  * ;  svefnbúr  sitt  é.  ')  búrfi; 
hás  b.  '•)  tjaldat  B.  b.  ")  blautholdud  B.  •-)  [þangat  var  ok  fylgt 
Oliver  til  svefnbúrs,  ok  þar  í  rekkju  er  mærin  var  fyrir,  ok  skyldu  þau 
tvaa  ein  byggja  þat  herbergi  á  þeirri  nótt.  En  er  Oliver  steig  i  hennar 
sæng.  þá  hló  hann.  B.  '*)  reizt  B,  b.  '*)  heim^ku  A.  '*)  [at  hon 
skyldi  (med  honum  halda  ok  tilf.  B)  hans  mál  sanna,  B.  b.  '*)  þeirra 
A.  B,  6.  '')  [frétti  hana  eptir,  J?,  b.  '*)  vid  hana  tilf.  B.  ")  eptir 
tilf  B;  [mætti  ráða  til  líkinda  b.  **)  [mundi  illa  lika.  B,  b.  *')  at 
viou  tilf.  B.     ")  um  sína  íþrótt  tHf.  B. 


480  KAULAMAGNUS  SAGA  VH.  Cap.    16. 

Villefer  til  gullballarins*  ok  \y\úi  upp  annarri  hendi  mcÖ  mi'klutn 
jarteignum,  ok  skaut  á  borgarvegg  at  öllum  her  ásjánda  svá  hart, 
at  niðr  féll  [40  faðma  á  hvern  veg^  af  borgarveggnum :  pat  var  eigi 
af^  sterkleik,  heldr  af  jarteignum  guös,  er  hann  s^ndi  vinum  sínum, 
ok  [alha  mest^  fjrir  sakir  Karlamagniis  konungs.  Nú  líkar  Hugon 
keisara  illa,  er  borgarveggi-  hans  er-niðr  brotinn,  ok  mælti  við  mcnn 
sína:  |3etta  er  gabb  úheppih'gt,  ok"'"'  eru  þetta  gerningamenn  [ok 
sjónhverfingar  eru  komnar*'  í  land  várt  ok  ríki.'  Ok  því  ríæst  mælti 
Karlamagnús  konungr  við  Hugon  konung :  Viltu  enn  fleira  af  íþróttum 
várum,^  ok  skal  sá  enn  til  ganga,  sem  |)ú  vih.  Hugon  konungr 
svarar:^  J)at  [er  Turpin  erkibyskup,  hann  kvezt  mundu  snúa  ánni 
or  slað  sínum*''  ok  láta  hana  renna  í  borg  ok  fylla  öll  hús;  en 
sjálfr  sk^^da  ek  svá  hrœddr  verða,  at  ek  skyldi  undan  ílýja  upp  í 
enn  hæsta  turn."  J)á  mælti  Turpin  við  Karlamagnús  konung  :  Bið 
bœn  |)ína  til  guðs,  at  ek  koma  þessu  á  leið.  Síðan  gékk  hann  til 
[ok  signdi  vatnit.^*^  En  þar^^  geröust  miklar  jarteignir:  sjá  hin 
mikla  á  rann  or  stað  sínum  yfir  akrlönd  ok  [eng  ok  fyldi  öll  hús. 
En  borgarmenn  tóku  at  at  hyggja  ok  undrast.^*  Hugon  keisari  varð 
svá  hræddr,  at  hann  flýði  undan  upp  í  enn  hæsta  turn  at  forða  ser. 
Karlamagnús  konungr  var  utan  borgar  á  velli  nökkurum  undir  tré 
einu,  ok  12  jafningjar  með  honum  ok  þeirra  lið,  ok  hlýddu  til  rœðu 
Hugons  keisara,  ok  heyrðu,  at  hann  óttaðist  mjök  vatn  [jat  ok  ætl- 
aði  sér  bana  ok  sínu  liði.  Ok  því  nœst  mælti  Hugon  keisari  [við 
Karlamagnús    konung,    er    hann    sá   hvar    hann    var    undir    trénu:^^ 


')  [hverr  er  J)ú  vilt  at  fyrst  (þessu  næst  b)  leysi  af  liendi  sína  íþrótt. 
Hugon  konungr  svarar:  J)at  er  várr  kosningr,  at  Villifer  taki  upp  guli- 
böll  [)ann  er  hann  kvaóst  kasta  mundu.  Ok  ef  hann  kastar  honum  eigi 
svá  sem  hann  kvaðst  í  gærkveld,  [)á  skal  hann  de^'ja  ok  týna  höfði 
sínu  með  háðung  ok  skömm  mikilli,  ok  at  vísu  sé  ek  ván  iþess,  at  þá 
kemr  inn  efsti  dagr  ylir  [)á  alla  13  jafningja.  En  er  Ilugon  konungr 
hafði  þetta  af  kosit,  þá  fóru  feir  allir  saman  til  þess  búrs  (staðar  h) 
er  guUböllrinn  var  í,  ok  J)egar  er  feir  kómu  þar,  þá  gékk  Villifer  til 
ballarins  B^  b.  '•')  [fjóra  tigu  faðma  lengd-B;  um  40  faðma  6.  ^)  hans 
tilf.  B,  b.  '^)  [öUum  peim  er  við  váru  staddir  B.  *)  at  vísu  tilf.  B,  b. 
")  fer  komnir  eru  .4,  B,  b.  ')  ok  vilja  svíkja  af  oss  lönd  vár  ok  ríki 
tilf.  B,  b.  *)  várra  manna,  B^  b.  ")  Her  ender  A.  '*)  [sama  sem  Tur- 
pin  erkibyskup  sagði,  at  hann  skjddi  gera,  þá  er  þat  at  vísu  várr  kos- 
ningr  at  láta  eigi  við  líða.  Hann  sagðist  mundu  því  á  leið  koma,  at 
snúaáj)eirri  or  stað  sínum,  er  þar  fellr  skamt  frá  borginni  i?,  6.  ")  en 
J)ér  í  nótt  skulu(t)  hafa  vald  á  öllum  várum  varnaði  tilf.  B.  ")  [árinnar 
ok  signdi  hana.  B,  b.  '^)  þegar  hann  hafði  signat  vatnit,  ^á  B.  b. 
'^)  [engjar,  en  um  síðir  rann  honí  borg  ok  fj'ldi  hvert  hús.  En  er 
borgarmenn  sá  penna  atburð ,  þá  undruðust  þeir  ákafliga.  B ,  fc. 
'*)  itilf.   B,   b. 


J 


Cap.    17.  AF  JOESALAFERD.  481 

Karlamaguús  konungr,  segir  hanu,  hver  er  œtlan  þín  við  mik,  er 
þér  alhugat*  at  drekkja  mér  í  vatni  þessu?  Ek  vil  gjarna  gerast 
maðr  þinn  ok  halda  ríki  af  þér  ok  vera  skattgildr  undir  þik,  ok 
gefa  þér  alt  fé  mitt  ok  [svá  gripi,  er"  þú  kemr .  þessum  vanda  af 
oss.  En  Karlamaguús  konungr  mælti  svá:  Yerðr  er  hverr  miskunnar 
er  hennar  beiðist.  Síðan  bað  Karlamagnús  konungr  guð  þeirrar 
bœnar.  at  vatu  skyldi  aptr  sniiast  [í  sinn  farveg,  ok  þegar  jafnskjótt 
sem  hanu  bað,  þá  veitti  guð  þat,  at  vatnit  snerist  aptr^  til  staðar 
síns ,  ok  gerði  þá  guð  mikla  jarteign  fjrir  sakir  Karlamagnús 
konuno^. 

l  '  [Nú  er  svá  var  niáh  komit,^  þá  fór  Hr.gou  konungr 
ofan  or  vígskörðum  ok  til  Karlaniagnús  konungs,  til  trés  þess  er 
hann  var  undir.  Hugon  konungr  mælti  þá :  Karlamagnús  kouungr, 
segir  hann,  ek  veit  at  guð  elskar  þik  ok  heilagr  andi  er*  með  þér, 
en  nú  gerumst  ek  [jinn  maðr  [til  vitnis*  alls  hers.  þess  er  hér  er. 
ViUu  sjá  fleiri  íþróttir  várar  daglengis?"  segir  Karlamagnús  konungr. 
Nei,  nei,  segir  hann,^  [áör  skiilu  þessar  7  nætr'  líða;  ef  allar  væri 
þœr  jdrygðar,  þá  mundi  mik  [þat  æ  ok  æ'"  hryggja."  Karlamagnús 
konuugr  mælti  þá :  Nú  hefir  þú  gerzt  maðr  minn  at  á^^ijándi  allri 
hirð  þinni ;  nú  skukim  vit  gera  veizlu  okkra  í  dag  ok  bera  kórónur^^ 
báðÍB  saman.  Hugon  konungr  sYarar :  Blíðhga  vil  ek  bera  mína 
kórónu  [ok  ganga  proeessionem.  ^á  géngu  konungar  til  kirkju.** 
J)á  bar  Karlamagnús  konUngr  [sína  hina**  dýrhga  kórónu  á  höfði 
sér.  Hugon  konungr  bar  síua  kóróuu  mikhi  lægra,  því  at  Karla- 
magnús  konungr  var  fœti  hærri'"*  ok  þrimr  handargripum.  En 
Frankismenn  liugðu  at  görla,  ok  niælti  hverr  við  anuan:  Rangt 
mæhi  dróttning  vár  um  hag  Karlamagnús  konungs,  [þá  er  hoh  sa^gði 
uökkurn  konung  jafnvel  at  sér  sem  hann,  fyrir  því  at'*  engi  er 
lionum  jafutiguligr  á  jarðríki,  ok  aldri  komum  vér  á  þat  land.  [at 
eigi  hafim^*  vér  lof  af  allri'*  þj'íð.  Dróttningin"  bar  ok  þann  dag 
síu'a  kórónu  ok  leidtii  nieð  sérdóttur  sína  eua  vænu  mey.  (Enþar- 
var  hugr  Ohvers  optast  sem  hon  var;'^*'  en  mærin  vildi  hann  l)Iíðhga 
þýðast,  [ef  hon  þœttist  mega'*'  fyrir  feör  sínum. 

')  alvaraJ?,  6.  ^)  [stórgripi  ok  þjóna  til  yðvar  ([;jónayár  6)  í  öUum  hlHtnin. 
ef  B,  b.  ')  Itilf.  B,  b.  *)  [tilf.  *;  eptir  þat  fór  6.  ^)  at  vísu  tHf.  B.  h. 
'')  [at  vitni  B,  b.  '')  í  dag  b.  ')  Hujron  konun^  6.  ^)  [áðr  skulu  7 
vetr  B;  e\gi  meðan  ek  lifa  b.  "^)  [ei  ok  ei  B.  ")  hryggvan  gera  b. 
'-')  okkrár  tilf.  B,  b.  '^)  [þér  til  sœmdar  ok  virðingar.  .B,  b  '*)  Imgl. 
B,  b.  '*)  (at  yexti  mgl.  B)  en  Hugon  konungr  tilf  B.  b.  '^)  [tilf  B.  b. 
'")  [er  eigi  berira  B,  b.  '^)  hverri  B.  b.  '"')  dróttning  keisara  B. 
■")  [Oliver  hafði  mikinn  hng  á  henni  h.  ")  [en  Iion  þóttist  eigi  uiega 
B:  en  þorði  þn  vftrln  h. 

31 


482  KAULAMAGNUS  SAGA  VII.  Cap.    18,    19. 

18.  [En  þá  er  lokit  er  processione,  þá  géngu  kouungar  til  kirkju. 
En  Turpin  erkibyskup  var  þar  œztr  lærðra  manna,  ok  hann  söng  messu 
fjann  dag,  en  konungar  géngu  til  ofrs  ok  öll  alþfða.  En  þá  er  tíðum 
var  lokit,  fóru  ko.nungar  heim  til  hallar.  En  þá  var  matr'  búinn, 
ok  settist  þá  alþýða  til  borða,  ok  skorti  þá  ekki  þat  er  þeir  beiddust 
til.  Veiðimatr  var  þar  mikill,  hirtir  ok  vilHgeltir,  trönur  ok  elptr 
ok  páfuglar  pipraðir,  ok  allskonar  krásir,  ok  hinn  bezti  drykkr,  vín, 
klare  ok  piment,  ok  allskonar  leikar  er  tíðir  ok  tamir  váru.  Hugon 
keisari  mælti  þá  yið  Karlamagnús  konung:  Taki  Frankismenn  svá 
mikit  af  mínum  auðœfum  sem  þeir  vilja  mest.  J)á  svarar  Karla- 
ipagnús  konungr  ntáU  hans :  Eigi  skulu  Frankismenn  hafa  af  þínu 
þat  er  vert  sé  eins  penings;  þeir  hafa  svá  gnógt  áðr,  at  þeir  megu 
jeigi  meira  flytja  eptir  sér.  Ok  því  næst  váru  borð  ofan  tekin.*  En 
jhvat  er  um  þat  at  lengja  er'^  þar  til  kemr,  at  Karlamagnús  konungr 
tekr^  leyfi  aí  Hugon  konungi  sér  til  heimfarar,  en  Hugon  konungr 
gaf  honum  marga  góða  gripi,  ok  hvárr  þeirra  öði'um.  En  [Hugon 
konungr  liélt  í  stigreip  Karlamagniis  konungs,  meðan  hann.  upp  steig 
á  hest  sinn,  ok  svá  héldu  lians  menn  stigreipum  Frankismanna, 
meðan  þeir  hlaupa'*  á  bak,  ok  hvarf-''  þá  hvárr  þeirra  til  annars. 
Konungsdóttir  gékk  [til  OHvers''  ok  mælti  við  hann:  Ast  míu  ok 
góðr  viH  skal  aldri  bregðast  við  þik;  eu  nú  vil  ek  fara  með  þér 
til  Frakklands.  [En  bók  skih-  eigi  hvárt  hon  fœri  með  honum  at 
því  sinni.'  Síðan  fór  Karlamagnús  konungr  leiðar  sinnar,  ok  var 
glaðr  í  hug  sínum,  er  hann  hafði  svá  ríkan  konung  lagt  undir  sik 
orrostulaust.  [En  þeir  fóru  inargar  torfœrur  ok  hættHgar  brautir, 
áðr  en  þeir  kœmi  heim,  ok  uröu  þeir  margs  vísir  í  þeirri  för.^ 

19.  J)á  er  Karlamagnú*  konungr  kom  til  París  ennar  góðu 
borgar,  þá  var  þar  mikill  fagnaðr  landsfólki  öllu  af  hans  tilkvámu. 
En  síðan  gékk  hann  til  kirkju  ens  helga  Sendinis,''  ok  [ofraði  þar 
kúríjnu  dróttins  várs  ok  nagla  þeim  er  dróttinn   várr   var    krossfestr 

•u)eö,   ok  niarga  aðra  helga  dóma,  en.  suma  skipti  hann  í'"    ríki    sitt 
þangat  sein  honum  þótti  [ráðat.*^    [En  dróttning  baö  sér  miskunnar*- 

'j  \iii(jl.  B.  h.  ^)  [hvat  þurfiu))  vér  at  leugja  þat,  li.  ■')  [sem  tími  er  til, 
lekr  Karlimagnús  keisari  <).  ^)  [er 'Karlamagnús  konungr  var  til  feröar 
búiVin,  þá  hélt.  líugon  konungr  í  stigreip  hans,  meðan  hann  steig  B,  b. 
"")  mintist  b.  "^)  [at  Oliver  6.  ")  [Unnusta,  segir  liann,  vel  hefir  þú 
r02tt,  ok  at  vísu  skal  ek  alt  þat  halda,  sem  vit  höfum  mælt  okkar  i 
niilli.  B,  b.  *)  [mgl.  B.  b.  ")  Dionisii  b.  '")  [otrraði  þar  helga  dóma. 
en  snma  sendi  hann  víða  annarstaðar  um  B,  b.  ")  [sœmiligast  b. 
■^)  [þat  er  ok  sagt,  at  þegar  leið  e]-  dróttniiig  liaus  mátti  við  hann 
tala,  þá  hað  hon  sér  miskunnar  ok  reiði.  af  sér  rheð  mikilli  blíðu  ok  . 
lítjlæli  .«eMi   sl,\l(bií.;t   var  //.   1/. 


ap. 


1'J.  AF  JORSALAFERD.  48o 


lyrir  mismæli  sitt,  en  konungr  var  góðr  bœua  ok  fyi'irgaf  henni 
( fyrir  lof  hins  helga  kross  ok  heilagra  staða,  er  hann  hafði  vitjat, 
ok  yar  síðan  heima  4  mánuðr  í  biH„* 

')j  [orð  BÍn  ok  lét  renna  reiði  sína  við  hana  fyrir  lof  ins  helga  ki-oss  ok 
innar^helgu  grafar  ok  heiJagra  staða,  er  hann  hafði  sótta  í  þeirri  ferð. 
Eptir  þetta  var  Karlaraagnús  konuugr  heima  7niánaði.  at  því  sem  sagt 
er.  En  síðan  fór  hann  tiT  Spanialands  á  hendr  Marsilio  konungi,  ok 
varð  þar  mart  tíðenda  í  þeirri  för,  sem  nökkut  mun  verða  frásagt. 
En  hér  fellr  nú  niðr  |)essi  saga  (sem  nú  skal  nökkut  af  segja.  Ok 
endar  svá  þenua  {)átt  at  sinni.  b)  J9,  6. 


k 


31' 


ATTI  PARTR  HARLAMAGNUS  SÖGU  AF  RUi\ZIYAlS  BARDAGA. 


.-~  ptir  þessa  hluti  liðna    bjó  Kai-lamagnús    koniingr  ferö 

isína   til   Spanialands,    sem    hann    hafði    heitit,    |)á    er 

hann  fór  til  Jórsala,  ok  fórii  með  honum  12  jafningjar 

ok  alt  haus  et  bezta  liÖ,   er  til  var  í  hans  ríki.    Karlamagnús 

konungr   var  7  vetr  alla   sainfasta*    á   Spanialandi,    ok.  lagði 

undir  sik  alt  [með  sjá,'^    svá   at  hvárki    borg   né   kastali   var 

sá,    at  eigi    hefði   hann    undir   sik    lagt,    né    heruð"  eða   tún, 

nema    |  Saragúze   er^   stendr    á    íjalli    einu.       [|)ar    réð*   fyrir 

Marsilius   konungr   hinn    heiðni,    sá   er  eigi  elskaði  guð,    heldr    trúði 

hann   |á  Maumet  ok  Apolliil,  en  [jeir  munu  svíkja  hann.'* 

'2.  J)al  var  einn  dag,  at  Marsilius  koniingr  var  genginn  undir 
[olii'utré  einu  í  skugga^  ok  settist  á  niarmarastein  upp,  ok  umhverfis 
hann'  100  [)úsunda  nianna.^  En  hann  kallaði  hertoga  sína  ok  jarla 
til  sín  [ok  mælti:"  Góðir  höfðingjar,  segir  hann,  hvat  synd  hetir 
oss  komit:  KaTlamagiiús  konungr  er  koininn  [at  íjrirftira  oss,  ok 
veit  ek  at  hann  vill  orrostu  viÖ  oss  halda.^"  [En  |)ér  kostit  ok 
gerit  svá  vel,  at  [)ér  leggit  ráð  á  með  mér  sem  vitrir  menn,  ok 
hjálpit  mér  frá  skemd  ok  dauða,  .sem  yör  byrjar  at  gera."  Eii 
engi  heiðingi  [svarar  honum  orði  nema  Blankandin  af  kastala  Val- 
sundi.^'^  Hann  var  Jiinn  vitrasti  maðr,  hvítr  af  Iiæru,  ok  er  vel 
lofaðr  at   riddaraskap    ok   heilráðr    sínum    dróttni.     Hann    mælti    við 

')  Svá  er  sagt  í  |)cssarri  bók.  at  Karlaina  nús  konungr  var  7  vetr  /?,  b. 
^)  \saal.  B.  b\  liit  næsta,  a.  ?)  [borg  sú  er  Saraguze  heitir,  hon  B,  Ö. 
^)  [I  þeiiTÍ  borg  sat  i?,  b.  ■')  [með  skemd  á  úvizku  ok  (ok  úvizku  á  b) 
hei(5in  goð  3Iaumet  JMaclion  ok  Terogant  b)  B,  b.  ")  [skugga  cins 
olifotrés  B.  b  ')  meir  en  tilf.  B.  b.  ^)  hcrmanna  hans  B,  b.  ")  [en 
er  þelr  kómu  {)ar,  |)á  tók  hánn  til  máls  á  "{)essa  leid  B.  '")  [til  þcss 
at  eiga  við  oss  orrostu,  ok  ætlar  a;t  fyrirkoma- oss  b.  ")  \iilf.  B,  b. 
'^)  [varð  til  at  svara  hans  máli  Maðr  liét  Bkmkandin,  liann  var  mikiil 
höfðingi  ok  ríkr,  hann  var  ov  kastala  þ?im  er  V'alsundi  heitir  B..  b 


Cap.    't.  AF  RUNZIVALS  BAKDAliA. 


485 


komiug:'  Ótlast  ekki,  send  orð  Karlamagnúsi  konungi  enum  dramb- 
láta,  [dýrt  embætti  ok  fasta  vináttu:-  gef  honuni  leóna,^  björnu  ok 
hunda  stóra  ok  vali.'*  7  hundruð  úlfalda  ok  þúsund  gáshauka  mútaða. 
ok  4  hundruð^  rnúla  hlaðuu  ai'  guiU  ok  silfri.  ok  vagna  hlaðna  með 
dvruní  gripum,  ok  [n>á  þar*  þá  vera  svá  mörg  bisund,  at  Karla- 
maguús  konungr  má  gel'a  af  því  fé'^  öUum  riddörum  sínum  mákx.  Isú 
hetir'hanu  hér  verit  7  vetr  í  samt,  ok  átti^  haun  nú  at  fara  til 
Frakklands,  [þar  er  liann  í  hóghti  mikhi.'*  En  þú  skalt  sœkja  á 
fuud  hans  þangat  at  Michaels  messu  ok  taka  við  kristni.  ok  gerast 
luaör  haus  með  góðum  vilju  ok  halda  af  honum  Spanialand  alt. 
En  ef  hann  vill  hafa  gisia  af  oss.  þá  skaP**  senda  honum  20  [eða 
10'^  at  ffista  vin*áttu  vára,  son  þinn  [einnhveru  ok  svá  minn.''*  ok 
er  betr'^  at  þeir  sé  drepnir,  en  ef'*  vér  týnim  Spanialandi  ok  ölhi 
ríki  váru  ok  eign,  [fyrir  því  at  nú  er  at  komit-^*^  Heiðingjar^* 
Hvöruðu:  |)etta  er  þjóðráð.^'  pÁ  mælti  Blaukandin :  [Ef  svá  er 
gert,  þá'®  legg  ek  höfuð  mitt  í  veð,  at  Karlamaguús  konungr  mun 
íara  til  Frakklands  raeð  allan  her  sinu,  ok  mun  hverr  bans  mðnna 
fara  tit  síns  heimiUs.  Karlamagnús  kouungr  mun  vera  at  Eis  kapellu 
sinni  ok  gei-a  veizlu  sína.  [Stundir  munu  líða  áðr,  en  Karlamagnús 
konungr  mun  eigi  spyrja^^  tíðendi  af  oss,  fyrir  því  at  vér  skulum 
eigi  þangat  soekja,  eu  Karlamaguús  konungr  níun  þessu  reiðast  ok 
láta  drepa  gisla  sína,  ok  er  [betra  at  þeir  týni  lífi  sínu,  en  vér 
týnim  hinu  góða  Spanialandi.""  Heiðingjar  svöruðu :  J)etta  er 
þjóðráð.     Ok  lauk  svá  þeirri  stefnu.^^ 

3.  [Eptir  þessa  ráðagerð  þá  kallaði  Marsilius  kuuuugr  til  sín 
viui  sína  þá  sem  nú  man  ek  nefna  :  Klargis  af  Balagued,  Estomariz 
«ík  Eúdropiz  félaga  hans,  Priamus,  Greland,  Batiel'^-  ok  frænda  hans 
Mattheu.  Joel  ok  Mabriant  ok  Blankandin,-^  ok  mælli  við  Blankandin 
formann  þeirra.   at    helja    þat    mál    er    konungr    vill    láta   fram   flytja 

')  er  hann  sá  at  engi  varð  aiinarr  til  at  svara  honum  tilf.  B.  ')  [okbjóá 
honum  þitt  embætti  ok  þjónostu  ok  þína  fasta  ving-an  B.  b.  *)  leons 
B,  b.  *)  palafrey  B:  mgl.  b.  ')  7  hundruð  B,  b.  *)  þat  B.  0  tilf. 
B;  (má  Karlamagnús  þar  af  gefa  6.  ^)  gimist  J?,  b.  ")  [því  at  honum 
þikir  nú  mál  at  taka  á  sik  hógh'íi  b.  ")  ai  vísn  svá  vera,  ok  skal  tilf.  B. 
")  [mgl.  B,  6.  '^)  [einnhverr  ok  svá  minn  skal  fara.  í,  b.  '*)  betra 
B.  b.  '^)  mgl.  B^  h..  '*)  [svá  sem  nú  horfir  til  b.  '*)  Höfðingjamir 
B.  b.  '')  hit  bezta  rád  b.  '*)  [þess  sver  ek,  ef  svá  er  gert.  sem  nú 
höfum  vér  talat  vár  í  milli.  ok  þar  B.  b.  ")  [Síðan  man  líða  dœgr  ok 
dagr.  ok  man  Karlamagnús  spyrja  engi  B:  fra  ok  raun  hverr  hans 
manna  har  b :  ok  sitja  þar  með  iiáðum  um  tima.  svá  at  hann  man 
spyrja  engi  -')  [þat  lítiil  skaði  hjáþvr,  sem  vér  týnim  váru  riki  fr.  ^')  at 
þetta  var  afráóit  tilf.  By  at  þetta  ráo  var  staðfest  b.  •')  Batuel  b. 
")  [saai.  B,  b ;  Marsilius  konungr  kallaði  þá  til  tín  IQ  hina  illgjöraustu 
menn  a. 


486  KARLAMAGXUS  SAGA  VIIl.  Cap.   4. 

ftil  Karlamagnús  konungs.^  Jjessir  várii  [10  enir  illgjörnustu^  ok 
mestir  undirhyggjumenn  af  öllu  liði  hans.'*  Ok  síðan  mœlti  MarsiUus 
konungr  við  |)á :  |)ér  skuhit  fara  sendiför  mína  til  Karlamagnús 
konungs,  hann  sitr^nú  um  borgina  Aeordies ;  þér  skukit  bera  í 
höndum  yðrum^  kvistu  af  oHfutré,  |)at  táknar  frið  ok  mjúkleeti-  ok 
ef  þér  megit  koma  [sætt  várri*  á  leið,  þá  skulu  |)ér  |)iggja  af  mér 
gull  ok  silfr,  lönd  ok  klæÖi.^  [Heiðingjar  svöruðu :  Vel  hefir  |)ú 
mælt,  en  vér  skulum^  betr  gera.  Marsihus  konungr  mælti :  Biðit' 
KarlamagnÚB  konung  miskunna  mér,®  ok  segit  honum  ifalaust,  at  ek 
vil  hans  maðr  gerast,  ok  á  hans  fund  soekja,  áðr  en  þessi  mánuðr 
líði  við  j)úsund  hinna  beztu  minna  manna,  ok^  taka  kristin  lög  ok 
drj'gja  hans  viJja.^"  [Blankandin  svaraði :  Gott  muntu  af  því  hljóta.'* 
Konungr  lét  f)á  fram  leiða  10  múla  hvíta,  beislin  váru  af'-'  gulli  en 
söðlar  af  silfri.  En  síðan  steig  hverr  |)eirra  á  bak^  sínuin  múl,*^  ok 
fóru  Jeið  sína  tiJ  Ka'rJamagnús-  konungs,  |  ok  eigi  mun  hann  mega 
við  sjá,  svá  at  eigi  blekki  þeir  hann  nökkut.'* 

4.  KarJaraagnús  keisari  haíði  þann  tíð^''^  unnit  borgina  Acor- 
dies^^  ok  niðr  felt^'  borgarveggi,  ok  tók  þar  mikla  fjárhluti,  gull  ok 
silfr  ok  dyrlig  klæði,  [ok  "var  engi  sá  í  borginni,*®  at  eigi'  væri 
drepinn  eða  kristinn  görr. ^^  En  þann  sama  dag  sem  sendimenn 
Marsili  konungs  kómu  til  fundar  við  Karlamagnús  konung,  |)á  sat 
hann  í  gvasgarði  einum  ok  skemti  sér, .  ok  haus  [vinir  með  honum, 
Rollant  ok  Oliver,  Samson  ok  Auxiens  ok  Hotun  inn  sterki  ok  Bær- 
ingr,  Nemes  inn  góði  hertogi  ok  Rikarðr  jarl,  Guinelun,  Engiler, 
en  hvar  er  |)eir  váru  -var  fjöldi  annarra  manna;  J)ar  váru  15  |)ús- 
undir  Frankismanna,*^**  ok  sátu  allir  undir  guðvefjarpellum  at  svala 
sér  ok  léku  at  skáktafli,  en  sumir  at  kvátrutafli,"*  bæði  ungír  ok 
gamlir;  [ok  var  önnur  hver  taflan  af  gulli  en  önnur  hver  af  brendu 
silfri,  svá  hit  sama  váru  ok  reitirnir  á  taflborðiou,  at  annarr  hverr 
var  gyltr  en  -annarr  hverr  var  þaktr  af  hvítu  silfri.'^'^  Sumir  ríðá  á 
burt  til   skemtanar   sér,    sumir  skylmdust.      En    Karlamagnús    keisari 

')  \tilf.  B.  ')  saal.  B  \  |)eirra  a ;  fra  Blanlíandin,  ok  mælti  við  Blankandin 
hertil  mgl.  b.  *)  yðr  B,  b.  ^)  f sendiför  minni  B  \  þessi  ferð  b.  *)  ríki  b. 
^)  f)ó  tUf.B.  ')  saal.  B.,  b  \  bið  a.  ^)  [{)ér  sknlut  biðjamér  misknnnar  af 
Karlamagnúsi  koniingi  b.  '■')  mmmra  vér  allir  tilf.  B,  b.  '")  í  hvern  stað  tilf. 
B,  b.  ")  [mgl.  B,  b.  '^)  rauðu  tilfb.  '^)  .taal.  B,  b\  hesti  a.  '*)  [en' 
(með  f)eim  ráðTim  sem  feir  fara  fá  tilf.  fí)  er  mikil  ván,  at  hann  muni 
eigi  geta  við  sét,  at  þeir  blekki  hann  eigi,.(at  hann  geti  eigi  sét  við 
{)eirra  vékmi  b)  B,  b.  '■■*)  tíma  B.  "*)  Cordes  B,  b.  ")  brotna  /?,  b. 
'*')  borg  Sarraguzin  né  annarstaðar  B.  '■')  [en  hverr  sá  maðr  er  borg- 
jna  bygði,  varð  annathvárt  at  þola  dauða  eðr  taka  kristni  b.  ''")  saal. 
B.,  b\  [virktamenn  Rollant  ok  Oliver  ok  12  jafningjar  með  honum  ok 
mikik  fjöldi  annarra,  a.     ^')  kvattro  B.     ^*)  [mgl.  B,  b. 


Cnp.    4.  .  AF  RUXZIVAI.S  BARDAGA.  487 

sat  í  •skugga  undir  tré  einu.  Ok  því  næst  kómu  þar^  sendimenn 
Marsili  konungs,  ok  stigu  þegar  af  múlum'^  sínum  ok  géngu  fyrir 
Karlaniagnús  konung,  þar  sem  hann  sat.  Blankandin  tók  f^rst  til 
máls  ok  heilsaöi  Karlamagnúsi  konungi  kuríeisliga  :  Herra  konungr, 
ségir  hann,  guð  gíeti  þín,  sá  er  skóp  hin[iin  ok  jörð  ok  á  kross  var 
feslr  at  jeysa  oss  frá  kvöhim  helvítis.  honum  eigum  vér  at  þj»')na  en 
enguiu  öðrum.  J)au  orð  séndi  þér  Marsilius  konungr,  at  hann  viU 
þiun  fund  sœkja  ok  kristinH  gerast,  ef  þú  vilt.  Hann  skal  gefa  þér 
gull  ok  silfr  eptir  þínum  vilja,  hann  skal  gefa  þér  leóna*  ok  björnu, 
hunda,  hesta  skjóta,  er  mjök  er  at  lofa,  [7  huudruð  úlfalda,  þúsund 
gáshauka,  vagna  hlaðna  af  góðum  gripum  ok  dfrum  klæðum,  4 
hundruð  múhx  klyljaöra  af  guUi  ok  silfri,  ok  niáttu  þar  af  gefa  mála 
ölhim  hirðmönnum  þínnm  ok  riddörum.'*  líú  hetir  þú  hér  vent  7 
vetr.  ok  er  þér  nú  mál  at  fara  aptr  til  Frakklauds,*  ok  þangat  skal 
Uonungr  várr  sœkja  yðvarn  fund.  ok  láta  skírast  ok  gerast  maðr 
þinn,  ok  halda  af  þér  Spanialand  alt  ok  vera  þér  skattgildr  -um  alla 
[lífsdaga  þína.*  En  er  hann  [hafði  svá  ráðit'  fram  sitt  erendi,  ok 
er  hann®  lauk  sínu  ináli,  þá  svaraði  Karlámagriús  keisari  máli  hans 
á  þá  leið :  Guð  sé  þess  lofaðr,  segir  hann.  [at  svá  sé  sem  þú 
segir:  eí^  Marsilius  konungr  gerir  svá  sem  nú  hetir  þú  tjáð  um  hríð, 
])á  beiðumst  ek  ínskis^"  framar.*'  J)á  hneigði  Karlaniagnús  kon- 
ungr  [höfði  sínu*'*  litla  stund  ok  hugði  at,  en  síðan  [hélt  hann  upp 
höfði  sínu,'^  ok  var  einkar  tiguhgr  í  andliti,  ok  var  eigi  bráðskeyttr^'* 
lil  máls.  þat  var  siðr  hans  at  mæla  tómliga..  J)á  andsvaraði  hann 
máli*^  sendimanna  á  þessa  lund  :  Yiti  þér.  segir  hann,  at  Marsilius 
konungr  yðvarr  er  [fjándi  minn  sem  mestr  'má  vera,^^  hversu  má 
ek  því  trúa,  at  hann  muni  þat^'  halda,  er  [þér  hafit  mét  sagt?*® 
Blankandin  svaraði :  Með  gislum  mínum*^  munum  vér  þat  sanna 
héðan  í  frá  til  Michaels  messu,  þá  kemr  Marsilius  konungr  tiL  þín 
;it  taka  við  kristni.  J)á  mælti  Karlamagnús  konungr:  [Enn  má'^'' 
guð  hjálpa  honum.  ef  hann  vill  þat  gera.  ísú  liðr  á  kveldit :  en  er 
sól  hafði  sezt,  þá  lét  Karlamagnús  konungr  fœra  til  stalls  múlaþeirra 
sendimanna.  Síðan  létu  þeir  upp  reisa  landtjöld,  ok  því  næst  váru 
sendimenn  þangat  leiddir  ok   12'^^  menn  til  settir  at  þjóna  þeim,  en 

')  fram  farandi  B.  ')  hestum  B,  b.  ')  leous  B.  *)  [mgl.  B:  fra  banh 
=kal  gefa  þér  leóna  o.  s.v.  mgl.b.  '')  Prans,  B.  b.  ")  [lífdaga  sína  .B.  b. 
•)  rekit  B.  «)  [mgl.  b.  »)  saal.  B.  b:  en  a.  '")  saal.  B:  ekki  a. 
")  [vel  er,  ef  MarsiliTis  svá  gerir  sem  nú  hefir  þú  sagt  b.  '^)  [saal. 
ogsaa  B:  höfnð  sitt  b.  '*)  höfuÓ  sitt,  B.  '*)  bráðskeytr  B.  '")  [rétti 
hann  sik  upp,  andsvarandi  orðum  b.  '"7  [hinn  mesti  minn  úvinr  b. 
'■)  þvi  B :  þat  b.  '")  [hann  hetir  mér  játtat  6.  '■•)  mgl.  B,  b.  '"^  [þá 
man  b.     ^')  saal.  B.  b\  \  a. 


488 


KARLAMAGNUÍJ  ÖAGA  VIII.  Cap.    S. 


þá  skorti  enskiskonar  mat  né  drykk.     En   er   þeir    váru    niettir,    þá 
fóru  þeir  [í  rekkju  sína^  ok  sváfu  alt  til  dags. 

5.  En  er  nóttin  leið,  þá  reis  Karlamagnús  keisari  upp  í  dagan 
ok  hlýddi  óttusöng  ok  n/essu  ok  öllum  tíðum,  ok  þá  kallaöi  Karla- 
magnús  konungr  á  göfugmenni  sitt,  fjrir  því  at  Frankismanna  ráði 
vill  hann  fjlgja.  En  síðan  [um  morguninn  er  Karlamagniís  keisari 
gékk  undir  borð  eitt^  ok  settist  í  hásæti  sitt  ok  kaUaði  til  sín  bar- 
óna  sína,  þá  kómu^  12  jafningjar,  þeir  er  Karlamagnús  kouungr 
hafÖi  mikla  elsku  á,  ok  meir  en  þúsund  annarra  Frankismanna. 
Guinelun  jarl  var  ok  þar,  er'svikin  hóf;  ok  þá  tóku  þeir  ællan  sína, 
en  sú  laukst  illa  [er  verr  var.'*  En  [er  þeir  váru  allir  saman  á 
þessarri  stefnu,''  þá  tók  Karlamagniís  konungr  til  máls  á  þá  leið : 
Góðir  höfðingjar,  segir  hann,  [leggit  ráð  íyrir  mik  ok  sjálfa^  yðr. 
Marsilius  konungr  lét  hingat  fara  sendimenn  sína,  sem  þér  vitit,  ok 
byðr  hann  mér  mikla  fjárhluti,  [inörg  león,-  hesta  góða,  400  úlfalda 
klyfjaða  (af  gulU)  af  Arabialandi  (ok)  100  múla,  viU  hann  ok  gefa 
mér  50  vagna  hlaðna  af  gersemum,'^  ok  hann  viU  sœkja  á  minn 
fund  til  Frakklands,  ok  hann  viU  halda  af  mér  Spanialand  ok  þjóna 
mér  um  alla  flífsdaga  sína,^  ok  liann  vill  la  mér  til  þess  gisla,  at 
þetta  skal  haldast,  en  eigi  veit  ek  hvat  honum  er  í  hug.  Karla- 
magnús  lauk  rœðu  sinni.  Frankismenn  svöruðu:  J)ar  er  [at  at 
hyggja.^  þá  stóð  RoIIant  upp  ok  inœlti  svá:'"  [Úsynju  trúir  þú 
MarsiHo  konungi.  Nú  eru  7  vetr  liðuir  síðan  er  vér  kómum  til 
þessa  lands,  ok  hefi  ek  mörg  vándrœði  þolat  í  þínu  embœtti.  Ek 
sótta  til  handa  þér  Nobihsborg  ok  Morinde,  Yalterne  ok  Pine,  Bala- 
uigie,  Rudile,  Sibili,  Port  ok  Aulert  er  stendr  á  landamœri.  En  Mar- 
silius  konungr  heíir  opt  sýnt"  svik  ok  'lausyrði  við  þik.  J)á  sendi 
hann  fil  þín  fyrir  skömmu  12  baróna  sína,  at  því  hóíi  sem  nú  sendi 
haniL,  ok  hafði  hverr  þeirra  í  hendi  sér  kvist  af  oUfutré,  ok  báru 
þeir  slík  tíðendi  sem  þessir  sögðu  í  gærkveld,  at  konungr  þeirra 
vildi  kristnast,  þú  áttir  þá  ráð  við  Fránkismenn,  en  þeir  réðu  þér 
úsnjalt.  J)ú  sendir  þá  2  jarla  þína  til  Marsili  konungs  Basan  ok 
Basilies,  en  hann  gerði  sem  illr  svikari  ok  lét  þá  týna  lífi  sínu. 
Halt  fram  hernaði  þínum,  herra,  segir  RoIIant,  ok  far  með  öllu  liði 
þínu  til  Saragueie,  en  síðan  sitjum  vér  um  borgina,  ok'  léttum  eigi 
fyrr  en  vér  nám  borginni,    ok   hefnum   svá   várra   manna,    þeirra   er 

')  [í  rekkjnr  sínar  B;  at^sofa  b.  '^)  mgl.  B.  ')  líom  Rollant  ok  Olifer 
ok  B\  fgékk  hann  til  borðs  ok  settist  í  hásæti  sitt;  þar  váru  þá  mei^ 
konunori  b,  ^)  [seni  ván  var  at  B\  fra  ok  þá  tóku  mgl.  b.  *)  [sem 
menn  váru  mettir  ok  borð  váru  ofan  tekin  b.  *)  [ráðit  mér  heil  ráð 
ok  8v4  sjálfum  b.  ')  [mgl.  í,  b.  *)  [sína  daga  2?,  b.  ")  [at  hyggjanda 
B,  b.      ">)  í  móti  B. 


Cap.    6.  AK  RirSZIVALS  BARDAGA.  489 

svikarinu  lét  þá  drepa.  Karlamagnús  keisari  hné  niðr  höfði  sínu  ok 
strauk  skegg  sitt  ok  kanipa,  ok  svaraði  engu  orði.*  Frankismenn 
fjögðu  þá  allir  nema  Guinelun  jarl,  hann  reis  upp  ok  gékk  fvrir 
Karlamagnús  konung  ok  tók  til  orða :  Góðr  keisari,*  segir  hann. 
eigi  skaltu  trúa  úvitrs  manns  ráði,  [hvárki  mínu  né  annaira,  nema 
þér  SB  gagu  at.  En  alls  \)6^  liefir  Marsilius  kouungr  |)ér  orð  sent. 
at  hann  vill  krisíinn  gerast  ok  pinti  maðr,  en  sá  maðr  er  [þvj  neitar, 
hann  hirðir^  eigi,  hvat  dauða  vér  |jolim.  [En  ofgert  ráð  er  eigi 
rétt  at  á  leið  komist,  léttum  fíflsku  ok  tökum  heil'ráð.^  En  eptir 
þær  rœður  Guineluns  jarls,  þá  gékk  Nemes  fram  fyrir  konung  Kai'la- 
magnús,  [en  eigi  var  betri  maðr  honum  í  allri  hirð  Karlamagm'is 
konungs.^  Hann  tók  til  máls  :  [Karlamagnús  konungr,  segir  hann, 
heyrir  [>ú  andsvör  Guineluns  jarls ;  þat  vSeri  einkar  vel,  ef  haldast 
mætti  þat  er  hann  hefir  talat.'  En  nú  er  Marsilius  konungr  yfir- 
kominn  at  ríki  sínu,  þú  hefir  nú  unnit  af  honum  kastala  ok  borgir, 
heruð  ok  tún,  ok  mjök  svá  alt  ríki  hans  undir  þik  lagt,  ok  [erhann 
várkunnigr  sér  er  hann  biðr  vægðar,  ok  væri  þat  mikil  úsœmd,  ef 
hann  skyldi  eigi  þjóna  tíl  þinnar  tignar.^  Nú  skaltu  gei'a  fyrir  guðs 
sakir  ok  yðvarrar  tignar  at  miskunna  honum,  send  nú  einn  til  hans 
af  barónum  þínum.  ííú  [vill  hann  gera  trygð®  með  gislum  til  þín, 
sem  hann  heör  játað  til  yðvar,/"  þá'  er  þat  vel,  ok  er  þat^*  ráð, 
at  [eigi  hefist  sjá  herr.  Fleiri*'^  Frankismenn_  svöruðu  :  Vel  hefir  þú 
roett,  hertogi,  segja  þeir. 

6.  Ok  þá  mælti  kéisarinn:  Hveru  munum  vér  þangat  senda? 
[Nemes  svaraði :  Ek  fer,  ef  þú  vilt.  konungr,  segir  hann,  ef  þú  fær 
mér  gh'tfa  ok  staf.  En  keisarinn  leit  við  honum  ok  mælti:  .  J)ú  ert 
vitr  maðr.  eu  með  þetta  skegg  ok  kampa  er  ek  hefi  þá  segi  ek 
þér  svá,  at  eigi  ferr  þú  svá  h\ngt  frá  mér  þessa  12  mánuðr  ena 
næstu.  fyrir  því  at  þat  er  mér  ofgeigr,  ef  þér  verðr  nökkut  til  meins. 
Far  ok  sitt,  segir  hann,  engi  maðr  býðr  þér  til  þeirrar  sendifarar. 
En  hvat  um  þat  at    tala,    segir   hann.    hvern  viljum    vér   nú    þangat 

')  [ok  hetir  Marsilius  konungr  opt  svik  ok  lausyrði  nð  þik  lýst ;  halt 
íram  hemaði  þínum,  herra,  segir  Rollant,  ok  far  með  öllu  liði  þínu  til 
.  Saraguzeif;  þat  megit  þér  minnast,  at  Marsilius-konungr  hefir  opt  haft 
svik  ok  lausyrði  við  yðr.  því  haldit  fram  hernaði  yðrum  sem  þér  hafit 
áðr  ætlat,  því  at  Marsilius  man  enn  um  svik  bíía  sem  fyrr.  b.  ")  herra 
B.  b.  ^)  [ok  því  B\  því  b.  *)  [vill  at  vér  nítim  (þér  ^ítit  6)  því,  þá 
hirðir  hann  B,  b.  *)  [mgl.  B.,  b.  ")  [mgl.  B^  b.  ')  [þessi  orð  er 
Guinelun  jarl  hefir  talat,  væri  harðla  vel  haldandi.  ef  þau  mætti  standa  6. 
*)  (því  biðr  hann  yðr  nú  vægðar,  at  hann  sér  hvar  hann  er  at  kominn  6. 
■  ')  [vili  hann  þetta  gera  trygt  B.  '")  [et  hann  vill  senda  yðr  gi^la  ok 
gera  svá  trygg  sín  boð  við  yðr  b.  ")  þá  B,  b.  '^)  [eigi  hefist  þessi 
herr  raeir.  B ;  setja  aptr  her  þenna.  b. 


490  KARLAMAGNUS  SA<5A  VIII.  Cap.    6. 

senda?  Rollant  svaraði  máli  hans :  Búinn  cm  ek  þeirrar  farar,  ef 
þú  vilt  konungr.  J)á  svaraði  Oliver  máli  hans :  Eigi  skal  svá  vera, 
þú  ert  of  bráðsHejtr  í  skapi,  ok  ætla  ek,  at  þii  munir  heldr  sundr 
fœra  sætt  vára:  en  ef  konungr  A'ill,  þá  em  ek  búinn  at  fara  þessa 
för.  |)á  mælti  Karlamagnús  konungr :  Hvárgi  ykkarr  skal  koma  á 
\Á  stigu,  ok  engi  3'ðvarr  12  jafningja.  |)á  gékk  Tiirpin  erkibyskup 
fyrir  koliung  ok,  mælti :  Fá  inér  (staf  ok  glófa  ok)  jartegnir,  ok  skal 
ek  fara  til  Marsili  konungs,  ok  mun  ek  segja  honum  nökkut  þat 
sem  mér  er  at 'skapi,  ok  mun  ek  brátt  verða  váir  við  hvathon- 
um  er  í  hug.  Karlamagnús  konungr  svaraði  honum  ok  mælti:  Eigi 
kemr  þú  þar  þessa  12  mánuðr  ena  næstu,  rœð  ekki  um  fleira,  nema 
ek  beiða  þik.  Góðir  höfðingjar,  segir  Karlamagnús  konungr, '  kjósit 
[einn  af  barónum'^  vel  k}  njaðan  ok  vel  at  sér  gerv.au,  þann  er  ger- 
samliga  segi  Marsilio  konungi  mína  orðsending  ok  greiði  vel  mína 
sendiför,  ok  sé  vel  at  sér  gerr  í  bardaga.*  yRollant  svaraði :  J)at* 
er  Guinelun  jarl  síjúpfáðir  minn.  [Frankismenn  svöiiiðu :  Engan 
vitum  vér  jafnvel  tilfalHnn  né  jafnvitran  honum,  mi  sj'nist  oss  þat 
it  vænsta  ráð,  ef  konungr  vill,  at  hann  fari.^  J)á  mælti  Karla- 
magnús  konungr. :  Guinelun  jarl,  segir  hann,  gakk  fram  þá  ok  tak 
við  staf  mínum  ok  glófa,  því  at  þat  vilja  Frankismenn,  at  þú  farir 
þessa  sendiför.  ]þá  svaraði  Guinehm  jarl:*  |)ví  heíir  Rollant  upp 
komit,  [ok  aldri  mun  ek  honum  þat  fyrirgela,  ok  aldri  síðan  skial 
hann  hafa  mína  vináttu.  En  nú  segi  ek  í  sundr  öllum  sættum  ok 
gerðum  okkar  á  milli,  ok  svá  Oliver  hit  sama  ok  allra  12  jafningja, 
fyrir  því  at  þeir  halda  öllu  máli  með  honum.  En  ef  ek  kem  aptr 
af  sendiför  þessi,  þá  skal  ek  hefna  minna  harma.  ^á  svaraði  Karla- 
magnús  konun^r:  Til  hótsamr  ertu,  en  nú  verðr  þú  víst  -at  fara. 
Guinelun  jarl  svaraði:  Sé  ek  nú,  herra,  segir  hann,  at  þat  er  yð- 
varr  vili,  at  ek  fara  þessa  för,  en  eigi  nuin  ek  aptr  koma  heldr  en 
Basili  er  fór  ok  hans  bróðir  Basan.  Karlamagnús  konungr  mœlti: 
Nú  skaltu  fara.  Guinelun  jarl  svaraði :  Nú  verð  ek  at  fara  til  Sara- 
guze,  en  eigi  mun  sá  aptr  koma,  er  þangat  ferr.  .  Ok  enn  mælti 
hðnn  :  Jllu  heilli  sáttu  Rollant  ok  hans  dramblæti,  fyrir  því  at  (hann) 
mun  fjrirfara  öllu  þínu  ríki.  Já,  já,  segir  hann,  eða  hvárt  veiztu 
at  systir  þín  er  eiginkona  mín?  ok  áttu  eigi  at  senda  mik  forsending 
sakir  barna  þeirra  er   vit   eigum.     Ek    vil    nii    því   lýsa,    at  ek  leiíi 

')  Fra  [Nemes  svaraði  forey.  Side  hertil  mgl.  if,-  ^)  [einnlivern  barún  B, 
')  Fra  Begyndelsen  af  dette  Capitel  og  hertil  har  b:  J)á  mœlti  konungr; 
Hvern  vilit  þér  til  kjósa  at  fara  þessa  sendiferd,  þann  sem  bæði  sé  vel 
borinn  ok  sœmilig-r  höfðingi  ok  kunni  vel  at  flytja  mitt  örindi  IN'rir 
Marsilio  konungi?  ")  psv  b:  þar  til  B.  •">)  [«1.7/.  B.  b.  ")  við  R. 
(?  reiði)  tilf  O: 


Cap.    6.  AF  RUKZIVALS  BARDAGA  491 

Baldvina  fvni  niínuin  alla  erfð  mína.  J)á  mælli  Karlamagnús  kon- 
angr:  Til  blauthugaýr  ertu,  Guinelun,  ok  œrit  svá  kvíðinn.  Guine- 
lun  jarl  svaraði  engú  orði  ok  varð  nijök  hugsjúkr,  ok  þegar  gékk 
Hann  fram  til  Rollant  sfjúpsonar  síns  ok  kastaði  skikkju  siuni  á 
gólfit  niðr  ok  stóð  fyrir  honum.  En  allir  12  jafningjar  hugðu  at 
honum  sem  vandligast,  J)ví  at  maðrinn  var"'  hinn  vænsti.  Hann 
mælti  þá  við  Rollant :  J)ú  svikarinn,  segir  hann,  hví.  œrist  þú, 
kvikar  meinvættir  búa  í  þér:  Frankismenn  bera  ráð  um  þat,  at  þeir 
hati  þik,  þú  einn  veldr  því,  er  þér  erut  hér  svA  lengi,  ok  hvern 
dag  kemr  þú  át  þeim  vandræðum  ok  erfiðr,  ok  upp  verða  þeir  vápn 
sín  at  bera  at  þarflausu  fyrir  þínar  sakir:  illu  heiUi  sáttu  Karlamagnús 
.  konung,  fyrir  þitt  dramb  ok  ofsa  ok  þitt  lígott  hugskot  kemr  (þú) 
mór  í  brott  frá  mínum  herra  Karlamagnúsi  konungi  ok  mörgum 
öðrum  gúðum  manni.  Kú  hefir  þú  því  upp  komit,  at  ek  skal  fara 
til  MarsiH  konungs  hins  heiðna  hunds,  ok  veit  trúa  mín,  ef  ek  kem 
aptr  or  þessarri  ferð.  þat  er  þinn  skaði.  sá  er  þér  skal  vinna  til 
dauðadags. 

J)á  er  hann  hafði  svá  lengi  talat  bart,  þá  svaraði  Rollant  ok 
mæhi  svá :  Nú  seg  þú  þinn  vilja,  en  ekki  tek  ek  hót  þín :  en  jafn- 
vitr  maðr  sem  þú  ert  á  vel  at  fara  sendifor  konunga  á  miUi,  ok 
þat  sama  segi  ek  þér,  at  ek  vil  gjama  fara  þessa  sendiför  fyrir  þik. 
ef  Karlaniagnús  konungr  frændi  minu  vill  lofa  mér.  Guinelun  jarl 
svaraði :  Eigi  legg  ek  þat  á  þik :  alls  þó  hefir  Karlámagnús  konungr 
þat  lagt  á  mik  fyrir  öndverðu,  þá  mun  ek  fara  sendiför  hans  til 
Saraguze;  en  sá  er  ferr  mun  eigi  aptr  koma,  veit  ek  at  hann  mun 
láta  drepa  mik,  sem  hann  lét  drepa  Basan  ok  Basilides.  En  ef  mér 
verðr  auðit  aptr  at  fara.  þá  er  víst,  at  (ek)  mun  gera  þeim  nökkura 
fólsku.  er  mik  dœmdu  til  þessarrar  farar.  En  er  Rollant  heyrði 
þessi  orð  Guineluns  jarls,  þá  þagnaði  hann  ok  hló  nökkut  at.  En 
er  Guinelun  jarl  sá  þat,-  at  Rollant  hló  at  honum,  þá  þótti  honum 
afburðar  illa.  svá  at  mjök  svá  vissi  hann  eigi  hvat  hann  gerði,  en 
þó  mælti  hann  xib  konung :  Hér  em  ek,  segir  hann,  fá  mér  nú 
staf  ok  glófa,  en  síðan  mun  ek  fara  til  Saraguze.  En  ef  guð  sendir 
mik  aptr  hingat ,  þá  skal  ek  reka  harma  minna.  Karlamagnús^ 
svaraði :  Helzti  eríu  hœtinn.  Ná  ef  þú  ferr  til  Saraguze.  þá  seg 
þau  tíðendi  Marsiho  konungi  hinura  heiðna,  at  hann  taki  við  kristni 
ok  gerist  minn  maðr  at  fullu  svikalaust,  ok  sœki  á  minn  fund  ok 
mína  miskunn,  ok  haldi  af  mér  hálft  Spanialand.  en  Rollant  skal 
háfa  háift.  En  ef  hann  vill  eigi  þat.  þá  seg  þú  honum.  at  ek  mun 
bráðliga  koma  til  Saraguze,  ok  eigi  þaðan  fara  fyrr  en  ek  hefi  unnit 
borgina.  Ea  síðan  skal  hann  fara  með  mér  í  böndum  til  Frakk 
lands,  þar  sem  hann  skal  dœmdr  vera  ok  dauða  þola.    En,  Guinelun 


492 


KARLAMAUXUS  SAGA   Vlli  ('up.    T. 


jarl,  (þii)  skalL  fá  honuui  í  liendr  brél"  þetta  ok  |)enna  Htaf  ok  glófa, 
er  ek  sel  |)ér.  En  (er)  Guinelun  jarl  skjldi^taka  við  ritinu,  þá 
lell  þat  or  hendi  honuni.  En  12  jafningjar  hugðu  at  ok  hlógu.  En 
Guinelun  jarl  laut  niðr  ok  tók  up])  bréfit,  ok  þótti  æfar  illa  ok  svá 
mikil  skömin  at  vera,  at  hann  vildi  eigi  þar  .víst  staddr  vera  fyrir 
alt  veraldar  guU,  ok  mælti  síðan  þessum  orðum  :  Guð  sjálfr  hefni 
þeim,  er  þessum  vandræðum  kómu  at  mér.  Frankismenn  svöruðu 
ok  niæltu  svá :  Dróttinn  allsvaldandi  guð  er  veit  ídhi  liluti,  hverju 
vná  þetta  gegnaV  þetta  býsnar  fjón  ok  r^org.  Guinelun  svaraði 
ok  mælti:  J)ér  muuut  hejra  ííðendi,  segir  hann.  En  síöan  mælli 
hann  við  Karlamagnús  konung:  Herra,  segir  haini,  gef  mér  le^fi. 
at  ek  fara  í  brott  sem  sk  ótast,  alls  þó  eni  ek  iui  skyldaðr  til  þess- 
arrar  farar,  þá  vil  ek  eigi  lengr  héa*  dveijast.  Karlamagnús  konungr 
svai'ar  honum  :    Guð  greiði  ferð  þína,  ok  far  sem  þú  vilt.' 

7.  Nú  fór  Guinelun  jarl  til  landtjald'a  sinna,  [ok  bjuggust'' 
með  honum  400^  hans  manna,  ok  vildu  honum  iillir  fylgja  |ok  eigi 
fyrir  mikit  gull  við  hann  skiljast.  Honum  líkaði  nú  afar  iUa  sem 
ván  var  við  Frankismenn,  ok  var  hann  í  œsi  mikhun  fjándskap  til 
þeirra.^  Hanu  klæddist^  síöan  með  liinum  beztura  herklæðum  fér 
vera  mátti,  gullsporar  váru  bundnir  á  fœtr  honum,  ok  var  hann 
gyrðr  með  sverði  sínu,  því  er  (hét)  Muraglais.^  En  síðan  er  hann 
var  til  ferðar  búinn,  þá  sté  hann'  á  bak  hesti  sínum  þeim  er  hét 
Taskabrun  ;^  [söðull  var  af  silfri,  er  hann  sat  í,  en  söðulklœði  var 
af  hinu  dýrasta  pelH;  í  stigreip  hans  hélt  sá.  niaðr  er  Guinimus  hét, 
hann  var  frændi  iians  sk^ddr.  Nú  er  maðrinn  einkar  tiguligr  ok 
frœknligr  at  sjá  í  sínum  búnaöi,  ok  eigi  úþesshgr  í  yfirbragði  at 
hann  muni  yfir  brögðum  búa.®  Menn  hans  mæltu  við  hann :  Lát 
oss  fara  með  þér,^"  Guinelun  jarl,  sögðu  þeir.  Guinelun  jarl  niæJti : 
Eigi  vill  guð  þat,  betra  er  at  ek^*  fle^'ja  einn.    en    svá    margr  góðr 

')  [at  aldri  man  ek  honmu  þat  fyrirgefa,  ok  sé  ek  nii  lierra.  at  þér  viiit 
at  ek  fari.  Nú  ef  þú  ferr  til  Saraguze,  þá  seg  Marsilio  þau  tíðendi,  at 
hann  taki  við  kristni  ok  gerist  minn  madrok  sœki  á  minn  fund  ok 
haldi  af  mér  hálft  Spanialand,  en  hálft  Rollant.  £n  ef  hann  vill  þat 
eigi,  þá  man  ek  vinna  landit.  Gninelun  skal  fá  í  hendr  honum  bréf 
þetta  ok  staf  ok  gk'ifa  er  ek  sel  þér.  B\  at  ek  stal  honum  jafnan  muna. 
J)á  svarar  Karlamagni'is :  Nií  skaltii  fara  til  Saraguz,  ok  seg  svá  Mar- 
silio  konungi,  at  ek  vil  þau  bod  þiggja  pem  sendimenn  hans  sögdu  mér 
af  honum-;  en  ef  haun  vill  þat  eigi  halda,  þá  man  ek  vinna  borg  hans. 
þá  er  hann  sitr  í.  Tak  hú  hér  bréf  þat  er  ek  sendir  honum,  ok  þar 
raeð  fær  ek  þér  staf  minn  ok  glófa.  b,  '■)  [at  búast  ok  B\  ok  bjóst  til 
ferðar  ok  6.  ^)  7  þiísund  fí,  h.  ')  [lyrir  þessa  sök  feldi  Gninehm  mik- 
inn  fjándskap  til  Frankismanna.  h.  •'■)  hei;klæddist  B,  b.  ")  sctal.  Frag- 
ment  i  Bigsarkivet :  Miragginais  «.  ')  [ok  sté  B.  b.  *)  Teskabrun  B.  b, 
3)  [mgl.  B,  b.     '")  snul.   B.  6;  honum.  n.      ")  tilf.  B,  b. 


('np.    fi.  AF  RCyzn'ALS  RARDAGA.  _  493 

\ 

drengr  sé  drepinH.  [Gerit  svá  vel,  mínir  menn,  ef  þér  heyrit  sagt 
í  írá,  at  ek  sé  drepiun,  þá  verðit  þér  at  minnast  sálu  minnar  í 
bœnahaldi  yðru,  ok  segit  góða  kveðju  Pinabel  frænda  mínum  ok 
Baldyina  syni  mínum,  ok  verðit  honum  aí  hðveizlu  sem  þér  megit. 
En  því  næst  fór  Guinelun  jarl  leiðar  sinnar,  ok  skildust  nú  við  svá 
búit.  En  menn  haus  urðu  við  þann  skilnað  úglaðir  mjök  ok  kuunu 
forkunnar  illa  brottlc'ir  hans,'  ok  mæhi  hverr  þeirra  við  annan  :  Jlla 
hetir  oss  nú  til  tekizt,  ef  vér  skuhim  uú  svá  tyna  heri-a  várum  ok 
lánardróttni.  -  Mjök  erum  vér^hér  til  virðir  af  Karlamagnúsi  konungi 
fyrjir  sakir  lávarðs  várs  Guinehms  jarls,  en  við  þann  eigum  vér  htla 
^nnáttu  at  lýsa,  er  ski]di  vára  Arigáttu,  mikla  úvináttu  gerði  hanu 
við  várn  herna  Guinelun  jarl,  ok  er  hann  svikinn  í  trygðum.' 

8.  Frá.því  .er  nú  at  aegja,  at  seíidimenn  hins  heiðna  konungs 
váru  undir  ohfutré  einu  ok  bjuggust  í  brott.  Guinehm  jarl  réðst  í 
ferð  með  þeim.*  En  [Blankaudin  er  nefndr  var  íoringi  þeirra,  hann 
reið  síðar,  ok  Guiuelun  jarl  meö  honum,  ok  urðu  margtalaðir  um 
daginn.  J)ar  kom  þeirra  rœðu.  at*'  Blankandin  mælti  við  Guinelun 
jarl  á  þá  leið  :  Mikill  atferðarmaðr  er  Karlamagnús  konungr,  háun 
hefir  lagt  undir  sik  ait  *Rómaríki,  Pú]  ok  Caiebre,  [Constancíe  ok 
Xobile,*  Saxlaud  ok  Eng]and  ok  Jrland.  hann  er  nu  ok  gamal],  svá 
at  [ekki  má  á^  skorta*  þrjú  hundruð  vetra.  Guineiun  jari  svaraði : 
Lið  hans  er  svá'  goft  ok  frœknt,  ok  er  hann  svá  dýrligr  iiöfðingi, 
at  shkr  konuugr  verðr  aldri  eptir  hann  hvárki  áðr  né  síðan.  Biank- 
audin  svaraði:  Frankismenn  eru®  vei  at  sér  gervir^  [ok  virðjst  mér 
sem  þeir  leggi  slík  ráð  iyrir  hann,  ok  þiki^  mér  sem  þeir  gangi 
yfir  allar  þjóöir.  Guineiun  jarl  svaraði:  Eigi  valda  því  hinir  góðu 
Frankismenn,  en  öilu  því  er  ilt  er  þá  [veidr  því  Ko]Iant  einn,*®  ok 
[hér  máttu  nökkut  svá  marka  hans  skapiyndi.'*  eptir  því  sem  nú 
mun  ek  segja  þér.*-  pat  var  í  gær.  segir  hann,  er  Karlamagnús 
konungr  sat  undir  tré*^  einu  ok  Qölment  um  liann  harð]a  mjök,  þá 
kom  þar  farandi  Rollant  frændi  hans  ok  hafði  í  hendi  sér  afburðar 
[eph  eitt  mikit,!^  ok  mæiti  við  Ivariamagnús  konuug:  Herra  keisari, 
segif  hann,  tak  hér  epii  þetta,  ek  iieit  þér  [ailar  kórónur  af'  kou- 
ungum  þeim  er  í  móti  þér  standa.  Shkr  er  ofmetnaðr  hans.  hvern 
dag  vill  hann  ilt  gera:  en  ef  ilt  kœmi^"  at  honum,    þá  myudim  vér 

')  [Ok  því  næst  fór  Gainelun  jarl  leiðar  sinnar.  B,  b.  •)  ok  ridu  síðan 
veg  sinn  f///".  6.  ')[m(jl.B,b.  ^)  Constantz  Nobile  if :  Constantinobile  6. 
*)  [ekki  maa  at  B.  «)  [tiann  man  hafa  b.  'O  afburðar  b.  ^)  furðu 
tilf.  b.  »)  [en  þeir  leggja  slík  ráð  fyrir  hann,  ok  virðist  B,  b.  "•)  [kemr 
Rollant  einn  því  upp,  «.  fc.  '■)  gaplyndi(!)  B.  '-)  [þar  til  marks  um  vil 
ek  segja  þér  þann  hliit  sem  til  bar.  b.  '»)  olifotré  B,  b  ")  [mikit 
epli  eitt,  B.  b.  '*)  [öllum  kúróniim  af  fi:  kórónura  af  höfði  öllum  b. 
"^)  keœr  B. 


494  KARLAMAGKUS  SAGA  VIÍI.  Cap.    9. 

allir  í  friÖi  [vera.  Blankaiidiii  inælti :  Maðr  læzt  Rollant  vcra,^  en 
hann  viU  hvern  Jionung  undir  sik  kúga,  ok  mun  honuni  eitthvert 
siuft  illa  til  takast  [.  Guinelun  jarl  svaraði  þá  enn  :  Jjaf^  viUli  RoU- 
ant,  at  [eigi  kœmist  sœtt  á  leið^  í  þessu  sinni,  ok  vildi  hann  leggja 
undir  sik  Spanialand.  Síðan  vildi^  haiiu  fara  til  Babilonar  ok  drepa 
Amiral  konung,  [ef  hann  viil  eigi'''  skírast  láta;  ok  eigi  œtlar  hann 
at  létta  áðr.en  hann  hefir  yíirstigit^  allar  þjóðir,  [Hvat  er  um  {)at 
at  lengja  um  þeirra  rœður,  þar  koni  um  síðir,  at  þeir  urðu  báðir  á 
eitt  sáttir.'''  Nú  handsaia  þeir  sín  á  miílum  Blankandin  ok  Guinelun 
jarl  at  svíkja  Rollaut  í  trygðum,  ok  [at  [jeir  skjldu  honum  at  bana 
verða.®      , 

9.  Eptir  þat  fóru  þeir  leiðar  sinnar,  ok  léttu  eigi  fj'rr  en  Jjeir 
kómu  til  borgarinnar  Saraguze,  ok  fyndu  þar  Marsilium  konung. 
En  þegar  jafnskjótt  sein  þeir  kómu  [jar,  |)á  bar  Guinelun  jarl  fram 
sín  erindi,  en  allir  heiðingjar  [hlýddu  honum  ámeðan.^  Blankandin 
gékk  |já  fram  fyrir  Marsilium  konung  ok  hélt  í  hönd  Guinelun  jarls, 
ok  tók  til  máls  á  þá  leið  :  Herra  konungr,  segir  hann,  Maumet  [ok 
Apollin  ok  Jubiter^"  gæti  \Án.  Vér^^bárum  seudiboð  \nn  til  Karla- 
inngnús  konungs,  en  hann  varÖ  þeim  tiðendum  feginn  ok  gerði  guði 
^þakkir,  ok  sendi  til  þín  þenna  enn  góða  inann.  Hann  er  [jarl  at 
tigni^  gi^  vgj  at  sér  gerr,  ok  máttu  nú  vita  sönn  tíðendi  af  honum. 
Marsilius  konungr  svaraði:  Segi  hann  nú  þá,  en  vér  skulum  hlýða. 
Guinelun  jarl  hóf  þá  mál  sitt  vitrliga  mjök :  Konungr,  segir  hann, 
Karlamagnús  keisari  sendir  þér  kveðju  ok  þau  boð,  at  þú  [játir 
Krists  nafni,  en  neita  Makoii  ok  Maumet,  en  hann  vill  fá  þér  fyrir 
at  ráða'^  hálft  Spanialand,  en  fiollant  hálft.  En  ef  þú  vilt  eigi  játa 
þessarri  sætt,  þá  mun  hann  taka  af  þér  borgina  Saraguzie  með  iiði 
sínu,  ok  síðan  skaltu  fara"'*  í  böndum  til  Frakklands,  ok  þar  skaltu 
[bana  taka^^  með  skömín  ok  háðung.  Marsilius  konungr  reiddist 
mjök  við'^  orð  hans,  hann  [hélt  á  staf  einum'!  í  hendi  sér  [ok  vildi 
Ijósta  hann,^^  en  því  kom  hann  eigi  fram,  því  at  [honum  var  banoat.^^ 
En  Guinelun  jarl  brá  sverði  sínu  ok  vildi  verða  fyrr  at  bragði  ok 
mælti  fyrir  munni  sér :  Eigi  skal  Karlamagnús  konungr  þat  spyrja," 
at  ek  [skal'^"    einn    hér    deyja^'^^    hafa   skal  ek  hinn  hæsta'-'^    áðr  en 

')  fsitja^,  í^.  ■')  [ok  þat  B^b.  '•')  (eiigi  kœmist  sætt  á  (nieö  konvinguiium 
tilf^  b)  B,  h.  *)  viU  J9,  b.  *)  [utau  hann  vili  b.  «)  undir  sik  okat  b. 
')  [nujl.  /y,  h.  **)  [ráóa  lionum  banað.  ■')  [gáfu  lionuni  liljóð  meðan  6. 
'")  (w'ff/-  -®i  ^-  ")  kompánar  tilf.  b.  '■)  jjarl  ok  tiginii  J?;  einn  tiginn 
jarl  b.  '■')  [látir  kristnast  ok  haidir  af  honum  .B,  b.  ")  meó  honum 
tilf.  B,  b.  "')  [[jola  dauða  b.  "•)  tilf.  B,  b.  ")  [hafði  staf  einn  b. 
'*j  [Ijóp  upp  ok  vildi  fegar  Ijósta  Guinehui  jarl  B,' b.  '")  [menn  hans 
stöðvaiiu  þat  b.  *")  skohig  B.  "")  jdeyi  einn  hér  b.  »'')  af  þfim  f)  lir 
mik  tilf.  B,  b. 


Cap.    10.  AF  UUNZIVALS  BARDAGA.  49o 

ek  falla.  En  heiðingjar  báðu  skilja  \>á.  Marsilius  konungr  varð  |)á 
reiðr  mjök,  fen  inenn  hans  ávítuðu  hann*  fyrir  þat  bráðskeyti'^  er 
hann  syndi  í  þessu  máli.^  [ok  lét  hann  at  orðum  þeirra'*  ok  settist 
aptr  í*  stól  sinn. 

10.  ]þá  tók  sá  maðr  til  máls  er  LangaHf  hét,  úngr^  maðr  ok 
vitr  ok  kærr  konungi:  Herra  konungr,  segir  hann,  ilia  helir  þú 
gert,  er  þú  skyldir"  Ijósta  hinn  frankneska®  mann,  vel  máttir  þú 
heyra  orð  hans.  Guinelun  jarl  svaraði'.  Hann  verðr  at  þola,  [hvárt 
sem*  hann  vill,  en  at  vísu  mun  ek  eigi  af  láta  fyrir  hræzlu  dauðans 
ok  eigi  fyrir  alt  veraldar  guli'"  [at  bera"  sendiboð  Karlamagnús 
konungs.  Hann  kastaði  þá  af  sér  safalaskinnum,  er  hann  hafði  yfir 
sér,  en  verit  var  af  guðveijarpelli  af  Alexandria.  En  Blankandin 
tók  upp  skikkjuna.  Guineluu  jarl  hélt  sverði  sínu  brugðnu  [í  hendi'- 
sér.  '  J)á  mæltu  heiðingjar  sín  á  millum :  Hann  er  hvatr  riddari, 
segja  þeir.  Guinelun  jarl  þokaði  at  konungi  ok  mælti  við  hann 
hárri  röddu  :  [Við  sannmæli  reiðist  þú,  segir  haun,  nú  ef  þér  líkar 
illa,  líaf  þú  svá  gert.^^  ^au  boð  sendi  þér  Karlamagnús  konungr,  at 
þú  takir  við  kristni  ok  gei'ist  hans  maðr,  hann  vill  gefa  þér  Spania- 
land  hálft,  en  hálft  RoIIant  frænda  sínum  5  [þar  hefir  þú  ramjrkjan 
ok  újafngjarnan  lagsmann.'^  En  efþú  vilt  eigi  þessu  sáttmáli  taka,*^ 
þá  mun  Karlamagnús  konungr  fara  til  Saraguze  ok  brjó^a  alla  borg- 
ina,  en  þik  sjálfan  í  bönd  íœrd,  ok  [hvárki  skaltu  hafa  palafrey^® 
né  hest  eða  múl,  heldr  skaltu  vera  settr  á  einn  klytjahest  ok  haför 
til  Frakklands,^'  ok  þar  skaltu  dóm  þola  ok  týna  höfði  þínu. 
[Jíarlamagnús  kouungr  sendi  þér  þetta  rit  ok  tak  hér  við.'®  Mar- 
silius  konungr  var  góðr  klerk'r  ok  kunni  vel  á  heiðnar  bœkr,  hann 
tók  við  bréfinu  ok  braut  síðan  innsiglit  þat  er  fyrir  var.  En  er 
hann  las  ritit,  þá  feldi  hann  tár  ok  [dró  skegg  sitt,  hann  reis  upp 
síÖan  ok  kallaði^'  hárri  röddu :  Heyrit  þér,  góðir  riddarar,"**  hve 
mikla  Ijándsemi  Karlamagnús  konungr  hefir"'  við  óss.  Nú  minnist 
hann  á  dráp  þeirra  Basans  ok  Basilius,^^  er  ek  lét  [drepa  fyrir 
háðungar  sakir  honum,-^  en  ef  ek  ^il  sáttr  vera  viö  hann,  þá  á--* 
ek  senda  honum  Langalif  föðurbróður  minn,  er  [því  olli  er  þeir 
váru  drepnir.^^    En  ef  ek  sendi  hann  eigi,  þá  verðr  ekki  af  okkarri 

')  Itilf.  B^  b.  =)  bráðlyndi  b.  »)  ok  lét  hann  at  þeirra  máli  tilf.  a. 
^)  [hann  stöðvaðist  fyrir  þeirra  orð  b.  ^)  á  B.  b.  «)  hann  var  rikr 
B,  b.  ')  vildir  B,  b.  *)  frœknasta  B,  b.  »)  [hversu  B;  sem  b.  '»)  á 
þessu  landi  tilf.B.  '.')  [skal  ek  niðr  fella  b.  '^}  [fyrir  B.  b.  '^)  [myl. 
B,  b.  »)  Imgl.  B,  b.  '*)  játa  b.  '«)  vala  frey  a.  ")  [hafðr  (skaltu 
ríðað)  til  Frakklands  á  einum  klyíjahesti  5,  6.  '*)  trú  med{l)B;  [Síðan 
fékk  hann  honum  bréf  þat,  er  Karlamagnús  sendi  honum  b.  ")  [œpti 
B,  b.  *>>)  iöfðingjar  B,  b.  ^')  nú  lýst  tilf  6,  ^^)  Basilii  6.  ")  [af- 
höfða  hon.im  t\l  héðimgnr  B.  b.     í')  skal  J?,  6.     ")   [voldi  þeirra  dauða  6. 


496  KARLAMAGNUS  SAGA  VIII.  Caj).    11, 

sætt.  En  engi  heiðingi^  svarar  honum'^  orði.  J)á  mælti  Langalif: 
Herra  konungr,  segir  hann,  Guinelun  jarl  heílr  mikla  fíflsku''  mælta 
við  þik,  ok  er  hann  dauða  verðr';  fá  mér  Imnn  í  hendr,  ok  mun 
ek  refsa  honuni  stórmæH  sitt."*  En  er  Guinelun  jarl  heyrði  þetta,^ 
þá  brá  hann  sverði  sínu  ok  bjóst  at  verja  sik. 

11.  En  Marsihus  konungr  lét  brenna  ritit''  fyrir  sakir  reiði 
sinnar,  ok  mælti  síðau  við  heiðingja:  Bíðit'hér,  segir  hann,  en  ek 
vil  ganga  á  einmæh'^  við  hina  beztu  menn  mína.  Langahf  fór  með 
honum  ok  Falsaron  bróðir  hans,  Adahn*  ok  [Nufulun,  Malpriant,^ 
Valdabrun,  Khmberis^"  ok  Klargis,  Bargis,  [ok  Blankandin^"  hann 
mælti  við  Marsihum  konung:  Lát  kalla  hingat  Guinelun  jarl,  hann 
hefir  handfest^-  mér  at  fylgja  [mér  ok^^  váni  máH.  LangaHf'* 
svaraði :  Far  þú  eptir  honum,  ef  þú  vilt.  En  hann  fór  ok  kom  til 
hans,  ok  tók  í  hönd  honum  [ok  reisti  hann  upp  ok  mælti  við  hann 
fögrum  'Orðuin,*^  ok  leiddi  hann  fyrir  konung.  J)á  mælti  MarsiHus 
konungr  við  Guinelun  jarl:  ■  Góði  vinr,  segir  hann,  ek  hefi  mjök 
mælt  í  móti  þér,  ok  .(lýsta  ek  mikla  ííflsku  %við  þik,^''  er  ek  vildá 
Ijósta  þik,  en  ek  skal  nú  bœta  þat  við  J)ik  með  góðan^''  vilja.  Ek 
gef  J)ér  skikkju  mína,  er  í  gær'^  var  ger,  hon  er  verð  100  punda 
silfrs.  Síðan  létu  þeir  um^''  hann  skikkjuna.  J)á  setti  [hann  Guine- 
lun  jarl^*'  niðr  hjá  sér.  J)á  mælti  konungr  við  Guinelun  jarl:  [Ek 
skal  yíirbœta  minn*  bráðan  vilja,  svá  at  þú  skalt  sœmdr  vera.. 
Guinekm  járl  svaraði :  J)ví  neita  ek  eigi,  ok  guð  iauni  þér  góðvilja 
þinn,  ytirbœtr  eru  hvers  beztar.  J)á  mælti  Marsflius  konungr  við 
Guinelun  jarl:"'  |3at  skaltu  vita,  segir  hann,  at  ek  skal  sœma  þik 
í  ölhim  iilutuin,  ok  skulum  vit  bera  okkur  ráÖ  saman,  ok  verum 
vinir  þú  ok  vér.  Kynhgt  þikir  mér  u,m  hag  Karlamagnús  konungs, 
ek  a>tla,  at  hann  sé  vel  200  vetra  gamall,  ok  [heHr  hann  víðförull 
gerzt  ok"-  mörg  konunga  ríki  undir  sik  lagt  ok  þá  sjalfa  yflrstigit.^""^ 
Guinelun  jarl  svaraði :  .Karlamagnús  keisari  er  vel  at  sér  gerr  um 
alla  hluti,    ok    mikit   lið   hefir   guð    honum    léð   at   stjórna,    ok  engi 

')  höfðingi  .B,  b.  ^)  einii  B\  |)ar  til  né  einu  6.  '')  ok  livizku  tilf.  B. 
*)  [velja  lionum  makligau  dauða  fyrir  sín  stóryrði  6.  *)  þessi  orð 
Langalif  B,  b.  «)  i  eidi  tilf.  b.  ')  eintal  B,  b.  ^)  Abalin  b.  ^)  [Nufa- 
lon,  Malbruant  jP,  b.  '")  Blumboris  *;  Klunboris  b.  ")  [Blankandin 
var  ok  þangat  kallaðr  B,  b.  '')  þat  fest  B.  '^)  [myl.  B,  b.  '»)  kon- 
ungr  ;B,  6.  '■'')  [m<jl.B.^b.  "*)  |heimskan  gerða  ek  mik  b,  ")  góðum  í». 
'*)  dag  B,  b.  's)  yfir^lf,  b.  *")  [konutigr  hann  //,  b.  ^')  [mql.  B. 
*')  [saal.  B\  er  hann  viðföruU  um  a.  ")  fra  [Ek  skal  yíirbœta  har  b: 
Ek  vil,  at  þú  sér  i  ráðagerð  með  oss,  ok  skal  ek  J)á  gera  tii  þín  sóma- 
saraliga;  mér  þikir  undarligt  um  Karlamagnús,  svá  gamall  sem  liann 
er,  ok  sva  víða  sem  hann  hefir  farit  ok  lagt  undir  sik  marga  konunga 
ok  þeirra  ríki,  at  hann  þikist  aldri  nógt  hafa,  viljandi  æ  ok  æ  auka  sitt 
vald  ok  yfirboð  h. 


(jip.    12.  AF  BCKZIVALS  BARDAGA.  497 

uiaðr  á  honum  at  hallmæla,  ok  engi  maðr  má  hans  gœzku  tjá*  né 
tína,  ok  heldr  vil  ek  dauða  þola  en  míssa  eða  t^Taa  hans  vináttu. 
En  svá  lengi  seni  R  .Ilant  litir,  þá  mun  Karlamagnús  konungr  aldri 
um  kyrt  sitja,  svá  at  hann  mim  eigi  herja  á  lön.d  aunarra  konunga. 
En  þat  er  víst  at  segja,  at  Rollants  jafningja  vcit  ek  eigi"  á  jarð- 
ríki,  ok  svá  Oliver  hit  sama.  En  þeir  12-  jafningjar  skulu^  lands 
gæta,  þegar  er  Karlamagnús  konuugr  ferr*  til  Frakklands,  eu  þeir 
■eru  svá  miklir  atgervimenn,  at  Rarlamagnús  konungr  [óttast  ekki 
vætta,*  meðan  þeir  eru  lífs. 

12.  Marsiliu.s  konungr  niæki  þá  við  Guinelun  jarl :  Ek  hefi 
vænt  lið  ok  vel  búit,  400  þúsunda  riddara;  nú  sp\"r  ek  þik  eptir, 
hvárt  ek  má  halda  orrostu  [í  móti  Karlamagnúsi  konungi.  Guinelun 
jarl  svaraði:  Með  eugu  móíi  at  þessu  siuni,  en  ef  þú  átt  orrostu,* 
þá  mun  þat  þiun  skaöi  verða,  því  at  ekki  megu  heiðnir  meira  í 
móti  [kristnum  niönnum.'  Gef  heldr  konungi  Ijárhluti  ok  fá  honum 
gisla,  ok  mun  hann  fara  til  Franz,®  en  Rollaut  mun  eptir  dveljast 
lands  at  gæta.  En  síðan  skaltu  fara  á  hendr  þeim  ok  eiga  við  þá 
orrosíu,  ok  er®  meiri  ván,  at  þú  sigrist  á  þeim.  Ea  ef  svá  ferr,  þá 
mun  lægjast  ríki  Karlamagnús  konungs,  ok  mun  hann  aldri  síðan 
kórónu  bera  á  höfði  sér.  Síðan  mun  Spanialand  í  friði  standa. 
Marsilms  konungr  þakkaði  honum  vel  sitt  ráð.  Hann  bað  síðan 
opna  féhirzlur  sínar,  ok  seá  var  gert.  J)á  gaf  hann  Guinelun  jarli 
marga  góða  gripi,  þá  er  eigi  [má  nú'"  telja.  Ok  enn  spurði  hann:^* 
Munum  vér  á  [þessa  lund  yfirstíga^-  RoIIaní?  Já,  já,  segir  hann, 
ek  skal  segja  þér,  hversu  þú  skalt  hátta.'^  Ef  Rollant  er  eptir  landa 
at  gæta,  sem  ek  sagða  þér,  ok  með  honum  20  þúsundir,'*  þá  skaltu 
senda  á  hendr  þeim  100  þúsunda  riddara,  en  öllum  þeim  muntu 
týna.  Sentu  enn  til  annarrar  orrosíu  svá*^  marga  riddara,  [en  öllum 
þeim  muntu  týna.  *®  En  í"  þriðja  sinu  muntu  sjálfr  fara  jneð  al- 
menning,**  ok  þess*^  meiri  ván,  at  RoIIant""  lúti  þá  í  þeirri  atiögu. 
Marsilius  konungr  svaraði  máli  Guineluns  jarls  ok  mælti :  ]þetta 
sýnist  mér  þjóðráÖ-*  vera.  En  nú  skaltu  þess  eið  sverja,  at  þú 
skalt  halda  þetta,""  er  vit  höfum  rœtt,  en  þar  í  móti  skal  ek  þér 
trú  mína  festa  [at  drepa  Rollant,  þó  at  ek  falla  í  bardaga.  Guine- 
lun  svaraði :    J)at  skal  at  þínum  vilja  vera,-^  segir  hann.     En  síðan 

')  alla  telja  B.  b:  ^)  engan  6.  *)  hér  eptir  vera  ok  tilf.  b.  *)  heira  lilf.  b. 
*)  [uggir  ekki  at  sér  B.  b.  ^)  [við  hann  at  þessu  sinni.  Guinehin  jarl 
svaraði:  Víst  eigi  B.  ')  [Frankismönnum  6.  *)  Frakklands  .B,  6. 
*)  {)ess  tilf  B,  b.  '")  [er  auðvelt  at  b.  ")  Marsilius  konnngr  B.  b. 
")  [{iPssu  landi  mega  yfirstíga  (sigra  b)  B^  b.  ")  breyta  6.  ")  riddara 
tilf.  b.  '*)  nökkura  aóra  tilf.  B.  "^)  {jm'gl.  B:  ok  munu  ^eir  ílestir 
falla  b.  ■')  it  B,  b.  »)  alt  Jið  þitt  b.  '»)  er  tiJf.  B,  b.  »»)  ok  12 
jafningjar  tilf.  b.     =")  spakligt  ráð  b,     '-)  þp.t  stöðugt  6.     ")  [tilf.  ^,  6. 

32 


498  KARLAMAGXUS  SAGA  ^  III.  Cap.    18. 

var  fram  borin  bók  mikil,  eii  hon  var  lögð  á  hvítan  skjöld.  A 
|)eirri  bók  váru  lög  Maumets  ok  Terogants.  Síðan  fór  Guinehm  jarl 
at  þessi  hinni  sömu  bók,  at  svíkja  Rollant  á  |)essa  lund  sem  þeir 
höfðu  [ráð  til  sett.*  En*  í  móti  sóru  alHr  heiðnir  nienn  at  eiga 
orrostu  við  Rollant  ok  verða  honum  at  bana.  [Er  J)etta  hinn  mesti 
harmr,  er  Rollant  skyldi  eigi  verða  varr  við  J)ctta,  ok  at  liann  v^arð 
eigi  fyrri  at  bragði.^ 

13.  Yaldibrun  stóð  Jm  upp  ok  þakkaði  Guinehui  jarh  ráð  síu 
[ok  gaf  honuni  sverð  sitt.  En  á  því  sverði  var  merkt  ásjóna  Ma- 
kojQS.  Síðan  mœlti  hann  við  Guinelun  jarl :  J)etta  sverð  gef  ek  |)ér 
til  vináttu  með  góðum  vilja,  ok*  til  þess  at  \m  verðir  oss  atliðveizlu 
at  drepa  Rollant  ok  hans  hð.  En  síÖan  [hurfust  þeir  til.^  J)á  reis 
upp  [Khmboris,  hann  var®  höfðingi  mikill  heiðinna  inanna ;'  hann 
mælti :  Guinehin  jarl,  segir  hann,  ek  gef  þér  hjáhii  minn,  |)ann  ér 
aldri  sáttu  betra,  [til  vináttu,  ok  þar  með  bið  ek  [lik,  at  |)ú  kyimir 
oss  til  þess,  at  Rollant  (muni)  dveljast  eptir  lands  at  gæta^  ef  þat' 
verðr,  þá  skuhmi  vér  lægja  öfdramb  hans  ok  ofmetnað.  Guinelun 
jarl  svaraði :  Ef  þat  verðr,  J)á  væri  vel.**  Bamundi^  drúttning  mælti 
við  Guinelun  jarl :  Vel  er  konungi  [við  þik,^"  ok  gott  hjggr  hann 
[)ér  ok  öll  hirð  hans.  En  ek  vil  senda  konu  þinni  2  nisti,  [þar  er 
í  steinar  margir,  matistis  ok  naguntis^*'  þau  eru  meira  verð  en  alt 
gull  í  Rómaborg,  ok  aldri  sá  Karlamagnús  konungr  önnur  jafngóð, 
svá  víða  sem  hann  stóð,^^  [ok  hverja  12  mánuðr  skaltu  góða  gripu 
af  mér  þiggja.  Guinelun  jarl  mælti :  Ef  vér  hfum,  J)á  skulum  vér 
launa  J)ér  ok  J)ínum  mönnum.  En^^  síðan  tók  hann  við  nistununi 
ok  lét  í  hirzhir  sínar  ok  [)akkaði  dróttningu  gjafh*  sínar.  Ok  því 
næst  mælti  Marsihus  konungr  við^*  Yaldenisis,  hann  var  féhirzlu- 
maðr^''  konungs,  hann  var  hinn  ellzti  maðr  á  Spanialandi,  Marsihus 
konungr  spurði  hann,  hvárt  búnir  væii  fjárlilutir,  þeir  er  [senda 
skyldi^^  Karlamagnúsi  konungi.  Hann  kvað  búna  vera.  J)á  lét 
hann  fram  bera  fjárhluti,^'  ok  fékk  Marsihus  konungr  í  hendr  Guine- 
lun  jarh,  til  þess  at  fœra  Karlamagnúsi  konungi  til  heilla  sátta,  en 
[þar  bjuggu^^  undir  svik  reyndar.  J)á  mælti  Marsihus  konungr  við 
Guinehm  jarl :  Nú  skaltu  heim  fara,  segir  hann,  til  Karlamagnús 
konungs  ok  fœra  honum  fjárhhiti,  en  ek  skal  hverja  12  mánuðr  gefa 
þér  lO^*   múla   hlaðna  af   guhi    ok    dýrhgum  gimsteinuin    ok  góðum 

')  [áðr  talat  B,b.  ^)  J)ar  tilf.  B,  h.  »)  [»(<//.  ff,  b.  ')  [ek  gef  þér  sverð 
mitt  til  fullrai-  vináttu  með  góðan  (góðum  b)  vilja  2/,  b.  ^)  [mintist 
hverr  við  annan  b.  *)  \jn(jl.  J?,  b,  ')  liann  liét  Falsaron  tilf.  b.  *)  [mgl. 
B,  b.  »)  Ilaimbunde  B,  b.  '«)  [til  þín  b.  ")  [mgl.  B,  b.  '^)  íár  B,  b. 
'3)  [mgl.  B,  b.  ")  einn  liöfðingja,  þann  er  liél  tilf  B.  b.  '^)  féliirðir  b. 
"^)  [ek  skal  senda  B,  b.  ")  svá  mikinn  fjárlut  sem  konungr  kvað  ú  b. 
'*)  [þó  váru  B.     '9)  l-,>  B-  20  b. 


Cap.    14.  AF  RCTNZIVALS  BARDAGA.  499 

gersimum.  Ok  eiin 'mælti  hann :  Tak  liér  nú,  segir  hann,  við  lykl- 
um  borgar  ok  |>eim  [hinum  mikla*  Qárhlut,  ok  fœr  Karlamagnúsi 
konungi  til  vináttu  várrar  sannrar  ok  fastrar.  Ger  svá  vel,  [at  þú 
komir"  því  á  leið,  at  Rollant  sé  eptir  lands  at  gaeta,  [en  síðan  mun 
ek  eiga  við  hann  orrostu.  Guinehm  jarl  mælti :  J)at  {)iki  mér  til 
seint  á  leið  komast,  en  eigi  mun  ek  afláta  fyrr  en  ek  kem  því  á 
leið.^  Nú  skiljast  þeir  við  svá  búit,  ok  fór  Guinelun  jarl  leiðar  sinnar. 
14.  En  Karlamagnús  konungr  var  þá  kominn  til  borgar  þeirrar 
er  Valterne  heitir,  þar  kom  Guinelun  jarl  á  fund  hans  þessu  sinni. 
En  sú  borg  hafði  þá  7  vetr  evdd  verit.  Um  morguninn  eptir  fór 
Karlamagnús  konungr  til  kirkju  at  hlyða  tíðum.  Ok  er  [þeim  var 
lokit,*  J)á  gékk  hann  til  matborðs,^  ok  með  honum  RoUant  ok 
Ohver,  Nemes  hertogi  ok  Ijöldi  annarra  höfðingja.  J)á  kom^  farandi 
Guinelun  jarl  ok  bar  upp  sín  mál  fyrir  Karlamagnús  konung.  Hann 
hóf  [svá  sitt '  mál :  Heci-a  konungr,  segir  hann,  heill  sértu  ok  alt 
hð  yðvart.  Nú  heíi  ek  þessarri  seudiför  á  leið  komit,  sem  þér 
báðut  mik  at  fara,  ok  hér  heíi  ek  nú  at  'fœra  þér  mikla  fjárhluti, 
ok  hér  eru  nú  komnir  lyklar*  Saraguze,  ok  Marsihus  konungr  sendi 
þér  góða  kveðju  raeð  [ástsemi  ok  mikilU  vingan,^  ok  20^"  gisla 
mun  hann  þér  senda,  ok  láttu  [þein-a  vel  gæta."  En  þau  tíðendi 
kann  ek  þér  at  segja  frá  Langahf,  at  hinn  fyrra  dag  ílýði  hann 
undan^'^  kristni'*  til  sjávar  með  100  þúsunda  manna ;  hann  gékk  þar 
á  skip  ok  [alt  hð  hans,**  síðan  tók  hann  stormr**  í  hafi,  ok  drukn- 
aði*^  þar  hvert  mannsbarn.  En  ef  hanu  hefði  eigi  undan  flýit,  þá 
niundi  hann  nú  hér  kominn.  En  þau  tíðendi  kann  ek  þér  at  segja 
frá^'  konungi,  at  hann  vill  kristnast  ok  þínum  vilja^^  fylgj^  í  [hvern 
stað.*®  En  er  Guinelun  jarl  lauk  sínu  máli,  þá  tók  Karlamagnús 
konungr  til  máls  ok  svaraði:  Guð  sé*^"  lofaðr,  segir  hann,  at  svá 
sé;  [ef  þú  hefir  vel  þíuu  erendi  til  lykta  leitt.  þá"'  skal  þér  gott  af 
því  standa.  Síðan  váru  upptekin  landtjöld  ok  herbúðir  Karlamagnús 
konungs.  Síðan  fóru  þeir  leiðar  sinnar  ok  léttu  eigi  fyrr  en  þeir 
kómu  til  Runzivals  ok  tóku  sér  þar^-  náttstað.  En  nú  er  [öðru 
máh  fram  at  fara,  heiðingjar'-^  bjuggu  hð  sitt  400  þúsuuda  ok  ætluðu 
at  koma  á  úvart  Frankismönnum,  [ok  er  þat  harmr  mikill,  er  Frankis-. 
meun  vitu  eigi  at  þessi  svik  bjuggu  undir.-* 

')  [míimm  B.  ^)  [ok  kom  B.  »)  Itilf.  B.  b.  ")  [lokit  var  at  syiigja  B. 
*)  dnkkjuborðslf-,  borðsft.  '^)  ^ar  tUf.B.,b.  ')  [saal.  B,b:  upp  sía  a. 
*)  luklar  af  »,  6.  »)  [ástsemd  B ;  mgl.  b.  '»)  30  b.  ' ')  [vel  til  þeirra  gera  b. 
'^)  f3-rir  sakir  tilf  B.  '»)  kristniboði  b.  ")  [tilf  B,  b.  '^)  storm  B; 
storm  mikinn  b.  "^)  dó  B.  '■)  Marsilio  tUf  b.  '«)  ráðum  B.  b.  '=*)  [öllum 
hlutum  6.  ^»)  þess  tilf  if,  b.  -')  [en  \i\  hefir  vel  þinni  sendiför  tilkomit, 
(þetta  örindi  rekit  *)  ok  5,  6.  "^  fHf  g  f,  n'j  ^^^  g^gja  af  heiðingjum, 
þtir  b.     ■')   lnigl.  B,b. 

32' 


500  KARLAMAGNUS  SAGA  VIII  Cup.    I.'í,    16. 

15.  IJm  morguninn  eptir  lét  Karlamagnús  konungr  blása  til 
húsþings  ok  átti  [við  þá  ráð,  hverir  eptir  skyldu  vera*  lands  at 
gæta.  Guinelun  jai'l  var  [bráðr  í  andliti  ok'^  í  andsvörum,  ok  sagöi 
svá  at  Rollant  væri  bezt  tilfallinn  [bæði  fjrir  sakir  hvatleiks  ok 
atgervi.  En  Karlamagnús  konungr  leit  til  hans  reiðuhga  ok  grimm- 
hga  ok  kunni  honum  aufúsu  litla^  sinna  orða  ok  mœlti  við  hann  : 
Af  viti  þínu  ertu  genginn  ok  meinvættir  búa  í  þér.  En  ef  RoUant 
dvelst  eptir,*  hverr  skal  þá  vera  forsjónarmaðr^  várs  hðs?  Guinelun 
jarl  svaraði :  J)at  er  Oddgeir  danski,  segir  hann,  [engi  er  hvatari 
riddari  í  allri*'  hirð  þinni.  [En  er  Rollant  heyrði  þessi  orð,  þá  varð 
hann  reiðr  mjök,  ok  mæUi  svá  við  Guinekin  jarl:  Mikla  vináttu  á 
ek  at  dœma  við  þik,  því  at  þú  veldr  [jví  er  ek  em  eptir  lands  at 
gæta;  en  (ef)  svá  verðr,  þá  mun  engi  svá  djarfr,  at  þora  muni  á 
hendr  oss  at  sœkja,  ok  eigi  mun  Karlamagnús  konungr  láta  múl  né 
hest  ok  ekki  þat  er  féinætt  sé.  Guinelun  jarl  svaraÖi:  Vitum  vér 
at  þat  er  satt,  segir  hann.'  J)á  mælti  Rollant;  Karlamagnús  kon- 
ungr,  segir  hann,  gef  mér  boga  þann  er  þú  hefir  í  hendi  þér,  en 
ek  heit  því  í  mót,  at  eigi  skal  boginn  falla  or  hendi  mér  fyrir 
hræzlu  sakir,  sem  glófinn  féll  or  höndi  Guinelun  jarli,  þá  er  hann 
fór  sendiför  þína  [til  Marsili  konungs  í^  næsta  sinni.  En  við  þat 
[drap  Karlamagnús  konungr  niðr  höföi  sínu,*'  ok  líkaði  honum  svá 
illa  þat  er  Rollant  skyldi  eptir  dveljast,  at  hann  feldi  tár.  J)á  gékk 
Nemes  hertogi  fyrir  Karlamagnús  konung  ok  mælti  viö  hann  :  Herra 
konungr,  segir  hann,  gef  Rollant  bogann,  [er  hann  beiðist.^"  En 
Karlamagnús  konungr  lét  at  bœn  hans,  ok  fékk  Rollant  bogann. 
En  hann  tók  við  feginsamliga  ok  þakkaði  konungi  sjöf  sína.  En 
eigi  [heyrða  ek"  þess  getit,  at  boginn  félli  or  hendi  honum.  J)á 
mælti  Karlamagnús  konungr  við  Rollant:  Sé  ek  nú,  at  þat  er  dœmt 
á  hönd^^  þér  at  vera  eptir  lands  at  gæta.  Nú  skaltu  hafa  með  þér 
hálft  lið  várt,  [þá  erum  vér  allir  óttalausir.^*''  Roilant  svaraði :  J)at 
skal  eigi  vera,  sagði  hann,  20  þúsundir  manna  skulu  eptir  vera, 
þat  skal  alt  vera  valit  lið,  [ok  hverr'^  öðrum  fröeknari.  En  þér, 
herra,  skulut  heirn  fara  ok  óttast  ekki  vætta  um  várt  lið.'^ 

16.  Ok  því  nœst  gékk  RoIIant  á  hól  einn  ok  vapnaöi  sik,  ok 
fleygði^®  á  sik  brynju  sinni  ok  setti  hjálm  á  höfuð  sér  ok  gyrði  sik 
með  sverði   sínu,    því    er  Dýrumdali   hét,    hann    hengdi  á  öxl"    sér 

*j  [þá  rád  við  sína  menn,  livern  er  eptir  skj^kli  sctja  (liverir  eptir  sk}-ldu 
sitja  b)  ^,  6.  '^)  [skjótr  Æ,  b.  *)  saal.  rettet;  mikla  a.  *}  [.  Karlamagnús 
konungr  sagði :  ^;  J)á  svarar  Karlamagnús  konungr:  6.  *)  forsjóniaðr 
if,  b.  «)  [hann  er  livatasti  riddari  í  5,  b.  .  ")  [mgl.  li.,  b.  *)  [mgl.  i»,  b. 
'■')  [varð  konungr  hyóðr  b.  '")  [ef  hann  Ijeiðir  B,  b.  '•)  [er  b. 
")  hendr  B,  b.  '»)  [mgl.  B,  b.  '^)  [svá  at  hvorr  sé  B,  b.  ")  Vií B,  b. 
'«)  steypti  B,  b.     '■')  hiið  B. 


Cap.    1T.  AF  RUKZIVALS  BARDAGA 


501 


skjöld  sinn  ok  tók  í  hönd  sér  spjót  sitt,  ok  ^ar  við  bundit  hvítt 
merki  svá  sem  fönn  nýfallin/  ok  var  svá  sítt  at  tók  jörð.  En  er 
hann  var  [með  þessiun  búnaði,"  þá  var  maðrinn  [einkar  tiguligr  at 
sjá  ok  œsi^  hvatligr.  Síðan  sté  hann  á  bak  hesti  sínum,  er  hét 
Velantif,^  ok  vill  nú  re^-na  vini  sína,  hverir  honum  vilja  fylgja  til 
liðveizlu.  J)á  raæia  Frankismenn  [sem  einum  munni*  sín  í  millum: 
Fari  sá  fyrir  níðing.  segja  þeir,  er  [bregðast  vill  þér.^  J)á  gékk 
fram  Oliver  jarl  ok  Turpin  erkibyskup,  Gerin  hinu  ríki  ok  Geris,' 
Hatun^  hinn  sterki  ok  Bæringr,®  Samson  hertogi  ok  Angsis*"  hinn 
ágjarni,  Jve  ok  Jvore,  ágætir  meun  báðir,  Engiler  af  [Gaskon  hinn 
frakkneski,"  Girarð  hinn  gamli,  Valtere'-  jarl.  ísú  eru  þessir  allir 
höfðingjar  settir  eptir  með  Rollant  [til  landgæzlu,*^  ok  20  þúsundir 
hermanna  með  þeim.  [En  þá  mælti  Rollant  við  Valtara:  Farðu^'* 
á  varðhald,  ok  með  þér  þúsund  riddara,^^  ok  gæt*®  allra  vega  ok 
stiga,  at  heiðingjar  komi  [eigi  at  oss'"  á  úvart,  fyrir  því  at  ilt  er 
at  trúa  þeim.  Eu  hann  fór  ok  mœtti  þegar  Amah-e  konungi  af 
Balverne^^  ok  barðist  við  hann.  ísú  er'^  Roliant  ok  Oliver  ok  12 
jafningjar  [at  Runzival  ok  Hð  þeirra,'^''  ok  man  þeim  skamt  til 
bardaga.  [Ok  er  eigi  lengra  frá  at  segja,*^^  en  því  næst  fór  Karla- 
magnús  konungr  heim  til  Frakklands.'^'^ 

17.  En  Karlamagnús  konungr  reið  heim  til  Frakklands  með 
[her  sínum-^  há  fjöll  ok  myrkva  dali  ok  furðuliga  þröngva,*^*  svá 
at  15  mílur  valskar  mátti  heyra  [vápnagný  af  liði"*  þeirra.  En  við 
skilnað  þeirra"**  var  engi  svá  harðr,^'  at  vatni  mátti^^  halda  fyrir 
sakir  elsku,  er  [þeir  höfðu  á  Rollant.'^'  En  Karlamagnús  konungr 
[þeirra  var  allra^"  úglaðastr,  fyrir  því  at  hann  gruuaöi,  at  [Guine- 
lun  jarl  mundi  vera  í  svikum^*  við  Rollant  systurson  hans  ok  alla 
þá  er  eptir  váru.^'*  Hertogi  Nemes  reið  [hit  næsta  honum,  ok 
spurði  hann  hví  hann  lét  svá  úglaðliga.     En    Karlamagnús    konungr 

')  væri  tilf.  B.  b.  -)  [herklæddr  B.  b.  ■')  [alltiguligr  at  sjá  ok  Bt^hæði 
tiguligr  ok  b.  *)  Velier.tif  (Veliantif  b)  allra  hesta  beztr  B,  b.  ')  [tilf. 
B,  b.  «)  [RoUant  bregðst  B,  b.  ')  Gerel  B;  Geres  6.  «)  Hotnn  B. 
8)  jarl  tiif.  B,  b.  "^  Anxiel  B;  Auxies  b.  ")  [Gaskonia  B.  b. 
")  Valtari  B.  b.  '^  [lands  at  gæta  B,  b.  ")  í)ú  skalt  fara  6.  '*)  her- 
maniia  6.  '*)  gætit  b.  '')  [oss  eigi  6.  '*)  Bealverner  6.  ")  eru  6. 
*»)  [eptir  í  Runzival  með  lið  sitt  6.  ")  [mgl.  b.  '^)  Fra  [En  þá  œælti 
Rollant  tilf  B.  b;  myl.  a.  *^)  [allan  sinn  her,  hann  reið  um  6. 
'*)  þröngva  (|)unga  6)  vcgwB.b.  ^^)  [vápnagang,  hestagnegg  ok  lúðra- 
þj't  af  liði  B  \  gný  af  vápnum  þeirra  ok  gnegg  hesta  þeirra  ok  þyt  af 
lúðruni  b.  ^*)  Karlamagnús  Rollants  ok  allra  þeirra  12  jafningja  tilf.  B. 
■')  harðbrjóstaðr  B,  b.  ^«)  mætti  B,  b.  "^)  [hverr  (þeirra  tilf.  b)  hafði 
á  öðrum  B,  b.  *")  [var  allra  þeirra  B,  b.  *')  [svik  raundu  brugguð 
B,  b.     '')  með  honum  tilf.  b. 


502  KARLAJIAGXUS  SAGA  VIII.  Cap.    18. 

svaraði :  Rangt  gerir  sá  er  J^ess  spyrr ;  svá  mikinn  hryggleik  hefi 
ek,  at  ek  má  ekki  at  hafast.  I  nótt  bar  fyrir  mik,  at  engill  guðs 
kom  til  inín^  ok  braut  í  sundr  spjótskapt  mitt  í  milhim  handa  mér, 
ok  af  \)ví  veit  ek,  at  svikinn  er  Rollant  systursou  minn.  En  ef  ek 
týni  honum,  \){\  fæ'-*  ek  eigi  J)ess  bœtr,  meðan  ek  lifi,  ^ví  at  slík 
kempa  fœðist  engi  til  riddaraskapar^  í  veröld  síÖan.  Nú  Ijikkist  ek 
vita,  at  |)eir  Marsilius  konungr  ok  GuineUin  jarl  hafa  ráðit  svik  við 
hann  sín  í  niilU  ok  alla  aðra  |)á  er  eptir  sátu  með  honum  lands  at 
gœta,  ok  til  þess  hefir  Guinchm  jarl  {jegit  góðar  gjaíir  í  gulli  ok 
silfri,  guðvef  ok  silkiklœðum,  [í  góðum  múlum  ok  heslum  ok  stórum 
kamelum  ok  leónum  ok  mörgum  dýrum  gripum.  En  eigi  þarf  at 
lengja  þetta  mál  framar  at  umtali  keisarans,  at  hann  fór^  veg  sinn 
sem  áðr  ok  vildi  eigi  aptr  hverfa,  fyrir  því  at  hann  duldist  þó  við 
í  öðru  lagi,  þó  at  hann  grunaði  nökkut  hjá  fram,  [ok  ætlaði  hann 
eigi,*  at  Guinelun  jarl,  er  verit  haíði  hinn  kœrasti  vin  hans  ok 
námágr  mundi  sá  mannhundr  vilja  gerast  at  svíkja  hann  svá.  Nii 
var  Karlamagnús  af  slíku  úglaðr  sem  ván  var  [^  at  honum  var  ýmist 
í  skapi.^  En  hvat  má  þat  [undra,  at  guð  vildi  þeim  svá  láta' 
skilnaðar  auðit  verða,  Karlamagnúsi  ok  Rollant  frœnda  hans  ok  þeim 
öllum  12  jafningjum  ok  liði  þeirra  öllu.^ 

18.  I  annan  stað  er  þar  til  at  taka,  at  Marsilius  konungr 
hinn  heiðni  samnar  saman  sínum  her,  konungum  ok  jörlum,  her- 
tugum,  barúnum  ok  allskonar  ríkismönnum,  [svá  (at)  á  3  dögum 
váru  þeir®  400  þúsunda  manna.  Var  þá  blásit  [í  trumbur'"  ok  tabur, 
ok  þá^'  lét  hann  upphefja  [skurgoð  sín*'^  á  hina  hæstu  turna,  ok 
var  engi  svá  ágætr  riddari  [þar,  at  eigi  legði  ofr  sitt  þar  til,  ok 
hétu  því  allir,  at  þeir  skyldi  eiga  bardaga  við  RoIIant  ok  hans 
lið.     Systurson  hins  heiðna  konungs   gékk    fyrstr   fram    allra    manna 


')  [í  {)essarn  ferð  löngurn  (jafnan  b)  næstr  konnnginuna,  ok  eitthvert  sinn 
er  þeir  töluðust  med,  spurði  Nemes  (hann  b)  konunginn,  hví  hann 
værí  svá  úglaðr.  Konungrinn  svaraði  heldr  stutt:  Rangt  gerir  þú  nú, 
Nemes,  at  (er  6)  þá  sp^-rr  þess,  fyrir  þvi  at  svá  mikill  er  minn  hry gg- 
leikr,  at  ek  niá  nær  ekki  at  hafast.  Ek  segi  þér  at  iþat  með  b)  sönnu, 
at  fyrir  sakir  Gninehui  jarls  er  alt  Frakkland  eríingjalaust;  því  at  þat 
bar  fyrir  mik  í  nótt,  at  engiU  guðs  birtist  mér  í  draumi  ^,  6.  '^)  bíð 
5,  6.  ^)  ok  alls  röskleiks  tilf.  b.  *)  fgóða  miila  ok  hesta,  stóra  kamela 
ok  leónes  ok  marga  aðra  góða  gripi.  En  alt  eins,  hvat  scm  keisarinn 
talar  hér  nm,  þú  ríðr  hann  b.  *)  Imgl-  b.  *)  (at,  því  at  honura  sveif 
ýmsu  í  skap  b.  "^)  [undrast,  þó  at  guð  vildi  þvílíks  b.  *)  fra  meðan 
ek  lifi  0.  s.  V.  tilf.  J9,  b ;  nxjl.  a.  ")  [ok  svá  kom  þar  saman  mart 
úgrynni,  at  varla  varð  talit,  en  þó  segja  þat  sumir  menn  fsumar  bœkr  6) 
at  eigi  muni  færra  vera  en  B^  b.  '")  [trumbnr  barðar  6.  ")  síðan  B,b. 
'•)  [skurðgoð  öll  B,  b. 


Cap.    19.  AF  BUXZn'ALS  BARDAOA.  503 

ok^  kallaði  á  móðurbróður  sinn  ok  mælti  við  hann:  Herra  konungr. 
segir  hanu,  ek  hefi  lengi  [þjóuat  þér  ok  mörg  vandræÖi  ok  válk 
þolat  fyrir  þínar  sakir-  ba.*ði  í  einvígum  ok  í  orrostum,  eu  nú  bið 
ek  [þik  einuar  gjaíar,  þat  er  háls^  Rollants,  því  at  ek  skal  drepa 
haun  með  hvasseggjuðu  sverði  mínu,  ef  Maumet  vill  duga  oss.*  ok 
[máttu  æ  ok  œ  hafu  frið  ok  grið  um  alla  h'fsjdaga  þína  síðan.  En 
konungr  þakkaði  honum*  ok  fékk  honum  glófa  sinn  í  veð,  at  þau 
orð  skjldi  standast,  sem  hann  mælti.®  [Systursou  MarsiU  konungs 
hafði  glófa  sinn*  í  heudi  sér  ok  mælti  við  móðurbróður  sinn ;  Góða 
gjöf  hefir  þú  getit  mér  í  dag,  frændi.  Xú  [bið  ek  þik,  at  þú  sehr 
mér  12  jafningja  af  hði  þíuu,  þar  í  móti  skal  gauga  RoUant  ok  þeir 
12  jafuingjar.*  En  jafnskjótt  stóð  upp  einn^  sá  er  kallaðt  var  Fals- 
aron  at  natni.  hann  var  bróðir  Marsih  konungs.  Haun  mælti  við 
[frænda  sinu  :  Vit  skulum  fara  at  finna  orrostu  þessa,*"  fjrir  því  at 
ek  veit,  at  þeir  eru  alUr  dœmdir  til  dauða,  er  fvrir  eru." 

19.  ]þá  gengr  fram  konungr  einn, '-  sá  hét  Kossablin,  hann 
var  hrejstimaðr  mikill  [at  hug  ok  fullr  gerninga.  Sá  hefir  mælt  at 
drengmanus  lögum,  at  fyrir  alt  veraldár  gull  ^nll  hann  eigi  vera 
kallaðr  regimaðr.  Meira  ferr  hann  á  fœti  en  hinn  fimasti  hestr. 
Hann  œpti  hárri  röddu:.  Ek  skal  bera  líkam  minn  í  móti  Rollant, 
ok    ef  ek    finn    hann ,    þá    skal    ek    vfirstíga   hann.*^      Einn    frjáls- 

^)  [í  öUuin  þeim  Qölda.  at  eigi  oflFradi  þar  til  mikluin  gœðum  ok  hétu 
(því  nieð  tilf.  b)  at  eiga  bardaga  vid  Rollant  ok  hans  lid.  Nú  er  þaí 
víst  at  vita,  at  í  þeim  mikla  her  mundi  mörg  rösk  kenipa  (margrröskr 
riddari  b)  vera,  ok  margr  mundi  fnss  þessar  ferdar  at  skemta  sér  ok 
revna  sinn  riddaraskap  ok  atla  sér  svá  frægðar  ok  ágætis  ok  fjárhita. 
En  eigi  man  svá  laust  fyrir  liggja.  sem  þeir  hyggja,  ádr  en  þeir  fá 
(fái  6)  aptr  annit  Spanialand  ok  drepit  RoUant  ok  þá  12  jafningja  ok 
þeirra  lið.  Svá  segist  at  áðr  þeir  hófu  npp  ferð  sína,  þá  gékk  fram 
svsturson  JJÍarsiÍii  konungs  hins  heiðna  fyrstr  allra  manna,  hann  hét 
Adalroth,  hann  B.  b.  *)  [saal.  B,  6;  þolat  vandræði  ok  embætli  af 
þér  o.  *)  íþik  einnar  bœnar,  þat  er  at  þú  gefir  mer  höfuð  B:  yðr,  at 
þér  sefit  mér  eina  gjöf,  en  þat  er  höfuð  6.  *)  mér  B.  b.  *)  [mantu 
þá  jafnan  i  friði  vera  þaðan  af  fyrir  Frankismönnum  um  alla  lífdaga 
þína.  En  er  haun  hafði  svá  mælt,  þá  þakkaði  konungrhonnm  mikiliga 
EÍn  orð  ff,  b.  *)  því  at  þat  reiknaðu  þeir  svá  sem  handlag  tilf.  B,  b. 
')  [Adalroth  hélt  nú  glófaim  B,  b.  *)  [bið  ek  með,  at  þú  játtir  mér  13 
jafningjum  (vil  ek,  at  þú  fáir  mér  12  höfðingja  af  liðj  þínu  móti  12 
jafningjum  6).  Konungr  sagði  at  svá  skyldi  vera  5,  6.  *)  maðr  (höfðingi  6) 
mikill  lilf.  B.  b.  '")  [Adalroth :  Vit  skulum  fremja  báðir  þessa  orrostu,  ok 
duga  sem  drengir  B.  b.  ")  verða  okkrum  vápnum  (sverðum  6)  B.  b. 
'-')  heiðinn  B.  b.  '^)  [upp  á  sinn  líkama  ok  mjök  Qölkunnigr.  hann  niælti 
hárri  röddu  svá  segjandi:  Fyrir  alt  veraldar  gnll  vil  ek  eigi  regimaðr  heita. 
Ek  skal  bera  minu  líkam,  segir  hann,  til  Runzivals,  ok  ef  ek  finn  Rollant 
jarl.  þá  skal  ek  sýna  honum  dauða  sinn  ok  þeim  12  jafningjum,  því  at  ek 
em  svá  fimr  ok  frœkinu,  at  sá  er  engi  hestr,  at  ek  taki  eigi  á  skeiði.  B.  b. 


5Ö4  KAULAMAGNUS  SAGA  Vllí,  Cnp.    19. 

lendingr'  af  J)ví  landi  ev  heitir  Balaguer,'^  hann  hefir  líkam  vel  skap- 
aðan,  andlit  fagrt  ok  Ijóst  ok  brjóst^  harðhgt,  ok  sitr  á  hesti  sínum 
ok  [herðir  sik  mjök  at  bera*  vápn  sín,  ok  er  mjök  lofaðr  at^  hreysti 
sinni,  ok  ef  hann  væri  kristinn  maðr,  þá  [ætti  hann  œrit  ríki.* 
Hann  [er  kominn  fyrir  Marsihum  konung  til  þess  at  fara'  at  leita 
Rollants.  En  ef  ek  finn  hann,  segir  hann,  þá  eru  fáir^  lífdagar  hans 
síðan,  ok  Olivers  ok  allra  J)eirra  12  jafningja.  Frankismenn  skulu 
dej'ja  við  skömm  mikla  ok  úgieði,  en  Karlamagnús  konungr  hinn 
mikh  er  œrr^  ok  úviti,^*  ok  gefr  [oss  upp  lönd  vár  af  Spanie,  ok 
skulum  vit  eignast  Frakkland.*'  MarsiUus  konungr  stóð  upp  ok 
|)akkaði  honum  orð  sín.  Einn  ríkr  höfðingi  af  landi  J)ví  er  heitir 
EA'irana,^^  [eigi  er  meiri  iUskumuðr'^  lil  á  öUu  Spanialandi,  ok  œpti 
hann'^  hárri  röddu  ok  mœlti  [mikla  fólsku:  Til  Runzivals  vil  ek 
fara  með  mínu  liði,  þat  er  eigi  færra  en  20  þúsundir  manna  með 
skjöldum  ok  spjótum,  en^^  ef  ek  finn  Rollant,  þá  segi  ek  honum 
[örugt  bana  sinn  ok  Olivers  ok  alh-a  12  jafningja.^^  Frankismenn 
munu^'  deyja,  en  Frakkland  [mun  verg,'**  erfingjalaust,  ok  engi  dagr 
mun  sá  vera,'^  at  eigi  mun  Karlamagnús  konungr  harma  sik.  Nú 
er  á  annan  veg  jarl  einn,  sá  er  [kallaðr  var  Turgis  af  Turkulus,''" 
á  kristnum  mönnum  viU  hann  ilt  vinna,  J)at  er  hann  má.  Hann 
[hefir  mælt  við  Marsilium  konung  á  þessa  lund  :-^  Hirð  eigi  at  óttast, 
konungr,  fyrir  því  at  mátkari  er  Maumet  goð  várt  en  Pétr  postoH 
at  Rómi;'^-  en  ef  þii  trúir  vel  á  hann,  þá  muntu  sigr  [vega  í  orrostu 
þessarri.^^  En  ek  skal  fara  til  Runzivals*^^  ok  bera  mitt  sverð  í 
móti  Dyrumdala  sverði  [Rollants  jarls,^^  ok  [skaltu  |)á  spyrja  hvárr 
okkarr  beri  hærra  skjöld.'^''  Frankismenn  munu  deyja,  ef  þeir 
bjóðasf^'  í  móti  oss,  en  Karlamagnús  konungr  mun  hfa  með  skömm 
ok  úgieði,-^  ok  berr  aldri  síöan  kórónu  á  höfði  sér.  Nú  stendr  upp 
sá  höfðingi  er  kallaðr  er  Eskrement'^''   at  nafni,  ættaðr  af  því  landi 

')  gildr  (mikill  b)  kappi  if,  6.  ^)  liann  er  eigi  nefndr  tilf  B\  sá  er  nefndr 
Malpriant  tilf.  b.  *)  mgl  B.b.  ")  [berr  haromannliga  B,b.  *)  afB.b. 
")  [fyndist  varla  hans  líki  b.  ')  [kom  enn  fyrir  Marsilium  konung  ok 
mælti  ti]  lians:  Ek  ætla  til  Runzivals  B.,  b.  *)  farnir  B.,  b.  ")  saal. 
B,  b;  aur  a.  '")  galinn  B\  örviti  b.  ")  [i  várt  vald  Spaniam  (Spania- 
land  b)  ok  Frakkland,  ok  þar  með  skiiln  mér  (vér  6)  eignast  alt  hans 
ríki  if,  b.  '2)  Bursana  B;  Burlana,  6.  '*)  höfðingi  B.  '«)  [hann  hét 
Modan,  sá  œpti  b.  "*)  [tilf  /?,  b.  "")  [dauða  sinn  vísan  ok  öllum  12 
jafningjum  B,  b.  ")  skuhi  b.  '")  [verðr  B,  b.  ''•)  koma  B,  b. 
*°)  [Turgilscr  nefndr,  en  kallaðr  Kurkulus  af  Turtulasa  B;  er  nefndr 
Kurkulus  af  Turkulosd  b.  ^')  [gékk  fram  fyrir  M.  konung  ok  mælti 
B,  b.  ")  Róm  B,  b.  ")  [hafa  ok  af  bera  Karlamagnúsi  B,  b.  ''*)  saal. 
B,  b;  R.  a.  **)  \_saal.  B,  b;  hans,  a.  **)  [man  þá  sjá  mega.  hvárr 
undan  öðriim  gengr  B,  b.  ")  berjast  B,  b.  ''")  mikinn  harm  B. 
^■*)  Eskarmeth  B;  Eskremet  b. 


Cap     20.  AF  Rr>*ZIVAI.S  BARDAGA.  O05 

er  Valterne^  heitir,  ríkr  maðr-  er  sá  ok  heiðinn  sem  hundr.  Sá 
mœlti  við  Marsilium  konung:  [Til  Runzivals  skal  ek  fara  ok  stevpa 
niðr  ofdrambi'-  Rollants  ok  Olivers  ok  þeirra  12  jafningja,  því  at 
þeir  eru  [dœmdir  til  dauða,  er  í  móti  oss  standa,  ok  hefir  Karla- 
magnús  konungr  þar  fengit  mikinn  brest  eptir  góðan   dreng.^ 

20.  [Nú  er  at  segja  frá  heiðingja  |)eim  er  Estorgant  heitir, 
en  annarr  lagsmaðr  hans  hét  Estormariz,  |)eir  eru  hinir  verstu  menn, 
isvikarar  ok  undirhyggjumenn.*  Marsilius  konungr  maelti  við  f)á : 
Gangit  fram  góðir  höfðingjar.  segir  hann,  [til  Runzivals  at  mínu 
boði  ok  hjálpit  við  váru  liði.  J)eir  svara  báðir  senn  sem  eins  munni: 
Vit  skulum  at  vísu  fara  eptir  yðrum  vilja*  á  móti  Rollant  ok  Oliver 
ok  öUum  þeim  12  jafningjum.  Sverð  vár*  eru  [glöð  ok  blá'  ok 
vel  bítandi,  en  vér*  skulum  [lita  sverð  var®  í  blóði  Frankismanna, 
þeir  skulu  deyja,"'  en  Karlam.agnús  konungr  [mun  úgleðjast, ^'  ok 
land  várt,  |)at  er  helgat  er  skurgoðum  várum,  þat  skulum  vér  sœkja 
til  handa  oss.^'^  Far  þú  [konungr,  hafa  skaltu  þat  örugt,  ok*^  keis- 
arann  sjálfan  yfirkominn  skulum  vér  fœra  |)ér. '"*  J)á  [kom  rennandí 
fram  sá  höfðingi  er  Margare  hét  frá  Sibiliborg,  hann  ræðr  fyrir  því 
landi  er  Katamaria  heitir.  En  engi  beiðinn  maðr  er  jafngtSðr  riddari 
sem  hann  né  fríðari,  engi  kona  sér  hann,  sú  at  eigi  fýsi  til  hans, 
hvárt  seni  henni  er  gott  í  skapi  eðr  ilt,  |)á  lystir  hana  at  hlæja. 
En  í  þeim  mikla  her  þá  œpti  hann  fram  um  þá  alla:*^  [Óttast  ekki 
herra.*«  Ek  skal  fara  [til  Runzivals^"  at  drepa  RoIIant  ok  [Oliver 
ok*®  alla  |)á  12  jafningja.  Sé  hér  sverð  mitt,  er  [Amiral  höfuð- 
konungr  gaf  mér,"   þat   skal   rauðlitat   verða  í  blóði  Frankismanna, 

»)  Valteraa  B ;  Jíalterna  6.  ^  [saal.  B.b;  Ek  skal  steypa  niár  obdramb(!)  a. 
')  [allir  dœradir  til  danðo.  ok  fær  KarlamagTiús  þá  mikir.n  brest  eptir 
góða  drengi.  B.  b.  *)  [Tveir  höfðinsjar  váru  |)eir  með  Marsilio  konungi, 
er  annarr  hét  Estorgant  en  annarr  Estormaris.  eigi  váru  til  verri  menn 
í  liði  koniings  en  þeir,  fullir  af  undirhyggju  ok  svikom  .B,  b.  *)  [tilf. 
B.  b.  «)  okkur  B,  b.  ')  fgóð  J?,  b.  «)  vit  (mit  B)  b.  *)  [ijóða  {)au 
B.  b.  "0  með  skömm  (svívirðing  6)  B,  b.  ")  [{)cirra  man  fá  úgleði  B.  b. 
'-)  {)ér  B;  yðr  b;  a  tilf.  her:  {leir  svöruðu.  ")  [frjáls,  herra,  örugt 
hefir  þú  traust  af  oss,  en  B.  b.  ")  ok  með  f)essu  endaðu  |)eir  sína 
rœðu  tilf.  B,  b.  '*)  [kemr  höfðingi  einn  sá  er  Margariz  hét  fvrir  Mar- 
silium  konung,  hann  var  af  þeirri  borg  er  Sibilia  (Sibil  b)  er  nefnd,  ea 
hann  réð  fyrir  landi  |)ví  er  kallast  Katamaria.  Engi  maðr  var  honum 
betri  (Engi  var  honum  betri  riddari  6)  á  öUu  Spanialandi.  hann  var 
allra  manna  vænastr  ok  hstuligastr,  ok  þat  til  marks  um  vænleik  hans, 
at  allar  ríkar  (ríkis  6)  konur  unnu  honum  sakir  fríðleika  hans  ok  knrt- 
eisi,  ok  engi  kona  sá  hann  svá,  at  eigi  fýsti  (til  hans,  ok  hvárt  sem  hon 
vildi  eðr  eigi,  þá  fýsti  hana  þó  tilf.  B)  at  liggja  hjá  honum.  Sjá  maðr 
œpti  hárri  röddn  ok  mælti  við  Marsilium  konnng  á  þessa  hind  B.  b. 
")  {tilf  B.  b.  ")  [mér  gaf  Ammiral  konungr  á  því  landi  er  Ðanabio^ 
heitir  B.  b. 


506  KABLAMAGNUS  SAGA  VlII.  Cap.    i1. 

svá  at  Karlamagnús  [hinn  gamli  ok  hinn  skegghvíti  man*  aldri 
síðán  orrostii  halda  í  móti  oss.*^  En  áðr  en  12  mánaðir  líði  héðan 
í  frá  þessu  skulum  vér  sofna^  í  kastala  |)eim,  er  hinn  helgi  Dioni- 
sius  hvílir  í  á  Frakklandi.  [En  konungrinn  laut  honum  ok  [rakkaði 
honum  orð  sín.'*  Gernubhis  hét  einn  ágætr  maðr  or  borg  |)eirri  er 
Valniger^  heitir,  hann  má  nieiri  b^-rði  bera®  en  7  úlfaldar,'  þá  er 
þeir  eru  klyfjaðir.  Á  því  landi  [er  hann  er  fœddr*  rná  eigi  sól 
skína  né  korn  vaxa  eða  regn  ofan  koma  né  blóm  springa.  Engir- 
eru  |)ar  steinar  [ok  ekki  nema  svartir,  djöflar  eru  j^ar  margir.^  Hann 
mælti  við  konung:^"  Ek  skal  fara  til  [móts  við  Rollant  ok  eignast 
Dýruradala  með^^  sverði  mínu.  Nií  eru  hér  taldir  12  jafningjar^'^ 
heiðinna  manna  í  móti  12  jafningjum  kristinna  manna.  Alt  þat  hð 
er  þar  var  herklæddi  sik  með  allskonar  vápnum,  ok  |)eystu  úvígan 
her  út  af  [Spanie  á  hendr  Rollant  ok  hans  liði.*^ 

21.  Nii  [verðr  at  rœða  um  |)á  er  fyrir  eru  staddir.  Oliver 
stóð^*  á  hæð  einni  ok  [leit  á  hœgri  hlið  sér  ok  sá  ofrfjölda'^ 
heiðinna  manna,  ok  mælti^^  við  Rollaut  lagsmann  sinn :  Ek  sé, 
Rallant  lagsmaðr,  marga  drengi  fara  fi-á^'  Spanialandi  með  blám 
brynjum  ök  hvítum'®  skjöldum  (ok)  rauðum*^  merkjum,  [ok  er  þat^" 
eptir  f)ví  sem  Guinelun  jarl  hefir  fyrirætlat.'^i  En  RoIIant  stöðvaði 
hann  ok  lézt  eigi  vilja  heyra  slík  orð.'^"  Ok  enn  mælti  Oliver: 
Heiðnir  menn  hafa  mikinn  styrk,  en  vér  höfum  [lítinn  her'^^  í  móti 
þeim.  N-ú  blás  J)ú  horni  jþínu,  ok  mun  Karlamagnús  konungr  heyra 
ok  snúa  aptr  [her  sínum.'^'*  J)á  svarar  Rollant :  f)á  gerða  ek  sem 
fól,  ef  Frakkland  hit  góða  [skyldi  týna'^^  lofi  sínu  f^'rir  mínar  sakir, 
heldr  skal  ek  veita  stór  högg  með  Dýrumdala  sverði  mínu  ok  gera 
blúðugt  alt  frá  oddinum  ok*^^  til  hjaltanna,  ok  skulu  heiðingjar  falla 
með  skömm  ok  mikla  úsœmd,  því  at  |)eir  eru  allir  dœmdir  til  dauða. 
Ok  enn  mælti  Oliver:-'    Lagsmaðr,'^^  blás  horni   J)ínu  [,    er  Olivant 

')  [saal.  B,  b;  konungr  skal  dej-ja  af  ok  a.  '')  þér  5,  b.  ^)  sofa  B.,  b. 
^)  [Ok  lauk  hann  svá  sinni  rœdu,  en  Marsilius  konungr  þakkaði  honum 
fagrliga  sín  ord.  {)á  stód  upp  sá  maðr  er  J9,  b.  *)  Valterne  b.  ")  einn 
tilf.  B,  b.  ')  múlar  J?,  b.  *)  \tilf.  B,  b.  ")  [nema  svartir,  fult  or  þar 
af  úhreinum  öndum  B,  b.  '")  Heyrðu  mik  herra  tilf  Zf,  b.^  ")  [Run- 
zivals  ok  eignast  sverd  Rollants  Dýrumdala,  en  drepa  sjálfau  hann  med 
þessu  B,  b.  '')  höfðingjar  B.  b.  ")  [Spanialandi  til  Runzivals,  ok  fari 
þeir  nú  leiðar  sinnar  (látum  J)á  nú  fara  leið  sína,  en  tökun  nökkut  um 
RoUant  ok  hans  kompána  6)  B.  b.  ")  [skal  víkja  rœðunni  til  Rollants 
ok  hans  kumpána.  fjat  er  sagt,  at  þeir  Oliver  væri  staddir  B\  þat  er 
sagt,  at  Rollant  ok  Oliver  váru  staddir  b.  '*)  [sá  á  hœgri  hönd  sér 
(sá  at  sér  b)  fara  úflýjanda  her  B,  b.  '")  Oliver  tilf.  6;  hann  B.  ")  af 
B,  b.  '«)  rauðum  B,  b.  '«)  hvítum  B,  b.  '»)  [tilf  B,  b.  ^')  ráð  fyrir 
gert  B,  6.  ")  optar  tilf.  B,  b.  ")  [lið  lítit  B,  b.  ""')  [liði  sínu  B,  h. 
")  [týndi  B,  b.     =«)  mgl.  B.  b.     ")  í  annat  sinn  tilf  B.     ^«)  félagi  B,  b. 


Cap.    2t.  AF  RlTííZIVALS  BABDAGA.  507 

heitir,  ^  ok  mun  Karlamagnús  konungr  snúa  aptr  her  sínum  [ok  veita 
03S  lið.'*  Rollant  svarar:  Aldri  skal  [frændi  niinn*  vera  ámæltr 
fyrir  mínar  sakir,  né  engi  maðr  annarr  á  Frakklandi,  heldr  skal  ek 
veiía  stór  högg  ok  þiggja,  fvrir  því  at  [þeir  eru  alHr^til  dauða 
dœmdir.'*  Enn  mælti  Oliver  í  þriðja  sinni :  Rollant  blás  horni  þínu. 
ok  mun  Karlamagnús  konungr  snúa  aptr  her  sínum  ok  (\nœta  oss  á 
úkunnu  landi.^  En  Rollant  svarar:  Vili  eigi  guð  þat  [né  sancta 
Maria  móðir  hans,^  at  ek  skula  svá  hræddr  vera  fyrir  heiðnum 
mönnum,  at  Frakkland  [skuli  týna'  lofi  sínu  fyrir  [yðrum  sökuiii.^ 
|)á  svarar  Ohver :  Eigi  er  þat  ámælis  vert,  at  maðr  ætli  [sér  hóf 
ok®  liði'"  sínu,  því  at  ek  sé  svá  [mikinn  Qölda'^  heiðinna  manna, 
at  [fjöll  öU  ok  dalir  eru  þökt,  ok  allir  dalir  fuUir.'^  Af  því  vilda 
ek  at  þú  blésir  horni  þínu  oss  til  liðveizlu  at^^  Karlamagnúsi  kon- 
ungi,  ^^Rollant  er  hraustr,  en  Oliver  er  'sátr,  báðir  eru  þeir  œrit^^ 
góðir  riddarar,  ok  eigi  fyrir  dauða  sakir  vilja  þeir  flýja  orrostu.^^ 

22.  [ííú  rœðast  þeí^sir  2  jarlar^^  við.^^  Sér  þú,  Rollant, 
segir  Oliver,  at  herr  þessi  er  oss  nær  kominn,  ok  máttu  nii  sjá*® 
úgleði  á  Hði  váru  fyrir  sakir  ofrQöIda-"  er  í  móti  er.  [Rollant 
svarar  hermiliga  ok  mælti:'^^  HeiII  svá,  Oliver,  [mæltu  eigi  slíkt. 
ilt  verði  rögu  hjarta  í  drengmanns  brjósti.--  Nú  sá  RoIIant  at  bar- 
dagi  mundi  verða  mikill,  ok  kallaði  [á  sína  menn  af  Frakklandi  :^^ 
Góðir  vinir,  segir  hann,  Karlamagnús  konungr  hefir  sett  oss  hér  til^* 
lands  at  gæta  ok  kaus'^^  af  enu  bezta  liði  sínu,  en  [maðr  skal-^ 
mikil  vandræði  þoIS.  fyrir  [sakir  dróttins  síus'^'  bæði  heitt  ok  kalt, 
ef  vel  skal  vera,  ok  týna  [bæði  af  holdi  sínu^®  ok  blóði.  Nú  [stingi 
þér  með  spjótum  yðrum,  en  ek  mun  höggva  með  Dýrumdala  sverði 
mínu,  svá  at  þat  skulu  alHr  Frankismenn  \áta,  at  ágætr  drengr  átti 
þat.  Nú  er  á  annan  veg  Turpin  erkibyskup  á  hesti  sínum  ok  mælti 
við  Frankismenn :  Karlamagnús  konungr  setti  yðr  hér  til  lands  at 
gæta  með  Rollant,  ok  eigut  þér  at  þola  vel  dauða  fyrir  sakir  drótt- 
ins  yðvars  bæði  (ok)  at  halda  helga  kristni.  Orrostu  skulut  þér  nú  halda, 

*)  rOlivant  í,  h.  *)  [higat  6;  mgl.  B.  *)  [KarlamagTiús  konun^r  B,  b. 
*)  [ék  veit,  at  heiðnir  menn  eru  dœmdir  til  dráps  JB,  b.  ^)  [veita  oss 
lid  B,  b.  «)  [ok  heilög  Maria  fi,  6.  'O  \xfn\  B,  b.  *)  fmik  B;  mínar 
sakir  b.  ")  [saal.  B,  6:  fyrir  a.  •»)  lífi  6.  ")  [mart  (mikit  b)  ofreíli 
B,  b.  '*)  [allir  dalir  ok  öll  fjöU  eru  þökt  (ok  fullir  mgl.  b)  af  úvígum 
her  B,  b.  ")  af  B,  b.  '<)  Nú  er  svá  rétt  at  mæla,  at  tilf.  B;  Nú  má 
þat  sannliga  segja,  at  tilf.  b.  '*)  hölzti  B ;  helzt  til  6.  '*)  or  orrostu,  þó 
at  irðs  munr  sé  mikill  B,  b.  '')  félagar  B.  '»)  [mgl.  b.  ")  mikla  tilf. 
B,  b.  ")  liðsíjölda  þess  B,  b.  ^')  [tilf.  B,  b.  «)  [mæl  ekki  slíkt, 
hraustr  drengr  if,  6.  ")  [á  sína  lagsmenn  Frankismenn  alla^;  saman 
alla  Frankismenn  b.  '*)  eptir  6:  mgl.  B.  ")  oss  tilf  J?,  b.  **)  [vér 
munum  B,  b.  ^')  [guðs  sakirB;  guðs  nafni  6.  ^*)  [sinu  bæði  holdiB; 
holdi  váru  b. 


508  KARLAMAGNUS  SAGA  VIII.  Cap.    23. 

fyrir  því  at  þér  sjáit  mikinn  her  heiðinna  manna  fyrir  aiigiim  yðrum. 
Nú  fallit  á  kné  ok  heitit  fagrliga  á  guð,  en  ek  skal  hjálpa  sáhim 
yðrum,  ef  þér  fallit,  at  þér  skulut  vera  helgir  martiris,  ok  |)ér  skulut 
eignast  nafn  í  hinni  góðu  paradísu.  En  Frankismenn  stigu  af  hestum 
sínum  ok  lögðust  til  jarðar.  En  erkibyskup  hóf  upp  hönd  sína  ok 
signdi  |)á  ok  bauð  þeim  í  réttri  skript  at  þeir  skyldu  berjast.  Nú 
stóðu  upp  Frankismenn  ok  fœrðust  á  fœtr  ok  vápnuðust  með  góðum 
herklæðum  ok  A^ru  búnir  til  bardaga.*  Nú  [rœðir  Oliver  við  Roll- 
ant:'^  Sýnt  er  nú,  segir  hann,  at  GuineUm  jarl  hefir  nú  selt  oss 
með^  verði  [í*  guUi  ok  silfri  ok  góðum  gripum.^  Nú  œtti  Karla- 
magnús  konungr  þess  vel  at  hefna,  ef  vér  megum  eigi.^  [Til  borgar- 
hliðs  af'  Spanie  er  kominn®  Rollant  á  [hesti  sínum  Yelantif  bryn- 
juðum,  með  vápnum  þeim  er  honum  samir  vel  at  bera,®  ok  mæUr 
hermih'ga  við  alla  heiðna  menn,  en  bh'ðhga  ok  hœgliga  við  [sína 
menn :  Vér  skulum^'^  fram  ganga,  fyrir  því  at  þessir  menn  sœkja 
bana  sinn,  er  [á  oss  vilja  leita.^^  Blásit  í  horn  yður  ok  hveti'" 
hverr  yðvarr  annan  til  framgöngu.  Svá  mæhr  Oliver  hit  sama,  ok 
við  þessi  orð  gleðjast  mjök  Frankismenn,  ok  ríðr  hverr  sem  [mest 
má^^  til  bardaga. 

23.  [Systurson  Marsih  konungs  hins  heiðna,  sá  er  kallaðr  er 
af  þeim  Altoter  at  nafni,  hann  ríðr  nú  fram  fyrstr^*  ok  mælti  ilhim 
orðum  við  Frankismenn :    Hví  erut  þér  svá  djarfir,  ^^  at  þér  þorit  at 

')  [gangit  fram  sem  djaríligast,  leggit  œeð  spjótum  ak  höggvit  med  sverð- 
ura,  svá  at  þat  tali  dugandi  menn,  at  ágætis  (ágætir  6)  drengir  áttu  þau 
sverð.  Nú  {)ó  (at)  vér  fallim  fyrir  várs  herra  náð  (ok  því  tilf.  B)  skolum 
vér  þola  vel  dauða  várn  at  vér  verndum  heilaga  kristni.  Nú  sjáit  |)ér 
her  heiðinna  manna  fyrir  augum  j^ðr  (nær  oss  kominn  b)  ok  munu  vér 
skjótt  eiga  orrostu  (bardaga  við  þá  6),  ok  föllum  nú  (því  skulum  vér 
falla  b)  á  kné  ok  berjum  (berja  b)  á  brjóst  oss  ok  biðjum  (biðja  svá  6) 
miskunnar  almátkan  guð.  En  ek  heit  yðr,  at  guð  man  frjálsa  yðrar 
6álu(r)  (sálir  6)  ok  laða  til  sinnar  dj'rðar,  þá  er  yðr  liggr  mest  við. 
En  er  RoUant  lauk  rœðu  sinni,  stigu  Frankismenn  niðr  af  hestum  sínum 
fallandi  á  kné,  biðjandi  guð  lítilátliga  miskunnar.  Siðan  risu  |)eir  upp 
ok  klæddust  góðum  herklæðum,  ok  eru  nú  búnir  til  bardaga,  fylktu 
{)eir  síðan  liði  sínu  ok  settu  upp  merki  sín  fj'-rir  hverju  hundraðs  liði, 
ok  hvatti  (eggjaði  b)  hverr  annan  til  framgöngu  B,  b.  '')  [mælti  RoII- 
ant  við  Oliver  B,  b.  ^)  við  /»,  b.  ")  niiklu  B.  '=)  [ok  tekit  í  móti 
mikit  gull  ok  silfr  ok  góð  klæði  b.  *)  sjálfir  ttlf.  B,  b.  ')  á  B.  «)  [Sat  b. 
*)  [vel  brjmjaðum  vápnhesti,  var  hann  ok  sjálfr  svá  vel  vápnaðr  sem 
honum  heyrði  B,  b.  '")  [Frankismenn :  Góðir  félagar,  segir  hann,  vér 
ekulum  djaríliga  if,  b.  ")  [á  hendr  oss  vilja  J?;  við  oss  vilja  stríða  fe. 
'*)  hreysti  ^;  treysti  b.  '*)  [ákafast  B,b.  ''•)  [Heiðingjar  grimmast  nú 
harðla  mjök  upp  á  kristna  menn  ok  ríða  fram  geysi  snart.  Var  þar 
fyrstr  Adalroth,  systurson  Marsilii  konungs  B,  b.  '*)  vándir  þorparar 
tilf.  B,  b. 


Cap.    2:t.  AF  BCNZIVALS  BAEDAGA. 


509 


berjast  viÖ  oss?  Fífl*  var  Karlamagnús  konungr,  fjrir  því  at  hann 
setti  yðr  hér  eptir,^  fyrir  yðrar  sakir  skal  Frakkland  týna  lofi  sínu. 
En  Rollant  reiddist  mjök  við  illyrÖi  hans  ok  reið  í  móti  honum 
ákafliga  ok  hjó  til  hans  með  sverði  sínu  ok  klauf  í  sundr  skjöld 
hans  ok  brynju^  [ok  festi  blóörefil  siun*  í  brjósti  honum  ok  [steypti 
honum  dauðum  af  hesti  sínum,  ok  mælti  við  hami  síðan :  Jllr  heið- 
ingi,  segir  hann,  fórtu  allan  dag  hœtandi,  en  eigi  er  Karlamagnús 
konungr  fífl,  ok  eigi  skal  Frakkland  týna  lofi  sínu  fyrir  várar  sakir. 
Sœkit  fram  frœknliga,  Frankismenn,  því  at  vér  eigum  höggit.  Her- 
tugi  einn  heiðinna  manna  er  Falsaron  hét,  hann  var  bróðir  Marsili 
konungs  hins  heiðna,^  hann  réð  fyrir  |)ví  laudi  er  þeir  áttu  Datan 
ok  Abiron,  [þeir  váru  svá  iUir,^  at  jörð  opnaðist  undir  þeim  [ok 
svalg  þá  báða,'  ok  fóru  þeir®  til  helvítis.  [Falsaron  var  maðr  illr 
kosti,  þvers  fótar  var  í  milii  augna  honum^,  hann  úgladdist  mjök  við 
þat  er  hann  sá  falP"  systursonar  síns.  SíÖan  reið  hann  fram  or 
fylkingu  [ok  lagði  líkam  sinn  í  ábyrgð,^*  en  Oliver  jarl  reið  harð- 
liga  á  móti  honum  ok  hjó  til  hans-  með  sverði  sínu  ok  feldi  hann 
til  jarðar,  [svá  at  aldri  síðan  sá  hann  sól,^'*  ok  mælti  við  hann  síðan  : 
Jllr  heiðingi,  segir  hann,  lítils  váru  verð  hót  þín.  ^^Sœkit  fram 
Frankismenn,  vér  skulum  hafa  [hinn  hærra  hlut.^"*  En  þeir  blésu  í 
lúðra  sína  ok  glöddust  við  orð  þau.  Einn  heiðinn  konungr  hét 
[Kossables,  hann  réð  fyrir  því  landi  er  Barbare  heitir,^^  hann  ríðr 
fram  ok  mælir  við  heiðna  menn :  Sigrast  mununi  vér  í  orrostu  þessi, 
því  at  [hér  (er)  fátt  kristinna  manna.  Turpin-  erkibyskup  hejrrði 
orð  hans,  ok  reið  hann  í  móti  honum  ok  lagði  til  hans  með  spjóti 
sínu,  reif  í  sundr  brynju  hans  ok  bar  hann  spjótskapts  lengd  dauðan 
af  hesti  síimm,  ok  mælti  við  hann  síðan :  Ekki  stoðar  þér  ofryrði, 
því  at  Frankismenn  hafa  drepit  þik,  ok  svá  munu  þeir  alt  lið  yðvart.** 


')  Œrr  B.  b.  ■'}  tilf  B.  h.  ^)  slitnaði  fyrir  því  höggi  brynja  hans  B. 
*)  [en  blóðrefilinn  festi  B,  b.  •")  [steyptist  himn  af  hesti  sínum  dauðr 
á  jörð.  Rollant  mælti :  Eigi  íýnir  Frakkland  enn  lofi  sínu  fyrir  várar 
sakir,  (iUi  heiðingi,  segir  baun  tilf.  B).  Rollant  eggjar  sína  menn: 
Fram  röskliga,  Frankismenn,  segir  hann,  vér  eigum  hit  fyrsta  högg. 
J)á  reíð  fram  Falsaron  bróðir  Marsilii  konungs  fi,  b.  ^)  [er  svá  váru 
illir  B,  b.  ')  Ititf.  B,  b.  «)  svá  kvikir  tilf.  b.  »)  [Sjá  maðr  var  mikill 
vexti  en  illr  kosti,  hann  var  þvei-s  fótar  milli  augna  B,  b.  '*)  Adalroths 
tilf  B,  b.  ")  [ok  lagði  sjálfan  sik  í  veð  B;  mgl.  b.  '^)  [tilf.  B,  b. 
'^)  Síðan  eggjar  hann  herinn  ok  mælti  tilf.  B,  b.  '*)  [betra  lut  or 
orrostu  þessi  B,  b.  '*)  [Kossablin  B,  b.  "^)  [ek  sér  fyrir  úfarar  krist- 
inna  manna.  Rollant  reiddist  \-ið  orð  hans  ok  reið  (rendi  b)  í  mót 
honum  ok  lagði  spjóti  sínn  í  gegnum  hann,  ok  féll  hann  dauðr  á  jörð, 
ekki  hjálpaði  honum  (hjálpaðu  honum  þá  líít  b)  stóryrði  hans  síðan 
(Rollant  jarl  drap  hann  tilf.  B)  B,  b. 


510  kARLAMAGXUS  SAUA  VIH.  Cap.    24. 

Kú    eru    fallnir  3  [höfðingjar  enir  mestu  af  liði  heiðinna    manna,    er 
kurust  í  móti  Rollant  ok  þeim^  12  jafningjum. 

24.  Isú  ríðr  fram  [Geris  hinn  frakkneski  at  höfðingja  einum, 
ok  klýfr  hann  í  sundr  skjöld  hans,  ok  særði  hann  til  bana  sjálfan 
ok  steypti  honum  dauðum  til  jarðar,  en  fjándi  tók  sál  hans  sá  er 
heitir  Satanas.  ísú-  ríör  fram  Gerir^  af  Frankismanna  Höi  í  móti 
frjálslendingi  einum  heiðinna  manna,  ok  hjó  til  hans  með  sverði  sínu 
ok  feldi  hann  dauðan  af  baki"*  ok  kallaöi  síðan  hátt  á  iiðsmeun  sína : 
Sœkit  fram  frœknhga  ok  blásit  í  lúðra  3'ðra,  því  at  vér  munum 
sigrast  í  bardaga  J)essum.  Samson  hertugi  reið  fram  í  móti  [heið- 
ingja  einum^  ok  hjó  til  hans  [ok  klauf  í  sundr  skjöld  hans  ok  feldi 
hann  dauðan  af  hesti  sínum.  J)á  mælti  Turpin  erkibyskup :  Slíkt 
er  drengmanns  högg.®  [Nú  ríðr  fram  Angsis'  af  Frankismanna  liði, 
en  at  móti  [Turgis  af  Turtuloso,^  ok  hófu  í  milli  sín  hart  vápuaskipti, 
ok  fór  svá  viðrskipti  þeirra,^  at  [Turgis  hafði  hinn  lægra  hlut.*" 
Ok  Jjví  næst  reið  fram  Engiler  [af  Frankismanna  liði,  én  á  móti 
reið  Eskrement  af  Valternalandi,'^  ok  hjó  hvárr  þeirra  til  annars, 
ok  [hafði  heiÖingi  hion  lægra  hlut  í  þeirra  viðrskipti.^^  Síðan  reið 
frani  [Valteri  í  móti  Estorgant'^  heiðingja  einum  ok  hjó  til  hans  ok*^ 
í  sundr  brynju  hans,  ok  feldi  hann  dauðan  af  hesti  sínum  ok  mælti 
við  hann  síðan :  Eigi  fær  ^ú  þann  lækni  [af  Spanie*^  er  þik  grœði. 
Bæringr  reið  fram  ok  á  móti  honum  Estormant,^^  ok  feldi  Bœringr 
hann  dauðan  af  hesti  sínum  í  millum  margra  þúsunda  heiðinna  manna. 
Kú  eru  fallnir  10  [jarlar  af  heiðnum  mönnuni,''  en  2  lifa  epíir,  þat 
er  Gernublus  ok  jarHnn  Margariz;    [hann  var  afburðar  góðr  riddari, 

*)  [kappar  af  þeim  12  sem  ætlaðir  váru  móti  i9,  b.  '')  [hinn  ríki  Gerin 
af  Frankisraönnum  móti  einum  heiðingja,  sá  hét  Donreg  (Amreg  6), 
hann  hjó  í  sundr  skjöld  ok  reif  brynju  hans,  en  drap  sjálfan  hann,  (ok 
því  féll  hann  dauðr  til  jarðar  tilf.  B).  Jjar  næst  B.,  b.  *)  Geres  jarl 
B,  b.  ■•)  hesti  símira  á  jörð  jB,  b.  '•')  [einura  hertuga  höfðingja(!)  B. 
*)  [raeðr  sverði  sínu  ok  feldi  hanu  af  hesti  sínum,  ok  dugði  honura 
eigi  gullsm(e)ittr  (gullbúinn  b)  hjá:imr  né  gullagðr  (gullroðinn  b)  skjöldr 
(ok  því  festi  blóðrefilinn  í  :brjósti,  svá  at  var  dauðr  tilf.  B)  7y,  b. 
')  saal.  rettst;  Engiler  a;  Auxiel  (Auxies  b)  hínn  ágjarni  .fi,  6,  *j  [Turgils 
af  Turtulosa  B\  Kurkuíus  af  Turkusiola  b.  ")  sem  sk)idi  tilf  B. 
'")  [heiðingi  fékk  bana  b.  ")  [jarl  af  Bordal,  en  í  móti  honura  af 
heiðingja  liði  reið  Eskrfiraet  B,  b.  ''^)  [særast  mjök,  en  þó  lendir  svá 
máli,  at  Eskremet  bar  lægra  lut  or  þeirra  viðskipti^;  særast  mjök,  eu 
[)ú  at  síðarstu  varð  Eskremet  dauðr  at  hníga  af  sínura  hesti  6.  "')  isaal. 
rettet;  Estorgant  í  móti  a.  '*)  [af  Frankismönnura  líatun  sterki,  ok 
honum  raóti  Estorgant  af  heiðingja  liði,  ok  höggrHatun  til  liins  heiðna 
með  sverði  sínu  ok  klauf  í  sundr  skjöld  hans  ok  reif  jP,  b.  '*)  [á  öllu 
Spania  B:,  á  Spanialandi  b.  "*)  Estormaris  B.  b.  ''')  [höfðingjar  af 
þeim  13  er  nefndir  váru  B.  b. 


Cap.    25.  AF  RCyzrVALS  BARDAGA.  511 

bæði  væiin  ok  sterkr,  fimr  ok  lettlátr.^  Hann-  ríðr  fram  í  nióti 
Oliver  ok  lagði  spjóti  í  gegnmn  skjöld  Iiaus  ok  brvnju,  ok  barg  þá 
guð  er  eigi  tók  brjóst  hans,  því  at  þá  brast  spjótskapt  Margariz,  ok 
kom  hann  J)ó^  Oliver  eigi  af  hesti  sínum. 

25.  Isú  er  [orrosta  hörð  ok  áköf.'*  Rollant  jarl  ferr  sem  león, 
veitir  stór  högg  ok  þiggr^  ok  hefir  í  hendi  sér  sverð  sitt  Dyrumdala, 
ok  [hjó  til  Gernublus  jarls  ok  í  sundr®  hjálm  hans  gullroðinu  ok 
allan  settan  gimsteinum,  höfuð  hans  ok  búk,  svá  at  í  söðh  nam 
staðar,  ok  mælti  [við  hann :  Slík  högg'  vinna  vðr  seint  sigr.  Roll- 
ant  ferr  uú  í  [miðjum  herinum®  ríðandi  ok  kastar  heiðnum  mönnum 
dauðum  hverjum  ofan  á  annan.  ok  hefir  blóðgnr  hendr  alt  upp  til 
axlar.®  En  Oliver  seinkar*"  eigi  at  fylgja  honum,  ok  engi  þeirra  12 
jafningja  (er)  ámæHs  verðr.  [J)á  mælti  Turpin,  erkibyskup:  Guð 
hjálpi  váru  hði,  segir  hann.  lítit  er  þat  í  svá  miklum  her.**  OHver 
[reið  fram  ok  laust  til  heiðingja  eins,  þess  er  hét  Massaron,  í  höfuð 
honum  með  staf,  þeim  er  eptir  var  af  spjótskapti  hans,  svá'*  at 
bæði  augu  flugu  or  höfði  honum.  ok  svá  heilinn  út  um  þunnvang- 
ann.'^  J)á  mælti  Rollant  við  OHver:  Hvat  gerir  þú  higsmaðr,*^ 
segir  hann,  járn  ok  stál  skal  maðr  hafa  í  orrostum  en  eigi  berjast 
með  stöfum.*^  Drag  sverð  þitt  or  slíðrum  [er  Hatukleif  heitir  ok 
berst  með  því.^*  Oliver  svarar:  Eigi  gaf  ek  mér  tóm  til  at  bregða 
sverðinu.  svá  var  mér  títt*''  til  at  Ijósta  hann.*^  Ok  síðan  brá 
hann^*  sverðinu  ok  hjó  til  heiðingja  þess  er  Justin-"  hét,  ok  klauf 
hann  í  sundr"^  hjálm  hans  hufuð  ok  búk,  alt  til  þess  er  í  söðH  nám 
staðar.*^  J)á  mælti  RoUant:  [SHk  högg  vinna  yðr  lítinn  sigr,  ok''^ 
fyrir  sakir  slíkra  höggva  [munum  fá-*  metnað  af  Karlamagnúsi  kon- 
ungi.  Ok  blésu  [þeir  síðan"^  í  lúðra  sína  ok  glöddu  svá  Hð  sitt. 
JarHnn  Gerin*^  ok  lagsmaðr  haus  Geris  sátu  á  hestum  sínum  ok 
hjuggu  báðir  til  heiðingja  eins  er  hét  Timund,'*"  annarr  hjó  [skjöld 
hans  en  annarr-  í'^**   brynju,    ok   fálu    sverð    sín  í  brjósti   houum,   ok 

')  saal.  rettet:  réttlátr  a;  lítilátr  B;  Imgl.  b.  ^)  Ok  er  Margariz  ^ér  þat 
at  þ«irra  menn  falla  hverr  eptir  annan  (sér  fall  sinna  manjj  6),  þá  verdr 
hanii  hardla  reidr  ok  B.  b.  ^  mgl.  B,  b.  *)  [þeirra  (þessi  &)  orrosta 
bæði  höi-ð  ök  löng  (ok  ströng  tilf.  B).  ok  falla  þeir  fyrstir  er  fremstir 
stóðn  B,  b.  *)  bæði  tilf.  B.  «)  [ríðr  i  móti  Gernublo,  ok  er  þeir 
finnast,  þá  höggr  Rollant  til  hans  ok  klanf  iP,  b.  ^)  [síðán  við  þá 
heiðingjana:  Slíkir  .»,  6.  *)  [miðjan  herinn  B.  *)  axla  b.  '")  seinaði 
B;  frestaði  b.  ")  [ingl.  B,  b.  '»)  [hefrr  mi  í  hendi  spjótskaptsbrot  ok 
laust  til  heiðiugja  eins  með  þeim  stubba,  svá  hart  B^  b.  '0  vangann 
B.  b.  '0  félagi  B,  b.  '^  stöngum  6 ;  stöfum  eða  stöngum  B.  '*)  [tilf. 
B,  b.  '0  ant  B,  b.  '«)  þenna  Qánda  B,  b.  '»)  Oliver  B,  b.  '")  Justinus 
-B,  b.  '»)  skjöld  hans,  ok  í  öðru  höggi  tilf  B,  b.  ^')  undir  honum 
tilf  B,  b.  ")  [mgl.  B,  b.  »*)  [höfara  (fám  6)  mikinn  B,  b.  «)  Itilf  B,  b. 
*•)  Bæriner  B.  b.     ^^  Timodes  í,  b.     »»)  [af  honum  skjöld,  en  annarr  B,  b. 


J12  KARLAMAGNUS  SAGA  VIII.  i'np.    S(i. 

feldu  hauii  dauðan  til  jaröar  [,  eu  fjándr  tóku  sál  hans.  Turpin 
erkibyskup  drap  Sikoras,  síðan  tóku  Qáudr  við  honum  ok  fóru  (nieð) 
hann  til  helvítis.  |)á  mælti  erkib^skup  :  Sjá  niaðr  hcfir  misgert  viö 
oss,  ok  er  honuni  þat  makliga  goldit.^  Nú  er  orrosta  hörð  ok  áköf, 
ok  ýnisir  [höggva  ok  ýmsir  verja,*^  svá  ok  ávalt  eru  þeir  framast^ 
RoUant  ok  Ohver  ok  Turpin  erkibyskup,  ok  [allir  12  jafningjar  er 
fjlgdu  þeim,  svá  eugum  þarf  at  ánuela."* 

26.  [Nú  eru  iniklar  jarteignir  ok  mikill  göfugleikr  ok  margr 
kjnligleikr  á  Frakklandi,  alt  frá  niiðjum  degi  var  svá  myrkt  sem 
um  nótt,  ok  ekki  má  sól  skíua,  ok  ílestir  menn  ætla  sér  bana.  En 
þat  er  ritat  í  sögunni  af  hinum  helga  Dionisio,  at  þat  væri  alt  fyi*ir 
sakir  Rollants,'  er  svá  mörg  góð  verk  vann  ok  svá  góðr  riddari  var, 
at  engi  maðr  koin  hoaum  or  söðh.sínum.  Jarhnu  Rollant  var  svá 
góðr  riddari,  at  hans  er  hvervetna  getit,  ok  Ohver  ok  allra  12  jafn- 
ingja.*  Heiðnir  meun  eru  nú  svá  margir  dauðir,  at  af  100  þúsunda 
komst  eigi  undan  nema  einn,  þat  var  Margariz,  eigi  var  hann  ámælis 
verðr,  því  at  hann  heíir  miklar  jarteignir  á  sér  [sjálfr,  til  Spania- 
lands  hefir  hann  snúizt  ok  sagt  Marsiho  konungi  þau  tíðendi  er  váru. 
Jarhnn  einn  Margariz  er  undan  kominn,®  spjótskapt  hans  er  brotit 
ok  brynja  í  sundr  rifiu,  skjöldr  brotinn  en  hjalmr  klofinn,  ok  4 
sverðum  var  hann  í  gegnuni  lagðr.  Gróðr  drengr  væri  hann,  ef  hann 
væri  kristinu.' 

')  [nirjl.  li.,  b.  °)  [saal.  .B,  6;  falla  er  f^'lgdu  þeim  a.  *)  fraiuastir  b. 
■•)  [12  jafningjar  allir  eni  með  þessum  í  fj'lgd;  svá  berjast  þeir  röskliga, 
at  engi  þarf  odrum  at  ámæla,  ok  at  engn  æþrast  þeir  bibi(!)  dauða 
R.  jB;  12  jafningjar,  allir  Frankismenn  berjast  djarfliga,  svá  at  engi  má 
þeim  með  réttu  ámæla,  ok  engan  lut  óttast  þeir,  meðan  RoUant  er  á 
lífi  6.  •'*)  [Svá  er  sagt,  at  í  þeim  tíma  er  Rollant  jarl  barðist  með  sínum 
fólögum,  þat  er  at  skilja  12  jafningjum  ok  öðrum  liðsmönnum  í  Run- 
zival,  bar  þat  til  á  Frakklandi,  at  eigi  gerði  minna  myi'kr  (at  svá  gerði 
myrkt  6)  um  miðjan  dag  en  (sera  6)  um  nótt,  ok  liélzt  þat  ti!  kvelds, 
ok  eigi  gerði  sól  skina,  ok  flestir  ætluðu  sér  bana  sakir  þeirra  undra 
*  er  yfir  váru  komin,  ok  svá  segist  at  þat  var  vitrat  af  hii\um  blezaða 
Dionisio,  at  þessi  undr  urðu  fja'ir  framför  Rollants  ok  hans  kumpána, 
er  féllu  með  honum,  því  at  Rollant  var  svá  góðr  riddari  ok  ágætr  fyrir 
mörg  hœversku  (gœzku  6)  verk,  er  guð  vann  f}^rir  hans  liendr,  at  engi 
guðs  kempa  hefir  þvílík  (kappi  befir  þvílíkr  6)  verit  til  lireysti  ok  hugar 
með  sverð  ok  skjöld  sem  hann,  því  at  engi  jarðneskr  (jarðligr  6)  maðr 
kunni  svá  brandi  beita  ok  í  söð!i  sitja,  ok  því  man  hans  getit,  meðan 
heimrinn  stendr,  ok  eigi  síðr  Olivers  hans  kœra  félaga  ok  allra  12  jafn- 
ingjajy,  6.  ")  sem  áðr  var  getit  tilf.  li.  ')  [spjótskapt  hans  var  brotit 
ok  skjöldr  hans  klofinn,  brostinn  hjálmr  hans  en  brynja  slitin,  ok  íjórum 
sverðum  var  hann  í  gegnum  lagðr,  góðr  riddari  ef  kristinn  væri.  Hann 
kemr  svá  búinu  fyrir  Marsihum  konung,  ok  segir  honum  þau  tíðendi, 
eem  fram  höfðu  farit  í  millum  kristinua  manna  ok  heiðingja  b. 


Cap.  2T.  28.  Af  ruxzivals  bakdaga.  513 

27.  Nú  [er  upphaf  annarrar  onostii.  Marsiliu.s  konungr  heíir 
10  íylki  ineð  sér,  eu  önnur*  10  sendir  hann  til  bardaga  [í  annat 
sinn.'^  Isú  sjá  Frankismenn  þetta  lið,  ok  niælir  |)á  [Turpin  erkib^skup 
viö  þá:  Góðir  riddarar,^  gangit  fram  djarfliga,  þér  skulut  bera  kór- 
ónu  í  paradísu.  Frankisnienn  svöruðu  :  Hér  skuluni  vér  í  sama  stað 
dauöa  þola  heldr  t:n  hit  góöa  Frakkland  skuli  tyna  loíi^  sínu.  Xú 
tínnast  þeir  1  annat  sinu  heiðingjar  ok  kristnir  nienu.  Einn  höfðingi^ 
sá  er  kallaðr  er  KUbanus  hann  hefir  þat  mælt,  at  hann  skal  fyrir 
engum  manui  flýja,  hvárki  fyrir  heiðnum  né  kristnuni.  Hann  bazt* 
í  handsölum  viö  Guinelun  jarl,  at  [þeir  skyldu'  svíkja  Rollant  ok 
Oliver  ok  þá  12  jafningja  ok  taka  kórónu  af  ^höfði  Karlamagnúsi 
kouungi.  Khbanus  sitr  á  hesti  síiium,  er  [hann  kallar  Amus,  hann 
er  íimari  en  svala,  þá  er  hon  flýgr  sem  skjótast.  Hann  lagði  spjóti 
til  Engiler  ok  lagði  í  brjóst  honum,  ok  bar  hann  dauðan  af  hesti 
öínum  svá  langt  sem  spjótskapt  hans  vaunst  til.*  Frankismenn  mæltu  : 
[Mikiil  skaði  er  þar*  eptir  goöan  dreng.  J)á  mælti  Rollant  við  Ohver: 
[Sér  þú,  fóstbróðir,^"  fall  Eugiler.s  jaris,  vér  höfum  engan  betra 
dreng  eptir  með  oss.^'  Oliver  svarar:  Guð  láti  niik  beína  hans  á 
þeim  hinum  illa  lieiðingja.  Hanu  [reið  iram'"  ok  hafði  í  hendi  sér 
Hatakle'^  sverð  sitt  alblóðugt,  ok  hjó  haun  til  [Kiibanus,  ok  hjó 
hann  sundr  í  miðju^'*  ok  hest  lians,  ok  suerist  síðan  á  annau  veg  ok 
hjó  höfuð  af  hertuga  þeim  er  Alíien^*  hét.  J)á  mælli  Rollant  við 
hann  :  Reiðr  ertu  nú,  lagsmaðr,  segir  hann.  fyrir  sakir  slíkra  höggva 
virðir  Karlamagnús  konungr  oss  mikils.  Síðau  mælti  hami  við  sína 
menn:    Blásit  í  lúðra  yðra  ok  sœkit  fram  djarfliga. 

28.  [A  annan  veg  var  heiðingi  einn,  sá  er  kailaör  var  Valde- 
bros,  hann  var  vanr  at  standa  upp  í  raóti  Marsilio  konungi  ok  binda 
gullspora*^    á   fœtr   honum,    hann    er    höfðingi    3'íir    400    drómunda. 

*)  [skal  svá  segja  frá  Jlarsilio  konungi,  at  íiann  (sem  itarsilius  konungr 
hefir  heyrt  þessi  tíðendi.  verðr  hann  mjök  ngladr,  en  ferr  þó  til  ok  6) 
skiptir  herliói  sínu  í  tvá  staði,  ok  hefir  hann  sjállr  10  fyikingar,  en 
aðrar  í,  6.  0  [móti  Rollant  6;  mgl.  B.  ')  [Rollant :  Góðir  riddarar. 
segir  hann,  hatít  örugt  hjarta  (með  yðr  tilf.  B)  ok  B.  b.  ^)  saal.  B.  b :  líu  a. 
'')  Saragiz  af  landi  því  er  Saraeuz  heitir  B\  hörðingi  i  liði  heióinna 
manna  b.  *"")  hatói  bundizt  6.  'O  \mgl.  B^  b.  ^)  [kallaðr  var  Amus 
(Amer  hét  b),  hann  var  fimari  með  hestum  en  trana  með  fuglum,  þá 
er  hon  íl<gr  sem  hraðast  (snarast  6).  Engiler  jarl  ríðr  fram  í  moti  hon- 
um,  en  Klibanus  lagði  spjóti  í  gegnum  skjöld  hans  svá  hart,  at  rifnaði 
brynja  hans,  ok  því  gékk  spjótit  í  gegnum  hann,  ok  féll  hann  dauðr 
til  jarðar.  *,  6.  ®)  [Jlikinn  skaða  biðu  vér  nú  B,  b.  '•)  [Sáttu.  kum- 
pánn  B.  b.  ")  en  hann  var  tilf.  B.  b.  '^)  [snerist  á  annan  veg  B.  b. 
")  Aakleif  B:  Hatukleif  b.  '*)  [Klibanum,  ok  kom  í  höfuð  bonuni  ok 
klauf  hann  í  tvá  hluti  B.  b.  ")  AUiter  B,  b.  '«)  [Valdebrun  er  sá 
maðr  uefndr,  er  milrinn  skaða  gerði  á  kriatnum  mönnnm.  hann  gékk 
næst  Marsilio  konungi  ok  batt  spora  By  b. 

33 


514  ,  KARLAMAONUS   SAGA  VIII.  *  Cop.    29. 

Hann  eignaðist  [Jórsalaborg  ok  templum  Salanioiiis  meÖ  svikum' 
ok  drap  patriarkann  inni  fyrir  altari.  Hann  [hafði  bundi/t"  í  hand- 
söhini  við  Guinelun'  jarl  at  svíkja  Eohaut  ok  OUver  ok  alla  J2 
jafningja.  Hann  sitr  nú  á  hesti  sínum,  Jieim  er  heitir  [Gradamunt. 
hann  er  timari  en  vah-.  Hann  leggr  sjyóti  á  Samson  liertuga  á 
Frakklandi  ok  bar  hann  spjótskapts  lengd  af  hesti  sínum  ok  kastar 
houum  dauðum  á  jörð  niÖr.  Frankismenn  mæltu :  MikiU  skaði  er 
þar  eptir  góðan  dreng.  Níí  sá  Rollant  fall  Samsons  hertuga,  ok 
keyrði  hest  sinn  meö  sporum  ok  reið  síðan  liarðliga  fram  ok  hjó  til 
hins  heiðna  Valdebruns  ok  klauf  í  sundr  höfuð  hans  ok  hestinn  í 
miðju  ok  kastaði  honum  dauðum  á  jörö  niðr.  jþá  mœltu  heiðingjar: 
J)etta  er  furðu  högg  mikit.  KoUant  jarl  svarar:  Eigi  er  mér  vel 
við  yðr,  fyrir  J)ví  at  vér  höfum  rétt  at  mæhi,  en  þér  rangt.  Af 
AíTrikalandi  var  einn  ríkr  konungr,  son  þess  konungs  er  liét  Malkus, 
klæði  hans  váru  öll  búin  með  guU  ok  lýsti  af  sem  af  sólu.  Hann 
sitr  á  hesti  sínum  þeim  er  hét  Salpdunt,  ekki  dýr  er  þat  at  renna 
mætti  í  köpp  við  hann.  Hann  hjó  til  Angsæis  ok  í  sundr  hans 
hjáhn,  ok  særði  hann  l)anasári  ok  feldi  hann  til  jarðar  ok  skildist 
við  hann  dauðan."' 

29.  [ííú  sér  Turpiu  erkib^skup  fall  hans,  slíkr  vígsUmiaðr 
söng  aldri  niessur  sem  hann  var.  Hann  mælti  \ib  hinn  heiðna  :"* 
Guð  almáttigr  A'erði  þér  reiðr;^  þann  rnann  hefir  þú  hér  feldan,  er 
ek  vil  heldr  dauða  |)ola  en  hefna  hans  eigi.  Ok  hjó  tU  [hins  heiðna 
af  mikilli  reiði  ok  í  sundr  í  tvá  hluti,  svá  at  í  söðli  nam  staðar,^ 
ok  hratt  honum  dauðum  af  hesti  sínum.  Nú  ríðr  fram  heiðingi  einn 
sá  er  hét  Grandonis,'^  hann  var  son  konungsaf  Kappadocie,  er  Ka- 
puel  hét,  háhn  sat  á  hesti  sínuin  þeim  er  Marmore  hét,  hann  var 
skjótari^   en  fugi   fljúgandi.     Hann   reið  frain  ok   lagði    til   Gerins  af 

')  [Jernsalem  með  svikum  ok  sanrgaði  miistari  Salomonis  .B^fe.  -)  [bazt 
B:  batt  sik  b.  ^)  [Gradamund  (Gvadamund  i),  liann  var  jafnskjótr 
með  hestum  sem  .valr  með  fuglufn,  ok  Valdibrun  ríðr  fram  djaríliga  ok 
leggr  spjóti  til  Samsons  liertoga  svá  snart,  at  liann  kastaði  lionuni 
dauðum  á  jörð  (dauðum  niðr  á  sandinn  b^  af  hestinum.  Nú  sá  Rollanl 
fall  hertogans,  ok  sneri  skjótliga  þar  at  sem  VaUlibruu  sat  á  sínuni 
tlugskjóta  hesti.  Hann  hjó  þegar  til  hans  ok  klauf  hans  höfuð  ok  búk 
ok  sundr  hest  hans  í  niiðju,  svá  at  sér  féU  hvárr  hhitrinn.  Af  AíTrika 
var  einn  heiðinn  maðr,  sá  er , Affrikanus  hét,  sonr  konungs  þess  er 
Malkus  hét,  hann  sat  á  hesti  sínum.  er  kaUaðr  var  Kapandr,  hverju 
dýri  skjótari,  hans  klæði  váru  búin  við  (með  b)  guU  ok  lýsti  af  þeini 
sem  af  sóhi.  Sjá  ríðr  frani  hart  ok  höggr  tii  Anxiei  (Anxiea  6),  ok 
klýfr  í  sundr  skjöld  hans  olt  særir  hann  l)anasári,  ok  sldlst  sváviðhann 
dauðan.  B.,  b.  ^)  [J)essu  nær  var  staddr  Valtari  jarl,  ok  mælti  liann  á 
þessa  lund:  B.  b.  ^)  iieiðingi  tilf.  //,  b.  '')  flH'iðingjaiis  ok  veitti 
Jiuuum  banasár  B.  b.     ")  (irandonies  B,  b.     ^j  á  i-iis  lilf.  b. 


Cap.    30.  AF  RUNZnALS  BAKDAÍiA.  515 

iniklu  afli  ok  festi  sverð  sitt  í  brjósti  honum  ok  íeldi  hann  dauðan 
af  hesti  sínum,  ok  þegar  í  [sama  stað*  lagsmann  hans  Geris,  ok  hinn 
þriöja  Bæring  |jarl  aí  Sanitun,  ok  hinn  fjórða  jarlinn  er  hét  Ankore, 
hann  réð  fyrir  borg  þeirri  er  Valenta  hét.-  Nú  glöddust  mjök  heið- 
nir  menn  ok  blésu  allir  í  lúðra  sína.  Rollant  sat  á  hesti  .sínum  ok 
haföi^  sverð  sitt  Dyrumdala  í  hendi  sér  [Wóðgan,  ok  mælti  Wð  hinn 
heiðna:^  Guð  hefui  þér,  ok  ek  skal  hefna  þér,  ef  ek  má.  Gran- 
donis  var  gúðr  riddari,  sterkr  ok  fimr  ok  fuUhugi.*  Kú  kemr^ 
Rollant  í  móti  honum  [með  sverði  sínu  brugðnu,  ok  váru  báðar 
eggjar  bk')ðgar,  en  Grand(on)is  sneri  undan.  En  í  því  bili  hjó  Roll- 
ant  epíir  hanum  ok  klauf  höfuð  hans,"  svá  at  í  íönnum  nam  staðar, 
ok  annat  högg  hjó  hann  upp  á  öxlina,  svá  at  allan  [búnaðinn  beit 
ok  búk  hans®  niðr  í  gegnum  ok  hestinn  brynjaðan  sundr  í  miðju. 
svá  at  sér  féll  hvárr  hlutrinn,'  Nú  úglöddust  mjök  'heiðingjar. 
Frankismenn  mæltu:  VeP"  huggr  höfðingi  várr.  Xú  er  orrosta  hörð 
ok  áköf,  ok  falla  [höfðingjar  ok"  heiðingjar  hundruðum.  Rollant 
reið  í  geguum  lið  þeirra  ok  hjó  á  báðar  Iiendr,  svá  at  ekki  mátti^- 
við  standa,  ok  mælti  við  þá  síðan :  Kú  [skulum  vér  freista,  hversu 
mikit  Qándi  á  eða  má  í  móti  Pétri  postula.^^  Sœkit  uú  fram  Frankis- 
inerin,  ok  veitit  stór  högg.  |)ar  mátti  nú  sjá  [skjöldu  klofna,  brvn- 
jur  höggnar,  branda  blóðga  ok'*  spjótsköpt  brotin.  Nú  mæltu  heið- 
ingjar :  Frankismenn  eru  harðir  ok  illir  viðreignar,  ok  verðum  vér 
nú  undan  at  [leita  ok  ílýja*^  heim  til  Spanialands  at  segja  Marsilio 
konungi  tíðendi.  Xú  íéllu  heiðingjar  hverr  at  öðrum.  ííú  heíir 
Rollant  ok  Ohver  ok  þeir  12  jafningjar  ok  þeirra  lið  sigrazt^^  í  2 
orro.-tum  þeim  er  .10  fylki'"  heiðinna  manna   váru  í  hvárri.'* 

30.  [Marsilius  konungr**  eflir  nú  til  hinnar  þriðju  orrostu  ok 
ríðr  nú  af  Spania  með  mikinn  her  bæði  spanski-a  ok  blámanna.  Nú 
koma  saman  kristnir  menn  ok  heiðnir,  ok  hefr  nú  [Turpin  erkibys- 
kup-"   fyrstr   orrostu   þessa.     Hann    ríðr   fram    hesti   þeim    er  [sendr 

')  [ödru  feldi  hann  B.  h.  •)  [ok  hinii  Qórða  jarlinn  af  Satiri,  ok  hinii 
íimta  (tjórða  B)  jarlinn  Anchora  af  borginni  Yalencia  B.  b.  ^  tilf. 
B,  b.  *)  [alblóðugt.  Hann  mælti  þá  af  miklum  Itióði  B.  b.  *)  buí- 
SDJallr  B.  b.  *)  euyr  B.  b.  ^  [ók  höggr  til  hans  með  sverði  sínu. 
Ok  þá  hugði  Grandonies  undan  at  leita  (snúa  b).  en  RoUant  hjó  eptir 
honum.  ok  kom  höggit  1  höfuðit  ok  klofnaði  haussinn  B.  b.  *)  [beit 
búkinn  B.  b.  ")  til  jarðar,  er  betr  var  tHf.  B,  b.  '»)  Stórt  B.  b. 
")  [»!<//.  B,  b.  '-)  nam  B:  má  6.  '*)  í  skulu  þér  reyna,  hvat  er  yðr 
má  Maumet  ok  öunur  skurgoð  (skm-ðgoð  6)  móti  guði  ok  niönnum  haus 
(hans  postulum  6).  Ok  enn  mælti  hann:  B,  b.  '^  [tUf.  B,  b.  '^)  [flýja 
at  hinum  bezta  kosti  ok  B.  "^)  sigrjB;  borit  sigré.  ^')  fyikingar  .P.  ft. 
'*)  hvárritveggjura  B.  '»)  [Flóttamenn,  þeir  er  tlýðu  or  Runzival, 
kómu  fyrir  31arsilium  konung  ok  sögðu  honum  sínar  úfarar.  hann  þ. 
'")  [Valtari  jarl  B,  b. 

33" 


516  KARLAMAGNUS  SAGA  VIII.  Cap.    30. 

var  (or)'  Danmörk,  hann  er  skjótari  hvevju  dýri.  [Hann  reið  at 
þeini  manni  er  Ambles  hét,  ok  hjó  til  hans  ok  klauf*  í  sundr  skjöld 
hans  gullsmejtan^  ok  gimsteinun)  settan  ok  í  sundr  búk  lians  [undir 
herðarblaðit  ok  iit  at  öðru,  ok  hratt  hann  honum  or  söðHnum.*  líú 
mæltu  Frankismenn:  Hér  er  drengs  högg  mikit,  [vel  er  sá  staðr 
kominn  er  erkibyskup  hefir.  Ok  blésu  í  liiðr  sinn  J)ann  er  Karla- 
magnús  konungr  átti,  er  kallaðr  var  Mundide,'*  ok  eggjást  síðan  til 
framgöngu;  Nú  mœlti  RoUant  við  OKver:  [Afburðar  góðr  riddari 
er  erkibyskup,  hann  berst  vel  með  spjóti  ok  sverði,  segir  hann, 
vildi  guð  at  margir  væri  slíkir;  förum  nú  ok  dugum  honum.  En  í 
þeiiTÍ  framgöngu  falla  mjök  kristfiir  menn,  svá  at  eigivar  eptir  af 
þeim  meir  en  7  hundruð^  vígra  manna.  J)á  mæhr  Marsihus  kon- 
ungr  ok  heitr  á  skurgoð  sín  Makon  ok  Maumet  ok  bað  þá  [duga 
sér:'  Karlamagnús  konungr  við  skegg  hit  hvíta  ok  hans  menn  hafa 
[mikit  unnit  á  hendr^  oss  ok  várum  mönnum.  En  ef^  Rollant  fe]h\ 
J)á  eignumst  vér"  lönd  ok  ríki,  en  ef  Jjat  er  eigi,  þá  höfum  vér  týnt 
löndum  ok  ríki.^"  JUir  heiðingjar  [taka  nú  á  nýja  leik  at  berjast,^* 
leggja  með  spjótum,  höggva  með  sverðum,  kljúfa  hjálma,  en  höggva 
brynjur.  [f)*Ar  niátti  sjá  marga  góða  drengi  ok  týna  h'fi  sínu.^'-' 
En  Rollant  sá  úfarir  sinna  manna,  ok  rcið  fjá/''''  (í)  miÖjan  her  heið- 
inna  manna,  [ok  hjó  á  baðar  hendr  sér  ok  drai)  í  þeirri  framreiö 
40  manna.^'*  En  OHver  snerist  á  annan  veg  ok  [vann  á  heiðnum 
mönnuni  þat  alt  sem  hann  mátti.^^  Nú  kallaði  Rollant  á  Oliver: 
[Far  hingat  ok  ver  með  mér,^*'  því  at  nú  er  sá  dagr  kominn  at 
[okkr  skortir  liðveizlu  Karlamagnús  konungs.  ]þá  mælti  hann  við 
Turpin  erkibyskup  :  J)at  helir  fundit  verit  á  fornum  bókum,  at  vér 
skulum  falla  undir  veldi  heiðinna  manna.  J)á  mœlti  (Rollant  við) 
Oliver :  Nú  með  því  at  vér  höfum  eigi  meira  lið  en  hálft  hundrað 
manna,    þá   látum    heiðna    menn  at  ke^'ptu    komast   áðr   en  þeir   nái 

')  [honum  var  seiidr  or  B.,  b.  -)  [Jarl  liöggr  til  heiðing'ja  eins,  [)ess  er 
Abison  hét,  hann  hjó  B,  b.  ^)  guUsmeittan  jff,  b.  ')  [ok  skildist  vió 
hann  danðan  *,  b.  *)  [vildu  guð,  at  slíkir  væri  margir.  Ok  blésu  fast 
í  hiðra  sína  J?,  6.  *)  [Röskr  riddari  er  Valtari,  svá  at  varla  fœðist 
fimari  maðr  með  spjót  (skjöld  6)  ok  sverð,  ok  dugum  honum  drengi- 
liga.  Ok  svá  gera  |)eir.  En  þó  falla  nu  (þá  falla  i)  mjök  Fr-ankis- 
menn,  svá  at  eigi  cr  meir  eptir  en  10()  B.  b.  ')  [dugnaðar,  |)ví  at  iS,  h. 
*)  [mikinn  sigr  unnit  jafnan  á  B.,  b.  ")  svá  vel  verðr  at  tilf.  B.,  b. 
^'')  fegnum  if,  b.  ")  [eggjast  nú  á  fast  at  berjast  af  kappi  B,  b. 
*^)  [svá  at  inargr  góðr  riddari  kristiima  manna  týnir  bæði  lifi  ok 
iimum  B,  b.  '»)  fram  hvatliga  B,  b.  ")  [jng/.  JS,  /;.  '*)  (hafði  sverð 
sitt  Hatukleif  brugðit  í  hendi  ok  tilf.  B)  feldi  nú  margan  lieiðingja. 
J?,  6.  '•)  [Góði  félagi,  segir  honn,  far  liingat  ok  vorjiimst  hér  báðir 
saman  i?,  b. 


Cap.    Sí.  AF  RCífZIVALS  BARDAGA. 


517 


05S.'  Nú  vil  ek  blása  horui  mínu,  uk  mun  Karlamagnús  konungr 
heyrd  ok  sœkja  til  vár  með  liði  sínu.  ]þá  svarar  Oliver:"  Amæli 
muntu  fá  mikit;  þá  er  ek  bað  þik  blása,^  vildir  þú  eigi,  en  nú  hefir 
þú  báðar  hendr  blóðgar.  J)á  svarar  Rollant:  pví  valda  [stór  högg 
ok  þó  mörg'*  högg.  Nú  er  orrosta  hörð  ok  níI  ek  því  blása  horni 
mínu.  Oliver  svarar :  Eigi  skal  þat  at  mínu  ráði- .  ok  þat  [veit  ek 
víát,  ef  ek  fynda  Auðu  systur  míua,  at  þú  skvldir  aldri  síðan  hvíla 
á  miUum  armleggja  heuui.'  ]þá  mæhi  Rollant:  Mjök  ertu  reiðr, 
lagsmaðr.  Ohver  svarar:  Jiat  er  [sakir  sjálfs  þíns;  drengmannhgt 
hjarta  með  vizku  þat  er  eigi  fíflsligt:  meira  er  verðr  mundangleikr 
en  ofmetnaðr:^  ok  eru  Fraukismenu  dauðir  fyrir  þíuar  sakir,  ok  mun 
Karlamagnús  konuugr  aldri  hafa  [af  þér  þjónun"  síðan.  En  .ef  ek 
hefða  ráðit,  þá^  mundi  Karlamagnús  konungr  hér  kominn,  ok  mundi 
Maríihus  konuugr  anuat  tveggja  drepinu  eða  höndum  tekinn.  [Nú 
hefir  einræði  þitt  valdit  þessu,'þvi  at  sh'kr  maðr®  muu  aldri  fœðast 
héðan    til   dómadags.     Ok    snerist    þá   hvárr  frá    öðruili    ok   kómust 

viiS    injök. 

;1.  ííú  [heyrir  Turpiu  erkibyskup  viðrrœðu*"  þeirra  ok  mæhr 
við  þá  á  þessa  hind:  Góðir  vinir  mínir,  hirðit  eigi  þit  reiðir  at 
vera,  fyrir  því  at  nú  er  sá  dagr  kominn,  at  vér  skidum  dauða  þola,^^ 
ok  mun  oss  ekki  hornblástr  stoða,  fyrir  því  at  þat  var  ofseint  gert, 
en  þó  er  [hinn  betri*-  at  þú  blásir,  ok  mun  Karlamagnús  konungr 
heyra  ok  [koma  at^*  hefna  vár**  á  Marsiho  konungi  ok  hans  Uði. 
Síðan  mun  hann  samna  saman  líkum  várum  ok  láta  [þau  fara  til*^ 
heilagra  staða,  at  eigi  eti  oss  vargar  eða  [hundar  eða  vilUdýr.*® 
J)á  svarar  RoUant :    Yel  hefir  þú  mælt,  [byskup,    ok  vitrhga  rœtt.*" 

')  fokkr  vantar  (vit  missum  i)  lidveizlu  af  Karlamaoiiúsi  konungi;  heitum 
nú  á  guð  ok  hans  helga  menn,  at  sjá  ^ándaflokkr  stígi  eigi  yfir  sœmd 
keisarans.  Ok  enn  mælti  Rollant  (vid  Oliver  mgl.  6) :  {)at  er  fundit  á 
fomum  bókum.  at  vér  mnnum  falla  á  (undir  6)  valdi  heidinna  manna, 
•^n  nú  er  eigi  meii-a  lið  eptir  en  hálft  hnndrað  manna,  en  heiðnir  menn 
krinwja  nm  oss.  ok  þó  skuln  þeir  enn  at  keyptu  komast  B.  6.  ^)  saal. 
B.  b :  Tui-piu  erkibyskup  a.  »)  í  fyrstu  tUC.  B.  b.  *)  [mörg  stór  högg 
B.  b.  '")  [vil  ek  satt  segja  (segja  þér  med  sannindum  6),  at  ef  ek  finn 
Anðu  systur  mína,  at  aldri  síÓan  skaltu  sofa  milli  hennar  amileggja  B.,  b. 
")  [fyrir  sakir  þín(s)  sjálfs  ok  drengmanligs  hjarta,  er  þú  heíir  lengi 
borit  með  vizku  ok  frœknleika.  en  þó  hefir  nú  ofmjök  kapp  þiít  fyrir- 
komit  oss  B\  eigi  fyrir  sakleysi,  segir  hann.  því  at  sjálfs  þíns  ofrkapp 
ok  drengmannligt  hjarta  hefir  oss  fyrirkomit  b.  ^  [tœnað  (lióveizlué) 
af  þeini  B.  b.  *)  skyldir  þú  blásit  hafa  þegar  i  fyrslu  ok  áðr  vér 
hófnm  þetta  stríð,  ok  tilf.  *,  b.  *)  [Slikr  madr  sem  þú  ert  B.  b. 
")  [ríðr  Valtari  jarl  til  B,  b.  ")  fyrir  guðs  skyld  tilf.  B.  b.  '0  [betr 
B,  b.  ■»)  [manB:  s'núa  aptr  ok  6.  '*)  ef  hann  kemr  tílf.  B.  '*)  [fœra 
til  kirkju  ok  B.  b.     •')  [ill  kvikindi  b.     '^  [herra  B.  b. 


518  KARLAMACtNUS  .saoa  viii.  Cap.   S1. 

Nú  setti  Rollant  horn'  á  munn  sér  ok  [lét  í  rödd  sína  ok  blés 
harðliga,  svá  at  15  frakkneskar^  mílur  mátti  heyra.  Ok  |)egar  heyrði 
Karlamagnús  konungr  ok  Hð  hans  alt,  ok  [segir  svá:^  Bardaga  eiga* 
várir  menn  nú.  En  Guinelun  jarl  mælti  í  móti :  [Fíflsku  mælir  þú 
nú,  konungr,  segir  hann.^  Rollant  blæss  í  Hornit  í  annat  sinn  svá 
ákafliga,  at  blóð  flaut^  af  munni  honum  [ok  heili  brast  út  af  J^unn- 
vanga  honum.  J)á  mælti  Karlamagnús  konungr:  Eigi  mundi  Roll- 
ant  svá  opt  blása  nema  nauðsyn  3'lli.  En  þá  er  hann  heyrði,  þá 
fór  hann  út  af  borgarveggnum.  Nemes  hertugi  fylgdi  honum.  J>á 
mælti  konungr :  Eigi  mundi  Rollant  blása,  ef  hann  A^æri  eigi'  í 
bardaga.  |)á  svarar  Guinelun  jarl :  Auðtryggr  ertu,  [þótt  þú  sér 
gamail  ok  hvítr  af  hœruni,  |)á  mælir  |)ú  sem  börn,  fyrir  því  at  |)ú 
veÍ7,t  hreysti  RoIIants  ok  ofmetnað,^  ok  er  |)at  [furða  mikil,'  at  guð 
vill  |)ola  honum  |)at  er  hann  tók  Kobilisborg  f^TÍr  utan  leyfi  |)itt  ok 
elti  [út  alla  heiðna  menn  er  í  váru  borginni,^"  lét  suma  blinda,^^ 
suma  [hengja,  suma  lct  hann  til  höggs  leiða,^*  ok  [var  engi  sá 
maðr,  at  þyrði  at  berjast  á  móti  honum,  ok'""*  allan  dag  mun  hann 
fara  ríðandi  ok  blásandi  [at  sinni  skemtan  eptir  einum  hem  heldr 
en  sakir  nökkurs  ótta.^*  í{ú  setr  Rollant  hornit  á  munn  sér  blóð- 
gan  allan  hit  |)riðja  sinni,  ok  blés  þá  ákafligast.*^  J)á  mælti  Karla- 
magnús  konungr :  Langa  rödd  hefir  horn  þetta.  Nemes  hertugi 
svarar :  ^at  veldr  |)ví  at  drengr  blæss.  Nú  [máttu  víst  vita,  kon- 
ungr,  at  f)eir  eru  í  bardaga  ok  á  RoIIant  þá  skamt  eptir  úhfat.  Nú 
hefir  Karlamagnús  konungr  látit  blása  í  lúðra  sína  ok  lætr  sína  menn 
búast.  |)eir  gerðu  sem  hann  bauð.  Síðan  lét  Karlamagnús  konungr 
taka  Guinelun  jarl  ok  fékk  (í)  hendr  höfuðsteikara  sínum,  ok  bað 
hann  svá  varðveita  hann  sem  illan  dróttins  svikara.  Hann  tók  við 
ho'num  ok  lét  setja  hann  á  klyfjahesta  sína  ok  hverfa  höfuð  til  hala, 
ok  lét  berja  hanu  með  svipum  ok  hnefum,  meö  stöngum  ok  stöfum, 
ok  lét  svá  fœra  hann  til  myrkvastofu.    Síðan  reiö  hann  frá  borg  ok 

*)  hornit  Olivant  B.  b.  ■)  [blés  svá  liátt  ok  hvelt.  at  12  valskar  B,  b. 
•■*)  [mæla  sín  á  milli  B.  b.  ^)  heyja  B.  b.  '')  [Undorlipa  tali  f)ér.  (ok 
[)vert  frá  þvi  sem  er  tilf.  b)  B.  b.  ")  féll  B.  b.  ')  [En  jafnskjótt 
heyrði  (þat  tilf.  b)  Karlamagnús  konungr  ok  f  eir  Nemes  hertogi.  J)á 
mælti  keisarinn :  Eigi  mundi  Rollant  frændi  várr  (minn  b)  blása,  nema 
hann  þj'rfti  liðs  við.  ok  man  hann  vera  nauðnliga  staddr  í,  b.  *)  [herra. 
segir  hann.  ok  er  [)ess  ván.  f)ú  ert  maðr  gamall,  en  kunuig  má  þér 
vera  (mætti  yðr  þó  vera  kannig  b)  hreysti  RoUants  ok  ofmetnaðr. 
B,  b.  ")  [saal.  B,  6;  fyrir  f)á  sök  a.  ">)  [brott  faðan  alla  heiðingja 
B,  h.  ")  brenna  B,  b.  >-)  [liöggva  B,  b.  '■')  [nujl.  b.  ")  [tilf. 
B,  b.  '*)  svá  ákaft  ok  langt,  at  menn  undraðnst  svá  langan  horn- 
þláptr  B,  bf^ 


Cap   32.    33.  XP  BirSZXVALS  BAKDAGA.  Í)19 

á  brott  ineð  mikluin  her,  ok  ætlaði  at  verÖa  RoUant  at  liðveizlu   ef 
hanu  inætti,  ef  Rollant  lifði  |)á  er  þeir  fvndist.* 

32.  ííú  verðr  at  rœða  um  |)á  at  Runzival.  Rollant  niælti  Llil 
Olivers:*  Sýnt  er  þat  nú.  segir  hann,  at  kristnir  menn  eru  fallnir.'' 
ok  samir  ogs*  at  lát«  hér  h'f  hjá  þeim.  Kú  ríðr  RoUant  fram  í 
[miiluni  margrd*  heiðinna  maona,  ok  drap  einn  ágætan  mann  af 
þeini,  sá  hét  Fabrin.  ok  fjóra  menn  ok  20  aðra,  ok  feldi  hann  hvern 
ofan  á  aunan,  ok  mæiti  við  þá  siðau :  FKit  uudan,  iilir  hundar,  ell» 
ekulut  þér  allir  hér  dauða  þola.  Nú  sá  MarsiUus  konuugr  mikit  fall 
lieiðinaa  manna  ok  reið  síðan  fram  ákafliga  á  hesti  sínum  þeim  er  hét 
Gueuun*'  ok  lagði  spjóti  sínu  til  þess  manns  er  hét  [Begun.  ágæts 
manns,"  ok  klauf  í  sundr  skjöld  hans  ok  brjnju,*  ok  bar  hann 
dauðan  af  hesti  sínum  svá  langt  sem  spjótskapt  hans  vannst  til.  ok 
kastaöi  honum  dauðum  á  jörð.  Rollant  jarl  var  eigi  fj&rn  staddr 
ok  mælti  við  konung  hinn  heiðna :  Guð  verði  þér  reiðr,  heiðingi, 
þann  hefir  þú  hér  drepit,  er  þú  skalt^dyrt  kaupa.  ok  högg  skaltu 
þola  [meb  sverði  því  er  þú  kant  at  nefna.'  Ok  hjó  af  honum  hina 
híEgri  hönd  hans,  en  í  þvi  bili  veik  Marsilius  konungr  undan.  ella 
þurfti  hann  eigi  fleiri.  En  síðan  hjó  hann*"  höfuð  af  sjni  hans  þeim 
er  nefndr  er  Jurfalon.**  J>á  œptu  heiðingjar  alhr  í  senn  ok  hét  á 
goð  sín.  ok  mælti  hverr  vib  annan :  Fljjutíi  undan,  sögðu  þeir, 
flvjum  undan,  RoIIant  hefir  jfirkomit  oss  alla.  ííú  [^hetír  Marsilius 
konungr  tjnt  hœgri  Jiendi  sinni  ok  svni  sínum,  ok  snjr  nú  undan" 
heim  trl  Bpanialands,  ok  með  honum  þúsund  manna.  ok  var  engi 
sá  er  eigi  hefði  eitt  sár  eða  tvau. 

33.  Nú  heíir  [Marsilio  kouungi  þungt  veitt.  hanu  hefir*^  látit 
hœgri  hönd  sína  ok  alla  sœmdiua,  drepinn  son  hans,  ok  mikinn 
mannskaða  hefir  hanu  allskonar'*  fengit.  En  nú  var  eptir**  af  heið- 
inna  manua  liði  sá  höfðingi  er  LangaUf  hét.  hann  réð  fjrir  [60  þús- 
unda'^  blámanna.  hann  réð  fjrir  þeim  löndum  er  Karfagia  heita  ok 

')  [megnm  vér  vist  vita.  at  Rollant  er  i  bardaga.  Keisarinn  lét  þá  blá^a 
i  lúóra  sina,  ^k  búast  menn  (bað  menn  búast  6)  ok  herklæðast  íljótt  ok 
timliga.  En  Gninelun  jarl  var  settr  eptir  undir  geymslu  höfuísteikara 
keisarans.  svá  sem  vándr  dróttins  svikari.  þvi  at  Karlamagnús  konungr 
gerdi  svá  rád  fyrir.  En  hann  reid  nú  brott  (meá  alt  meginliðil  tilf.  6) 
ok  ætlaoi  ná  til  liðveizlu  við  Rollant  ok  hans  kmspána  B.  b.  *)  [vií 
Oliver  B.  b.  -0  fyrir  várar  sakir  titf.  B.  b.  *)  okkr  vel  B^  b.  *)  [í 
raiðjan  her  fi,  b.  *)  Bnrmon  B\  Benion  b.  'O  Gesson.  hann  var  her- 
togi  af  Blasma  ok  Begon  B.  6.  •)  spilti  brynju  hans  B.  b.  *)  [af 
sverði  minu  ok  þú  kaut  nefna,  er  D^nundali  heitir  jP;  af  sverði  minn 
Dnnimdala  6.  "0  RoUant  B.  b.  ")  Mezalnn  B:  Virzalin  6.  ")  [flýr 
Marsilius  konuagr  B.  b.  '^  [haim  makliga  kanpferÖ  rekit  b,  ")  alla- 
kostar  B.  b.     ")  í  Runrival  tilf.  b.-   »*)  [Juisond  B.  b. 


520  KVBI,AMAGNUS  SAGA  VIII.  Cnp.    S3. 

AíFrika,  Etiopia  ok  Gamaria.  J)au  eru  banpsett  lönd  ok  alt  J)at  er 
á  |)eim  er.  J)eir  hafa  stór  andlit  ok  leiðiligar  brýnn ;  |)eir  ríða  fram 
harðliga  ok  blása  í  lúðra  sína.  J)á  mælti  Rollant  við  Oliver:  Nú 
veit  ek  þat,  segir  haun,  at  hér  (fara  banar  várir;*  [nú  verði  sá 
ragr  er  eigi  selr'-'  sik  sem  dýrast,  ok  látum  þat  segja  blámenn,.  þá 
er  \)eÍY  koma  [til  Spanialands,*  at  þeir  moettu  RoUant  ok  hans  Uði. 
Nii  sá  Rollant  þetta  hð  blámanna,  [ok  var  hundrað  hlutum  svartara 
en  aðrir  menn.'*  Langalif  [sat  á  hesti  sínnm  ok  reið^  at  Oliver  ok 
lagði  spjóti  sínu  í  milhim  heröa  honum,  svá  at  [inn  gékk  í  brjóst 
honum,**  ok  mælti  viÖ  hann  síðan  :  Usynju  [komtu  hingat'  lands  at 
gœta,  ok  aldri  síðan  heíir  hann  af  þér  hjálp.  Nú  vissi  Oliver  at 
hann  hafði  banasár  feugit,  hann  hafði  í  hendi  sér  Atakle^  sverð  sitt. 
hann  lijó  til  Langahfs  ok  í  sundr  hjáhn  hans  ok  höfuð,  svá  at  í 
tönnuni  nara  staðar,  ok  steypti  honum  dauðum  af  hesti  sínum,  ok 
mœlti^  við  hann :  Aldri  skaltu  bera  heim  tíðendi  til  þíns  lands. 
hvat  \)ú  heíir  hér  gert.  Oliver  reið  fram  á  millum  heiðiuna  manna 
sem  dýrit  úarga  [ferr  ólmligast  milhmi  annarra  dýra,^"  ok  hjó  sem 
ákafligast  á  báðar  bendr.  Nú  [ríðr  Rollant  fram  í  inóti  Oliver,  en 
Oliver  á  móti,^'  ok  var*''  svá  bliudr  [fyrir  bhíðrás^^  at  hann  sá: 
ekki,^^  ok  hjó  (il  Rollants  með  sverði  sínu  ok  klauf  í  sundr  hjálm 
hans,  en  sœrði  haun  eigi.  Rollant  spurÖi:  [Góði  vin  ok  félagi,  hví 
gerðir  [)ú  [)etta?*-''  OHver  svarar :  Guð  sjái  þik,  góðr  \in,  en  eigi 
sá  ek  Jjik;  nú  fyrirgef  þú  mér.  RoUant  svarar:  Ek  skal  gjarna 
fyrirgeAi  J)ér,  ok  guÖ  fyrirgefi  [)ér.  Nú  [veit  Oliver  at  hann  mun 
eigi  lengi  hfa,  þá  sté  hann  af  baki'^  hesti  sínum  ok  snerist  í  austr. 
ok  féll  á  kné  ok  [barði  á  brjóst  sér  ok  baö  guð  miskunnar  ok 
mælti :  Guð  himneskr,  hjálpa  þú  mér  ok  fyrirgef  mér  mínar  syndir. 
Ok  enn  mælti  hann  :  Blezaðr  vertu''  Kavlamagnús  konungr  ok  Frakk- 
land  it  góða  ok  Rollant  jarl  félagi  minn  [fyrir  alla  menn  í^^  ver- 
öldu.  Ok  lagðist  síðan  til  jaröav  ok  andaðist..  [En  er  Rollaut  sá 
þat,  at  andaðr  var  vinr  hans  góðr,    ok   þegar  er  hann   sá  þat,  þá?® 

')  [ferr  bani  várr  B.  b.  *)  [ok  því  írerum  svá  vel,  at  hverr  seli  b. 
^)'[heim  B.  b.  '')  (er  100  lutum  er  svartara  en»  aórir  menn  B :  er 
niörgum  hlutum  var  svartara  en  annat  fólk  b.  *)  fkeyrir  hest  sinn 
sporum  ok  ríðr  fram  b.  •*)  [út  kom  um  brjóstit  /)'.  Ij.  ')  [setti  Karla- 
magnús  konunq^r  þik  hér  B.  b.  *)  Hatukleif  /í.  b.  •')  Oliver  tilf.  B.,b. 
"0  [saal.  B.  b\  er  ohiiiigat(!)  a.  ")  [reið  Rollant  móti  Oliver.  en 
Oliver  móti  RoUant  B:  riðust  þeir  móti  Rollant  ok  Oliver  b.  '•')  hann 
tilf.  5,  b.  '■■>)  [tilf.  B,  b.  ")  vætta  titf.  B,  b.  "*)  \mal.  B,  b;  því 
hann  gerði  svú  a.  '")  fsér  (finnr  b)  Oliver  at  dauði  sígr  at  honum, 
ok  sté  hann  niðr  af  B^  b.  ^')  [saal.  B.  b\  bað-fyrir  sér  til  guðs  ok 
mælti:  Blezaðr  sértu  guð  ok  a.  '")  [saal.  B,  b;  Ok  raœltist  við  einn 
saman  :  Engi  er  þinn  jafningi,  Rollant,  í  alh-i  a.  '  '")  [Rollant  sá  nú,  at 
andaðr  var  Oliver  hans  góði'félagi,  ok  af  því  B.  b. 


Cnp.    S4.  AF  RUXZIVALS  BARPAGA.  521 

féll  á  hann  úináttr,   en  haun  var  svá  [fast  bundinn*  í  stigreipum.  at 
hann  máíti  eigi  ofan  falla  af  hestinum. 

34.  Nú  eru  alUr  Frankismenn  fallnir  nema  RoIIant  ok  [Turpin 
ok  Valteri  systurson  hans  ok  son  ^ess  manns  er  Dragon  hét,  er 
kallaðr  var  Dragon  gamli  ok  hinn  skegghvíti."  Hann  kallaði  á  RoU- 
aut:  Far  hingat,  segir  hann.  ok  dugi  mér,  ek  varð  enn  aldri  [hrseddr 
í  bardaga.  þar  sem  þú  vart  hjá  mér.*  Nú  er  spjótskapt  mittísundr 
brotit  t>k  skjöldr  minn  klofinn,  mörgu*  spjótum  em  ek  í  gegnum 
lagðr.  ok  þat  skuhi  heiðnir  menn  segja,  at  þeir  hafa*  mik  dyrt  keypt. 
Nit  tekr  RoIIant  af  uýju  at  beijast,^  ok  þá  mæltu  heiðnir  menn: 
Látum  þá  eigi  undan  komast.  segja  [)eir,  RoIIant  er  yfirkominn,®  en 
[Turpin  erkibyskup  er  vitr,'  Valteri  ei  frœkn  ok  lítilátr.®  [^essir  3® 
feldu  á  lítilli  stundu  þúsund  riddara.*"  [ísú  er  Valteri  falHnn,  ok 
er  Turpin  erkibyskup  sá  [jat,  þá  sótti  hann  til  Rollants.  ok  váru  [)eir 
\fá  báðir  samau.  J)á  mælti  Turpin  erkibyskup :  Bíðum  Karlamagnús 
konungs,  ef  vér  megum.  Litlu  síðar*'  heyrðu  þeir  blásit  í  |)úsund 
lúðra,  ok  kendu  at  bar  var  Karlamaffnús  konunsrr  ok  Frankismenn. 
Nú  mœltu  heiðingjar:  Karlamagnús  konungr  er  á  fbr,  ok  heyrum 
vér  nú  lúðra  |)eirra,  ok  flýjum  undan  sém  skjótast.  líú  ef  RoIIant 
lifir,  [)á  mun  hann  af  nýju  taka'til  at  berjast.  ok  höfum  vér  íjá  týnt 
öllu  liði  váru  ok  landinu  Spanie.  Síðan  riðu  [400  enna^-  frœknustu 
manna  af  liði  heiðingja  í  móti  RoIIant.  Hann  sat  fyrir*^  á  hesti 
sínum  ok  hafði  J)á  œrit  at  vinna,  |)ótt  hann  sæi  við  einum  [jeirra. 
Hann  hafði  í  hendi  sér  sverð  sitt  Dýrumdala.  [Turpin  erkibyskup^** 
fylgdi  houum,  ok  mælti  þá  hvárr  við  annan:  Höfumst  hér  við  báðir 
samau,  segja  þeir.  ok  bíðum  Karlamagnús  konungs.  [En  ef  |)at 
verðr  eigi  ok  vit  deyjum,  segja  þeir.  þá  munum  vit  laun  af  guði 
taka.'*  Nú  hafa  |)eir  tekit  sér  stað  ok  vilja  eigi  skiljast,  [nema 
dauði  skili  þá.  Nú  hju^u  þeir  á  báðar  hendr  sér  Rollant  ok  Tur- 
pin  erkibyskup  með  sverðum  sínum  ok  drápu  þá  20  heiðinsja.  ]þá 
mælti  Turpin  :  Verði  sá  níðingr  er  nú  flýr  frá  öðrum.'*  J)á  mæltu 
heiðnir  menn:  (Jsynju  kómum  vér  hér,*'  segja  þeir:  nú  heyrum  vér 
lúðra  Karlamagnús  konungs,  ok  ef  vér  bíðum  þeirra,  þá  komumst 
vér  eigi  í  brott.  Rollant  er  svá  hraustr  ok  sterkr,  at  [engi  maðr 
kemst  ytír  hann  á  jarðríki.  ok  flýjum  undan,    segja   þeir.  *®     I  þess- 

')  flastr  B.  b.  -}  [Valtari  jarl  B.  b.  ')  [óttafollr  (óttandi  b)  |)ar  sem  þú 
vart  (staddr  tilf.  B)  í  bardaga  B.  b.  «)  hafi  B,  b.  ')  ok  þeir  (svá  b) 
Valtari  tilf.  B.  b.  «)  óvanfœrr  B.  '')  [mgl.  B.  ")  fra  Rollant  er  yfir- 
kominn  m(jl.  b.  "}  [Ok  nu(!)  B,  RoUant  ok  Valtari  b.  '*)  manna  6. 
")  [Ok  eptir  þat  B.  b.  '^)  700  hinna  B.  b.  '^)  mg].  B.  b.  '*)  [En 
Valtari  B,  b.  '*)  [mg!.  B.  b.  '*)  [mgf.  B.  b.  '')  í  þenna  staó  b. 
'*)  [vér  fám  hann  aldri  yfirkomit,  því  skulum  vér  nú  undan  flyia  b. 


522 


KARLA.MAGNUS  SAGA  VIII.  Cap.    S5. 


arri  sókn  hafa  þeir  kloíit  skjöld  [hans  ok  brynju*  ok  feldan  hest 
hans,  ok  flýja  heiðingjar  undan  ok  mæla  svá :  Rollant  heíir  yfir- 
komit  oss  alla. 

35.  iíollant  er  nú  á  fœti  staddr,  ok  er  nú  úglaðr.  En  |  Tin-])in 
erkibyskup'*  rann  til  hans  sem  skjótast  ok  tók  af  honum  skjöld  hans 
ok  brynju  ok  hjálm  ok  skar  af  honum  silkikyrtil,  ok  sneri  honiim  í 
móti  vindi  at  kœla  hann,  ok  mælti  síðan :  Heilagr  guð  liimneskr 
sé  lofaðr  í  því,  er  vér  höfitln  sigr  í  orrostu  þessi,  þú  KoHant  -ok  vér 
með  þér.  Uglaðhga^  má  ek  þess  biðja  þik,  góðr  féjagi,  segir  Koll- 
ant,  at  þú  leyflr  mér  at  ganga  í  valinn  at  leita  félaga  minna,*  er  ek 
hafða  mikla^  elsku  á,  [ok  þú  leysir  þá.  sem  guö  hefir  |)ér  vald  til 
geíit.^  Nú  fór  KoJIant  at  leita  félaga  sinua,  ok  fann  [þá  alla  jafn- 
ingja  nema  Oliver.  Hann  lagði  þá  fyrir  erkibyskup.'^  Ok  enn  ferr 
hann  at  leita  Olivers,  ok  fann  hann  [um  (síðir)^  undir  bakka  einum 
ok  tók  hann  upp  í  fang  sér  ok  kysti  hann  dauðan  ok  mœlti:  Oliver 
minn  góði  vinr,  [þú  vart  son  ens  ríka  hertuga  Reiners  er  réð  fyrir 
sjau  löndum.^  Spjótskapt  kunnir  þú  at  brjóta  ok  skjöldu  í  sundr  at 
kljúfa,  brynjur  sundr  at  rífa  ok  ofmetnaði  niðr  at  steypa,  góðum 
manni  fylgd  at  veita  ok  góð^"  ráð  at  ráða.  Fyrir  þœr  sakir  vartu 
borinn^'  í  heim  þenna.  Nú  A'erör  ;þér  engi  betri  riddari  lifandi  á 
jarðríki.  Nú  sá  [erkibyskup,  at  Rollant  liafði  svá  mikla  úgleði  at 
hann  lá  í  úmætti,^-  þá  tók  hann  hornit  Olivant  ok  fór'^  til  vatns 
rennanda  er  þar  var,  en  hann  var  svá  ústyrkr^'*  af  sárum  ok  blóð- 
rás,  at  hann  mátti  hvergi  komast,^^  ok  •  féll  niðr,  ok  [lét  þá  líf  sitt 
ok  fór  til  guðs.^*'  Nú  réttir  Rolk\nt  við  ok  [sá  Turpin  erkibyskup 
liggja  á  vellinum  fyrir^'^  sér.  Rollant  hélt  upp  höndum  sínum  til 
himins  ok  bað  honum^^  miskunnar  ok  ma^lti  [svá :  |)ú  hefir  nú  verit 
lengi  berserkr  góðr  í  móti  heiðnum  möiiuum.  Ok  enn  mœki  Roll- 
ant:**  Koma  skyldi  Karkimagnús  konungr  ok  sjá  skaða  sinn,'*''  er 
heiðnir  nienn  hafa  gert  [honum.  MarsiHus  kouungr  hefir  sent  á  móti 
oss  30  sinnum-'  9  heiðingja  í  móti  liverjum  várum.--  J)á  sá  RoII- 
ant   [Turpin  erkibyskup-^  ligíija  fvrir-*  sér  á  vellinum.     Hann   mælti 

')  [hans.  (Rollants  ,b)  ok  rifit  brynju  hans  B,  b.  ^)  [Valtari  jarl  B,  b. 
')  Úgladr  B,  b.  ")  13  tilf.  B,  b.  *)  mesta  B,  b.  °)  \_mgl.  B,  b.  ')  [þá 
í  valnum  ok  lagsmann  Jvora,  hann  fann  Gerel  ok  Gerin,  Bæring  ok  Ha- 
tun,  Engiler  ok  Geirarx^  af  Roseleun.  ok  fœrir  lík  feirra  öU  saman  í 
einn  stað  B:  alla  12  jafningja  nema  Oliver.  ok  fœrir  lík  þeirra  allra 
saman  í  einn  stað  b.  ^)  [liggjanda  B,  b.  **)  [mgl.  B.,  b.  '")  heil  b. 
")  íœdár  B,b.  '=)  [Valtari,  at  Rollant  lá  í  úmætti  (hné  í  úmátt  6)  B.b. 
'^)  vi'.di  fara  B,  b.  '")  ústerkr  b.  '*)  fara  B;  ganga  b.  "*)  [andaðist 
B.^  b.  ")  [fœrist  á  fœtr  ok  sá  Valtara  liggja  dauðan  á  vellinum  lijá 
B,b.  '*)  guð  JS;  sér  guðfi.  >'')  [mgl.  B,  b.  2")  þann  J?,  6,  ")  sinna  J?, 
«)  manni  til/'.  B.     ")  [Valtara  jarl  B.     ")  dauðan  hjá  B. 


Cap.   86.  AF  RUXZn'ALS  BARDAGA. 


523 


þá  :  Cíöfiigr  höfðingi  ertu  erkibyskup.i  segir  hann,  ok  góðr  drengr 
ok  lítilátr  [í  míSti  guði,'*  ok  síðan  er  posíular  dróttins  váru,  þá  var 
engi  maðr  ákafari  at  halda  giiðs  lögum  en  .þú.  Nú  bið  ek  [þess 
guð,  at  hann  láti  opit  himiríki  fyrir  þér  á  dómsdegi.^  Nú  fann 
Rollant,  at  honum  var  nær  andláti,  [heiHnn  rann  út  um  þunnvanga 
honum,*  hann  bað  þá  guö  [senda  sér  Gabriel  engil  sinn,^  ok  snerist 
til  Spanialands  ok  gékk  á  hæð  eina,  þar  sem  lágu  4^  marmara- 
steinar  ok  vibr  var  vaxinn,  ok  settist  niðr,  ok  sé'  á  hann  úmáttr. 

36.     Frá  því  er  at  segja,  at  einn   heiðingi   lá  í  valnum,    hann 

sá  Rollant  ok  lét  sem  hann  væri  dauðr,  ok  þó  var  hann  heill.    Hann 

hugði  at  um   för  RoIIants.  ok  sá  at  hann  lá  í  úviti.    Hann  stóð  upp 

ok  rann®  sem  skjótast  ok  mælti  vib  Rollant :    Yfir  er  stiginn  systur- 

sonr  Karlamagnús    konuugs.     Hann    tók   sverðit   Dýrumdala    í  hönd 

sér,  ok   mælti :    J^etta  sverð  skal   ek  bera  til  Arabia.     Ok  tók  horn 

hans   í    hönd    sér   ok    skók   skegg  hans.     íTú    rétti    RoUant   við^    af 

úmœtti  þeim  ok  lauk  upp    augu    sín   ok   sá  til  hans  ok  mælti :     Jiat 

ætla   ek.    segir  hann,    at  þú    sér   eigi   af  várum    mönnum.     Ok    tók 

Olivant  hornit  or  hendi  honum  ok  laust  íil  hans    sem    harðast    mátti 

hanri  ok  rak  í  höfuð  honum.  svá  at  bæði  augu   flugu    út  [um  haus- 

inn,"*  ok  feldi  hann   dauðan    til    jarðar.     Jllr    heiðingi,    segir  hann. 

hví  vartu  svá  djarfr,    at   þú   þorðir  at   ráða    á    mik    [kvikan  hvárki 

með  réttu  né  með  röngu,  ok  engi  maðr  er  sá,  er  þat  spyrr  til  þín. 

aí  eigi  mun  þik   fól   kalla.**     Nú   kennir   Rollant    [at    dauði   ferr   at 

honuni,^-  þá  gékk  hann   til   bergs  þess  er  næri   honum    var   ok  hjó 

sverðinu^'  í  bergit.  ok  vildi  brjóta  í  sundr,  ef  haun  mætti,  [en  hann 

mátti  eigi.**     J)á    mælti   hann :     Gott  sverð    ertu  Dýriimdah,  [ok  í 

mörgum  orrostum  heti  ek  þik  hafðan,'*  en  nú  er  mér  skamt  til  dauða, 

ok  verðr  mér  nii  at  þér  héðan  af  ekki  gagn.  ok  nú  vilda  ek  at  guð 

veitti  mér,  at  engi  bæri  sá  þik  í  hendi,    at   einn   yrði    hræddr   fyrir 

einum.     Ok  enn  hjó  hann  í  bergit  ok  fékk  eigi  broíit.  ok  mælti  enn 

síðan :    Gott  sverð  ertu  Dýrumdali,*^    ok   mörg   lönd   hefi    ek  unnit. 

þau  er  Karlamagnús  (er)  keisari*'  yfir.    [Guð  af  himni  sendi  honum 

')    Yaltari  B.  b.       ^)    [ok  gódrar  siðsemdar  fyrir  gii^i  ok  icönmim  B;  fra 

[honum  Marsilius  konungr  hefir  sent  har  b:    á  liði  hans,   en    þó  höfum 

vér  margan  mann  drepit  af  ^farsilio  konnngi.    Eptir  þat  snörist  Rollant 

til  Valtara.    þrr  sem   hann   lá  hjá   honura    dauðr  á  jörðunni,   ok   mælti 

svá  til  hans :    Góðr  höfðingi  vartu  ok  sœmiligs  siðferðis  bæði  fyrirguði 

ok  mönnum.     ^)  [at  guð  fagni  þinni  sál.  þá  er  þér  liggr  mest  rið  .B,  6. 

0  {mgl.  B.  b.     ')  [allsvnldanda  senda  heilaga  engla  móti  sáln  sinni  B.  b. 

«)  3  B.  b.     ')  seig  b.     *)  þangat  tilf.  B.  b      »)  tilf.  B,  b.     '")  [or  haus- 

inum  B.   b.     ")  [ok  allir  miinu  þik  fól  kalla,    þeir   sem  spyija  til  þinna 

gerða  B,  b.     '-)  [dauða  fara  at  sér  B.  b.     ")  Dýrumdala  niðr  tilf.  B.  b. 

**)  [en  þat  gékk  honum  eigi  b:  mgl.  B.     '*)  reyndan  b.     '^)  [í«7/".  By  b. 

'')  konungr  B,  b. 


524  KARLAMAGNUS  SAftA  VIII.  Cap.    S6. 

sverð  þetta  með  englum  sínum,  ok  bað  at  hann  skyldi  senda  jarl- 
inum  af  Katanie.*  En  ek  hefi  fengit  síðan  með  þér  þessi  ríki: 
Miklagarð,  [Angio,  Livonie,  Peitu,  Bretanie,  Provenz ,  Montanie. 
Lumbardie,  Romanie,  Bealvarie,  P'lasanie,'-'  Jrland  ok  England  [er 
Karlamagnús  konungr  kallar  búr  sitt,^  ok  hefi  ek  fyrir  því  mikla 
úgleði,  ef  iUr  maðr  skal  bera  þik,  því  at  þú  ert  bæði  góðr  ok  heil- 
agr,  í  hjöltum  þínum  er  tönn  Pétrs  postula,  ok  af  blóði  hins  helga 
Blasi  byskups,  ok  af  hári  hins  helga  Dionisi  byskups.  J)at  væri 
[eigi  rétt,*  at  þú  værir  á  millum  heiðinna  mannu,  heldr  [skyldir  \m 
vera  í  milhim  góðra  manna  ok  kristinna  manna  ok  skynsamra,^ 
Rollant  mintist  nú  á  marga  stóra  hhiti  ok  ágæta,  [)á  er  hann  hafði 
aflat  til  handa  Karlamagnúsi  konungi  frænda  sínum,  en  jjó  vildi  hann 
eigi  gleyma  [sik  sjálfan.*^  Hann  iðraðist  synda'  sinna  ok  bað  [sér 
miskunnar  til  almáttigs  guÖs,^  ok  mælti  á  þessa  lund :  J)ú  sannr 
faðir  himneskr,  er  aldri  laugt*  ok  Lazarum  reistir  af  dauða,  ok  þú 
er  lej'stir  Danielem  spáinann  af  mörgum  dýrum  hinum  úörgum  or'** 
Babilon,  leystu  sál  mína  or  kvölum  helvítis  ok  af  syndum  mínuni. 
þeim  er  ek^^  gerða  frá^*^  œskualdri  mínum  alt  til  þessa  dags.  [Hann 
hélt  upp  hœgri  hendi  sinni  til  himna  ok  glófa  sínum  með  til  jar- 
teigna,  ok  á  þeirri  sömu  stundu  (lét  hann)  önd  sína.  En  jafuskjótl 
sendi  guð  engla  sína  Miehael,  Gabriel,  Raphael.  ok  leiddu  þeir  sál 
hans  til  paradísar.'^ 

')  \myl.  B.  b.  -)  [ok  Róniaríki,  Angiani,  Pruviuciani  ok  Alenianiani,  Peitu 
ok  Brittaniani,  Eqvitauiam,  Lungbardi  ok  Bealver  B,  b.  ^)  \_tilf.  B.  b. 
')  [rangt  B,  b.  *)  [skj'ldu  þik  geyma  góðir  kristnir  menn  ok  skyn- 
samir  />.  •*)  [sjálfuui  sér  B.  b.  '')  misverka  B.  b.  *)  [gud  sér  miskunriar 
B,  b.  ")  né  Ijága  mant  tilf.  B.  b.  '")  í  j&,  6.  ")  tilf.  b  ;  rrujl.  o,  B.  '')  af 
i9,  b.  '^)  [Hann  tók  þá  hendinni  nidr  á  brjóstit  ok  liéit  liörundit  með 
þvílíkum  orðum  þrysvar  hinura  sömiim  :  Jn  ista  carne  videbo  deuni  sal- 
vatorem  meum,  þat  norrœnast  svá,  í  þessu  sama  holdi  man  ek  sjá  guð 
grœdara  minn.  Eptir  þat  tekr  hann  upp  báðum  höndunum  til  augnanna 
svá  mælandi:  Et  isti  oculi  conspecturi,  ok  þessi  augu  munu  fagnatjinn 
fá  með  guði.  Ok  f  at  fyldist  skjótt  sem  hann  vænti.  Ok  í  annan  tíina 
talar  hann  svá:  Meðr  þinni  (miskunnar  tUf.  b)  gjöf,  dróttinn  minn 
(Jesu  tilf.  b)  lít  ek  nú  þegar  þá  luti,  er  eigi  sá  (manns  tilf.  b)  auga,  ok 
eigi  heyrði  eyra,  ok  eigi  sté  (upp  tilf.  b)  í  manns  hjarta.  En  síðan 
gerir  hann  bœn  til  guðs  fyrir  öUum  sínum  brœðrum,  er  fallit  höfðu  i 
Runzival,  ok  sofnar  í  friði  guðs  (af  þessum  heimi  tilf.  b)  á  Kalendis 
dag  Julii.  En  mcðr  því  at  vér  höfum  grein  gert  á  lifláti  Rollants  jarls. 
skolu  vér  sýna  þessu  næst,  hversu  satt  at  hann  segir  psahnista  (satt 
David  segir  b)  í  sinni  bók  af  dauða  heilagra  (manna  tilf.  b)  ok  rang- 
látra,  mjök  úlíkt  sem  hváruni  heyrir  (úlíkt  ok  þó  hvárum  tilheyriligt  6). 
J  fjn-ra  stað  segir  hann  svá  til  valdra  manna:  Preciosa  est  in  conspectu 
domini  mors  sanctorum  eius,  þat  fýðist  svá,  I  dróttins  augliti  er  d}T- 
ligr  dauði  hans  heilagra  raauna,     1   síðari   grein    (síðara    sutð    b)    segir 


Cap.    3T.  AP  RUXZIVALS  BARDAGA.  525 

37.  [Litlu  síðar*  kom  Karlamagnús  konungr  til  Runzivals,  ok 
reið  [aldrigi  svá  alnar  langt  eða  þvers  fótar,  at  eigi  fyndi  hann 
dauðan  heiðinn  mann  eða  kristinn.  Nú  œpti  hann  hárri  röddu : 
Hvar  ertu  Rollant  ok  Oliver  eða  Turpin  erkibyskup?  Hvar  eru  þeir 
12  jafningjar,  er  ek  setta  hér  eptir  til  lands  at  gæta,  ok  ek  unna 
þeim  öllum  vel.-  Karlamagnús  konungr  sleit  klæði  sín  [ok  skók 
skegg  sitt^  ok  féll  af  hesti.  sínum  fyrir  úgleði  sakir.  Kú  var  þar 
engi  maðr  sá  er  [eigi  feldi  tár  fyrir  sakir  sinnavina.*    Nemes  hertugi 

svá  Ðaviþ  til  vándra  manoa  (segir  hann  svá  6) :  Mors  peccatorum  pes- 
sima,  syndugra  manna  danði  er  hinn  versti.  segir  hann.  Fyrir  þenna 
spámanns  orskun?  (þetta  spámannsins  ord  b)  verdr  Ijóst,  at  andlát 
RoUants  jarls  er  dýrligt  í  augliti  dróttins,  |>ví  at  hann  ödladist  fagnað 
Ijóssins:  en  dauði  hfiðingja  verðr  hinn  versti.  því  at  þeir  em  leiddir 
herteknir  með  taumum  djöfalsins.  sem  enn  verðr  Ijósara.  ef  (þessi  tilf. 
b)  frásögn  iylgir. 

Sú  bók  er  heiíir  Specalom  historiale  váttar  þat,  at  virðuligr  herra 
Tnrpin  erkibyskup  Reinsborgar  var  eigi  í  þeim  bardaga,  sem  gerðist  í 
Runzival,  heldr  með  Karlamagnúsi  konungi,  þó  at  sumar  norrœnubœkr 
segi  öðruvís  af  þvísa  (þessn  b)  efni.  ^ví  váttar  þat  fyrr  nefnd  bók.  at 
á  sama  dag,  sem  orrostan  var  í  Runzival.  söng  Turpin  erkibyskup  sálu- 
messu  á  þeirri  fegrstu  eng,  er  Karlamagnús  hafði  sett  sín  landijöld, 
úvitandi  með  öUu  hvat  háskasamUgt  fram  fór  móti  hans  frændum  ok 
ástvinum.  Ok  sem  erkibyskup  stendr  í  messuembættinu  er  hann  upp- 
tekinn  (upphafinn  b)  i  andarsýn,  ok  Utr  í  loptina  hvar  fara  stórir  Uokkar 
háleitra  hersveita  (hirðsveita  b)  meðr  söug  ok  sœtum  hljóðum.  meðr 
birti  ok  blóma  mikiom.  svá  at  byskupinum  gefr  á  at  sjá  ok  heyra.  þar 
til  at  sú  himneska  hirð  firrist  svá  mjök  jarðríki,  at  honum  hverfr  at 
sýn  (hverfr  sJTiin  6)  upp  í  loptit.  Hann  hugleiðir  með  sér,  hvat  þessi 
sfn  man  (hafa  tilf.  B)  nierkja.  ok  Utlu  síðar  sér  hann  ferð  (sýn  6)  aðra 
mjök  úlíka  hinni  fyrri.  I  þessárri  ferð  eru  svartir  dólgar  harðleitir  ok 
helvízkir  ásyndum,  þeir  eru  margir  saman  ok  hafa  nökkuí  (mikit  b) 
meðferð-ir,  þat  er  þeir  þysja  at  öUum  megum  sem  djöílar  (eru  vanir 
.  tilf.  b)  at  agni  danðans.  Tiu-pin  erkibyskup  verpr  orðum  á  þá  ok  segir 
svá:  Hvat  dj-agi  þér  eðr  starfit?  J)eir  svara:  Vér  flytjum  félaga  vám 
konang  inn  heiðna  til  "ættleifðar  siunar  í  helvítis  herað,  en  Jlichael 
stýrir  þeirri  ferð,  er  leiðir  lúðrþeytara  yðvarn  npp  í  himnana.  Af 
þessarri  birting  vissi  erkiln-skupinn  sönn  tíðendi  (or  Runzival  tilf.  b)  ok 
sagói  keisaranam  livat  guð  hafði  sýnt  honum.  Ok  Utlu  síðar  kemr 
(þar  tilf.  6)  Baldvini  bróðir  Rollants  á  mœddum  hesti,  váttandi  sömu 
tiðendi  sem  fyrr  váru  greind,  hvaðan  af  vér  munum  frá  venda.  því  pt 
nú  er  vitni  borit,  at  engiar  giiðs  fylgja  völdum  mönnum  guðs  til  eilífra 
fagnaða.  J?,  b. 
')  I>Pgar  eptir  andlát  Rollants  B.  b.  ■)  [eigi  svá  þvers  fótar  lengd,  at  eigi 
væri  dauðir  menn,  annathvárt  kristnir  eðr  heiðuir.  (Nú  œpti  konuner 
hárri  röddu  ok  kallar  á  RoUant  ok  OUver  ok  alla  12  jafninoja  tilf.  B) 
B.  b.  »)  [tilf.  B,  b.  *)  [vatni  mætti  halda  sakir  frændaláls  eðr  vina, 
snmir  sakir  sona  sinna.  sumir  fyrir  missn  höfðingia  ok  annarra  ríkis- 
manna  B.  b. 


526  •     KARLAJIAGNUS  SAOA   VIll.  Cap.    38. 

hafði  aí'  \)ví  niáli  vel  sem  ullutn  öÖriun,  ok  hann  gékk  nær  konungi 
ok  mælti:  Statt  upp,  segir  hann,  ok  sjá  fram  fyrir  þik  2  mílna 
lengd,  ok  muntu  sjá^  jóreyk  af  heiðinna  manna  Uði,  þeirra  er  hér 
eru.'^  líú  vœri  þat  drengiligra^  at  [hefna  frænda  sinna^  en  at  syrgja 
eptir  dauða.  Karlamagnús  konungr  svarar  svá:  Fjarri  eru  þeir- nú. 
En  þó  vil  ek  biðja  yör  at  |jér  [séð  í  fylgd  með  mér.^  Síðan  setti 
liann  3  jarla  at  gæta  valsins,  þá  er  svá  hétu  Begun  ok  Hatun  ok 
Melun,''  ok  [10  hundruð"^  riddara  með  þeim.  Síðan  lét  konungr 
blása  í  h'iðra  sína  ok  rcið  ákafliga  eptir  heiðnum  mönnum  ok  nálg- 
ast^  brátt.  En  J)á  er  [aptnaði  at  [jeim,^  [já  sté  Karlamagnús  konungr 
af  hesti  sínum  ok  féll  til  jarðar,  ok  bað  guð,*"  at  dagr  skyldi  leng- 
jast  en  nótt  skemmast.  En  jafnskjótt  sem  hann  bað,  [)á  kom  engill 
guðs  af  himni  ok  [mælti  við  hann  :  Guð  h.efir  jálat  þér  bœn  þína, '^ 
ok  mun  hann  gefa  þér  œrit  [sólarljós  ok  daga.^*^  Ríð  þú  nú  ákaf- 
hga  eptir  heiðnum  mönnum  [ok  hefn  þinna  manna  á  þessu  liinu  illa 
fólki.^^  |)á  er  Karlamagnús  konungr  heyrði  þessi  orð,  þá  gladdist 
hann  ok  hljcjp  á  hest  sinn.  Nú  flvja  heiðingjar  [til  Spanialands,^^ 
en  Frankismenn  ríða  eptir  þeim  harðhga  ok  feldu  heiðingja  á  báðar 
hendr  sér.  Nú  koma  þeir  at  vatni  einu  [miklu  enir  heiðnu  menn, 
ok  hétu'^  á  guð  sín  til  hjálpar  sér,  þann  er  Terogant  hét  ok  Apollo 
ok  Maumet,  ok  hlupu  síðan  á  vatnit  ok  sukku  til  grunna,  ok  sumir'^ 
flutu  dauðir  til  lands,  en  sumir*'  váru  drepnir  er  eptir  váru.  Nú 
œptu  Frankismenn  ok  [kváðu  þá  dýrt  hafa  keypt  Rollant  ok  hð 
hans.^^  ííú  [kemr  Karlamagnús  konungr  at  (ok  sér)^^  at  drepnir 
eru  alhr  heiðnir  menn,  ok  mæhr  við  sína  menn:  Stígit  af  hestum 
yðrum,  [oflangt  er  oss  aptr  í  nótt,-"  tökuin  nú  herbergi  [náttlangt 
ok  hvílumst  aflir  samt  íil  dags.  Frankismenn  svara :  Vel  tah  þér 
herra.     J)eir  gerðu  svá,  ok  váru  þeir  þar  þá  nótt.'^^ 

38.  Konungr  fór  eigi  af  herklæðum  sínum,  hann  setti  skjöld 
sinn  at  höfði  sér  ok  var  í  brynju  ok  gyrðr  sverði  því  hinu  góða  er 
Jouis  heitir,  þat  var  með  30  litum"^  á  hverjum  degi,  [ok  liann  hefir 
einn  nagla  er  dróttinn    var   krossfestr  með   í    hjöhum    sverðsins,    var 

')  mikinn  tilf.  B,  6.  ')  liafa  verit  B,  b.  =*)  saal.  B,  6;  drengiligt  a. 
')  [sœkja  eptir  þeim  ok  hefna  sinna  manna,  er  þeir  hafa  drepit  6. 
■'')  [veitit  mér  fiillting  (til  at  reka  minna  harma  á  þeira  tilf.  b)  B,  b. 
«)  Milunl?,  b.  ')  [þúsimdfi,  6.  »)  þá  tilf.B.b.  »)  [tók  at  kvelda  ^.  6. 
'")  (bœn  sína  tilf.  li)  til  gnðs  B,  b.  ")  [sagði,  at  guð  hefði  (hafði  b) 
heyrða  bœn  hans  if,  b.  '0  [dags  Ijós  B,b.'  "')  Itilf.  B,  b.  ")  [undan 
B,  b.  '*)  [hétu  nú  heiðnir  menn  B,  b.  '")  tilf  B,  b.  ")  feir  B,  b. 
'*)  [mæltu :  Dýrt  hafi  J)ér  keypt  (keyptan  6)  Rollant  ok  hans  félaga 
B,  b.       '*•)    [sér  Karlamagnús  B,  b.       -")    [mgl.  B,  b.       '')    Itilf.   B,  b. 

•')    lÍtH    fi,     b. 


Cap.    39.  AK  KU-NZIYALS  BARDAOA. 


527 


hinn  efsti  lUu{r  af  spjóti  drótUDs  er  hann  var  særðr  með.*  Eptir 
þafc  [fór  hann  at  sofa  við  mikla  úgleði  sem  þreyttr  maðr.-  En  engill 
guðs  kom  til  háus  ok  sat  undir  höfði  honum  alla  nótt,  Síðan  dreymdi 
hann ,  at  hann  þóttist  sjá  [ókyrrleik  mikinn^  í  lopti,  hvassviðri 
mikit,  [regn  ok  snjó  ok  ákafligr  logi.*  Ok  því  næst  [féll  sú  furða 
á  hans  menn,  svá  at  þeir  hræddust  ok  œptu  allir  hárri  röddu  ok 
kalla-''  á  Karlamagnús  konung'  sér  til  hjáipar,  ok  í  ofanfalh^  því 
lömdust  vápn  þeirra.  Ok  því  næst  sýndist"  Karlamagnúsi  konungi 
margir  vargar  ok  dýrin  úörgu,  ok  margr  fugl  sá  er  gammr®  heitir 
ok  allskonar  dyr  ógurlig,  ok  þótti  honum  sem  þeir'  vildi  eta  hans 
menn.  en  hann  þóttist  vilja  duga  hði  sínu.  Jafnskjótt  kom  hit  úarga 
dj'r  [eitt,  hljóp  at  honum'*'  ok  fékk  báða  leggi  hans  í  munn  sér  ok 
lét  sem  þat  vildi  [fást  nieð  hann  eða  eta  hans  menn,^^  ok  vissi  hann 
eigi  hvárt^"  þeirra  féll.  Ok  vaknaði  konungr  enn  eigi.  ííú  berr 
fyrir  hann  hinn  þriðja  draum.  Hann  þóttist  heima  vera  á  Frakk- 
landi  í  höll  sinni,  honum  þótti  svá  sem  hann  hefði  Qötra  á  [fótum 
sér,  ^^  ok  hann  sá  fara^*  30  manna  til  [borgar  þeirrar  er  Ardena 
heitir,^*^k  rœddi  hverr  þeirra  við  annan,  ok  sögðu  svá:  Karla- 
magnús  konungr  er  yfírkominn  ok  er  aldri  síðan  verðr  at  bera 
kórónu  á  Frakklandi. 

39.     Nú  eptir  þetta  þá  vaknaði  konungr  ok  hugði  at  draumum 

sínum    ok    þóttu'^    vera    ógurligir  sem  var.*'     Síðan   búa  þeir  hesta 

sína  menn  hans,   ok  er  þeir  váru  búnir,    þá    riðu    þeir  til  Runzivals, 

ok  er  þeir  kómu  þar,  þá  kanna  þeir  valinn  ok  fundu  RoIIant  liggja 

í  millum  fagra  steina  4,**  ok  lá  sverð  hans  undir  höfði    honum,    ok 

hélt  hann  liœgri  hendi  sinni  um  meðalkafla  en  (í)  hinni  vinstri  hendi 

hafði  hann  horn  sitt  Olivant.     En  er  Karlamagnús  konungr  sá  þessi 

tíðendi,  þá  sté  hann  [af  baki'^  ok  gékk    til    systursonar-"   síns    með 

miklnm  hryggleik  ok  kysti  hann  dauðan,  ok  íéll  til  jarðar  ok  mælti 

síðan:    Blezaðr   sértu"*    Rollant,  dauðr  sem  lifandi  [ok  kvikr,-'^  yfir 

alla  riddara  jarðliga,-^  því  at  þinn  jafningi  mun   aldri   fást-'*  á  jarð- 

')    [nagli  sá  er  dróttinn  várr  var  krossfestr  med    var  undir  hjöltum  sverð- 

sins,  ok  af  spjóti  því-  er  gud  vai:  særðr  með,  ok  af  þessum  gnðs  krapti 

(ok  fyrir  þessu  háleitu  píslarteikn  gi-œðarans  6)  hafði  Karlamagnús  sigr 

í   hverjum  bardaga.    B,  b.       -)    [sofnar   keisarinn   (Karlamagnús  b)  við 

ofmikinn  harm  B,  b.      ^)  [mjök  kynliga  luti  J?,  b.       *)  [meðr  eldinguni 

stórum  ok  áköfum  loga.  B,  b.     ^)  [sýndist  keisaranum,  sem  eldingarnar 

félli  yfir  menn  hans,  ok  heyrðist  honum  svá  sem  þeir  œpti  hárri  röddu 

ok  kallaði  B.  b.     *)  saal.  B,  b ;  fannfalli  a.     ')  sýndust  í,  6.     *)  gamr  B. 

»)    þau  B,  b.       >»)    Itilf.  B,  b.       ")    [eta  hann  B,   b.       '')    hvárr  B,  b. 

■3)  [báðum  fótum  B,  b.     ")  tilf.  B,  b.     '*)  [borgarinnar  B.  b.     '«)  honum 

tilf.  B.     '')  váru  B,  b.     '»)  þriggja  6.     ")  [niðr  af  hesti  B,  b.     -")  frænda 

B,  b.      •••)  sérðu  B;  vertu  6.       -^)  [mgl.  B,  b.     ")   þá  er  verit  hafa  frá 

fyrsta  degi  heiras  ok  liingat  til  tilf.  B,  b.     -<)  fiunast  (fœðast  b)  síðan  B.  b. 


528  KAELAMAGNUS  SAG-A  Vlll.  fap.    S9. 

ríki,  því  at  þá  ert  bæöi  viur  guðs  ok^  manua.  Nú  féll  konun^r  í 
úmátt,  ok  ætluðu  hans  menn,  at  hann  værí  dauðr,  en  hann  var  lif- 
andi.  En  Nemes  hertugi  var  nær  staddr  ok  [sá,  harin  rann  til  vatns 
rennanda  skyndihga  ok  tók  vatnit'^  ok  kastaði  í  andht  kouunginum  ok 
mælti  við  hann  síðan :  Statt  upp,  herra  konungr,  segir  harni,  engi 
ann  öðrum  svá  vel  dauðuni ,  at  eigi  skuli  hann*'*  sjálfan  sik  mest 
rœkja  lifanda.  J)á  [er  Nemes  mælti  þetta,  Jjá  lét  konungr  at  orðiim 
hans  ok  reistist  upp  á  fœtr,*  ok  mælti  við  hinn  sterkasta  riddara 
sinn,  at  hann  skvldi  taka  sverð  Rollants  ok  í'œra  honum.  Riddarinn 
fór  ok  fékk  eigi  náð.  J)á  sendi  hann  aunan  riddara,  ok  var  þá  eigi 
lausara.^  Síðan  sendi  hann  5  riddara,  at  sínum  fingri  skyldi  halda 
hverr  þeirra,  ok  [var  þá  eigi  lausara.^  ]pá  mælti  Karlamagnús  kon- 
ungr,  at  [engi  maðr  mundi  þat  skjótt  gert  fá  at  ná  sverði  af  Roll- 
ant,  J)á  er  hann  hfði,  ef  nú  fáit  J)ér  eigi  náð  af  honum  dauðum.' 
Ok  eptir  þat  féli  [á  hann  úmáttr.^  Kemes  hertngi  bað  hann  [hafa 
hreysti  við  ok  mælti  svá :  Maðr  skal  æ  eptir  manq  lifa  ok  rœkja 
sjálfan  sik  mest,  J)ví  at  svá  hefir  guð  boðit  at  vera  skyldi.  Karla- 
magnús  konungr^  hlýddi  ráði  hans  ok  varp  af  sér  úgleÖi,  w  spurði 
hversu  þeir  mundu  ná  sverðinu  af  Rollant.  J)at  sýuist  mér  nú  ráð 
[at  biðja  alniátkan  guð,  at  hann  verÖi  viö  |)eim  um  þetta  mál,  en 
þat  þikkjumst  ek  vita  fýrir,  at  eigi  verör  sverðit  RoUants  laust, 
nema  jafngóðr  drengr  (taki  til  hjaltanna)  sem  hann  var.^"  |)á  túk 
Karlamagnús  konungr  at  biðja  Ijrir  sér  langa  stund.  En  er  hann 
lauk  bœn  sinni,  þá  reis  haun  upp  ok  gékk  þangat  sem  RoHant  iá 
ok  tók  til  sverðsins,  ok  [lá  þá  laust  fyrir*^  honum.  Nú  vissi  kon- 
ungr,  at  þat  var  satt  er  Nemes  hertugi  hafði  sagt  honum.  Hann 
tók  hjöltin  af  sverðinu  [fyrir  sakir  helgra  ddma  þeirra  er  í  váru,*'^ 
en  hann  kastaði  brandinum  út  á  vatn  fjarri  landi,  því  at  hann  vissi 
at  engum  sómdi^^  at  bera  síðan  eptir  Rolkint.  Síðan  gékk  haun  í 
vahnn  ok  [leitaði  kristinna  manna  ok  fann  þá  12  jafningja,  ok  var 
hverr  lagðr  hjá  öðrum,  .ok  þat  vissi  hann  at  Rollant  hafði  þatgerí.''* 

')  góðra  tilf.  B,  b.  -)  [tók  kalt  b.  ^)  maðr  B,  b.  ')  [reis  konungr  npp 
B,  b.  *)  en  áðr  tilf.  B,  b.  •*)  [hiigðu  at  vísu,  at  þá  mundi  lausl 
(hugðust  fj'rir  YÍst  þá  mundu  ná  6),  en  þat  var  (varð  b)  þó  eigi  B,  b. 
')  [eigi  niundi  sverðit  nást  af  Rollant  lifanda,  ernú  fæst  eigi  af  dauðuni, 
míkit  er  at  missa  sliks  (slíkan  b)  frænda.  /;,  b.  ®)  [konungrinn  enn  í 
úmátt  B,  b.  9)  [hreysta  sik.  Hann  B,'h.  '»)  [segir  hertoginn,  at  vér 
heitum  á  ahnátkan  guð,  at  sverðit  náist,  því  at  eigi  man  jafnröskr  maðr 
taka  til  hjaltanna  sem  Rollant  var.  *,  b.  ")  [lá  (lék  þat  ft)  þá  iaust  í 
liendi  B,  b.  '^)  [sakir  þess  at  helgir  dóniar  vára  þar  í  B,  b.  '■')  samdi 
B;  stóð  b.  ")  [kannaði  ok  fann  hvar  þeir  lágn  12  jafiiinojar,  hverr 
(fann  lík  þeirra  12  jafningja,  hvern  b)  hjá  öðrnni,  ok  þóttist  vita  at 
RoUant  mundi  þat  sýst  hafa  B,  b. 


Cap.   40.  \K  RUNZIVAI.S  BARDAGA.  529 

40.     Síðan  lét  Karlamagnús   konuugr   taka  ]ík   þeirra    12  jafn- 

ingja  ok  [sveipa  meö  góöum  líkblæjum/  ok  þá  er  þat  var  gert  með 

míkilli  vegsemd,    þá   var    [hann   íhuga-    mjök   unv  aðra   sína   menn, 

þá  er  fallnir  váru,  ok  þótti  honum   [ævar   illa,^   er  hann   mátti    eigi 

[skilt  geta*  h'k  sinna  manna  frá  heiöinna  manna  líkum.    [Síðan  rœðir 

Karlaniagnús  um  viö  ííemes  hertoga  ok  aila  menn  síná,  'hversu  hann 

skyldi  sinna   manna    h'k    kent  fá  í  valnum.*     Nemes    hertugi    svarar 

[honum  vel  ok  viírhga  ok  vegmannliga.  ok  mælti  á  þessa  leið  :*    J)ar 

er  til  ráða  ^t  taka  [nú  sem  optar,  er  mikill  vandi  er  á,  sem  er  guð 

allsvaldandi,  er  bezt  kaun  ok  vill,     Nú  er  þat  várt  ráð  þetta  sinni, 

at  heita  á  guð  almátkan  ftf  öllum  hug,'  at  hann  gefi  oss  skilning  [á 

þessuni  hlut.^   J)etta  þótti  Karlamagnúsi  konungi  Jgóðráð'  vera,  sem 

var,  ok  vakti  hann  þar  þá  alla  nótt,    [ok   alt  lið  hans   með  honum, 

ok  lágu  á  bœnum^"  ok  báðu  þess  aluiátkan  guð,  at  hann  [skuli  lýsa 

fyrir  þeim,   hverir  hvárir  væri,  krístnir  menn  þeir  er  fallnir  eru,  eða 

þeir  hinir  iilu  heiðingjar  er  hér  hafa   barizt  í  móíi    þeim.*'     En  um 

morguninn  eptir',  þá   er  þeir  [váru  í  öðru  sinní  tilkomnir  at  kanna^" 

vahnn,  þá  haföi  almáttigr  guö  svá  heyrða*^  bœn  þeirra,  at  sú  grein 

var  þá  ger  í  milluui  kristinna  manna  ok  heiðinna, '*  at   runnar  váru 

vaxnir  yfir  líkiun  hoiöingja,  en  kristinna  manna  lík  [váru  öIF^  úhulin, 

svá  sera   [þá  er  þeir  váru^^  nýfalluir.     Síðan   lét  Karlamagnús    kon- 

ungr  gera  margar  gratir  ok  st«'>rar  í  þeim  sama  stað  er  valrinn  [hafÖi 

fallit,*'  ok  lét  þar  síðan  hylja  lík  sinna  manna    með    moldu,    ok  lét 

þar  náliga  leiða*®  hvern  sem  var,^*  nema  Rollant  ok  þá  12  jafningja. 

Ok   hina    næstu    nótt   eptir    sögðu   Jífeir    konunginum    guðs    englar   í 

draumi,  at  hverr  þeirra  var  hólpinn  er  fallit  hafði  af  liði  Karlamagnú.s 

konungs.     Síðan  lét  konungr  gera   barir-**    stórar    ok    vel    búnar   o^ 

[lét  leggja  á*^*  lík  þeirra  RoIIants,  ok  12  jafningja  ok  höfðingja  þá  er 

þar  féllu,    ok   lét   hann   leggja   þeirra   lík  12  á  börur,    ok   fór  hann 

síðan  ok  alt  lið  hans  meö    honum    nieð    mikilli   prýði    ok    vegsemd, 

ok  höfðu  á  brott  með  sár  þessi  12  lík,  ok  fóru  til  þess  er  þeir  kómu** 

')    [klæða  líkklæðum  2?,  b.     -)  [keisarinn  íhugafullr  B,  b.     *)  fafar  iIlaÆ; 

þat  móti  skapi  b       ")  [skilja  b.      ^)  [tilf.  B,  b.     «)  [svá  B.  b.     ')  [sem 

þér  eriit,  herra;  en  [)at  er  mitt  ráð,  at  heita  á  allsvaldanda  gúð    (þann 

er  bezt  vill  iilf.  B)  B,  b.       ^*)    [þessa   hlutar  B,  b.       ^)    gott  ráð  B,  b. 

'")  [tilf.  B.  b.       ")    [ákyldi   (vildi  6)   þeim   birta,   hvárir  væri  kristnir 

menn  eðr  heiðnir,  þeir  sem  fallnir  váru  B.  b.      ")  [könnuða  ^;  kann- 

aðu  b.     ''^)  birta  B,  b.     ")  í  valnum  tilf.  B,  b.      '*)  [lágn  þá  enn  B.  b. 

"0  [þeir  væri  B.  b.       »^  [var  fallinn  B.  b.       '«)  grafa  b.       '•)  lá  B,  b. 

'■")  barar  B:  12  barir  b.       -')  fí','.  B,  b.  '    --)    [legijja  Uk  RoUants  á  ok 

þeirra  12  höfðiniíja,  sera  þar  höfðn  fallit,  barar  váru  12.  Keisarinn  hafði  sik 

nú  i  veg  með  öllu  liði  sínu  með  raiklum  veg  ok  prýði.  ok  fórn  nú  með 

líkamina  B\  teggja  þar  á  lík  RoUants  ok  annarra  12  jafningja.  Hann  hefir  sik 

nú  í  veg  með  öllu  liði  sínu  með  mikinn  veg  ok  .-íóma,  fór  nú  með  líkamina  b. 

34 


530  KAnL.VMAGNUS  SAGA  Vlli.  Cap.    41. 

til  borgar  þeirrar  er  Arsis'  heitir.  Sú  er  höfuðborg  á  laiidi  því  er 
Proventa'^  heitir.  J)ar  váru  kennimenn  margir  ok  góðir  ok  göl'gir, 
ok  géngu  í  móti  þessum  h'kum  með  mikilH  dýrð  ok  vegsemd.  |)ar 
váru  [sungnar  sáhimessur^  at  öllum  musterum  í  borginni.  |)ar  lét 
Karlamagnús  konungr  otFra  at  [jeim  messum  er  þar  váru  sungnar 
[með  raust  'mikilh  ok  stórmenzku;  þat  er  sagt,  at  þar  var  pff'rat 
12  hundruð'*  marka  vegins  silfrs  áðr  en  lík  þeirra  væri  hulin  moldu, 
[ok  svá  lét  hann  moldskeyta^  miklar- jarðir  til  þess  staðar,  er  |)eir 
hvíla  at  12  jafningjar,  ok  proventur  stórar  lagði  hann  þar  til,  þær 
er  þar  fylgja  ávalt*  síðan,  Eptir  þat  fór  Karlamagnús  konungr  heim 
til'^  sinnar  góðu  borgar  Paris  með  öllu  hði  sínu,  ok  fhafði  mikinn 
hryggleik  í  hug  sínum,^  þó  at  fáir  fyndi  þat  á  honum. 

41.  |)á  er  Karlamagnús  konungr  hafði  heima  [verit  um  hríðar 
sakir,^  ok  er  hann  var  hvíldr  af  þessarri  ferð,  þá  lét  hann  skera 
upp  herör  um  öll  sín  lönd  ok  ríki,  ok  [lét  saman  stefna  (dlum  höfð- 
ingjum  í  sínu  ríki,  ok  hverjum  manni  þeim  er  vígr  var  ok  vápn 
mátti  bera,  þá  skyldi  til  hans  koma  til  heilla  ráða  hvat  er  gera 
skyldi  af  Guinehin  jarli,  ei'  sveik  Rollant  ok  þær  20  þúsundir  manna 
er  féllu  með  honum  at  Kunzival.  En  er  þetta  hð  var  saman  komit 
í  einn  stað,  þá  var  þetta  tjáð  ok  talat  af  vitrum  mönnum  ok  síðan 
upp  borit  fyrir  aUa  alþýðu.  J)á  þótti  öllum  mönnum  vant  at  dœma 
um  slíka  hluti,  ok  váru  engir  orskurðir  þessu  máh  veittir,  ok  þar 
kemr  enn  sem  jafnan,  at  Nemes  hertugi  verðr  upp  at  standa  á  þessu 
raóti  enu  íjölmennu,  ok  talaði  síðan  langt  erendi  ok  einkar  snjaU. 
Hann  lýkr  svá  sínu  máJi,  at  piat  var  hans  ráð ,  at  Guinelun  jarl 
skyldi  deyja  hinum  leiðiligstum  dauða  ok  hinum  versta,  þeim  er  til 
mátti  fást.  J)etta  saina  ráð  sýndist  Karlamagnúsi  konungi  þjóðráð 
ok  ahri  alþýðu.  Síðan  var  Guinelun  jarl  tekinn  or  myrkyastofu, 
þar  sem  hann  hafði  áðr  varðveittr  verit  í  fjötrum,  síðan  er  RoUant 
ok  iagsmenn  hans  höfðú  farit  til  Runzivals.    Síðan  var  Guinelun  jarl*** 

')  Ársers  b.  ')  Provincia  J9,  b.  ^)  [veittar  (gervar  b)  sœmiligar  sálud'ðir 
ok  fagrar  messur  (sáhnnessur  6)  jB,  6.  ^)  [12  hnndrnóinn  J?.  6.  *)  [keis- 
arinn  (hann  6)  lagói  ok  J?,  b.  '^)  jafnan  B.  b.  ')  Frakklands  ok  kom 
til  íí7,".  jB,  b.  *)  [bar  mikinn  liarm  í  sínu  brjósti  eptir  sinn  frænda 
Rollant  B.^  b.  ")  [dvaHzt  nökknra  hríð,  .B,  b.  '")  [boðaði  til  sín  öllum 
höfðingjnm  sínum  ok  vinum,  ok  hverr  sá  maðr  er  vápn  mátti  bera 
(vápnum  mátti  valda  b)  skyldi  til  hans  koma.  Ok  er  þessi  lýðr  var 
saman  kominn,  spurði  keisarinn  alla  vitrastu  menn  ráða  (ráðs  b)  uni. 
hvat  gera  skyldi  við  Guenelun  jarl,  er  sveik  Rollant  ok  12  jafningja  ok 
20  þúsundir  riddara  með  þeiin,  er  féUu  at  Rnnzival.  En  mönnnm 
sýndist  vant  at  dœma  um  shka  luti,  ok  varð  af  því  engi  orskurðr  veittr 
(þar  um  tilf.  b).  þá  stóð  upp  Nemes  hertogi  ok  talaði  langt  eyrendi 
ok  snjalt,  en  svá  lauk  hann  sínu  máU,  at  hann  sagði  at  þat  var  iians 
(at  hann  kallaði    þat  sitt  h)    ráð.    at    (íuenelim   jarli    væri    (icrmdr   hinn 


^ap.    41.  AF  RUyZlVAJ.S  BARDAGA.  531 

bundinn  í  millum  tveggja  hrossa  útamra,  ok  drógu  þau  hann  víða 
um  Frakkland,  [til  þess  er  svá  lauk  hans  æfi^  at  ekki  bein  var 
last  við  annat  á  líkama  hans,  ok  [váru  þau  eigi  harðari  en  makhgt 
var.'*  Eptir  þat  [lét  Karlamagnús  konungr  frelsa  siU  ríki  ok  styrkja 
ok  setja  í  sín  lönd  menn  til  stjórnar  ok  forráða,  en  rvðja^  í  brott 
sínum  Qándmönnum*  ok  andskotum.*  Svá  segist  at  Karlamagnús 
keisari  ætti*  síðan  margar  orrostur  ok  sigraðist  í  fám,  en  hélt  þó 
ríki  sínu  [öllu  til  dauðadags.'     Ok  lykr  [svá  þessum®  þætti. 

leiðiligsti  dauði  ok  hinn  versti.  Ok  þetta  s}-ndist  keisaranuni  (Karla- 
magnúsi  konungi  b)  ráð  ok  öUum  öðrum  þeim  sem  þar  váru.  Var  síðan 
Guenehin  jarl  tekinn  or  myrkvastofu,  þeirri  sem  hann  var  varðveittr  í, 
meðan  keisarinn  fór  til  Runzivals  eptir  líkama  Rollants  ok  þeirra  kump- 
ána  ok  B.  h. 
')  [þar  til  b.  ^j  [var  þvílíkr  hans  dauði,  sem  nú  mátti  heyra  ok  makligt 
var  B\  var  hans  dauði  þvíh'kr,  sem  nú  mátti  heyra,  háðuligr  ok  honum 
makligr  b.  *)  [friðaði  konungr  (keisarinn  6)  ríki  sitt  ok  skipaði  höfð- 
ingjum  sínum  til  stjómar  ok  forráða,  en  ruddi  B.,  b.  *)  Her  ender  a. 
*)  úvinum  b.     ^  átti  b.     '^)  [alt  til  ellidaga  b.     *)  [hér  Runzivals  b. 


34' 


MUM  PARTR  KARIAMGIVUS  SÍÍGU  AF  VIlHJAim  ROR^EIS. 


at  er  [sagt,  þá  er  Karlamagnús  konungr  liafði  drepit 
einn  ríkan  konung  ok  unnit  eina  ríka  borg  ok  sterka 
(at)'  þessi  konungr  átti  eptir  unga  konu  ok  fríða  ok*^ 
tvá  sonu  unga  ok  vænJiga.  J)á  var  með  Karlamagnúsi  sá 
tíL'^maðr  er  Vilhjálmr  [korneiss  hét,^  hann  var  hinn  ágætasti 
-j^^maðr  ok  af  hinum  beztum  ættum.^  Er  þat  af  honum  sagt, 
^%i\  rM  engi  kappi  hafi  verit  meiri  með  Karlamagnúsi  keisara,*'* 
-j  nema  Rollant  frændi  hans.  Yilhjálmr  A'-ar  svá  mikill  ok  sterkr 
ok  góðr  riddari,  at  [aldri  varð  hans  niaki."  Karlamagnús  elskaði 
hann  mjök,  ok  nú"  skipaði  hann  honum  þetta  ríki,  er  hann  hafði** 
nýliga  fengit,  hann  gaf  honum  [konuna  þá  er  áðr  var  frá  sagí,  ok 
alt  ríki*  ok  konungs  nafn  með.  Ok  eptir  þat  fór  hann  heim  til 
Frakklands  með  sœmd  ok  sigri.  En  Vilhjálmr  stýrði  sínu  ríki  með 
mikilli  tign  ok  vinsæld.^"  Nú  er  þat  einn  dag,  at  Vilhjáhnr  hefir 
lagt  höfuð  sitt  í  kné  [sinni  frú,''  ok  seig  á  hann  úmegins  höfgi. 
En  hon  hafði  hendr  at  ok  greiddi  lokka  hans,  ok  sá  hon  í  höfði 
hans'-  eina  hæru,  ok  liratt  hon  höföi  hans  frá  sér  ok  mælti  [eigi 
vitrliga:'^  Hussun  þér  gömlum,  segir  hon.  En  hann  vaknaði  við, 
ok  heyrði  þat  er  hon  hafði  mælt  ok  sagöi :  J)at  má  vera,  at  [þú 
hrindir  því  nú^'*  frá  þér,  er  þii  mant  brátt  grátandi  aptr  biðja.  Ok 
spratt  upp.  J)á  mælti  hon :  Herra  minn,  segir  hon,  þetta  vargaman- 
mál.      Vilhjálmr  mælti:    Á  þessi    sömu   stundu    skal    ek   fyrirláta  þik 

*j  [nú  at  segja  þtssu  næst  af  Karlaraagnúsi  keisara,  at  í  einiii  oi-ro.stu. 
þeirri  sem  hann  átt.i,  haf(^i  hann  drepit  einn  ríkan  konuno-  ok  unnit  þá 
hina  sterku  borg  ok  ágælii.  seni  hann  stýrði.  b.  ')  með  lienni  /i.'/".  /'. 
^)  [hét  ok  kalladr  korneis  b.  ■*)  mönnum  b.  '*)  konungi  h.  ")  [varhi 
var  hans  jafiiingi  b.  ')  því  h.  *)  þá  tilf.  b.  ■')  [dróttningina  þá  er 
konungrinn  hafði  átta  b.  '")  .sómasemd  b.  '^)  [dróttninginni  h. 
'■')  honuni  h.      '^)  [úvitrliga  b.      '*)  |þar  hrindir  þú  nú  [)ví  liöfði  b. 


"«p.    S.  \¥  VILHJALXl  KORJÍBIS. 


533 


ok  þíiia  sonu  ok  alt  þetta  ríki.  því  at  ek  skal  héðau  af  guði  þjóna. 
J)á  mælti  hon:  Ger  eigi  svá,  herra  minn.  Haun  bað  fá  sér  vápn 
sín  ok  setti  hjáhn  á  höfuð  sér  ok  gyrði  sik  sverði.  ]þá  t^ík  frúin 
at  gráta.  Vilhjáhnr  mæhi:  Grát  eigi  nú.  segir  hann.  uni  þér  við 
sonu  þína  ok  sit  í  ríki  þíqu :  send  orð  Karlamagnúsi  keisara.  *  at 
hann  sendi  hingat  Reinald  bróður  þinn  at  gæta  ríkis  með  þér.  enga 
ván  áttu  míii  til  ríkis  héðan  af.  Hann  bað  taka  hest  sinn.  ky^ti 
hann®  síðan  konu  sína  ok  skuldahð.  ok  [síðan  sté  hann  á  bak^  ok 
bað  engán  um  sik  forvitna>»t.  Ok  sátu  nú  alJir  með  hrygð  eptir. 
ok  nú  spyrst  ekki  til  hans  lengi.*  Hann  kom  um  síðir  til  klaustrs 
suðr  í  lönd  við  skóg  eiuu,  ok  var  houum  [herbérgi  búit^  af  forráðs- 
mönnum  staðarins.  Abótinn  spyrr  [hann  at  uafni.  ok  segist  hann* 
vera  útlendr  niaðr.  [Ok  er  nótt  var  liðiu,'  segir  hann  ábóta,  at 
hann  Aildi*  þar  staðfestast.  Abéti  kvaðst  hyggja,  at  hann  mundi 
vera  kappi  mikill.  [ok  nú  sömdu  þeir  þetta.'  at  haun  mundi  þar 
staðfestast.  Váru  vápn  hans  fést  upp  í  mustari,*"  en  hann  tók 
munkaklæði.  Meðr  því.  segir  Vilhjálmr,  at  ek  hefir  mart  móti  gört 
guði.  þá  bjóðumst  ek  til  allrar  þjónustu  staðarins.**  Abóti  kvaðst"^ 
þiggja  niundu.  [Var  Vilhjálmr  þar  at*'  umsýslu.  ok  er  hann  hafði 
verit  þar  uni  hríð,  fann  hann  at  þeir*"*  höfðu  meira  hug  á  veraldar 
plógiá  en  á  réttri  regluskipan.  Ok  Vilijjálmr  rœddi**  þetta  við  ábóta. 
eu  hann  reiddist*'  ok  kvað  hann  djarfan  vera.  Ok  fór  svá  fram 
[nökkura  veír.  **  En  jafnan  er  gestir  kómu,  var  Vilhjálmr  einn 
saman,  fátt  rœddu  brœðr  um  [þat.  ok  ætluðil  þeir  at  vera  mundi 
fyrir  illgerða  sakir''  hans. 

2.  Einn  vetr  er  dró  al,  jólura  mælti  ábóti  til  brœðra,  at  vista- 
fátt  væri  at  staðnum.  Tvær  leiðir  váru  til  katipstaðar,  önnur  löog, 
en  önnur  [stutt  ok  góð.*"  ok  lágu  á  þeirri  illvirkjar,  en  stundin  var 
lítil.  J)á  mælti  ViJhjálmr:  Búinn  em  ek.  ef  þér  YÚit  mik  senda. 
Brœðr  sögðu  þat  vel  faUit.  Abóti  svarar:  Hví  er"'  þat  eigi  vel. 
at  þú  farir?  Vijhjálmr  niælti:  Lofa  munu  þér,  at  ek  fari  leið  hvára 
sem  [mér  líkar?"-  Abóti  kvaðst  þat  lofa  munu.  Lofi  þér.  segir 
Vilhjálmr.  at  ek  ver"^  eign  staðarins?  J)at  lofag?*  eigi,  segir  ábóti. 
Vilhjálmr  mælti :  Skal  ek***  standa  hjá,  ef  ek  er  rœntr?  Eigi  skaltu 
vígi  verja.  segir  ábóti.     J)á  mælti  Vilhjálmr :    Lofar  þú  mér,**  ef  á 

*)  konungi  b.  *)  mgl.  b.  ')  [sté  á  hest  eptir  þat  6.  *)  lánga  hríð  é. 
*)  [þar  fengit  herbergi  nökkat  b.  •)  [hvadan  hann  væri.  en  hann  segist  6. 
•)  [Um  morginina  eptir  b.  *)  vill  6.  ')  [þeir  sömdu  þetta  med  sér  b. 
'•)  mnsteri  b.  ")  vid  staðinn  6.  «^)  þat  tilf^.  b.  ")  [Tók  Vilhjálmrþá 
vid  b.  '*)  munkar  6.  '«)  plógi  b.  '^  talaði  6.  '^  við  tilf.  b. 
'*)  [nökkur  ár  b.  ")  [þetta,  ok  ætluóu  þat  vera  fvrir  sakir  illgerða  6. 
'")  [skemri  ok  betri  6.  ^')  man  b.  =^  [ek  vil  6  '")  verja  6.  »«)  lofa 
ek  b.     -^  þá  tilf.  b.     ^")  at  taka  í  móti  tilf.  b. 


534  KARLAMAGNUS  SAGA  IX.  Cap.    2. 

inik  er  ráðit  ok  dreginn  or  klæðum,  eða^  skal  ek  fatlauss  á  brott 
ganga?  Abóti  ^varar:  Auðsét  er  |jat  á  þessi  [orð  ok'^  eptirleitan 
|)inni,  at  Jjú  hefir  verit  ofsamaðr.  Lofa  ek,  at  þú  lát^  eigi  rænast 
skyrtunni,  en  öðrum  klæðum  skaltu  rœnast  láta.  Vilhjálmr  mælti: 
Bið  gullsmið  þinn  gera  mér  brókabelti  ,ok  búa  gulh.  Ok  svá  var 
gert.  SíÖan  var  honum  fenginn  leiðtogi.  Jjeir  höfðu  tvá  asna  ok 
fara  hina  lengri  leið,  {)eir  kómu  til  kaupstaðarins  ok  kaupa*  malt 
ok  hveiti;  en  er  þeir  váru  búnir,  þá  var  skamt  til  jóla,  svá  at  þeir 
'máttu  eigi  heim  komast  at  jólum,  ef  þeir  fœri  [hina  lengri  leið.^ 
Ok  er  þeir  kómu  þar  sem  leiðir  skildust,  þá  mælti  Vilhjáhnr:  Nú 
munu  vit  fara  hina  skemri  leið.  Leiðtoginn  svarar:  Nú  íinn  ek,  at 
J)ú  ert  œrr,  er  J)ú  vill  [bæði  tapa  þér  ok  mér  ok  öllu  |)ví  er  vit 
fórum  með.*  Villijáhiir  mælti:  |)at  frá  ek  í  kaupstaðnum,  at  ill- 
virkjar  eru  á  brottu.  jþeir  snöru  hina  SKemri  leið  ok  fóru  um  nóttina 
ok  um  daginn,  ok  urðu  við  ekki  varir,  ok  fóru  svá  alt  þar  til  at 
atfangadag'^  jóla  sjá®  þeir  til  klaustrans,  ok  þóttust  or  háska  komnir. 
Vilhjálmr  gékk  fy riv  ok  var  í  kufli  [ok  uppi  hattrinn,®  ok  hafði  staf 
í  hendi  sér,  en  sá  er  honum  fylgdi  gékk  eptir  ok  keyrði  asnana. 
Ok  er  Vilhjáhn  varði  sízt,***  hleypr  sjá  er  eptir  fór  upp  á  hann, 
ok  segir  at  illvirkjar  hlaupa  eptir  þeim.  Vilhjáhnr  mæUi :  Gakk 
fyrir  til  klaustrans,  en  ek  man  bíða  |)eirra.  þar  koma  12  menn 
albrynjaðir,  ok  spurðu  hverr  sá  væri  hrottinn?  Hann  nefnir  sik  ok 
spyrr,  hverr  formaðr  [þeirra  var?**  Hann  nefndist  Dartiburt:''  Ok 
vilju  vér  hafa  fé  {)at,*  er  J)ú  ferr  með.  Vilhjáhnr  mælti :  J)at  er 
staðar  eign,  ok  gefit  [f^'rir  guðs  skyld  frið,*^  þá  man  yðr  vel  takast, 
ella  nian  ybr  skamt  til  ills.^*  J)á  hljóp  einn  þeirra  at  honum  ok 
laust  með  flötu  sverÖi  um  herðar  honum.  J)á  mælti  Vilhjálmr : 
Hin  dýra  dróttning  María,  gæt  mín  [við  freistni,  at  ek  megi  standast.*-'' 
Síðan  taka  |)eir  af  honum  alt  þat  fé  sem  hann  fór  með,  ok  sniia 
brott  síðan.^*'  Ábóti  stóð  úti  ok  brœðr  hans^'  ok  sá  á.  En  er 
illvirkjar  ætluðu  brott  at  hverfa,  J)á  mælti  Vilhjálmr :  Iþér  erut  kyn- 
ligir  menn,  takit  vistir,  er  fær  hvervetna,  en  takit  eigi  dýra  gripi, 
sem  þér  megit  hér  sjá.  J)eir  mæltu :  J)ú  ert  víst  fól,  ok  mjök  toga 
tröll  tungu  or  höfði  þér.  Snúa  þeir*^  at  honum  síðan  ok  ráða  á 
hann.  Vilhjálmr  mælti :  Gerit  [nú  eigi  svá  illa  viö  mik,'^  kneppit 
mik  eigi,  kippit  heldr  upp  kuílinum  ok'  takit  þar  góðan  grip.  Bróka- 
beltit  var  spent  utan  at  brókunum.    Tekr  J)á  einn'-'"  ok  slítr  af  honum 

^)  tilf.  b.  ')  [mgl.  b.  ')  látir  b.  0  þar  tilf.  b.  *)  [hinn  lengrá  veginn.  b. 
^)  [saal.  b;  tapa  þér  B.  'O  atfangsda!?  b.  *)  sá  b.  ')  [mgl.  b. 
'")  minnst  b.  ")  [tilf.  b.  '0  Darziburt  b.  '^)  [því  fríð  fyrir  guðs 
skyld  6.  ''')  tilf  b.  '*)  [svá  at  ek  megi  standast  þessa  freistni  b. 
'«)  eptirþati).     ")  vigl.  b.     '»)  núb.     '»)  [vel  ok  6.     "j  til  einn  þeirra  ft. 


Cap.    3.  AK  V11.H.1ALMI  KORXEIS.  535 

hrókabeltit,  ok  mœlti:  Satt  er  þat.  at  þetta  er  hin  mesta  gersimi. 
Ok  síðan  rak  hann  uni  höfuð  honum.  |)á  varð  Vilhjáhíir  reiðr: 
hann  hafði  ekki  vápn.  hann  hleypr  þá  at  öðrum  asnanum  ok  sparn 
á  fœti  sínum,  svá  at  [þegar  féli.'  Vilhjálnir  rífr  aí"*  bóginn  ok  hleypr 
at  þeini  sem  næ.str  honum  var  ok  laust  iiann  til  heljar.  ok  þegar 
annaii.  peiv  snúa^  undan  sem  eptir  eru  ok  þegar^  í  skóginn.  J)á 
gengr  Vilhjálmr  at  a>«nanum  ok  mælti :  Mikla  illsku  heíir  ek  drýgt 
við  þe^ssa  guðs  skepnu,  er  kvalin  er  fyrir  mínar  sakir.  Plann  leggr 
þá  við  bóginn,  þar  sem  verit  hafði.  ok  biðr  til  guðs.  En  er  hann 
lauk^  bœuiuni,  reis  asninu  heill  upp.  Hann  fór  nú  heim  til  klaustrs. 
ok  var  þá  mið  nótt,  [þá  váru"  byrgðar  dyrr,  ok  brýtr  hann  upp  hurðir 
ok  sá  eugan  mauu.  Abóti  ok  munkar  höfðn  byrgt  sik  ok  hugðu,  at  þessi 
maðr  mundi  vera  tröll.  Vilhjáhnr  biðr  þá  sýua  sik.  en  er  hann  finnr  þá. 
hýðir  hann  hvern  þar  sem  [hann  finnr.*  Hann  fann  ábóta  í  kirkju  fyrir 
altari  ok  hýddi  haun  þar,  ok  mælti:  Aumr  maðr  er  sá,  er  yðr  þjónar. 
þér  erut  dáðlausir'*  ok  ástlausir  við  guð.  ok  fœrit*  þessa  ráðning  til 
nytja  yðr.    Síðan  hvarf  hanu4  brott,'"  ok  spurði  engi  maðr  til  hans." 

3.  |)á  er  Karlamaguús  konungr  spurði  brautreið  Vilhjálms. 
varð  hann  úglaðr,  ok  setti  til  [gisla,  at  hann  féngi  upp  spurt.  ok 
verðr*-  engi  víss,  [dofnar  yfir.  Síð  ok  suemnia  spyrr  hann  epíir. 
eí  haun  féngi  hann  upp  spurt.  ok  verðr  þat  eigi.'^  Harmar  [hann 
þat''*  uú  mjök,  er  kappar  hans  eru  frá  hoiium,  Kollant  fallinn  ok 
þeir  12  jafningjar.  Oddgeir  danski  á  brott  ok  Othuel,  [en  hann  sjálfr 
atgamall.  Vilhjálmr  horfiun.  Jiá'^  samnast  saman  úvinir  hans  ok 
ætla  at  hefua  sín  [ok  siuua  frænda.'^  Fyrir  þessum  her  gerðist 
.  höfðingi  Madul  kouuugr,  hann  var  bróðir  Marsili  konungs,  er  barðist 
við  Rollant  at  Kunzival :  hanu  dregr  samau  her  mikinn  ok  fór  sunnan 
oP'  lönd,  hann  braut  borgir  en  brendi  kastala,  ok  drap  menn'® 
tyrir  Karlamagnúsi  konungi.'^  Karlamaguús  var  þá  orðinn  svá  ríkr, 
at  þessum  megin  hafs  hnigu  til  hans  allir  konungar.  Ok  nú  er  hann 
heyrir  þessa  hersögu,'  þá  sendir  hann  orð  öllum  konungum  ok  her- 
tugum  ok  jörlum.  (ok  öllum-"  þéim  er  ríki  héldu  af  honum.  En  í 
annaa  stað  sendir  hann  menn  at  leita  Vilhjálms  bæði  á  sjó  ok  á 
landi,  ok  Veta  þeir  hann  aldri'*^  uppspurt  hvárki  lífs  né  Hðinn. 
Samnast  nú  at  konnngi  hð  mart,  ok  stefnir  hann  her  sínum^"  í  móti 
heiðingjum,  ok  hefir  þó  miklu  minna  lið   [en  þeir.'^ 

')    [hann  féU  þegar  b.     -)  honnm  tilf.  b.     ')  sanl.  b :  sneni  B.     •)  hlaupa  b . 

')  hafói  lokit  ft.     «)   [várn  þar  6.     ')  fkominn  var  6.     *)  við  mexm  tilf.  b. 

■)  því  fœrit  nú  b.     '")  þaðan  tilf.  b.     ")  langa  hríð  tilf  b.     '=)  [gislingar.  ef 

hann  lengi  hann  upp  spiu-t,  ok  verór  þess  b.      '^)  Imgl.  b.      '^)  konungrinn  b. 

'*)  [Vilhjálmr  horfinn,  en  hann  sjálfr  mjök  gamall.     Fyrir  þessa  sök  b. 

""■)  \mgl.  b.       '0  um  b.      '«)  mart  fólk  6.      '")  keisara'ft.       ->0  [mgl.  b. 

-')  hvergi  b.     '0  þessnm  b.     ")  [mgl.  b. 


KARI.AMAGmjS  SAGA  IX.  fap.    4. 

4.  [|)at  er  upphaf  at  niinni  sögu./'  at  karl  bjó  ok  átti  sér 
konii,  l\>at  var  suðr  í  löndum,"  hann  hét  Grimaldus,  |)at  var  við. 
skóg  [eigi  langt^  frá  öðrum  mönnum.,  Hann  var  meiri  vexti  en  aðrir 
menn,  skeggjaðr  mjök  ok  kallaðr  heldr  blaufhugaðr.  Hann  var 
vellauðigr  at  fé,  hann  átti  [mart  góðra*  hesta  ok  gnótt  vápna,  hann 
vár  vanr  sjálfr  at  halda  hjörð  sinni  til  skógar.  Ok  einn  dag  er  hann 
var  á  skóginum,  kom  at  honum  maðr,  sá  var-  í  kufli,  ok  var  höfði 
hærri  en  Grimaldus.  [Sá  rnaðr^  mœlti:  Hverjum  er  hér  at  heiisa. 
segir  hann,  svá  virðuhgum?  Grimahius  vatt  upp^  skeggi  ok  sagði 
nafn  sitt,  ok  spuröi  móti,  hverr  hann  kveddi.'  Hann  svarar:  Víss 
maníu  þess  verða  síðar,  en  eigi  er  mér  lofat  í  dag  at  segja,®  cn 
ek  er  nágranni  [jinn,  ok  er  skamt  í  milli  bvgða  okkarra,  en®  hvat 
er  tíðenda  í  landi?  segir  kuflmaðr.  [Jll  eru  tíðeudi,  seglr  Grimaldus, 
hrœzla'"  á  öllu  fólki,  Karlamagnús  konungr  er  með  miklum  ótta,^^ 
bregðast  honum  höfðingjar,  ok  [jikkir  h'kligt,  ^t  hann  muni  fára*- 
úsigr,  ok  er'*  falis  ván  á  fornu  tré.  Hann  þreyr  eptir  Vilhjálm 
korneis  [ok  spyrr  hann  aldri  upp,^^  en  vév  erum  kvaddir  í  flokk 
þenna,  ok  [)ikkir  mönnum  nú  ekki  gott  at  fara.  Kuflmaðr  mælti : 
Nauðsjn  er  á  at  fara,  en  þó  sé  ek,  at  þér  er  mjök  afhent  at  fara, 
en  sœmd  munu  þeir  hljóta  [er  fara.^^  Grimaldus  mælti:  J)at  mæla'^ 
sumir  menn,  at  konungr^'  þori  eigi  at  berjast,  ok  ]mt  veit  ek,  at 
mér  vex  mjök  í  augu  at  berjast  ok  skilja*^  við  konu  mína.  J)á 
mœlti  kuflmaðr :  [J)at  skipti  megu  vit  gera:  bú*^  mik  at  berjast 
fyrir  þik,  en  þú  ger  mér  góðar  búsiljar;  [ok  fúss  em  ek  til  þessar 
farar,  svá'^*'  at  varla  má  ek  sofa  fyrir.  Grimaldus  mælti :  [J)at  vil'^^ 
ek  gjarna,  því  at  ek  vil'^"  lifa  lengr.  Kuflmaðr  mælti :  Hefir  þú 
góða  hesta  [?  Hann  svarar:  Góða,  segir  hann.  Kuflmaðr  mælti : 
Hefir  |)ú-^  góð  vápn?  Góð'^'*  þikki  mér,  segir  Grimaldus.  Kuflmaðr 
mælti :  Al  nú  hestinn  á  korni  hálfan  mánað,  ok  hittumst  í  ákveðiiín 
dag.  Ok  svá  gerði  Grimaldus,  ok  í  ákveðinn'^^  tíma  hittasf^®  þeir. 
J)á  mælti  kuflmaðr :  Nú  man  ek  leysa  líf  þitt,  en  f)ú  seg  þetta 
engum  manni.  Síðan  hlejpr  hann  at  honum  ok  bregðr  honum  á 
lopt.  ok  [nú  spyrr  hann,'^'^  hvat  er'^®  títt  um  konunginn?  Grimaldus 
svarar:    ^ú  ætlar  hann  til  bardaga.     |)á  sagði    kuflmaðr:     Viltu   hit 

')  [Nú  er  þat  greiiianda  þessu  næsl  b.  ^)  Imgl.b.  ^)  [einn  langt  í  brott  6. 
"*)  [marga  góða  6.  *)  [Kuflmaðr  6.  *)  við  tilf.  b.  ')  svá  vegliga  <j7/".  é. 
«)  þér  nafn  mitt  tilf.  b.  **)  eða  b.  '")  [Hræzla  mikil  er  6.  ")  I>ví  at 
tilf.  b.  '*)  fá  6.  '3)  í)ar  tilfb.  '^)  [því  at  hann  getr  hanp  hvergi  upp 
spurt  6.  '*)  [sem  í  þessarri  ferð  eru.  b.  '®)  tala  h.  ")  Karlamagnús  6. 
'*)  skiljast  b.  ")  [Vit  megum  gera  skipti  með  okkr.  bú  ^ú  b.  '^°)  [því 
at  svá  fúss  em  ek  til  þeirrar  ferðar  6.  "")  [f)au  skipti  tek  b.  ")  enn 
tilf  b.  ")  [eða  b.  ^')  Svá  6.  '')  nefndan  6,  '«)  finnast  b.  ^O  [mælti  6. 
")  nú  tilf,  b. 


Cap.   4  AF  VILHJALMI  KORXEIS  537 

sama  kaup  okkart?  Já.  já,  segir  hann.*  Hann  gengr  pá  at  hestinum. 
ok  spyrndi  á  fœti  sínum,  ok  stakaði  hann  ekki.'*  Síðan  kippir  hann 
söðhnum,  ok  hélt  söðuh-eiðit.  Ok  þá  mælti  hann :  Jjetta  er  góðr 
hestr.  Síðan  lét  hann  á  sik^  svart  skegg.  hann  setti  [hjáhn  á  höfuð 
sér,'*  ok  var  ekki  bert  [á  hans  andhti*  nema  augun.  hann  gjrði  sik 
sverði  ok  tók  spjót  í  hönd  sér  ok  steig  á  bak,  ok  var  maðr  hinn 
víghgsti.  J)á  mæhi  Grimaldus:  Vel  væri  fengit,  ef  slíkir  fœri  alhr 
tíl  konungs.  Hann  kemr*  nú  til  hers  Karlamagnús  konungs,  ok  ferr 
í  þá  fylking,  sem  Grimaldo  var  skipat.  Keisarinn  á  þá  þing  við  lið 
sitt,  ok  stóð  upp  á  þinginu  ok  mælti:"  Kunnigr  er  góðum  mönnum 
skaði  sá  ok  manna  missir,  er  vér  höfum  fengit  af  heiðingjum.  ok 
hefir  guð  því  svá  vel  skipat.  at  annarr  heíir  jafnan  upp  risit  í  stað 
annars.  en  RoJlant  höfuni  vér  svá  mist.  at  vér  inunum  aldri  bœtr 
bíða.  ííú  er  ok^  Viihjálmr  á  brottu,  er  gildastr  var^  af  mínum 
köppum,  ok  nú  er  sú  ván  þrotin.  at  hann  muni  aptr  koma.  því  at 
haus  er  hvervetna  leitat  ok  spyrst  ekki  til  hans.  ííú  munu  vér 
[berjast  við  heiðingja,  oksnúm  móti.  þeim  sem  harðast,*"  ok  minn- 
umst"  á  þat.  at  Kristr  lér  [oss  jafnan  ha^rra  lut.*-  Ok  ef  nökkurr 
er  [sá.  at^*  mér  kunni  at  segja  til  Vilhjálms,**  sá  skal  bera  af  mínum 
fundi  byrði  [sína  guUs,*^  ok  sá  er  skaða  veitír  Madul  konungi,  sá 
skal  þiggja  af  mér  jarls  nafn  ok  dóttur  mína.  en  ef  hann  er  áðr 
jarl  eða  hertogi,  þá  skal  hanu  verá  konungr.  Dugit*^  drengiliga,  ok'* 
bíðit  annathvárt  bót  eðr  bana.  Ok  þá  fékk  konunginum  [mikils  Ok'^ 
feldi  tár.  Sleit  nú  þingit  ok  var  blásit  í  lúðra.  ok  bjó  hverr  sik 
[sem  bezt  mátti.^*  Grimaldus  var  fremstr  á  hesti  ok  eggjaði  mjök 
sína  sveit  tíl  framgöngu.  |)at  undraðust  menn,  at""  hann  lét  svá 
framgjarnliga,  því  at  hann  var  [ekki  kallaðr  framgjBrn  maðr.'**  Hann 
snaraði  fram^^  sína  sv^it  í  þá  fylking,  er  sjálfr  konungrinn  var  fyrir. 
Jiriðjungi  meira  höfðu  heiðingjar  hð.  Grimaldus  var  miklu"^  meiri 
en  aðrir  menn,  ok''*  hjálm  hans  bar  upp  or^'  flokkinum.  En  í  mótí 
merki  Karlamagnús  konungs  lét  heiðni  konungr  bera'*''  sitt  merki: 
fyrir  [Karlamagnúsi  konungi""  fóru  9  kappar,  þeir  sem  ruddu  stig 
fyrir  honum.  Grimaldus  var  í  öndverðri  fvlkingu.  ok  er  saman  kómu 
fylkingar,  þá  varð  orrosta  mikil :  ok  þá  laust  Grimaldus  hest  sinn 
sporum,   [en  hann  hljóp  við  ok-^  fram.   svá  at   tvegg'a  vegna  hrökk 

0  Grimaldus  b.  *)  við  tilf.  b.  ')  saal.  b:  líma  B.  ^)  [á  sik  góðan 
hjálgi  b.  *)  [tilf.  b.  ^  ridr  6.  ')  svá  tilf.  b.  «)  tilf  b.  »)  einn  tilf  b. 
"0  [fara  tii  móts  vid  heiðingja  ok  berjast  við  þá  6.  ")  enn  tilf  b. 
'0  (liefir  oss  hærra  hlut  gefit  fc.  '^)  maðr  hér  erft.  '<)  með  sannindum 
tilf  b.  '*)  [tilf  b.  'fi)  því  dugit  nú  b.  '^  tilf.  b.  '»)  [svá  mikils,  at 
hann  b.  '»)  [tilf  b.  ^o)  gr  b.  ^O  [kaUaðr  ekki  fuUhugi  b.  ")  með 
tilf  b.  ")  því  6.  ")  at  b..  »s)  öUum  tilf  b.  ^^  fram  tilf  b. 
^O  [keisaranum  6.     *«)  [ok  hleypti  b. 


538 


KARLAMAGNUS  SAGA  IX.  Cap.    6. 


undan.  Hann  reið  í'ram  hjá  kQnungi  svá  hart  ok  nær.  at  hestrinn 
stakaði,^  en  konungrinn  hallaðist'^  á  ba' i  ok  leit  til  hans,  ok  sá 
hvárr  í  augu  öðrum.  Grimaldus  nam  ekki  staðar  ok  reið  svá  fram 
í  fjiking  heiðingja,  ok  konungrinn  brosti.  Grimaldus  hj(3  á  tvær 
hendr  ok  gékk  alt  fram'  undir  merki  hins  heiðna  konungs  ok  drap 
merkismann^  ok  7^  riddara  aðra,  þá  er  beztir*  váru.'  Ok  síðan 
átti  hann  vápnaskipti  viö  konunginn  heiðna,  ok  lagði  þá  hvárr  til 
annars,  konungrinn  lagði  til  Grimaldum  sterkliga,  ok*^  brast  í  sundr 
spjótskaptit,  [ok  þá  lagöi  Grimaldus  til  konungs  ok  gegnum  skjöldinn 
ok  tvöfalda  brynjuna,  ok  gékk  utan  rilja,  er  verr  var,  en  spjótskaptit 
brast  í  ■  sundr,  En  svá  sátu  þeir  l'ast  í  sínum  söðhim,  at  hvárgi 
gékk  af  sínum  hesti.^  Ok  þá  víkr  konungrhm  frá  ok  höggr  riddara 
einn,^°  ok  felr  sverðit  í  brjósti  honum  ok  höggr^^  hestinn  í  sundr. 
En  Grimaldus  hafði  riðit  fram  lengra  ok  drepit  tvá  riddara,  ok  nú 
ríðr  hverr  móti  öðrum.  [Ok  er  Grimaldus  sér  skaða  sinna  manna. 
víkr  hann  aptr  ok  [^ar  at,  sem  heiðni  konuugr  var  fyrir,  ok  höggr 
þegar  til  haus  á  háls  honum,^",  svá  at  af-  tók  höfuðit,  ok  hendi  á 
lopti,  ok  kallar'^  at?  þeir  sé  yíirkomnir  hinir  heiðnu.  Ok  því  næst 
taka  þeir  at  flvja,  en  konungr^*  rekr  flóttann.  Síðan  víkr  hann  aptr, 
ok  er  hann  kenir  til  valsins,  þá  er  á  brott  höfuð  [þess  heiðna  kon- 
ungSj^^  en  bolriun^^  eptir.  Hann  lætr  bera  bohnn  í  landtjald  sitt  ok 
segist  enda  munu  orð  sín.  Margir  riddarar  kómu  þar  [ok  fœrðu^' 
konungi  höfuð,  ok  sögðu  J)at  fylgt  hafa  þeima  bol,  en  konungr 
hlýðir  ekki  á  þeirra  orð  ok  kveðst'^  munu  kenna  Jjann  mann  er 
drap  konunginn. 

5.  En  nú  er  [frá  [)ví  at  segja,'^  at  þeir  íinuast  kufhnaðr  ok 
Grimaldus.  En  er  hann  sér  höfuðit,  [þá  spurði  hann:-°  Hví  hafðir 
J)ú  þetta  höfuð  hingat.  Kuflmaðr  mælti :  Hér  fyrir  skaltu  fá  mikinn 
sóma.  Tak  nú  vápu  þín  ok  ríð  á  konungs  fund  ok  bið  hann  gera 
þik  jarl,  ok'*^  unn  konu  þinni,  ok  ver  búinn  at  fylgja  mér,  þá  er 
ek  kem  [út  eptir  þér.'*'^  Nú  stígr  hann  á  hestinn-^  ok  ríör  [í  herinn 
ok  til  konungs^-*  ok  mælti :  Guð  signi  yðr,  herra  :  kenni  þér  höfuð 
þetta,    er   átt    helir   Madul    konungr.      Karlamagnús    konungr    leit   á 

')  undir  lionum  tilf.  b.  -)  við  tilf.  b.  ^)  saul.  b:  ifiidan  B.  ")  hans 
tilf.  b.  ^)  6  6.  ^)  frœknastir  b.  ')  af  liði  heiðingja  tilf  b.  *)  sváaté. 
■')  [en  svá  sátu  {)eir  í  sínum  söðhnu  fast,  at  hvárgi  pékk  af  baki.  J)á 
lagði  Grimaldus  til  konungs  gegnum  skjöldinn  ok  tvifalda  brynjuna,  ok 
gékk  utan  riQa,  er  verr  var.  6.  '")  af  Frankismmönnum  íi'//".  6.  ")  tók  6. 
'*).  [Griinaldus  höggr  {legar,  sem  þeir  niœttust,  á  háls  hins  heiðna  kon- 
ungs  6.  ")  hátt  tilf  b.  '*)  Karlamagnús  b.  ''')  [konnngsins  heiðna  h. 
'")  búkrinn  lá  b.  ")  [fœrandi  b.  "*)  segist  b.  '")  [J^ar  til  at  taka  b. 
2")  [bliknar  hann  fast  ok  mæiti  b.  '')  en  b.  ^-)  [til  þín:  haf  með  þér 
höfuð  þetta,  6.     ")  hest  sinn  b.     ^')  [á  konnngs  fund  b. 


Cnp.    6.  AF  VILHJAI.MI  KORXEIS  539 

höfuðit  ok  seíti  við  bolinn  ok  mœlti :  J)etta  höíuð  á  hér  at  fylgja, 
eðr  hverr  er  |)essi  riddari?  Ek  heitir  Grimaldus,  segir  hann,  ok 
drap  niðr  höfði.  Kouungr  niælti :  Eitt  sinn  sá  ek  hest  þenna^  ok 
góðau  riddara  á  baki,  en^  hvar  er  sá  nú?  Grimaldus  svarar:  Aldri 
settist  annarr  riddari^  á  þenna  hest  en  ek,  ok  engi  kom  annarr*  í 
þenna  söðul.  En  ek  beiðumst  þess  af  yðr,  sem  þér  hétuð.  Kon- 
ungr  mæhi :  Vitu  þér  nú  at  ek  eldumst,^  ok  mjök^  sígr  elH  í  augu 
niér,  ef  þú  ert  sá,'  er  ek  stakaði  fyrir,  [ok  laust  tvá  kappa.*  Uk 
fyrir  lygi  þína  skaltu  ríða  á  brott  viðr  riddara  minn  einn,  eðr  segja 
mér  ella,  hverr  þetta  þrekvirki  vann.  J)at  hugðag^  um  hríð,  at  ek 
mundi  kenna  Yilhjáim.  J)á  svarar  Grimaldus :  Sama  beiðumst  ek. 
en  eigi  dóftur  þinnar.  því  at  ek  er  kvángaðr  áðr.  Konungr  bað 
hann  ganga  fyrir  sik  ok  leit  á  hann^"  ok  mælti :  Hræddr  var  ek, 
þá  er  mér  litust^*  þessi  augu  augu  Yilhjálms.  Seg  nú,^"  hverr  þér 
fékk  höfuðit.  Hann  svarar:  Ek  tók  á  lopti,  þá  er  [af  fauk'^  bolnum. 
Konungr  þagnaði  um  stund^*  ok  mælti  síÖan :  Yerða'^  má  at  sá 
þikkist  verðr  [at  ráða,^*  er  þér  seldi'"  höfuðit,  eða  hvers  beiðist  þú- 
af  mér.  Grimaldus  mælti :  Jarls  nafns  ok  þeirrar  tignar  er  þar*^  á 
at  fylgja.  Konungr  svarar :  [Ek  skal  gera  þik  jarP^  ytir  einni  borg. 
Siðan  lét  konungr  taka  upp  landtjöld  sín,  ok  ferr  nú  heim  með 
ágætum  sigri,  Hann  gaf  Grimaldo  jarls  nafu,  ok  var  úríkastr"" 
jarla  hans. 

6.  Nökkurum  vetrum  síðar  bar  þat  til  eina  nótt,  at  Grimaldum 
dreymir,  at  maðr  kom  at  honum,  ok  þóttist  hann  kenna  kuflmann. 
Sá  biðr  jarlinn  upp  standa  ok  fara  til  konungs*^^  ok  segja  honum, 
at  þit  skulut  fara  í  þann  sama  skóg,  er  mit"-  fundumst,  ok  í  land- 
suðr,  þar  sem  þykkastr  er  skógrinn,  þar  munu  þér'^^  finna  lítinn 
stíg,  ok  er  þii  kemr^*  or  skóginum,  þá  man  vera  slétta  grœn  undir 
fjallshlíð  ok  skógr  umhvertis,  ok  gnípa  niikil  gengr"^  af  Ijallgarðinum 
ok  dalr  undir  pk  [í  dalnum  einn"«  hellisskúti,  þar  munu  þér^'  finna 
Hk  mitt  undir,'^^  þar  hefig"^  búit  hálfan  þriðja  tug  vetra.  En  ek 
vil,  at  Karlamagnús  láti  gera  kirkju,^"  ok  fái  þar  íil  menn  at  þjóna, 
þá  ertu  frjáls  allra  skulda  viö  mik.  Síðan  hvíirf  hann  á  brott,  en 
Grimaldus  vaknaði  ok  segir  konu  sinni  drauminn.  Hon  mælti :  Rís 
upp  -skyndiliga  ok  seg  konungi,   úhæft  er  at  dvelja,    segir  hon.     J)ú 

')  fyrr  tilf.  b.  ^)  edr  b.  ^  madr  b.  '}  tilf.  b.  *)  mjök  tHf  b.  «)  fast  b. 
^)  maðr  tilf  b.  *)  [mgl.  b.  »)  hugða  ek  6.  '")  um  stund  tilf  b. 
")  sÝndust  b.  '^)  mér  b.  '^)  [þat  fauk  af  b.  '^)  tíma  b.  '*)  vera  6. 
•  '")  því  at  ráða,  sem  ek  hefir  þar  um  heitit  6.  ")  fékk  b.  '*)  því  b. 
'»)  [Gera  man  ek  þik  jarl  víst  b.  =»)  minzt  háttar  b.  -')  Karlamagnús 
tHf.  b.  ■-')  vit  6.  =3)  þit  ft_  24j  fram  tuf,  ^.  ")  saaUb\  gékk  B. 
^«)  [tilf  b.     ^')  þit  6.     ^*)  mgl.  b.     ^^  hefir  ek  b.     ")  í  þeim  stað  tilf  b. 


540  KABLAMAGNUS  SAGA  IX  Cap.    6. 

eggjar  úvarliga,  ef  ek  ber  rangt  upp  fyrir  koniuig/  segir  liann,  (ok 
man  ek  þá^  rekinn  af  ríki.  Hann  sofnar  í  annat  sinn,  ok  kemr  at 
honum  hinn  sanii  niaðr  mjök  reiðuligr  ok  mælti :  Lítt  minnist  J)ú 
þess,  at  ek  hefi  þér  gott  gört,  ok  hér  fyrir  týnir  |)ú  h'finu,  ef  |)ú 
ferr  eigi.  Hann  vaknar  ok  segir  konu  sinni^  Hon  biðr'  hann  eigi 
dyljast  við.  Hann  reiddist  orðum^  hennar,  ok  sofnar  it  þriðja  sinn. 
ok  sýndist  honuni  þessi  maðr  þegar,*  ok  var  \m  alh-eiðuligr,  [ok 
laust^  með  sprota  sínum  í  höfuð  honum,  ok  niælti:  Rís  upp  nú. 
vesœll  maðr,  ok  er  nú  verra  en  fyrr,  skaltu  nii  ok  hafa  nökkut  fyrir 
þitt  þrálæti,  auga  þitt  annat  skal  út  springa.  Síðan  hvarf  hann  í 
brott.  [Ok  síðan  ríss  hann**  upp  skyndiHga  ok  ríðr  með  sína  menn 
á  konungs  fund,  ok  segir  honum  greinih'ga  allan  þenna  fyrirburð.'^ 
En  konungr  bregðr  við  skjótt.  ok  fara  þeir  eptir  fyrirsögn^  jarls,  ok 
fundu  þar  sem  [til  var^  vísat  einn  mann  nýandaðan,  ok  horlði  í 
austr.  ^ar  var  ilmr  dýrhgr,  svá  at  hverr  er  þar  var  hugðist  kom- 
inn'"  í  paradisum.  Keisaíinn  kendi  þar  sinn  kæra  vin  Vilhjáhn 
liorneis  ok  varð  harðla  feginn,  lét  hann  þar  grafa  h'kama  hans  í 
jörð  með  mikkun  veg.  Hann  lét  þar  kirkju  reisa  ok  lagði  [þar  til" 
jarðir  niiklar  ok  mörg  önnur  gœði.  Síðan  tók  hann  af  Grimaldo 
jarls  nafn  ok  setti  hann  ráðsmann^'-'  at  þessum  stað,  ok  þjúnaði  hann 
,þar  guði  ok  hans  kona,  meðan  þau  hfðu,^^  ok  niargir  aðrir.  En 
Karlamagnús.  konungr''*  fór  heim  í  Frakkland  meðr  sínum  mönnum.*^ 

*)  konunginnm  b.  ^)  [þá  man  ek  vera  b.  ')  við  orð  b.  '')  enn  b. 
*)  [hann  sló  b.  ^)  [En  jarl  ríss  b.  '')  atburð  b.  *)  forsögn  b.  *)  [þeim 
var  til  b.  '")  vera  tilf.  b.  ")  [til  þeirrar  kirkju  b.  ''^  ráðamann  b. 
'•'')  bæði  tilf.  b.  ")  keisari  b.  '-^)  ok  stýrði  sínu  ríki  með  mikiUi  virð- 
ing  ok  sómasemd.  Hann  settist  þá  í  þeim  hálfiim  Fraliklands.  er  Loth- 
aringia  heitir.   tilf.  b. 


TIU^Ðl  PARTR  RARIAMG^US  SÖGU  UM  RRAPTAVERR 
OR  JARTEGMR. 


\  eðr    engu    móti   er  {)at  gleymanda   eðr  niðrfellanda, 

<  J  T^-  /'^  ■'^"^  skrifat  finnst  í  sannligum  letrum  af  þeirri  sœnid 

i^LiJ  yj\^  virðin^.  sem  várr  dróttinn  Jesus  Kristr  veitti  þessum 

frægðarfulla  keisara  Karlamagnúsi  þegar  hér  í  heimi  fyrir 

þá   armœðu    sem   hann   þöldi   fyrir   hans  kristni  alla  sína 

1'^      daga,  heldr  er  þat  skrifanda    ok    senniHga'   segjanda.   þó  at 

þat  sé  eigi  glögghga  greint,  á  hverjum  tímum  keisarans  ríkis 

*  þessa  hluti    hefií-   til    borit   sem    nú   skal  segja.     J)ann  tíma 

sem  stýrði  ^uðs   kristni    herra  Leo    pávi    hinn    mikh  á  dögum    Con- 

stantini    Miklagarðs   konungs ,    foður   Leonis,    ok   á    tímum    Johannis 

patriarche  í  Jórsölum,  tók  virðuligr  herra  Karolus   keísara  nafn  yfir 

Romania.      Sturlaðist    mjök    þar    fyrir   konungrinn    í    Miklagarði,    at 

Romani  höfðu  tekit  sér  nýjan  keisara,    því    at  ævinliga  þar  til  hafði 

hvergi  verit  í  kristninni'^   keisaradóms   sæti^   nema  í  Constantinopoli, 

þar  til  er  Romani    fœrðu    sik    undan    oki    Grekorum    ok    gáfu  Karla- 

magnúsi  Frakka    konungi  fyrstum  keisara   nafn.     En  alla  þá    sturlan 

sem  Karolo    [fluttist   eða   veittist    af*   Miklagarðs    konungi    bar   hann 

nieð  heilagri  þoHnmœði.  ok  þat  lagði^  hann  yfir,  at  síðan  er  honum 

var  sagt,  at  Miklagarðs  konungr  óttaðist  nökkut  at  nývorðinn  keisari 

mundi  vilja  leggja  undir  sik  hans  ríki,  gerir  Karlamagnús  sína  sendi- 

boða  með  blíðum  bréfum  ok  stöddum  friði,  svá  at  alla  þá  hrœring. 

sem    áðr   var,    læknaði    hann    með    sínni   góðvild,    setti    sætt   millim 

londanna  [með  sönnum    friði.^     En   hversu   guðí   líkaði,'    at   Karla- 

magnús  hafði  keisai-i  gerzt  má  lýsast^   í    því   sem   eptir  ferr.     Nærri 

þeim  tíma,  sem  þetta  fór  fram  í  Roma,    géngu    heiðnir    menn    [enir 

vestu®  með  stórum  herskap  á  várs  dróttins  jörð  í  Jórsölum  með  svá 

')  saimliga  h.  '^)  i  kristnum  sið  6.  ^)  stöðugt  tilf.  b.  *)  \saal.  b;  fliitt 
er  eptirfi.  *)  $aal.  b:  sa.g6i  B.  *)  [saal.b;  ok  var  þat  öUum  friðum  fi. 
■)  virðist  6.     *)  saal.  b;  þar  saz  B.     ')  [enn  um  sinn  b. 


542  ARLAMAGNUS  SAGA  X.  Cap.    1. 

[miklu  megni^  framar  en  íyrr,  at  |)eir  höfðu  náliga  fangaf^  landit 
ok  jafnvel  Jerusalem ,  svá  at  Johannes  patriareha  mátti  eigi  við- 
haldast  ok  flýÖi  hingat  yíir  hafit  til  Miklagarðs.  Fylgdu  honum 
margir  ágætir  menn,  en  tveir  af  þeim  eru  nefndir,  Johannes  prestr 
af  Neopoli  ok  David  erchiprestr  af  Jórsölum.  En  því  leitar  patri- 
areha  til  Constantinopohn,  at  sá  Constantinus,  er  þa  ríkti  haföi  þá^ 
7  sinnum  frelsat  Jórsalaland  af  heiðnum  mönnum,*  ok  því  þikkir 
herra  Jóni  þar'''  enn  vænast  til  uppreistar.  Er  hann  tékinn  ágæta 
vel  af  Garðskonunginum,  en  þá"  minkar  því'  mjök  þeirra  fagnað, 
hversu  hörmuhg  tíðendi  váru  at  tala,  því  at  svá  sem  konungrinn 
veit  framar  hvat  fram  hefir  farit,  skilr  hann  görla,  at  heiðingjar  hafa 
|jrífaldan  styrk  um  þat  fram  sem  fjrr,  bæÖi  [af  tjölda  manna^  ok 
vígvélum,  því  fær  honum  mikils  áhuga,  hvat^  líkast  er  fram  at  fara. 
Víkr  hann  nú  þangat  til  trausts  sem  bezt  sœmdi,'**  biðjandi  várn 
dróttin  fulltings  ok  tillögu.  J)ví  berr  fyrir  hann,  eina  nátt  sem  hann 
sefr,  at  frammi  fyrir  sænginni  stendr^*  maðr  ágætliga  fagr,  hann 
klappar  á  sængr^^  pílárinn,  sem  í  þat  mark,  at  konungr  skyldi  vaka 
ok  heyra  hvat  er  hann  segir;  því  næst  kastar  hann  blíðum  orðum 
á  konunginn  svá  talandi:^^  Constantine,  vel  gerðir  þú,  leitar^*  guðs 
fulltings  í  [)inni  þjáning;^^  er  ek  nú  ok  seudr  at  segja  guðs^^  vilja. 
J)ú  skalt  kalla  Karolum  Frakkakonung  með  þér  at  frelsa  jörðina, 
því  at  hann  er  umfram  aðra  menn  vígðr  ok  valinn  af  guði  brjóst 
ok  brynja  fyrir  heilagri  kristni.  Eptir  svá  talat  leiðir  hann  fram 
fyrir  konunginn  einn  forkunnlegan  riddara,  hann  er  með  hníganda 
yfirbragði  ok  þó  yfirbæriliga  Ijóss  á  sitt  hörund,  augu  hafði  hann 
svá  fögr  sem  þá  er  leiptrar  af  bjartri  stjörnu,  skegg  hefir  hann  hvítt 
ok  sítt  á  bringu  niðri,^'''  hár  á  höfði  hans  glóar  fagrt  með  skínandi 
hæru,  dubbaðr  er  hann  bæði  til  handa  ok  fóta,  uppi  er  hann  skrýddr 
með  snjóhvítri  hringabrynju,  en  niðr  með  björtum  brynhosum,  skjöld 
hefir  hann  rauðan  á  hlið,  ok  gyrðr  sverði  með  hjölt^^  ok  nieðal- 
kafla  svá  vænan,  sem  þat  bæri  purpuralit ;  stórliga  sterkhgr  var  þessi 
maðr,  með  miklum  vexti  til  hœðar  ok  allra  lima,  því  var  hans 
spjótskapt  bæði  hátt  ok  digrt,  ok  út  af  spjótsoddinum  sér  konungr 
optar  en  um  sinn  at  flýgr  bjartr  eldslogi;  annarri  hendi  heldr 
hann  á'^  gullroðnum  hjálmi,  en  stendr  íyrir  konunginum  með  beru 
höfði.  Hinn  ungi  maðr  talar  þá  til  konungsins :  Sé  hérna,  þenna 
valdi  guð  ok  vígði,  ok  virÖ  með  sjálfum  þér,  hvat  hann  man  mega 

')  [saal.  b\  iniklum  megin  B.  '')  farigit  b.  *)  mgl.  b.  ")  tilf.  b.  *)  saal. 
b\  þat  B.  «)  þó  6.  ')  þat  b.  «)  [at  fjölmenni  b.  ^)  saal.  b\  hvar  B. 
'»)  samdi  b.  ")  ungr  tilf.  b.  '^)  sængar  b.  '^)  tilf.  b.  '^)  er  þú 
leitaðir  b.  '*)  þrönging  b.  '")  þér  hans  6.  '')  niðr  b.  '*)  hjalt  b. 
'*)  taal.  b;  &t  B. 


Cap.    2.  IIM  KEAPTAVERK  OK  JARTEG.STR. 


543 


með  síns  herra  fuUtingi.  Ok  án  dvöl  er  sýnin  brott  tekin.  en  kon- 
uugrinn  vaknaði  ok  veit  gerla  hvat  hann  skal  gera:  því  þakkar  hann 
guði  þessa  vitran  ok  kynnir  hana  herra  Jóni.  J)ví  eru^  nú  saniin 
öU  ráö.  at  þeir  skuU-  skrita  til  Karlaniagnúsi  keisara.^  Biör  fyi-st"* 
herra  Jón,  at  konungrinn  sjálfr  muHÍ  samsetja  bréíit  ok  skrifa  sinni 
hendi  upp  á  þaun  málshátt,  sem  hann  vissi  vel  gagna  Romanis. 
Konungrinu  gerir  svá,  setr  í  fyrstu  alt  í*  iogrum  skilniugi  ok  sam- 
blandinni  hrygö.  hversu  gröf  lausnara  várs  ok  hin  heilaga  bore: 
Hierusalem  er  haldin  af  heiðnum  dómi.  ok  ?jálfr  patriarchinn  á  flótta 
kominn.  Sem  þess  háttar  efui  er  alt  úti  undir  kveðjusending  ok 
uafni  Johannis,  leggr  konungr  með  undir  sínu  nafni  við  enda  bréfs- 
ins  alla  þá  vitran,  sem  áðr  er  lesin.  ok  eptir  þat  leggr  hann  til  eina 
klausu  ok  tim  versa  með  latínu:*  Fagna  þú  í  dróttni  ok  staðfestz 
í  hans  lofi,  haf  þik  frammi-eptir  hans  boði,  því'at  jartegnir  orðum 
œðri  hefir  hann  sett  fram  fyrir  þik;  veri  guð  með  þér  ok  sœmi  þik" 
makligri  tign,  gyrðandi  lendar  þínar  með  réttlætis  hnda.  ok  prýði 
hufuð  þitt  með  eilífri  kórónu.  Svá  er  lyktat  bréfit  ok  innsiglat, 
valdir  síðan  legatar  til  at  bera  þat  Karolo  konungi.  Eru  þeir  legatar 
fyrrnefndir  sira  Jón  Neopolites  ok  Da\id  JerosoHmites  ok  aðrir  tveir 
með  þeim  Jsaaeh  ok  Samuel,  báðir  ebreskir.  þeir  verða  vel  reið- 
fara,  létta  eigi  fyrr  en  þeir  finna  Karolum  konung  í  sjálfri  Paris  á 
Frakklandi.  Ok  sem  hann  hefir  þat'  uppbrotit  ok  yfirlesit,  tárasí 
hans  háleit  góðfýsi  einkanliga  íyrir  gröf  dróttins  ok  aðra  merkisstaði 
hans  hérvistar.  Ferr  hann  svá  með  bréfit,  at  hann  býðr  Turpiu 
erchibyskupi  at  skýra  þat  fyrir  öllum  lýð,  á  þá^  tungu  sem  hverjum 
[má  verða*  skiljauligust.  En  er  Franzeisa  fólk  heyrir  þá  hörraung, 
steudr  alt  um  konunginu  óp  ok  kall  með  einni  bœu.  at  hann  rétti 
sína  hönd  ok  steypi  guðs  úvinum.  J)urfti  þar  ok  eigi  mikils  við, 
því  at  [\íonungiuum  var  viljugra  en  nökkurum  öðrum^"  gott  at  gera. 
2.  Síðan  sendir  hann  boð  um  alt  sitt  ríki  með  almenning,  at 
hverr  skal  sik  búa,  sá  er  vápn  má  bera,  en  sá  er  sik  dregr  undan 
þessarri  herferð,  skal  vera  með  sonum  sínum  sem  þrælborinn  maðr.** 
ok  verða  sekr  við  krúnuna  Qórum  skærum*'*  peningum  á  hverju  ári. 
Svá  mikill  herr  kom  hér  saman  með  riddaraligri  mekt  ok  almúga, 
at  þvílíkan  styrk  hafði  Karolus  aldri  fengit  fyrr  í  nökkurri  för. 
Svá  mikil  guðs  miskunn  gengr  með  þeim  um  torbreytan"  veg  lands 
ok  lagar,  at  engrar  mótbáru  getr  bókin,  fyrr  en  þeir  koma  jfir 
hafit  ok  upp  í  Jórsalaland.      Verðr  þá  fyrir   þeim  skógr  mikill,   var 

')  saal.  6;  er  5.  *)  skulu  6.  *)  konuugi  6.  *)  mgl.  b.  *)  með  b. 
*)  þat  alt  saraan  má  svá  norrœna  íi//'.  6.  Ohréfitft.  ')  saaLb:,  hverja.B. 
')  [yrði  6.  ")  [konungrinn  var  viljúgri  en  nökkurr  annarr  6.  ")  saal. 
b:  væri  B.     '^)  saal.  6;  sketum  B.     '0  torbreyttan  b. 


544  ,  KAULAJJAGNUS   SAUA  X.  -    Cap.    2. 

þat  meinlig  mörk  með  mörgum  dýrum  grimmum,  sem  eru  gammar 
ok  birnir^  leones  ok  tigres  ok  önnur  fleiri.  Herrinn  hefir  engan  yissan 
leiðsagara  um  skóginn,  [ok  hugsar  konungr,^  at  þeim  muni  af  taka 
sama  dags.  En  þat  ferr  eigi  svá,  því  at  yfir  mörkina  er  eigi  miðr- 
en  tvær  dagleiðir.  Náttar  nú  at  þeim  ok  villast  myrkrum,^  ok  býðr 
konungr  at  setja  [landtjöld  sín,^  segir  þá  at  hann  vill  eigi  rekast  í 
myrkrum.  En  herrinn  Hggr  umbergis  undir  berum  himni.  Konungr 
vakir  um  náttina  ok  syngp  psalma  sína.  Ok  þann  tíma  sem  hann 
las^  capitulum:  Legem  pone,  ok  þenna  versa:  Deduc  me  in  semita 
mandatorum  tuorum,  klakar  einn  fugl  undir  tjaldstrénu,*  þar  rétt 
upp'  yfir  sem  konungr  liggr  undir  niðri.  Hans  rödd  er  svá  hvell, 
at  heyrir  um  allan  herinn,  ok  hverr  maðr  vaknarvið.  Konungrheldr 
fram  lestri  sínum  alt  þar  til  sem*  líðandi  psalmabókinni  segir  hann 
þenna  versa:  Educ  de  custodia  [mandíttorum  tuorum^  animam  meam 
ad  confitendum  nomini  tuo.  Scm  hér  [er  komit,  stendr^"  riijök  lýst 
af  degi,  tekr  nú  fugUnn  til  annat  sinn  ok  œpir  hátt,  sem  hann  veki 
allan  heriim;  heyrist  nú  hans  rödd  með  skýrum  orðum  móti  fugla 
náttúru,  Hann  segir  svá  tvisvar  til  konungs :  Franseis,  hvat  segir*^ 
þú.  Við  þetta  klœðist  konungrinn.  Ok  sem  herrinn  er  búinn,  sjá 
þeir  allir,  at  sjá^^  iilli  fugl,  seni  klakat  haföi,  býðr  sik  til  leiðsögu, 
flöktir  hann  fj^rir  forntroðinn  stig,  ok  þar  eptir  ferr  alh-  herrina  at 
boði  konungs,  þar  til  er  þeir  kóniu^^  á  skýran  þjóðveg.  Eru  þeir 
þá  greiddir  sem  þurfti.  En  svá  segja  pílagrímar,  at  eptir  þessa 
umferð  Karlamagnús  konungs  sé  fuglasöngr  á  þeirri  mörk  með  skil- 
janhgum  orðum.  Eigi  greinir  bókin  hvíh'kan  styrk  Grikkja''*  konungr 
hafði'^  til  með  honum  at  frjálsa  Jórsalaland,  en  þat  er  vitat,  at  svá 
harðan  herskjöld  bar  Karlamagnús  yfir  landit,  at  hann  hratt  heið- 
ingjum^^  frá  herfangi  til  helvítis,  drap  ok  deyddi  þann  auma  lýð, 
svá  at  erfðajörð''  ahnáttigs  guðs  skipar  haun  aptr  í  bezta  punct  er 
verit  hafði.  I  þeirri  ferð  vitjar  hann  Hierusalem  með  [h'tilæti  dýrk- 
andi^®  guð,  þaðan  snýr  hann  norðr  um  haf  til  Miklagarðs.  I*^  því 
má  þat  vol  skiljast,  at  Grikkir'^"  hafi  verit  í  sömu  herferð,^^  því  at 
eigi  mundi  Karlamagnús  konungr  úboðinn  fara  til  Miklagarðs^  var 
þar  herra  patriarchinn^'^  fyrir.  Leggjum  vér  þat  fyrir  lið  at  greina, 
hversu  borgin  þaut  með  hátiðligri  gleði  í  þvílíks  manns  tilkvámu  ok 
öllum  fuguöði.     Ok  eptir  nökkura  daga    sýnir  sá  blezaðr   herra   sína 

')  Iþví  konungr  hugsar  b.  '-)  niinnr  b.  '■)  vegarins  b.  ■*)  landtjald  sitt  í;. 
=}  les  b.  «)  saal.  b ;  tjaldstreen  Ji.  ')  uiipi  b.  ")  í  tilf.  b.  ")  [mijl.  b. 
'»)  [stendr,  er  b.  '^)  seíir(!)  b.  '^)  sá  b.  '^)  konia  b.  ")  Oirkja  b. 
'^)  lagði  b.  "'•)  sual.  6;  höfðingjnm  B.  '")  erfðarjörð  b.  "•)  flitilhftis 
djrkan  við  b.  '■)  Olc  b.  -")  (íirkir  her  oy  sniere  b.  '^')  lierför  b. 
'•.'■)  patriarcha  b. 


Cfip.    3.  UM  KRAPTAVEBK  OK  JAETEOXIR.  545 

hœversku,  biðjandi  herra  patriarchann  gefa  sér  orlof  til  heimferðar. 
Sem  þat  er  gert,  hefir  Grikkja  konungr  stóran  viðbúnað  at  leiða 
konunginn  út,  því  at  fram  á  eitt  pláz  er  sett^  fvrir  hann  svá  mikil 
þessa  heims  dyrö,  með  gull  ok  dýra  steina,  klæðakyn  ok  allra  handa 
hluta,  sem  elskarar"  þessarrar  veraldar  [mundu  vilja^  girnast  lífi 
framar.  En  því  [gerði  hann*  svá,  at  Grikkjum  var  [hann  úkunnigr,* 
sem  brátt  prófast;  því  at  þegar  í  stað  sem  gjafirnar  váru^  fram- 
látnar,  víkr  keisarinn"  frá  þegjandi  ok  kallar  sitt  stórmenni  sem  á 
ráðagerð,  svá  til  orðs®  takandi:  Hvat  leggi  þér  til  ráða,  góðir 
höfðingjar,  hvárt  mér^  skulum  þiggja  þessar  gjatlr?  J)eir  váru  fljótir 
í  andsvörum,  því  at  þeir  kunnu  vel  konungs  skaplyndi,  þó  at  hann 
spyrði  þá  at :  J)at  er  várt  ráð,  segja  þeir,  at  mœða  sú  er  vér 
frömdum  fyrir  guðs  ást  at  eins,  bíði  hans  sjálfs  en  eigi  dauðhgs 
manns.  Við  þessa  tiilögu  varð  keisarinn  harðla  feginn,  fyrirbjóðandi 
sínum  mönnum  at  sjá  þetta  giys.  Hér  af  angrast  Grikkja  konungr 
ok  öU  hans  hirð,  ef  útleiðsla  keisarans  vill  ekki  þiggja,  ok  hér  kemr 
með  ráði  stöddu,  at  hann  verðr  þröngdr  til  með  sœring'"  í  nafni 
dróttins,  at  hann  þiggi  einshverja  gratiam.  Yelr  þá  konungr  þat 
sem  honum  sónidi  bezt,  at  honum  veittist  heilagr  dó'mr  nökkurr  af 
píningartáknum  dróttins.  Sem  þat  er  játat  með  fagnaði-,  skipar 
patriarea  þriggja  daga  fustu  öUum  Franzeisum ;  þar  í  móti  eru^' 
kosnir  12  virðuhgir  menn  af  Grikkjum  at  standa  ok  styrkja  þjónostuna, 
ok  þeir  skyldu  fasta  með  Franzeisum. 

3.  A  þriðja  degi  íostunnar  gerir  Karolus  játning  sína  fyrir 
heimohgum  skriptafeðr  sínum  Ebrono''^  byskupi.  Ok  sem  dagrinn 
kemr,  skriptast  alUr  virðingamenn  í  höfuðkirkju  staðarins.  Eru  þá 
settir  tvennir  kórar  at  syngja  letanias,  svá  at  aldri  falli  lofit,  meðan 
þjónostan  gerist.  Höfuðsmaðr  fyrir  embættinu,  at  taka  út  helgan 
dóm  af  sinui  hirðslu,  var  dýrligr  faðir  Daniel  byskup  Xeapolitanus,*^ 
ok  sem  hann  lýkr  upp  þá  techam,'*  sem  þyrnikrúna'^  dróttins  várs 
var  geymd  í,  gengr  sv*á  mikill  ilmr  um  musterit,  at  alhr  nærverandis 
menn  hugðu  sik  vera  í  paradiso ;  þar  með  fór  þat  Ijós,  at  allir 
þóttust  hafa  fengit  himneskan  klæðnað  fyrir  þá  birti  er  á  stóð. 
Sem  lausuari  várr  hefir  svá  byrjat  sér  til  sœmdar,  fellr  Karlamagnús 
flatr  til  jarðar,  biðjandi  várn  herra  at  hann  muni  endrnýja  stórmerki 
sinnar  pínu,  ok  án  dvöl  eptir  hans  bœn  kemr  dögg  af  himni  niðr 
yfir  þyrnitréit,  svá  at  þat  vöknar  alt  ok  klöknar  í  augabragði  til 
nývorðius  ávaxtar,    svá   at   þegar  í  stað    blómgast    þat   meö   fögrum 

^)  frara  tilf.  b.     ^)  elskari  b.     ')  [mundi  b.     *)  [gerðist  hér  6.     *)  [úkunnr 
Karlamagnús  keisari  b.       ®)  eru  b.       ")   hann  b.       *)  orða  6.      ")  vér  6. 
'*)    sœringum   b.       **)   váru   b.       '-)    Ebroino   6.       '')    Neopolitanus   b.  - 
'*)  íhecam  b.     '*)  þymikóróna  b. 

3ó 


046  KARLAMAGNUS  SAGA  X.  Cap.    .9. 

flúrum.  Tók  þá  byskup  Daniel  tilsamdan  tesaur  ok  sníðr  J)au  nýu 
flúrin^  niðr  í  þat  tréker,  fagiliga  fóðrat  innan,  sem  Karlamagnús 
hafði  látit  til  búa.  En  meðan  byskupinn  fremr'*  þat  blezaða  verk, 
er  þat  greinanda,  hversu  dróttins  dj^rð  fór  J)á  æ  ok  æ  vaxandi. 
Sem  blómin  spruttu,  kom  sá  ilmr  at  nýju,  at  alhr  sji'ikir  menn  urðu 
heihr  í  kirkjunni;  var  sá^  milhim  annarra,  at  um  20  ár*  ok  fjóra 
mánaði  var  máflauss  bhndr  ok  daufr,  en  nú  grœðir  dróttinn  hann 
svá  at  heilu,  at  við  fyrsta  ihn,  sem  krúnan  tókst  út,  fékk  hann 
[fagra  sýn ;  en  þá  er  blómin  spruttu,  fékk  hann^  máUt;  en  þá  er 
byskupinn  bar  járn  á,  þá  hann  glöggva  heyrn.  |)ví  er  dásamanda 
eigi  lítt,  hverr  paradisus  þá  var^  á  jarðríki,  er  svá  geislaði  guðs 
miskunn.  Ok  er  byskupinn  hefir  sniðit  flúrin  niðr  í  kerit,  fær  hann 
þat  sama  Karolo  konungi;  hann  hefir  til  reiðu  drifhvítan  dúk  eðr 
glófa  ok  lætr  flúrin'  þar  í  koma;  fœr  hann  byskupinum  aptr  kerit, 
því  at  nú  skal  hann  þiggja  af  snið®  þyniisins.  En  hann  heldr  meðan 
á  öðrum  glófanum  með  flúrunum,  góðfúss  í  guði  sem  tárin  váttuðu. 
Ok  sem  þyrnigjufin  réttist  at  keisaranum,  hefir  hann  til  reiðu  annan 
glófann,  en  viU  þann  rýma  láta  undan,  sem  með  flúrunum  var,  ok 
hyggst  at  fá  h'ann  Ebrono^  byskupi  skriptafeðr  sínum.  Nú  ferr  svá 
í  mUlum  þeirra,  at  hvárgi  sér  annars  gerð  fyrir  tárum ;  konungr 
lætr  lausan  glófann,  en  erchibyskupinn  tekr  eigi  með,  ok  eigi  því 
heldr  feUr  hann  til  jarðar,  heldr  stendr  hann  í  lopti  um  eina  stund 
dags.  Prófast  þat  vel  þann  tíma  sem  konungr  réttir  annan  glófann 
at  erchibj^skupinum,  Jjví  at  nii  sér  hann  ok  báðir  þeir  fyrra  glófann, 
hversu  |guð  almáttigr^"  heldr  hann^^  upp.  ]pessu  næst  er  þat  grein- 
anda,*'^  at  svá  sem  konungr  lætr  flúrin  or  glófanum  niðr  í  þá  hirðshi, 
sem  fyrir^^  var  búin,  snúast  þau  með  himneskri  dýrð  ók  blezan 
upp  í  mannam,  þat  köUum  vér  himnamjöl.  Dýrð  sé  várum  herra 
Jesu'Kristo,  er  fyrir  manna  augum  sýnir  svá  miklar  jartegnir  í  líf- 
hgum  ávexti;  því  at  í  fyrra  stað  greinir  bókin,  at  þá  er  byskup 
sneið  flúrin,  blómguðust  þau  meir  ok  meir  í  staðinn,  en  nú  þetta 
annat  með  aUskyns  heilsugjöfum,  at  þau  snörust  í  mannam,  sem  áðr 
var-**  sagt.  Sem  hér  stendr,  kemr  gnýr  mikiU  [yfir  fólkit  ok^^  must- 
ei'it,  því  at  almúgi  staðarins  er  á  ferð  kominn  sem  með  herópi 
fram  at  kirkjunni  ok  þessu  orðtaki:  Hér  er  nú  páskadagrinn,  hér 
er  upprisa  dróttins ,  því  at  sá  ilmr  er  héðan  gengr  út,  hefir  inn 
leitat  í  hvert  hús  ok  hreysi  um  aUan  staðinn,  með  þeirri  lieilsugjöf 
at  300  manna  sjúkra  renna  nú  kátir  at  lofa  guð.    Enn  þiggr  Karla- 

»)   Húr  b.     ^)  framdi  b.     ^)  einn  tilf.  b.     ^  ok  3  4r  b.  "•)  \tilf.  b.     «)  varó 

hér  b.     '')  íh'irit  b.     «)  sjálfs  tilf  b.     '■')  Ebroino  b.  '")  [giiðs  almætti  b. 

")  honum  6.      '^)  dýrðarverlv  dróttins  sPírjandfi  h.  ''')  tiJf.  h.      ")  t'i-  l>. 
'*)  [undir  b. 


fiip.    4.  IM  KHAI'TAVKRK  OK  JARTEGXIH.  547 

magnús  blezaðr  fleiri  gjatir  dróttins,  J)ví  at  nú  Ivkr  Daniel    upp  þat 
alabastrum,  er  í  geymdíst  nagli  dróttinligrar  pínu,'  þann  sania  otFrar 
hann  keisarannm,  þar  með  part   af  krossi  dróttins,    reifalinda   hans, 
[þar  til  sveitadúk  hans*  ok  se'rk  várrar  frú^  guðs    móður  Mnrie^    ok 
handlegg  Simeonis  er  bar  várn  dróttin.    Nú  kann  vera,  at  nökkurum 
<kvrnm  manni  þikki  ísjáverl,    hví   bókin    seír,    at    hin    dýrustu    tákn 
lausnara  várs  herra*  væri  geymd  í  iliklagarði,  en  eigi  í  Jórsalalandi. 
En    þar   er   opinber   skynsemi    til,    at   heilagir    dómar    dróttins    væri 
fluttir  uudan  á^ansi  ok  úfriði  heiðinna  þióða.    Levstist^  svá  Karolus 
af  Grecia,    at  margr  mátti  guð   lofa   fyrir  haus  þarkvámu,  því  at  sá 
drakk  nú    kátr.    er    áðr   syrgði  í  kör.     En   hversu    margar  jartegnir 
urÖu  í  hans  veg,  er  eigí  várt  at  rita,  því  at  í  einum  kastala  er  hann 
dvaldist  um  6  mánaði  urðu  heiíír  50  manua,   ok  einn  r'eistr  af  dauða. 
En  er  hann  kemr   heim  í  Frans,    velr    hann    sem    optar   til   frábærra 
sœmda    þann    stað    er    heitir   Aqvisgranum,    þat    kalla   sumir    menn 
Achis  eðr  Tachin.     I  þenna  stað  flytr  hann  helga  dóma.®     Urðu  jíá 
enn  at  nýju  svá  mikhir  heilsugjafir  þar  í  staðnum,  sem  bókin  greinir 
nökkut  af.  en  sumt  segir  hon  útalit,  bhndir  menn  ok  riðusjúkir  váru 
í  sínum   fjölda    úrciknaðir,    óðir    menn    12,    líkþráir  menn  8,   karar- 
menn  15,  haltir  menn  14,  handlami    50,    hryggknýttir   50    ok    tveir. 
brotfeldir  20,"^  at  frátöldum  þeim  er  unibergis  sáíu  af  nálægum  stöðtim. 
Nú  með  því  at  várr  dróttinn®  lýsti  svá  kristni  sína  fyrir  þessa  helga 
dóma,  skipaði  svá  heilagr  faðir  Leo  pávi  með  vild*   Karoh  konungs 
ok    samþykt    Achiflei    Alexandrini   byskups    ok    Theophili  Antioceni, 
ok  margra  annarra  byskupa,    ábóta   ok   lærðra    manna,    at  á  síðasta 
Jdus  dag  Junii  mánaðar  á  hverju  ári  skyJdi  [einkanhga  ok  hátíðh'ga''' 
sœmd  veitast  þessum   helgum    dómum.     Styrkti    svá    dróttinn   þessa 
setning.    at  á   sama    byskupaþingi   reis    maðr   af  dauða.     Víkja  s^'á 
bœkr  til,  at  Karolus  konungr  miðlaði    ríki  sínu  ,af  þessum  guðs  ást- 
gjöfum,  sem  segir  í  Maríu  jartegnum,  at  hann  gaf  serk  várrar  frú** 
í  Carnotum,    en  himnamjöht  er   mér^^  gátum,    gaf  hann    vin    sínum 
Dionisio  í  Sendenis,  ok  hyggja  margir  þat  vera  tflkomit  af  því  manna, 
er  dróttinn  gaf  Jsraehtis.    I  Achis  reisti  Karlamagnús  virðuhga  Maríu 
kirkju,  er  hann  kaflaði  Mariam  rotundam,  þat  musteri  er  [undarliga 
með  frábœrum  hætti'*  smíðat,   kringlótt  í  sínum  vexti  með  ffakunn- 
hgum^*  hagleik. 

4.     Svá    segir   Speeuhmi  Historiále,    at   á   dögum   þessa  Karoli 
blómgaöist  [í  kristninni*^  virðuHgr  byskup  Sallinus  at   nafni,    þeirrar 

')  píiiingar  6.  ^)  [ííí/".  b.  ')  frúr  6.  ^)  mgl.  b.  ')  Leysti  6.  ^)  dómana  b. 
')  60  6.  *)  -Jesus  tUf.  b.  »)  ráði  b.  '")  [einkanlig  ok  luUíð- 
lig  b.  ")  frúr  b.  '')  vér  b.  '*)  [fi-ábærliga  b.  ")  undarligum  b. 
'*)  Ímgl^b. 

35^ 


548  KARLAMAGNUS  SAGA  X.  ^  Cap.    4. 

borgar  er  Ambianis*  heitir.  ]þá  borg  reisti  forðum  Antonius  keisari, 
öðru  nafni  Pius,  ok  gaf  henni'^  nafn  af  ^eirri  móðu  er  féll  í  nánd, 
ok  kallaði  hana  Lambon.  En  síðan  sem  Gracianus  son  Valentiniani 
tók  .ríki,  setti  hann  sitt  öndvegi  í  þeirri  borg,  gefandi  henni  nafn 
annat  af  {)eirri  grein  at  rennandi  vötn-  umkringdu  staðinn,  ok  því 
kallaði  hann  hana  Ambianis.  I  þessaiu-i  borg  var  Sallinus  byskup, 
kraptamaðr  mikill,  svá  at  hann  gaf  bhndum  sjón,^  heyrn  daufum, 
en  tungu  mállausum.  Honum  samtíða  var  í  Ambianis  sá  konungr 
er  hét  Hisperich,  hann  lézt  vera  kristinn  maðr,  en  var  einn  Arianita 
reyndar,  sem  í  því  prófaöist,  at  hann  tók  upp  eina  nýjung,  er  hann 
hugði  kristna  menn  eigi  skyldu  við  sjá,  at  maðr  skyldi  játast  at* 
trúa  á  guð  einn,  en  þat  kvað  hann  þarfleysu  at  játa  þrjár  persónur 
[^vera  guð^  í  heilagri  þrenningu,  föður  ok  son  ok  heilagan  anda,  ok 
þetta  segir  hann  Salhno  byskupi  [sínum  munni  munu^  samþykkja. 
En  er  þat  flyzt  af  orðum  hans,'''  segir  byskupinn®  því  síðr  sam- 
þykkja  skulu,  at  ef  hann  náir  því  letri,  sem  þar  er  um  gert,  skal 
hann  skera  þat  í  sundr  ok  brenna  í  eldi,  því  at  guðs  maðr  sá,  at 
fundning'  þessi  reis  af  gömlu  grunni^''  villunnar,  því  at  Arianite 
starfa  þat  at  minka  várn  grœðara  Jesum,  ok  kalla  hann  lægra  í  nátt- 
úru  en  guð  fööur  ok  helgan  anda,  ok^^  vildi  hann  vansignaðr  kon- 
ungr,  at  úgreindar  væri  þrjár  persónur,  at  eigi  sýndist  guðs  son 
makhgr  jafnri  sœmd  sem  faðir  ok  heilagr  andi. 

En  hversu  afskaphg  villa  þat  er,  gerði  Ijóst  byskup  einn  Am- 
philotus  at  nafni  Jconiensis  kristni,  hann  var  á  dögum  þeirra  feðga 
Theodosii  ok  Archadii  konunga.  J)essi  bj'skup  var  skörungr  mikiU 
ok  klerkr  geysi^^  góðr,  því  at  hann  samsetti  með  latínu  líf  ok  jar- 
tegnir  hins  heilaga  Basilii  Cesariensis  episcopi.  Mikit  hatr  ok  heilagt 
hafði  hann  til  Arianitas,^^  svá  at  þeirra  uppgang  vildi  hann  mýgja 
eptir  megni,  ok  þess  eyrendis  er  lesit  at  hann  fœri  á  fund  Theodosii 
keisara,  at  hann  logtœki  fyrir  alt  R(Smverja  vald,  at  engi  stórþing 
né  breiðar  stefnur  héldi  þess  háttar  villumenn,  því  at  byskupinn 
flytr,  at  þeirra  samkvámur  eru  eigi  annat  en  meingerðir  við  guð. 
En  sakir  þess  at  með  konunginum  var  þat  í  tvennu  lagi,  rétt  trúa 
ok  mikil  hyggendi,'*  sýndist  honum  í  fjrstu  sem  þetta  væri  grimd- 
arkyn  at  bægja*^  þeim  svá  mjök,  veittist  eigi  þat  er  beðit  var,  ok 
því  snýr  byskupinn  brott  þegjandi  ok  býst  þegar  til  brottreiðar^®  af 
hans*'  garði.  Sem  hann  er  búinn,  gengr  hann  í  þat  herbergi  sem 
báðir  samt  konungarnir  eru  fyrir,  ok  þar  kominn  hneigir  hann  Theo- 

')  Ambionis  her  og  senere  6,  ^)  saal.  6;  hans  B.  *)  sýn  b.  '')  nigl.  b. 
*)  [mgl.  b.  «)  [muni  [Ijúft]  at  6.  ^)  konungs  b.  »)  hann  b.  »)  fnnd- 
ing  b.  '»)  föður  lilf.  b.  ")  því  tilf.  b.  '*)  mgl.  b.  '^)  Arianita  b. 
'^)  hógværd  6.     '*)  saal.  6;  hcgia  B.     '")  brottferóar  b.     ")  konungs  b. 


Cap.    4.  UM  KBAPTA\ERK  OK  JABTK6XIR  549 

dosio  koDungi  með  allri  hœversku,  en  lætr  eigi  sem  hann  sjái  Ar- 
ehadium.  snúandi  svá  til  ferðar.  Theodosius  hugsar  þat  vorðit  fyrir 
vangevmni  bjskupsins,  ok  kallar  eptir  honum,  hví  hann  gengr  svá. 
Byskupinn  víkr  aptr  í  sömu*  sporum,  ok  spyrr  hvat  honum  mislíkar. 
KonungT  segir  þá,  at  hann  heilsaði  eigi  né  kysti  son  hans.  Byskupinn 
svarar:  Ek  sœmdi  yðr,  ok  þat  vinnr  honum  þörf,  því  at  [þú  ert* 
faðir  hans.  Konungr  kvað*  þann  engan  sœma  sik,  sem  eigi  virðir 
Archadium  [konung  með  verðugri'*  tign  eptir  hans  skipan.  Byskup- 
inn  lætr  nú  upp  ganga  hljóðin:  Já,  já,  segir  hann.  [ef  þér^  dauð- 
ligum  manni  þikkir  minkan  í,  at  son  þinn  er  eigi  tignaðr  konunghgri 
tign  sem  sjálfr  þú,  hversu  man  þá  [fara  eðr®  líka  eilífum  guði  feðr. 
ef  hans  eingetinn  son.  honum  samjafn  í  allri  dýrð,  skal  missa  sinnar 
virðingar  í  vantrú  Arianorum.  Við  svá  háleita  skynsemd  þagnar 
keisarinn,"  J)ví  at  í  eigit  brjóst  skildi  hann,  hversu  röksemdin  var 
rétt;  gerir  síðan  boð  um  alt  sitt  ríki,  at  guðs  in-inir  Ariani  skulu 
engar  vegtyllur  hafa,  ok  hvat  annat  í  hverri  grein  sem  byskupinn 
hafði  flutt  þeim  til  minkanar. 

En  nú  þessu  næst  skal  aptr  snúa  til  Sallinum  byskups,  því  at 
honum  stóð  á  aðra  hönd  Amphilotus  byskup  at  fyrirh'ta  ok  fóttroða 
Arianos  með  sínum  góðum  hfnaði.  Hafði  Salhnus  byskup  heita 
góðfýsi  at  lýsa  andir  kristinna  manna  með  sínu  predieanarembætíi. 
ok  því  fór  hann  víða  lands  um  heruð  at  afla  guði  almátkum  fagran 
ávöxt.  Hvar  af  svá  er  lesit,  at®  fyrsta  páskadag  var  hann  í  þeim 
stað  er  Yalent  heitir,  þat  er  konungsgarðr  ok  eign  Karlamagnús 
konungs.  Ok  fyrir  þá  sök  at  konungr  sat  þar  eigi  utan  á  vísum® 
tímum,  skipar  hann  staðarins  vald  þeim  riddara  er  Abbon  hét.  J)essi 
Abbon  gerir  aðra  skipan  út  af  sér,  ok  fær  þeim  manni  forráð  stað- 
arins  er  Geirarð  hét.  I  þessum  konungsgarði  var  vegligt  musteri 
hins  heilaga  Martini,  ok  þar  söng  Salhnus  messu  á  sjálfan  páska- 
daginn.  En  af  honum  er  þat  einkanhga  segjanda,  at  þann  skrúða 
sem  [hann  bar  í^"  guðs  embætti.  fágaði  hann  umfram  aðra  hluti,*' 
því  at  hann  var  bæði  drifhvítr  ok  dreginn  með  gu\].,  einkanhga  þat 
cingulum  sem  byskupsins  tign  heyrir  til  at  bera  var  alt  ofit  með 
rautt  gull  ok  sett  dýrum  gimsteinum.  Svá  dýran  skrúða  bar  hann 
með  sér  í  hverja  ferð,  ok  með  þeim  syngr  hann  á  páskadaginn. 
En  þó  at  þar  kœmi  »aman  margir  í  einn  stað,  váru  eigi  aUir  með 
einum  hug,  sem  [síðar  prófaðist:*-  því  at  opthga  berr  svá  til,  at 
af  því  sem  góðr  batnar  til  betra,  spilHst  vándr  til  áfellis  hins  verra. 
Sem  úti  er  messan  ok  byskup  afskrýðist,    gengr  til    hans  ræðismaðr 

')  sömum  b.  •)  [þér  erut  b.  ^)  segir  b.  *)  [meó  konimgligri  6.  *)  [af 
því  6.  *)  [mgr/.  6.  ^)  konnngrimi  6.  *)  á  tilf.  b.  ^)  vissum  6.  '•)  íaal. 
b-  herberge  B.     *^)  byskupa  b.     ")  [síðan  prófast  6. 


550 


KARLAJIAGNUS  SAGA  X.  Cup.    4. 


staðarins  Geirarð/  er  vér  fvrr'^  nefndum,  ok  bjðr  honum  í  sitt  boð 
um    daginn.      Bjskupinn    þekkist^    J)at   cjarna,    gengr   til    herbergis 
með  honum,  ok  lætr  J)angat  íljtja  varnað  sinn  allan  ok   svá  skrúða 
sinn  til  gevmslu.      En    Jjetta    páskaboð    snýst  í  grát   ok   hrjggiligan 
harm,  með  þeim  hœíti'at   húsbúndinn  á  sér  son   er  heitir  Viuigurö, 
hann  var  grimmr  maðr  ok  fulh-  með  þessa  heims  metnað,"*  hann  helif 
hugleitt  hversu  fagr  var  skrúði  bjskups,    ok    [er   hann  var^   kominn 
undir  fjeirra  vald,    því   ferr  hann  til  við  föður  sinn  ok  dregr  hann  í 
þá  guðs  reiði,  at  hann  leiöir^  hjá  sér,  hvat'  þeir  bjskup  eigast  við, 
ok  eigi  ferr  betr  en  svá,  at  livárr  þeirra  feðga  hrindr  öðrum  í  logann 
sjálfan,    fjví    at  bóndinn    samþjkkir  giœpinum,    en    Vinigarð   fangar 
bjskupinn  niðr  í  eina  djflizu,  þagat  stejtist^  meö  honum  einn  hans 
fijónn  hinn  kærasti    alt  af  barndómi.      I   |jetta   starf  hetir   bóndason 
einn    þræl    með   sér,    er   hét   Vingar.     Er   nú    ráðit   lil  sla-úðans  ok 
n(5gu  mikit  til  unnit,  var   hann    skutlaðr^  ok   skorinn,    en  með  þann 
vœna  kaleik  er  Jjar  fjlgdi  meÖ  rautt'**  gull  feUir  bóndason  niðr  fjrir 
afl,  at  þar    meö    búist    söðclj*'    hans    bœði    at    spöngum    ok   fögrum  ' 
rósum.'-     Seni  svá  er  komit,   vill  hann  örugt  um  búa,  at  bj'skupinn 
megi   hann  eigi  úfrægja,  því  sendir  hann  þrælinn  at  drepa  bjskupinn, 
ok  sá  aumr  úvinarins  þræll  ferr  sem  boðit  er.*^    En  |já  er  hann  sér 
bjskupinn,  faflast  honum  hendr.      Guðs    maðr  skilr  Jjegar  fjrir  jfir- 
bragð  niannsins  ok  vápnaburð,  hvert  hans  ejrendi  var,  ok  því  b}ðr 
hann  sik  fram  í  nafni    dróttins,    biðr    liann   ekki    óttast  at  gera  boð 
síns  herra,    ok    þat  sama   ferr  fram ,    at    þeir  krúnast   báðir  á  söniu 
stundu.     Eru    nú    |jessu    næst   önnur   ráð    með   bóndasj^ni    ok    hans 
'bölvaða  þræh,  hvar  þeir  skuh^*  grafa  h'kama  þeirra,  Jjví  at  fuUkomit 
morð  á  manndráp  viU  hann  eignast.     |)at  verðr  statt  með  Jjeim,    at 
í  Jjví  stóra  bjrgi,  sem  nautahjörð'^  föður   hans    stóð  inni  um  nætr, 
skuki    |)eir   gera   gröf,    ok    þar   í    velta    bjskupsins   líkam    ok    Jjeirra 
beggja.      ]þat'^    fujlgera    Jjeir    án    [dvöl    eðr    nökkuru    njvirki"    til 
ásjndar.     En    þat  er  guðJigri    tign   mikit   lof,    hversu    þegar ,  bjrjaði 
hon    sœmd    ok    sælu    |jessarra    sinna   vina    fjrir    dauðhgum'^    manua 
augum.    ]þat  í  fjrstu,  at  einn  graðungr  af  hjörðinni  tekr  þann  verknað 
upp  á  sik,   at  verja  þat  rúm'®  í  tröðinni,  seni  guðs  váttar  lágu  undir, 
pví  at  horn  sín  ok  harðfengi   let   hann    úspart,    ef  nökkurr   af  hans 
kompánum   vildi   þar    standa*^"    sína   náltúru   viör  gefa.      Svá   ok,    ef 
nökkut  kjnni"*    faUa   eðr    fjúka    niðr   á    daginn    jlir   legstaðinn,    þat 

*)  Geirardus  b.  ■)  nujl.  b.  ^)  þcktist  b.  O  metnadi  b.  *)  [at  hann  er  b. 
«)  leiði  b.  ')  er  tilf.  b.  ^)  steyptist  b.  »)  skiirlaðr  b.  '")  rauda  b. 
")  stannsöðuU  b.  '^)  tloppum  b.  '^)  var  b.  '^)  skuhi  b.  '^)  naut- 
hjörð  b.  "*)  sama  tilf.  b.  ")  [öllu  nýmerki  b.  '*)  dauðligra  b. 
'»)  saal.  6;  enn  B.     '"')  en  tilf.  b.     *')  kimni  b. 


Cap.   3.  UM  KHAPTAVEEK  OK  JARTEGKIB.  551 

sem  hoiiiim  gazt  eigi  at,  sem  hann  kom  or  haga  síö  á*  kveldum. 
fékkst  hann  um  löngum  náítum^  með  fótum  ok  hornum  at  gera 
hreint.  Hér  með  fór  þat,  sem  enn  er^  dýrhgra,  at  himneskr  stólpi 
stendr  upp  hverja  nótt  or  bjrginu,  svá  skínandi  at  um  langan  veg 
mátti*  sjábt.  Hvar  fvrir  svá  gerðist^  nökkura  nátt  í  þorpi  því  er 
Berenticum  heitir,  at  húsfreyja  sú  er  þar  bjó  gengr®  um  bœjarsýslu 
ok  sér  fram  til  staÖarins  þann  himaeska  Ijóma,  sem  hon  skilr  ok' 
með  jartegnuni  vera;  því  sœkir  hon  í  sömu  stundu®  fram  [til  stað- 
arins'  ok  undir  stólpann.  En  er  hon  kemr  framan  at  byrgisdyrum,'" 
lízt  henni  sem  þar  brynni  inni  tveir  lampar  meö  frábærri  birti,  sem 
áðr  var  greint;  dásamar  hon  þetta  mjök  með  undran,  hverfr  heim 
aptr  ok  hetir  engi  orð  um.  Heldr  hon  vörð  aðra  nóttina  ok**  íleiri 
til,  ok  sér  hon  æ  sama  Ijós,  þar  til  at  hon  þorir  eigi  fyrir  guði  lengr 
at  þegja,  ok  því  ferr  hon  fyrir  kennimenn  kirkjunnar  tjándi  þeim 
þenna  hlut. 

5,  2sú  er  at  taka  tii  sögu,  þar  er  sitr  Karlamagnús  keisari.''^ 
má  þar  fljútt  um  reuna,  at  þrjár  nætr  í  samt  birtist  honum  af  guðs 
hálfu  aUr  þessi  æventVr ,  sem  nú  var  lesinn ,  með  staddri  grein 
hverir  drápu  byskupiun  ok  úmannhga  myrðu.  Fyrir  þá  sök  at  guðs 
boði  lyptir  hann^^  sinni  ferð  til  Valention,  gengr  hann  at  hit  gegnsta 
f)k  lætr  grípa  Geirarð,  son  hans  Vinegarð  ok  þræhnn  Vingar,  bjóð- 
andi  með  kúgan  Uis  ok  hma,  at  þeir  segi  til  legstaðar  Sahini  byskups. 
Svá  sem  þat  er  gert,  býðr  konungr  bhnda  þá  allai  ok  af  þeim 
feðguni  báðum  lætr  hann  sníða  getnaðarlimina.  Síðan  lætr  konungr 
upp  taka  helga  dómana  ok  leggja  í  vagn  með  allri  virkt,  lætr  síðan 
þar  fyrir  setja  marga  uxa*^  ok  stóra,  ok  hyggst  at  aka  brott  af 
staðnum.  En  þess  er  eigi'*  kosir,  því  at  vagninn  er  bláfastr,  svá 
at  hvergi  bifact.  Konungr'  skilr  þá  eun  guðs  vilja,  sem  hann  var 
jafuan  vanr,  lætr  frá  leiða  alla  yxn  utan  tvá  eina,  ok  án  mannligri 
leiðshi  skulu  þeir  draga  vagninn  í  guðs  forsjá.  |)eir  gera  ok  sinn 
veg  harðla  greiöan  réít  hit'^  beinasta  upp  í  bœiun  fram  fyrir  kirkju 
hins  heilaga  Martini,  þar  er  Salhuus  byskup  söng  síðustu  messu. 
pví  sér  konungr  vilja  guðs,  at  þar  greptisf  hinn  heilagi  SaUinus 
byskup.  ek  þat  gerist  með  ahri  virðing.  Síðan  oífrar  hann  Salhno 
byskupi  þriðjunginn  konungsgarðsins  með*^  öllu  því  gózsi  fóstu  ok 
lausu,  sem  þar  til  lá.  J)at  bar  til  í  hans  þarvist,  at  ein  kona  kom 
[fyrir  hanni^    með    fþeirri  kæru""    við-bróður    sinn,    at  í  arfskiptum 

')   um  6.     -)  nátta  b.     ')  var  b.      *)  hann  tilf.  b.      «)  gerist  b.     «)  gékk  b. 

')  þegar  b.     »)  stund  6.      ')  [í  staðinn  b.      '»)  byrgisdiirum  b.  ")  enn 

tilf.  b.       '2)    konungr   b.       ")   sjálfr    tilf  b.       ^*)   yxn  b.       '^)  engi  b. 

'*)  saal.  b:  hvat  B.     ■')  greptrist  b.     '«)  nk  b.     '^)"[til  hans  b.  '")  [þá 
ákæru  b. 


o02  KARJ.AJIAGXUS  SACiA  X  f^ap.    5. 

þeirra  hafi  hann  eigi  réttvíss  verit  ok  dregit  undir  sik  hennar«hlut. 
Konungr  býðr  manninum  til  andsvara.  Byrjar  J)á  konan  enn  sitt 
mál  ok  segist  mishaldin.  í]n  hér  á  móti  koma  J)au  andsvör,  at 
hann  setr  þvert  nei  fyrir  málstaöinn,  segir  hana  Ijúga  ok  fást^  í  rógi 
fyrir  höfðingjum,  býðr  þar  á  ofan  sœri  sitt  til  undanfœrslu.  Sem 
|)au  akast  þannin"  á,  segir  konungr  svá:  Meðr  því  at  ykkar  er  langt 
í  miUi,  ok  sakir  fjarska  er  \ni  várut  í,  kemr  eigi  váttum  til,  [man 
sá-'*  vitni  [bera  ykkar  í  milH,*  er  veit  hvart  ykkart  sannara  hefir.^ 
Er  J)at  vár  skipan,  at  \m  maðr  skalt  fara  tíl  Marteins^  kirkju  ok 
vinna  eið  fyrir'  h'kama  Sallini  byskups,  at  \)\i  standir  á  réttu,  sem 
nú  hefir  |ni  fiiitt.  Hann  játtar  J)ví  gjarna  ok  gengr  glaðr  í  musterit 
at  þeim  blezaða  byskupi  ok  vinnr  eiðinn.  Ok  svá  búit*^  sem  hann 
er  úti,  kemr  sú  guðs  reiði  yfir  hann,  at  sá  meinsœrismaðr  springr 
í  sundr  í  miðju,  svá  at  iðrin  velta  í  Ijós,  fylgdi  [hér  síðan  með^ 
bráðr  dauði.  Vann  þessi  hlutr  svá  mikit,  at  dýrð  byskupsins  birtist 
f)ví  framar,  réttlátir  menn  lofuðu  guð  því  meir,  en  ranslátir  hrœddust 
J)ví  framar  glœpi  sína,  einkanliga  þeir  sem  sekir  váru  blóðs  ok 
bana  [þessa  d^'rðarmanns.  Aí  Girarði  er  þat  at  segja,^®  at  í  sínu 
eiginherbergi  lagðist  hann  í  sút  grátUgrar  [pínu  ok^*  iðranar.  En 
[son  hans''-'  var  því  djarfari,  at  hann  sóttii^  til  Martinus''*  kirkju  at 
biðja  byskupinn  forláts^^  ok  heilsubótar.  En  er  hann  kom  í  kirk- 
juna,  brá  henni  svá  við,  sem  h«n  mundi  hristast  öll  í  sundr  af  ógur- 
ligum  skjálfta,  svá  at  manndráparinn  lagði  a  flóttaok  sótti^^  J)at 
klaustr,  sem  eignat  var  Amando  byskupi ;  skih*  svá  við  hans  mál, 
at  f)ar  lagöist  hann  í  kör  í^'  daghga  kvöl  fyrir  sína  glœpsku.  En 
af  þræhium  Vingar  er  {)at  lesit,  at  hann  flýði  til  Marteins  kirkju, 
biðjandi  byskupinn  mjúkrar  miskunnar  fyrir  sinn  glœp,  játtandi  með 
tárum  ok  framfalh,  at  hann  þóttist  nauðigr  gert  hafa  þat  guðs  reiðis- 
verk.  Lauk  svá  hans  máli,  at  sá  signaðr  byskup  gaf  honum  í  friðar- 
mark  annat  augat  með  glöggri  sýn.  ICn  Vingar  lagði  |)ar  í  móti 
svá  niikla  elsku,  at  hann  kveðst  engum  dauðligum  manni  skyldu 
þjóna  þaðan  frá,  heldr  einum  saman  Sallino  byslaipi,  er  honum  hafði 
svá  mikla  miskunn  sýnda.^^ 

')  seka  b.  ^)  þanji  veg  b.  ^)  Itilf.  h.  *)  [um  bera  /;.  '')  segir  b. 
")  Martini  b.  '■)  yfir  b.  *)  brátt  6.  ")  [þar  síðan  6.  '")  [;  þat  dýrðar- 
verk  af  Geirardo  er  ^vá  lesit  b.  ")  [mgl.  b.  '■)  [saal.  b\  sem  hann  B. 
''^)  kom  b.  ")  Marteins  b.  '^)  iyririáts  b.  '")  í  Wf.  b.  ")  ok  b. 
■•*)  veitta.  Her  indskyder  b  et  Jertefjn,  som  ikke  findesiB,  otj  ender  midt  i 
dette:  Til  fess  at  mönniim  verði  {>ví  Ijósara,  hversu  várri  frú  sancte 
Marie  virðist  þat  verk  Karlamag-mis  keisara,  er  liann  lét  smíða  henni 
kirkju  í  Tachin,  skal  segja,  hversu  hon  blezuð  vildi  vanda  vígshigorð 
á  J)ví  sama  musteri.  Tvenn  er  undirstaða  þessa  efnis,  sú  önnnr,  at  í 
fyrrum  tímum   hafði   verit  einn  ágætr  byskup  í  greindum    stað,  Seruas 


CDp.    6.    T.  UJÍ  KRAPTAVEBK  OK  JARTEGIíIR 


553 


6.  |)at  váttar  heilög  bók,  at  Adrianus  pávi  hafi  ^at  privile- 
gium  veitt  Karlamagnúsi  keisara  fyrstum  um  alt  Franz  ok  Saxland, 
at  hann  skyldi  kj(5sa  alla  formenu  heilagrar  kristni  til  sœmdar  heilags 
anda,  ok  þat  skyrir  sú  sama  bók,  at  hvárki  fyrr  né  síðar  var  kirk- 
jan  svá  hreinferðug  í  sínum  formönnum  sem  á  dögum  Karlamagnús, 
því  at  hvárki  florena  né  fagrmæli  spilti  nökkurn  tíma  hans  kosningi. 
Líða  svá  langir  tímar,  at  hverr  keisari  eptir  annan  hélt  hit  sama 
privilegium,  J)ar  til  er  Gregorius  septimus  tók  þat  heim  aptr  undir 
Róma  kirkju,  fann  þat  at  veraldligt  vald  sá  þá  meir  til  fémútu  ,en 
ráðvendis  ok  guðhræzlu,  hafa  ok  aldri  siðan  veraldligir  höfðingjar 
haldit  kirkjunnar  völd.  Má  ok  af  slíku  marka,  hversu  sá  blezaði 
keisari  Karlamagnús  var  ráðvandr  ok  réttvíss,  at  hinn  hæsti  herra  í 
kristninni  skipaði  í  hans  vald  ok  forsjó  svá  mikla  stjórn  yfir  kirk- 
junnar  frelsi,  at  hann  skyldi  um  alt  sitt  ríki  velja  lærða  menn  í 
hverja  stétt  ok  stöðu,  sem  hennar  valdi  til  heyrði.  Nú  svá  sem  sá 
mildi  herra  Karlamagnús  keisari  gerðist  mjök  hnignandi  í  góðri  elli, 
tekr  hann  stríðan  sjúkleik  í  þeim  stað  er  heitir  Aqvisgranum,  svá 
at  hann  er  leiddr  at  dauða,  ok  sem  hann  er  nærri  andláti  gerðist  sá 
lutr  sem  nú  skal  segja. 

7.  Turpin  erkibyskup  varð  langlífari  en  allir  aðrir  kappar 
Karlamagnús  konungs,  sem  hann  váttar  sjálfr  í  sínum  letruni.  Hann 
var  staddr  á  framferðartíma  keisarans  í  þeirri  borg  ríkisins,  er  Vienna 
heitir,  ok  sem  hann  gerir  sína  böcn  innan  kirkju  einn  morgin  snemma 
fyrir  altara,  lesandi  annan  psalm  í  fimta  dags  noctume  Deus  in  adiu- 
torium  meum  intende,  sígr  á  hann  höfgi,  sem  hann  hefir  byrjat,  ok 
sér  því  næst  í  andarsýn,  hvar  fram  fór  mikill  flokkr  helvízkra  anda, 
ok  allra  síðarst  drattar  einn  blámaðr  mjök  drjugliga  svá  sem  stiórnari 
ferðarínnar.  At  |)essum  víkr  Turpin  erkibyskup,  talar  svá:  Hvert 
skulu  |)ér  fara,  segir  hann.  Blámaðr  svarar:  Vér  gerumst  fram  í 
Lotharingiam  til  Aqvisgranum,  jþess  erendis  at  taka  sál  Karlamagnús 
konuugs  ok  hafa  með  oss  til  helvítis.  Erkibyskup  segir:  Ek  sœri 
yðr  fyrir  nafn  hæsta  guðs,  at  |)ér  farit  þessa  leið  aptr  ok  segit  mér 
frá  erendislokum.  Blámaðr  játtar  því.  Ok  líðr  lítil  stund,  svá  at 
hann  hefir  varla  lesit  meðan  psalminn  Deus  in  adiutorium,  áðr  iihreinir 
andar  koma  aptr  farandi  sama  veg  mjök  daprir  ok   niðrleitir.    Erki- 

at  nafni,  mikiU  kraptamaðr  ok  sannheilagr  eptir  lífit,  greptraór  í  þeim 
stað  er  Mastr  heitir  3  mílur  út  af  Tachin ;  ok  30  vetrum  fra  hans  and- 
láti  er  algert  þat  ágæta  hús  í  Tachin,  er  nysmíðat  skal  vera  gnÓs 
móður  kirkja,  ok  því  greiðist  til  frásagnar  með  þvílíkri  annarri  andir- 
stöðu.  Svá  birtist  einiim  byskupi.  at  sæl  guðs  móðir  gékk  framm  fyrir 
son  sinn  Jesum  Kristum  í  himinríki,  svá  mælandi:  Son  minn,  hús  er 
mér  reist  ok  algert  harðla  vegligt  i  Tachin.  ok  þess  staðar  byskup 
hugsar  vígja,  ok  því  vilda  ek,  at  sú  víesla  gerð  yrði  einkar  sœmiliga  . .  ,  , 


554  KABLAMAGNUS  SAGA  X.  Cap.    8. 

byskupi  þikkir  þat  vel,  þótt  heldr  sé  þeir  liglaðir,  ok  víkr  |)egar  at 
sama  blámanni  sem  fyrr,  er  síðarst  gékk,  ok  talar  svá:  Hversu  íör 
yðr,  segir  hann,  eða  hver  urðu  erendislok/  Hann  svarar:  Jlla  hefir 
oss  at  í'arit,  {)ví  at  vér  höfu'm  engau  lut  fengit. .  Fór  |)at  þó  öðruvís 
en  vér  ætluðum  uni  hríð,  sakir  þess  at  oss  var  í  f^'rstu  boðinn 
nökkurr  jafnaör,  at  vér  kumpáaar  ok  þeir  aðrir,  er  þagat  kómu  til 
mótsins,  skyldum  v^ga  skilvíshga,  hvárt  meira  væri  gott  eðr  ilt  með 
Karlamagnúsi  konungi,  ok  þótti  öllum  (um)  hríð  nökkut  í  landsýn, 
þar  til  at  þar  skýzt  at  fram  einn  höfuðlauss  maðr  vestan  af  Gahcia, 
ok  dragsast  meðr  svá  mikinn  grjót  ok  trjá  harka,  at  ek  þikkist  á  æfi 
minni  aldri  sh'kt  sét  hafa.  J)etta  alt  rekr  hann  niör  í  skáhna  Karla- 
magnús,  svá  at  þegar  stendr  á  jörðu;  en  þat  mátti  engan  hlut,  er 
vér  áttuni  til  mótsins-,  ok  því  sám  vér,  at.við  aflsmun  var  at  etja 
ok  oss  görði  aflfátt,^  fórum  því  skjótt  í  brott  ok  erum  nú  hér  komnir. 
Eptir  þetta  hverfr  erkibyskupinn  aptr  til  sjálfs  síns,  þakkandi  várum 
herra  ahnáttigum  guði  fyrir  þat  er  Karlamagnús  konungr  var  undan 
þeginn  öllu  djöfla  valdi  ok  samlagaðr  hans  vinum  í  sjálfu  himinríki. 
Sagði  Turpin  erkibyskup  andlát  keisarans  fyrir  þessa  vitran  sínum 
borgarmönnum  í  Vienna,  svá  skilríkliga  sem  hann  hefði  nálægr  verit. 
En  hvat  er  ætlanda  hverr  þessi  maðr  var,  er  fjándr  kölluðu  höfuð- 
lausan  mann,  utan  auðsýnt  er  at  hinn  sæli  Jacobus  þoldi  hálshögg 
af  sverði  Herodis  konungs,  en  birtist  nii  í  fulltingi  síns  vinar  Karla- 
magnús  með  kirkna  uppsmíði,  hvaðan  þat  gefr  vel  skilja,  at  sá  sem 
kirkju  eflir  ok  upp  reisir,  smíÖar  sjálfum  (sér)  himinríki. 

8.  Frægasti  herra  Karlamagniis  keisari  hvíldist  til  guðs  í  gúðri 
elli  kalendas  februarii.  Váru  við  hans  andlát  ok  líkíylgju  allir  dýr- 
aslu  menn  veraldarinnar,  fremsti  byskup  hinn  rómverski  virðuhgr 
herra  Leo  pávi,  ok  meðr  honum  vildastu  höfðingjar  af  sjálfri  Róma, 
hér  næst  erkibyskupar  ok  Ijóðbyskupar,  síðan  ábótar  ok  hverskyns 
valdsmenn  með  útöluligum  lýÖ,  er  öllum  áttum  dreif  til  Aqvisgranum, 
þegar  er  spurðist  hinn  hættari  kraukdómr  keisarans.  f)ví  gerist  í 
greindum  stað  svá  sœmilig  útferð  þessa  ens  andaða  manns,  sem  fyrr 
er  liheyrt  í  öllum  Franz,  sakir  þess  at  þat  blezaða  hold,  er  sik  hafði 
engan  tíma  sparat  í  guðligu  stríði,  var  svá  mikillar  virðingar  í  herra 
pávans  augliti  ok  allra  annarra  nærverandis  raanna  (ok)  höfðingja,  at 
þeir  þora  eigi  líkamann  meðr  moldu  hylja  eðr  nökkut  -minsta  dupt  á 
bera,  utan  heldr  prýða  hann  konungligu  skrúði  ok  setja  upp  á  gull- 
ligan  stól,  svá  réttan  sem  hann  sé  lifandi  dómari,  kórónu  með  skær- 
asta  gulli  setja  þeir  á  hans  höfuð,  ok  láta  ganga»  af  ki'únunoi  tvær 
guUfestar  á  bakit  undir  stólsbrúðurnar,  at  þœr  skulu  halda  höfÖ- 
inu  réttu,  at  eigi  lúti  líkaminn,  heilagan  textum  íjögurra  guöspjalla 
')   saal.  rettet;  iatfaz  B. 


Cap.    8.  UM  KBAPTAVEBK  OK  JAETEONIB.  550 

skrifaðan  guUstöfum  láta  þeir  í  hans  hœgri  hönd,  en  vinstri  hönd 
leggja  þeir  til  letrsins  í  þá  mynd  sem  hann  pungteri  lögbókina, 
er  hann  sitr  út  at  dœma;  annan  veg  móti  hans  ásjánu  láta  þeir 
standa  hans  virðuligaa  herskrúða,  gerandi  síðan  leiðit  svá  vaxit  sem 
þessum  umbúnaði  til  heyrir,  mjök  hátt  ok  formerat  sem.einn  bogi, 
svá  sterkhga  lukt  öllum  megin,  at  hvergi  mátti  manns  hönd  nærri 
koma  við.  Síðan  (var)  leiðit  gullagt  utan.  ok  viðskiHt  nieð  allri 
virkt,  ^er  gerast  mátti,  sem  einkanliga  var  makhgt  svá  ágætum  herra, 
því  at  textinn  heilagra  guðspjalla  vátta(r)  skýrt, 'hversu  fast  hann  fylgdi 
lögum  guðs  í  sínu  h'íi,  með  því  at  herra  pávinn  dœmir  honum  fram- 
förnum  þá  bók  heyra,  sem  helgust  má  finnast  ok  œzt  er  í  allri  kirk- 
junni.  Lesit  hefir  verit  um  stund  af  hinum  ágætasta  herra  Karla- 
magnusi  keisara  ok  hans  köppum,  góðum  mönnum  til  gleði,  en  nii 
munu  vér  þessu  næst  þann  enda  gera  á  þessu  máh,  at  sá  maðr  hafi 
þökk  af  guði  er  skrifaði  eða  skrifa  lét,  ok  sá  er  sagði,  ok  alUr  þeir 
er  til  hlýddu,  ok  lýkst  svá  nú  Karlamagnús  saga  með  þessu  efni. 


A  N  H  A  N  G. 

Fragmenter   af  S  Pergamenishaandskrifter   af  Karlamagniis  Saga, 
fundne  i  det  norske  Rigsarkiv. 


(Jfr.  ovenfor  S.  488^^—489^)  hesta  oc  mula 

.vij.h.  camela.  clyfiaða  af  gulH  af  arabia  lande.  hann  vill  oc  gefa 
mer  .1.  vagna  laðna  af  gersimum.  hann  vill  sœkia  fund  minn  til 
fraclandz  oc  vill  hallda  af  mer  spanialand  oc  þiona  mer  um  alla  Hf- 
daga  sina.  oc  vill  fa  mer  til  þess  gísla  at  þat  scal  halldaz.  en  eigi 
vœit  ec  huat  hanum  er  i  hug.  Frankis  menn  svara  at  at  þui  væri 
hyggianda.  Rollant  reis  þa  upp  oc  mællti  imote  konungi  oc  sagðe 
sua.  Vsyniom  truir  þu  MarsiKo  konungi  .vij,  vetr  ero  Hðnir  siþan  er 
ver  komum  til  þessa  landz  oc  hefi  ek  morg  vandreþi  þolat  i  þinu 
æmbætte.  Ec  sotta  til  handa  þer  Nobles  oc  Morinde.  Valterne.  Piue. 
Balague.  Crudele.  Sibilie.  Pórt.  oc  Páilart.  er  stendr  at  landamære. 
En  Marsilius  konungr  hefir  opt  suic  oc  lavsyrðe  lyst  við  þic.  hann 
sende  til  þin  fyr  scommo  .xv.  baruna  sina  at  þui  hofi  sem  nu  sendi 
hann.  oc  hafðe  huerr  þæira  kuist  i  hendi  af  olivo  tre.  oc  baru  þæir 
slic  tiþendi  sem  þæir  sogðo  i  gerkuelld.  at  konungr  þæira  villde 
cristnasc.  þu  attir  þa  rað  yið  frankis  menn.  oc  þæir  reþu  usniallt  rað. 
þu  sendir  þa  .ij.  iarla  þina  til  MarsiH  konungs.  Basan  oc  basilies. 
hann  gerðe  þa  sem  illr  svikare  oc  lét  hann  þa  lifi  tyna.  Nu  halt 
þu  fram  hernaþi  þinum.  oc  far  með  oUu  liþi  þinu  til  saraguze  oc 
sitium  þar  um  borgina.  oc  hættum  eigi  fyrr  en  ver  nám  borgina  oc 
hefnum  sua  þæira  varra  felaga.  er  svikarinn  let  þá  drepa.  Karla- 
magnus  konungr  hneig  þa  niðr  hafðe  sino  oc  stravk  þa  scegg  sitt.  en 

beindi  campa.  oc  svaraði  engu  orþi.  Frankis  menn  þavg 

(S.  489"^^— 490"^^)  konungrinn  læit  til  hans  oc  mællti. 

þu  ert  vitr  maðr,  en  þetta  scegg  oc  kampar  setn   ec  heii,  segir  sua, 


AXHAXG.  00  ( 

eigi  ferr  þu  þessa  .xij.  man  sua  langt  fra  mer.  far  oc  sitt  engi 
maðr  byðr  j)er  til  þæirar  sendifarar.  huern  vilium  ver  þangat  senda 
segir  konungr.  Buinn  em  ek  þæirar  ferþar  segir  Hollaut.  ef  þu  vill 
konungr.  Eigi  scal  sua  vera  segir  oliver.  þu  ert  of  braðr  i  scapi. 
oc  ætla  ec  at  þu  munir  helldr  isundr  fœra  sætt  vára.  en  saman  koma. 
En  æf  konungr  vill  þa  em  ek  buinn  at  fara  þa  sendefor.  Huargi 
yckar  scal  coma  a  þa  stigu.  oc  engi  yðarr  .xij.  iafningia.  J)a  geck 
Turpin  erkibyskup  fram  firir  konung  oc  mællti.  Fa  mer  staf  oc  glofa 
oc  jartægnir  ek  vil  fara  til  Marsili  konungs  oc  man  ek  segia  hanum 
nocquot  af  þui  er  mer  er  iscapi  oc  man  ec  bratt  varr  verða  vib 
huat  hanum  er  i  hug.  Karlamagnus  konungr  svaraði.  Eigi  kemr  þu 
þar  þessa  .xii.  man.  oc  rœþ  ecki  um  næma  ec  bæiþa  þik.  Goþir 
hofðengiar  segir  kmk.  kiosit  æinn  huern  af  bárunum  væl  kyniaðan. 
oc  vel  at  ser  gervan.  þan  er  gersamlega  segi  MarsiUo  min  orð  oc 
se  vel  at  ser  gerr  i  bardaga.  RoIIant  sagði.  þar  er  Guinelun  jarl 
stiupfaðer  minn.  Frankis  menn  svara.  Engi  vitum  ver  betr  til  fallinn 
ne  iafnvitran  hanum.  ef  konungr  vill  at  hann  fari.  Karlamagnus  kon- 
ungr  mællti  þa.  Guinelun  jarl  gack  fram  þa  oc  tak  við  staf  oc  glofa. 
þat  vilia  frankis  nienn  at  þu  farir  þessa  sendifor.  J)a  sagði  Guinelun 
jarl.  þui  hæfir  RoIIant   up  comit   oc    alldrigi  man   ec    hanum  þat  firi 

gefa.  oc  alldrigi  siþan 

(S.  49í*'*—492'^y  oc  man  ec   eigi  fara  þaðan 

aðr  ec  heíi  unnit  borgina.  en  siþan  scal  hann  i  bondom  fara  ^dð 
mer  til  fraclandz.  oc  þar  scal  hann  dœmðr  vera  oc  dauþa  þola. 
En  þu  scalt  fa  hanum  rit  þetta  i  hond  oc  þenna  staf  oc  glofa.  Oc  þa 
er  Guinelun  jari  scyllde  við  taca  brefinu  þa  fell  or  hændi  hanum.  en 
.xij.  j.  hugþu  at  oc  hlogu.  Oc  er  Guinelun  jarl  laut  niðr  oc  tok  up 
ritið  þa  þotti  hanum  sua  mikil  scom  ivera  at  hann  villde  eigi  þar 
staddr  verþa  fyr  allt  væralldar  gull.  oc  mællti  sua.  Guþ  hæfui  þæim 
er  þessum  vandreþum  cómu  at  mer.  Frankis  menn  sogðo  þa. 
Drottin  guð  allzvalldandi  huerio  ma  þetta  gegna.  þetta  bysnar  sorg 
oc  tión.  Guineluns  .j.  þer  munuð  heyra  íiþendi  þau.  Karlamagnus 
konungr  segir  hann.  gef  mer  leyfi.  æf  ec  scal  fara.  þa  vil  ec  eigi 
dvehaz  lengr.  konungrinn  svarar.   Guþ  greiþi  ferþ  þina. 

Svik  Guineluns  jarls   við  RoIIant  oc  þa  xij  iafningia. 

Nv  er  at   segia    fra    Guinelun  jarli   at   hann   fór  til   landtiallda 

sina.  at  buasc  oc  við  hanum  .vij.h.  hans  manna.  oc  villdu  allir  með 

hanum  fara.  hann  hærclgddiz  enum    beztum    herclæðum   er  til  varu. 

gullsporar   varu    bundnir   afœtr  hanum    hann    var   gyrðr   með   sverþi 

sino  muraglais.  oc  steig  abac  hesti  sinum  er  hét  teseabrunn 

')  Jfr.  Facsimilet  1. 


558 


ANHAÍÍG. 


(S.  493'^^—494^^)   Karlamagnus   konungr  sat  i 

ger  undir  tre  æinu  oc  fiolment  um  hann.  þa  com  Rollant  óc  hafðe 
ihendi  ser  abburðar  mikit  æph  æitt.  herra  segir  hann  tak  her.  ec 
hœit  þer  allar  koronur  af  konungum  þæim  er  imote  þer  standa. 
slicr  er  ofmetnaðr  hans.  huern  dag  vill  hann  illt  gera.  en  æf  iUt 
kœmi  at  hanum  þa  myndim  ver  alHr  ifriþi  sitia.  Blankandin  mællti. 
Maðr  læzk  Rollant  vera  en  hann  vill  J)0  huern  konung  undir  sic 
kuga.  oc  man  hannm  illa  til  takaz  ein  huerio  sinni.  Guinelun  jarl 
svaraði.  þat  tillde  Rollant  at  eigi  kœmisk  sætt  J)essi  alæi{)is.  oc  villde 
hann  leggia  undir  sic  spanialand,  siþan  villde  hann  til  babiloniam  oc 
drepa  Ammiral  konung  æf  hann  vill  eigi  skiraz  oc  eigi  vill  hann 
letta  aðr  bann  hæfir  3'fir  stigit  allar  þioðer.  Huat  er  um  |)at  at  lengia 
annars  en  |)æir  verþa  baðer  a  eitt  sattir.  Oc  nu  handsala  ^æiv 
Guinekin  jarl  oc  Blankandin  sin  imilli.  at  svikia  Rollant  itrygþum. 
oc  verþa  hanum  at  bana.  Nu  foru  |)æir  læið  sina.  oc  lettu  eigi  fyrr 
en  J)æir  comu  til  saraguze.  oc  funnu  þar  MarsiHum  konung.  Guine- 
hm  jarl  bar  þa  fram  œrendi  sin.  en  allir  hæiðengiar  lyddu  hanum. 
Blankandin  geck  J)a  fyr  Marsilium  konung.  oc  helt  i  hond  Guineliin 
jarls  oc  tok  til  máls •  .    .    . 

2. 

(Felgende  Fragment   begynder  i  den   store  Lacune 

ovenfor  S.  2&6^^)  æigi  at  girarðr  var  kominn.  þa  mællti  konvngr 
við  oddgeir  ok  nemes  ok  iarlinn  flæmska  ok  bæring  hinn  bretzka. 
Ek  se  heiðingia  sitia  her  a  hestvm  sinvm  fyrir  oss  a  brekkvnni. 
riðit  til  þeira  ok  vitið  ef  jjeir  se  sendimenn  eða  þeir  se  komnir  at 
niosna  um  her  varn.  þa  bivgguz  þeir  til  at  læypa  at  þeim.  rettv  fram 
skiolldv  fyrir  sik  ok  letu  siga  merki  fyrir  sik  ok  helldu  með  avllu 
afli  þav  hin  digrv  spiot  til  lags.  en  herra  Girarð  uarð  þa  varr  við 
fyrst  ok  kallaði  hann  þa  Boz  ok  Klares  systur  sonv  sina  oc  sonu 
sina  ernarð  ok  reiner.  herrar  kuað  hann.  nv  er  tign  váár  komin 
at  þiona  almatkvm  guði  ok  hefna  hans  a  hæiðingivm.  Ef  J)er  mættið 
þersa  .iiij.  af  riða   hestvnvm.    þa   væri   yðr  J)at  hinn   mesti  riddara 

skapr  ok  æinkéniHg  frægÖ 

ngia  milvn    hinn  riki    hofðingi    ok  gundelbof  frisa 

konvngr.  J)ar  matti  sia  QHcr  begynder  Texten  ovenfor  S.  286^"^ — ^"^) 
merki  með  ymsym(!)  litvm  hvitar  brynivr  skira  hialma.  hin  villduztv 
sverð  mcð  gvllhiolltvm.  Enn  nu  uiti  at  uisv  agvlandvs  ok  iamvnd  að 
alldri  vinna  þeir  ualland  meðan  þersir  eru  lifandi  at  veria.  J  þriðiv 
fylking  vorv  .xv.  þusvndir.  F^^rir  þersum  uoru  hafðir  lampart  ur 
ferre  borg  ok  nemes  or  bealver  ok  hinn  hravsti  riker.  J  þersi  fy(I)king 
uoru  nieÖ  avllu  goð  herklæði.  Enn  mÍQk  hvgðiz  Agvlandvs  þa  avka 


ANHAÍÍG. 


559 


sitt  riki  ok  er  hann  flu'ttiz  utan  vm  affriea  haf  at  uinna  alla  franz. 
En  hann  liíir  alldri  sva  længi  at  hann  se  þaðan  .i.  penningt(!)  takandi. 
?ua  man  her  avll  hans  ván  falla  giorsamlega  at  hann  mun  bavlfa  þeim 

er|)etta  orááð  gaf  honvm.  J  .iiij.  fylking  vorv  .xx.  þvsvndir 

('5.  304"^ — -^)  [græjnazta  gras  ok    drapv  þeir  fyrir 

oss  betr  en  þvsvnd  manua  vndan  havfut  merkinv.  Sem  iamvnd  skilði 
orð  hans.  læit  hann  til  hans  með  grimmvm  avgvm  ok  mællti.  |)egi 
seffir  hann  hinn  savrgi  ok  hinn  syndvgi  maðr.  þv  veiz  æigi-hvat  þv 
mæler.  Ek  fekk  havfutmerki  mitt  i  giæzlv  tveggia  konvnga  ok  .x. 
þvsvnda  riddara.  J)a  svaraði  hinn  heiðni.  alla  hafa  kristnir  menn 
þa  drepit  ok  rakv  oss  vndan  havfvtmerkinv  ok  tokv  þat  undan  varo 
valldi.  þa  tok  jamvnd  at  hryggiaz  ok  kallaði  til  sin  salathiel  konvng 
ok  Rodan  hinn  harða.  Herrar  qvað  hann.  Ver  erum  nv  svivirðir  ok 

s^nknir  .iiij.  gvðar  vaarir  erv  brott  teknir  fra 

(S.  SOo^* — -^J  Oddgeir  læitaði  haus  ok  þvi  næst 

mætir  hann  honum  ok  hio  þegar  til  hans  i  skiavlldinn  með  sva  niicklv 
höggi  at  avll  herklæði  hans  tiæðv  honvm  æigi  þat  er  vert  væri  æins 
glofa  ok  skaut  honvm  davðvm  af  hestinum  fiarri  a  voIUnn  ok  kiærði 
Jamvnd  fall  hans  með  micklum  harmsgrááti.  Eptir  þetta  kom  læyp- 
andi  herra  Nemes  hertogi  ytir  bealfer  vel  ok  virðvliga  herklæddr  a 
mozeli  hinvm  villdazta  vapnhesti  sinvm.  Engi  hestr  þers  hins  mickla 
fiavlða  kvnni  siðr  at  mæðaz  en  hann  ok  eiugi  riddari  var  sa  er  siðr 

kvnni  ræðaz  enn  hertvginn  ísemes.  ok  er  hann  reið  að  f 

(S.  S06^^—'^J    milli    herða    ok    hellt    bloðgv 

sverði  sínv  i  hendi  ser.  ok  er  hann  læit  Karlamagnus  þa  mællti  hann. 
Gvð  signi  þig  Karlamagnus  keisara  hinn  rika.  konvngr  svaraði.  Gvð 
fagni  þer  riddari.  Enn  æigi  kenni  ek  þik  ok  seg  mer  nafn  þitt. 
hann  svarar.  Menn  kalla  mik  valltera  or  salastius  borg.  herra  Girá. 
boð  son  sendi  yðr  guðs  Q.  ok  hans  systvr  synir  herra  boz  ok  clares 
ok  ver  havfvtíi  soott  hofvð  merki  heiðingja.  Sira  Yallteri  segir  kon- 
ungr  lifir  enn  sa  hinn  ravsti  maðr.  Guð  veit  segir  hann  at  sva  er 
hann  heill  sem  fiskr  ok  katr  sem  kið  sva  at  eingi  hans  mauna  howsr 

stærri  havgg  en  hann.  þa  mællti  konvngrinn.  hvar  er 

(S.  307^ — '■*)   þeim    ok    mællti.    Enn  megv  þer 

i  goðvm  tima  segir  hann  hefna  uina  yðarra.  Xu  riðu  þeir  ofan  fyrir 
brekkvna  ok  glitraði  gull  ok  stál  moti  solskininv  ok  gerðiz  þa  mikill 
molldræykr  vadan  fotvm  hesta  þeira.  |)a  mælltu  heiðingiar.  Eingi 
maðr  sagði  oss  sannara  en  balaam  sendimaðr.  alldri  verðr  þetta 
land  soott  af  varri  hendi.  Enn  ef  iamvnd  hefði  sent  i  dagan  eptir 
feðr  sínvm.  þa  væri  nv  allt  valland  i  hans  valldi  ok  nv  uerðr  þat 
alldri  sótt.  Kv  samir  hverivm  at  inna  hesti  sinum  er  goðan  áá. 
Sem  hinir  koniv  at  þar  sem  bardaginn  var  þa  matti  þar 


560 


ANHAIíG. 


.   .   .   .  (S.  322^^—'^'^)    f)a    æfla    þeir  nær    at   sækia. 

Enn  ef  |)eir  verða  rekner.  þa  erv  þeir  hvndvm  skiotari.  yfir  J)ersvni 
var  annar  havfðingi  chahdes  hinn  riki.  ena  þrið.iv  fylking  varðveitti 
EHadas.  hans  hÖ  uar  uel  [herkljæðt.  þersir  erv   .xi.    þusunda   hinir 

mestv    met  .   .   . (S.  322'^^—^'^J  [an]dvarp- 

andi  sakir  systvr  svna  sinna  mikinn  harm  hafandi  er  með  hestvm 
vorv  svndr  dregnir  i  avghti  hans.  Enn  ef  amvstene  villdi  lysa  sinvm 
hvg  eptir  þi  sem  var.  þa  ætlar  hann  að  visu  aíírica  monnvm  hefnd- 
ina.  J  þersi  fylking  vorv  aller  vel  herklæddir  ok  havfðv  marga  tyrkneska 

boga  með  hinv  villdazta  skoti.  Enn  ef  æigi  hialpar  nv 

(S.  323^^ — *^J    með    allzkonar  goðvm   mat  ok 

drykk  ok  fengv  hina  hogværuztu  huilld. 

Keísarenn  villdi  þa  æigi  lengr  duehaz  ok  sendi  hann  þa  eptir  einvm 

erkibyskupi  ok  let  vigia  vatn  ok  bað  dreifa  yfirallt  hðit 

(S.  323^"^ — '^'J  [gan]ga.  En  vant  er  að  teha  hversv 

morgum  hagleik  þetta  landtiahd  var  gert  þviat  eingi  iifandi  maðr 
hafði  sééð  annat  þviUkt  .iiij.  karbvnevh  steinar  vorv  i  landtialldinv 
i  knoppvnvm  ok  lystv  þeir  ok  birtv  allau  dahnn  vmhuerfis.  þar  vorv 
fuglar  iafnan  syngiandi.  Enn  vm  kvelldvm  að  nattverði  ok  fyrir  ok 
eptir  er  þeir  leku    allzkyns 


. (S.  4ð9^-  ^^)  skiolld  hans  enn  suerð  hans  brast 

i  sundr  i  hialmi  hans  ella  mvndi  hann  hafa  drygt  viha  sinn.  Otvel 
hio  til  hans  i  mot  ok  klauf  hann  i  herðar  niðr.  bvkr  fell  til  iarðar 
or  savðh  enn  trQh  tokv  sal  hans.  Siþan  mœnti  Otvel.  Við  vorvm 
frændr.  enn  fyrir  þenna  diarflæik  hefi  ek  þer  golldit  lavn.  Nv  er 
Clares  konvngr  mi6g  hvgsivkr.  hann  seer  menn  sina  falla  hundrvðvm 
saman.    hann    ra-ið    framm    i    lið    frankis    manna.    Enn  i  frammreið 

drap  hann  Girarð    af  gi 

(S.  460'' — ^^)    felagskapr  i  sinn   siðan    ok   þess 

sver  ek  við  trv  mina  er  ek  a  at  giallda  mariv  s^-ni  ef  ek  ma  taka 
þik  hondmn  eða  Garsiam  konung  þa  skal  ek  hengia  ykkr  i  dahivm 
gatanie.  J)a  svarar  Clares  konvngr.  J)a  segir  þv  hæimskv  vm  hag 
þœira  manna  er  beztir  erv  i  avllvm  heiðnvm  domi.  enn  otrvr  ertv 
ok  vndirhyggiv  maðr.  enn  ek  em  bvinn  at  æiga  við  þik  holmgongv 

ok  se  þa  æinn  moti   æinvm.    ok   mvn  .   .  - 

(S.  46P-~^)  nott  hehdv  vQrð  af  Karlamagnvsi  kon- 

vngi  hvgon  ok  þeir  af  ahmanie.  Karlamagnvs  konvngr  la  vræddr  þa 
nott.  heiþingiar  helldv  vorð  a  seer  ok  blesv  alla  nott  i  sin  horn  til 
solar  vppraasar. 


AKHAXG. 


561 


C  iares  konvngr  stoð  vj>p  i  dagan  ok  herklœddi  sik  sem  gkiotaz 
euu  gauor  af  melonis    ok   hinu  mickJi   araíinnz.  hann   er   .iiij.  fetvm 

hæri  enn   risi.  þeir  berklæddv  Clares.  J)eir  fær 

.   ,    .5.  46P^—462^     s^gir.hQu.  Ver  hlif  skiolldr  i 

dag  þersa  vinar  þins  at  allr  lyðr  lofi  þig  sem  uert  er.  enda  skal  ek 
offra  þer  .c.  marka  gvUz.  Isv  for  Ciares  konvngr  vt  af  borginni  ok 
fylgði  honvm  fioimenni  mikit  tarazius  ok  persanis  rabitar  ok  tyrkir 
ok  aífricar-  þeir  letv  bva  vagn  ok  settv  þar  a  mavmet  ok  færðv 
hann  yfir  áána.  Vagninn  var  af  marmara  steini  ok  bundu  þeir  mavmet 
festvm  þær  vorv  gerfar  af  gvlli  ok  silki  at  hann  skylldi 


5.  472"^ — ^^     konvngr  vndraði   ok  sannaði  þat 

er  kona  hans  hafði  mællt  þa  kom  vindr  af  hafi  hvass  ok  sneri  hQll- 
inni  sem  mylna  velltr.  þa  tokv  bQrnin  at  blasa  ok  hlo  hvert  at 
avðrv.  Enn  þeim  þotti  sva  fagrt  til  at  hæyr»  sem  engla  sQngr 
væri.  011  glyggiu  voro  af  kristallo.  Enn  þo  at  hið  versta  ueðr  væri 
vti  þa  var  þar  þo  sigott.  Karlamagnvs  konvngr  vndraðiz  þat  er 
havllin  sueriz  ok  matti  æigi  a  fætr  stauda  ok  eingi  hans  manua  ok 
hvgðv  at  þeim  væri  gerningar  giorfar.  hallar  dyrr  erv  opuar  segia 
þeir  ok  er  þetta  liið  mesta  vndr  er  ver  megvm  ædgi  a  brott  komaz. 

Enn  siðau    kom   inn , 

S.  47 S^*^ — 47 ó^^     at  hverr  þeira    skylldi  segia 

siua  ið[rott.  þeir  baöv]^  hann  fyrstan  segia  siua  iþrotí.  T[aki  keisari 
i  morjgin  hinn  hvassazta  riddara  i  hirð  si[nni  segir  haun  ok  færi] 
hanu  i  tvær  bryuiur  ok  tva  hialm[a  a  hofvð  honvm.]  fai  houvm  hest 
þann  er  beztr  er  i  h[irðinni  alian]  bryniaðan.  fai  mer  siðan  sverð 
[sitt  ok  skal  ek]  hQggva  i  hofvt  þeim  maöni  ok .  kliv[fa  hann  ok 
hest]enu  bryniaðau  i  svudr  ok  spiotz  sk[aptz  længðj  hoggva  sverð- 
iuv  i  iðrð  niðr  nema  [ek  vilia  ap]tr  hallda  aðr.  J)a  segir  niosnar 
maðr  er  [i  steiustol]panvm  var.  Mikill  ertv  ok  sterkligr  ok  [vvitrli]ga 
giorði  keisari  er  haun  væitti  yðr  herb[ergi  ok  skal  hanu]  þetta  fyrr 
vita  eun  dagr  kemr  a  m[orgin.  |>a]  tok  KoIIant  at  segia  sina  iþrott. 
Taki  keisari  a  morgiu  olivant  horu  sitt  ok  fai  mer.  enu  siÖan  skal 
ek  ganga  utan  borgar  ok  blasa  sua  hart  at  avll  borgar  hlið  skolo 
vpp  Ivkaz  ok  aptr  ok  allar  hvrðir  með  þær  sem  i  borginni  eru. 
Enn  ef  keisari  er  sva  diarfr  at  hann  kemr  vt.  þa  skal  af  houvm 
blasa  haar  ok  skegg  ok  kiæði  qU.  jþa  segir  niosuar  maðr.  þessi  er 
otrvleg  iþrott.,  ok  vvitriega  giorði  kæisari  er  hann  veitti  j'ðr  her- 
bergi. 

')  n\:ad  her  staar  mellem  [    ]  er  bortklippet  (if  Pergamentet. 

36 


562 


ANHANG. 


(J))vi'  næst  hof  Oliver  vpp  sina  iþrott.  Taki  keisari  a  morgin 
dottvr   sina   hina   vænv    ok  læiði   hana  i  tialld  ok    lœyíi    mer  at  ek 

rekkia  hia  henni.  ef  ek  drygi  æigi  .c.   sinnvm  vi 

[m]ins. 

þat  uæit  trv  min  segir  niosnar[maÖr  þetta  er]  fa  hæyrt  gabb  segir 
hann.  en  i  þersv  [er  keisari  ek]ki  skemdr  ne  niðraðr.  [Eptir  þat] 
hefr  viUifer  af  [oren]ge  sina  iðrott.  Seþer  gvlibavll  [þenna]  er  her 
liggr.  hann  er  gorr  af  gvlli  ok  [silfri  enn  o]pt  ganga  til  .xxx.  manna 
ok  fa  æigi  vpp  [lypt  sva  e]r  hann  J)vngr.  en  a  morgin  man  ek  [vpp 
lypta]  æinni  hendi  siðan  mvn  ek  kasta  [honvm  a  borgar]  vegg  ok 
felia  niðr  .iiij.  faðma  áá  [hvern  veg.  þat]  væit  trv  min  segir  niosnar 
maðr.  J)vi  trvi  ek'  [æigi  ok  keisari]  fari  fyrir  niðing  ef  hann  freistar 
æigi  [ok  skal  hann  þetta  vita]  aðr  þv  ser  klæddr  a  morgin,  þvi 
næst  segir  Oddgeir  sina  iðrott.  A  morgin  er  dagr  kemr  mun  ek 
ganga  ok  feðma  stolpa  l^enna  er  vpp  helldr  holUnni  ok  snva  hann  i 
sundr  ok  fella  niðr  hQlhna.  J)at  væit  trv  min  segir  niosnar  maðr. 
þu  ert  Qrviti  iati  guð  þik  Jjvi  a]ldr(!)  a  læið  koma-,  ohyggiliga  gerði 
keisari  er  hann  væitti  yðr  herbergi. 

(S)iðan  sagði  Nemes  hertvgi  hinn  gamli  sina  iðrott.  Taki  keis- 
ari  a  morgin  .ij.  brynivr  i  at  fara.  En  siðan  skal(!)  setiaz  niðr  hia 
kæisara  fyrv  enn  hann  verði  varr  við  sva  at  hverr  hringr  skal  falla 
fra  (jðrvm  sem  brent  halmstra.  |)at  væit  trv  min  segir  niosnar  maðr. 
Gamall  ertv  ok  hvitr  af  hærv.  J)a  tok  bæringr-  at  segia  sina  iþrott. 
Taki  keisari  a  morgin  avll  þav  sverð  er  i  erv  borginni  ok  graíi  niðr 
hÍQlltin  en  seti  vpp  oddana  sem  þjdikaz  ma  hann  hia  kastala  vegg. 
enn  siþan  skal  ek  fara  a  hinn  hæsta  tvrn  ok  falla  ofan  a  þav  sva 
at  þau  skvlv  svndr  bresfa  enn  ek  skal  vskaddr  brott  ganga.  J)at 
veit  trv  min  segir  niosnar  maðr.  ef  þv  drygir  þessa  i[)rott  þa  ertv 
giðrr  af  iarni  eða  stali,  |)a  sagði  Tvrpin  erkibyskup  sina  iþrott.  J 
borgina  skal  ek  ganga  til  aar  þæirar  er  hæitir  iber  ok  skal  ek  visa 
henni  or  stað  sinvm  ok  lata  hana  renna  yfir  raickla  garð  ok  fyl 

3. 

.   .   .   .  ' S.  467^*— 468'^^    |)u  nu  minne  uinattu.    Ok 

þann  sama  dag  sem  konungr  hafdi  lytt  tiþum.  ok  hann  hafdi  borit 
smankoronam.  þa  for  hann  til  hallar  sinnar  ok  RoUant  systurson  hans 
með  honum.  Ohver  ok  viUifer  af  ringe  Nemes  hertogi.  Odgeir  danski. 
gerin  ok  bæringr.  turpin  erkibyskup  ok  eimer  iarll.  Bernardr  af 
bruscan.  ok  bertram  hinn  hardi.  ok  .m.  Frankis  manna  vid  honum. 
ok  kallar  konungr  þa  alla  a  einmæli.   ok  segir  f)eim  sina  ætlan.   Ek 

')   De  store  malede  Initialer  ere  ikke  blevne  tilskrevne  i  det  dem  levnede  aahne 
lium  i  Haandskriftet.     ')  Jvf.  Facsitnilet  S. 


ANHAKO. 


563 


hefe  ætlat  mina  ferd  til  jorsala  at  sœkia  helga  doma.  kross  hinn 
helga  ok  grof  drottins.  ok  hefir  mer  þat  verit  tysvar  i  dravmi  boþit. 
Yil  ek  ok  sækia  fvnd  konungs  þess  er  mer  er  mikit  fra  sagt.  Ok 
skulum  ver  hafa  med  oss  .vij.c.  ulfallda  hladna  af  gulli  ok  siifri.  ok 
skulum  mer  duæHaz  þar  uid  honum  .vij.  vetr  ef  þorf  giorez.  Nu  byr 
hann  sitt  hd  ok  gaf  þeim  ærit  gull  ok  silfr.  þeir  leifdu  uopn  sin  ok 
toko  pikstafe  ok  skreppur  ok  pilagrima  bunat.  At  sendenis  kirkiv 
tok  Karlamagnus  konungr  kross  ok  alHr  hans  riddarar.  Turpin  erki- 
byskup  ueitti  honum  þat  embœtti  en  siþan  foro  þeir  or  borginne.  En 
drotning  dualdiz  hardla  uglod.  Siþan  komo  þeir  a  uoll  einn  mikiun 
ok  fagran.  Ok  þa  kalladi  Karlamagnus  konungr  a  bertram  frekna  ok 
mœlti.  se  her  hverssu  mikit  Hd  ver  hofvm  ok  fagrt  .xxx.m.  af  pila- 
grimum.  mattugr  skylldi  sa  uera  ok  uitr  er  sUku  hdi  stiornar.  Siþan 
forv  þeir  a  veginn  of  oll  lond  sem  firir  la  ok  allt  ut  til  hafsins.  ok 
sva  ut  ifir  hafit  ok  helldu  ollu  sino  hdi  til  þess  er  þeir  komo  til 
hierusalem  borgar.  ok  toku  ser  þar  herbergi. 

Fra  Karlamagnusi  konungi. 
Isv  gekk  Karlamagnus  konungr  ok  .xij.  jafningiar  vid  honum 
til  kirkiu  þeirar  er  heitir  paler  noster.  j  þeire  somo  song  drottinn 
sealfr  messu  med  sinum  .xij.  postolum.  þar  standa  .xij.  stalar(!3  ok 
hinn  þrettande  er  drottinn  varr  sat  i  en  .xij.  postólar  hans  i  odrum. 
En  er  Karlamagnus  konungr  hafdi  lokit  bæn  sinni.  þa  settiz  hann  i 
þann  stoll(!)  er  gud  seafr(!)  satj.  ok  vmhverfis  .xij.  jafningiar.  Marg 
skonar  sa  konungr  þar  skrifat  a  ræfri  kirkiunnar.  pinslir  heilagra 
manna.  sol  ok  tungl.  himin  ok  jord.  J)a  kom  þar  farandi  gydingr 
einn.  ok  sa  konung  ok  vard  sua  ræddr  at  nær  tyndi  hann  sino  uite. 
ok  liop  sidan  til  patriarcha  skyndiliga  ok  bad  hann  skira  sik.  ok  sagdi 
sua  at(!)  hefþi  set  .xij.  hofþingia  ok  hinn  .xiij.  þann  er  þeira  er  ogur- 
ligazír.  ok  þat  hygg  ek  at  þar  se  gud  almattigr  ok  hans  .xij.  posto- 
lar.  En  er  patriarcha  heyrde  þetta.  þa  stefndi  hann  til  sin  lœrdvra 
monnvm  ok  let  alla  skrydaz.  ok  gengu  sidan  allir  samt  processionem 
til  kirkiu.  Nu  er  þeir  koma  þar  stod  Karlamagnus  konungr.  ok  hvarf 
til  patriarcha.  Patriarcha  spyrr  hvaþan  hann  se  at  kominn   eþa  hvat 

manna  hann  uære.  ok  ert  þu  hinn  fyrsti  madr  er  þorat  hefir  at 

S.47P°—4?2'^     [alljan  uid  hQmrum.  En  er  þeir 

hofdu  þetta  uid  talaz  þa  for  kesari(!)  hugon  heim  til  sinnar  hallar. 
ok  vid  honum  karlamagnus  konungr  ok  allt  hans  lid.  ok  þar  fvnnu 
þeir  .vi.m.  riddara  ok  uoro  allir  bunir  med  guduef  ok  sylki(!).  En 
þeir  riddarar  allir  gengo  a  mote  karlamagnusi  ok  hans  riddarum  ok 
toku  med  hestum  þeira  ok  leiddu  til  stalla.  Su  hoU  var  hardla  uel 
ger  er  hvgon  konungr  atti.  Ræfrit  allt  var  skrifat  med  aUz  skonar 
fiogum.  hon  var  kringlott  ok  einn  postr  undir  midiu.  er  hon  oU  stod 

36' 


564 


AÍTHAXÖ. 


a.  en  vm  þann  post  þa  stodu  .c.  smastolpa  ok  iioru  allir  gylldir.  en 
a  hverium  |)eira  stolpa  var  barns  likneskí  st(e)ypt  af  eire.  ok  hver 
þessi  hkneskia  hafdi  oUvans  horn  a  mvnni  ser.  ok  voru  eylldar  allav. 
þeir  stolpar  u.:ro  alhr  holir  innan  ok  blœss  uindr  vndir  hQllina  neþan 
sua  at  upp  kom  istolpana  ok  Hkneskiornar  ok  var  |)ar  med  sua 
miklum  brog|)um  vm  buit  at  hornin  oll  blæsu  a  hversskonar  knider(!) 
er  fogr  uar.  ok  hvert  þeira  retti  fingr  at  Qdru  rett  sem  kuik  ueri. 
,  En  er  karlamagnus  konungr  sa  þessa  list  ok  kurteise  vndra(d)iz  hann 
miok.  ok  sannadi  þat  er  kona  hans  hafdi  mælt.  J  þi  biH  kom  uindr 
hvass  af  hafi  ok  snyre  holHnne  sem  myhiu  huæle.  þa  toko  borniií 
at  blasa  ok  lo  bvert  at  gdro.  en  þeim  þotti  sua  fagrt  til  at  heyra 
sem  engla  songr  ueie.  þat  fylgdi  ok  of  þa  holl  at  oll  glvggin  uoro 
ger  af  þeim  steine  er  krislhallus  heitir.  En  þo  at  hit  versta  vedr  ueri 
vti  þa  var  þo  æfar  gott  i  hollinni.  þat  vndradiz  karlamagnus  kon- 
ungr  miok  er  holHn  sneriz  ok  engi  frankis  manna  matti  a  fætr  standa. 
ok  hvgþu  þeir  at  þeim  uere  giorningár  gervar.  ok  mæltu  sua  sin  a 
miHe.  hallar  dyrr  ero  opnar  en  ver  megvm  eigi  afœtr  standa.  Siþan 
kom  hugi  konungr  til  þeira  ok  bad  þa  eigi  ræþaz.  ok  sagdi  minka 
mundo  vedrit  miok  at  kuelldi.  ok  sannadiz  þat  firir  þi  at  uono  brad- 
ara  stoduadiz  holHnn.  Siþan  var  natt  uerdr  fram  borinn  ok  bord  upp 
tekin.  ok  settiz  hvgon  keisari  i  sitt  hasæte.  En  karlamagnus  konungr 
nest  honum.  ok  a  adra  hond  honum  drottning  ok  keisara  dottir. 
En  RoHant  ok  þeir  .xij.  jafningiar  satu  ng5t  karlamagnusi  konungi. 
En  mærin  var  jafnt  at  sea  sem  blom  a  rose  eþa  HHo.,  En  þann  veg 
leit  oHver  opt  sinnvm  sem  hon  var.  ok  tok  at  vnna  henne  ok  sagdi' 
sua.  ViHde  gud  at  ek  hefdi  þik  a  franklandi  med  mer.  ok  munda 
ek  viHa  hafa  minn  aHan  vilia  vid  þic.  AHz  skonar  krasir  uoru  þar  a 
bordum  af  dyrum  ok  af  fughim.  þar  uoru  hirtir  ok  uiHigeHlir  tronor 
ok  gæss  hæns  ok  pafuglar  pipradir.  endr  ok  elptr.  ok  allz  skyns 
uilHfygli.  þar  var  at  drekka  miodr   ok  vin.    piment   ok   klare.    cuzar 

ok-mure  ok  allz  skj^ns  godr  dr^'kkr ,   .    .   . 

5.  473-'^— -474'^     hofud  honum.  ok  þann  hest 

fae  honum  er  baztr  er  i  hyrdinne(!)  bryniaþan.  fae  hann  mer  siþan 
sitt  suerd.  ok  skal  ek  hoggua  i  hofud  þeim  manni.  ok  skal  ek  khvfa 
hann  i  .ij.  hite  ok  hestinn  bryniaþan.  ok  spiotz  skaptz  lengd  i  jordina 
nidr  vtan  ek  uile  aptr  haHda.  þa(!)  niosnar  madr  sa  er  i  stolpanvm  sat 
ok  mæUi.  MikiH  ertu  ok  mattugr  ok  vndarliga  sterkr.  ok  vhyggih'ga 
gerþi  konungr  er  hann  ueitte  ydr  herberge.  ok  skal  hann  þetta  vita 
adr  dagT  komi  a  myrgin.  RoHant  segir  sua  sina  iþrott.  Taki  kon- 
ungr  a  morgin  horn  sit  oHuant  ok  fae  mer  en  siþan  skal  ek  ganga 
utan  borgar  ok  blasa  sua  hartt.  at  oH  boi-gar  Hd  skolv  upp  lu(k)az 
ok  hurdir  i  borginne.  ok  aptr  bædi.  En  ef  konungr  er  sua  diarfr  at 


AXHAírO, 


565 


hann  kome  ut.  |)a  mari  af  bonum  blasaz  har  hans  ok  skegg  ok  q\\ 
klædi  hans.  |)a  mælti  niosnar  madr.  þessi  er  uhyggilig  iþrott.  ok 
vvitrliga  gerdi  konungr  er  hann  yeitti  vdr  her(S).  Nu  segir  OHuer  sina 
iþrott.  Taki  konungr  a  morgin  dottvr  sina  ok  leidi  hana  i  tialld  hia 
nier.  en  ef  eigi   drygi    ek  .e.    sinnvm    vilia  minn   uid   hana   a  einne 

nott  til  uitnÍB  hennar  seafrar(!).  þa  a  . 

S.  47 ö^ — ^^    þat  ueit  trtf  rain.  sagde  [niosn]ar 

madr.  garaall  madr  ertu  ok  huitr  firir  hæru.  ok  hard[holldr]  ertu  ok 
seigr  i  sinum.  J)a  tok  Bæringr  at  segia  [sina  iþrott].  Taki  konungr 
a  morgiri  oU  þau  suerd  er  i  ero  borginne.  ok  grati  [nidr  h]ialhirnar. 
en  hverfi  upp  oddana.  ok  seti  sem  þykkaz  [ma  hanu]  hia  kestala 
uegginvm.  En  siþan  skal  ek  fara  upp  a  hinn  hæ[sta  turjn.  ok  man 
ek  íata  fallaz  ofan  a  sverþin  þar  sem  þeini  [er  und]ir  skipat.  sua  at 
þau  skolo  sundr  brotna  en  ek  skal  v[3kadd]r  a  brot  ganga.  þat  ueit 
trv  min  sagde  niosnar  madr.  ef  þu  [drygir]  þessa  iþrott  þa  ert  þu 
at  foruisu  giorr  af  iarne  [eþa  sta]M.  Turpin  erkibyskup  segir  sina 
iþrott.  J  morgin  skal  ek  ganga  [til  ar]  þeirar  er.  fellr  i  hiá  boi^inue. 
ok  kalla  hana  or  sinvm  [stad]  ok  lata  hana  renna  ifir  borgina.  ok 
ifir  allan  mikla  gard  [ok  fylla]  hvert  hvs.  en  keisarinn  man  verþa 
sua  rœddr  [at  hann]  man  fara  upp  j  hinn  hæsta  turn.  ok  alldri 
fara  kuikr  [ofan  er]  fara  er  nema  ek  lofe.  ísiosnar  madr  mælti. 
þessi   er  [odr  madr]    ok    lati  gnd    hann  alidri  þi   aleid    koma.    Ok  a 

morgin 

S.  4-76^'' — 477^     huartt  er  hann  uil  tua  penn- 

inga  af  gulli  eþa  sylfri(!)  eigi  ....  hvart  er.  Siþan  skal  ek  ganga 
halfa  milo  fra  borginne.  [ok  skiota]  þi  sania  spiote  þar  til  sem  penu- 
ingarnir  liggia.  ok  sua  [beiut]  at  annarr  penningrin  skai  nidr  falla 
eu  annarr  hvergi  hreraz  [er]  eptir  liggr.  Siþan  skal  ek  sua  fimliga 
renna  at  ek  taka  [spiotit]  a  lopti.  adr  en  a  jord  komi.  þamælti 
niosnar  madr.  þetta  er  gabb  [vert]  annarra  þriggia.  ok  j  þesso  er 
keisara  vorum  engin   svivirþ[ing]. 

Epíir  þetta  tal  er  þeir  hofdu  rætt  firir  sina  hon[d]  ok  þetía 
geip  allt  jafn  saman.  þa  sofnodu  [þeir].  En  siþan  niosnar  madr  fann 
þat.  þa  ferr  hann  a  brot  ok  þa[r  til  er]  hann  .fiunr  herra  sinn.  Ok 
þegar  sem  konungr  leit  hann  þa  h[eilsadi]  hann  honum  ok  mælti. 
Seg  mer  tiþinde.  Mælti  karlamagnus  konuugr  [at  hann]  mundi  med 
oss  dueliaz.  Niosnar  (madr)  mælti.  þat  ueit  g[ud  at  þess]a  heyrda 
ek  hann  alldri  geta..helldr  hafa  þeir  i  nott  a[lla  oss]  gabbat  ok  mest 
seafan(!)  þik.  SHkit(!)  spott  ok  [gabb]  hafa  þeir  til  þin  gert.  at  slikt 

heyrda  ek   eigi    of  all 

.'     S.  478"^ — *^     er  ver  gerþum  til  yduar.  Ok  þat 

segi  ek  þer  at  adr  eu  ver  skilivmz  þa  skulu  þer  alldregin  sua  gabba 


566 


ANHAXG. 


neinn  mann  siþan.  en  J)etta  skal  ydr  djrkeypt  uerþa  adr  en  nottinn 
kome.  Siþan  gek  karlamagnus  konungr  vndir  eitt  oliuotre  ok  .xij. 
jafningiar  vid  honum.  hann  tekr  til  mals.  Goþir  hofþingiar.  skeiíliga 
heíír  oss  til  tekiz.  er  ver  fekulum  drvknir  hafa  uorþit  sua  miok  hit 
fyrr  kuelld,  ok  mælt  þat  er  uel  mætti  kyrt  verda.  Siþan  let  hann 
fram  bera  helga  doma  sina.  ok  fell  til  bæ-nar  ok  allir  frankis  raenn. 
ok  baþu  þess  allzualldanda  gud  at  hann  skylldi  retta  þeira  mal.  at 
eigi  stigi  hugi  keisari  ifir  þa  sua  reidr  sem^  hann  var  vorþinn. 

M  i  r  a  c  u  1  u  m . 
J  þi  bili  kom  engill  guds  af  himne.  sendr  af  almatkum  gudi 
til  fundar  vid  karlamagnus  konung.  ok  tok  i  hond  honum  ok  reisti 
hann  upp  ok  mælti  vid  hann  a  þessa  leid.  Ver  eigi  ugladr.  þat  uil 
gud  at  þu  gabbir  alldri  siþan  ne  einn  mann.  firir  þi  at  þat  var  folska 
micil  er  þer  mœltut.  En  nu  fari  þer  i  guds  nafni  ok  hefit  upp 
jþrottir  ydrar.  ok  eigi  skal  ne  einn  eptir  liggia   ef  þer    uiUt   frammi 

lata.    Nu   varþ  karlamagnus   konungr   akafliga  fegin 

')    Jfr.  Facsimilet  3. 


BEITELSEB. 


34  L. 

44  - 

45  - 
48  - 


123 
174 
198 
211 
212 

227 

269 
323 
457 
474 

506 
520 
541 


27 
18 

20-21 
23 


34 

5 

19 
26 

35-36 
37 
34 
36 

6 
38 
33 
33 

33 

8 

23 


[her 
spótit 
konunga 
brokkari 


gnægn 

röddn 

lögunant 

lei  nir 

Sinahis 

pans 

þét 

vir 

þú  fundu 

íjórir  fontinn  - 

honum  hjálp  - 


læs  Her 

-  spjótit 

-  konungs 

-  Brocklafer;  her  er  uden  Tvivl  Rettel- 
sen  brokkari  (Traver)  urigtig^  da 
Brocklafer  vel  er  Hestens  Navn, 
jvf.  Broiefert  t  franske  Kilder. 

•    gnœgri 

-  röddu 

-  lögunaut 

-  leiknir 
- .  Sinapis 

-  hans 

-  {)ér 

-  TÍt 

-  {)á  fundu 
^órir  erkibyskupar  fontinn 
honum  (at)  hjálp 

vald,  Fragment  i  Rigsarkiv ;  denne  Variant  falder  bort, 

thi  i  Fragm.  staar  tialld,  s.   S.  562-. 
fult  or  j)ar     læs  fult  er  þar 
sínnm  -     sínum 

londanna  -    landanna 


f 


Vál  oi})amdi  ^antt.ean[»]»1iu^  arcctílbgii.OC^-ö^.j.taut  ttí&  cctoU 
\«tálfeati^ .  œ  tÆ  (ua.  Ött^«pn]þí^ 

{c^tttiott-éimiekttMi^et^mttáS  Vp^'t^^^^^  -^^ 

cm*ð?^íCCJcalyettia.-^yilecéAvtíia2t^^  ^ 

9j  ittaftœ|)ÖJmAn].1j.1jr.m.œjnlb 
j|ij)^v8Sttm(y^  mu^Uif.cc^atiac  IjcAtjtnu  et  ^á:  tcfcaÉtntmi. 

tttgm  mll^atJ  fiT^ct  tet«'%ni  ^gmptií^ 
Ijtgthm  cn  fen  ufl)  o6íana  íem|)pVR3Ekttía 
•> 

nþtWlv  Ucin  eng\\\  jtfetap  l^lwne.^enba  ^|?aim»te/ 
ríí^A\^önV\7W  i^íU^  a^  ^w^  \)á)''f  i^^  w^ 
pt>  e  iigtaÍKL  vt  lul  ðu^  a*'  \h^^^US  atti  lif'tie  ew\^ 


l21i      0 


« 
o 


LO 
(Xj 


o 
co 


^ 

>» 

t« 

« 

fe3 

SS 

Ö 

^ 

^** 

2^ 

• 

1 

« 

e 

:í 

ot 

^ 

•^ 

S 

Ið 

li; 

0« 

~^ 

0« 

— 

!! 

•^ 

Z 

^